นิทานพื้นบ้าน เรื่อง ลิลิตพระลอ

นิทานพน้ื บา้ น เรือ่ งลิลิตพระลอ ท้าวแมนสรวงเป็นกษัตริย์ของเมืองแมนสรวง พระองค์มีพระมเหสี ทรง พระนามว่า “นาฏบุญเหลือ” ทั้งสองพระองค์มีพระโอรสมีพระนาม ว่า “พระลอดิลกราช” หรือเรียกกนั ส้ันๆวา่ “พระลอ” มีกิตติศัพทเ์ ป็นท่ี รา่ ลอื กันวา่ พระองค์นั้นทรงเปน็ ชายหนุ่มรูปงามไปทว่ั สารทิศจนไปถึงเมือง สรอง ( อ่านวา่ เมอื งสอง ) ซ่งึ เป็นเมืองทีถ่ ูกปกครองโดยท้าวพชิ ัยวิษณุกร พระองค์มีพระนามว่า “พรดาราวดี” และพระองค์ทรงมีพระธิดาผู้เลอ โฉมถึงสองพระองค์พระนามว่า “พระเพื่อน” และ “พระแพง” พระ เพ่ือนและพระแพงได้ยินมาว่าพระลอเปน็ ชายหนมุ่ รูปงาม ก็ให้ความสนใจ ยากจะได้ยล

พเี่ ลย้ี งของพระเพื่อนและพระแพงคือนางรน่ื และนางโรยสังเกตเหน็ ความ ปราถนาของนายหญิงของตนก็เข้าใจในพระประสงค์ สองพี่เล้ียงจึงอาสา จะจัดการให้นายของตนนั้นได้พบกับพระลอ โดยการส่งคนไปขับซอใน นครแมนสรวง และในขณะที่ขับซอนั้นจะไห้นักดนตรีพร่าพรรณนาถึง ความงามของเจ้าหญิงทั้งสอง ในขณะเดียวกันนั้นพี่เลี้ยงทั้งสองก็ได้ไปหา ปู่เจ้าสมิงพราย เพื่อที่จะให้ช่วยทาเสน่ห์ให้พระลอหลงใหลในเจ้าหญิงท้ัง สอง เมื่อพระลอต้องมนต์ก็ทาใคร่อยากที่จะได้ยลพระเพื่อนและพระแพงเป็น ยิ่งนัก พระองค์เกิดความคลั่งไคล้ไหลหลงจนไม่เป็นอันทาอะไรแม้แต่ กระทั่งเสวยพระกระยาหาร พฤติกรรมที่เปลี่ยนไปของพระองค์ ได้ทาให้ พระราชชนนีสงสัยว่าจะมีผีมาเข้ามาสิงสู่อยู่ แต่ถึงแม้ว่าจะหาหมอผีคน ไหนมาทาพิธีขับไลก่ ็ไม่มีผลอันใด พระลอก็ยังคงมีพฤติการณอ์ ย่างเดมิ อยู่ เพื่อที่จะได้ยลเจ้าหญิงทั้งสอง พระลอจึงทูลลาพระราชชนนีออกประพาส ป่า แต่จุดประสงค์ที่แท้จริงก็คือเพื่อที่จะได้ไปยลเจ้าหญิงแห่งเมืองสรอง นั่นเอง จากนั้นพระลอกอ็ อกเดินทางมุ่งหน้าสู่เมืองสรองพร้อมคนสนทิ อีก 2 คน คือ นายแก้วกับนายขวัญ พร้อมกับไพร่พลอีกจานวนหนึ่ง ทั้งหมด ต้องเดินผ่านป่าผ่าดงจนกระทั่งมาพบแม่น้าสายหนึ่งมีชื่อว่า “แม่น้า กาหลง”

และที่แม่น้ากาหลงนี้เอง ที่พระลอได้ตั้งอธิฐานเสี่ยงน้าเพื่อตรวจดูดวง ชะตาของพระองค์เอง ทันทีที่ได้สิ้นคาอธิษฐานนั้น แม่น้าก็เปลี่ยนเป็นสี แดงเลือดในทันทีและไหลเวียนวนผิดปกติ เมื่อพระลอเห็นดังนั้นก็รู้ได้ว่า จะมีเรื่องร้ายรออยู่เบื้องหน้าของพระองค์ แต่ก็ไม่ได้ทาให้พระองค์เกิด ความยอ่ ทอ้ ท่ีจะได้พบกับเจ้าหญงิ ที่พระทัยของพระองค์เรยี กร้องแต่อย่าง ใด ถึงแม้วา่ พระองค์น้ันจะไม่เคยพบนางเลย แต่พระองค์คลั่งไคลไ้ หลหลง ในตัวนางทั้งสองเป็นยิ่งนัก…ส่วนเจ้าหญิงทั้งสองรอการเดินทางมาของ เจ้าชายรูปงามไม่ได้ และเกรงว่ามนต์เสน่ห์ของปู่เจ้าสมิงพรายจะไม่เห็น ผล จึงได้ขอร้องให้ปู่เจ้าสมิงพรายช่วยเหลืออีกครั้ง โดยให้ช่วยเนรมิตไก่

งามขึ้นตวั หนึง่ ใหม้ ีเสยี งขนั ทไี่ พเราะ ทงั้ สองพระองคค์ ดิ วา่ ไก่ตัวนั้นจะต้อง ทาใหพ้ ระลอสนพระทัยและติดตามาจนถงึ เมืองสรองอยา่ งแน่นอน และแล้วเหตุการณ์ก็เป็นไปตามที่เจ้าหญิงสองคาดไว้ พระลอได้ตามไก่ เนรมิตไปจนถึงพระราชอุทยาน และได้พบกับเจ้าหญงิ ทั้งสองซ่ึงกาลังทรง สาราญอยู่ ในทันทีที่ทั้งสามไดพ้ บกันก็เกิดความรักใคร่กันในบัดดล และก็ เปน็ เวลาเดยี วกับทนี่ ายแก้วกับนายขวญั ไดต้ กหลุมรกั ของนางรื่นและนาง

โรยผู้ซึ่งเปิดหัวใจต้อนรับชายหนุ่มทั้งสองโดยไม่รีรอเช่นกัน ปรากฏว่า พระลอและบ่าวคนสนิทของพระองค์ลักลอบเข้าไปอยู่ในพระตาหนัก ชั้นใน ซึ่งเป็นที่ประทับของเจ้าหญิงทั้งสอง…อย่างไรก็ตาม ความลับนี้ได้ ถูกเปิดเผยเข้าจนได้ …เมื่อข่าวได้ไปถึงพระกรรณของพระราชาจึงได้เสดจ็ มาไต่สวนในทันที และเมื่อพระลอกราบทูลให้ทรงทราบเรื่อง พระองค์ก็ ทรงกริว้ เป็นย่ิงนกั แตก่ ็ทรงเข้าพระทยั ในความรักของคนท้งั สาม และทรง พระเมตตารับสั่งจะจัดการอภิเษกพระลอกับพระเพื่อนและพระแพงให้ ทันที แต่พระเจ้ายา่ ของพระเพื่อนพระแพงนั้นยังทรงพยาบาทพระลอ อา้ งรบั ส่ัง ท้าวพระพชิ ยั วษิ ณกุ รตรสั สง่ั ว่าให้นาทหารไปรมุ จับพระลอ พระเพื่อนพระ

แพงและพี่เลี้ยงอาไว้ …ในขณะที่พระลอกับไพร่พลได้ต่อสู้เอาชีวิตรอด พระเจ้าย่าก็สั่งให้ทหารระดมยิงธนูเข้าใส่ ลูกธนูที่พุ่งเข้าหาพระลอและ ไพร่พลประดุจดังห่าฝนก็ไม่ปานจึงทาให้ไม่อาจจะต้านทานไว้ได้อีกต่อไป และเพื่อที่ปกป้องชีวิตของชายคนรัก พระเพื่อนกับพระแพงจึงเข้าขวาง โดยใช้ตัวเองเป็นโล่กาบังให้พระลอ สุดท้ายพระลอพระเพื่อน พระแพง และพี่เลี้ยงทั้งสี่ช่วยกันต่อสู้จนสิ้นชีวิตทั้งหมด …ทันใดนั้นทั้งสองเมืองก็ ตอ้ งตกอย่ใู นความวิปโยคต่อการจากไปของทัง้ สามพระองค์ผบู้ ชู าในความ รัก ท้าวพิชัยพิษณุกรพิโรธพระเจ้าย่าและทหาร รับสั่งให้ประหารชีวิตทุกคน พระนางบุญเหลือทรงส่งทูตมาร่วมงานพระศพกษัตริย์ทั้งสาม ในที่สุด เมืองสรวงและเมืองสรองกก็ ลบั มาเปน็ ไมตรีต่อกัน

ข้อคดิ สอนใจท่ีไดจ้ ากเรือ่ ง ลิลติ รพระลอ: • เพื่อให้ตระหนักเห็นโทษภัยของกิเลสต่างๆ ทั้งรัก โลภ โกรธ หลง ชี้ให้เห็น อารมณ์และกิเลสของมนุษย์นั้นมีอานาจใหญ่หลวงนัก สามารถลิขิตชีวิตของ ตนเองได้…ถ้าหากเราไม่รู้เท่าทันอารมณ์…ย่อมหลงไปตามอานาจกิเลสต่างๆ … แลว้ นาไปสกู่ ารทาสิ่งไมด่ ี ทางเสอ่ื ม และภัยอนั ตรายต่างๆมาสูต่ นเองได้ • ลิลิตพระลอถ่ายทอดมาจากชีวิตจริงอย่างเห็นได้ชัดเจน วรรณคดีเรื่องนี้เป็น เรื่องเกี่ยวกับความรัก มีความรักหลายประเภท ที่มีความสาคัญไม่ยิ่งหย่อนกว่า กนั • ผู้แต่งถือหลักว่ามนุษย์มีทั้งรัก โลภ โกรธ หลง อยู่เป็นประจาตามวิสัยของ มนุษย์ปุถุชนทั่วไป ตัวละครจึงมีชีวิตเลือดเนื้อเจือด้วยความรัก ความโลภ ความ โกรธ และความหลง ดังเช่น พระนางบุญเหลือมีความรักลูก ท้าวพิชัยพิษณุกรมี ใจนักเลงไม่อาฆาตพยาบาท พระเจา้ ยา่ มคี วามเคียดแค้น ความรักระหว่างเจ้ากับ ข้าถึงกบั ยอมสละชวี ิตพลีชพี ด้วยความเต็มใจ เปน็ ตน้ • หนังสือลิลิตพระลอเป็นหนังสือที่มีคุณค่า ใช้ถ้อยคาไพเราะกินใจดี มีความ เปรียบเทียบที่คมคาย จับใจผู้อ่าน สมดังที่กล่าวไว้ในตอนต้นเรื่องว่า “ใครฟัง ย่อมใหลหลง ฤาอิ่ม ฟังนา” โคลงบางบทได้รับการยกย่องว่าเป็นโคลงครูมาแต่ โบราณ ไดแ้ กโ่ คลง “เสียงฤาเสียงเล่าอ้าง อันใด พ่ีเอย” การใช้ภาษามีถ้อยคารุ่น เก่าปะปนอยู่มากเช่นเดียวกับมหาชาติคาหลวงและลิลิตยวนพ่าย ทาให้สามารถ ใชศ้ ึกษาการใช้คาในสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยาตอนตน้ ได้