สมุนไพร เกวรินทร์

~1~

~2~ คำนำ งานเลมนส้ี รางขึ้นมเพอื่ เปนการใหความรเู ก่ยี วกับสมุนไพรพ้นื บานที่ สามมารถนำมารกั ษาโรคตางๆไดและแนะนำการใชพืชท่ีเปนสมุนไพร วาชวยกับษาอาการไดไดบาง

~3~ สมนุ ไพรพนื้ บาน ประวัตคิ วามเปนมา สมุนไพรคืออะไร คำวา สมนุ ไพร ตามพระราชบัญญัตหิ มายความถงึ ยาท่ไี ดจากพืช สัตว และแร ซึ่งยงั มิไดมี การผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานขั้นตอนการแปรรูปใดๆ เชน การหั่น การบด การกลั่น การสกัดแยก รวมทงั้ การผสมกับสารอื่นๆ แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถกู ดดั แปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถูก หั่นเปนช้ินเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เม่ือพูดถึงสมุนไพร คนท่ัวๆ ไปมักจะนึกถึงเฉพาะพืชท่ีนำมาใชประโยชนในทางยา ทั้งนี้เพราะ สัตว และแรมีการใช นอย จะใชเฉพาะในโรคบางชนิดเทานน้ั ประวัติของการใชสมนุ ไพร สมุนไพร คอื ของขวัญท่ีธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรใน ดานการบำบัดรักษาโรค นับแตยุคนีแอนเดอรทัลในประเทศอิรกั ปจจบุ นั ที่หลมุ ฝงศพพบวามีการใช สมุนไพรหลายพันปมาแลวที่ชาวอินเดยี แดงในเม็กซิโก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเช้ือ และรักษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมีฤทธิ์กลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ท่ี ชาวสุเมเรียนไดเขามาตั้ งรกราก ณ บริเวณแมน้ำไทกริสและยเู ฟรตสิ ปจจุบัน คือ ประเทศอิรกั ใช สมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมุนไพรเพิ่มเติมจาก ชาวสุเมเรยี น ไดแกใบมะขามแขก หญาฝร่นั ลูกผกั ชี อบเชย และกระเทยี ม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซ่ึงตอมาไดรับการยกยองใหเปน เทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตำราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซึ่งเขียน เมื่อ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซ่ึงคนพบโดยนักอียิปตวิทยาชาวเยอรมันนี ช่ือ Georg Ebers ใน ตำราน้ีไดกลาวถึงตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วาน

~4~ หางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbane ละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรยี มยาในสมัยน้ัน ไดแก การตม การชง ทำ เปนผง กล่ันเปนเมด็ ทำเปนยาพอก เปนข้ีผ้ึง นอกจากนี้ยังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพร ตามลำดบั กอนหลังของการเริ่มใชสมุนไพร คอื หลงั จากสมุนไพรไดเจริญรุงเรืองในอียิปตแลว กไ็ ด มกี ารสบื ทอดกันมา เชน กรีก โรมัน อาหรบั อิรกั เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนใน แถบเอเซีย ตามบันทึกประวัติศาสตรพบวามีการใชสมุนไพรทอ่ี ินเดียกอน แลวสบื ทอดมาท่ีจีน มะ ละกา และประเทศไทย ประโยชนของพืชสมนุ ไพร 1. สามารถรกั ษาโรคบางชนิดได โดยไมตองใชยาแผนปจจบุ นั ซึง่ บางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสยี คาใชจายมาก อีกทง้ั อาจหาซ้อื ไดยากในทองถ่ินน้ัน 2. ใหผลการรกั ษาไดดีใกลเคยี งกบั ยาแผนปจจบุ นั และใหความปลอดภยั แกผใู ชมากกวาแผน ปจจุบนั 3. สามารถหาไดงายในทองถ่นิ เพราะสวนใหญไดจากพืชซ่งึ มอี ยูทว่ั ไปทัง้ ในเมอื งและ ชนบท มีราคาถกู สามารถประหยดั คาใชจายในการซอ้ื ยาแผนปจจุบนั ท่ตี องสง่ั ซอ้ื จากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดุลทางการคา 4. ใชเปนยาบำรงุ รกั ษาใหรางกายมสี ุขภาพแข็งแรง 5. ใชเปนอาหารและปลกู เปนพืชผักสวนครวั ได เชน กะเพรา โหระพา ขงิ ขา ตำลงึ 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลูกจนั ทร ดอกจนั ทรและกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กลิน่ สี รส ของอาหาร เชน ลูกจันทร ใชปรงุ แตงกลนิ่ อาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปนไมประดบั อาคารสถานท่ตี าง ๆ ใหสวยงาม เชน คูน ชมุ เหด็ เทศ 9. ใชปรุงเปนเครือ่ งสำอางเพ่ือเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดีควาย 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบู 11. เปนพืชที่สามารถสงออกทำรายไดใหกบั ประเทศ เชน กระวาน ขมนิ้ ชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รูจักชวยตนเองในการ นำพืช สมนุ ไพรในทองถ่ินของตนมาใชใหเกิดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเห็นคุณคาและกลบั มาดำเนินชีวติ ใกลชดิ ธรรมชาติยิง่ ขนึ้

~5~ 14. ทำใหเกดิ ความภมู ิใจในวฒั นธรรม และคณุ คาของความเปนไทย สรรพคณุ สมุนไพรพ้ืนบาน ตะไคร ชอ่ื วิทยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ชอื่ อน่ื ๆ ภาคเหนือ : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai) ชวา : ซเี ร (Sere) ถน่ิ กำเนดิ อินโดนีเซยี ศรีลงั กา พมา อินเดยี อเมรกิ าใต ไทย รูปลกั ษณะ : ไมลมลกุ ทีมีอายุไดหลายป ชอบดินรวนซุย ปลูกได ตลอดป ใบสีเขยี วยาวแหลม ดอก ฟูสขี าว หวั โตขึ้น จากดินเปนกอๆ กลน่ิ หอมฉุนคอนขางรอน การปลกู : ไถพรวนดนิ และตากดนิ ไวประมาณ 7 - 10 วัน ยอยดนิ ใหละเอียด ใสปยุ คอกหรือปุย หมกั คลุกเคลาใหเขากับดินขุดหลุมปลกุ ระยะ 30 x 30 เซนตเิ มตร กอนนำตะไครไปปลูก นำพนั ธุ ทเ่ี ตรยี มไวตดั ใบออก ใหเหลือตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนตเิ มตร มาแชนำ้ ประมาณ 5 - 7 วนั เพอื่ ใหรากงอก รากท่แี กเตม็ ทจ่ี ะมสี เี หลอื งเขม นำไปปลุกในแปลงวางตนพนั ธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดานหนงึ่ แลวกลบดนิ จากนนั้ รดน้ำใหชมุ หลังปลูกไดประมาณ 30 วัน กค็ วรใสปุย

~6~ สูตร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อัตรา 50 กิโลกรมั /ไร สรรพคุณและสวนทีน่ ำมาใชเปนยา นำ้ มันจากใบและตน – แตงกลน่ิ อาหาร เคร่อื งดม่ื สบู ลำตนแกหรอื เหงา – แกอาการทองอืดทองเฟอ ขับปสสาวะ แกนิว่ ขบั ประจำเดอื น ขงิ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ช่ือวงศ : ZINGIBERACEAE ชอ่ื พ้นื เมอื ง: ขงิ แกลง, ขงิ แดง (จันทรบรุ )ี ขงิ เผือก (เชยี งใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขงิ บาน ขิงแครง ขิงปา ขงิ เขา ขงิ ดอกเดยี ว (ภาคกลาง) เกยี (จีนแตจ๋วิ ) ลกั ษณะทวั่ ไป : ไมลมลกุ สูง 0.3-1 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลอื กนอกสนี ้ำตาลแกมเหลือง เน้ือในสี นวลแกมเขยี ว มีกล่ินเฉพาะ แตกสาขา คลายนิว้ มือ ใบเดย่ี ว เรยี งสลบั รูปขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอแทงออกจากเหงา กลบี ดอกสีเหลืองแกมเขียว ใบ ประดับสเี ขียวออน ผลแหง มี 3 พสู รรพคุณเหงาแกท้งั สดและแหงใชเปนยาขับลม ชวยใหเจรญิ อาหาร แกอาเจยี น แกไอ ขับเสมหะและขับเหงื่อ ผงขิงแหงมีฤทธขิ์ บั นำ้ ดี ชวยยอยไขมนั ลดการ บบี ตัวของลำไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง

~7~ บวั บก ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ชื่อสามัญ : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalชื่ออนื่ : ผกั แวน ผกั หนอก รปู ลักษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป เล้อื ยแผไปตามพนื้ ดนิ ชอบที่ชื้นแฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหล ทแ่ี ผไปจะงอกใบจากขอ ชูข้นึ 3-5 ใบ ใบเดีย่ ว เรยี งสลับ รปู ไต เสนผาศนู ยกลาง 2-5 ซม. ขอบใบ หยัก กานใบยาว ดอกชอ ออกท่ีซอกใบ ขนาดเล็ก 2-3 ดอก กลบี ดอกสมี วง ผลแหง แตกได สรรพคณุ และสวนทน่ี ำมาใชเปนยาใบสด - ใชเปนยาภายนอกรักษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอน ลวก โดยใชใบสด 1 กำมอื ลางใหสะอาด ตำละเอยี ด คัน้ เอาน้ำทาบรเิ วณแผลบอย ๆ ใชกากพอก

~8~ ดวยกไ็ ด แผลจะสนิทและเกดิ แผลเปนชนดิ นูน (keloid) นอยลง สารที่ออกฤทธิค์ อื กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซึง่ ชวยสมานแผลและเรงการสรางเน้ือเยื่อ ระงบั การเจรญิ เตบิ โตของเช้อื แบคทีเรยี ท่ีทำใหเกิดหนองและลดการอักเสบ มรี ายงานการคนพบ ฤทธ์ิฆาเช้ือรา อนั เปนสาเหตขุ องโรคกลาก ปจจบุ ัน มกี ารพัฒนายาเตรยี มชนิดครีม ใหทารักษา แผลอักเสบจากการผาตดั น้ำตมใบสด - ด่มื ลดไข รกั ษาโรคปากเปอย ปากเหม็น เจบ็ คอ รอนใน กระหายน้ำ ขับปสสาวะ แกทองเสยี ขา ช่อื วิทยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ช่อื วงศ: ZINGIBERACEAE ช่อื พื้นเมอื ง: ขา ขาใหญ ขาหลวง ขาหยวก (ภาคเหนือ) กุฎกกโรหินี เสะเออเคย (แมฮองสอน) สะเชย (กะเหรย่ี ง-แมฮองสอน) ลักษณะท่ัวไป : ไมลมลกุ สูง 1.5-2 เมตร เหงามีขอและปลองชัดเจน ใบเดย่ี ใบสีเขยี วออนสลับกัน

~9~ รูปรางรียาว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอทนี่ อ ดอกยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสีขาว โคนตดิ กนั เปน หลอดสนั้ ๆ ปลายแยกเปน 3 กลบี กลีบใหญท่สี ุดมีร้ิวสีแดง ใบประดบั รปู ไข ผลแหง แตกได รปู กลมสรรพคณุ เหงาสดตำผสมกบั เหลาโรง ใชทารกั ษาโรคผิวหนงั ทเี่ กดิ จากเช้อื รา เชน กลาก เกลอ้ื น เหงาออนตมเอานำ้ ด่ืม บรรเทาอาการทองอดื ทองเฟอ และขบั ลม ขาไมมฤี ทธิ์กอกลาย พันธุและไมเปนพิษ กระชาย ช่อื วทิ ยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ชื่อวงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพื้นเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิง ทราย (มหาสารคาม) จี๊ปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหร่ียง-แมฮองสอน) ลกั ษณะทวั่ ไป : ไมลมลุก ไมมีลำตนบนดิน มีเหงาใตดิน ซึง่ แตกรากออกไป เปนกระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเด่ียว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบ

~ 10 ~ ขนานแกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมรี องลกึ ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบที่โคน ตน กลีบดอกสีขาวหรอื ชมพูออน ใบประดับรูปใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานคร้ังละ 1 ดอก ผล ของกระชายเปนผลแหงสรรพคณุ เหงาใชแกโรคในปาก ขบั ปสสาวะ รักษาโรคบิด แกปวดมวนทอง ขับระดูขาว มะกรดู ชือ่ วทิ ยาศาสตร Citrus hystrix DC. ช่อื วงศ Rutaceac ชื่อสามญั Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ชอ่ื ทองถ่ิน ภาคเหนือ เรยี ก มะขูด, มะขนุ ภาคใต เรยี ก สมกรดู , สมมั่วผี เขมร เรยี ก โกรยเขียด

~ 11 ~ กะเหรย่ี ง-แมฮองสอน เรยี ก มะขู ลกั ษณะท่วั ไป : มะกรดู เปนไมยนื ตนขนาดเล็ก แตกกิง่ กาน ลำตนและกิง่ มหี นามแข็ง ใบ เปนใบ ประกอบท่มี ีใบยอยใบเดียว สีเขียวหนา มลี ักษณะคอดก่วิ ท่ีกลางใบเปนตอนๆ มีกานแผออกใหญ เทากับแผนใบ ทำใหเห็นใบเปน 2 ตอน ใบสีเขยี วแกคอนขางหนา มีกลน่ิ หอมมากเพราะมีตอม นำ้ มันอยู ดอก ออกเปนกระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสขี าว รวงงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพนั ธุผล เลก็ เทามะนาว ผิวขรขุ ระนอยกวาและไมมีจุกท่ีหวั การปลูก มะกรดู ปลกู ไดดใี นดินทุกชนดิ ขยายพนั ธุโดยการเพาะเมล็ด สรรพคุณทางยา :ผวิ ผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกลมหนามืด แกวิงเวียน บำรงุ หัวใจ ขบั ลมลำไส ขบั ระดูผล รสเปรีย้ ว มสี รรพคณุ เปนยาขับเสมหะ แกไอ แกนำ้ ลายเหนยี ว ฟอก โลหติ ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจดั รงั แค ราก รสเย็นจืด แกพษิ ฝภายใน แกเสมหะ แกลมจุกเสยี ด นำ้ มะกรูด รสเปรี้ยว กดั เสมหะ ใชดองยามสี รรพคณุ เปนยาฟอกโลหิตสำหรบั สตรี ใบ รสปราหอม แกไอ แกอาเจยี นเปนโลหติ แกชำ้ ใน และดับกล่ินคาว วานหางจระเข ช่ือวทิ ยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ชอ่ื วงศ: ALOACEAE ชือ่ พ้ืนเมือง: วานไฟไหม (ภาคเหนอื ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลกั ษณะทวั่ ไป : ไมลมลุกอายุหลายป สงู 0.5-1 เมตร ขอและปลองสน้ั ใบเด่ยี ว เรียงรอบตน กวาง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบนำ้ มาก สีเขียวออนหรอื สีเขียวเขม ภายในมีวุนใส ใตผวิ สี เขียวมนี ้ำยางสีเหลือง ใบออนมปี ระสีขาว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สี สม บานจากลางขึ้นบน ผลแหง แตกไดสรรพคุณวุนสดภายในใบท่ีฝานออกใชปดพอกรกั ษาแผลสด

~ 12 ~ แผลเรอ้ื รัง แผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แผลไหมเกรยี ม กนิ รักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปน สวนผสมในเครอื่ งสำอาง น้ำยางสีเหลอื งจากใบเค่ียวใหแหง เรียกวา ยาดำ เปนยาระบายชนดิ เพิ่ม การบีบตวั ของลำไสใหญ กานพลู ชือ่ วิทยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison วงศ : Myrtaceae ชอ่ื สามัญ : Clove ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร ใบเดี่ยว เรียงตรงขาม รูปวงรหี รือรูปใบหอก กวาง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคลน่ื ใบออนสีแดงหรือนำ้ ตาลแดง เนอ้ื ใบบางคอนขางเหนียว ผิวมนั ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ กลบี ดอกสีขาวและรวงงาย กลบี เล้ยี งและฐานดอกสีแดงหนาแข็ง ผลเปนผลสด รูปไข

~ 13 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทย ใชดอกตมู แหงแกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสำลีชุบอุด รูฟน และใชขนาด 5-8 ดอก ชงนำ้ เดอื ด ดมื่ เฉพาะสวนนำ้ หรอื ใชเคย้ี วแกทองเสยี ขบั ลม แก ทองอืดเฟอ นอกจากน้ีใชผสมในยาอมบวนปากดับกลน่ิ ปาก พบวาในน้ำมันหอมรเหยทก่ี ลนั่ จาก ดอกมสี าร eugenol ซ่งึ มฤี ทธเิ์ ปนยาชาเฉพาะท่ี จึงใชแกปวดฟน และมีฤทธิ์ลดการบบี ตวั ของ ลำไส ทำใหเกิดอาการปวดทองลดลง ชวยขบั น้ำดี ลดอาการจุกเสยี ดทีเ่ กดิ จากการยอยไมสมบูรณ และสามารถฆาเชอ้ื แบคทเี รียหลายชนดิ เชน เช้อื โรคไทฟอยด บิดชนิดไมมตี ัว เชอ้ื หนองเปนตน นอกจากนี้ยังกระตุนใหมกี ารหล่งั เมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดวย กลวยนำ้ วา ช่ือวิทยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ชอื่ สามญั ; Banana ลักษณะ : ไมลมลกุ สงู 2-4.5 เมตร มลี ำตนใตดนิ ลำตนเหนือดินเกิดจากกาบใบหุมซอนกัน ใบ เดี่ยว เรยี งสลับซอนกันรอบตนทีป่ ลายยอด รูปขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผิวใบ เรยี บมนั ทองใบสอี อนกวา มนี วล ดอก ชอเรียกวา หัวปลีออกทป่ี ลายยอด ใบประดบั หุมชอดอกสี แดงหรือมวง กลบี ดอกสีขาว บาง ผล เปนผลสด

~ 14 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลดบิ ซึ่งมสี ารแทนนนิ มาก รกั ษาอาการทองเสียและบิด โดยกนิ คร้งั ละคร่งึ หรอื หนงึ่ ผล มีรายงานวา มฤี ทธิ์ปองกนั การเกิดแผลในกระเพาะอาหารของหนู ขาวท่ีถกู กระตุนดวยยาแอสไพรนิ เชือ่ วาฤทธ์ิดงั กลาวเกิดจากการถูกกระตุนผนังกระเพาะอาหาร ใหหลง่ั สารเมือกออกมามากขึน้ จงึ นำมาทดลองรกั ษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลวยดิบ ห่นั เปนแวน ตากแหงบดเปนผง กนิ วนั ละ 4 ครง้ั ๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอน อาจทำใหเกิดอาการทองอืด ซ่ึงปองกนั ไดโดยกินรวมกับยาขบั ลม เชน ขิง กระเทยี ม ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ชือ่ สามัญ : Common Garlic , Allium ,Garlic , ชื่ออ่นื : กระเทียม (ภาคกลาง) หอมเทียม (ภาคเหนอื ) หอมขาว (ภาคอสี าน) เทียม, หอมเทยี ม (ภาคใต) ลักษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กิ่งออนมหี นาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดยี ว เรียงสลับ รูปไข รปู วงรีหรอื รูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนอ้ื ใบมจี ดุ น้ำมนั กระจาย กานใบมี

~ 15 ~ ครีบเล็ก ๆ ดอกเดย่ี วหรอื ชอ ออกท่ปี ลายกิ่งและที่ซอกใบ กลีบดอกสีขาว กลิ่นหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกลยี้ ง ฉำ่ น้ำ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขบั เสมหะแกไอ แกโรค เลอื ดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามนิ ซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมนุ ไพรที่ใชขับเสมหะเชน ดปี ลีกนิ รวมกับยาขบั ลม เชน ขงิ ขีเ้ หล็ก ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ชื่อสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชอ่ื อน่ื ข้ีเหล็กแกน ขเ้ี หลก็ บาน ขีเ้ หล็กหลวง ขีเ้ หล็กใหญลักษณะ : ไมยืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรยี งสลับใบยอยรปู ขอบ ขนาน กวางประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออนมีขนสีน้ำตาลแกมเขียว ดอกชอ ออกท่ปี ลายก่ิง กลบี ดอกสเี หลอื ง ผลเปนฝกแบนยาวและหนา

~ 16 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชดอกเปนยานอนหลบั ลดความดนั โลหิตดอกตมู และใบออน เปนยาระบาย ใบแกระดูขาว แกนิว่ ขับปสสาวะ แกนแกไข ทำใหนอนหลบั รักษากามโรค ใบออน และแกนมีสารกลุมแอนทราควโิ นนหลายชนดิ จึงมฤี ทธเิ์ ปนยาระบายใชใบออนครง้ั ละ 2-3 กำมอื ตมกบั นำ้ 1-1.5 ถวย เตมิ เกลอื เล็กนอย ดื่มกอนอาหารเชาครงั้ เดยี ว นอกจากน้ีในใบออนและดอก ตูมยังพบสารซ่งึ มีฤทธิ์กดประสาทสวนกลางทำใหนอนหลบั โดยใชวิธีดองเหลาดื่มกอนนอน คณู ชือ่ วิทยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามญั : Golden Shower Tree/ Purging Cassia

~ 17 ~ ชื่ออื่น : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมยนื ตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรียงสลบั ใบยอยรปู ไขหรือรูปวงรี กวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอออกทป่ี ลายกิ่ง หอยเปนโคมระยา กลบี ดอกสีเหลอื ง ผลเปน ฝกกลม สนี ้ำตาลเขมหรือดำ เปลือกแข็ง ผิวเรยี บ ภายในมผี นงั กน้ั เปนหอง แตละหองมี เมลด็ 1 เมล็ด หมุ ดวยเนือ้ สดี ำเหนยี ว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื หุมเมล็ดแกทองผูก ขบั เสมหะ ดอกแกไข เปนยา ระบาย แกนขับพยาธไิ สเดือน พบวาเนอื้ หุมเมลด็ มสี ารกลุมแอนทราควิโนน จึงมสี รรพคณุ เปนยา ระบาย โดยนำเนื้อหุมเมล็ดซง่ึ มีสีดำเหนียว ขนาดกอนเทาหัวแมมอื (ประมาณ 4 กรมั ) ตมกบั น้ำ ใสเกลอื เลก็ นอย ดื่มกอนน้ำ ด่มื กอนนอน มีขอควรระวังเชนเดียวกับชมุ เห็ดเทศ ชมุ เหด็ เทศ ช่อื วทิ ยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ช่ือสามญั Ringworm Bush ช่ืออื่น : ขีค้ าก ลับมนี หลวง หมากกะลงิ เทศ ชุมเหด็ ใหญ

~ 18 ~ ลักษณะ : ไมพุม สูง 1 - 3 เมตร แตกก่ิงออกดสนขาง ในแนวขนานกบั พน้ื ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลบั ใบยอยรูปขอบขนาน รปู วงรีแกมขอบขนาน หรอื รูปไขกลับ กวาง 3-7 ซม. ยาว 6- 15 ซม. หูใบเปนรูปสามเหล่ยี ม ดอกชอ ออกที่ซอกใบตอนปลายก่ิง กลีบดอกสเี หลืองทอง ใบ ประดับ สีนำ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอยเหน็ ชดั เจน ผลเปนฝก มีครบี 4 ครบี เมล็ดแบน รปู สามเหลยี่ ม ประโยชนทางสมุนไพร : รสเบือ่ เอียน ใบตำทาแกกลากเกล้อื น โรคผิวหนัง ดอกและใบตม รับประทานแกอาการทองผูก มสี าร แอนทราควิโนน กลัยโคซายด หลายชนิด ไดแก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตุนลำไสใหญใหบีบตัว การทดลองในสัตว และ คน พบวา ใบแกมฤี ทธิ์ นอยกวาใบออน นอกจากนนี้ ำ้ จากใบ ยังมฤี ทธิฆ์ าเชื้อแบคทเี รยี ดวย มะขาม ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ชอ่ื สามญั : Tamarind ชื่ออ่นื : Tamarind

~ 19 ~ ลกั ษณะ : มะขามเปนไมยนื ตนขนาดกลางจนถงึ ขนาดใหญแตกกงิ่ กานสาขามาก เปลือกตนขรขุ ระ และหนา สีน้ำตาลออน ใบ เปนใบประกอบ ใบเลก็ ออกตามกงิ่ กานใบเปนคู ใบยอยเปนรปู ขอบ ขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเล็กๆ ตามปลายกงิ่ หนึง่ ชอมี 10-15 ดอก ดอก ยอยขนาดเล็ก กลบี ดอกสเี หลืองและมจี ุดประสีแดงอยูกลางดอก ผล เปนฝกยาว รูปรางยาวหรือ โคง ยาว 3-20 ซม. ฝกออนมเี ปลือกสีเขียวอมเทา สนี ำ้ ตาลเกรยี ม เนอ้ื ในติดกับเปลอื ก เม่ือแกฝก เปล่ยี นเปนเปลอื กแข็งกรอบหักงาย สีน้ำตาล เน้อื ในกลายเปนสีน้ำตาลหุมเมล็ด เนือ้ มรี สเปร้ยี ว และหวาน ประโยชนทางสมุนไพร : สรรพคณุ ทางยา · ยาระบาย แกอาการทองผกู ใชมะขามเปยกรสเปรีย้ ว 10–20 ฝก (หนัก 70–150 กรัม) จมิ้ เกลือ รบั ประทาน แลวด่มื น้ำตามมากๆ หรอื ตมน้ำใสเกลอื เล็กนอยดื่มเปนนำ้ มะขาม · ขบั พยาธิไสเดอื น นำเอาเมลด็ แกมาค่วั แลวกะเทาะเปลือกออก เอาเนอื้ ในเมล็ดไปแชนำ้ เกลือจน นมุ รบั ประทานคร้ังละ 20-30 เมด็ · ขับเสมหะ ใชเนื้อในฝกแกหรือมะขามเปยกจิม้ เกลือรับประทานพอสมควร คณุ คาทางโภชนาการ ยอดออนและฝกออนมวี ติ ามิน เอ มาก มะขามเปยกรสเปรยี้ ว ทำใหชุมคอ ลดความรอนของรางกายไดดี เน้อื ในฝกมะขามที่แกจัด เรียกวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด อนิ ทรียหลายตวั เชน กรดทารททารรคิ กรดซติ รคิ เปนตน ทำใหออกฤทธิ์ ระบายและลดความ รอนของรางกายลงได แพทยไทยเชือ่ วา รสเปรยี้ วน้ีจะกดั เสมหะใหละลายไดดวย แมงลกั ชื่อวิทยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae ชื่อสามัญ : Hairy Basil

~ 20 ~ ชอ่ื อืน่ : กอมกอขาว มังลัก ลักษณะ : แมงลกั มลี กั ษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลายโหระพา ตางกนั ทก่ี ลิ่น ใบสีเขยี วออน กวา กลีบดอกสขี าวและใบประดบั สเี ขียว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยมักเรียกผลแมงลกั วาเมด็ แมงลกั ใชเปนยาระบายชนิดเพิ่ม กาก เพราะเปลอื กผลมีสารเมือกซ่งึ สามารถพองตวั ในนำ้ ได 45 เทา เหมาะสำหรับ ผูท่ีไมชอบกิน อาหารท่มี กี ากเชน ผกั ผลไม ใชผลแมงลัก 1-2 ชอนชา แชน้ำ 1 แกว จนพองตัวเต็มท่ี กินกอน นอน ถาผลแมงลักพองตัวไมเต็มทจ่ี ะทำใหทองอดื และอจุ จาระแข็ง จากการทดลองพบวาแมงลัก ทำใหจำนวนคร้ังในการถายและปรมิ าณอจุ จาระเพิ่มข้นึ รวมท้งั ทำใหอจุ จาระออนตัวกวาปกติ นอกจากน้ใี บและตนสดมฤี ทธขิ์ ับลม เนอ่ื งจากมนี ้ำมนั หอมระเหย ไพล ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ชือ่ อ่ืน : ปลู อย ปูเลย วานไฟ ลักษณะ : ไมลมลกุ สูง 0.7-1.5 เมตร มเี หงาใตดิน เปลือกนอกสีนำ้ ตาลแกมเหลอื ง เนอื้ ในสเี หลอื ง แกมเขียว มกี ลิน่ เฉพาะ แทงหนอหรอื ลำตนเทยี มข้นึ เปนกอประกอบดวยกาบหรือโคน ใบหุมซอน

~ 21 ~ กนั ใบ เดย่ี ว เรียงสลบั รูปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจากเหงาใตดิน กลบี ดอกสนี วล ใบประดบั สมี วง ผล เปนผลแหง รูปกลม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปนยาขับลม ขับประจำเดอื น มีฤทธ์ริ ะบายออน ๆ แกบิด สมานลำไส ยาภายนอกใชเหงาสดฝนทาแกเคลด็ ยอก ฟกบวม เสนตึง เมอ่ื ยขบ เหน็บชา สมานแผล จากการวจิ ัยพบวาในเหงามนี ้ำมนั หอมระเหยซ่งึ มคี ณุ สมบัตลิ ดอาการอักเสบและบวม จงึ มกี ารผลติ ยาขี้ผึ้งผสมน้ำมนั ไพล เพอื่ ใชเปนยาทาแกอาการเคลด็ ขดั ยอก นำ้ มันไพลผสม แอลกอฮอลสามารถทากันยงุ ได นอกจากนพ้ี บวาในเหงามีสาร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซงึ่ มีฤทธ์ิขยายหลอดลม ไดทดลองใชผงไพล กับผปู วยเดก็ ทเี่ ปนหดื สรปุ วาใหผลดีทง้ั ในรายที่มีอาการหอบหดื เฉียบพลันและเรือ้ รัง เทียนบาน ช่ือวทิ ยาศาสตร : Impatiens balsamina L. วงศ : Balsaminaceae ชื่อสามัญ : Garden Balsam ชื่ออื่น : เทียนดอก เทยี นสวน

~ 22 ~ ลกั ษณะ : พรรณไมพวกคลมุ ดิน ลำตนจะอุมนำ้ ลำตนจะไมตง้ั ตรงข้ึนไป จะเอียงเลก็ นอย เปราะ งาย ใบมีลกั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกนัน้ จะมีหลายสี เขน สีชมพู สีแดง สม และขาว เปนดอก เดย่ี ว จะออกตดิ กันชอหนง่ึ อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กนั เปนวงกลม มกี ลบี เลยี้ ง 3 กลบี กลบี ดอก 5 กลีบ กลบี ดานลางงอเปราะ มจี ะงอยยน่ื ออกมาเปนหลอดเลก็ -ยาว ปลายโคงขึน้ ขนาดดอก 3-6 ซม. ประโยชนทางสมนุ ไพร : ใชรักษาฝ แผลพพุ อง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมือ ตำละเอียด พอกฝ หรอื ค้ันน้ำทาบรเิ วณทีเ่ ปนฝและแผลพพุ องวันละ 3 คร้งั (สจี ากนำ้ คนั้ จะติดอยูนาน จึงควร ระวังการเปรอะเปอนเส้อื ผาและรางกายสวนอ่ืน ๆ ) กะเพรา ช่ือวิทยาศาสตร : Ocimum sanctum L. วงศ : Labiatae ชอื่ อืน่ : กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลกั ษณะ : กะเพรามี 3 พนั ธุ คอื กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลูกผสมระหวางกะเพราแดง และกะเพราขาว มีลกั ษณะทัว่ ไปคลายโหระพา ตางกันท่ีกลนิ่ และกง่ิ กานซง่ึ มขี นปกคลมุ มากกวา

~ 23 ~ ใบกะเพราขาวสเี ขยี วออน สวนใบกะเพราแดงสเี ขียวแกมมวงแดง ดอกยอยสีชมพแู กมมวง ดอก กะเพราแดงสเี ขมกวากะเพราขาว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบหรือทง้ั ตนเปนยาขบั ลมแกปวดทอง ทองเสยี และ คลืน่ ไสอาเจยี น นิยมใชกะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กำมือ ตมพอเดอื ด ดื่ม เฉพาะสวนนำ้ พบวาฤทธิ์ขบั ลมเกิดจากนำ้ มนั หอมระเหย การทดลองในสตั ว แสดงวานำ้ สกัดทัง้ ตนมีฤทธล์ิ ดการบีบตัวของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรกั ษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมฤี ทธ์ิขบั นำ้ ดี ชวยยอยไขมนั และลดอาการจุกเสยี ด ยอ ช่ือวิทยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ชอ่ื สามัญ : Indian Mulberry

~ 24 ~ ช่อื อ่ืน : มะตาเสอื ยอบาน ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 2-6 เมตร ใบเด่ยี ว เรยี งตรงขาม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หใู บอยูระหวางโคนกานใบ ดอกชอ ออกทซ่ี อกใบ ฐานดอกอดั กันแนนเปนรูปทรงกลม กลีบดอกสี ขาว ผลเปนผลสด เชอื่ มติดกันเปนผลรวม ผวิ เปนตมุ พอง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลสดดบิ หรือหาม ฝานเปนชิ้นบาง ยางหรอื ค่วั ไฟออน ๆ ใหเหลอื ง ตมหรอื ชงกับน้ำ ดมื่ แกคลืน่ ไสอาเจยี น ฟกทอง ชื่อวทิ ยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ชอ่ื สามัญ : Pumpkin ช่ืออน่ื : หมากอึ (ภาคอสี าน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนือ) มะนำ้ แกว หมกั อื้อ (เลย) หมากฟก เหลอื ง (แมฮองสอน) นำ้ เตา ภาคใต ลกั ษณะ : เปนพืชลมลกุ มีเถายาวเลื้อยปกคลุมดนิ ลำตนมีลักษณะกลมหรือเปนเหลย่ี มมน ผิวเปน รองตามความยาว มขี นออน ๆ มหี นวดสำหรบั ยดึ เกาะยึดบริเวณขอ ใบเปนใบเดีย่ ว มขี นาดใหญ ออกเรยี งสลับกัน โคนใบเวาคลายรปู หัวใจ ขอบใบหยกั เปนเหลี่ยม 5 เหล่ียม มีขนท้ัง 2 ดานของ ตวั ใบดอกเปนดอกเด่ียวสีเหลอื งมีขนาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆงั หรอื กระดงิ่ ออกบรเิ วณงามใบผล มีขนาดใหญ มีลักษณะเปนพเู ล็ก ๆ โดยรอบเปลือกนอกขรขุ ระและแข็ง มีสเี ขียวและจะ เปลี่ยนเปนสเี ขียวออนและ สีเหลอื งเขม และสเี หลอื งตามลำดับ เน้อื ภายในมีสีเหลอื งอมเขียว สี เหลือง และสสี ม เมล็ดมจี ำนวนมากซึง่ อยูตรงกลางผลระหวางเนอื้ ฟู ๆ มีรปู รางคลายไข แบน มี ขอบนูนอยูโดยรอบ

~ 25 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : เนือ้ ฟกทองประกอบดวยแปง โปรตนี ไขมัน ฟอสฟอรสั แคลเซยี ม เหล็ก และ สารเบตา - แคโรทีน ซึ่งเปนสารทรี่ างกายนำไปสรางวิตามนิ เอ เมลด็ มฟี อสฟอรัสในปริมาณ สูง รวมทัง้ แปง โปรตนี และนำ้ ประมาณรอยละ 40 สวนเมล็ดแหงมสี ารควิ เคอรบิทีน (Cucurbitine) เปนสารสำคญั ซึง่ มฤี ทธิฆ์ าพยาธิไดผลดี นอกจากนั้น ฟกทองสามารถกระตุนการ หล่ังอินซลู ิน ซงึ่ ชวยปองกันโรคเบาหวาน ความดันโลหิต ควบคุมระดบั นำ้ ตาลในเลือด บำรุง นัยนตา ตบั และไต เมลด็ ใชเปนยาขับพยาธติ วั ตดื ปองกนั การเกิดนว่ิ ในกระเพาะปสสาวะ และชวย ดับพิษปอดบวม รากชวยแกพิษแมลงสัตวกัดตอย ยางชวยแกพษิ ผื่นคนั เรมิ และงูสวดั ออกฤทธิ์ คือ asperuloside มะเกลอื ชอ่ื วิทยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ชอ่ื สามญั : Ebony tree ช่อื อื่น : ผีเผา (ฉาน-ภาคเหนอื ) มกั เกลือ (เขมร-ตราด) ลกั ษณะ : ไมตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรอื นยอดเปนพมุ กลม ผวิ เปลอื กเปน รอยแตกสะเก็ดเล็กๆ สดี ำ เปลือกในสีเหลือง กระพี้สขี าว ก่ิงออนมีขนนุมขนึ้ ประปราย ใบ เปนใบ เด่ยี วขนาดเลก็ รูปไขหรอื รเี รียงตวั แบบสลบั ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตวั ผูมขี นาดเลก็ สเี หลืองออน หนึง่ ชอมี 3 ดอก ผิวเกลี้ยง ผลออนสีเขียว ผลแกสดี ำ ผลแกจัด จะแหง มกี ลบี เลีย้ งตดิ บนผล 4 กลีบ ผลแกราวเดือนมิถุนายน-สิงหาคม เมล็ด แบน สเี หลือง 4- 5 เมลด็ ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพนั ธุโดยการเพาะเมลด็

~ 26 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ผลดบิ สด-ใชเปนยาถายพยาธไิ ดหลายชนดิ ถายพยาธิปากขอไดดที ่ีสดุ เด็กอายุ 10 ปใช 10 ผล ผูทอี่ ายมุ ากกวา 10 ป ใหเพิ่มจำนวนขึ้น 1 ผลตอ 1 ป แตสงู สดุ ไม เกนิ 25 ผล คือผูทอ่ี ายุ 25 ปขึน้ ไปกิน 25 ผลเทานั้น ลางใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะ น้ำผสมหัวกะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลือ 1 ผล กินคร้ังเดียวใหหมดตอนเชามดื กอนอาหาร 3 ช่ัวโมง หลังจากนี้ 3 ช่ัวโมง ถาไมถายใหกินยาระบายดีเกลือ โดยใชผงดเี กลือ 2 ชอนโตะ ละลายน้ำ ประมาณครึ่งแกว เพือ่ ถายพยาธิ และตวั ยาที่เหลือออกมา สารท่มี ฤี ทธิค์ อื diospyrol diglucosideขอควรระวงั 1: ผูที่หามใชมะเกลือไดแก เด็กอายตุ ่ำกวา 10 ป หญงิ มคี รรภ หรือหลงั คลอดไมเกนิ 6 สปั ดาห ผูที่เปนโรคกระเพาะอาหาร หรือมอี าการปวดทอง ถายอุจจาระผดิ ปกติ บอยๆ และผูทีก่ ำลงั เปนไข ในการเตรยี มยาตองใชผลดบิ สด เตรยี มแลวกินทนั ที ไมควรเตรยี มยา ครง้ั ละมากๆ ใชเครือ่ งบดไฟฟา จะทำใหละเอียดมาก มตี วั ยาออกมามากเกินไปขอควรระวงั 2 : เคยมีรายงานวาถากินยามะเกลือขนาดสูงกวาทีร่ ะบไุ ว หรอื เตรยี มไวนาน สารสำคัญจะ เปลีย่ นเปนสารพิษช่อื diospyrol ทำใหจอรับภาพ และประสาทตาอักเสบ อาจตาบอดได ประโยชนดานอน่ื ๆ เนอ้ื ไมใชทำเฟอรนิเจอรประดับมุก ผล ใหสดี ำ ใชยอมผาและแพรได เล็บมือนาง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Quisqualis indica L.

~ 27 ~ วงศ : Combretaceae ชื่อสามญั : Rangoon Creeper ชื่ออนื่ : จะมง่ั จามง่ั มะจีมง่ั ลักษณะ : ไมเถาเนื้อแขง็ ตนแกมกั มีกลิ่นท่เี ปลยี่ นเปนหนาม ใบเดยี่ ว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรือรปู ไขแกมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกที่ปลายก่งิ และซอกใบบรเิ วณปลาย ก่ิง กลบี ดอกสแี ดงโคนกลบี เล้ียงเปนหลอดเรียวยาว สเี ขียว ผลเปนผลแหง รูปกระสวย มีเปลอื ก แข็งสนี ้ำตาลเขม มีสันตามยาว 5 สนั ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ในเมล็ดแหงเปนยาขับพยาธิไสเดือน สำหรับเดก็ กิน ครงั้ ละ 2-3 เมลด็ และผใู หญคร้งั ละ 4-5 เมล็ด โดยนำมาปนเปนผง ผสมกับน้ำผึ้ง ปนเปนยา ลกู กลอน หรือตมเอานำ้ ด่ืม หรือทอดกบั ไขกินก็ได สารทมี่ ฤี ทธ์ขิ ับพยาธไิ ดแกกรด quisqualic ซง่ึ เปนกรดอะมิโนชนดิ หน่ึง ฟาทะลายโจร ช่ือวทิ ยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees

~ 28 ~ วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่นื : คีปงฮี (จนี ) ฟาทะลายโจร หญากนั งู น้ำลายพงั พอน ลักษณะ : ไมลมลุก สูง30-60 ซม.ท้ังตนมีรสขม ลำตนเปนส่เี หลีย่ ม แตกก่งิ ออกเปนพมุ เลก็ ใบ เดยี่ ว เรยี งตรงขาม รปู ไขหรือรูปใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สีเขียวเขมเปนมนั ดอกชอ ออกที่ปลายกง่ิ และซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ กลีบดอกสีขาว โคนกลบี ดอกตดิ กนั ปลายแยก ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลีบ มเี สนสีแดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลบี ผลเปนฝกสี เขียวอมนำ้ ตาล ปลายแหลม เมือ่ ผลแกจะแตกเปนสองซีก ดดี เมล็ดออกมา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ชาวจีนใชฟาทะลายเปนยามาแตโบราณ และมาเปนที่นิยมใชในปะเทศ ไทยเมอ่ื ไมนานมานี้ โดยใชเฉพาะใบหรอื ทง้ั ตนบนดนิ ซึ่งเกบ็ กอนท่ีจะมดี อกเปนยาแกเจบ็ คอ แก ทองเสยี แกไข เปนยาขมเจริญอาหาร การศกึ ษาฤทธิ์ลดไขในสตั วทดลองพบวาสารสกดั แอลกอฮอลมแี นวโนมลดไขได รายงานการใชรกั ษาโรคอจุ จาระรวงและบิดไมมตี วั แสดงวาฟา ทะลายมปี ระสทิ ธภิ าพในการรักษาเทากบั เตตราซยั คลินแตในการรกั ษาอาการเจบ็ คอนั้นมีรายงาน ทงั้ ทไี่ ดผลและไมไดผลขนาดทใี่ ชคือพชื สด 1-3 กำมือ ตมน้ำดมื่ กอนอาหารวนั ละ 3 ครงั้ หรอื ใช พืชแหงบดเปนผงละเอยี ดปนเปนยาลกู กลอนขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 0.8 ซม. กินครงั้ ละ 3-6 เมด็ วันละ 3-4 ครง้ั กอนอาหารและกอนนอน สำหรับผงฟาทะลายทบ่ี รรจุแคปซลู ๆ ละ 500 มลิ ลกิ รมั ใหกนิ ครงั้ ละ 2 เมด็ วนั ละ 2 คร้งั กอนอาหารเชาและเย็น อาการขางเคียงที่ อาจพบคือ คลื่นไส

~ 29 ~ กระเจยี๊ บแดง ช่อื วทิ ยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L. วงศ : Malvaceae ชือ่ สามญั : Roselle ชื่ออนื่ : กระเจ๊ียบ กระเจย๊ี บเปร้ีย ผกั เกง็ เคง็ สมเก็งเค็ง สมตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 50-180 ซม. มีหลายพันธุ ลำตนสมี วงแดง ใบเด่ียว รูปฝามอื 3 หรอื 5 แฉก กวางและยาวใกลเคยี งกัน 8-15 ซม. ดอกเด่ยี ว ออกท่ซี อกใบ กลีบดอกสีชมพูหรอื เหลืองบริเวณ กลางดอกสีมวงแดง เกสรตัวผเู ช่อื มกันเปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มกี ลบี เลย้ี งสแี ดงฉ่ำน้ำ หมุ ไว ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซ่งึ มรี สเปรย้ี วแกไอ เมลด็ บำรงุ ธาตุ ขบั ปสสาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคน่ิวในทอไต ซ่ึงด่ืมยาชงกลบี เล้ียงแหงของผล 3 กรมั ใน น้ำ 300ซีซี วนั ละ 3 ครง้ั ทำใหถายปสสาวะสะดวกข้นึ บางรายนิว่ หลดุ ไดเอง นอกจากนท้ี ำให ผูปวยกระเพาะปสสาวะอักเสบมีอาการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลง หญาหนวดแมว

~ 30 ~ ช่อื วทิ ยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ช่อื สามญั : Cat's Whisker ชือ่ อื่น : พยบั เมฆ ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 0.5-1 เมตร กงิ่ และกานสี่เหลีย่ มสมี วงแดง ใบ เด่ียว เรยี งตรงขาม รูปไขแกม สีเ่ หลีย่ มขาวหลามตัด กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยักฟนเลอ่ื ย ดอก ชอ ออกทปี่ ลายกิ่ง มี 2 พันธุคือพันธุดอกสขี าวและพนั ธุดอกสีมวงน้ำเงิน เกสรตวั ผูยน่ื พนกลีบดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหงไมแตก รปู รขี นาดเลก็ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชทงั้ ตนเปนยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสันหลังและบ้นั เอว ใบเปนยารกั ษาโรคเบาหวานและลดความดนั โลหิต มกี ารทดลองใชใบแหงเปนยาขับปสสาวะ ขับกรดยูรคิ ซ่ึงเปนสาเหตขุ องโรคเกาดและรักษาโรคนิว่ ในไตกับผูปวยโรงพยาบาลรามาธบิ ดี โดย ใชใบแหงประมาณ 4 กรัม ชงกับนำ้ เดือด 750 ซีซี ดื่มตางนำ้ ตลอดวนั ไดผลเปนทนี่ าพอใจของ แพทย พบวาในใบมีเกลอื โปแตสเซียมสงู ผูปวยโรคหัวใจไมควรใช หญาคา ช่ือวิทยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv. วงศ : Gramineae

~ 31 ~ ชือ่ สามญั : ลกั ษณะ : ไมลมลกุ สงู 0.3-0.9 เมตร มเี หงาใตดิน รปู รางยาวและแข็ง ใบ เดี่ยว แทงออกจาก เหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอยอยูรวมกัน แนน สเี งินอมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงาเปนยาขับปสสาวะ แกอาการกระเพาะ ปสสาวะอกั เสบ ปสสาวะแดง บำรุงไต ขับระดขู าว มีการศึกษาฤทธิข์ ับปสสาวะในสัตวทดลอง พบวาไดผลเฉพาะน้ำตมสวนราก ออยแดง ช่ือวทิ ยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ช่ือสามัญ : Sugar-cane ชื่ออ่ืน : ออย ออยขม ออยดำ ลกั ษณะ : ไมลมลุก สูง 2-5 เมตร ลำตนสมี วงแดง มไี ขสขี าวปกคลมุ ไมแตกก่งิ กาน ใบเดี่ยว เรยี งสลับ กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกทป่ี ลายยอด สขี าว ผลเปนผลแหง ขนาดเลก็ ออย มหี ลายพนั ธุ แตกตางกันท่คี วามสงู ความยาวของขอและสีของลำตน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชลำตนเปนยาขบั ปสสาวะ โดยใชลำตนสด 70-90 กรัม หรือ แหง 30-40 กรมั หั่นเปนช้ิน ตมน้ำแบงดืม่ วันละ 2 คร้งั กอนอาหาร แกไตพกิ าร หนองในและขับ

~ 32 ~ น่ิว แพทยพื้นบานใชขบั เสมหะ มีรายงานวาออยแดงมีฤทธขิ์ ับปสสาวะในสตั วทดลอง ขลู ชื่อวิทยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ชื่อสามัญ : Indian Marsh Fleabane ชื่ออืน่ : ขลู หนวดงว่ั หนงดง้วิ หนวดงวั หนวดวัว ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 1-2.5 เมตร ชอบขน้ึ ในที่ชนื้ แฉะ ใบเดี่ยว เรียงสลับ รปู ไขกลับ กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยกั ซ่ฟี นหาง ๆ ดอกชอ ออกท่ียอดและซอกฟน กลบี ดอกสมี วง ผลเปน ผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชท้ังตนตมกินเปนยาขับปสสาวะ แกเบาหวาน ตมน้ำอาบแก ผน่ื คนั น้ำคั้นใบสดรกั ษาริดสีดวงทวาร การทดลองในสตั วและคนปกติ พบวายาชงทั้งตนมีฤทธขิ์ ับ ปสสาวะมากวายาขบั ปสสาวะแผนปจจบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมีขอดีคือสญู เสยี เกลอื แร นอยกวา

~ 33 ~ สับปะรด ชอ่ื วิทยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ชื่อสามญั : Pineapple ชือ่ อน่ื : ขนนุ ทอง ยานดั ยานนดั บอนดั มะขะนัด มะนัด ลงิ ทอง หมากเกง็ ลกั ษณะ : ไมลมลุกอายุหลายป สูง 90-100 ซม. มลี ำตนอยูใตดิน ใบ เดีย่ ว เรียงสลบั ซอนกนั ถม่ี า กรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตร ไมมีกานใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มีดอกยอย จำนวนมาก ผล เปนผลรวม รูปทรงกระบอก มีใบเปนกระจุกที่ปลายผล ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขับปสสาวะ แก น่วิ พบวาลำตน และผลมีเอนไซมยอยโปรตีน ช่ือ bromelain ใชเปนยาลดการอกั เสบและบวม จากการถูกกระแทกบาดแผล หรือการผาตัด โดยผลิตเปนยาเมด็ ช่ือ Ananase Forte Tablet

~ 34 ~ สะแก ช่ือวิทยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ชื่อสามัญ : ชื่ออนื่ : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร กง่ิ ออนเปนรูปเหลยี่ ม ใบเดยี่ ว เรยี งตรงขาม รปู วงรี หรอื รูปไข กลับ กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกทซ่ี อกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมีขนาดเลก็ กลบี ดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครบี เมลด็ สีน้ำตาลแดง รปู กระสวย มี 4 สันตามยาว ประโยชนทางสมุนไพร : เมล็ดแก-ใชขับพยาธไิ สเดอื น และพยาธิเสนดายในเด็ก โดยใช ขนาด 1 ชอนคาว หรอื 3 กรมั ตำผสมกบั ไขทอดกินครง้ั เดยี ว ขณะทองวาง พลู ชื่อวทิ ยาศาสตร : Piper betle L. วงศ : Piperaceae ชอ่ื สามญั : Betel Vine ลักษณะ : ไมเถาเน้ือแขง็ รากฝอยออกบริเวณขอใชยึดเกาะ ขอโปงนูน ใบ เด่ยี ว เรยี งสลบั รปู หวั ใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลิ่นเฉพาะและมีรสเผ็ด ดอก ชอ ออกทซ่ี อกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ อัด แนนเปนรปู ทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปนผลสด กลมเลก็ เบียดอยูบนแกน พลมู ีหลายพนั ธุ เชนพลูเหลอื ง พลทู องหลาง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชน้ำคั้นใบสดกนิ เปนยาขบั ลมและทาแกลมพิษ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรอื ตำใหละเอียด

~ 35 ~ ผสมเหลาโรงเล็กนอย ทาบรเิ วณที่เปน ใบมนี ำ้ มันหอมระเหย ประกอบดวย สาร chavicol และ eugenol ซึ่งมฤี ทธทิ์ ำใหชาเฉพาะที่ สามารถบรรเทาอาการคันและฆาเชอื้ โรค บางชนิดดวย จงึ มีการพฒั นาตำรบั ยาขีผ้ ้งึ ผสมสารสกัดใบพลขู ้ึนเพ่ือใชเปนยาทารกั ษาโรคผวิ หนงั บางชนิด ทองพนั ชง่ั ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่ืน : ทองคนั ช่งั หญามันไก ลักษณะ : ไมพุมสงู 1-2 เมตร กิ่งออนมกั เปนสนั ส่ีเหล่ยี ม ใบเด่ยี วเรียงตรงขามรปู ไขหรือรูปวงรี กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกทซ่ี อกใบกลบี ดอกสขี าว โดคนกลีบติดกนั เปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลางมีจดุ ประสีมวงแดง ผลเปนผลแหง แตกได

~ 36 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอียด แชเหลาโรง 1 สัปดาหเอาน้ำ ทาแกกลากเกลื้อน สารสำคัญคือ rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone มะหาด ชือ่ วิทยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ชือ่ อนื่ : หาด ขนุ ปา มะหาดใบใหญ ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผกวาง ใบ ดย่ี ว เรยี งสลบั รูปขอบขนานหรือ รูปวงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลังใบเปนมันสเี ขียวเขม ทองใบสาก ดอก ชอ ออกท่ี ซอกใบ คอนขางกลม กานส้นั แยกเพศ อยูบนตนเดียวกนั ผล เปนผลรวม สเี หลือง ผิวขรขุ ระ มี ขนนุม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชปวกหาดเปนยาถายพยาธิเสนดาย พยาธไิ สเดอื นและพยาธิ ตวั ตดื สำหรบั เด็ก สารท่ีออกฤทธค์ิ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบ ความเปนพิษ ขนาดที่ใชคอื ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายนำ้ เย็นดืม่ ตอนเชามืดหลงั จากน้นั ประมาณ 2 ชว่ั โมงใหกนิ ยาถาย (ดเี กลอื ) นอกจากน้ียังใชละลายน้ำทาแกคัน “ปวกหาด” เตรยี ม โดยการเค่ยี วเนื้อไมกบั น้ำ กรองเนือ้ ไมออก บีบน้ำออกใหแหง จะไดผงสนี วลจบั กันเปนกอน ยาง ไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนนไ้ี ดวา ปวกหาด

~ 37 ~ พญาปลองทอง ชอ่ื วิทยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ชื่ออน่ื : ผักมนั ไก ผกั ลน้ิ เขียด พญาปลองคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพังพอน เสลดพังพอนตวั เมยี ลักษณะ : ไมพุมรอเล้ือย สงู 1-3 เมตร ใบเด่ียว เรยี งตรงขาม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขยี วเขม ดอกชอ ออกเปนกะจกุ ที่ปลายกิ่ง กลบี ดอกสแี ดงสม โคนกลบี สีเขยี ว ตดิ กนั เปนหลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดรักษาแผลไฟไหมน้ำรอนลวก แมลงกดั ตอย ผ่นื คนั โดยนำใบสด 5-10 ใบ ตำหรอื ขยี้ทา การทดลองในสตั วพบวาสารสกัดใบสดดวย n- butanol สามารถลดการอักเสบได มีการเตรียมเปนทงิ เจอรเพอื่ ใชทารักษาอาการอกั เสบจากเรมิ ในปาก โดยใชใบสด 1 กก. ปนละเอียด เตมิ แอลกอฮอล 70% 1 ลติ ร หมัก 7 วัน กรอง ระเหยบน เคร่อื งองั ไอน้ำใหปรมิ าตรลดลงคร่งึ หน่ึง เติมกลีเซอรนี เทาตัว มะนาว ชื่อวทิ ยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae

~ 38 ~ ช่ือสามัญ : Common Lime ชื่ออน่ื : สมมะนาว มะลิว (ภาคเหนอื ) ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กง่ิ ออนมีหนาม ใบประกอบชนดิ มใี บยอยใบเดยี ว เรียงสลบั รปู ไข รูปวงรหี รอื รปู ไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมีจุดน้ำมนั กระจาย กานใบมี ครบี เลก็ ๆ ดอกเดีย่ วหรอื ชอ ออกท่ีปลายกิ่งและทีซ่ อกใบ กลีบดอกสขี าว กลิ่นหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกลย้ี ง ฉ่ำนำ้ ประโยชนทางสมนุ ไพร : รายาไทยใชน้ำมะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามนิ ซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรับสมุนไพรทใ่ี ชขบั เสมหะเชน ดีปลี มะแวงเครอื ชื่อวทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L.

~ 39 ~ วงศ : Solanaceae ชอ่ื อ่ืน : แขวงเคยี ลกั ษณะ : ไมเลอ้ื ย มหี นามตามกิ่งกาน ใบเดี่ยว เรียงสลับ รปู ไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบ ใบเวา มีหนามตามเสนใบ ดอกชอ ออกท่ีปลายกิง่ และซอกใบ กลบี ดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดบิ สีเขยี วมลี ายตามยาว เมื่อสกุ สแี ดง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอ แหลกคน้ั เอานำ้ ใสเกลอื เล็กนอย จบิ บอยๆ หรอื เคี้ยวกลนื เฉพาะนำ้ จนหมดรสขมเฝอน มะแวง เครือเปนสวนผสมหลักในยาประสะมะแวงเชนกัน นอกจากนใี้ ชขับปสสาวะแกไขและเปนยาขม เจรญิ อาหารดวย มะแวงตน ช่ือวทิ ยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae ชื่ออืน่ : ลักษณะ : ไมพุม สงู 1-1.5 เมตร ลำตนมขี นนุม ใบเด่ียว เรยี งสลับรปู ไขหรอื รปู ขอบขนาน กวาง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผิวใบมีขนนมุ ทงั้ สองดาน ดอกชอ ออกตามก่ิงหรอื ท่ี ซอกใบ กลีบดอกสีมวง ผลเปนผลสด รูปกลม ผลดิบสีเขียวออน ไมมลี าย เม่อื สุกสสี ม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ รกั ษาเบาหวาน ขับปสสาวะ มีการ ทดลองในสตั ว พบวาน้ำสกดั ผลมฤี ทธลิ์ ดน้ำตาลในเลือด แตมฤี ทธนิ์ อยและระยะเวลาการออกฤทธ์ิ

~ 40 ~ สน้ั พบสเตดรอยดปริมาณคอนขางสงู จงึ ไมควรใชติดตอกันเปนเวลานาน มะแวงตนเปนสวนผสม หลัก ในยาประสะมะแวง ซึ่งองคการเภสชั กรรมผลิตขน้ึ ตามตำรบั ยาสามญั ประจำบานแผนโบราณ แหวหมู ชอ่ื วิทยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear ช่อื สามัญ : Nutgrass ชื่ออนื่ : หญาขนหมู ลกั ษณะ : ไมลมลกุ อายุหลายป สูง 20-40 ซม. มีลำตนใตดินเปนหัวคลายหวั แหวไทย แตกแขนง ลำตนเปนเสนแขง็ เหนียวอยูใตดนิ และงอกเปนหวั ใหมได ใบเด่ียว จำนวนมาก แทงออกจากหัว กวาง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สีน้ำตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กง่ิ กาน ชอดอกเปนสามเหล่ียมตรง ผลเปนผลแหง ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชหัวใตดินเปนยาบำรุงหวั ใจ ขบั เหงือ่ และขับปสสาวะ การ ทดลองในสตั วพบฤทธข์ิ บั ปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหติ และลดการอักเสบ ซึ่งเชอ่ื วาเกิดจาก a-

~ 41 ~ cyperone นอกจากนี้พบฤทธยิ์ บั ยัง้ การเจริญเตบิ โตของเชอื้ มาลาเรยี ชนดิ ฟลซิพารมั ในหลอด ทดลองดวย เรว ช่อื วทิ ยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ช่ือสามัญ : Bustard cardamom, Tavoy cardamom ชอ่ื อ่นื : หมากแหนง (สระบรุ ี) หมากเนิง (อสี าน) มะอ้ี หมากอ้ี มะหมากอี้ (เชียงใหม) หนอเนง (ชยั ภมู )ิ ลักษณะ : เรวเปนพืชลมลุก มเี หงาหรอื ลำตนอยูในดิน จดั เปนพชื สกลุ เดยี วกับ กระวาน ขา ขงิ ใบมลี กั ษณะ ยาวเรยี ว ปลายใบแหลมและหอยโคงลง กานใบมขี นาดสัน้ ออกดอกเปนชอจากยอดทแี่ ทงขน้ึ มา จากเหงา ดอกมสี ขี าวกานชอดอกสั้น ผลมีขนสีแดงปกคลุม เมล็ดมสี นี ้ำตาล เรวมีหลายชนิด เชน เรวหอม เรวชาง เรวกอ ซ่งึ เรวเหลานี้มลี ักษณะตนแตกตางกนั ไป ประโยชนทางสมุนไพร : น้ำมนั หอมระเหยในเมลด็ เรวมีฤทธิเ์ ปนยาขบั ลม ชวยแกอาการทองอดื ทองเฟอ แนน จุกเสียด โดย ใชเมล็ดประมาณ 3 กรมั บดใหเปนผงรบั ประทานวันละ 3 ครงั้ และชวยขับเสมหะ แกคล่นื เหยี น อาเจยี นไดดีอกี ดวย

~ 42 ~ ดีปลี ชอื่ วิทยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ชื่อสามญั : Long Pepper ลักษณะ : ไมเถารากฝอยออกบรเิ วณขอเพ่ือใชยึดเกาะ ใบ เดีย่ วรูปไขแกมขอบขนาน กวาง 3- 5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปนมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยอดั กันแนน แยกเพศ ผล เปนผลสด มีสเี ขยี ว เมอ่ื สุกจะเปลย่ี นเปนสแี ดง รสเผ็ดรอน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลแกจดั แตยังไมสุกตากแหงเปนยาขับลม บำรุงธาตุ แก ทองเสีย ขับรกหลงั คลอด โดยใชผล 1 กำมือ (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอานำ้ ดื่ม นอกจากนใ้ี ช เปนยาแกไอ โดยเอาผลแหงคร่ึงผลฝนกับมะนาวแทรกเกลือใชกวาดคอหรอื จิบบอยๆ ฤทธิข์ บั ลม และแกไอ เกดิ จากนำ้ มันหอมระเหยและสาร piperine พบวาสารสกดั เมทานอลมีผลยบั ยัง้ การบบี ตัวของลำไสเลก็ และสารสกดั ปโตรเลยี มอเี ธอร ทำใหสตั วทดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรีมี ครรภ

~ 43 ~ นอยหนา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Annona squamosa L. วงศ : Annonaceae ช่อื สามัญ : Sugar Apple ช่อื อ่นื : นอยแน นะนอแน หมักเขียบ ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 3-5 เมตร ใบเดีย่ ว เรยี งสลับ รปู ใบหอกหรือรปู ใบหอกแกมขอบขนาน กวาง 3-6 ซม. ยาว 7-13 ซม. ดอกเด่ียว ออกท่ซี อกใบ หอยลง กลีบดอกสีเหลืองแกมเขยี ว 6 กลีบ เรยี ง 2 ชัน้ ๆ ละ 3 กลบี หนาอวบน้ำ มีเกสรตวั ผูและรังไขจำนวนมาก ผลเปนผลกลุม คอนขาง กลม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและเมลด็ ฆาเหา โดยใชเมล็ดประมาณ 10 เมล็ด หรือใบสดประมาณ 1 กำมอื (15 กรัม) ตำใหละเอียด ผสมกับน้ำมนั มะพราวพอแฉะ ขยใ้ี หทว่ั ศรี ษะ ใชผาคลมุ โพกไวประมาณ 10 นาทถี ึงครงึ่ ชัว่ โมง ใชหวสี างเหาออก สระผมใหสะอาด (ระวงั อยาใหเขาตา เพราะจะทำใหตาอกั เสบและแสบได) มรี ายงานยืนยนั วานำ้ ยาท่ีคน้ั จากเมลด็ บดกับ น้ำมันมะพราวในอตั ราสวน 1:2 สามารถฆาเหาไดดีท่ีสดุ คอื ฆาไดถงึ 98% ใน 2 ชัว่ โมง ใชรักษา หดิ กลากและเกลอ้ื นดวย

~ 44 ~ ยานาง ชื่อวิทยาศาสตร : Tiliacora triandra Diels วงศ : Menisspermaceae ลักษณะ : ไมเถา ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไขแกมใบหอก กวาง 2-4 ซม. ยาว 5-12 ซม. ดอกชอ ออก ตามเถาและท่ีซอกใบ แยกเพศอยูคนละตน ไมมีกลบี ดอก ผลเปนผลกลมุ ผลยอย รูปวงรีประโยชน ทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากตมกับน้ำ ดื่มเปนยาแกไขทุกชนดิ การทดลองพบวาสารสกดั รากมฤี ทธติ์ านเช้อื มาลาเรยี ชนิดฟลซิพารัมในหลอดทดลอง

~ 45 ~ ปลาไหลเผือก ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Eurycoma longifolia Jack วงศ : Simaroubaceae ชอ่ื อน่ื : กรุงบาดาล คะนาง ชะนาง ตรึงบาดาล ตุงสอ แฮพันชน้ั เพยี ก หยกิ บอถอง หยกิ ไมถึง เอยี นดอน ไหลเผือกลักษณะ : ไมยืนคน สูง 4-6 เมตร ลำตนตรง ไมคอยแตกก่งิ กาน ใบประกอบ แบบขนนก เรียงสลบั ออกเปนกระจุกบริเวณปลายก่ิง ใบยอยรูปไขแกมวงรี กวาง 2-3 ซม. ยาว 5-7 ซม. สีเขยี วเขม ยอดและใบออนมขี นสนี ำ้ ตาลแดง ดอกชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยขนาด เลก็ กลีบดอกสมี วงแดง ผลเปนผลสด รูปยาวรีประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากเปนยา แกไขทุกชนิดรวมทงั้ ไขจับสน่ั พบวาสารทอี่ อกฤทธ์เิ ปนสารที่มรี สขมไดแก eurycomalactone eurycomanol และ eurycomanone สารท้ังสามมฤี ทธย์ิ บั ยั้งการเจรญิ เตบิ โตของเช้อื มาเลเรีย ชนดิ ฟลซิพารมั ในหลอดทดลองได จัดเปนสมุนไพรท่ีมีศักยภาพ ควรศึกษาวิจัยตอไป

~ 46 ~ บอระเพด็ ช่ือวทิ ยาศาสตร : Tinospora crispa ( L.) Miers ex Hook.f. & Thoms วงศ : Menisspermaceae ช่ืออ่นื : เครอื เขาฮอ จุงจงิ เจตมลู หนาม เจตมลู ยาน เถาหวั ดวน หางหนู ลักษณะ : ไมเถาเลื้อยพัน มีลกั ษณะคลายชงิ ชามาก ตางกนั ทีเ่ ถามขี นาดใหญกวา มปี ุมปมมากกวา มรี สขมกวาและไมมีปุมใกลฐานใบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเถาเปนยาแกไข ขบั เหงื่อ แกกระหายน้ำ แกรอนใน โดยนำ เถาสดขนาดยาว 2 คบื คร่งึ (30-40 กรัม) ตมคั้นเอานำ้ ดม่ื หรอื ตมเคี่ยวกับน้ำ 3 สวนจน เหลอื 1 สวน ดื่มกอนอาหารวันละ 2 คร้งั เชาเย็น หรือเม่อื มไี ข นอกจากนี้ใชเปนยาขมเจรญิ อาหาร ดวย ปจจบุ นั องคการเภสชั กรรมผลิตทงิ เจอรบอระเพ็ด เพอ่ื ใชแทน Tincture Gentian ซงึ่ เปน สวนผสมของยาธาตุท่ีตองนำเขาจากตางประเทศ การทดลองในสตั วพบวานำ้ สกัดเถาสามารถลด ไขได

~ 47 ~ มงั คดุ ชื่อวิทยาศาสตร : Garcinia mangostana L. วงศ : Guttiferae ชอื่ สามัญ : Mangosteen ลกั ษณะ : ไมยืนตน สงู 10-12 เมตร ทกุ สวนมียางสเี หลอื ง ใบเด่ียว เรยี งตรงขาม รปู ไขหรือรูปวงรี แกมขอบขนาน กวาง 6-11 ซม. ยาว 15-25 ซม. เนอื้ ใบหนาและคอนขางเหนียวคลายหนัง หลัง ใบสเี ขยี วเขมเปนมัน ทองใบสอี อนกวา ดอกเดยี่ วหรือเปนคอู อกที่ซอกใบใกลปลายกิง่ สมบูรณเพศ หรือแยกเพศ กลีบเล้ยี งสีเขยี วอมเหลือง กลีบดอกสีแดง ฉำ่ นำ้ ผลเปนผลสด คอนขางกลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเปลือกผลแหงซึ่งมีสารแทนนนิ เปนยาฝาดสมาน แกโรค ทองรวง ทองเสยี เร้ือรังและโรคเก่ยี วกบั ลำไส พบสาร xanthone ในเปลอื กผลมีฤทธ์ฆิ าเชื้อ แบคทเี รยี ซึ่งทำใหเกดิ หนอง โดยสามารถฆาไดทง้ั สายพันธุปกติและสายพันธุทดี่ ือ้ ตอยาเพนนิซลิ นิ มีฤทธต์ิ านเชือ้ ราท่เี ปนสาเหตุของโรคผวิ หนังหลายชนิดและลดอาการอกั เสบดวย จึงมีการพัฒนา ยาในรปู ครมี ผสมสารบรสิ ทุ ธิท์ แี่ ยกไดจากเปลอื กผล เพอ่ื ใชรักษาแผลที่เปนหนองและสวิ ซงึ่ เกดิ จากการตดิ เชือ้ ตลอดจนใชชวยลดรองรอยดางดำบนใบหนาดวย

~ 48 ~ กระวาน ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Amomum krervanh Pierre วงศ : Zingiberaceae ชอ่ื สามัญ : Siam Cardamom, Camphor Seed ชือ่ อ่ืน : กระวานดำ กระวานแดง กระวานขาว (ภาคกลาง, ภาคตะวนั ออก) กระวานจนั ทร กระวานโพธสิ ัตว ลกั ษณะ : ไมลมลกุ สูง 1-3 เมตร ขึ้นในปาชืน้ บรเิ วณไหลเขาสงู มเี หงาใตดิน ใบเด่ยี ว เรยี งสลับ รปู ขอบขนาน กวาง 8-15 ซม. ยาว 40-50 ซม. ไมมกี านใบ ดอกชอแทงจากเหงา กลีบดอกสขี าว เปนหลอดและพองเปนกระเปาะ ออกดอกเมื่อตนอายุ 2-3 ป ผลกลมเกลยี้ ง ขนาด 6-15 มม. เม่อื แกเปลอื กผลจะแหงและแข็ง เมลด็ ขนาดเลก็ 12-18 เมลด็ รวมกลุมเปน 3 กลุม โดยมเี ยื่อบาง ๆ ก้ัน มีกลน่ิ หอมและรสเผด็ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลเปนยาขบั ลม รกั ษาโรค ทองอืดเฟอแนนจุกเสียด โดยใชขนาด 1-2 กรัม ชงน้ำดื่มและใชเปนเคร่อื งเทศแตงกล่นิ อาหาร บรรณานกุ รม สมาคมแพทยแผนไทย ศนู ยฝกอาชีพตำบลคลองสาม อำเภอคลองหลวง จงั หวดั ปทุมธานี เวป็ ไซต https://sites.google.com/site/smunphirbanheamiprayochn/srrphkhun- smunphir-phun-ban

~ 49 ~