รายงานฉบับสมบูรณ์โครงการวิเคราะห์และจัดทำรายงานข้อมูลดัชนีราคายา

รายงานฉบบั สมบรู ณ์ โครงการวิเคราะห์ และจดั ทำรายงานขอ้ มูลดัชนรี าคายา เสนอต่อ กองเศรษฐกจิ สุขภาพและหลกั ประกันสขุ ภาพ สำนกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ จัดทำโดย สถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสุข (สวรส.) กันยายน 2565

รายงานฉบบั สมบูรณ์ (FINAL REPORT) โครงการวิเคราะห์ และจัดทำรายงานข้อมลู ดชั นรี าคายา เสนอตอ่ กองเศรษฐกจิ สุขภาพและหลกั ประกันสุขภาพ สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ (สญั ญาเลขท่ี ส. 35/2565 ลงวนั ที่ 4 มีนาคม 2565) จดั ทำโดย สถาบนั วจิ ัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) กนั ยายน 2565

2 คณะทำงาน 1) ผศ.ดร.พุดตาน พันธเุ ณร 2) นางสาวพัฒนาวิไล นาหมื่นหงษ์ 3) ภก.ดร.โอสถ เนระพสู ี 4) นางสาวณัฐธิดา สุขเรืองรอง 5) นางสาวปิยะฉตั ร สมทรง

3

4 สารบัญ คณะทำงาน..................................................................................................................................................... 2 สารบัญ ........................................................................................................................................................... 4 สารบญั ตาราง ................................................................................................................................................. 6 สารบัญภาพ .................................................................................................................................................... 7 บทคัดย่อ......................................................................................................................................................... 8 Abstract ...................................................................................................................................................... 10 บทสรุปผบู้ ริหาร............................................................................................................................................ 12 Executive Summary ................................................................................................................................. 14 บทท่ี 1 บทนำ............................................................................................................................................... 14 1.1 หลักการและเหตุผล.......................................................................................................................... 17 1.2 วัตถปุ ระสงค์..................................................................................................................................... 18 1.3 ผลทคี่ าดวา่ จะได้รบั .......................................................................................................................... 18 1.4 กรอบแนวคิด.................................................................................................................................... 19 1.5 ขอบเขตการดำเนนิ งาน..................................................................................................................... 19 1.6 นิยามศพั ทเ์ ฉพาะ.............................................................................................................................. 19 บทที่ 2 ทบทวนวรรณกรรม เอกสาร และงานวจิ ยั ท่ีเกี่ยวข้อง ....................................................................... 19 2.1 แนวคดิ การคำนวณดัชนีราคายา................................................................................................... 23 2.2 การคำนวณดัชนรี าคายา............................................................................................................... 23 2.3 การจดั ทำดชั นีราคาในประเทศไทย............................................................................................... 25 2.4 โครงสร้างและรหัสยาในประเทศไทย............................................................................................ 27 2.5 งานวิจัยทีเ่ กีย่ วข้อง....................................................................................................................... 29 บทท่ี 3 แนวทางการศึกษา............................................................................................................................ 28 3.1 แหล่งขอ้ มูล ...................................................................................................................................... 33

5 3.2 กล่มุ ตัวอย่าง..................................................................................................................................... 35 3.3 การจัดการข้อมลู และการทำความสะอาดข้อมลู .............................................................................. 35 3.4 โครงสร้างข้อมูลยา และการสรา้ งตะกร้ายา....................................................................................... 36 3.5 การจดั ทำค่าถว่ งนำ้ หนักข้อมูล.......................................................................................................... 39 3.6 ข้ันตอนการจดั ทำดชั นรี าคายา.......................................................................................................... 40 3.7 แผนการดำเนนิ การ........................................................................................................................... 44 3.8 ระยะเวลาการดำเนินงาน.................................................................................................................. 44 บทท่ี 4 ผลการศึกษา..................................................................................................................................... 40 สว่ นท่ี 1 ตะกรา้ ยา สำหรับการวิเคราะห์ดัชนีราคายา.............................................................................. 46 ส่วนท่ี 2 ค่าถ่วงน้ำหนักข้อมลู ยา สำหรบั การวิเคราะหด์ ัชนรี าคายา......................................................... 48 สว่ นที่ 3 ดัชนรี าคายาของหน่วยบรกิ ารสขุ ภาพ สงั กดั สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข ...................... 63 บทที่ 5 สรปุ ผลการศึกษา วจิ ารณ์ผล และข้อเสนอแนะ ................................................................................ 58 บรรณานุกรม ................................................................................................................................................ 69 ภาคผนวกที่ 1............................................................................................................................................... 71

6 สารบัญตาราง ตารางที่ 1 โครงสรา้ งของรหสั มาตรฐานด้านยา............................................................................................. 28 ตารางที่ 2 ตัวแปรในแฟม้ DRUG IPD........................................................................................................... 34 ตารางที่ 3 โครงสรา้ งของรหัสยา 24 หลัก..................................................................................................... 37 ตารางที่ 4 ตวั อย่างยา paracetamol........................................................................................................... 38 ตารางท่ี 5 คา่ ถว่ งน้ำหนกั ขอ้ มลู ยา สำหรบั การวเิ คราะหด์ ัชนรี าคายา ........................................................... 49 ตารางท่ี 6 ดชั นีราคายาของหน่วยบรกิ ารสขุ ภาพ สงั กดั สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข ........................ 63 ตารางที่ 7 ตะกรา้ ยา สำหรับการวิเคราะห์ดชั นรี าคายา ................................................................................ 71

7 สารบญั ภาพ ภาพที่ 1 แนวทางจัดทำค่าถว่ งน้ำหนกั ข้อมลู ................................................................................................. 40 ภาพท่ี 2 ขน้ั ตอนการวิเคราะห์ดชั นรี าคายา................................................................................................... 41 ภาพที่ 3 กระบวนการจดั ทำดัชนีราคายา ...................................................................................................... 43 ภาพท่ี 4 ดชั นีราคายาของสถานบรกิ ารสุขภาพสังกดั สำนกั งานปลดั กระทรวงสาธารณสุข ปี 2560 - 2564.. 63 ภาพท่ี 5 อัตราการเปล่ียนแปลงของดัชนีราคายาเทยี บกับปีฐาน ................................................................... 64

8 บทคดั ย่อ โครงการวิเคราะห์ และจัดทำรายงานข้อมูลดัชนีราคายา จัดทำเพื่อจัดเก็บและพัฒนาข้อมูลสำหรับ วิเคราะห์ดัชนีราคายา วิเคราะห์และจัดทำรายงานข้อมูลดัชนีราคายา และนำเสนอผลการวิเคราะห์และ รายงานข้อมูลดัชนรี าคายา เผยแพร่เปน็ สารสนเทศดา้ นเศรษฐกจิ สุขภาพทางเวบ็ ไซต์ของกองเศรษฐกิจสุขภาพ และหลักประกันสุขภาพ รวมทั้งพัฒนาบุคลากรที่ปฏิบัติงานด้านเศรษฐกิจสุขภาพของกองเศรษฐกิจสุขภาพ และหลักประกันสุขภาพให้สามารถการวิเคราะห์และรายงานข้อมูลดัชนีราคายาได้ การวิเคราะห์ดัชนีราคายา ครั้งน้ีครอบคลุมยากรณีผู้ป่วยในที่ใช้ในโรงพยาบาลศูนย์ ทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน ที่รวบรวมข้อมูล ปีงบประมาณ 2560 ถึง 2564 โดยศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร สำนักงานปลัดกระทรวง สาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสุข ภายใต้โครงสรา้ งขอ้ มลู ด้านสุขภาพในรปู แบบ 43 แฟม้ มาตรฐาน การจัดทำ ดัชนีราคายาครั้งนี้ประกอบไปด้วย 2 ขั้นตอนที่สำคัญ คือ การจัดการและทำความสะอาดข้อมูล และการ วิเคราะห์ดัชนีราคายาตามวธิ ีการแบบลาสแปร์ซ่ึงเป็นวิธีการมาตรฐานวิธีหน่งึ ท่ีไดร้ ับการยอมรับในการทำดัชนี ราคา ผลการศึกษาครั้งนี้ พบว่า ดัชนีราคายาในปี 2560 มีค่าเท่ากับ 100.36 ซึ่งมากกว่าปี 2561 (ปีฐาน) เพียง 0.36% อย่างไรกต็ ามในปี พ.ศ. 2562 ดัชนีราคายามคี า่ ถึง 124.51 (มากกวา่ ปี 2561 ถงึ 24.51%) ในปี พ.ศ. 2563 เพ่มิ ขน้ึ เช่นกันแตใ่ นอัตราสว่ นทีน่ ้อยกว่าการเพ่ิมขึ้นของปี 2562 เมอ่ื เทียบกับปี 2561 (ดัชนีราคา ยาปี 2563 เท่ากับ 113.54%) และสุดท้ายในปี พ.ศ. 2564 ดัชนีราคายาเพิ่มขึ้นกว่าปี 2561 ไม่มากเท่าปีอื่น (เพิ่มขึ้นเท่ากับ 5.68%) การศึกษาที่ผ่านมาของประเทศไทยในช่วงปี พ.ศ. 2554 พบว่า ว่าดัชนีราคายาลดลง อย่างไรก็ตามการศึกษาของต่างประเทศที่ตลาดบริการค่อนข้างเสรีกว่าประเทศไทย ดังเช่น ประเทศ สหรัฐอเมริกา พบว่า ดัชนีราคายามีการเปลีย่ นแปลงเพิ่มขึน้ 3.64% โดยทั่วไปในระบบการจัดซื้อยาในหน่วย บริการสุขภาพของรัฐ มีกลไกควบคุมราคายา โดยใช้ประกาศเกณฑ์ราคากลางของยาเป็นตัวกำหนด ซ่ึง โรงพยาบาลจะซื้อยาจากบริษัทผู้จำหน่ายได้นั้น จะต้องไม่เกินกว่าราคากลางที่กำหนด ประกอบกับยาบาง รายการมีบริษัทผู้ผลิตหลายราย จงึ ทำใหเ้ กิดการแข่งขนั ดา้ นราคา ในการศึกษาครั้งต่อไปอาจจะวิเคราะห์ดัชนี ราคายาจำแนกตามกล่มุ ของยา เช่น ยาทผ่ี ลติ ในไทย ยาท่ีมสี ทิ ธบิ ตั รยา และยาที่นำเขา้ มาในประเทศไทย หรือ จำแนกเป็นยาที่อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ และนอกบัญชียาหลักแห่งชาติ เป็นต้น ซึ่งในแต่ละกลุ่มยาคาดว่า จะให้ผลการศึกษาที่แตกต่างกัน และในปีถัดไปควรมีการปรับปรุงค่าถ่วงน้ำหนักข้อมูลโดยอาจเลือกปีฐาน เหมือนปีฐานของการคิดดัชนีราคาผู้บริโภคของกระทรวงพาณิชย์เพื่อให้สามารถเปรียบเทียบข้อมูลกันได้ สดุ ท้ายนี้องค์ประกอบที่สำคัญทสี่ ุของการวิเคราะห์ดัชนีราคายา คอื ข้อมลู นำเข้า การจดั อบรมและตรวจสอบ ข้อมูลที่ถูกจัดเก็บมาอย่าสม่ำเสมอเป็นเรื่องที่สำคัญ และการเตรียมบุคลากรในการจัดทำดัชนีราคายา จึงไม่

9 ควรมีแค่นักเศรษฐศาสตร์ นักสถิติ หรือเภสัชกรเท่านั้น แต่ควรมีผู้เชี่ยวชาญทางด้านวิทยาศาสตร์ข้อมูล โดยเฉพาะการจัดการฐานขอ้ มูลขนาดใหญ่ คำสำคญั ดชั นีราคายา, ตะกร้ายา, ค่าถว่ งนำ้ หนักข้อมูล

10 Abstract This drug price index analysis aimed to 1). collect and develop data for analysis drug price index. 2) analysis and creating drug price index report. 3) present results of analysis and report for drug price index and 4) capacity development staff for Health Economics in Division of Health Economics and Health Security. This report covers medications for inpatients who visit community and general hospitals. Information gathered by the Health Data Center, the Permanent Secretary Ministry of Public Health. This study used data from the fiscal years 2017 to 2021 in the Drug IPD file (Drug IPD file), under the health information structure in 43 standard file formats. Data management and cleaning process are two crucial steps in this research. The current study of drug price index used the Las Spear approach, one of the established standard ways of price indexing. Utilizing statistical techniques, research-based decision-making based on mathematical feasibility logic, and numerical possibilities connected to pharmaceuticals, data management and cleaning were carried out to pick the hospitals where the data would be used for additional analysis. According to the study's findings, the medicine price index was 100.36 in 2017 and was only 0.36% higher in 2018. (base year). The medicine price index, however, increased by 24.51% in 2019 to 124.51. The price index for pharmaceuticals climbed in 2020 as well, but at a slower rate than it did in 2019 compared to 2018 (the index was 113.54% in 2020), and ultimately, in 2021, it increased over 2018 (the index was 105.68%). In 2011, the previous study conducted in Thailand discovered a decline in the medicine price index. However, a survey of other countries found that they had more flexible service markets than Thailand. For instance, in the United States, the government health services' drug purchasing system's overall drug price index increased by 3.64%. The cost of medicines in Thailand is managed via a system using the drug's median price announcement to determine which medication the hospital can purchase from the supplier. It cannot be bought more than the median price. Some medications are also produced by numerous companies, resulting in pricing competition. The study has not been categorized as a generic medicine or innovator medications. The medicine price index may be categorized by drug class in the upcoming study, such as local

11 manufacturers, imported medicines and patented medications. Otherwise, the index can be categorized whether it is in the national list of essential medicines or not. Moreover, some of products might still be employed, but change the use quantity pattern over the periods. These will have an impact on weight. Therefore, weight adjustments should be carried out on an ongoing basis to keep up to date. It may use the same base year as the CPI. Finally, data input is the most important factor to calculate the medicine price index. The information transferring needs to be reviewed frequently and training needs to be given. Recruiting individuals to carry out a study on drug price index is not an easy task. Not only a pharmacist, economist, or statistician, but also people who are familiar with data science, particularly extensive database management should be worked together as an effective collaboration team to further development of this work process. Keywords Drug Price Index, Drug Basket, Weighted

12 บทสรุปผูบ้ รหิ าร การวเิ คราะห์ดชั นีราคายาในคร้งั นเ้ี ป็นการวิเคราะห์ดชั นีราคายาท่ีใช้ในประเทศไทย โดยครอบคลุมยา กรณีผู้ป่วยในที่ใช้โรงพยาบาลศูนย์ ทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน ที่รวบรวมข้อมูลโดยศูนย์เทคโนโลยี สารสนเทศและการสื่อสาร สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข ที่เก็บรวบรวมข้อมูล บริการผู้ป่วยรายบุคคลในหน่วยบริการทุกระดับ ภายใต้โครงสร้างข้อมูลด้านสุขภาพในรูปแบบ 43 แฟ้ม มาตรฐาน และแฟ้มโครงสรา้ งข้อมลู ดา้ นสุขภาพเพือ่ การส่งต่อผู้ปว่ ยในรปู แบบ 7 แฟ้มมาตรฐาน การวิจัยครัง้ นี้ ใช้ข้อมูลปีงบประมาณ 2560 ถึง 2564 ในส่วนของแฟ้ม Drug_IPD (แฟ้มข้อมูลยาผู้ป่วยใน) รหัสยาที่แสดงถงึ รายการยาทเี่ ปน็ ตัวตง้ั ต้นของการวเิ คราะห์ครงั้ นี้ คอื รหสั ยา 24 หลกั ท่ปี ระกอบไปด้วยหลักที่ 1 แสดงประเภท ยา หลักท่ี 2-11 แสดงตัวยา หลักที่ 12-16 แสดงความแรงของยา และหลกั ท่ี 17-19 แสดงรูปแบบของยา สว่ น สุดท้ายหลักที่ 20-24 แสดงผู้ผลิตและผู้นำเข้า ซึ่งในการวิเคราะห์ครั้งนีก้ ำหนดขอบเขตแค่ตำรับยาเดีย่ ว และ ตำรับยาผสม เทา่ นนั้ ยงั ไม่ครอบคลุมยาทผี่ ลิตใช้เอง ยาสมนุ ไพร และยาทส่ี วนไวใ้ นอนาคต การจัดทำดัชนีราคายาครั้งนี้ประกอบไปด้วย 2 ขั้นตอนที่สำคัญ คือ การจัดการและทำความสะอาด ข้อมลู และการวิเคราะหด์ ชั นีราคายาตามวิธกี ารแบบลาสแปรซ์ ่ึงเปน็ วธิ ีการมาตรฐานวิธีหนง่ึ ท่ีได้รบั การยอมรับ ในการทำดัชนีราคา ในส่วนการจัดการและทำความสะอาดข้อมูลได้ดำเนินการโดยใช้วิธีการทางสถิติร่ว มกับ การการตัดสินใจด้วยนักวิจัยตามตรรกะความเป็นไปได้ทางคณิตศาสตร์ และความเป็นไปได้ทางตัวเลขที่ เกี่ยวข้องกับเภสัชกรรม เพื่อเลือกโรงพยาบาลที่จะใช้ข้อมูลในการวิเคราะห์ต่อไป ในส่วนที่ 2 เรื่องการ วเิ คราะหค์ า่ ดัชนี การวิเคราะหค์ ร้ังนเี้ ริม่ จากการทบทวนโครงสร้างรหัสยา โดยผ้วู จิ ัยใช้รหัสยา 19 หลักจาก 24 หลัก จากนั้นจึงพิจารณามูลค่าของยาที่ใช้มากในประเทศไทยจากการคำนวณค่าสัดส่วนของยาแต่ละรายการ (รหสั 19 หลกั ) และคดั เลอื กยาท่ีมีสัดสว่ นมากกว่า 0.05% ส่วนยาทถ่ี ูกคัดออกจะถูกนำมาพจิ ารณาอกี ครั้งว่ามี ความสำคัญในอนาคตหรือไม่ก่อนจะสรุปเป็นตะกร้ายา เพื่อนำไปวิเคราะห์ค่าถ่วงน้ำหนักต่อไป ในส่วนราคา เฉลีย่ การศกึ ษาครั้งนีใ้ ชค้ า่ มธั ยฐานในการหาค่าเฉล่ยี ของราคายาของปีฐาน และปที ส่ี นใจ ผลการศึกษาครั้งนี้ พบว่า ดัชนีราคายาในปี 2560 มีค่าเท่ากับ 100.36 ซึ่งมากกว่าปี 2561 (ปีฐาน) เพยี ง 0.36% อย่างไรก็ตามในปี พ.ศ. 2562 ดัชนรี าคายามีคา่ ถึง 124.51 (มากกวา่ ปี 2561 ถึง 24.51%) ในปี พ.ศ. 2563 เพิม่ ขึ้นเช่นกนั แต่ในอัตราสว่ นท่ีน้อยกว่าการเพ่มิ ข้ึนของปี 2562 เม่อื เทียบกับปี 2561 (ดัชนีราคา ยาปี 2563 เท่ากับ 113.54%) และสุดท้ายในปี พ.ศ. 2564 ดัชนีราคายาเพิ่มขึ้นกว่าปี 2561 ไม่มากเท่าปีอื่น การศึกษาที่ผ่านมาของประเทศไทยในช่วงปี พ.ศ. 2554 พบว่าว่าดัชนีราคายาลดลง อย่างไรก็ตามการศึกษา ของตา่ งประเทศท่ีตลาดบริการค่อนข้างเสรีกว่าประเทศไทย ดงั เชน่ ประเทศสหรฐั อเมริกา พบว่า ดัชนีราคายา มีการเปลี่ยนแปลงเพิ่มขึ้น 3.64% โดยทั่วไปในระบบการจัดซื้อยาในหน่วยบริการสุขภาพของรัฐ มีกลไก

13 ควบคุมราคายา โดยใช้ประกาศเกณฑ์ราคากลางของยาเป็นตัวกำหนด ซึ่งโรงพยาบาลจะซื้อยาจากบริษัทผู้ จำหน่ายได้นั้น จะต้องไม่เกินกว่าราคากลางที่กำหนด ประกอบกับยาบางรายการมีบริษัทผู้ผลิตหลายราย ดังนั้นทำใหเ้ กิดการแขง่ ขนั ดา้ นราคา แนวโน้มท่ีเปน็ ไปได้คอื ดชั นีราคายานา่ จะลดลงตามลำดับทง้ั นีข้ ึน้ กับความ รุนแรงของการแข่งขันราคา ยกเว้นหน่วยบริการสุขภาพซื้อยาที่มีบริษัทที่จำหน่ายรายเดียวในประเทศไทย หากเปน็ เช่นนน้ั ราคาน่าจะคงท่ี และไมล่ ดลง การศกึ ษานเ้ี ปน็ การศึกษาภาพรวมของดชั นีราคายาท้ังหมด โดย ยังไม่ได้จำแนกเป็นยาที่ผลิตเอง หรือยาที่นำเข้า ซึ่งเป็นการเริ่มต้นที่ดีของการวิเคราะห์ดัชนีราคายา ใน การศึกษาครั้งต่อไปอาจจะวเิ คราะห์ดัชนีราคายาจำแนกตามกลุ่มของยา เช่น ยาที่ผลิตในไทย ยาที่มีสิทธิบัตร ยา และยาที่นำเข้ามาในประเทศไทย หรือจำแนกเป็นยาที่อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ และนอกบัญชียาหลัก แห่งชาติ เป็นต้น ซึ่งในแต่ละกลุ่มยาคาดว่าจะให้ผลการศึกษาที่แตกต่างกัน นอกจากที่กล่าวมาเนื่องจาก รายการยามีการเปลี่ยนแปลง เช่น การมียาใหม่เข้ามา และการที่ยาบางชนิดอาจจะไม่ได้ใช้แล้ว ยาบาง ประเภทอาจจะหมดสิทธิบัตรยา ทำให้มีการปรับราคาค่อนข้างมาก หรือบางตัวอาจจะยังใช้อยู่แต่มีการ เปลี่ยนแปลงปริมาณการใช้ ซึ่งจะกระทบต่อค่าถ่วงน้ำหนัก ดังนั้นการปรับค่าถ่วงน้ำหนักจึงควรดำเนินการ อยา่ งต่อเนอื่ งเพอ่ื ใหเ้ กิดความทนั สมยั จากการวิเคราะห์ดัชนีราคายาครั้งนี้องค์ประกอบที่สำคัญที่สุด คือข้อมูลนำเข้า การจัดอบรม และตรวจสอบข้อมูลที่ถูกจดั เกบ็ มาอย่าสม่ำเสมอเป็นเรือ่ งที่สำคญั การพัฒนาบุคลากรเพือ่ จัดทำดัชนีราคายา จึงไม่ได้มีเพียงแค่นักเศรษฐศาสตร์ นักสถิติ หรือเภสัชกรเท่านั้น แต่ควรมีผู้เชี่ยวชาญทางด้านวิทยาศาสตร์ ขอ้ มลู โดยเฉพาะการจดั การฐานข้อมลู ขนาดใหญ่

14 Executive Summary This drug price index analysis focuses on the Thailand-specific drug pricing index. This covers medications for inpatients who visit community and general hospitals. Information gathered by the Health Data Center, the Permanent Secretary Ministry of Public Health. This study used data from the fiscal years 2017 to 2021 in the Drug IPD file (Drug IPD file), under the health information structure in 43 standard file formats and the referral health information structure in 7 standard files. The drug codes used in this analysis are 24-digit drug codes with the first digit denoting the drug class, the second through eleventh digits denoting the substance, the twelfth through sixteenth digits denoting the potency, and the seventh through nineteenth digits denoting the drug's form. Manufacturers and importers are indicated by the final digits 20–24. The scope of this analysis was set at just single medication formulation as well as medication combinations. Herbal medicines, medications grown for future use, and medications developed for individual use were not covered. Data management and cleaning process are two crucial steps in this research. The current study of drug price index used the Las Spear approach, one of the established standard ways of price indexing. Utilizing statistical techniques, research-based decision-making based on mathematical feasibility logic, and numerical possibilities connected to pharmaceuticals, data management and cleaning were carried out to pick the hospitals where the data would be used for additional analysis. In order to start this investigation, the drug code structure was examined. The researcher used a medication code of 19 numbers out of 24 digits. The value of the drug that is most commonly used in Thailand. We selected drugs lists represented as 19-digit codes by calculating the percentage of each drug and selected the drug with a percentage higher than 0.05%. Before the screening were finalized as a medication basket, they were considered once more whether they are of any future significance. For average price calculation, the median method was used to calculate the average medicine price for the study's base year and the year of interest.

15 According to the study's findings, the medicine price index was 100.36 in 2017 and was only 0.36% higher in 2018. (base year). The medicine price index, however, increased by 24.51% in 2019 to 124.51. The price index for pharmaceuticals climbed in 2020 as well, but at a slower rate than it did in 2019 compared to 2018 (the index was 113.54% in 2020), and ultimately, in 2021, it increased over 2018 (the index was 105.68%). In 2011, the previous study conducted in Thailand discovered a decline in the medicine price index. However, a survey of other countries found that they had more flexible service markets than Thailand. For instance, in the United States, the government health services' drug purchasing system's overall drug price index increased by 3.64%. The cost of medicines in Thailand is managed via a system using the drug's median price announcement to determine which medication the hospital can purchase from the supplier. It cannot be bought more than the median price. Some medications are also produced by numerous companies, resulting in pricing competition. Depending on the level of price competition, a potential tendency is the medicine price index likely to drop sequentially; drug prices are likely to remain the steady, except for health providers that purchase medications from a monopoly drug company in Thailand. This study provided only the results indicated the drug price trends in general; it did not yet be separated the index regarding drug types. The study has not been categorized as a generic medicine or innovator medications. The medicine price index may be categorized by drug class in the upcoming study, such as local manufacturers, imported medicines and patented medications. Otherwise, the index can be categorized whether it is in the national list of essential medicines or not. In addition, the list of drugs has been revised and updated time to time, such as the introduction of new drugs, and discontinuation of some existing drugs. Patent expiration have impact on price changes. Moreover, some of products might still be employed, but change the use quantity pattern over the periods. These will have an impact on weight. Therefore, weight adjustments should be carried out on an ongoing basis to keep up to date.

16 Data input is the most important factor to calculate the medicine price index. The information transferring needs to be reviewed frequently and training needs to be given. Recruiting individuals to carry out a study on drug price index is not an easy task. Not only a pharmacist, economist, or statistician, but also people who are familiar with data science, particularly extensive database management should be worked together as an effective collaboration team to further development of this work process. บทท่ี 1 บทนำ

17 บทที่ 1 บทนำ 1.1 หลกั การและเหตผุ ล ดัชนีราคา (Price Index) เป็นค่าทางสถิติเศรษฐศาสตร์ที่สำคัญประเภทหนึ่ง ที่ใช้ในการวัด สถานการณ์การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ โดยวัดจากราคาเฉลี่ยของสินค้าและบริการจำนวนหนึ่งของปีใด ปหี น่งึ เทยี บกบั ราคาเฉล่ยี ของสินคา้ และบริการในปีฐาน ท้งั น้ปี ระโยชน์ของดชั นรี าคาสามารถใชใ้ นการวางแผน ทางธุรกิจ การตั้งงบประมาณ และการกำหนดราคาขายสินค้าและบริการสุขภาพ รวมไปถึงการออกแบบ และกำหนดนโยบายสุขภาพของรัฐใหม้ ีประสิทธภิ าพและประสิทธิผล ตวั อย่างเช่น ดชั นีผูบ้ รโิ ภค (Consumer price index) ดัชนีผู้ผลิต (Producer price index) ดัชนีการส่งออก (Export price index) ดัชนีการนำเข้า (Import price index) และ GDP deflator เป็นต้น (Diewert, 1993) ทั้งนี้สัดส่วนมูลค่าทางเศรษฐกิจของ บริการสุขภาพเพิ่มสูงขึ้นมาโดยตลอด คาดการณ์ว่าการบริโภคสินค้าและบริการสุขภาพจะเพิ่มสูงขึ้นไปอีก ไม่ว่าจะเป็นการบริโภคภายในประเทศ การส่งออกสินค้า และบริการสุขภาพ ปัจจัยผลักดันการบริโภคสินค้า และบริการสขุ ภาพภายในประเทศท่ีสำคญั คือ รายไดต้ อ่ หัวของประชากร เมอื่ ประชากรมีรายได้ต่อคนเพิ่มข้ึน ส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริโภคสินค้า การใช้บริการเทคโนโลยี และบริการสุขภาพ บวกกับการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ ทำให้มีความต้องการบริการสุขภาพเพิ่มขึ้นตามอายุ (โครงการประเมิน เทคโนโลยีและนโยบายด้านสุขภาพ, 2557) ในส่วนของการส่งออกสินค้าและบริการสุขภาพนั้น มีสัดส่วนท่ี เพิ่มขึ้นจากการส่งออกสินค้าที่เป็นวัสดุการแพทย์และยา รวมทั้งบริการสุขภาพแก่คนต่างชาติ (สถาบันทรัพย์สินทางปัญญาแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2560) (สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยีแห่งชาติ, 2560) จากบัญชีค่าใช้จ่ายสุขภาพ (National Health Account) ซึ่งสะท้อนกิจกรรม เศรษฐกิจสุขภาพในรูปแบบค่าใช้จ่ายที่มีการบริโภคในประเทศไม่รวมการส่งออก ในปี พ.ศ. 2562 บริการ สุขภาพที่เกิดขึ้นในหน่วยบริการสุขภาพ คิดเป็นประมาณร้อยละ 72.2 ของกิจกรรมทางเศรษฐกิจ (ค่าใช้จ่าย) โดยไม่รวมคา่ ใชจ้ ่ายในการลงทุน เมอ่ื พิจารณารายจ่ายค่ายาและเวชภัณฑ์ สำหรับผปู้ ่วยนอกมี สัดส่วนร้อยละ 4.9 (สำนกั งานพฒั นานโยบายสขุ ภาพระหวา่ งประเทศ, 2562) ท้งั นีย้ ังไมม่ บี ญั ชรี วบรวมการส่งออกสินค้าและ บริการสุขภาพ ซึ่งจำเป็นต้องมีการพัฒนาการจัดทำบัญชีบริวารด้านสุขภาพ (Satellite health account) เพื่อจัดทำสถิติมูลค่าเศรษฐกิจสำหรบั การส่งออกสนิ คา้ และบริการสขุ ภาพต่อไป การศึกษาที่ผ่านมาพบวา่ ในปี พ.ศ. 2556 หรือเกือบ 10 ปีที่ผ่านมาได้มีการศึกษาในเรื่อการศึกษาความเป็นไปได้ในการคำนวณดชั นีราคายา ผู้ให้บริการสุขภาพสำหรับโรงพยาบาลในประเทศไทย จากข้อมูลที่มีอยู่ในปัจจุบัน ปี 2555 เพื่อนำเสนอต่อ สำนกั งานวิจัยเพื่อการพัฒนาหลักประกนั สุขภาพไทย (สวปก.) เครือขา่ ยสถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสุข (สวรส.) (สุพล ลิมวัฒนานนท์ และอรอนงค์ วลีขจรเลิศ, 2556) ซึ่งเป็นการศึกษาใน 8 จังหวัดนำร่อง โดยใช้ข้อมูลจาก

18 ฐานข้อมูลผู้ป่วยนอก 18 แฟ้มมาตรฐานของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ปีงบประมาณ 2553 ประกอบกับข้อมูลราคาจัดซื้อยาทุกรายการย้อนหลัง ในช่วงปีงบประมาณ 2553 – 2555 ของโรงพยาบาล สังกดั กระทรวงสาธารณสุขจำนวน 30 แหง่ ท่สี มคั รใจเข้ารว่ มกบั โครงการ ซงึ่ ด้วยระบบการจดั เก็บข้อมูลท่ีดีขึ้น การศึกษาครั้งนี้จึงเป็นการศึกษาที่ครอบคลุมปริมาณและราคายา จากโรงพยาบาลสังกัดสำนักงาน ปลัดกระทรวงสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสขุ ท้งั ประเทศไทย ในการดำเนินงานครั้งนี้มุ่งวิเคราะห์และจัดทำรายงานดัชนีราคายาของหน่วยบริการสุขภาพ สังกัด สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งจำเป็นต้องกำหนดโครงสร้างข้อมูล รูปแบบมาตรฐานของระบบการ จัดเก็บ วิธีการรวบรวมจัดเก็บข้อมูล พัฒนาเครื่องมือที่มีประสิทธิภาพ ครอบคลุมการจัดเก็บข้อมูลอย่าง ครบถ้วน และดำเนินการวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อจัดทำสถิติและดัชนีดังกล่าวที่รายงานค่าดัชนีราคาให้ทันต่อ สถานการณ์ปัจจุบัน เพื่อให้ได้ข้อมูลสถิติ และเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร์สำหรับการวิเคราะห์ ในจัดทำ แบบจำลองเพื่อใชว้ างแผน และกำกับติดตามภาวะเศรษฐกจิ ได้อยา่ งเป็นระบบและมีประสิทธภิ าพ อกี ท้ังยงั สามารถ ประเมินและเฝ้าระวังด้านเศรษฐกิจสุขภาพ กำหนดแนวโน้ม ข้อเสนอเชิงนโยบาย ยุทธศาสตร์ การพัฒนาระบบ เศรษฐกจิ สขุ ภาพของประเทศ ท่มี ปี ระสทิ ธิภาพ เพยี งพอ ย่ังยนื และเปน็ ธรรมต่อไป 1.2 วตั ถุประสงค์ 1) เพ่อื จัดเกบ็ และพฒั นาขอ้ มลู สำหรบั วเิ คราะหด์ ัชนรี าคายา 2) เพอื่ วิเคราะห์และจัดทำรายงานข้อมลู ดัชนีราคายา 3) เพื่อนำเสนอผลการวิเคราะห์และรายงานข้อมูลดัชนีราคายา เผยแพร่เป็นสารสนเทศ ดา้ นเศรษฐกจิ สุขภาพทางเวบ็ ไซต์ของกองเศรษฐกิจสุขภาพและหลักประกนั สุขภาพ 4) เพื่อพัฒนาการวิเคราะห์และรายงานข้อมูลดชั นรี าคายาแก่บุคลากรท่ปี ฏิบัติงานด้านเศรษฐกิจสุขภาพ ของกองเศรษฐกิจสขุ ภาพและหลักประกนั สขุ ภาพ 1.3 ผลที่คาดวา่ จะไดร้ บั 1) ทำใหม้ ีฐานข้อมลู ที่จำเป็นตอ่ การจัดทำดัชนีชวี้ ัดระดบั คา่ ยาในระบบบรกิ ารสุขภาพ 2) ทำใหท้ ราบสถานการณแ์ ละแนวโน้มของการเปลย่ี นแปลงของราคายา 3) ทำให้ไดโ้ ครงสร้างของสารสนเทศที่จะเผยแพร่ทางเว็บไซต์ของกองเศรษฐกิจสุขภาพ และหลักประกัน สขุ ภาพ 4) เพื่อให้ได้รายงานดัชนีราคายาของหน่วยบริการสังกัดสำนักงานปลัด กระทรวงสาธารณสุข สำหรับ เผยแพร่เป็นสารสนเทศ ดา้ นเศรษฐกจิ สุขภาพทางเว็บไซตข์ องกองเศรษฐกจิ สขุ ภาพและหลกั ประกันสุขภาพ 5) เพื่อนำตัวชี้วัดดังกล่าวมาใช้ในการคาดการณ์งบประมาณค่ายาในอนาคต และการวางแผนทางด้าน นโยบายเก่ียวกับระบบการคลงั สุขภาพของประเทศ

19 6) ทำให้ผปู้ ฏิบัติงานด้านการพัฒนาการจัดสรรทรัพยากรด้านเศรษฐกิจสุขภาพไดร้ บั การพัฒนาศักยภาพ ให้มีความรู้ ความเข้าใจ และสามารถวิเคราะห์ดัชนีราคายาได้ รวมถึงสามารถประเมินแนวโน้มระดับค่ายาที่ เปลย่ี นแปลงไปกระทบตลาดบรกิ ารสขุ ภาพได้ 1.4 กรอบแนวคดิ การศึกษาครั้งนี้มีกรอบแนวคิดในการศึกษาตามแนวทางการวิเคราะห์ดัชนีที่ประกอบไปด้วย การ จัดทำตะกร้ายาตามรหัสยา 24 หลักที่ประกอบไปด้วยประเภทยา ตัวยา ความแรงของยา รูปแบบยา และ ผู้ผลติ หรือผ้นู ำเข้ายา การวเิ คราะหค์ ่าถ่วงน้ำหนัก แลว้ นำไปสูก่ ารวเิ คราะหด์ ัชนที ีป่ ระกอบไปด้วยการวเิ คราะห์ ราคายาเฉลี่ย และปริมาณการใช้รวมของยาแต่ละประเภทจำแนกตาม โดยส่วนการวิเคราะห์ดัชนีจะต้อง พจิ ารณาถึงประเภทการบรรจุยาและขนาดการบรรจุดว้ ย 1.5 ขอบเขตการดำเนนิ งาน การดำเนินการครั้งนี้เป็นการวิเคราะห์ดัชนีราคายาผู้ป่วยใน โดยมีขอบเขตการดำเนินการจำนวน 5 ปี ประกอบไปด้วย พ.ศ. 2560 2562 2563 และ 2564 โดยมีกำหนดให้ปี พ.ศ. 2561 เป็นปฐี าน ทง้ั น้ีขอบเขต ของการดำเนินงานอาจจะมกี ารเปลย่ี นแปลง ข้นึ กบั ข้อจำกัดของขอ้ มลู ทไ่ี ด้รบั 1.6 นยิ ามศพั ท์เฉพาะ ตะกรา้ ยา หมายถงึ กลมุ่ ของสินค้ายาทีก่ ำหนดอย่างเปน็ มาตรฐาน และมกี ารบริโภคเป็นประจำ หน่วยบริการสุขภาพ หมายถึง โรงพยาบาลชุมชน โรงพยาบาลศูนย์ และโรงพยาบาลทั่วไป ซึ่ง ให้บริการทางการแพทย์ วินิจฉัยโรค ดูแลรักษา รวมทั้ง บริการด้านอนามัยอื่นๆ ที่สังกัดสำนักงาน ปลัดกระทรวงสาธารณสุข ยาเดย่ี ว คอื ตำรบั ยาที่มีตวั ยาสำคัญเพยี งตวั เด่ยี ว เช่น Amoxicillin 500 mg ยาผสม คือ ตำรับยาที่มีตัวยาสำคัญมากกว่า 1 ตัว เช่น Amoxicillin 875 mg และ Clavulanic acid 125 MG ความแรงของยา คือ ปริมาณยาต่อหนึ่งหน่วยที่ผลิตที่เล็กที่สุด เช่น 500 mg ต่อ 1 แคปซูล หรือ 1000 mg ต่อ 1 แคปซลู สำหรบั ยาเม็ดรับประทาน รูปแบบของยา คือ ตำรับยาที่ทำขึ้นมาในลักษณะต่างๆเพื่อให้เหมาะกับการใช้ เช่น ยาเม็ด รบั ประทาน, ยาน้ำรบั ประทาน, ยาครีมใช้ทาภายนอก, ยาฉีดเข้าเส้นเลอื ด, ยาพน่ จมกู เปน็ ต้น

20 ชื่อยาสามัญ คือ ชื่อสากลของยา ซึ่งแสดงถึงสารออกฤทธิ์ในผลิตภัณฑ์ยา โดยทั่วไปมักจะเรียกเปน็ ช่ือเรยี กมาตรฐานที่องคก์ รอนามัยโลกกาหนด เช่น paracetamol เปน็ ต้น ชือ่ การค้ายา คือ เช่อื ทบ่ี ริษทั ยาตงั้ ข้ึนเองเพื่อการพาณิชย์ ชอื่ การค้าจึงมลี กั ษณะท่สี ัน้ กวา่ จดจำง่าย กว่า และอาจส่ือถึงจุดเด่นทผ่ี ู้ผลติ ต้องการใหผ้ บู้ ริโภครับทราบ ชอื่ การคา้ ทจี่ ดทะเบียนไว้แล้วจะเป็นกรรมสิทธ์ิ ของบริษัทนน้ั แตเ่ พยี งผู้เดยี ว บรษิ ัทอนื่ จะผลติ ยาชือ่ สามัญเดียวกันภายใต้ช่ือการคา้ ที่มีบริษทั อนื่ จดทะเบียนไว้ แล้วไม่ได้ เช่น TYLENOL เป็นตน้ มาตรฐานรหัสยา 24 หลัก คอื รหัสยาทพี่ ฒั นาโดยสำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ และสำนกั บริหาร การสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข เพื่อการบริหารจัดการเวชภัณฑ์ของ หน่วยงานในสังกัดกระทรวง สาธารณสุข ประกอบด้วยตัวเลขทั้งหมด 24 หลักบอกประเภทยาและช่ือสารออกฤทธิ์ ความแรง รูปแบบยา และบริษัทผผู้ ลิตหรือผู้นำเขา้ เปน็ รหสั ยากลางที่ทุกหน่วยงานสามารถนําไปใชใ้ นการอ้างองิ ในทุกบริบท เพ่ือใช้ แลกเปลี่ยนข้อมูลกันได้ กําหนดให้ครอบคลุมเภสัชเคมีภัณฑ์ที่ขึ้นทะเบียนเป็นยาในประเทศไทย เป็นตัวเลข เพือ่ รองรับระบบรหัสแท่ง มาตรฐานรหัสยา Thai Medicines Terminology (TMT ) คือ รหัสยาที่พัฒนาโดยศูนย์พัฒนา มาตรฐานระบบขอ้ มลู สขุ ภาพไทย ประกอบไปดว้ ยหนว่ ยความคิดหลกั 8 กลุม่ เพื่อวตั ถปุ ระสงค์ในการเลือกใช้ ที่ต่างกัน ได้แก่ กลุ่มระดับสารตั้งต้น สารทออกฤทธ์ิทางยา, ยาชื่อสามัญ, ชื่อการค้า, ยาชื่อสามัญและหน่วย การใช้, ชื่อการค้าและหน่วยการใช้, ยาชื่อสามัญและขนาดบรรจุ, และยาชื่อการค้าและขนาดบรรจุ ปัจจุบัน รหัส TMT ถกู นำไปใช้ในกระบวนการเบกิ จา่ ยค่ายาจากกองทนุ สุขภาพ ราคากลางยา คือ ราคาที่ประกาศโดยคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติเพื่อใช้ในการ เปรยี บเทียบในการจดั ซื้อยาในโรงพยาบาลของรฐั บัญชียาหลักแห่งชาติคือ รายการยาสำคัญและจำเป็นที่ประกาศโดยคณะกรรมการบัญชียาหลัก แห่งชาติ ประชาชนท่ีใช้สิทธิประกันสุขภาพของภาครฐั สามารถใช้ได้โดยทภี่ าครฐั สนบั สนุนค่ายาให้ ประชาชน จึงไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายเอง ต้องใช้ยานั้นเพื่อรักษาอาการที่บัญชียาหลักแห่งชาติสนับสนุน และรับยาจาก สถานพยาบาลท่ีรว่ มโครงการประกนั สขุ ภาพของภาครฐั สิทธิบัตรยา เป็นหนังสือสำคัญที่ออกให้เพื่อคุ้มครองการประดิษฐ์หรือการออกแบบผลิตภัณฑ์ เม่ือ บริษัทยาพัฒนาวิจัยยาตัวใหม่จะนำมายื่นขอรับสิทธิบัตรเพือ่ ผูกขาดการผลิตและจำหน่ายแต่เพียงผู้เดียว โดย สามารถตง้ั ราคายาสูงเท่าไรก็ได้ เป็นเวลา 20 ปที งั้ นี้ผู้ผลิตยาสามารถยื่นขอรบั สิทธบิ ัตรยาในประเทศไทยตาม พระราชบัญญัติสิทธิบัตรที่กรมทรัพย์สินทางปัญญาซึ่งทำหน้าที่เป็นหน่วยงานพิจารณา โดยเมื่อบริษัทได้รับ

21 สิทธิบัตรจะได้รับความคุ้มครองนับตั้งแต่วันยื่นคำขอจนถึงสิ้นอายุสิทธิบัตรดังนั้นผู้ผลิตยาชื่อสามัญอื่นจะไม่ สามารถดำเนินการใดเก่ียวกบั ยาหรอื สิง่ ประดิษฐ์นนั้ ๆ ได้ Drug_IPD (แฟ้มข้อมูลยาผู้ป่วยใน) คือ ข้อมลูการจ่ายยาของผู้ป่วยใน ภายใต้สถานพยาบาลสังกัด สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ

22 บทที่ 2 ทบทวนวรรกรรม เอกสาร และงานวจิ ัยที่เกยี่ วขอ้ ง

23 บทท่ี 2 ทบทวนวรรณกรรม เอกสาร และงานวจิ ัยที่เก่ียวขอ้ ง ดัชนีราคา (Price Index) เป็นค่าทางสถิติเศรษฐศาสตร์ที่สำคัญประเภทหนึ่ง ที่ใช้ในการวัดการ เปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกจิ โดยวดั จากราคาเฉล่ียของสนิ ค้าและบริการจำนวนหนึ่งในปใี ดปีหนง่ึ เทียบกับปีฐาน ประโยชน์ของดัชนีราคานั้นสามารถใช้ในการวางแผนทางธุรกิจ ตั้งงบประมาณ กำหนดราคาขายสินค้า และบริการสุขภาพ และการคาดการณ์การบริโภคสินค้า รวมไปถึงการออกแบบ และกำหนดนโยบายสุขภาพ ของรัฐให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลมากขึ้น ในงานวิจัยนี้ได้สนใจจัดทำดัชนีราคายา เนื่องจากต้นทุนยา ภาพรวมมีสดั ส่วนทส่ี งู ในระบบสุขภาพ ในบทน้จี ึงเปน็ การทบทวนแนวคิด ทฤษฎขี องดัชนีราคายาดัชนีราคายา ของหน่วยบริการสังกดั สำนกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ 2.1 แนวคดิ การคำนวณดัชนีราคายา ดัชนีราคา สร้างขึ้นจากแนวคิดและทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์ผนวกกับศาสตร์ทางสถิติที่สามารถ นำมาใช้ในการเปรียบเทียบราคาสัมพัทธ์ของสินค้าหรือกลุ่มสินค้า ณ ช่วงเวลาใดช่วงเวลาหนึ่ง โดยในการ เปรียบเทียบนั้นจะต้องมีการกำหนดปีฐานเพื่อใชเ้ ป็นตัวเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงราคาของสินค้าดังกลา่ ว กับปีปัจจุบัน การนำดัชนีราคายามาประยุกต์ใช้เป็นตัวชี้วัดหนึ่ง เพื่อวัดการเปลี่ยนแปลงยาในหน่วยบริการ สุขภาพ สามารถสะท้อนให้เห็นว่า หากปรับเพิ่มค่ายาในหน่วยบริการสาธารณสุขในช่วงเวลาต่างๆ ต้นทุนยา จะเพิ่มขึ้นหรือลดลงอย่างไร ตัวอย่างดัชนีราคาได้แก่ ดัชนีผู้บริโภค (Consumer price index) ดัชนีผู้ผลิต (Producer price index) ดัชนีการส่งออก (Export price index) ดัชนีการนำเข้า (Import price index) และ GDP deflator และดัชนีราคาค่าแรง เป็นต้น (Diewert, 1988) โดยปัจจุบันสำนักงานปลัดกระทรวง สาธารณสุข โดยกองเศรษฐกิจสุขภาพและหลักประกันสุขภาพ ร่วมกับสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข และมหาวทิ ยาลยั นเรศวร ได้สนใจพฒั นาดชั นรี าคายา 2.2 การคำนวณดัชนรี าคายา การคำนวณดัชนรี าคายาสามารถแบง่ ออกเป็น 2 แบบ คอื 1) ดัชนีราคาอยา่ งงา่ ยแบบไมม่ ีนำ้ หนักถว่ ง (un-weighted price index number) 2) ดชั นีราคาแบบถ่วงน้ำหนกั โดยใช้ราคารวม (weighted aggregative price index) ซึ่งในงานวิจัยนี้จะศึกษาการจัดทำดัชนีราคาแบบถ่วงน้ำหนักโดยใช้ราคารวม โดยการคำนวณดัชนี ราคาแบบถ่วงน้ำหนักโดยใชร้ าคารวมกส็ ามารถแบ่งเป็นดัชนรี าคาได้อีกหลายประเภทด้วยกัน สามารถอธิบาย ไดด้ งั น้ี

24 1) ดัชนีราคาแบบถ่วงน้ำหนักด้วยรายการยาที่ถูกคัดเลือกในตะกร้ายาในช่วงเวลาที่ใช้เป็นปีฐาน หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ดัชนีราคาค่าแรงแบบลาสแปร์ (Laspeyres) ถูกคิดค้นโดย German economist Étienne Laspeyres ในปี 1834–1913 (Sheifer, 1978) ผลรวมราคายาปีทส่ี นใจคณู ปรมิ าณยาในปี ฐาน ������������������������ = ∑������������(������������������0) × 100 (1) ∑������������(������0������0) ผลรวมราคายาในปีฐานคณู ปรมิ าณยาในปี ฐาน โดย DPIL : ดัชนรี าคายาแบบลาสแปร์ Pt : ราคายาปีทส่ี นใจ Po : ราคายาปีฐาน Qo : ปรมิ าณยาในปีฐาน 2) ดัชนีราคาแบบถ่วงน้ำหนักด้วยปริมาณยาในปีปัจจุบัน หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ดัชนีราคายา แบบปาเช่ (Paashce) (The World Bank, 2009) ผลรวมราคายาปีทส่ี นใจคณู ปรมิ าณยาในปีท่ี สนใจ ������������������������ = ∑������������(������������������������) × 100 (2) ∑������������(������0������������) ผลรวมราคายาในปีฐานคณู ปรมิ าณยาในปีท่ี สนใจ โดย DPIP : ดชั นีราคายาแบบปาเช่ Pt : ราคายาปที ่ีสนใจ P0 : ราคายาปีฐาน Qt : ปริมาณยาในปที สี่ นใจ

25 เนื่องจากดัชนีราคาลาสแปร์ใช้ปริมาณของปีฐานเป็นตัวถ่วงน้ำหนักสามารถเปรียบเทียบปีต่าง ๆ ได้ดี เพราะใช้ตัวถ่วงน้ำหนักเป็นปีฐานเดียวกัน แต่มีข้อเสีย คือ การใช้ปริมาณของปีฐานคงที่ไม่ได้ให้ความสำคัญ ต่อค่ายาท่เี ปล่ยี นไป ปาเชจ่ งึ ได้เสนอแนวคิดเพื่อแก้ปัญหาตวั ถ่วงน้ำหนกั โดยการใชป้ ริมาณของปที ี่เลือกจัดทำ ตัวถ่วงน้ำหนัก แต่อย่างไรก็ตามดัชนีราคาปาเช่ก็มีข้อเสียในเรื่องการเก็บข้อมูลเนื่องจากต้องใช้ปริมาณ มาเปน็ ตัวถ่วงนำ้ หนกั ทุกปี อกี ท้งั ยังไม่สามารถเปรียบเทยี บระหว่างปีปีได้ เน่อื งจากคำนวณมาจากปริมาณจาก คนละฐานกัน ดงั นน้ั ดัชนีราคาปาเชจ่ งึ ไม่เป็นที่นยิ มเท่าดชั นรี าคาลาสแปร์ 3) ดชั นีราคาแบบ Marshall-Edge Worth Box ซึ่งเป็นวิธีที่คิดค้นจากการแก้ปัญหาของดัชนีราคาค่าแรงทั้งสองวิธีข้างต้น คือ ดัชนีราคา แบบลาสแปร์ และดัชนีราคาแบบปาเช่ โดยการใชค้ ่าเฉล่ียของทง้ั สองช่วงเวลาแทนที่ (Drechsler, 2000) ������������������������ = ∑������������ ������������[������0+2 ������������] (3) ∑������������ ������0[������0+2 ������������] โดย DPIM : ดชั นีราคาคา่ แรงแบบ Marshall-Edge Worth Boxk Pt : ราคายาปที ีส่ นใจ P0 : ราคายาปฐี าน Qt : ปริมาณยาในปีท่ีสนใจ Qo : ปริมาณยาในปฐี าน 4) ดัชนีราคาแบบ Fisher Ideal เป็นวิธีที่ดัดแปลงมาจากวิธกี ารคำนวณดัชนีราคาแบบลาสแปร์และแบบปาเช่ โดยการนำค่าของ ดัชนีราคาแบบลาสแปรแ์ ละแบบปาเชม่ าถอดรากท่ีสอง (Goodridge, 2007) ทั้งนี้ในการศึกษานี้เลือกใช้การคำนวณดัชนีราคาแบบลาสแปร์ ใช้ปริมาณของปีฐานเป็นตัวถ่วง น้ำหนักสามารถเปรียบเทียบปีต่าง ๆ ได้ดีเพราะใช้ตัวถ่วงน้ำหนักเป็นปีฐานเดียวกัน และจะมีขั้นตอนของการ จดั ทำตวั ถ่วงน้ำหนกั ในปฐี านตามรายวชิ าชีพ 2.3 การจัดทำดัชนีราคาในประเทศไทย ปี 2556 สำนักงานวิจัยเพื่อการพัฒนาหลักประกันสุขภาพไทยได้มีการพัฒนาดัชนีราคายาโดยมุ่ง ศึกษาความเป็นไปได้ของการใช้ข้อมูลจากโรงพยาบาลมาคำนวณดัชนีราคายา ได้ศึกษาเรื่องการศึกษาความ เป็นไปไดใ้ นการคำนวณดัชนีราคายา ผู้ให้บรกิ ารสขุ ภาพ สำหรับโรงพยาบาลในประเทศไทยจากข้อมูลท่ีมีอยู่ใน ปัจจบุ นั ปี 2555 ประโยชน์เพือ่ นำไปใช้ในการคำนวณงบประมาณคา่ ใชจ้ ่ายด้านยาสำหรับผู้ป่วยนอกแบบเหมา

26 จ่ายรายหัว ข้อมูลที่ใช้คือ ข้อมูลยาจากฐานข้อมูล 18 แฟ้มมาตรฐาน 30 แห่งที่สนใจเข้าร่วมโครงการ ของ สํานักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติปีงบประมาณ 2553 ถึง 2555 การคัดเลือกรายการยาขั้นต้นที่น้ำหนัก ตั้งแต่ 0.2 จากมูลค่าการใช้ยาทั้งหมด และมีการฝากน้ำหนัก ข้อมูลยารวมสว่ นลด ส่วนแถมแล้ว ใช้โครงสร้าง ตะกร้ายาตามรหัส Anatomical Therapeutic and Chemical (ATC) group ผลการศึกษา ติดตามแนวโนม้ ราคายา 166 รายการจากทั้งหมด 1,082 รายการ จากผลการศึกษา พบว่า ดัชนรี าคายาเฉล่ียในชว่ งปี 2554 มี การปรบั ตวั ลดลงจากดัชนใี นปีฐาน (ปี 2553) ประมาณร้อยละ 4.27 สําหรับ ATC group ที่มกี ารเปลยี่ นแปลง ของดัชนีราคามากที่สดุ คือ group R (ยาระบบทางเดินหายใจ) โดยดชั นเี ทา่ กบั 85.6 ในเดือนธันวาคม ปี 2554 เมื่อเปรียบเทียบกับปีฐาน ส่วน ATC group ที่มีการเปลี่ยนแปลงของดัชนีน้อยที่สุดคือ group N (ยาระบบ ประสาท) โดยดัชนเี ทา่ กบั 97.87 ในเดือนธนั วาคม ปี 2554 โดยสรปุ พบว่าแนวโน้มราคายาภาพรวมลดลงร้อย ละ 4.27 การจัดทําดัชนีราคายาควรทําการติดตามในระยะยาว และในอนาคตควรมีการคํานวณดัชนีราคายา สาํ หรบั ส่วนอื่นๆ เชน่ ผ้ปู ่วยใน ร้านยา โรงพยาบาลสังกดั อน่ื (สำนักงานวิจยั เพือ่ การพฒั นาหลกั ประกันสุขภาพ ไทย, 2555) ปี 2561 จุฑามาศ ฉ่ำศิริ และถวิล นิลใบ จากคณะเศรษฐศาสตร์มหาวิทยาลัยรามคำแหงได้ศึกษา โครงสร้างตลาดอตุ สาหกรรมยา และความสัมพนั ธ์ระหว่างดัชนรี าคาผู้บริโภค กบั ดชั นีราคายา โดยไดส้ รา้ งดชั นี ราคายาสามัญประจำบ้าน และศึกษาการเปลี่ยนแปลงของราคายา เพื่อดูการเปลี่ยนแปลงของราคายา และ ศกึ ษาความสมั พนั ธ์เชงิ ดลุ ยภาพระหว่างดัชนรี าคาผบู้ รโิ ภคกับดัชนรี าคายา โดยใช้ข้อมลู ยาสามญั ประจำบ้านปี 2552 – 2559 จากสำนักดัชนีเศรษฐกิจการค้า กระทรวงพาณิชย์ กลุ่มยาที่ศึกษาแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม คือยา แก้ไอ ยาแก้ปวดลดไข้ ยาแก้หวัด และยาคลายกล้ามเนื้อ โดยทำการศึกษาในจังหวัดกรุงเทพมหานคร ภาค กลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคเหนอื และภาคใต้ ผลการศึกษา พบวา่ ดชั นรี าคายาสามญั ประจำบ้านทุก ภ ู ม ิ ภ า ค ป ร ั บ ต ั ว ส ู ง ข ึ ้ น ม า โ ด ย ต ล อ ด โ ด ย เ พ ิ ่ ม จ า ก 100 ใ น ป ี 2552 เ ป ็ น 110.63 ในปี 2559 เมอื่ พจิ ารณาอัตราการเปล่ียนแปลงของดัชนรี าคายาสามัญประจำบ้านแตกตา่ งกันในแต่ละภูมิภาค โดยเฉลี่ย พบว่า อัตราการเปลี่ยนแปลงสงู สดุ ในภาคเหนือ คือเฉลี่ยร้อยละ 1.46 ทั้งนี้ในการคำนวนดัชนรี าคา ยาสามัญประจำบ้าน ไม่ได้คำนึงถึงคุณภาพของยา ราคายาประเภทเดียวกัน หรือรักษาอาการโรคเดียวกัน อาจมีราคาต่างกนั ตามคณุ ภาพ หรือตามความเขม้ ขน้ ของสารตวั ยาหลัก ดงั นน้ั การเปรียบเทยี บดัชนีราคาหรือ อตั ราการเปลย่ี นแปลงในกรงุ เทพมหานครและแต่ละภูมภิ าค จึงอาจไม่ไดส้ ะท้อนถึงการเปล่ียนแปลงของราคา ทแี่ ท้จริง (จฑุ ามาศ ฉ่ำศริ ิ และถวลิ นลิ ใบ, 2561) ปี 2564 กองเศรษฐกิจสุขภาพ และหลักประกนั สขุ ภาพ สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ ร่วมกบั สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข และมหาวิทยาลัยนเรศวร ได้พัฒนาดัชนีราคายา เริ่มต้นการจัดทำดัชนีราคา จำหน่ายยาของโรงพยาบาลในเขตสุขภาพที่ 10 ดัชนีราคาผู้ผลิตยา ดัชนีราคายานำเข้า และดัชนีราคายา ส่งออกของประเทศ และตอ่ ยอดสู่การเพอื่ ใชว้ างแผน และกำกบั ตดิ ตามภาวะเศรษฐกจิ ได้อย่างเป็นระบบและมี

27 การออกแบบ กำหนดโครงสร้างข้อมูล รูปแบบมาตรฐานของระบบการจัดเก็บ และทดลองจัดทำดัชนีราคายา รวมถึงพัฒนาศักยภาพบุคลากรในงานของกองเศรษฐกิจสุขภาพและหลักประกันสุขภาพ ร่วมกับผู้เชี่ยวชาญ เพื่อเป็นการพัฒนาเข้าสู่ระบบปฏิบัติการปกติ อีกทั้งยังสามารถประเมินและเฝ้าระวังด้านเศรษฐกิจสุขภาพ กำหนดแนวโน้ม ข้อเสนอเชิงนโยบาย ยุทธศาสตร์ การพัฒนาระบบเศรษฐกิจสุขภาพของประเทศ ทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพ เพียงพอ ย่งั ยนื และเป็นธรรม (สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข, 2564) 2.4 โครงสร้างและรหัสยาในประเทศไทย กระทรวงสาธารณสุขมีความพยายามที่จะจัดทำรหัสยามาตรฐานมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2529 เพื่อใช้เป็น รหัสกลางสําหรับโรงพยาบาลและหน่วยงานในสังกัดกระทรวงสาธารณสุข มีการกําหนดรหัสยาตามชื่อสามัญ (generic name) ของยาสําหรับรายการยาในบัญชียาหลักแห่งชาติแต่ไม่ได้นําไปใช้อย่างแพร่หลายเนื่องจาก ขอ้ จาํ กดั ตา่ ง ๆ ได้แก่ ความไม่ครอบคลมุ รายการทีม่ ีความแรงและขนาดบรรจุต่างๆกัน รายการที่อยนู่ อกบัญชี ยาหลกั ฯ รวมถึงกรณที ม่ี ีการปรบั ปรงุ บัญชยี าหลกั แหง่ ชาติ ต่อมาในปีพ.ศ. 2543 ได้มีการแต่งตั้งคณะทํางานหลายชุดเพื่อจัดทํารหัสมาตรฐานด้านต่างๆ รวมทั้งด้านยา โดยมีสํานักนโยบายและแผนสาธารณสุข (สํานักนโยบายและยุทธศาสตร์ในปัจจุบัน) เป็นแกนนำในการดําเนนิ การ ซึ่งในสว่ นของยาได้มีการแต่งตั้งคณะทํางานเพ่ือกําหนดมาตรฐานและจัดทํารหัส ยามาตราฐาน 24 หลักขึ้นมา จากนั้นในปี พ.ศ. 2545 จนถึงปัจจุบัน กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ โดยสาํ นกั พฒั นาระบบบริการสุขภาพได้มีการดําเนินการจัดทํารหัสมาตรฐานและชุดโครงสรา้ งข้อมูลของยาต่อ โดยคณะทํางานพัฒนาระบบฐานข้อมูลด้านยามาตรฐาน คณะทํางาน ฯ ไดร้ ว่ มกนั กาํ หนดหลักการสําหรับเป็น แนวทางดําเนินงานในการกําหนด รหัสมาตรฐานด้านยา 24 หลัก เพื่อใช้ เป็นรหัสยากลางที่ทุกหน่วยงาน สามารถนาํ ไปใช้ในการอา้ งองิ ในทุกบริบท เพอื่ ใชแ้ ลกเปลยี่ นข้อมูลกนั ได้ กําหนดใหค้ รอบคลมุ เภสชั เคมีภัณฑ์ที่ ขึ้นทะเบียนเป็นยาในประเทศไทยเป็นอย่างน้อย เป็นตัวเลขเพื่อรองรับระบบรหัสแท่งกําหนดรหัสยาตามชื่อ สามัญ (generic name) ของตํารบั ยา ฐานข้อมูลที่ใช้ในการกําหนดรหัสยา 24 หลักนี้มาจาก ฐานข้อมูลของสํานักงานคณะกรรมการ อาหารและยา ฐานข้อมูลผลิตภัณฑ์ยาของหน่วยงานราชการและรัฐวิสาหกิจต่าง ๆ และ ฐานข้อมูลของศูนย์ ขอ้ มูลข่าวสารด้านเวชภัณฑ์ กระทรวงสาธารณสุข ปจั จบุ ันระบบรายงานข้อมูลดา้ นบริหารเวชภัณฑ์ ฯ ซึ่งเป็น ระบบที่กระทรวงสาธารณสุขกําหนดให้หน่วยงานต่าง ๆ ในสังกัดรายงานข้อมูลการจัดซื้อเวชภัณฑ์ไปยัง ส่วนกลาง (ศูนย์ข้อมูลข่าวสารด้านเวชภัณฑ์ กระทรวงสาธารณสุข) โดยกําหนดเป็นรหัสมาตรฐานด้านยา 24 หลัก สําหรับใช้ในการรายงานข้อมูล และใช้ในการประมวลผลวิเคราะหข์ ้อมูลรายงานดังกล่าวในภาพรวม โดยศูนยข์ ้อมลู ขาวสารด้านเวชภัณฑฯ์

28 โครงสร้างของรหัสมาตรฐานด้านยา รหัสมาตรฐานด้านยา 24 หลัก ประกอบด้วยชุดของรหัสต่างๆ ท่เี กย่ี วขอ้ ง ดังนี้ ตารางท่ี 1 โครงสร้างของรหัสมาตรฐานด้านยา หลักท่ี ความหมาย จำนวนหลัก 1 ประเภทของยา 1 2-11 ตวั ยา 10 12-16 ความแรงของยา 5 17-19 รูปแบบของยา 3 20-24 ผู้ผลิตและผู้นำเขา้ 5 หลกั ที่ 1 : ประเภทของยา ลำดบั ของรหัส คอื 1 ตํารับยาเด่ยี ว 2 ตาํ รับยาผสม 3 ยาที่ผลิตใชเ้ อง 4 ยาสมนุ ไพร 5-9 สงวนไว้ในอนาคต หลักที่ 2-11 : ตวั ยา การกาํ หนดรหสั โดยแบ่งเป็น รหัสยาเดี่ยว อ้างอิงตามรหัสยา IOWA ของสํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา ซึ่งมี 16 หลักโดย กลุ่มยา IOWA ทมี่ ี ตดั 6 หลักหนา้ ออก แลว้ ใชเ้ ฉพาะ 10 หลักหลัง XXXXX XXX XX ตัวยาสําคัญ เกลือ synonym รหัสยาผสม อ้างอิงตามรหัสยาระบบ ATC (Anatomical Therapeutic Classification System) ที่สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาใช้ซึ่งมี 5 หลัก ประกอบด้วยตัวอักษรภาษาอังกฤษ ปนตวั เลข โดยนํามาดัดแปลงเป็น ตัวเลข 7 หลัก ตามดว้ ยเลขเรยี งลาํ ดับอีก 3 หลกั สาํ หรับยาที่อยู่ในกลมุ่ ATC เดียวกนั

29 XXXXXXX XXX รหสั กลุ่ม ATC แปลง เลขเรียงลําดับในกลุ่ม หลักท่ี 12-16 : ความแรงของยา มีการกําหนดรหัสโดยเป็นตัวเลข 5 หลัก โดย 3 หลักแรกเป็นกลุ่มความแรง และ 2 หลกั หลงั กําหนดสําหรบั ความแรงเดยี วกนั แตว่ ิธีการเขยี นตา่ งกัน หลักที่ 17-19 : รูปแบบของยา มีการกําหนดรหัสโดยเป็นตัวเลข 3 หลัก ปรับปรุงจากข้อมูลท่ีสำนักงาน คณะกรรมการอาหารและยากําหนด หลักท่ี 20-24 : รหัสผู้ผลิต/ผนู้ าํ เข้า มีการกําหนดรหัสโดยเป็นตวั เลข 5 หลัก เปน็ ผูท้ ี่ขนึ้ ทะเบียนตํารับยาจาก สํานกั งานคณะกรรมการอาหารและยา หรอื กรณีท่ีเป็นหนว่ ยงานในกระทรวงสาธารณสุข และหน่วยงานอนื่ ใช้ รหสั 5 หลกั ทสี่ ํานกั นโยบายและยทุ ธศาสตร์กําหนดให้ใชใ้ นปจั จบุ นั 2.5 งานวจิ ยั ที่เกย่ี วขอ้ ง การจัดทำดชั นรี าคายาอ้างองิ ของฟิลิปปนิ ส์ (2564) พบวา่ ดัชนีราคายาอา้ งอิงมปี ระโยชน์ต่อรัฐบาล ในการประมูลและจัดซื้อยาในความรับผิดชอบของ DOH ทั้งระดับชาติ, หน่วยบริการสุขภาพระดับท้องถ่ิน และหน่วยงานราชการ ราคาที่ชนะการประมูลของยาที่จำเป็นสะท้อนประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการ จัดซื้อของรัฐบาล ความโปร่งใส และการบังคับใช้ทำให้ผู้บรโิ ภคเข้าถงึ การใช้ยา อีกทั้งป้องกันการขึ้นราคาเกิน จริง หน่วยงานราชการทั้งหมดใช้เป็นแนวทางในการจดั หายา นำไปใช้ในการจัดซื้อทุกรูปแบบของภาครัฐ เช่น การประมูล การทำสัญญา การเจรจาเพื่อจัดซื้อเพื่อให้รัฐบาลจัดหายาจำเป็นที่คุ้มค่ามากที่สุด ทั้งนี้ดัชนีราคา ยาอ้างอิงมีวัตถุประสงค์เพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพ และธรรมาภิบาลในการตั้งราคาและการจัดซื้อยาของ ภาครัฐด้วยความโปร่งใส และความเหมาะสมของราคาอ้างอิงที่มีคุณภาพ และสามารถเข้าถึงได้ นอกจากนี้ใน การคำนวณดัชนีราคายาอ้างอิงไดค้ ำนวณมาจากต้นทนุ ท้ังหมด และรวมถึงค่าเช่าท่ี แพคเกจ ตัวยา การประกัน คุณภาพ ค่าใช้จ่ายในการผลิต และค่าธรรมเนยี มแก่องค์การอาหารและยา แต่ไม่รวมค่าบรกิ ารทางเภสชั กรรม ค่าธรรมเนียมในการเตรียมและจัดเก็บยา และค่าใช้จ่ายอื่นๆที่เกี่ยวข้องกับเครื่องหมายการค้า โดยค่ายาจะ คำนวณมาจากราคายาจากใบสั่งซื้อ และใช้ค่ามัธยฐานของราคายาแต่ละกลุ่มที่ประมูลมา กรณีที่มียาสอง รายการ จะเลือกราคาต่ำสุด และอนุญาตให้หน่วยบริการสุขภาพกำหนดราคายาสูงขึ้น 10% ได้ แต่ในบาง พ้ืนท่ที ีไ่ ม่เจริญ สามารถใชร้ าคาที่สงู ทส่ี ุดมาคำนวณดัชนรี าคายาอ้างอิงได้ ตามรายการของ (Geographically Isolated and Disadvantaged Areas; GIDA) ซึ่งขึ้นอยู่กับการอัพเดทจาก the DOH-Bureau of Local Health ทั้งนี้การอัพเดทดัชนีราคายาอ้างอิงจะทำเป็นประจำทุกปี (Department of Health Pharmaceutical Division, 2021)

30 Medicine Price Index (2562) พบว่า ที่ Medbelle ได้มองเห็นว่าปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดความ ไมเ่ สมอภาคของการเข้าถงึ บรกิ ารการรักษา คอื ราคายา ทำให้เริม่ มีการดำเนินการในเร่ืองน้ี มกี ารเปรยี บเทียบ ดัชนีราคายาใน 50 ประเทศ ซึ่งเผยให้เห็นความแตกต่างของต้นทุนยาบางชนิดที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย เรา เริ่มศึกษาจากส่วนประกอบของยา 13 ชนิด ผลที่ได้คือดัชนีเปรียบเทียบใน 50 ประเทศ ซึ่งเผยให้เห็นความ แตกต่างในด้านต้นทุนของยาบางชนิดที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายและขาดไม่ได้ เมื่อเก็บข้อมูลได้แล้ว ก็นำมา คำนวณราคากลางโดยใช้คา่ มัธยฐาน และราคาจริงต่อโดสของแต่ละประเทศ และพิจารณาว่าเบี่ยงเบนไปจาก ค่าเฉลี่ยเท่าไหร่ เพอื่ แสดงให้เห็นความแตกต่างของราคายาทัว่ โลก (Medbelle, 2019) สำนักงานวจิ ัยเพื่อการพฒั นาหลกั ประกนั สขุ ภาพไทย (2555) ไดศ้ ึกษาเรอ่ื งการศึกษาความเป็นไปได้ ในการคำนวณดัชนีราคายา ผู้ให้บริการสุขภาพ สำหรับโรงพยาบาลในประเทศไทยจากขอ้ มูลทีม่ ีอยูใ่ นปัจจบุ ัน ปี 2555 ประโยชน์เพ่ือนำไปใช้ในการคำนวณงบประมาณค่าใช้จา่ ยด้านยาสำหรับผปู้ ่วยนอกแบบเหมาจ่ายราย หัว ข้อมูลที่ใช้คือ ข้อมูลยาจากฐานข้อมูล 18 แฟ้มมาตรฐาน 30 แห่งที่สนใจเข้าร่วมโครงการ ของสํานักงาน หลักประกันสุขภาพแห่งชาติปีงบประมาณ 2553 ถึง 2555 การคัดเลือกรายการยาขั้นต้นที่น้ำหนักตั้งแต่ 0.2 จากมูลค่าการใชย้ าทั้งหมด และมีการฝากน้ำหนัก ข้อมลู ยารวมสว่ นลด ส่วนแถมแลว้ ใชโ้ ครงสร้างตะกร้า ยาตามรหสั Anatomical Therapeutic and Chemical (ATC) group ผลการศึกษา ติดตามแนวโน้มราคายา 166 รายการจากทั้งหมด 1,082 รายการ จากผลการศึกษา พบว่า ดัชนีราคายาเฉลี่ยในช่วงปี 2554 มีการปรับตัวลดลงจากดัชนีในปีฐาน (ปี 2553) ประมาณร้อยละ 4.27 สําหรับ ATC group ที่มีการ เปลี่ยนแปลงของดัชนีราคามากที่สุดคือ group R (ยาระบบทางเดินหายใจ) โดยดัชนีเท่ากับ 85.6 ในเดือน ธันวาคม ปี 2554 เมื่อเปรียบเทียบกับปีฐาน ส่วน ATC group ที่มีการเปลี่ยนแปลงของดัชนีน้อยที่สุด คือ group N (ยาระบบประสาท) โดยดัชนีเท่ากับ 97.87 ในเดือนธันวาคม ปี 2554 โดยสรุปพบว่าแนวโน้ม ราคายาภาพรวมลดลงรอ้ ยละ 4.27 การจัดทําดชั นรี าคายาควรทําการติดตามในระยะยาว และในอนาคตควรมี การคํานวณดัชนีราคายาสําหรบั ส่วนอื่นๆ เช่น ผู้ป่วยใน ร้านยา โรงพยาบาลสังกัดอืน่ (สำนักงานวิจัยเพื่อการ พัฒนาหลักประกันสุขภาพไทย, 2555) จุฑามาศ ฉ่ำศิริ และถวิล นิลใบ จากคณะเศรษฐศาสตร์มหาวิทยาลัยรามคำแหง (2561) ศึกษา โครงสรา้ งตลาดอตุ สาหกรรมยา และความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งดัชนีราคาผู้บริโภค กบั ดัชนรี าคายา โดยได้สร้างดัชนี ราคายาสามัญประจำบ้าน และศึกษาการเปลี่ยนแปลงของราคายา เพื่อดูการเปลี่ยนแปลงของราคายา และ ศึกษาความสมั พนั ธ์เชงิ ดุลยภาพระหว่างดชั นรี าคาผู้บรโิ ภคกับดัชนรี าคายา โดยใชข้ ้อมูลยาสามัญประจำบ้านปี 2552 – 2559 จากสำนักดัชนีเศรษฐกิจการค้า กระทรวงพาณิชย์ กลุ่มยาที่ศึกษาแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม คือ ยาแก้ไอ ยาแก้ปวดลดไข้ ยาแก้หวัด และยาคลายกล้ามเนื้อ โดยทำการศึกษาในจังหวัดกรุงเทพมหานคร ภาค กลาง ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ ภาคเหนอื และภาคใต้ ผลการศกึ ษา พบวา่ ดัชนีราคายาสามญั ประจำบ้านทุก ภูมิภาคปรับตัวสูงขึ้นมาโดยตลอด โดยเพิ่มจาก 100 ในปี 2552 เป็น 110.63 ในปี 2559 เมื่อพิจารณาอัตรา

31 การเปลี่ยนแปลงของดัชนีราคายาสามัญประจำบ้านแตกต่างกันในแต่ละภูมิภาคโดยเฉลี่ย พบว่า อัตราการ เปล่ยี นแปลงสูงสดุ ในภาคเหนือ คือเฉลยี่ รอ้ ยละ 1.46 รองลงมาคอื กรงุ เทพมหานครทม่ี ีอัตราการเปล่ียนแปลง เฉลี่ยร้อยละ 1.42 ทั้งนี้ในการคำนวนดัชนีราคายาสามัญประจำบ้าน ไม่ได้คำนึงถึงคุณภาพของยา ราคายา ประเภทเดียวกัน หรือรักษาอาการโรคเดียวกนั อาจมีราคาต่างกันตามคุณภาพ หรือตามความเข้มข้นของสาร ตัวยาหลัก ดังนั้น การเปรียบเทียบดัชนีราคาหรืออัตราการเปล่ียนแปลงในกรงุ เทพมหานครและแต่ละภูมภิ าค จึงอาจไม่ได้สะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงของราคาที่แท้จริง คือ ราคาอาจปรับตัวสูงขึ้นตามคุณ ภาพเช่น ยาที่ส่งไปขายในต่างจังหวัดอาจมีราคาต่ำกว่าที่ขายในกรุงเทพมหานครท่ีเป็นตัวยาที่มีคุณภาพดีกว่า และการ ตรวจสอบว่าราคายาจะผันแปรไปตามภาวะค่าครองชีพของประชาชนหรือไม่ ซึ่งค่าครองชีพของประชาชนจะ สะท้อนจากดัชนีราคาผู้บริโภค โดยปกติดัชนีราคาผู้บริโภคซึ่งใช้คำนวณอัตราเงินเฟ้อจะผันแปรไปตามปัจจัย หลัก 2 ประการ คือ ปัจจัยด้านอุปทาน และปัจจัยด้านอุปสงค์ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งว่าปรับไปตามสภาพของ ตลาด จากการศึกษา พบว่า ราคายาไม่ได้ถูกกำหนดจากตลาด แต่จะถูกกำหนดจากผู้ประกอบการเป็นหลัก (จฑุ ามาศ ฉำ่ ศิริ และถวลิ นลิ ใบ, 2561)

32 บทที่ 3 แนวทางการศกึ ษา

33 บทที่ 3 แนวทางการศึกษา การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative research) เพื่อพัฒนาดัชนีราคายา ที่รวบรวม ข้อมูลจากแหล่งข้อมูลทุติยภูมิ (Secondary Data) การวิจัยครั้งนี้จะวิเคราะห์ดัชนีราคายาของผู้ป่วยในเป็น สำคัญ โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อจัดเก็บและพัฒนาข้อมูลสำหรับวิเคราะห์ดัชนีราคายา เพื่อวิเคราะห์และจัดทำ รายงานข้อมูลดัชนีราคายา เพื่อนำเสนอผลการวิเคราะห์และรายงานข้อมูลดัชนีราคายา เผยแพร่เป็น สารสนเทศด้านเศรษฐกิจสุขภาพทางเว็บไซต์ของกองเศรษฐกิจสุขภาพและหลักประกันสุขภาพ และเพื่อ พัฒนาการวิเคราะห์และรายงานข้อมูลดัชนีราคายาแก่บุคลากรที่ปฏิบัติงานด้านเศรษฐกิจสุขภาพของกอง เศรษฐกิจสขุ ภาพและหลักประกันสุขภาพ 3.1 แหล่งข้อมูล ในการคำนวณดัชนีราคายาครั้งน้ีใช้ข้อมูลจากแหล่งข้อมูลทุติยภูมิที่เกี่ยวข้อง เบื้องต้นเป็นการ รวบรวมข้อมูลที่มีมาตรฐานข้อมูลด้านสุขภาพ จากศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร สำนักงาน ปลัดกระทรวงสาธารณสุข ที่เก็บรวบรวมข้อมูลบริการผู้ป่วยรายบุคคลในหน่วยบริการทุกระดับ ภายใต้ โครงสร้างขอ้ มูลด้านสุขภาพในรปู แบบ 43 แฟม้ มาตรฐาน และแฟม้ โครงสร้างข้อมูลดา้ นสุขภาพเพ่ือการส่งต่อ ผู้ป่วยในรูปแบบ 7 แฟ้มมาตรฐาน การวิจัยครั้งนี้ใช้ข้อมูลปีงบประมาณ 2560 ถึง 2564 ในส่วนของแฟ้ม Drug_IPD (แฟ้มข้อมูลยาผู้ป่วยใน) ซึ่งในการทำงานในส่วนนี้อาจจะมีการปรับเปลี่ยนขึ้นกับความสามารถ เข้าถึงข้อมูล และความพรอ้ มของขอ้ มลู ท่ีได้รบั จากหน่วยงานทีเ่ กยี่ วข้อง โดยมีรายละเอยี ดดงั ต่อไปน้ี แฟ้ม DRUG_IPD นิยามข้อมูล คือ ข้อมูลการจ่ายยาสำหรับผู้ป่วยใน ที่จะไม่ครอบคลุมโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ตำบล (รพ.สต.) เป็นข้อมูลยาที่จ่ายให้ผู้ป่วยในในขณะที่รักษาในโรงพยาบาล และยาที่จ่ายให้ผู้ป่วยในเพื่อ กลับไปใชต้ ่อท่บี ้าน บันทกึ ขอ้ มูลทุกคร้ังที่มารับบริการหลังสนิ้ สดุ การรักษาผู้ป่วยใน โดยการบันทึกยาผู้ป่วยใน 1 record หมายถงึ 1 รายการยา ทั้งขณะทอ่ี ยโู่ รงพยาบาลและเม่ือกลับบ้าน และผปู้ ว่ ยใน หมายถงึ ทงั้ ทอ่ี าศัย ในเขตรับผิดชอบ และนอกเขตรบั ผดิ ชอบ แฟ้ม Drug_IPD ประกอบไปด้วย รหัสหน่วยบริการ รหัสแผนกที่รับบริการ รหัส 24 หลัก รหัสยา TMT หรือ รหัสยาหน่วยบริการ และรหัสหน่วยนับของยา ข้อมูลที่ใช้วิเคราะห์เป็นข้อมูลราย record ตามชื่อ และรหัสตวั แปรดงั ท่ีอธบิ ายในตาราง DRUG_IPD

ตารางที่ 2 ตัวแปรในแฟ้ม DRUG IPD 34 รหสั ช่อื คำอธิบาย HOSPCODE รหสั หน่วยบริการ รหัสหน่วยบริการตามมาตรฐาน DATETIME_ADMIT วนั ทีแ่ ละเวลารับผูป้ ว่ ยไว้ใน กองยุทธศาสตร์และแผนงาน โรงพยาบาล วันเดือนปีและเวลาที่รับผู้ป่วยไว้ ในโรงพยาบาล กำหนดเป็น ค.ศ. WARDSTAY รหัสแผนกทรี่ บั ผปู้ ว่ ย (YYYYMMDDHHMMSS) DIDSTD รหัสยา 24 หลัก หรอื รหัส ยาของหน่วยบริการ รหสั แผนกทรี่ บั บริการ อ้างอิงตาม มาตรฐาน กองยุทธศาสตร์และ TYPEDRUG รหสั ประเภทการจา่ ยยา แผนงาน DNAME ชอ่ื ยา รหสั ยามาตรฐานทีก่ ำหนดเป็น 24 AMOUNT จำนวน หลัก หรือรหสั ยาของหน่วยบริการ UNIT_PACKING ขนาดบรรจุตอ่ หนว่ ยนับ ในกรณีที่ยังไม่มีรหัสยามาตรฐาน 24 หลัก หรือรหัสยา TMT 1= ยาที่จ่ายให้ผู้ป่วยระหว่าง รักษาในโรงพยาบาล 2= ยาที่จ่ายให้ผู้ป่วยเมื่อจำหน่าย ผ้ปู ว่ ย เพ่ือกลบั ไปใชท้ ่บี า้ น ชอ่ื ยา จำนวนยาที่จ่าย ระบุเป็นตัวเลข ไมเ่ กิน 12 หลัก ขนาดบรรจตุ อ่ หน่วยนับที่แสดงใน Field UNIT ใช้สำหรับยาที่มีการ แบง่ บรรจเุ พื่อการ จ่ายยาที่เหมาะสม เช่น ยาน้ำ หรือ ยากลุ่มที่มีทะเบียนยา เดยี วกันแต่มขี นาดบรรจุ ต่างกันของบางบริษัท และอาจ เปน็ ค่า NULL ได้

รหสั ช่ือ 35 DRUGCOST ราคาทุน คำอธบิ าย ราคาซื้อหรือราคายาที่ได้รับจาก โรงพยาบาล (แม่ขา่ ย) หมายเหตุ : ราคาทุนตอ่ หนว่ ย (ยัง ไมค่ ณู AMOUNT) 3.2 กลมุ่ ตวั อยา่ ง กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษาครั้งนี้คือ หน่วยบริการสุขภาพ สังกัดสำนักงานปลัดกระทรวง สาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข โดยจะศึกษาเกี่ยวกับปริมาณการใช้ยา และราคายาที่หน่วยบริการสุขภาพ จดั ซอื้ เพอื่ จา่ ยใหแ้ กผ่ ู้ป่วยท่เี ขา้ รักษาตัวในหน่วยบริการสขุ ภาพ ทง้ั นไี้ ด้มกี ารคัดเลือกหน่วยบริการสุขภาพที่ใช้ ในการวิเคราะหข์ ้อมลู โดยคัดเลือกหน่วยบริการสุขภาพท่ีมีการบันทกึ ข้อมูลถูกต้อง หรือพิจารณาปริมาณการ ใช้ยาภาพรวมอยใู่ นกลมุ่ (Inlier) เช่น ระดบั S, M1, M2, F1, F2, F3, A ขั้นตอนการคัดเลือกหน่วยบริการสุขภาพ ใช้วิธีวิเคราะห์ค่า outlier โดยเอาหน่วยบริการสุขภาพที่ ปริมาณยารวมสูงกว่าขอบเขตบนและล่างออก ขั้นตอนนี้เริ่มจากการเรียงข้อมูลจากน้อยไปหามาก และแบ่ง การกระจายของข้อมูลเป็น 4 ช่วงในระดับเปอร์เซ็นต์ไทล์ที่ 25% 50% 75% และ 100% โดยนำค่าที่ 75% ลบค่าที่ 25% (Q3 - Q1) เรียกค่านี้ว่า Interquartile range (IQR) จากนั้นกำหนดค่า factor ซึ่งโดยทั่วไป กำหนดที่ 1.5 เท่าของ IQR สามารถแสดงสูตรการคำนวณขอบเขตล่าง และขอบเขตบนของหน่วยบริการ สุขภาพแตล่ ะระดับ เพ่อื เปรยี บเทียบกนั ในกลุ่มไดด้ ังน้ี Lower limit = Q1 - 1.5 x IQR Upper limit = Q3 + 1.5 x IQR จากนัน้ ตดั หนว่ ยบรกิ ารสุขภาพท่มี ีปริมาณการใช้ยาภาพรวมสูงหรอื ต่ำกว่า outlier (เทียบกันภายใน ระดับโรงพยาบาล เช่น ระดับ S, M1, M2, F1, F2, F3, A) ได้จำนวนโรงพยาบาลท้งั ส้นิ 806 แห่ง (คดั หน่วย บริการสุขภาพออกไป 148 แห่ง) 3.3 การจดั การขอ้ มลู และการทำความสะอาดข้อมูล การทำความสะอาดข้อมูล หรือ “Data Cleansing” คือ กระบวนการตรวจสอบข้อมูลและจัดการ ข้อมูลให้ถูกต้องมากท่ีสุด เพื่อให้ข้อมูลมีความสมบูรณ์ก่อนที่จะนำไปวิเคราะห์ข้อมูลและใช้ประโยชน์ การทำ ความสะอาดขอ้ มลู นั้นมีความจำเปน็ มากโดยเฉพาะข้อมลู ขนาดใหญ่ ทก่ี ารบนั ทกึ ขอ้ มูลมีแนวโน้มจะมีขยะของ ข้อมูลอยู่เยอะ หมายความว่า อาจมีการบันทึกข้อมูลที่ไม่ถูกต้องอยู่เยอะ ในการจัดการข้อมูลได้ใช้โปรแกรม

36 STATA ในการจัดการ เนื่องจากเป็นโปรแกรมที่มีความเหมาะสมต่อการจัดการข้อมูลขนาดใหญ่ ยกตัวอย่าง การจดั การขอ้ มูลแตล่ ะตวั แปร แสดงได้ดังน้ี 1) รหัสยา พบว่า บาง record มีรหัสยาไม่ครบ 24 หลัก หรือมีเกิน หรือบาง record พบตัวอักษร ปนอย่ใู นรหัสยา ซง่ึ รหัสยาจะตอ้ งบรรจเุ ฉพาะตวั เลขเท่านนั้ หรือมตี วั อักษรท่อี า่ นไมอ่ อกปนอยู่ ดงั น้นั รหัสยาที่ มีลักษณะนีจ้ ะถกู ตดั ทง้ิ record นไี้ ป ตัวอย่างคำส่งั STATA gen countvar = strlen(didstd) keep if countvar==24 2) ตัวแปรปริมาณยา (amount) มีคา่ เปน็ 0 หรือตดิ ลบ ถอื ว่าผดิ ปกติ ตัวอยา่ งคำส่ัง STATA sort amount drop if amount==\"\\N\" destring amount, replace sort amount drop if amount<1 display _N 3) ตัวแปรราคายา (drug cost) มคี า่ เป็น 0 หรือตดิ ลบ ถอื ว่าผิดปกติ ตวั อยา่ งคำสัง่ STATA drop if drugcost==\"\\N\" destring drugcost, replace sort drugcost drop if drugcost<0 display _N 3.4 โครงสรา้ งขอ้ มลู ยา และการสรา้ งตะกรา้ ยา โครงสร้างข้อมูลยา และตะกร้ายานั้นเลือกใช้รหัสยา 24 หลักที่เป็นบัญชีและรหัสยาที่พัฒนาโดย กระทรวงสาธารณสุข ที่องคป์ ระกอบสองสว่ นคอื ขอ้ มลู บัญชยี าทม่ี ีใช้ในประเทศไทย และรหัสมาตรฐานกำกับ รายการยา แม้ว่าจะมีปญั หาด้านการเบิกจ่ายและการขาดคุณสมบตั ิของรายการยาที่จำเป็น แต่ยังเป็นรหสั ท่มี ี ความสำคัญและใช้อย่างแพร่หลาย และมีการเก็บข้อมูลมาต่อเนื่อง อย่างไรก็ตามในอนาคตหากมีการ

37 เปลี่ยนแปลงการใช้รหสั ยาสามารถใช้ความรู้ทางเภสัชกรรมและเทคนิควิทยาศาสตร์ข้อมูลในการเชื่อมรหัส 24 หลักกบั รหัสท่จี ะใช้ในอนาคตได้ ตารางที่ 3 โครงสรา้ งของรหัสยา 24 หลกั หลักที่ ความหมาย จำนวนหลกั 1 ประเภทของยา 1 2-11 ตัวยา 10 5 12-16 ความแรงของยา 3 17-19 รปู แบบของยา 5 20-24 ผู้ผลิตและผนู้ ำเข้า รหสั มาตรฐานดา้ นยา 24 หลกั เป็นรหสั ยากลางท่ีทุกหนว่ ยงานสามารถนําไปใชใ้ นการอา้ งองิ ในทุก บริบท เพ่ือใช้แลกเปล่ยี นข้อมูลกัน กําหนดใหค้ รอบคลุมเภสชั เคมภี ณั ฑท์ ่ีข้ึนทะเบยี นเป็นยาในประเทศไทย เปน็ อย่างน้อย เปน็ ตัวเลขเพื่อรองรับระบบรหัสแทง่ กําหนดรหัสยาตามช่ือสามญั (generic name) ของตํารบั ยา หลกั ท่ี 1 ประเภทของยาลำดบั ของรหัส คือ 1 ตํารับยาเดีย่ ว 2 ตาํ รบั ยาผสม 3 ยาทผ่ี ลติ ใช้เอง 4 ยาสมุนไพร 5-9 สงวนไว้ในอนาคต หลกั ที่ 2-11 ตวั ยา การกําหนดรหสั โดยแบ่งเปน็ ยาเด่ยี ว อา้ งอิงตามรหสั ยา IOWA ของสํานกั งานคณะกรรมการอาหารและยา ซ่ึงใช้เฉพาะ 10 หลกั หลัง

38 XXXXX XXX XX ตัวยาสาํ คญั เกลือ synonym ยาผสม อ้างองิ ตามรหสั ยาระบบ ATC (Anatomical Therapeutic Classification System) ที่ สาํ นักงานคณะกรรมการอาหารและยาใชซ้ ่งึ มี 5 หลัก ประกอบด้วยตัวอักษรภาษาองั กฤษปนตัวเลข โดยนาํ มา ดดั แปลงเป็น ตัวเลข 7 หลัก ตามดว้ ยเลขเรยี งลําดบั อีก 3 หลกั สาํ หรบั ยาท่อี ยใู่ นกลุ่ม ATC เดยี วกนั XXXXXXX XXX รหสั กลุ่ม ATC แปลง เลขเรยี งลําดับในกลุม่ หลักท่ี 12-16 ความแรง มีการกําหนดรหัสโดยเปน็ ตัวเลข 5 หลกั โดย 3 หลักแรกเป็นกลมุ่ ความ แรง และ 2 หลกั หลังกําหนดสาํ หรับความแรงเดยี วกันแต่วิธีการเขยี นตา่ งกัน หลกั ท่ี 17-19 รปู แบบยา มีการกําหนดรหัสโดยเป็นตัวเลข 3 หลัก ปรบั ปรงุ จากข้อมูลที่านักงาน คณะกรรมการอาหารและยากําหนดความแรงของยา หลกั ที่ 20-24 รหัสผผู้ ลติ /ผนู้ ําเข้า มกี ารกําหนดรหสั โดยเปน็ ตวั เลข 5 หลัก เป็นผทู้ ีข่ ึน้ ทะเบยี น ตาํ รับยาจากสาํ นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา หรือกรณีท่ีเปน็ หนว่ ยงานในกระทรวงสาธารณสขุ และ หนว่ ยงานอ่นื ๆ ใชร้ หสั 5 หลกั ทสี่ ํานักนโยบายและยทุ ธศาสตรก์ าํ หนดใหใ้ ช้ในปจั จุบัน จากการอธิบายก่อนหน้านี้ พบว่ารหัสยา ในหลักที่ 20-24 จะบอกชือ่ บริษัท หรอื หน่วยงานที่ผลิตยา ด้วยดชั นีราคายา จะมงุ่ เนน้ ความสำคัญของการเปลี่ยนแปลงของราคาและปริมาณการจัดซือ้ โดยให้คำนวณ จาก ชอื่ ตัวยา ประเภทยา ความแรง และรปู แบบของยา เป็นองค์ประกอบสำคัญ โดยไมไ่ ด้วเิ คราะห์ในความ เปลี่ยนแปลงของราคายาในระดับบรษิ ัทผผู้ ลติ และในการศกึ ษาคร้ังนผ้ี วู้ จิ ัยเลือกศกึ ษาเฉพาะตาํ รับยาเด่ยี ว และตาํ รับยาผสม คือ รหสั 1 และ 2 เทา่ นัน้ ตารางท่ี 4 ตัวอย่างยา paracetamol หลักท่ี 1 หลกั ที่ 2-11 หลักที่ 12- 16 หลกั ที่ 17-19 หลกั ท่ี 20-24 ชนดิ ยา ตัวยาสำคัญ,เกลอื และ synonym ความแรง รูปแบบยา บริษัทผู้ผลิต ยาเดี่ยว Paracetamol 500 mg Tablet บรษิ ทั A ยาเดีย่ ว Paracetamol 500 mg Tablet บรษิ ัท B ยาเดี่ยว Paracetamol 500 mg Tablet บริษัท C

ยาเดย่ี ว Paracetamol 5 mg/ml syrup 39 ยาเดยี่ ว Paracetamol 5 mg/ml syrup บรษิ ัท A บรษิ ัท B ขั้นตอนการเลอื กรายการยาเพอ่ื จัดตะกรา้ ยา 1. สรา้ งตะกร้ายาโดยการนำรายการยาตามรหัสยา 19 หลกั มาหาคา่ สัดส่วน 2. เลอื กยาที่มีสัดส่วนมากกวา่ หรือเท่ากับ 0.05% ซึ่งเปน็ คา่ ที่กำหนดเพื่อใหม้ ูลคา่ ของยาท่ีเลือก ครอบคลุมมากกว่า 80% ของมูลค่ายาท้ังหมด 3. ฝากน้ำหนกั ของรายการยาที่เหลือ และปรับค่าถ่วงนำ้ หนักขอ้ มลู (weighted) 4. พจิ ารณารายการท่ีถกู คัดออก ว่าเป็นยาท่มี ีความสำคัญหรอื ไม่ โดยพิจารณารายการยาท่ีอยูใ่ น บญั ชยี าหลกั แหง่ ชาติ แมม้ ปี ริมาณการใชไ้ ม่มาก ถ้ามีรายการยาท่ีมีความสำคญั และถูกคัดออกในตอนแรก จะ นำมาใส่เข้าไปในตะกร้ายาเพ่ือวเิ คราะห์ค่าถว่ งนำ้ หนักตอ่ ไป 5. นำรายการยาจากรหัส 19 หลัก มาขยายเป็น 24 หลกั จะมีรายการยาย่อยท่รี ะบุบริษัทผลิตหรือ ผนู้ ำเข้า (24 หลกั ) ในหลายๆรายการยอ่ ย นำรายการยาท้งั หมดเข้าใสใ่ นตะกร้า เพ่ือใชใ้ นการวิเคราะห์ขอ้ มูล ดัชนีราคายาปีอนื่ ๆ เพื่อใหเ้ ปรยี บเทยี บราคากันได้ 3.5 การจัดทำค่าถ่วงน้ำหนกั ข้อมลู การจัดทำค่าถ่วงน้ำหนัก (weighted) หมายถึง ค่าที่แสดงให้เห็นความสำคัญของรายการยา ใน ลักษณะของส่วนแบ่งค่าใช้จ่ายต่อค่าใช้จ่ายทั้งหมด การหาค่า weighted ในกรณีของดัชนีราคายา จึงหมายถึง สัดส่วนของค่ายาของแต่ละยา (รหัสยา 19 หลัก) ที่สำคัญที่อยู่ในตะกร้ายา ต่อค่ายาทั้งหมด การ จัดทำค่าถ่วงน้ำหนักในครั้งน้ีใช้ปีเดียวกับปฐี าน ซ่งึ การวิจยั ครั้งน้ีกำหนดให้ปฐี านเป็นปี พ.ศ. 2561 ซ่ึงเป็นปีท่ี ไม่ได้มีการเปลี่ยนแปลงใดๆ หรือมีเหตุการณ์เฉพาะใดๆ ที่ทำให้ข้อมูลยามีทิศทางที่จะน้อยหรือมากกว่าใน สถานการณ์ปกติ โดยค่ายาที่ใช้ในการจดั ทำค่าถว่ งน้ำหนัก ประกอบไปด้วย รหัสยา 19 หลัก ปริมาณยา และ ราคายา จากนั้นคัดเลือกรายการยาที่สำคัญ โดยคัดเลือกตามปริมาณการใช้ที่มากที่สุด แล้วนำมาหาสัดส่วน จากนั้นคัดเลือกสัดส่วนมากกว่าหรือเท่ากับ 0.05% และครอบคลุมมากกว่า 80% ของมูลค่ายา ส่วนรายการ ยาที่เหลือที่มีค่าสัดส่วนน้อยกว่า 0.05 ก็ใช้วิธีการฝากน้ำหนักของรายการยาไว้ในกลุ่มยาที่คัดเลือก และปรับ ค่าถ่วงน้ำหนกั อกี ครัง้

40 กำหนดปฐี าน ทบทวนการจดั หมวดหมู่ของกล่มุ ยา: ทบทวนรหัสยา 24 หลัก และตัวแปรทจ่ี ะใช้ในการวิเคราะห์ โดยการ จำแนกยาจะใช้ รหสั 24 หลกั และช่อื ยาท่ีจะระบปุ ริมาณยาตามแต่ละรายการยา 24 หลกั ประกอบกนั ประชุมเพือ่ หารือที่ปรกึ ษาโครงการ เพื่อพจิ ารณการจดั หมวดหมยู่ า และโครงสรา้ งยา รวบรวมข้อมลู จากฐานขอ้ มลู 43 แฟ้ม จากศูนยเ์ ทคโนโลยสี ารสนเทศและการส่อื สารของกระทรวงสาธารณสุข ปีงบประมาณ 2561-2564 ในแฟ้มขอ้ มลู DRUG_IPD นำข้อมลู ท่รี วบรวมมาแปลงเป็นไฟล์ข้อมลู ที่เตรยี มสำหรบั การวิเคราะห์ (ขั้นตอนนีจ้ ะใช้เทคนคิ ด้านวทิ ยาศาสตร์ข้อมูลในการจัดทำฐานข้อมลู ) กำหนดปฐี านเป็นปี พ.ศ. 2561 ทำควำมสะอำดขอ้ มลู และเลือกโรงพยำบำลที่ขอ้ มลู ไมอ่ ย่ใู นชว่ ง outliers ขอ้ มูลของโรงพยาบาลท่ีได้รบั การคัดเลือกจะนำรายการยาตามรหสั ยา 19 หลกั มาหาค่าสดั ส่วน และเลอื กยาท่ีมีสดั สว่ นมากกว่าหรอื เท่ากบั 0.05% และครอบคลุมมากกว่า 80% ของมูลคา่ ยา ยำท่จี ำเป็นและมีควำมสำคญั ในอนำคตท่ีถกู คดั ออกนำมำพจิ ำรณำคดั ในตระกรำ้ ยำโดยผเู้ ชี่ยวชำญ ฝากน้ำหนักมูลค่าของรายการยาท่ถี กู คัดออกไว้ในกลุม่ ยาที่คดั เลอื กในตะกร้ายา ค่าถว่ งน้ำหนักกลุ่มยา จำแนกตามรหัสยา 19 หลัก ภาพท่ี 1 แนวทางจดั ทำคา่ ถว่ งน้ำหนกั ข้อมลู 3.6 ข้นั ตอนการจัดทำดัชนีราคายา เมอ่ื ไดต้ ะกรา้ ยาและค่าถ่วงน้ำหนัก ข้นั ตอ่ ไปคือการวิเคราะห์ดัชนีราคายา โดยเปน็ การนำคา่ ถว่ ง น้ำหนักของยาแต่ละรายการ (ตามรหสั 19 หลกั ) มาคณู กับสดั สว่ นของราคาเฉลี่ยของยาปปี จั จุบันต่อราคา เฉลย่ี ปฐี าน ดังแสดงรายละเอียดดังแผนภาพข้างลา่ ง

41 คำนวณราคาเฉลย่ี (คา่ มัธยฐาน) ของปฐี าน และ ปที ี่สนใจ (2560 2562 2563 และ 2564) ของรายการยาย่อย 24 หลกั คำนวณราคายาเฉล่ยี ของแต่ละรหัสยา 19 หลักของปฐี าน และปที ่ีสนใจ คำนวณดชั นรี าคายาดว้ ยสตู รลาสแปร์ จดั ทำตะกรา้ ยาโดยเลอื กรายการยาตามรหัส 24 หลัก ตามปริมาณการใช้ท่ีมากที่สุดในปีฐาน โดย ใหค้ รอบคลมุ ในชว่ งทย่ี อมรบั ได้ ไดแ้ ก่ ไมน่ ้อยกว่า 70% ของทงั้ หมด คำนวณคา่ ถว่ งหนกั ตามรหัส 19 หลกั ท่ถี ูกคดั เลือกในตะกร้ายา จดั ประชุมผู้เชี่ยวชาญรว่ มกบั ทมี วจิ ัยเพื่อทบทวนวธิ ีการดำเนนิ การวิเคราะห์ สุ่มตวั อย่างรายการยา โดยในแตร่ หัสยา 24 หลกั คัดเลือกกล่มุ ตวั อย่างที่มีมูลคา่ มากท่ีสุดประมาณรหัสละ 1-3 กลมุ่ ตวั อย่าง (รายการ = รหสั ท่มี ปี รมิ าณแตกตา่ งกนั ) วเิ คราะห์ราคายาเฉล่ียของยากลุม่ ตวั อย่าง ในปี 2560-2564 วเิ คราะหด์ ชั นรี าคาตามรหัส 24 หลัก โดยใช้ราคายาเฉลี่ยและค่าถว่ งน้ำหนักที่คำนวณมา ไดก้ ่อนหนา้ นี้ โดยวิธีลาสแปร์ ในปี 2560 2562 2563 และ 2564 หมายเหตุ 1 รหัส 24 หลกั จะมไี ด้หลายปรมิ าตร เชน่ นำ้ เกลอื 100 ml 500 ml 1000 ml ใช้รหัส 24 หลกั เดยี วกัน ภาพท่ี 2 ข้ันตอนการวิเคราะห์ดชั นีราคายา

42 การวเิ คราะหด์ ชั นรี าคายาโดยใชส้ ตู รแบบลาสแปร์ ตามสูตรดังน้ี ������������������������ = ∑ ������������������ (������������������������0������ ) ������100 โดย DPIL : ดชั นรี าคาคา่ ยาแบบลาสแปร์ Pt : ราคายาปีปจั จบุ ัน Po : ราคายาปีฐาน wi0 = pi0qi0 คือ ตัวถว่ งนำ้ หนักในปฐี าน  pi0qi0

43 กระบวนการจัดทำดัชนียาผู้ปว่ ยใน 1 ทบทวนการจดั หมวดหมู่ยา 24 หลกั (ขอ้ มลู จากสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ ) กำหนดปีฐาน (ปี พ.ศ. 2561) , ทำความสะอาดข้อมลู และตดั สนิ ใจ เลือกโรงพยาบาลหลังจากทำความสะอาดข้อมูล > นำมลู ค่า ยา 19 หลกั (ไม่คำนงึ ถึงบริษัทผลิตหรือนำเข้า ยา) ปี 2561 มาวิเคราะหส์ ัดส่วนแลว้ เลอื กรายการยาเฉพาะท่ีมสี ัดสว่ นมากกว่า 0.05% (ครอบคลุมมากกว่า 2 80% ของมูลคา่ ยาท้ังหมด) พิจารณานำยาท่ีไม่ไดร้ บั การคัดเลอื กแตส่ ำคญั เข้าอยู่ในตะกร้ายาด้วย นำรายการยาจากขัน้ 2 ซงึ่ เป็นรายการยาทีม่ ีมลู ค่าสูง (ตะกรา้ ยา) มาวิเคราะห์ ค่า Weight แบบ Indirect method 3 นำรายการยาจากรหสั 19 หลัก มาขยายเปน็ 24 หลัก แลว้ มาเลอื กกลมุ่ ตัวอย่าง โดยเลอื กจากมูลคา่ ของรายการยาทีม่ ูลค่า สูงสุด กลาง และต่ำสดุ อย่างไรก็ตามถา้ รายการยาในแต่ละกลมุ่ ยา 19 หลักมีไม่มากจะพิจารณาเปน็ รายกรณีตามความ เหมาะสม และความจำกดั ของทรพั ยากร 4 นำกลุ่มตวั อย่างมาคำนวณราคาปี 2561 ( 2561=100) - ประเภท, ความแรง หาราคา/เมด็ 5 - ขนาดบรรจภุ ัณฑ์ หรือ - รปู แบบบรรจุ - ราคาตอ่ ขนาดบรรจุ ราคา/Amp คำนวณราคาเฉล่ียของกลมุ่ ตัวอย่างที่ถูกเลือกตามรหสั ยาท่ีมีรหสั หลักเหมือนกนั ของปที ่ีสนใจ 6 Drug index 7 ������������ ∑ ������������ ������������ ภาพท่ี 3 กระบวนการจัดทำดัชนรี าคายา

44 3.7 แผนการดำเนินการ กิจกรรม พ.ศ. 2565 มคี เมย พค มิย กค สค กย 1. จัดประชุมทีมวิจัยเพื่อวางแผน การ x x x x x x x ดำเนนิ การวจิ ัย และติดตามงาน 2. ทบทวนวรรณกรรมดัชนีราคายา และ x x งานวิจัยท่เี กย่ี วข้อง 3. สอบทานโครงสร้างการจัดเก็บข้อมูลยา และ x x จัดทำตะกร้ายา 4. จดั ทำรายงานขนั้ ต้น (Inception Report) x 5. นำเสนอรายงานขั้นต้น (Inception Report) x ต่อกองเศรษฐกิจ 6. เก็บรวบรวมข้อมูล พร้อมทั้งตรวจสอบความ x x สมบรู ณ์และความถกู ต้องของข้อมูลยา 7. คำนวณค่าถ่วงนำ้ หนกั ข้อมูล x 8. วเิ คราะห์ข้อมูลเพือ่ จดั ทำดัชนีราคายา xxx 9. จดั ทำรายงานฉบบั สมบรู ณ์ (final report) xx 10. ออกแบบสารสนเทศ เพื่อเผยแพร่ทาง เว็บไซต์ของกองเศรษฐกิจสุขภาพและ x หลกั ประกันสขุ ภาพ 11. นำเสนอผลการศึกษาต่อผู้บริหารกอง x เศรษฐ นักวชิ าการท่เี กยี่ วขอ้ ง 12. อบรมบุคลากรท่ีปฏิบตั ิงานในกองเศรษฐกิจ สุขภาพและหลักประกนั สุขภาพ ให้มคี วามรู้ x ความเข้าใจ สามารถร่วมวิเคราะหข์ อ้ มลู ได้ 3.8 ระยะเวลาการดำเนนิ งาน 5 มนี าคม 2565 ถงึ 30 กนั ยายน 2565

45 บทท่ี 4 ผลการศึกษา

46 บทที่ 4 ผลการศกึ ษา โครงการวเิ คราะห์ และจดั ทำรายงานข้อมลู ดัชนรี าคายา มีวัตถุประสงคเ์ พ่ือจัดเก็บและพัฒนาข้อมูล สำหรับวิเคราะห์ดัชนีราคายา และนำเสนอผลการวิเคราะห์และรายงานข้อมูลดัชนีราคายา เผยแพร่เป็น สารสนเทศ จึงสามารถแบง่ การนำเสนอผลการศึกษาออกได้ 3 ส่วนดงั นี้คือ สว่ นที่ 1 ตะกรา้ ยา สำหรบั การวเิ คราะห์ดชั นรี าคายา สว่ นท่ี 2 คา่ ถว่ งน้ำหนกั ข้อมูลยา สำหรบั การวเิ คราะห์ดัชนรี าคายา สว่ นที่ 3 ดัชนีราคายาของหน่วยบริการสขุ ภาพ สังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข

47 สว่ นที่ 1 ตะกรา้ ยา สำหรับการวเิ คราะหด์ ชั นีราคายา ตะกร้าหรือกลุ่มยา คือ กลุ่มรายการยาท่ีหน่วยบริการสุขภาพ สังกัดสำนักงานปลัดกระทรวง สาธารณสุขส่วนใหญ่จัดซื้อมาเพื่อจ่ายให้กับคนไข้ โดยการจัดทำตะกร้ายา สำหรับการวิเคราะห์ข้อมูลดัชนี ราคายาได้คัดเลือกรายการยาตามรหัส 24 หลักที่มีตามปริมาณการใช้ที่มากที่สุดในปีฐาน และครอบคลุม มากกว่า 80% ของมูลค่ายาทั้งหมด ซึ่งถือว่าเป็นรายการยาที่สำคัญที่ใช้ในหน่วยบริการสุขภาพ สังกัด สำนกั งานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ โดยรายการยาทีค่ ัดเลือกมาทง้ั ส้นิ 1,352 รายการ แสดงไดด้ ังภาคผนวก 1

48 ส่วนท่ี 2 ค่าถว่ งนำ้ หนกั ข้อมูลยา สำหรับการวเิ คราะหด์ ัชนีราคายา การจัดทำค่าถ่วงนำ้ หนักขอ้ มูลยา สำหรบั การวเิ คราะห์ดัชนรี าคายา เลอื กใชข้ อ้ มูลยาของปี 2561 ซึง่ เป็นปีฐาน โดยพิจารณายาท่มี ีปริมาณการใชม้ าก เนอื่ งจากถือว่าเป็นยาท่มี ีความสำคัญ ข้ันตอนการจัดทำค่า ถว่ งนำ้ หนักข้อมลู ยา ได้นำรายการยาตามรหสั ยา 19 หลกั มาหาค่าสัดสว่ น และเลอื กยาทีม่ ีสัดส่วนมากกว่า หรอื เทา่ กับ 0.05% และครอบคลมุ มากกว่า 80% ของมูลคา่ ยา ซง่ึ ได้รายการยา 254 รายการ ท้งั นี้ 10 อันดบั แรกของรหัสยา 19 หลักท่ีมสี ัดสว่ นมากท่สี ุด ได้แก่ อันดับ 1 คือSODIUM CHLORIDE 0.9 G/100 ML INJECTION เทา่ กบั 7.8384% อันดับ 2 คือ INSULIN HUMAN RECOMBINANT (30% SOLUBLE INSULIN AND 70% ISOPHANE INSULIN) 100 UNITS/1 ML INJECTION เทา่ กบั 4.9566% อันดับ 3 คือ MEROPENEM 1 G/1 AMP. OR VIAL INJECTION, POWDER เทา่ กับ 4.6122% อนั ดบั 4 คือ 5-FLUOROURACIL 1,000 MG/20 ML INJECTION เท่ากบั 3.7862% อนั ดบั 5 คือ SEVOFLURANE 100 %V/V INHALATION เทา่ กบั 3.6074% อันดบั 6 คือ RABIES ANTISERUM, PURIFIED EQUINE (ERIG) 1,000 UNITS/5 ML INJECTION เท่ากับ 2.8117% อันดับ 7 คือ ISOPHANE INSULIN, HUMAN+REGULAR INSULIN, HUMAN (70 IU+30 IU)/1 ML INJECTION เทา่ กบั 2.5443% อนั ดบั 8 คือ PROPOFOL 1 %W/V INJECTION เท่ากับ 2.3340% อนั ดบั 9 คือ OXALIPLATIN 2 MG/1 ML INJECTION เทา่ กับ 2.0687% อันดบั 10 คือ SILVER SULFADIAZINE 1 G/100 G CREAM เทา่ กบั 2.0274%

49 ตารางท่ี 5 ค่าถว่ งน้ำหนักข้อมูลยา สำหรบั การวิเคราะหด์ ัชนีราคายา ลำดบั รหสั ยา 19 หลกั ชื่อยา มลู คา่ ยา ค่าถ่วง ท่ี น้ำหนกั 635,784,162.76 ข้อมลู 1 1009420000007802101 SODIUM CHLORIDE 0.9 G/100 ML 7.8384 INJECTION 402,035,614.04 4.9566 INSULIN HUMAN RECOMBINANT(30% 374,103,747.26 307,107,261.38 4.6122 2 1014451491349902101 SOLUBLE INSULIN AND 70% ISOPHANE 292,601,102.00 228,063,585.31 3.7862 INSULIN) 100 UNITS/1 ML INJECTION 3.6074 206,373,329.80 2.8117 3 1248930000026201102 MEROPENEM 1 G/1 AMP. OR VIAL 189,316,311.47 INJECTION, POWDER 167,798,754.86 2.5443 164,448,254.68 4 1003220000011708101 5-FLUOROURACIL 1,000 MG/20 ML 145,354,764.02 2.3340 INJECTION 143,822,520.54 2.0687 122,640,107.17 2.0274 5 1249400000001901704 SEVOFLURANE 100 %V/V INHALATION 122,517,397.33 1.7920 122,031,702.58 6 1015492430150601101 RABIES ANTISERUM, PURIFIED EQUINE 112,742,036.54 1.7731 (ERIG) 1,000 UNITS/5 ML INJECTION 109,188,386.40 1.5120 ISOPHANE INSULIN, HUMAN+REGULAR 1.5105 1.5045 7 2011001100176571101 INSULIN, HUMAN (70 IU+30 IU)/1 ML 1.3900 INJECTION 1.3462 8 1006860000008002101 PROPOFOL 1 %W/V INJECTION 9 1231870000005907101 OXALIPLATIN 2 MG/1 ML INJECTION 10 1002860000020403401 SILVER SULFADIAZINE 1 G/100 G CREAM 11 2100124900174942102 PIPERACILLIN+TAZOBACTAM (4 G+500 MG)/1 AMP. OR VIAL INJECTION, POWDER 12 2110103300199999101 PARENTERAL NUTRITION (GE-1 SOLUTION) INJECTION 13 2110102200175391101 DEXTROSE+SODIUM CHLORIDE (5 G+0.45 G)/100 ML INJECTION 14 1249121330036221101 NICARDIPINE HYDROCHLORIDE 15 1001330000026201102 CEFTRIAXONE 1 G/1 AMP. OR VIAL INJECTION, POWDER 16 1249120000036221101 NICARDIPINE 10 MG/1 AMP. OR VIAL INJECTION RECOMBINANT HUMAN TISSUE-TYPE 17 1005514640038521102 PLASMINOGEN ACTIVATED 50 MG/1 AMP. OR VIAL INJECTION, POWDER