ใบความรู้พบกลุ่มครั้งที่ 16 เรื่อง ศาสนา ประเพณี วัฒนธรรม

เรื่องท่ี 1 ความหมายของศาสนา ความสําคญั ของศาสนา ความหมายของศาสนา “ศาสนา”คอื ลทั ธิความเช่อื ในหลักการ กรรมวิธี การปฏิบัติตนเพื่อใหบรรลจุ ดุ มุงหมายสงู สดุ ในชวี ิตทศ่ี าสดาของแตละศาสนา ส่งั สอนหรอื บัญญัติไวสาเหตุการเกดิ ศาสนา ประการแรก เกิดจากความกลวั ของมนุษย เนอื่ งจากมนษุ ยไมมีความรู ความเขาใจ ปรากฏการณทางธรรมชาติ ภยั พบิ ตั ิตาง ๆ มนุษยคดิ วา สงิ่ เหลาน้เี กิดจากอํานาจของวญิ ญาณและสงิ่ ศักดสิ์ ิทธ์ดิ ลบนั ดาลใหเป นไป มนษุ ยจึงแสวงหาวธิ ภี ักดี ออนนอมใหอยูใตอาํ นาจดวยการแสดงออกตาง ๆ นานา เชน การเคารพบูชา การเซนสงั เวย การ ทําทกุ รกริ ยิ าเพ่ือใหสิง่ ศักดส์ิ ทิ ธิ์เห็นใจประการตอมาเกิดจาก การคนหาความจรงิ ของธรรมชาติ โลกและชีวิต โดยไมหวังพ่ึงพิง อํานาจศักด์ิสิทธ์ใิ ด ๆ เม่ือคนหาความจริงพบแลวจึงนาํ มาประกาศศาสนา เพอื่ ใหชาวโลกรูตาม คือ พระพุทธเจา เปนตน องคประกอบของศาสนา มีอยู 5 ประการ คือ 1. มีศาสดา คือ ผูกอตั้งศาสนาเรมิ่ ตนคดิ คาํ สอน (หลกั ธรรม) เปนคนแรก 2. มคี ําสอน คมั ภีรคอื คําสอน (หลกั ธรรม) ของศาสนา 3. มนี ักบวช หรอื ผูสืบทอดศาสนา เปนผูปฏบิ ตั ติ นตามคาํ สอนของศาสนา 4. มศี าสนสถาน คือ สถานท่ีประกอบพิธีกรรมทางศาสนา เชน โบสถ วิหาร สเุ หรา 5. มสี ญั ลกั ษณคือ เครื่องหมายแสดงทางศาสนา ศาสนพธิ ีหรอื พธิ กี รรมทางศาสนา เชน ไมกางเขน ประเภทของศาสนา จําแนกเปน 4 ประเภท คือ 1. เอกเทวนยิ ม เชอ่ื ในพระเจาองคเดียว เชน ศาสนาอสิ ลาม ศาสนาครสิ ต 2. พหเุ ทวนยิ ม เชอ่ื ในพระเจาหลายองค เชน ศาสนาฮินดู ศาสนาชนิ โต 3. สพั พัตถเทวนิยม เชื่อวาพระเจาสงิ สถิตอยูในทุก ๆ แหง เชนศาสนาพราหมณบางลทั ธิ เปนตน 4. อเทวนยิ ม ไมเชื่อวาพระเจาเปนผูสรางโลก เชน ศาสนาพทุ ธ ศาสนาเซนศาสนาทุกศาสนามีจดุ ปลายทางเดยี วกนั คือ ตอง การใหทุกคนเปนคนดี อยรู วมกันโดยสันติ สงั คมมคี วามสงบสขุ ความสาํ คญั ของศาสนาพอสรุปได 7 ประการ คือ 1. เปนท่ียึดเหนยี่ วทางจิตใจ ชวยใหมนษุ ยเกิดความมัน่ ใจในการดาํ รงชีวิต และชวยใหรสู ึกปลอดภยั 2. ชวยสรางความสามคั คีในหมูมนุษย ชวยใหมนุษยรวมมือกนั แกไขปญหาตาง ๆ ตลอดจนรวมมือกันสรางสรรคส่ิงท่ีเปนประโย ชนตอศาสนาและชวี ติ 3. เปนเครอ่ื งมือขัดเกลาสมาชิกในสังคมใหสมาชกิ ยึดมั่น เชือ่ ถอื ปฏิบตั ติ นเปนคนดีตามคําสอน กลวั บาปท่ีเกดิ จากความ ประพฤติไมดตี าง ๆ3 4. ชวยพัฒนาและยกระดบั จิตใจการกระทาํ ของมนษุ ยใหสูงขึน้ คอื ชวยใหมนุษยเสยี สละและอดทน อดกลั้นย่ิงขึ้น ทําความดี มากย่งิ ขน้ึ เปนตน 5. เปนบอเกิดแหงศาสตร ความรูดานศลิ ปะ ขนบธรรมเนียม ประเพณีตาง ๆ มีกําเนดิ จากศาสนา

6. ชวยใหมนุษยมีอิสระ คําสอนของศาสนาเสนอแนวทางที่มนุษยสามารถฝกตนใหพนจากกเิ ลสมีอิสระจากกิเลสทง้ั ปวง 7. เปนสัญลักษณ แสดงถงึ ความดีงาม แสดงพลังสามัคคี ความเปนน้ําหนึ่งใจเดียวกนั ของคนทน่ี ับถือศาสนาตาง ๆ ในแตละ ศาสนา เรอ่ื งท่ี 2 ความหมาย ความสําคัญของวัฒนธรรม ประเพณี 2.1 ความหมายความสําคญั วฒั นธรรม คอื มรดกแหงสงั คมที่มนษุ ยไดสรางสรรคขึ้น และไดรับการถายทอดกนั มาจากอดีตสูปจจบุ นั เปนผลผลติ ท่แี สดง ถึงความเจรญิ งอกงามทงั้ ดานวตั ถแุ ละที่ไมใชวตั ถุ เชน อุดมการณ คานยิ ม ประเพณี ศลี ธรรม กฎหมายและศาสนา เปนต นพระราชบัญญัติวัฒนธรรมแหงชาติ พุทธศกั ราช 2485กลาววา วฒั นธรรม หมายถงึ ลักษณะทีแ่ สดงถึงความเจรญิ งอกงาม ความเปนระเบยี บเรียบรอย ความกลมเกลยี วกาวหนาของชาติ และศีลธรรมอนั ดงี ามของประชาชน สรปุ ไดวา วัฒนธรรม หมายถงึ วิธกี ารดาํ รงชีวติ ของมนุษยท่ีแสดงถึงความเจรญิ งอกงามใน การอยูรวมกนั เปนการสรางสรรคของมนษุ ยทแี่ สดงออกในลกั ษณะวตั ถแุ ละไมใชวตั ถแุ ลวถายทอดสืบตอกันมา ความสาํ คญั ของวัฒนธรรม มอี ยู 5 ประการ คอื 1. วฒั นธรรมชวยใหมนษุ ยสะดวกสบายขน้ึ ชวยแกปญหาและสนองความตองการตาง ๆ ของมนษุ ย สามารถเอาชนะ ธรรมชาตไิ ดเพราะสรางวฒั นธรรมขึ้นมาชวย 2. วัฒนธรรมทําใหสมาชิกในสงั คมมีความเปนอันหน่ึงอันเดยี วกัน มคี วามสามัคคีกนั 3. วฒั นธรรม แสดงถงึ เอกลักษณของชาติ ชาติทม่ี ีวฒั นธรรมสูงยอมไดรบั การยกยอง และเปนหลักประกันความม่ันคงของ ชาติ 4. วฒั นธรรมกาํ หนดพฤตกิ รรมของคนในสงั คม ชวยใหคนในสังคมอยูรวมกนั อยางสันติสขุ 5. วฒั นธรรมทําใหประเทศชาติมคี วามเจรญิ รุงเรือง 2.2 ความหมายความสาํ คญั ของประเพณี ประเพณี หมายถึง แบบความประพฤตทิ ี่คนสวนรวมถอื เปนธรรมเนยี มหรอื ระเบยี บแบบแผนและปฏิบัติสืบตอกันมาช านาน จนเกิดเปนแบบอยางความคิดหรอื การกระทําท่ีไดสืบตอกันมา และยงั มอี ิทธิพลอยูในปจจบุ นั ซงึ่ อยูในรปู แบบของ จารีต ประเพณี ขนบประเพณี และขนบธรรมเนยี มประเพณี จารตี ประเพณี คอื ประเพณีท่ีเกยี่ วของกับศีลธรรมและจิตใจ เชน การตอบแทนบุญคุณบิดา มารดา บุพการี การเลยี้ งดู เม่ือทานแกเฒา การเคารพเชื่อฟงครู อาจารย การนับถือบรรพบุรุษ ขนบประเพณี คือประเพณีท่ีประพฤติปฏิบตั กิ นั อยู ทวั่ ไปมาอยางเปนระเบียบ บังคับใหคน

ในสังคมนน้ั ๆ ยึดถือและปฏบิ ัติตาม เชน กฎหมาย กฎระเบยี บ และขอบังคับตาง ๆ และมขี นบประเพณที ่ีคนในสังคมไมต องปฏิบัตติ ามเสมอไป เชน ประเพณีการโกนจุก เปนตน ธรรมเนียมประเพณี คอื ประเพณที ีเ่ กย่ี วของกับการปฏบิ ตั ริ ะหวางบุคคลท่ีสังคมยอมรบั เชน การทักทาย การไหว การเดนิ กริ ิยามารยาท เปนตน นอกจากนี้ยังมีประเพณที างศาสนา เชน วนั โกน วันพระ ประเพณเี ก่ียวกบั การเกิด การตาย การโกนผมไฟ ประเพณี เก่ยี วกับครอบครวั เชน การปลกู เรอื น ประเพณีเก่ียวกบั เทศกาลตาง ๆ เชน ตรษุ ไทย วันสงกรานต วนั ลอยกระทง และแต ละภาคและทองถ่นิ มีประเพณีแตกตางกันออกไป ความสาํ คัญของประเพณี มีอยู 5 ประเภทคอื 1. เปนเครือ่ งบอกความเจริญของชาตนิ ้นั ๆ ชาติทเ่ี จริญในปจจุบัน มีประเพณีตาง ๆ ท่ีแสดงถึงความเจรญิ กาวหนา 2. ประเพณสี วนมากสบื คนความเปนมาของประเพณีนน้ั ๆ ตง้ั แตอดีตเช่อื มโยงถึงปจจบุ นั ประเพณจี ึงสามารถใชเปนแน วทางในการศึกษาประวตั ศิ าสตรไดเปนอยางดี 3. ประเพณีทําใหคนในสังคมเกิดความภาคภมู ิใจในความดีงามของเผา และชาตบิ านเมอื งตนเอง 4. ประเพณีทําใหคนในสงั คมไดทาํ กิจกรรมรวมกนั อันเปนการดํารงความรักสามคั คี ทําใหคนในเผา ชมุ ชน ภาค และเปนชา ติมีความม่ันคงสืบตอกนั มา 5. ประเพณเี ปนสัญลกั ษณทส่ี ําคัญ ซ่ึงแสดงออกความเปนเผา ชุมชน ภาค เปนชาติ เร่ืองท่ี 3 หลักธรรมของศาสนาตางๆ หลักธรรมของศาสนาพุทธตามท่ีกลาวมาแลววา ศาสนธรรมเปนองคประกอบทสี่ ําคญั ของศาสนา คําสอนของสัมมาสมั พทุ ธ เจา เรียกวา พระธรรมพระธรรมในศาสนาพทุ ธ กาํ หนดไวในพระไตรปฎกมีอยู 3 ตะกรา กลาวคือ คําสอนของพระพทุ ธเจ าในอดีตจารึกไวในสมุดขอย และใบลานแยกไว 3 หมวดหมูคอื 1. พระสุตตันตปฎก เปนคัมภีรท่รี วบรวมคําสอนของพระพุทธเจาในโอกาสตาง ๆ มชี าดกประกอบ เชน สุภชาดก ที่ 5 โทษ ของการไมรปู ระมาณ ความสรุปวา เมอื่ พระพุทธเจาประทับอยู ณ พระวหิ ารเชตะวนั ทรงปรารภถึงภิกษุรปู หนึง่ ท่มี รณภาพ เพราะฉันมากเกินไปจนอาหารไมยอย พระพุทธเจาจงึ ตรัสวาแมในกาลกอนภิกษุน้ีก็ตายเพราะบรโิ ภคมาก 2. พระวินัยปฎก เปนธรรมทเี่ กย่ี วกบั ระเบียบกฎเกณฑความประพฤติของพระสงฆ ซึง่ พระพุทธเจา กาํ หนดไวมีทั้งหมด 227 ขอ พระพุทธเจาจะทรงกําหนดขนึ้ เม่ือมเี หตุการณท่ีพระสงฆไมควรประพฤตปิ ฏิบัติ 3. พระอภิธรรมปฎก รวบรวมคัมภรี ท่ีรวบรวมเก่ียวกับหลักธรรมหรือขอธรรมลวน ๆ คาํ สัง่ สอนวาเปนพระสูตรตาง ๆ ของ พระพทุ ธเจา ตวั อยางคือ ธัมมจักกัปวัตนสูตร ซึ่งกลาวถึงมรรค 8 ซง่ึ เปนทางปฏิบัตใิ หไกลจากกเิ ลส

พระธรรมคําสอนของพระพทุ ธเจาเปนตัวแทนพระพทุ ธเจาทปี่ รนิ ิพานไปแลว เม่ือถงึ คราวท่ีศาสนาพุทธเกิดปญหามีความ เสือ่ มลงเนอ่ื งจากพุทธบริษัท คอื ภิกษภุ กิ ษุณีอบุ าสก อุบาสิกา ไมปฏิบัตติ ามคาํ ส่งั สอนของพระพุทธเจา จะมีการนาํ พระ ไตรปฎกมาสงั คายนา มีการตรวจสอบชําระใหถกู ตอง วัดในสมยั เกาเกบ็ พระไตรปฎกทีจ่ ารกึ ไวในใบลานสมุดขอยเกบ็ ไวท่ี ศาลาธรรมท่ตี งั้ อยูกลางนํา้ เพ่ือปองกัน มอด ปลวก กดั กินทําลายอยางไรกต็ าม ชาวพุทธควรศึกษาธรรมะเพื่อเขาใจและ นํามาประพฤตปิ ฏิบตั ิใหถูกตองท่สี าํ คญั ๆ คือโอวาทปาตโิ มกขพระพุทธองคทรงประกาศหัวใจของศาสนาพุทธในวัน มาฆบูชาเปนวนั ข้นึ 15 ค่าํ เดือน 3 ซง่ึ เปนวนั มหัศจรรยคอื พระสงฆ 1,250 รูป ลวนเปนพระอรหันตมาประชุมโดยมไิ ดนัด หมายพระสงฆเหลานี้ลวนเปนผูทพ่ี ระพุทธเจาโปรดประทานบวชใหดวยพระองคเองดวยวิธเี อหิภิกขอุ ปุ สัมปทาและเปนวันที่ พระจันทรเสวยฤกษเต็มดวง พระพุทธเจาทรงประกาศหวั ใจของศาสนาพุทธไวในโอวาทปาฏโิ มกขมีอยู 3 ขอคือ 1. การไมทําบาปอกุศลทั้งปวง คอื ไมทําช่ัว 2. การทําบุญกุศล คอื ใหทําความดี 3. การทาํ จิตใหผองใสไกลจากความเศราหมองของกิเลส11 เบญจศลี ศลี 5 เปนขอพืน้ ฐานทสี่ ําคญั สําหรับการปฏบิ ตั ิตนของชาวพุทธ คอื 1. ละเวนการฆาสังหาร ไมประทุษรายตอชวี ิตและรางกาย 2. ละเวนการลกั ขโมย เบยี ดบัง แยงชิง ไมประทษุ รายตอทรพั ยสินผูอน่ื 3. ละเวนการประพฤตผิ ดิ ในกาม ไมประทษุ รายตอของรกั ของหวงแหนอันเปนการทําลายเกียรติภูมแิ ละจิตใจของผูอนื่ เชน บตุ ร ภริยา ญาตมิ ิตร 4. ละเวนจากการพูดเทจ็ โกหกหลอกลวง พูดเพอเจอไรสาระ พดู คําหยาบคาย 5. เวนจากสรุ าเมรยั ไมเสพเคร่ืองดองของมึนเมา สง่ิ เสพติด อันเปนเหตใุ หเกิดความประมาทมัวเมา กอความเสียหาย ผดิ พลาดเพราะขาดสติ อันเปนเหตใุ หเกดิ อุบัตเิ หตุ แมอยางนอยก็เปนผูคุกคามตอความรูสึกมน่ั คงปลอดภัยของผูเขารวม สังคม เบญจธรรม 5 ประการเปนหลกั ธรรมท่คี นทว่ั ไปควรปฏิบตั ิ มี 5 ประการ ดังนี้ 1. เมตตา, กรณุ า - ซง่ึ เปนธรรมะคูกนั และสนบั สนนุ ศีลหา-ขอแรก ( ฆาสัตว – เบยี ดเบยี น ) 2. สัมมาอาชวี ะ -คูและสนบั สนนุ ศีลขอสอง ( ลักทรัพย ฉอโกง ) 3. กามสงั วร หมายถึงการสาํ รวมระวงั ในความตองการ -คูกับศลี ขอสาม ( การขมเหงน้ําใจกัน ) 4. สัจจะ ความจริงใจ -คูกบั ศีลขอสี่ ( โกหก ) 5. สติ สมั ปชัญญะ -คูกับศีลขอหา ( ทาํ ใหตนเองขาดสติ ) พรหมวิหาร 4 เปนหลักธรรมประจาํ ใจเพอื่ ใหตนดาํ รงชีวิตไดอยางประเสรฐิ และบริสุทธิ์เฉกเชนพรหม ประกอบดวยหลัก ปฏบิ ัติ 4 ประการ คือ 1. เมตตา ความปรารถนาอยากใหผูอ่นื มคี วามสุข

2. กรณุ า ความปรารถนาอยากใหผูอน่ื พนทุกข 3. มทุ ติ า ความยินดที ผี่ ูอื่นมีความสุขในทางท่ีเปนกุศล 4. อุเบกขา การวางจติ เปนกลาง การมีเมตตา กรณุ า มุทิตา เปนสิง่ ทีด่ ี แตถาตนไมสามารถชวยเหลือผูนั้นได จติ ตนจะเป นทกุ ข ดังนน้ั ตนจงึ ควรวางอุเบกขาทําใจใหเปนกลาง และพจิ ารณาวา สตั วโลกยอมเปนไปตามกรรมที่ไดเคยกระทาํ ไว จะดี หรือชว่ั ก็ตาม กรรมนนั้ ยอมสงผลอยางยุติธรรมตามท่เี ขาผูน้ันไดเคยกระทําไวฆราวาสธรรม ประกอบดวย 2 คาํ “ฆราวาส” แปลวา ผูดาํ เนนิ ชีวิตในทางโลก, ผูครองเรอื น และ “ธรรม”แปลวา ความถกู ตอง, ความดีงาม, นิสัยท่ดี งี าม, คณุ สมบัติ, ข อปฏิบัติ ฆราวาสธรรม แปลวา คุณสมบตั ขิ องผูประสบความสําเร็จในการดาํ เนินชีวิตทางโลก ประกอบดวยธรรมะ 4 ประการ คอื 1. สจั จะ แปลวา จรงิ ตรง แท 2. ทมะ แปลวา ฝกตน ขมจิต และรักษาใจ12 3. ขนั ติ แปลวา อดทน 4. จาคะ แปลวา เสยี สละ หลักธรรมของศาสนาอสิ ลาม หลกั ธรรมของศาสนาอิสลาม จารึกไวในคัมภีรอัลกรุ อาน ซึ่งในอดตี ถกู จารกึ ไวในหนงั สตั วกระดูกสตั วหลักปฏิบตั ขิ องศาสนา อิสลาม 5 ประการ คือ 1. ตองปฏิญาณตนวา จะไมมีพระเจาองคอื่นนอกจากพระอัลเลาะห โดยมีพระนบีมฮู ัมหมัดเปน ศาสนฑตู รับคําสอนของ พระองคมาเผยแผใหชาวมุสลมิ 2. ตองนมัสการพระอลั เลาะหเพ่ือสรรเสริญขอพรตอพระองควันละ 5 ครง้ั ในเวลาใกลพระอาทติ ยข้นึ บาย เยน็ พลบค่ํา และกลางคืน 3. ปหนง่ึ ตองถือศีลอด (อัศศยิ าบา) เปนเวลา 1 เดอื น โดยงดการบริโภคอาหาร นํา้ ดื่น ตงั้ แตพระอาทติ ยขนึ้ จนพระอาทิตย ตก 4. ตองบรจิ าคทาน (ซะกาด) เพอ่ื พฒั นาและชําระจิตใหสะอาดหมดจด บริสทุ ธ์ยิ ง่ิ ขึ้น 5. ในชวงชีวิตหน่ึงควรไปประกอบพิธีฮจั ญ คือเดนิ ทางไปประกอบศาสนกจิ ท่ีมสั ยิดไบดลุ เลาะห ณ เมืองเมกกะ อยางนอย 1 ครง้ั หลกั คําสอนของศาสนาอิสลามเปนเรอื่ งศรัทธา คอื ความเช่ือเปนเร่อื งสาํ คัญท่ีสดุ มสุ ลมิ ทุกคนจะตองเชอื่ และไมระแวง สงสัยดงั น้ี 1. เชอื่ วาพระอลั เลาะหมจี ริง มสุ ลิมทกุ คนตองเช่ือวาพระเจามีองคเดยี วคือพระอลั เลาะห 2. เชอ่ื ในเทพบรวิ ารหรือเทวทตู ของพระอัลเลาะห เพื่อชักนําไปสูหนทางท่ีดีงาม 3. เชื่อวาคมั ภีรอัลกุรอานเปนคัมภรี ที่สมบรู ณท่สี ุด

4. เชอ่ื ในตัวแทนพระอัลเลาะหหรือศาสนฑูต เปนผูนําคําสอนมาเผยแพร 5. เชอ่ื ในวนั สิ้นโลก เมอื่ พระอัลเลาะหทรงสรางโลกไดก็ตองทาํ ลายโลกได 6. เช่ือในกฎกําหนดสภาวะของพระอัลเลาะห กลาวคือทุกอยางเกิดข้นึ โดยพระอัลเลาะหและดาํ เนินไปตามประสงคของพระ องคสําหรับหลักคาํ สอนท่วั ไปของศาสนาอิสลามนนั้ สอนใหดําเนินชีวติ ปฏบิ ตั ิตนตอกันของสงั คมเปนไปดวยความสงบสขุ เช นสอนใหมนุษยมีความเมตตากรุณาตอกนั สอนใหมีความกตญั ููกตเวทีตอบิดา มารดา สอนใหสมรส หามหยาราง และ ประพฤตผิ ดิ ประเพณี สอนไมใหดมื่ สุราเมรยั และยาเสพติดตาง ๆ สอนไมใหกินดอกเบี้ย รับสินบน ใหสนิ บน กกั ตนุ สินคา และทุจรติ คดโกงตาง ๆ สอนหลกั การคบหาสมาคม สอนไมใหฆาลกู และตนเอง สอนไมใหถือสงิ่ อนั ทดั เทยี มพระอัลเลาะห สอนไมใหแตงงานกบั คนตางศาสนา สอนใหเห็นความสําคัญของเจตนา สอนถึงการกระทาํ ทท่ี าํ ดีไดดี ทาํ ช่ัวไดชั่ว สอนให เห็นความสําคัญของความประพฤติ และสอนใหนึกถึงสิง่ ตองหามมใิ หนาํ มาบริโภค ฯลฯ เปนตน