e book โรคไข้เลือดออก

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอหนองมะโมง ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอหนองมะโมง

บทนา การระบาดของไข้เลือดออก (Dengue Fever) เป็นโรคติดต่อที่เกิดจากเช้ือไวรัส เดงก่ี (Dengue) ที่แพร่สู่ ร่างกายคนจากการกัดของยงุ ลายตวั เมยี ผ้ปู ว่ ยจะมีไข้สูง มีอาการป่วยรนุ แรงกว่าไข้หวัดธรรมดา ยุงลายท่ีเป็นพาหะนา โรคเปน็ ยงุ ที่ออกหากินเฉพาะในตอนกลางวัน ชอบอาศัยอยู่ในแถบอากาศร้อนช้ืน จึงพบได้มากในประเทศเขตร้อนใน ทวปี เอเชีย แอฟริกา อเมริกากลางและใต้ ตอนเหนือของออสเตรเลีย และตามหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก จากการ แพร่ระบาดในวงกว้างอย่างรวดเร็ว ไข้เลือดออกจึงเป็นหน่ึงในโรคที่องค์การอนามัยโลก (WHO) ให้ความสนใจ และ ประกาศให้เปน็ โรคที่ควรเฝ้าระวังประเทศไทยอยู่ในพืน้ ทีเ่ ขตร้อนชื้น จึงพบการแพร่กระจายของยุงลายได้มาก อาจพบ โรคน้ีประปรายตลอดปี โดยเฉพาะอย่างย่ิงในช่วงฤดูฝนคือเดือนพฤษภาคม-กันยายน มีฝนตกชุกและมีแอ่งน้าท่วมขัง ซ่ึงเป็นเสมือนแหลง่ เพาะพนั ธ์ยุ งุ ลาย โดยสถติ จิ ากกรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสุขของไทย ต้งั แต่วันท่ี 1 มกราคม ถงึ 1 ตลุ าคม 2561 พบว่ามีผู้ปว่ ยโรคไข้เลือดออกจานวน 61,917 ราย โดยมีผู้เสียชีวิต 80 ราย และผู้ป่วยส่วนใหญ่มี อายุ 10-24 ปี ส่วนภาคที่มีอัตราการระบาดต่อประชากร 1 แสนคนมากท่ีสุด คือ ภาคกลาง เพราะเป็นท่ีต้ังของ กรุงเทพมหานคร รวมทัง้ บรเิ วณเมืองใหญท่ ่ัวปริมณฑลที่มีคนอาศัยอยู่อย่างหนาแน่นซ่ึงเอื้อต่อการแพร่ระบาดของโรค ดว้ ย ดังน้ัน โรคไขเ้ ลือดออกจงึ เป็นโรคตดิ ต่อที่มีการประกาศเตอื นใหเ้ ปน็ โรคเฝา้ ระวงั ในประเทศไทย เพราะมีอัตราการ ปว่ ยและการแพร่ระบาดค่อนขา้ งสูง ห้องสมุดประชาชนอาเภอหนองมะโมงจึงมีความประสงค์ที่จะเผยแพร่ความรู้เร่ืองโรคไข้เลือดออกเพ่ือที่จะเป็น แนวทางการป้องกันพาหะนาโรคร้ายอย่างยุงลา หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอหนองมะโมง

สารบญั หน้า เร่ือง 1 1. ลกั ษณะโรค 2 2.สาเหตุ / วธิ ีการตดิ 3 3. ระยะฟกั ตัว / ระยะกาติดตอ่ 4 4. อาการและอาการแสดง 5. โรคไข้เลอื ดออกเดงกี มีอาการสาคญั ทเี่ ป็นรูปแบบคอ่ นขา้ งเฉพาะ 5 4 ประการ 6 6. การดาเนนิ โรคของโรคไข้เลอื ดออกเดงกี แบง่ ได้เปน็ 3 ระยะ 7 8 คอื ระยะไข้ ระยะวกิ ฤต/ช็อก และระยะฟ้ืนตัว 9 7. ระยะวิกฤติ/ช็อก /ระยะฟน้ื ตวั 8. สถานการณ์ในปัจจบุ ัน 9. การปอ้ งกันโรค

ไข้เลือดออก (Dengue Fever) 1 ลักษณะโรค •โรคไข้เลือดออกเดงกี เป็นโรคติดเชื้อไวรัสเดงกีท่ีมียุงลายเป็น แมลง นาโรค โรคน้ีได้กลายเป็นปัญหาสาธารณสุขในหลาย ประเทศทั่วโลก เน่ืองจากโรคได้แพร่กระจายอย่างกว้างขวาง และจานวนผู้ป่วยเพิ่มขึ้นอย่างมากใน 30 ปีที่ผ่านมา มากกว่า 100 ประเทศท่ีโรคนี้กลายเป็นโรคประจาถ่ิน และโรคน้ียัง คุกคามต่อสุขภาพของประชากรโลกมากกว่าร้อยละ 40 (2,500 ล้านคน) โดยเฉพาะอย่างยิ่งจะพบมากในประเทศเขต ร้อนและเขตอบอ่นุ

2 สาเหตุ เกิดจากเชื้อไวรัสเดงกี (Dengue virus) ซ่ึงเป็น single - strand RNA จัดอยู่ใน genus Flavivirus และ family Flaviviridae มี 4 serotypes คือ DEN-1, DEN-2, DEN-3 และ DEN-4 ทั้ง 4 serotypes มี antigen ร่วมบางชนิด จึงทาให้มี cross reaction และ cross protection ได้ในระยะเวลาส้ันๆ เมือ่ มีการตดิ เชือ้ ไวรสั เดงกชี นดิ หน่งึ จะมีภมู คิ มุ้ กันตอ่ ไวรสั เดงกีชนิดน้ันตลอดไป (longlasting homotypic immunity)แ ล ะ จ ะ มี ภู มิ คุ้ ม กั น crossprotection ต่ อ ช นิ ด อื่ น ( heterotypicimmunity) ในช่วงระยะเวลาสั้นๆ ประมาณ 6-12 เดือน ดังน้ัน ผู้ท่ีอยู่ในพ้ืนที่ที่มีไวรัสเดงกีชุกชุมอาจมีการติดเชื้อ 3 หรือ 4 ครงั้ ได้ วิธกี ารตดิ ตอ่ โรคไข้เลอื ดออกเดงกีติดต่อกันได้โดยมียุงลายบ้าน (Aedes aegypti) เป็นแมลงนาโรคท่ีสาคัญ และใน ชนบทบางพื้นที่ จะมียุงลายสวน (Aedes albopictus) เป็นแมลงนาโรคร่วมกับยุงลายบ้าน เมื่อยุงลายตัว เมียกัดและดูดเลือดผู้ป่วยที่อยู่ในระยะไข้ ซ่ึงเป็นระยะท่ีมีไวรัสอยู่ในกระแสเลือดมาก เชื้อไวรัสจะเข้าสู่ กระเพาะยุง และเพ่ิมจานวนมากขึ้น แล้วเดินทางเข้าสู่ต่อมน้าลาย พร้อมท่ีจะเข้าสู่คนท่ีถูกกัดต่อไป เมื่อยุงท่มี เี ชอื้ ไวรสั เดงกไี ปกัดคนอื่นกจ็ ะปลอ่ ยเช้อื ไปยังคนท่ีถกู กดั ทาใหค้ นนน้ั ปว่ ยได้

3 ระยะฟักตวั ระยะเพม่ิ จานวนของไวรสั เดงกี ในยุง ประมาณ 8-10 วัน ระยะฟักตัวของเชื้อไวรัสเดงกี ในคน ประมาณ 3-14 วนั โดยทว่ั ไปประมาณ 5-8 วนั ระยะตดิ ตอ่ โรติดต่อจึงต้องใช้เวลาในผู้ป่วยและในยุง ระยะที่ผู้ป่วยมีไข้สูงประมาณวันท่ี 2-4 จะมีไวรัสอยู่ในกระแส เลือดมาก ระยะน้ีจะเป็นระยะติดต่อจากคนสู่ยุง และระยะเพิ่มจานวนของเชื้อไวรัสในยุงจนมากพออีก ประมาณ 8-10 วัน จึงจะเป็นระยะติดต่อจากยุงสู่คนคไข้เลือดออกเดงกีไม่ติดต่อจากคนสู่คน ติดต่อกันได้ โดยมยี งุ ลายเป็นแมลงนาโรค การ

4 อาการและอาการแสดง หลังจากได้รับเช้ือจากยุงประมาณ 5-8 วัน (ระยะฟักตัว) ผู้ป่วยจะเริ่มมีอาการของโรค ซ่ึงมีความรุนแรง แตกต่างกันได้ ตั้งแต่มีอาการคล้ายไข้เดงกี (dengue fever: DF) ไปจนถึงมีอาการรุนแรง (dengue hemorrhagic fever: DHF) และรนุ แรงมาก จนถงึ ช็อกและเสียชวี ิต (dengue shock syndrome: DSS) ผู้ป่วยมอี าการได้ 3 แบบ คอื 1.Undifferentiated fever (UF) หรอื กลุ่มอาการไวรสั 2.ไขเ้ ดงกี (Dengue fever - DF) 3.ไข้เลือดออกเดงกี (Dengue hemorrhagic fever - DHF)

5 โรคไข้เลือดออกเดงกี มีอาการสาคัญท่ีเป็นรูปแบบค่อนข้างเฉพาะ 4 ประการ เรียงตามลาดับการเกิดก่อนหลงั ดงั น้ี 1.อาการเลือดออก สว่ นใหญจ่ ะพบทผ่ี วิ หนัง 2.มตี ับโต กดเจ็บ 3.มภี าวะไหลเวียนโลหิตลม้ เหลว/ภาวะช็อก

6 การดาเนินโรคของโรคไข้เลือดออกเดงกี แบ่งได้เป็น 3 ระยะ คือ ระยะไข้ ระยะวิกฤต/ช็อก และระยะฟนื้ ตวั 1.ระยะไข้ ผู้ป่วยจะมีไข้สูงเกิดข้ึนอย่างเฉียบพลัน ส่วนใหญ่ไข้จะสูงเกิน 38.5 องศาเซลเซียส บางรายอาจมีอาการชัก เกิดขึ้นโดยเฉพาะในเด็กท่ีเคยมีประวัติชักมาก่อน ผู้ป่วยมักจะมีหน้าแดง (flushed face) ส่วนใหญ่ผู้ป่วย จะไม่มีอาการน้ามูกไหลหรืออาการไอ เบ่ืออาหาร อาเจียน และไข้จะสูงลอยอยู่ 2-7 วัน อาจพบมีผื่นแบบ erythema หรือ maculopapular ซึ่งมีลักษณะคล้ายผื่น rubella ได้ อาการเลือดออกท่ีพบบ่อยคือ ที่ ผิวหนัง การทา tourniquet test ให้ผลบวกได้ตั้งแต่ 2-3 วันแรกของโรค ร่วมกับมีจุดเลือดออกเล็กๆ กระจายตามแขน ขา ลาตวั รกั แร้ อาจมเี ลอื ดกาเดาหรือเลือดออกตามไรฟัน ในรายท่ีรุนแรงอาจมีอาเจียน และถ่ายอุจจาระเป็นเลือด ซ่ึงมักจะเป็นสีดา (melena) ส่วนใหญ่จะคลาตับ โต ได้ประมาณวันที่ 3-4 นับ แตเ่ รม่ิ ปว่ ย ในระยะทีย่ งั มีไขอ้ ยู่ ตับจะนมุ่ และกดเจบ็

7 2.ระยะวิกฤติ/ช็อก ประมาณ 1 ใน 3 ของผู้ป่วยไข้เลือดออกเดงกี จะมีอาการรุนแรง มีภาวะไหลเวียนโลหิตล้มเหลวเกิดข้ึน ซึ่งส่วนใหญ่จะเกิดขึ้นพร้อมๆ กับท่ีมีไข้ลดลงอย่างรวดเร็ว เวลาที่เกิดช็อกจึงข้ึนอยู่กับระยะเวลาที่มีไข้ อาจเกิดได้ต้ังแตว่ นั ที่ 3 ของโรค (ถ้ามไี ข้ 2 วนั ) หรอื เกิดวนั ที่ 8 ของโรค (ถ้ามีไข้ 7 วัน) ภาวะช็อกที่เกิดขึ้น น้ีจะมีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว ถ้าไม่ได้รับการรักษาผู้ป่วยจะมีอาการเลวลง และจะเสียชีวิตภายใน 12-24 ชั่วโมง หลังเรม่ิ มภี าวะชอ็ ก 3.ระยะฟน้ื ตวั ระยะฟ้ืนตัวของผู้ป่วยค่อนข้างเร็ว ในผู้ป่วยท่ีไม่ช็อกเมื่อไข้ลดส่วนใหญ่ก็จะดีขึ้น ส่วนผู้ป่วยช็อกถ้าได้รับ การรักษาอยา่ งถูกต้องทันท่วงทีจะฟ้ืนตัวอย่างรวดเร็ว ระยะฟื้นตัวมีช่วงเวลาประมาณ 2-3 วัน ผู้ป่วยจะมี อาการดขี ึ้นอยา่ งชดั เจน

8 สถานการณใ์ นปัจจุบนั

9 การป้องกันโรค ในปัจจุบันยังไม่มียาฆ่าเช้ือไวรัสเดงกี จึงให้การรักษาแบบประคับประคองตามอาการ แพทย์ผู้รักษา จะตอ้ งเขา้ ใจธรรมชาตขิ องโรค และใหก้ ารดูแลผปู้ ่วยอย่างใกลช้ ิด จะต้องมกี ารดแู ลรกั ษาพยาบาลที่ดีตลอด ระยะวกิ ฤต คอื ชว่ ง 24-48 ชัว่ โมง ที่มกี ารร่ัวของพลาสมา หลักในการรักษามีดงั นี้ 1.ในระยะไข้สูง บางรายอาจมีอาการชักได้ถ้าไข้สูงมาก ให้ยาลดไข้ ควรใช้ยาพวกพาราเซตามอล ห้ามใช้ยาพวกแอส ไพริน , ibrupophen,steroid เพราะจะทาให้เกล็ดเลื อดเสี ยการ ทางาน จะระคายกระเพาะทาใหเ้ ลือดออกไดง้ า่ ยขนึ้ 2.ให้ผ้ปู ่วยไดส้ ารนา้ ชดเชย เพราะผู้ป่วยส่วนใหญ่มีไข้สูง เบื่ออาหาร และอาเจียน ทาให้ขาดน้าและ เกลือโซเดยี ม ควรใหผ้ ปู้ ว่ ยด่มื น้าผลไม้หรือสารละลายผงนา้ ตาลเกลือแร่ 3.ติดตามดอู าการผู้ปว่ ยอยา่ งใกลช้ ดิ เพือ่ จะได้ตรวจพบและปอ้ งกนั ภาวะช็อกได้ทันเวลา 4.ดูการเปล่ียนแปลงของเกล็ดเลือดและ hematocrit เป็นระยะๆ เพราะถ้าปริมาณเกล็ดเลือดเริ่ม ลดลง และ hematocrit เริ่มสูงขึ้น เป็นเครื่องบ่งช้ีว่าน้าเหลืองรั่วออกจากเส้นเลือดและอาจจะช็อกได้ จาเป็นต้องใหส้ ารน้าชดเชย สาหรับผู้ป่วยท่ีมีภาวะช็อกหรือเลือดออก แพทย์จะต้องให้การรักษาเพื่อแก้ไขสภาวะดังกล่าว ด้วย สารนา้ พลาสมา หรือสาร colloid อย่างระมดั ระวัง เพ่อื ชว่ ยชวี ิตผปู้ ว่ ยและป้องกนั โรคแทรกซอ้ น

10 อ้างองิ ข้อมลู กรมควบคมุ โรค http://ddc.moph.go.th/disease_detail.php?d=44

คณะผจู้ ดั ทา ทป่ี รกึ ษา : ผอู้ านวยการ กศน.หนองมะโมง นางสาววริ าภรณ์ ชะมอ้ ย ผรู้ วบรวม / เรยี บเรียง /ออกแบบ : บรรณารักษ์ (อตั ราจา้ ง) นางสาวสริ ิภสั สรณ์ เป่ียมทอง หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอหนองมะโมง

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอหนองมะโมง ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอหนองมะโมง