Korxonada tayyorlangan qurilish konstruksiyalari

diametrli Vr-I sinf armaturasi uchun: Rs  360 MPa, Rsw  260 MPa va Es  1,7 105 MPa. Kuchlanish va yukni aniqlash. 1 m uzunlikdagi eni 1,2 m paneldagi yuk: doimiy normativ qn  4200 1,2  5100 ; doimiy hisobdagi q  4800 1,2  5760 ; vaqtinchalik normativ pn  8000 1,2  9600 ; hisobiy p  9600 1,2  11500 , shu bilan birga vaqtinchalik uzoq normativ plnd  5000 1,2  6000 ; vaqtinchalik uzoq hisobiy pld  5000 1,2 1,2  7200 ; qisqa muddatli normativ pcnd  3000 1,2  3600 ; qisqa muddatli hisobiy pcd  3000 1,2 1,2  4320N/m. Nim to‘sin eni b  20sm da panel hisob uzunligini: l0  l  b / 2  6  0,2 / 2  5,9 m Panelning hisoblash sxemasi erkin tiralgan to‘sinning teng taqsimlangan yuk bilan tavr kesimini ko‘rsatadi (rasm. 4). Rasm. 4. Orayopma qovurg‘ali panelni misol 3 bo‘yicha hisoblash. a – hisoblash sxemasi; b, v –panelning va ekvivalent keltirilgan ko‘ndalang kesimi Hisobli eguvchi momentni aniqlaymiz: to‘liq hisobli yukdan M  ql02 n / 8  5760 115005,92  0,95 / 8  71500 Nm=71,5 kNm to‘liq normativ yukdan M n  5100  96005,92  0,95 / 8  61000 Nm doimiy va uzoq muddatli normativ yukdan 50

M n  5100  60005,92  0,95 / 8  46000 Nm ld qisqa muddatli normativ yukdan M n  3600  5,92  0,95 / 8  14900Nm cd Maksimal hisobli ko‘ndalang kuch Q  ql0 n / 2  17,2  5,9  0,95 / 2  48,3kN bu erda, q  5760 11500  17260 N/m=17,26 kN Panel kesimini oldindan aniqlash. Panel kesimi balandligini mustahkamlik va qattiqlikni ta’minlash shartidan empirik formula bilan topamiz h  cl0 g n  pn Rs qn Es h  Rs g n  pn n  30  590 365 1,5  9200  3000  0,95  42,4 sm Es qn 2 105 12200 bu erda qn  g n  pn  4200  5000  3000  12200 N/m2;   1,5 -siqilgan mintaqada qovurg‘ali tokchali panel uchun; c=30 – A-III sinf po‘lati armaturani qo‘llash uchun. Qabul qilamiz h  40 sm qisqa5 sm. Namunaviy zavod formasida qo‘llash uchun oldindan kesimning boshqa o‘lchovlari belgilanadi. (rasm. 4, b): bo‘ylama qovurg‘a yo‘g‘onligi 80 va 100 mm (o‘rtacha yo‘g‘onligi bp  90 mm), plita yo‘g‘onligi hf  60 mm, ko‘ndalang qovurg‘a balandligi 200 mm, pastki kesim yo‘g‘onligi 60 mm, yuqorigi 110 mm. Armaturani hisoblash uchun panelning qovurg‘ali kesimini siqilgan mintaqaga tavrli tokchaga keltiramiz (rasm. 4, v): siqilgan tokcha enini bf  116 sm, shuningdek, hf / h  6 / 40  0,15>0,1 va ko‘ndalang qovurg‘alarga ega; hf  6 sm yo‘g‘onlik, keltirilgan qovurg‘aning eni yig‘indisi b  2bp  2  9  18 sm. Oldindan kesimning ishchi balandligi h0  h  a  40  4  36 sm. Shartga rioya qilinishini tekshiramiz (2.48) (A.P. Mandrikov « Примеры расчета железобетонных конструксий »), koeffitsient w1  1 : Q  0,3 w1 b1Rbbh0 48300< 0,31 0,87 14,5  0,910018  36  221103 N 51

bu erda b1  1 b2 Rb  1 0,01 0,9 14,5  0,87 ; w1  1  5w   1,3 Qabul qilingan kesim qiya tizimda pishiqlikni etarli ta’minlash uchun shartga amal qilinadi. Normal kesimni pishiqligini hisoblash. Tavrli kesim uchun hisobli tasodif keltiramiz, sharoitini tekshirib  M  Rb b2bf hf h0  0,5hf M  7150000Nsm<14,5 0,9100116 636  0,5 6 M  71,5 105  300 105 Nsm Shartga amal qilinib, neytral o‘q tokchadan o‘tadi x  hf : A0  M  116  71,5 105  0,0295  0,03 bf h02 Rb b2 362 14,5  0,9100 Jadval 2 bo‘yicha   0,985va   0,03 topamiz. Shartni tekshiramiz   x / h0  R ; R qiymatini aniqlaymiz: R  w w   0,84  0,72 1   s R 1  1 365  1 0,84  400  1,1 500  1,1  bu erda w    0,008Rb b2  0,85  0,008 14,5  0,9  0,84 ;  sR  Rs  365 MPa.   0,03  R  0,72, shartga amal qilinadi (2.32) (A.P. Mandrikov « Примеры расчета железобетонных конструксий »); x  h0  0,03 36  1,08 sm  hf  6 sm. Qovurg‘ali armatura bo‘ylama kesimi yuzasi As M  71,5 105  5,55 sm2 h0 Rs 0,985  36  365100 4 Ø 14 A-III, As  6,16 sm2 deb qabul qilingan, qovurg‘aga ikkitadan sterjen joylab (xuddi shunday 2 Ø 20 A-III, As  6,28 sm2, har bir qovurg‘ada bittadan bo‘ylama sterjen). Berilgan misolda 2 Ø 14 A-IIIhar bir qovurg‘ada qabul qilingan, chunki orayopmaga mos epyuradagi eguvchi momentning bo‘ylama sterjen qismidagi uzilishni ko‘rsatish uchun; bu bilan armatura sarfini qisqartirish mumkin. Armaturani ikki qator joylashtirilganda h0  h  a3  d1  a1 / 2  40  2 1,4  2,5 / 2  35,3 sm  35 sm (bu 52

erda a3  2 sm va a1  2,5sm – betonningmuhofaza qatlamiga va sterjenlar orasidagi masofaga mos, sm). Qiya kesimning mustahkamligini hisoblash. Q  48,3 kN. Qiya kesimning bo‘ylama o‘q c ga proeksiyasini hisoblaymiz. Siqilgan tokchalarda chiqiqlarning ta’siri (ikki qovurg‘ali):   f  2 0,75 3hf hf  2 0,75  3 6  6  0,25  0,5 bh0 18  36 Koeffitsient n  0 , ko‘rinishidan oldindan siqish yo‘q. Koeffitsientlar yig‘indisini hisoblaymiz 1  f  n  1 0,25  0  1,25  1,5 . Parametr  Bb  b2 1  f  n Rbt b2bh02  2 1,251,051000,9 18 362  55,3105 Nsm. Ustun kesimi hisobda Qb  Qsw  Q / 2 , shuning uchun qiya kesim c  Bb / 0,Q  55,3 105 / 0,5  48300  230 sm  2h0  2  36  72 sm; c  2h0  72 sm qabul qilamiz. Unda ko‘ndalang kuchlanish Qb , betonning qabul qiluvchanligi bilan Qb  Bb / c  55,3105 / 72  75,7 103 N=75,7 kN bo‘ladi, Q  48,3 kN katta, bundan chiqadiki, ko‘ndalang armatura hisob bo‘yicha talab qilinmaydi. Konstruktiv ko‘ndalang sterjenni Ø 6 A-I, Asw  0,283 sm2qabul qilamiz. Ko‘ndalang sterjen qadamini konstruktiv talabdan o‘rnatiladi s  h/ 2  40/ 2  20sm va undan ortiq emas s  15sm. Tayanch oldi uchastkada 1/4 uzunlikdagi orayopma (600/4=150 sm) ko‘ndalang sterjen qadami s  15sm, panelning orayopma o‘rta qismini loyihada joylashda konstruktiv talablarga ko‘ra s  3/ 4h  403/ 4  30sm va s  50sm dan ortiq emas. Karkas uzunligining o‘rta qisqimida bo‘ylama qovurg‘aning ko‘ndalang sterjen qadamini qabul qilamiz s2  30 sm (rasm. 10, a). Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali qovurg’ali plitalarni hisolash mavzusiga oid shu va boshqa hisob-kitob ma’lumotlarini video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 53

Rasm. 5. Orayopma bo‘ylama qovurg‘ada sterjenning uzilish joyini aniqlash a – armirlash sxemasi; b – moment epyuri; v –ko‘ndalang kuch epyuralari; 1 – hisoblash epyuri; 2 –shunday, fakt bo‘yicha armirlash Plita panelini hisoblash. Tokcha paneli uchorayopma kesilmagan, ko‘ndalang va bo‘ylama qovurg‘a konturi bo‘yicha tiralgandir (rasm. 5). Uzun tomonlari l2 kalta tomoni l1 qovurg‘alararo oralig‘i: l2 / l1  1790 110/1160  2 100  1,75  2 Yuk va kuchlanishni aniqlash.Pol konstruksiyasining o‘z og‘irligi jadval 3 bo‘yicha: normativ 300+1000+400=1700 N/m2; hisob bo‘yicha 330+1200+520=2050 N/m2. normativ 0,06  25000  1500 N/m2; hisob Plitaning o‘z og‘irligi: bo‘yicha1500 1,1  1650 N/m2. Teng taqsimlangan yuk yig‘indisi: to‘liq normativ hisob bo‘yicha  g n  pn  1700+1500+8000=11200 N/m2; to‘liq g  p  2050 1650  9600  13300 N/m2; doimiy normativ va uzoq muddatli  vaqtinchalikgn  plnd  1700 1500  5000  8200 N/m2. ld Eguvchi momentni chegarali muvozanat usuli bilan hisoblaymiz (plita hisobi metodi, konturiga tayanganligi haqida to‘liq tushuncha § 14 A.P. Mandrikov « Примеры расчета железобетонных конструксий »). Kesilmagan plitaning o‘rta polidagi momentlarni l2 / l1  1,5  2 deb qabul qilish mumkin (rasm. 5, a): M1  M I  M I M II  M II  0,75M1 ; M 2  0,5M 1 54

Asosiy tenglamadan plitalar muvozanati  g  pl12 /12 32  l1   2M1  2M 2  M1  M1  M II  M II , koeffitsientni  1 deb qabul qilib, havon ta’sirini qattiqlikka nisbatan hoshiyalangan qovurg‘aga va l2 / l1 , nisbatan qabul qilingan momentlar munosabatini e’tiborga olib, moment M1 ni eni 1 m tizimni qisqa tomonga yo‘nalishda (  n  0,95 ) topamiz: M1  g  pl12 3l2  l1    g  p31,68  0,96l12  0,95  0,95g  pl12  124l2  2,5l1 124 1,68  2,5  0,96  n 27  13300  0,962  0,95  432 Nm 27 xuddi shunday, uzun tomonga yo‘nalishda: M2  0,5M1  0,5 432  216 Nm M II  M II  0,75M1  0,75  432  325Nm Kesilmagan plitalar chetki xoshiyasi xuddi qovurg‘aning har tomonlama xoshiyalangandek, qaralganda, o‘rta xoshiya kabi, chunki ular oralig‘i deyarli teng l2 / l1 o‘rta xoshiyadek, eguvchi momentni o‘rta xoshiyasida qabul qilinadi. Rasm.5. Konturga tayangan plita va panelning ko‘ndalang qovurg‘asini misol 3 bo‘yicha hisoblash a – plani; b, v – yuklash va ko‘ndalang qovurg‘a epyuri M 55

Armatura kesimi maydonini 1 m plitada qisqa tomonga yo‘nalishda h0  h  a  6 1,5  4,5 sm aniqlaymiz: As1  M1 / Rs zb  43200 / 3751000,9  4,5  0,29 sm2 bu erda Rs  375 MPa – sinf Vr-I diametri 3 mm armatura uchun. Rulon to‘rni 5 simdan sinf Vr-I diametri3 mm eni 1100 mmko‘ndalang ishchi armatura As1  0,36 sm2 qadami s  200 mm da; to‘r uzun tomon bo‘yicha yuqori mintaqaga tiralib ochiladi (kesim2-2, rasm. 12) qabul qilamiz. Uzun tomon yo‘nalishida As2  0,5As1  0,158 sm2; konstruktiv nuqtai nazardan As2  As1  0,36 sm2. Tayanish momentini qabul qilish uchun M I va M I (uzun tomon bo‘yicha), kattaligi M1 ga teng, to‘r 3 eni500 mmdan Ø 3 Vr-I bo‘ylama qovurg‘aga qayrilgan joyi bilan konstruktiv joylashtiramiz. 3 to‘rning ko‘ndalang sterjenini plitaga 0,2l1  200 mm uzunlikda qo‘yiladi (qar. kesimga 2-2 i 3-3, rasm. 6). Panelning ko‘ndalang qovurg‘asini hisoblash. Yuk va kuchni aniqlash. Ko‘ndalang qovurg‘aning o‘rtasidagi maksimal yuk uchburchak og‘irlik maydoniga beriladi Ac  0,5l12 (qar. rasm. 4, b). Ko‘ndalang qovurg‘aning hisoblash sxemasi qisilgan tayanch to‘sinlarni, uchburchakli maksimal ordinatli yuk q1 va o‘z og‘irligi qc ni ifodalaydi (qar. rasm. 5, v). Uchburchak yukni ekvivalent formula bilan qe  5/ 8q1 teng taqsimlanganda almashtirishga ruhsat beriladi: o‘rtacha  q1  g  p l1  bp  133000,96  0,085  13900 Y/v bu erda bp  11 6/ 2  8,5 cm – ko‘ndalang qovurg‘aning  yo‘g‘onligi: qc  bp hp  hf  f  0,0850,2  0,0625000 1,1  330 N/m Teng taqsimlangan yuk yig‘indisi q  qe  qc  5 / 813900  330  9030 N/m Orayopmada plastik deformatsiyaning eguvchan momentining rivojlanishini hisobga olib, M c va tayanchda M 0 teng momentli sxema bilan ( M c  M 0  M ) aniqlash mumkin: M  ql12 /16  9030  0,962 /16  520 Nm 56

Bo‘ylama armaturani hisoblash. Orayopmada ko‘ndalang qovurg‘aga tokchali siqilgan mintaqada tavrli kesimga ega. Tokchaning hisobdagi eni bf  bp  2l1 / 6  8,5  2  96 / 6  40 sm va bf  bp  12hf  8,5 12  6  80,5 sm; kam miqdorini qabul qilamiz bf  40 sm; qovurg‘a balandligi h  20 sm va ishchi balandligi h0  h  a  20  2,5  17,5 sm A0  M / bf h02Rb b2  52000 / 40 17,52 14,51000,9  0,00325 minimal miqdordan kam A0 jadval 1 bo‘yicha; qabul qilamiz  1: As  M /0 Rs  52000 /17,5  225100  0,132 sm2 konstruktiv tushunchadan qabul qilamiz Ø 6 A-I, As  0,28 sm2; yuqori mintaqada armatura va ko‘ndalang sterjenni Ø 6 mm armaturadan qabul qilamiz; ko‘ndalang sterjen qadami150 mm (karkas 4; 3-3 kesimda, rasm. 12). Armatura Ø 6 A-Idan karkas 2chetki qovurg‘a tayyorlanadi (kesim 4-4, rasm. 5) Rasm.6. Payvandlash tarmoqlari va karkaslari bilan o'ralgan paneli mustahkamlash 1-5-ramka tarmoqlari; 6-petlya; 7-burchak 125x80x. 57

13 - Amaliy mashg‘ulot. Mavzu: Binolarda foydalaniladigan temir beton kolonnalarni hisoblash Ustunni loyihalash. Tasodifiy ekssentrisitetda (e0=ea) yassi tomli uch oraliqli besh qavatli ishlab chiqarish binosining o‘rta qator ustunini loyihalash va hisoblash talab etiladi. Qavat balandligi N=4,2 m. Ustunlar joylashish to‘ri 6x6 m. Poydevorning ustki qismi pol sathidan 0,6 m pastda joylashgan. Qurilish tumani qor qoplamining og‘irligi bo‘yicha II rayonga mansub. Qavatlararo orayopmasiga tushadigan foydali (vaqtinchalik) yuk 6 kN/m2 ni tashkil etadi, shu jumladan, uzoq muddatli yuk 2 kN/m2. Bino konstruktiv echimi to‘liqsiz sinchdan iborat. Binoga ta’sir qiladigan gorizontal yuklarni tashqi devorlar va ichki ko‘ndalang devorlar qabul qiladi. Ustun uchun betonning siqilishidagi mustahkamlik bo‘yicha sinfi V30 qabul qilingan. Ustunni armaturalash uchun bo‘ylama armaturalarning sinfi A–III, ko‘ndalang armaturaning sinfi esa A–I qabul qilingan. Bino tayinlanishi bo‘yicha ikkinchi sinfga mansub (γn =0,95). Hisoblash. Yuk va zo‘riqish yuklarini aniqlash. Ustunlar joylashish to‘rining o‘lchamlari 66 m bo‘lganligi uchun ustunga yuklar Ayuk=66=36 m2 yuzadan yig‘iladi. Yuklarni hisobsh 5–jadvalda keltirilgan. Rigel ko‘ndalang kesimi balandligi va eni qo‘yidagi o‘lchamlarda qabul qilingan: hr0,1l= 0,1600 = 60 sm; br0,5h= 0,560 =30 cm. Bunday o‘lchamlarda rigel 1 m uzunligining vazni: gr = brhrt.b. =0,30,62500=450 kg/m. 7-rasm 58

5–jadval. Normativ (me’yoriy) va hisobiy yuklar Yuk turi Normativ yuk bo‘yicha Hisobiy (me’yoriy) ishonchlilik yuk, A. Tomdan tushadigan doimiy yuklar: yuk, N/m2 koeffitsienti,f N/m2 1) (metall profnastil, yog‘och panjara va stropil og‘irligidan ); 180 1,2 216 2) qalinligi t=20 mm; zichligi  = 2000 kg/m3 400 520 bo‘lgan sementli tekislovchi qatlam og‘irli- 1,3 gidan; 480 576 3) qalinligi b=120 mm;  = 400 kg/m3 bo‘lgan 1,2 issiq saqlovchi – ko‘pikbeton plitalardan; 40 48 4) bir qatlamli bug‘ izolyasiyasi og‘irligidan; 2500 1,2 2750 5) keltirilgan qalinligi hred = 100 mm bo‘lgan 700 1,1 770 yig‘ma qovurg‘ali panellar og‘irligidan; 1,1 6) rigellar og‘irligidan (oldindan hisoblash 500 550 bo‘yicha) gr (lr–h)/Ayuk; 4800 1,1 5430 7) ventilyasiya korobkalari va quvur o‘tkaz- 700 – 980 gichlar og‘irligidan 5500 1,4 6410 – Jami 300 330 Vaqtinchalik ta’sir ko‘rsatadigan qorning 1,1 og‘irligidan 400 520 Jami tomdan tushadigan yuklar 1,3 B. Orayopmadan tushadigan yuklar 600 780 1,3 1) qalinligi t=15 mm; =2000 kg/m3 bo‘lgan 2500 2750 1,1 plitkali poldan; 700 770 4500 1,1 5150 2)qalinligi t=20 mm; zichligi =2000 kg/m3 – bo‘lgan sementli qorishmadan; 5000 6000 2000 1,2 2400 3) qalinligi t=60 mm, zichligi =1000 kg/m3 11500 1,2 13550 bo‘lgan keramzitobeton og‘irligidan; – 4) qalinligi hred = 100 mm bo‘lgan qovurg‘ali panel og‘irligidan ; 5) rigellar og‘irligidan Jami Vaqtinchalik ta’sir ko‘rsatadigan yuklar: uzoq muddatli qisqa muddatli Jami tom yopmasidan tushadigan yuk Ustun ko‘ndalang kesimining o‘lchamlarini oldindan bc hc=40 40 sm ga teng qabul qilamiz. Birinchi qavat ustuni balandligi poydevor yuqorisidan pol sathigacha bo‘lgan masofa 600 mm ga teng ekanligini hisobga olib aniqlanadi: N1=N+0,6=4,2+0,6=4,8 m ga teng bo‘ladi. U vaqtda ustunning hisobiy uzunligi 59

quyidagi formuladan aniqlanadi: l0 =0,7H=0,7 4,8 =3,36 m. Ikkinchi – beshinchi qavatlar ustunlarining hisobiy uzunliklari qavat balandligiga teng qilib olinadi, ya’ni l0 =H=4,2 m. Bitta ustunning xususiy vaznidan vujudga keladigan hisobiy yuk: birinchi qavat ustuni uchun: Gs,1 = bc hc N1t.b.γf =0,4 0,4 4,8 2500  1,1=2112 kg =21,12 kN; ikkinchi — beshinchi qavatlar ustunlari uchun: Gs,2–5 = bc hc Nt.b.γf =0,4 0,4 4,2 2500  1,1=1848 kg = 18,48 kN. Ustunga tushadigan yuklar hisobi 2–jadvalda keltirilgan. Tom va qavatlararo orayopmasidan bitta ustunga tushadigan yuklar hisobi 1–jadvalda keltirilgan. YUklar quyidagi Nc= (g+p)Ac formula bo‘yicha hisoblanadi. Bu erda As=36 m2 – yuklanish yuzasi. 6–jadvalda qavatlar bo‘yicha barcha yuklar yuqoridan pastga qarab ketma–ket qo‘shish orqali oshib borish tartibida keltirilgan. Bunda UzRST 2.01.07–85 3.9 punktida ko‘zda tutilgan ikki qavatdan yuqori bo‘lgan binolarda vaqtinchalik ta’sir ko‘rsatadigan yuklarning kamaytirilishi bajarilmagan. CHunki ishlab chiqarish (sanoat) binolari uchun buni tegishli instruksiyalardagi ko‘rsatmalar bo‘yicha bajarish mumkin, bu ko‘rsatmalar loyihalash topshiriqnomasida beriladi. 6–jadval. Ustunga tushadigan hisobiy yuklarni hisoblash Tom va qavatlararo Ustunning Jamlanma hisobiy yuk, yopmadan o‘z kN Qavat tushadigan yuk, kN og‘irligi, uzoq qisqa muddatli muddatli uzoq qisqa kN To‘liq muddatli muddatli Nld Ncd Yuk 213,96 35,28 4 195,48 35,28 18,48 633,84 121,68 249,24 3 596,88 121,68 36,96 1053,68 208,08 846,52 2 998,28 208,08 55,40 1473,60 294,48 1261,76 1 1399,68 294,48 73,92 1768,08 60

Ustunlar uchun quyidagi hisobiy kesimlar qabul qilingan: – birinchi qavat ustuni uchun ustunning poydevor bilan tutashgan joyidagi kesim; – ikkinchi–beshinchi qavat ustunlari uchun rigellar bilan tutashgan joylardagi kesimlar qabul qilinadi. Ustunlarning yuklanish sxemasi 7–rasmda ko‘rsatilgan. Birinchi qavat ustunini hisoblash. Binoning tayinlanishi bo‘yicha II sinfga mansub. Tayinlanishi bo‘yicha ishonchlilik koeffitsienti n =0,95 ni e’tiborga olib yuklarning hisbiy qiymatlarini aniqlaymiz: N1=1768,08 0,95=1679,68 kN, N1d = 1473,6 0,95=1399,92 kN (4.3–jadval). Ustun kesimining o‘lchamlari bc hc=40 40 sm, betonning sinfi V30 (Rb=17 MPa), armaturaning sinfi A–III (Rs=365 MPa), γb2 =0,9 Quyidagi nisbatni Nld  1399,92  0,83 hisoblaymiz. Ustunning egiluvchanligi N1 1679,68   l0  336  8,4  4 bo‘lganligi uchun uning egilishini hisobga olish zarur. hc 40 Tasodifiy ekssentrisitet ea  hc  40  1,33  l0  480  0,8 sm 30 30 600 600 ea = 1,33 sm qabul qilinadi. Ustunning hisobiy uzunligi l0 =0,7H=0,74,8 =3,36 m < 20hc =200,4= 8,0 mbo‘lganligi uchun bo‘ylama armatura ko‘ndalang kesim yuzasini shartli ravishda markaziy siqilgan elementlardagidek quyidagi formula bo‘yicha hisoblash mumkin: As  As  N  A Rb R s Rsc armaturalash foizini =1% qabul qilamiz (koeffitsient =0,01) va quyidagilarni hisoblaymiz: 1   Rs  0,01 365  0,238. b 2 Rb 0,9 17 61

Nisbat Nld  0,83 va egiluvchanlik   l0  8,5 qiymatlari bo‘yicha 5.1– N1 hc jadvaldan b=0,91 va topamiz hamda Am s  1 ( As  As' ) qabul qilib r =0,915 3 koeffitsientlarni topamiz. koeffitsientni hisoblaymiz = b+2(r –b)1= 0,91+2(0,915–0,91)0,238 =0,912<r =0,915. Talab etiladigan bo‘ylama armatura kesim yuzasi (1) formula bo‘yicha:  Аs As'  1679680  160017  0,9  =50,45 sm2 – 67,07 sm2< 0. 0,912 1,0  365(100) 365 (As+A ' ) < 0 bo‘lganligi sababli birinchi qavat usutuni uchun bo‘ylama s armatura kesim yuzasi hisob bo‘yicha talab qilinmaydi. Ustunni konstruktiv talab bo‘yicha armaturalaymiz: 4 16 A–III, (As+A ' ) =8,04 sm2; = (8,04/1600) 100 = s 0,5%. Armaturalash koeffitsienti avval qabul qilingan qiymatidan (=1%) kam bo‘lganligi uchun ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchamlarini kamaytirish yoki beton sinfini pasaytirish yoki mustahkamligi past bo‘lgan po‘lat armaturani qabul qilish mumkin. Ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchamlarini 350x350 mm qabul qilamiz va materiallarning avval qabul qilingan xarakteristikalari saqlagan holda hisoblashlarni bajaramiz:   l0  336  9,6  4 ; hc 35 =b+2(r –b)1 = 0,91+2(0,915–0,91)0,358 =0,913<r =0,915; 1  Rs  0,015 365  0,358, b 2 Rb 0,9 17 Bu erda:b=0,91; r =0,915;  =0,015.  Аs  As'  1679680  35 3517  0,9  50,45 sm2 – 51,35 sm2< 0. 0,9131,0  365(100) 365 Simmetrik armaturalash uchun dastlabki armatura yuzasini qoldiramiz: 416 A–III, (As+A ' ) =8,04 sm2; = [8,04/(35 35)] 100 = 0,65 %. Armaturalash s koeffitsienti avval qabul qilingan qiymatiga (=0,5%) yaqin bo‘lganligi uchun ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchamlarini qoldiramiz. 62

Ko‘ndalang kesim o‘lchamlari 350x350 mm bo‘lgan ustunning haqiqiy yuk ko‘tarish qobiliyati qo‘yidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: Nfc = (γb2RbA + As Rsc) 10,9130,91710012258,04365100=  0,913(1874250  293460]H 1979120Н 1979,12 кН  N1 1768,08 кН. Ustun ko‘ndalang kesimining yuk ko‘tarish qobiliyati etarli (+12,0%). Ustun uchun ko‘ndalang armatura sifatida sinfi A–I diametri 8 mm bo‘lgan armatura qabul qilamiz. Ko‘ndalang armaturalarning qadami s=30 sm <hc=35 sm < 20d1 = =20 2,5=50 sm qabul qilinadi. Birinchi qavat ustunlarini armaturalash 9– rasmda ko‘rsatilgan. 16,80 Тўрлар 0 60 N 12,60 1 1 1-1 40 16 А- III 416 А- N 8,400 III Қ. 300 3 8 А- 60 Iқ.300 N Тўрлар 4,200 2 N 1 N 0,000 1 8 – расм. Устунни 9 – расм. Биринчи қават устунининг ҳисоблашга доир арматураланиши Ikkinchi qavat ustunini hisoblash. Rigellarni unifikatsiyalash uchun ikkinchi va barcha yuqori qavat ustunlari ko‘ndalang kesimlarining o‘lchamlarini bc hc=30 30 sm qabul qilamiz. Beton va armatura sinflarini birinchi qavat ustunlari uchun qanday qabul qilingan bo‘lsa, shunday qoldiramiz. Ta’sir qiluvchi hisobiy yuklar 9–jadvaldan olinadi. To‘liq yuk N2=1768,08 0,95=1679,67 kN, shu 63

jumladan, uzoq muddat ta’sir qiladigan yuk Nld=1473,6 0,95=1399,92 kN. Nld/ N2 = 1399,92 /1679,67 =0,83. Ustunning egiluvchanligi   l0  420 14  4 bo‘lganligi uchun ustunning hc 30 egilishini hisobga olish zarur. 5.1 jadvaldan  14va Nld/ N2 = 0,83 qiymatlarga mos bo‘lgan koeffitsientlarni aniqlaymiz: b=0,823 va Am s  ( As  As' ) deb hisoblagan 3 holdab=0,863. Tasodifiy ekssentrisitet ea  hc  30  1,0  l0  420  0,7 sm 30 30 600 600 ea = 1 sm qabul qilinadi. Ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchami hc=30 sm >20 sm bo‘lganligi uchun koeffitsient =1. Dastlab armaturalash koeffitsientini =0,02 qabul qidib quyidagilarni hisoblaymiz: 1   Rs  0,02 365  0,478; b 2 Rb 0,9 17   b  2(r  b)  1  0,823  2(0,863  0,823)  0,478  0,861  0,863. Talab etiladigan ,o‘ylama armatura kesimi yuzasi qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:  Аs  As'  1679670  90017  0,9  53,44  37,72  15,72 sm2. 0,8611,0  365(100) 365 Bo‘ylama armatura uchun 422A–III (As=15,2 sm2) sterjen qabul qilamiz. Armaturalash foizi  = (15,2/900)100 = 1,7%. Bu qiymat oldindan qabul qilingan armaturalash foizidan (=2%) ko‘p farq qilmaydi. SHuning uchun qabul qilingan 422A–III (As =15,2 sm2) armaturani qoldiramiz. Agar armaturalash foizi oldindan qabul qilingan armaturalash foizidan katta farq qilsa, hisob qaytadan yangi armaturalash foizi bo‘yicha bajariladi. =0,861 qabul qilib, ustunning yuk ko‘tarish qobiliyatini hisoblaymiz: 64

Nfc =  (γb2RbA+ As Rsc)= 1 0,861[0,9  17(100)900 + 15,2 365(100)]= =0,861 (1377000+554800)= 1663280 H=1663,28 kN>N2 =1679,67 kN. Ikkinchiqavatustuni 1679,67 1663,28100% 1% gaortiqchazo‘riqqan. 1679,67 Buortiqchazo‘riqish 5% gacharuxsatberiladi. Ustunuchunko‘ndalangarmaturasifatidasinfiA–Idiametri8 mmbo‘lganarmaturaqabulqilamiz. Ko‘ndalangarmaturalarningqadamis=30 sm<hc=35 sm< 20d1 = =20 2,5=50 smqabulqilinadi. Birinchiqavatustunlariniarmaturalash 8.3–rasmdako‘rsatilgan. Uchinchi qavat ustunini hisoblash. Ustunga tushadigan to‘liq hisobiy yuk N3=1261,76 0,95=1198,67 kN, shu jumladan uzoq muddatli ta’sir etuvchi yuk: Nld=1053,68 0,95=1001,0 kN.Nld /N3= 1001,0/1198,67=0,83. Ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchami bc hc=30 30 sm. Ustunning egiluvchanligi   l0  420 14 . hc 30 Ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchami hc=30 sm>20 sm bo‘lgan uchun koeffitsient =1. Ikkinchi qavat ustuni bo‘yicha berilganlardan 0,861 qabul qilib, talab etiladigan bo‘ylama armaturaning kesim yuzasini aniqlaymiz:  Аs  As'  1198670  90017  0,9  38,14  37,72  0,42 sm2 0,8611,0 365(100) 365 Ustun ko‘ndalang kesimini bo‘ylama armaturalash uchun 412 A–III (As=4,52 sm2) armatura qabul qilamiz; armaturalash foizi  =100 (4,52/900)=0,5%. Kesimning haqiqiy yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlash uchun quyidagilarni hisoblaymiz: 1   Rs  0,005 365  0,12. b2Rb 0,9 17   0,823  2(0,863  0,823)  0,12  0,813. Nfc = 10,813[17(100)0,9 900 + 4,52 365(100)]=0,813(1377000+164980)= =1253629 H= 1253,63 kN >N3 =1198,67 kN. 65

Ustun ko‘ndalang kesimning mustahkamligi etarli. Ustun 1198,67 1253,63100%  4,5% kam zo‘riqqan. Bu kam zo‘riqish 5% gacha ruxsat 1198,67 beriladi. Ustun uchun ko‘ndalang armatura sifatida sinfi A–I diametri 8 mm bo‘lgan armatura qabul qilamiz. Ko‘ndalang armaturalarning qadami s=30 sm <hc=35 sm < 20d1 =202,5=50 sm qabul qilinadi. Birinchi qavat ustunlarini armaturalash 14– rasmda ko‘rsatilgan. To‘rtinchi qavat ustunlarini hisoblash. Ko‘ndalang kesim o‘lchamlari 300x300 mm bo‘lgan nisbatan kam yuk tushadigan to‘rtinchi va beshinchi qavatlar ustunlari uchun sinfi B15 (Rb=8,5 MPa) bo‘lgan beton qabul qilish mumkin. Koeffitsientlar =0,85 va =1 qabul qilib talab etiladigan bo‘ylama armatura kesimi yuzasini hisoblaymiz. To‘rtinchi qavat ustuni uchun N4 =846,52 0,95=804,19 kN .  Аs  As'  804190  900 8,5 0,9  25,92 18,86  7,06 sm2 0,851,0 365(100) 365 Ustunni armaturalash uchun 4 16 A–III (As=8,04 sm2 ) armatura qabul qilamiz;   As 100%  8,04 100%  0,89%. bchc 30  30 1va  koeffitsientlarning qiymatlarini aniqlaymiz: 1  Rs  0,0089 365  0,424. 0,9Rb 0,9  8,5   0,823  2(0,863  0,823)  0,424  0,857  0,863. Kesimning haqiqiy yuk ko‘tarish qobiliyati: Nfc = 1 0,857[8,5(100)0,9  900 + 8,04 365(100)]=0,863(688500+293460)= =841540 H=841,54 kN >N4 =804,19 kN. Demak mustahkamlik etarli. Beshinchi qavat ustuni uchun N5=249,24 0,95=236,78 kN. Ustunni konstruktiv tablar bo‘yicha armaturalaymiz: 412 A–III armatura (As = 4,52 sm2) 66

qabul qilamiz. U holda =0,85 va =1 qiymatlarda ustun ko‘ndalang kesimning yuk ko‘tarish qobiliyati: Nfc = 1 0,85[8,5(100)0,9 900 + 4,52  365(100)]=728000 H=728 kN > N4 =241 kN. Kesim mustahkamligi ancha yuqori bo‘lsada, uning ko‘ndalang kesimini va ustunni armaturalashni o‘zgartirish konstruktiv jihatdan (konstruktiv shart– sharoitlar bo‘yicha) maqsadga muvofiq emas. Og‘zaki savollar: 1. Ustunni hisoblash deganda nimani tushinasiz? 2. Zo’riqish yuklarini aniqlash? 3. Me’yoriy va hisobiy yuklar haqida nimalarni bilasz? Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim faol, berilgan topshiriqga mas’uliyat bilan masalalarni ishlashi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Tomdan tushadigan doimiy yuklar haqida ma’lumot bering. Yuk bo’yicha ishonchlilik koeffisienti nima ekanligini tushuntirib bering? 2-guruh uchun topshiriq Orayopmadan tushadigan yuklar haqida ma’lumot bering. Yuk bo’yicha ishonchlilik koeffisienti nima ekanligini tushuntirib bering? Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali temir beton kolonnalarni hisoblash mavzusiga oid shu va boshqa hisob-kitob ma’lumotlarini video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 67

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yhati: Asosiy adabiyotlar 1. Акрамов Х.А., Корнакова Т.М. “Строителные конструксии заводского изготовления”. O‘quv qo‘llanma. Arxitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. T., 2012. 2. Akramov X. A., Tursunov. B.A.” Korxonalarda qurilish konstruksiyalarini tayyorlashni loyihalash” fanidan amaliy mashg’ulot ishlarini bajarish bo’yicha o’quv qo’llanma. 3. Akramov X.A. “Korxonalarda tayyorlangan qurilish konstruksiyalari”. Darslik Axitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. T., 2013. 4. Akramov X.A. Korxonalarda tayyorlangan qurilish konstruksiyalari. O‘quv qo‘llanma. Lotin imlosida. Arxitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. T., 2014. 5. Akramov X.A. Korxonalarda tayyorlangan qurilish konstruksiyalari fani bo‘yicha kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy qo‘llanma. TAQI. T., 2014. 6. Asqarov B.A., Nizomov SH.R. Temir-beton va tosh g‘isht konstruksiyalari. Toshkent. 2003. 7. Asqarov B.A., Nizomov SH.R. Darslik. Temir-beton va tosh g‘isht konstruksiyalari. O‘zbekiston. T., 2008.. 8. Baykov V.N., Sigalov E.E. “JelezobetonnыekonstruksiiObщiy kurs” darslik. Mockva 1991. 9. Ikramov S.I., Mailyan R.L.Raschet i proektirovanie statichkeski ne opredelyamыx balok. T. O‘qituvchi 1993. 10. Mandrikov A.P. Primerы rascheta jelezobetonnыx konstruksiy. Moskva. Stroyizdat, 1989. 11.Baykov V.N. Jelezobetonnыe konstruksii. Moskva. Stroyizdat,1989 12. QMK 2.03.01-96. Beton va temir-beton konstruksiyalarini loyihalash. 13. QMK 2.01.07-96. Yuk va ta’sirlar. 68

14. QMK 3.03.04-98. Yig‘ma temir-beton konstruksiyalarini ishlab chiqarish. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz qo’lingizda turgan o’quv-uslubiy qo’llanmamizni yozish davomida foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro’yxati bilan tanishishingiz mumkin. Qo‘shimcha adabiyotlar 15. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. T.”O‘zbekiston”.2016y. 16. Askarov B.A. Darslik. Qurilish konstruksiyalari Fan. T., 1995. 17. Akramov X.A. Korxonalarda tayyorlangan qurilish konstruksiyalari fani bo‘yicha kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy qo‘llanma. TAQI. T., 2014. 18. GOST25192-2012 BetonыKlassifikatsiyaiobщietexnicheskietrebovaniya. 19. Design of Reinforced Masonry Structures. Second edition. Narendra Taly, Ph.D., P.E., F.ASCE – 2010, USA. Copyright © 2010 by The McGraw-Hill Companies, Inc.ISBN: 978-0-07-159367-0. MHID: 0-07-159367-5. 69

20. Concrete Construction Engineering. Second edition. Handbook. Editor-in- Chief Dr. Edward G. Nawy, P.E., C.Eng.–2008. CRC Press, Taylor & Francis Group 6000 Broken Sound Parkway NW, Suite 300, Boca Raton, FL 33487-2742, USA. ISBN 978-0-8493-7492-0 21. Design of Reinforced Concrete (ACI 318-05 Code edition). Seventh edition. Jack C. McCormac, James K. Nelson. Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, (978) 750-4470, USA. ISBN 0-471-76132- X 22. Building construction: Principles, Materials and Systems. Second edition. Madan Mehta, Walter Scarborough, Diane Ampriest. – 2009. Pearson Education, Inc., publishing as Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey 07458, USA. ISBN-13: 978-0-13-506476-4. ISBN-10: 0-13-506476-7 Internet saytlar 23.http://www.ibeton.uz/ 24.http://gb-stroy.uz/sushhnost-zhelezobetona/94-prednapryazhennyj- zhele5zobeton-ego-sushhnost-i.html 25. http://www.bibliotekar.uz/spravochnik-104-stroymaterialy/2.htm 70

MUNDARIJA Kirish................................................................................................................... ......3 Korxonada tayyorlangan konstruksiyalar klassifikatsiyasi va nomlanishi................4 Murakkab konfiguratsiyali temir beton elementlarini og‘irligi va hajmini hisoblash......................................................................................................................6 Beton qarshiliklarini chegaraviy va hisobiy qiymatlarini hisoblash...........................8 Temir beton konstruksiyasidagi berilgan armaturani boshqa armatura bilan almashtirish..............................................................................................................12 Temir beton konstruksiyasidagi joylashtirilgan armaturalar hisobini chiqarish.....16 Armatura qarshiliklarini chegaraviy va xisobiy qiymatlarini hisobla......................19 Egiluvchi elementlar mustahkamligini hisoblash....................................................21 Yakka armaturali to‘g‘riburchakli kesimni hisoblash.............................................26 Ikki yoqlama armaturali to‘g‘riburchakli kesimni hisoblash........................…..…31 Tavrli kesimni hisoblash ………………………………………………..………..36 Ko‘p bo‘shliqli plitalarni hisolash metodikasi ......................................................41 Qovurg‘ali plitalarni hisolash metodikasi...............................................................49 Binolarda foydalaniladigan temir beton kolonnalarni hisoblash............................56 Foydalanilgan adabiyotlar.......................................................................................68 71

MUALLIFLAR HAQIDA MA’LUMOT Bekchanov Humoyun Maksud o’g’li Humoyun Bekchanov 1992 yil 3-sentabrda Xorazm viloyati Urganch shahrida ziyoli oilasida tug’ilgan. 1998-2007 yillarda Urganch shahridagi 23-sonli o’rta ta’lim maktabida o’qigan. 2011-yil Urganch davlat universitetining Injiner texnika fakultetiga o’qishga kirib, 2015-yilda “Shahar qurilishi va xo’jaligi” ixtisosligi bo’yicha tamomladi va muhandis- quruvchi texnolog mutaxassisligini egalladi. Mehnat faoliyatini Urganch davlat universitetining Fizika-matematika fakultetida laborant sifatida boshladi. 2018 yilda Toshkent arxitektura va qurilish institutining magistratura bosqichiga “Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish” yo’nalishiga o’qishga kirib, 2020 yilda muvafaqqiyatli tugatdi va shu yildan Urganch davlat universitetining Texnika fakulteti “Qurilish” kafedrasida faoliyat olib bormoqda. Sultanova Sevara Iles qizi Sevara Sultanova 1995 yil 22-avgustda Xorazm viloyati Shovot tumanida ziyoli oilasida tug’ilgan. 2001-2010 yillarda Urganch shahridagi 22-sonli o’rta ta’lim maktabida o’qigan. 2014-yil Urganch davlat universitetining Texnika fakultetiga o’qishga kirib, 2018-yilda “Shahar qurilishi va xo’jaligi” ixtisosligi bo’yicha tamomladi va muhandis-quruvchi texnolog mutaxassisligini egalladi. 2018 yilda Toshkent arxitektura va qurilish institutining magistratura bosqichiga “Bino va inshootlar qurilishi” yo’nalishiga o’qishga kirib, 2020 yilda muvafaqqiyatli tugatdi va shu yildan Urganch davlat universitetining Texnika fakulteti “Qurilish” kafedrasida faoliyat olib bormoqda. 72