ประวัติพระพุทธเจ้า

๑หน่วยการเรียนรู้ที่ ประวตั แิ ละความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนา จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ ๑. วเิ คราะหค์ วามสาคัญของพระพุทธศาสนาในฐานะเปน็ ศาสนาประจาชาติ หรือความสาคญั ของศาสนาทต่ี นนับถอื ได้ ๒. สรปุ พุทธประวตั ิตงั้ แตป่ ลงอายุสงั ขารจนถึงสังเวชนยี สถาน หรือประวัตศิ าสดาทต่ี นนบั ถือตามทกี่ าหนดได้

บทที่ ๒ พทุ ธประวัติ สรปุ พทุ ธประวตั ิ กาเนิดเจา้ ชายสิทธัตถะ • พระเจ้าสุทโธทนะทรงเป็นกษัตริย์ครองกรุงกบิลพัสดุ์ มีพระมเหสีพระนามว่า พระนางสิริมหามายา ที่ต่อมาทรง พระครรภ์ เมื่อใกล้ครบกาหนดประสูติ พระนางจึงทูลลาพระราชสวามีเพื่อเสด็จกลับไปกรุงเทวทหะตามประเพณี ในสมยั นั้นทีส่ ตรีเม่อื มีครรภ์ต้องกลับไปคลอดบตุ รทีบ่ ้านเดมิ ของตนเอง • ขณะที่พระนางเสด็จถึงลุมพินีวัน ซึ่งอยู่ระหว่างกรุงกบิลพัสดุ์และกรุงเทวทหะ ก็ได้ประชวรพระครรภ์ และได้ประสูติ พระโอรส ในวนั ศกุ ร์ ขนึ้ ๑๕ คา่ เดอื น ๖ ปีจอ กอ่ นพุทธศกั ราช ๘๐ ปี ณ ลุมพนิ ีวนั บรเิ วณใตต้ น้ สาละ • เมื่อพระเจา้ สุทโธทนะทรงทราบขา่ วการประสูติของพระโอรส ทรงโสมนัสยินดีพระราชหฤทัย ตรัสส่ังให้จัดกระบวนแห่ ไปรับเสด็จพระนางสริ ิมหามายาและพระโอรสนิวตั พระนคร

เหตุการณห์ ลงั วันประสตู ิ • หลังจากประสูติได้ ๓ วัน อสิตดาบส ถวายพระพรและทานายว่าพระกุมารนี้ต่อไปจะได้เป็นศาสดาเอกของโลก และ หลังจากประสูติได้ ๕ วัน มีพิธีขนานพระนามพระโอรสตามพระราชประเพณีในสมัยนั้น พระเจ้าสุทโธทนะทรงเชิญ พระญาติและพราหมณ์ ๑๐๘ คน มาประชุมกัน พราหมณ์ท้ังหมดได้ขนานพระนามพระกุมารว่า สิทธัตถะ แปลว่า ผู้สาเรจ็ สมความปรารถนา • พราหมณ์ ๘ คน ได้รับการคัดเลือกให้เป็นผู้ท่ีได้ถวายคาทานายพระลักษณะของพระกุมาร เม่ือพราหมณ์ได้ตรวจดู พระลักษณะของพระกุมารแล้ว มีพราหมณ์ ๗ คน ได้ทานายว่ามีคติเป็น ๒ ประการ คือ ถ้าอยู่ครองฆราวาส จะได้เป็น จักรพรรดิผู้ย่ิงใหญ่ แต่ถ้าออกผนวช จะได้เป็นศาสดาเอกของโลก แต่พราหมณ์คนท่ี ๘ คือ โกณฑัญญพราหมณ์ ไดท้ านายวา่ พระกุมารจะออกผนวชและได้เป็นศาสดาเอกของโลกอย่างแนน่ อน • หลังจากประสูติได้ ๗ วัน พระมารดาได้ส้ินพระชนม์ พระเจ้าสุทโธทนะได้ทรงต้ังให้พระนางปชาบดีโคตรมี ผู้เป็น พระขนษิ ฐาของพระนางสิรมิ หามายาเป็นอัครมเหสี และมอบสทิ ธตั ถะกุมารให้พระนางทรงเลี้ยงดูจนพระกุมารเจริญวัย

ชวี ติ ในวยั เยาวแ์ ละการศกึ ษา • เมอื่ สทิ ธัตถะกุมารมีพระชนมายุ ๘ พรรษา พระบิดาได้ให้ศึกษาในสานักครูวิศวามิตร ทรงศิลปะศาสตร์ ๑๘ ประการ เช่น ข่ีม้า การใช้ธนู อักษรสมัย การฟันดาบ ยุทธวิธี ขณะที่ทรงศึกษาอยู่ ทรงเคารพต่อครูโดยมิได้ถือพระองค์ว่าเป็นเจ้าชาย ทรงปฏิบัติพระองค์เยี่ยงลูกศิษย์กับอาจารย์ทั่วๆ ไป ทรงต้ังพระทัยศึกษาวิชาความรู้อย่างดี ประกอบกับพระองค์ทรงมี ความเฉลียวฉลาดจงึ ทรงสาเรจ็ การศกึ ษาได้อยา่ งรวดเรว็ • พระเจ้าสทุ โธทนะทรงคดิ หาวิธีท่จี ะไม่ให้เจ้าชายสิทธัตถะออกผนวชตามคาทานายของดาบสและพราหมณ์ ทรงออกอุบาย ให้เจา้ ชายสทิ ธตั ถะติดอยูก่ บั ความสขุ เพลดิ เพลนิ ทางโลก ด้วยวิธตี ่างๆ คอื • ใหส้ รา้ งปราสาท ๓ หลัง สาหรับใช้เป็นทีป่ ระทบั ทัง้ ๓ ฤดูของพระโอรส • ใหข้ ุดสระบัว และปลกู บวั ตา่ งชนิดกันถงึ สามสระ • สรา้ งสวนดอกไม้นานาชนิด • มสี ตรีปรนนิบตั ิดว้ ยการบรรเลงดนตรี ฟอ้ นราขบั ร้องเปน็ นิจ

อภิเษกสมรส • เม่ือเจ้าชายสิทธัตถะมีพระชนมายุได้ ๑๖ พรรษา ได้ทรงอภิเษกสมรสกับ พระนางพิมพา หรือ พระนางยโสธรา ทรงประทับอยู่ในปราสาททั้ง ๓ หลัง จนกระท่ังมีพระชนมายุได้ ๒๙ พรรษา ทรงมีพระโอรสพระองค์หนึ่ง พระนามว่า ราหุล แปลวา่ บว่ ง ตามทเี่ จา้ ชายสิทธตั ถะได้ทรงอทุ านข้นึ วา่ บว่ งเกิดขึ้นแล้ว เมอื่ ทรงทราบว่าพระโอรสไดป้ ระสตู แิ ลว้ เจ้าชายสทิ ธัตถะ พระนางพิมพา พระราหุล

เสด็จชมพระนคร • เจ้าชายสิทธัตถะมีพระประสงค์จะเสด็จทอดพระเนตรนอกกาแพงพระราชวัง พระองค์ทรงทอดพระเนตรเห็นสภาพ ความเป็นอยู่ของชาวพระนครตามความเป็นจริง ทรงพบคนแก่ คนเจ็บ และคนตาย ทรงรู้สึกสลดพระทัยจึงเสด็จกลับ พระราชวังและครุ่นคิดถึงส่ิงท่ีได้ทอดพระเนตร ต่อมาพระองค์ทอดพระเนตรเห็นสมณะผู้เป็นนักบวชมีอาการสงบเสง่ียม เป็นท่ีนา่ เลอ่ื มใส จึงพอพระทัยและมจี ติ โนม้ ไปในทางที่จะออกผนวช คนแก่ เทวทูต ๔ คนเจ็บ คนตาย สมณะ

ตัดสินพระทัยเสดจ็ ออกผนวช • ในวันที่เจ้าชายสิทธัตถะทรงพบสมณะ ได้ตัดสินพระทัยออกผนวช ในเวลาเท่ียงคืน ได้เสด็จลุกจากที่บรรทมเข้าไป ทอดพระเนตรพระนางพิมพา ซึ่งบรรทมหลับอยู่กับพระโอรส จากน้ันทรงปลุกนายฉันนะให้นาม้ากัณฐกะมาถวาย และ เสด็จออกจากพระนครพร้อมกับนายฉันนะ ทรงต้ังจิตอธิษฐานผนวชท่ีริมฝั่งแม่น้าอโนมาจากนั้นให้นายฉันนะนาม้ากลับ พระนคร ขณะทอ่ี อกผนวชพระองค์มีพระชนมายไุ ด้ ๒๙ พรรษา การศกึ ษาหลงั จากออกผนวช • หลังจากทรงออกผนวช พระสทิ ธัตถะได้ศึกษาในสานักของอาฬารดาบส กาลามโคตร และอุททกดาบส รามบุตร เป็นผู้ท่ี มชี ื่อเสียงในแคว้นมคธ กระทัง่ ทรงบรรลฌุ านช้ันสูงเทียบเท่ากับพระอาจารย์ท้ังสอง แต่ทรงพิจารณาเห็นว่านี่ยังไม่ใช่ทาง ตรัสรู้ จึงทรงอาลาดาบสท้งั สองไปบาเพ็ญเพียรดว้ ยพระองคเ์ อง

การบาเพ็ญทุกรกริ ยิ า • พระสิทธัตถะเสด็จไปยังตาบลอุรุเวลาเสนานิคม ทรงบาเพ็ญ ทุกรกิริยา ซึ่งคือทรมานพระวรกายให้ลาบาก เป็นการ กระทาความเพียรอันยากเกินกว่าท่ีใครๆ จะทาได้ เช่น ทรงใชพ้ ระทนต์กดพระทนต์ ทรงใช้พระชิวหากดพระตาลุ • ขณะที่ทรงบาเพ็ญทุกรกิริยา มีเหล่าปัญจวัคคีย์ที่ได้เลื่อมใส ในพระองค์ มาเฝ้าปรนนิบัติด้วยหวังว่า เมื่อพระองค์ตรัสรู้ แล้วจกั สงั่ สอนพวกตนให้ได้พบหนทางดับทกุ ข์ พระสิทธัตถะ เห็นว่า การทรมานร่างกายไม่ได้เป็นหนทางแห่งการตรัสรู้ จึงทรงเลิกแล้วหันมาเสวยพระกระยาหารบารุงพระวรกาย ให้มีกาลัง เมื่อปัญจวัคคีย์เห็นว่าทรงเลิกทาทุกรกิริยาแล้ว พระองคค์ งไมไ่ ด้ตรัสรเู้ ป็นแน่จงึ เสอ่ื มศรัทธา และพากันหลีก หนไี ปอย่ทู ีอ่ ิสปิ ตนมฤคทายวัน

ทรงรับข้าวมธปุ ายาสของนางสชุ าดา • นางสุชาดาเป็นสตรีที่มีบ้านอยู่ใกล้แม่น้าเนรัญชรา นางได้บนกับรุกขเทวดาว่า หากนางได้ลูกชายก็จะบวงสรวงเทวดา ดว้ ยขา้ วมธปุ ายาส เมื่อได้ลกู ชายสมความปรารถนา จงึ มาแก้บนและเห็นพระสิทธัตถะน่ังอยู่ใต้ต้นไทร นางจึงคิดว่าทรง เป็นรุกขเทวดา จึงถวายขา้ วมธปุ ายาสท้งั ถาด • เม่ือพระสิทธัตถะเสวยข้าวมธุปายาสของนางสุชาดาแล้ว พระองค์เสด็จไปท่ีริมฝั่งแม่น้าเนรัญชรา แล้วลอยถาดเพ่ือ อธิษฐานเสี่ยงทายเร่ืองการตรัสรู้ จากน้ันเสด็จมานั่งพักใต้ต้นสาละแล้วลุกจากต้นสาละในตอนเย็น และเสด็จไปยังต้น พระศรมี หาโพธ์เิ พอื่ บาเพ็ญเพยี ร

ตรัสรแู้ ละประกาศธรรม • เมื่อพระพุทธเจ้าประทับน่ังแล้ว ทรงอธิษฐานว่า หากไม่สาเร็จผลดังที่มุ่งหวัง จะไม่เสด็จลุกจากท่ีนั่งเป็นอันขาด ทรงบาเพ็ญเพียรจนจิตสงบ ทรงบรรลุฌานท่ี ๑ ท่ี ๒ ที่ ๓ ท่ี ๔ และญาณ ๓ ตามลาดับ จนกระท่ังพระองค์ได้ตรัสรู้เป็น พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในเวลาปัจฉมิ ยามของวนั ขึ้น ๑๕ คา่ เดอื น ๖ • ทรงใช้เวลาในการบาเพ็ญเพียรอยู่ ๖ ปี จึงตรัสรู้ ขณะมีพระชนมายุครบ ๓๕ พรรษา เม่ือตรัสรู้แล้ว พระพุทธเจ้าทรงได้ พจิ ารณาถึงบุคคลทจี่ ะทรงแสดงพระธรรมเทศนา ทรงระลึกถึงดาบสผู้เป็นอาจารย์ทั้งสอง แต่ท่านท้ังสองได้สิ้นชีพไปแล้ว จึงเสด็จไปเทศนาโปรดปัญจวัคคีย์ ณ อิสิปตนมฤคทายวัน ทรงแสดงธรรมแก่เหล่าปัญจวัคคีย์ เป็นปฐมเทศนาเรื่อง ธัมมจกั กัปปวตั ตนสูตร • เมื่อจบพระธรรมเทศนา โกณฑัญญะได้บรรลุธรรมคนแรกและปัญจวัคคีย์ทั้งหมดจึงได้ทูลขอบวชในพระพุทธศาสนา และ บรรลุเป็นพระอรหนั ต์ในเวลาตอ่ มา

ส่งิ ทพ่ี ระสมั มาสัมพุทธเจา้ ตรสั รู้ ทุกข์ เรียกวา่ • ความไม่สบายกาย ไมส่ บายใจ อัน อรยิ สจั ๔ เปน็ ตวั ปัญหาของชวี ิต แปลว่า สมทุ ยั ความจริงอนั ประเสริฐ • เหตุให้เกิดทุกข์ ตัณหา ความอยาก ๔ ประการ อันเปน็ สาเหตุของปัญหาชีวิต นิโรธ • ความดบั ทุกข์จนหมดส้นิ ไป มรรค • ขอ้ ปฏิบัตใิ หถ้ ึงความดับทุกข์

ทรงปลงพระชนมายสุ ังขาร • หลงั จากพระพุทธองค์ประกาศพระศาสนามาเป็นเวลา ๔๕ ปี จนมีพระชนมายไุ ด้ ๘๐ พรรษา ขณะประทับ อยู่ ณ ปาวาลเจดีย์เมืองเวสาลี ทรงพิจารณาสังขารของพระองค์ว่า ได้แก่ชรามากแล้ว ส่ิงท่ีพึงกระทาก็ได้ กระทาครบสมบรู ณแ์ ลว้ สมควรทจี่ ะปรนิ พิ พาน จึงทรงอธิษฐานจิตปลงพระชนมายุสังขารว่า “จากน้ีไปอีก ๓ เดือน พระองค์จักปรินิพพาน” • วันที่ปลงพระชนมายุสังขาร ตรงกับวันขึ้น ๑๕ ค่า เดือน ๓ หลังจากนั้นได้เสด็จไปยังเมืองปาวา พระองค์ ประทับในสวนมะม่วงของนายจุนทะ นายจุนทะเข้าเฝ้าและถวายภัตตาหาร ต่อจากนั้นพระองค์ได้เสด็จ ตอ่ ไปยงั เมืองกสุ นิ ารา

ปัจฉมิ สาวก • พระพุทธเจ้าเสด็จจาริกเทศนาส่ังสอนโปรดประชาชนไปตามลาดับจนกระทั่งถึงบริเวณป่าไม้สาละ ซ่ึงเป็น ทางเขา้ เมืองกสุ ินารา แคว้นมัลละ พระองค์ทรงประทับอยู่ระหว่างไม้สาละในสาลวโนทยานของมัลลกษัตริย์ อย่ทู เ่ี มืองกุสนิ ารา • ขณะนั้นมีนักบวชชื่อ สุภัททปริพาชก ทราบข่าวว่าพระพุทธองค์จะปรินิพพาน จึงขอเข้าเฝ้าเพ่ือทูลถาม ปัญหาบางประการ แต่พระอานนท์ปฏิเสธ พระพุทธองค์ทรงได้ยินจึงอนุญาตให้สุภัททะเข้าเฝ้าแล้วทรง แสดงธรรมให้ฟัง สุภัททะเลื่อมใสทูลขออุปสมบท และปฏิบัติธรรมจนบรรลุได้เป็นพระอรหันต์ สุภัททะจึง เป็นภกิ ษผุ ู้บวชเป็นองคส์ ดุ ท้ายหรือปัจฉมิ สาวก

พระพทุ ธเจ้าทรงประทาน ปจั ฉิมโอวาท แก่เหล่าภกิ ษทุ ่ีมาเขา้ เฝา้ ความว่า “ ภิกษทุ ้งั หลาย บัดนเ้ี ราขอเตอื นพวกเธอว่า สงั ขารทง้ั หลายมคี วามเสอ่ื มไปเปน็ ธรรมดา พวกเธอจงยังประโยชนต์ นและประโยชนผ์ ู้อน่ื ใหถ้ ึงพร้อมด้วยความไม่ประมาทเถดิ ... ”

• หลังจากประทานโอวาทเสร็จแล้ว พระพุทธเจ้าก็ได้เสด็จดับขันธปรินิพพาน ณ สาลวโน ทยาน กรงุ กสุ ินารา ในวนั เพญ็ ขึน้ ๑๕ ค่า เดอื น ๖ กอ่ นพุทธศกั ราช ๑ ปี และนับแตน่ ัน้ มา พทุ ธศักราช ได้กาเนิด ขึ้นในโลกตามท่ใี ชก้ ันอยู่ในปัจจุบัน • ตลอดระยะเวลา ๔๕ พรรษา ทรงบาเพ็ญพุทธกิจ ประกาศสัจธรรมต่อชาวโลกอย่างยิ่งใหญ่ไพศาล “กฎแห่ง กรรม” (ทาดีได้ดี ทาชั่วได้ช่ัว) เป็นธรรมขั้นพ้ืนฐานสาหรับชีวิตมนุษย์ทุกคน ให้หลุดพ้นจากความงมงาย ท่ลี ้วนแต่นาพาสัตวท์ ั้งหลายไปสู่ความมืดมน ทรงจุดประทีปแห่ง “สัจธรรม” อันโชติช่วงชัชวาล นาไปสู่ความ พน้ ทกุ ข์ รม่ เยน็ สงบสุขแก่ชาวโลกตราบเท่าทุกวันน้ี

การถวายพระเพลงิ • ภายหลงั จากพระพทุ ธองคเ์ สด็จดบั ขันธปรนิ พิ พาน พระอานนท์ได้ไปแจ้งข่าวการปรินิพพานแก่มัลลกษัตริย์ ในกรุงกุสินารา มัลลกษัตริย์ทรงบูชาพระพุทธสรีระด้วยดอกไม้และเคร่ืองหอมเป็นเวลา ๗ วัน และถวาย พระเพลิงพระพทุ ธสรรี ะ ณ มกุฏพันธนเจดีย์ ในวันแรม ๘ ค่า เดอื น ๖ โดยเรยี กวันนกี้ นั วา่ วนั อฏั ฐมีบูชา

การแบง่ พระบรมสารีรกิ ธาตุ • หลังจากถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระแล้ว มีกษัตริย์ ๗ เมืองได้ส่งทูตมาขอแบ่งพระบรมสารีริกธาตุ จากมลั ลกษตั ริย์ เมอื งกุสนิ ารา เพือ่ นาไปสกั การบชู าท่ีบ้านเมอื งของตน มัลลกษตั รยิ ์ยอมแบง่ ปันดว้ ยไมตรี • ดังนน้ั ทาใหพ้ ระบรมสารีริกธาตุได้แพร่หลายไปยังนานาประเทศ โดยท่ีไม่มีฝ่ายใดทาการสงครามแย่ง พระ- บรมสารีริกธาตุ ผู้ท่ีทาหน้าที่ป้องกันมิให้กษัตริย์ท้ัง ๗ เมืองนั้น ทาสงครามกันก็คือ ท่านโทณพราหมณ์ ซง่ึ เปน็ ผู้จดั การแบง่ พระบรมสารีรกิ ธาตุให้เป็น ๘ ส่วน เทา่ ๆ กัน

สงั เวชนยี สถาน สังเวชนยี สถาน • สถานทที่ ที่ าให้เหล่าพทุ ธศาสนกิ ชนเกิดความระลึกถึงพระพุทธเจา้ มี ๔ แหง่ สถานทป่ี ระสูติ สถานที่แสดงปฐมเทศนา สถานทีต่ รสั รู้ สถานทีป่ รนิ ิพพาน

สถานท่ีประสูติ • ลมุ พินีวนั ปจั จบุ นั เรียกว่า ลมุ พินี หรือรมุ มินเด อยใู่ นเขตประเทศเนปาล มเี สาหนิ จารกึ ขอ้ ความว่า พระพทุ ธเจา้ ประสตู ิ ณ สถานที่แหง่ น้ี ซ่งึ พระเจา้ อโศกมหาราชทรงให้สรา้ งขึ้น สถานทตี่ รัสรู้ • อรุ เุ วลาเสนานคิ ม ปัจจบุ นั เรียก พุทธคยา ตง้ั อยทู่ ี่รัฐพหิ าร ประเทศอินเดยี โดยมีเจดียพ์ ุทธคยา เป็นเจดีย์ ทรงสเ่ี หลย่ี ม พระเจ้าหวุ ชิ กะผมู้ คี วามเลื่อมใสยิ่งในพระพทุ ธศาสนาทรงใหส้ ร้างข้นึ ราวพ.ศ. ๖๔๗ มงุ่ หมาย ใหค้ นรุ่นหลังไดร้ วู้ า่ ณ สถานท่นี ี้คือสถานท่ที ี่พระพทุ ธเจ้าประทบั นั่งตรัสรู้

สถานทแ่ี สดงปฐมเทศนา • อสิ ปิ ตนมฤคทายวนั แขวงเมอื งพาราณสี ปจั จุบนั เรียกวา่ สารนาถ อยู่ที่รัฐอตุ รประเทศ ประเทศอินเดยี มสี ถูปช่อื ธมั เมกขสถปู สร้างขนึ้ โดยพระเจา้ อโศกมหาราช เป็นสถานทรี่ ะลึกถึงเม่อื ครั้งท่ีพระพุทธเจา้ ทรงแสดงธรรมเปน็ ครัง้ แรก สถานทป่ี รินิพพาน • สาลวโนทยาน เมอื งกุสินารา ปัจจบุ ันเรียก กาเซยี อยทู่ รี่ ัฐอตุ รประเทศ ประเทศอนิ เดยี มวี หิ าร ปรนิ พิ พาน ตัง้ อยดู่ า้ นหนา้ พระสถูปปรนิ พิ พานในวิหารมีพระพุทธรูปปางปรนิ พิ พานขนาดใหญ่ เสมอื น พระพุทธสรีระของพระพุทธองค์ประดิษฐานอยู่