NASZA ROLA 2-2020

z Wami15lat OGÓLNOPOLSKI MAGAZYN | GRUDZIEŃ | 70/2020 | ISSN 1895 - 3298 1 FOTO Emilia Snochowska - Fotodrafty

2

3

4

FOTO Edyta Lichy Szanowni Czytelnicy, w numerze Zwykło się mówić, że w okresie zimowym pracy w go- spodarstwie rolnym jest mniej. Jest to zatem idealny Nawożenie podczas suszy czas na przygotowanie się do kolejnego sezonu, m.in. dr U. Sienkiewicz - Cholewa poprzez analizy rynku w kontekście swojego gospodar- stwa i wybór strategii na przyszły rok, a także zaopa- trzenie się w środki ochrony roślin. W tym roku z po- wodu pandemii liczba targów i wystaw rolniczych była praktycznie symboliczna. Dlatego w najnowszym nu- merze dotykamy zagadnień, które mają wpływ na rol- nictwo, a także prezentujemy nowości, jakie panują na rynku środków ochrony roślin oraz opinie na ich temat. Miesiąc grudzień niesie ze sobą światło Świąt Bożego Narodzenia, rozpala serca i umysły, bo jest to święto życia. Żadne inne wydarzenie nie wywarło równie sil- nego wpływu na kulturę narodów i poziom cywilizacji, jak narodziny Jezusa. Każdy z nas otrzymał najpiękniejszy dar, a mianowicie życie – jak powiedział na jednym ze spotkań opłatko- wych ks. biskup pelpliński Ryszard Kasyna. Prezydent RP Andrzej Duda, specjalnie dla czytelników magazynu Nasza Rola, składa wyjątkowe życzenia z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia. W imieniu całego zespołu redakcyjnego dziękuję Pań- stwu bardzo serdecznie za zaufanie, oddanie i za cały niezwykły rok 2020, który był rokiem niezwykle trud- nym oraz wymagającym od nas wspólnej odpowie- dzialności za siebie i innych. Na zbliżające się Święta pragniemy złożyć Państwu ży- czenia przeżywania Bożego Narodzenia w zdrowiu, ra- dości i pogodzie ducha. Nowy Rok niech będzie czasem pokoju i pozwoli na realizację osobistych zamierzeń. Redaktor Naczelny Beata Odziemkowska - Pielecka Co w grochu „piszczy” Nawet pół miliona dr inż. Tomasz R. Sekutowski na jednego beneficjenta 8 12 45 5

6

Szymek z Mościsk Dużych, gmina Radoszyce Pierniki o pięknym korzennym zapachu i intensywnym Przepis na pierniczki z Gniewu smaku nieodłącznie kojarzą się ze świętami Bożego Naro- Oluś z Rakowca, gmina Gniew dzenia. Nie może ich zabraknąć na świątecznym stole, ale i - 150 g miodu wielokwiatowego też na choince. Ich wypiekanie i ozdabianie to rodzinna za- - 110 g pokrojonego na kawałki masła bawa, która już wrosła w polską tradycję. - 100 g cukru trzcinowego - 380 g mąki pszennej Prawidłowo wykonane świąteczne - 1 jajko pierniki powinny być aromatyczne, - 2 czubate łyżeczki przyprawy do piernika puszyste i mięciutkie. Powinny cie- - 2 łyżeczki kakao naturalnego szyć nie tylko podniebienie bogactwem - 1 i ½ łyżeczki imbiru suszonego, mielonego smaku, ale i oczy - różnorodnością - ½ łyżeczki cynamonu mielonego kształtów i lukrowych ozdób. Legend - ¼ łyżeczki goździków mielonych na temat powstania piernika jest wiele. - ¼ łyżeczki soli Jedna z nich głosi, że powstał on przez - ¼ łyżeczki proszku do pieczenia przypadek, kiedy jeden z cukierników LUKIER omyłkowo wsypał do ciasta korzenne - 100 g cukru pudru przyprawy. - 10g soku z cytryny świeżo wyciśniętego Przepisów na pierniki też jest bez liku. PRZYGOTOWANIE Najstarszy udokumentowany pochodzi Wszystkie składniki mieszamy, potem wygnia- z 1975 roku i wcale nie z książki kuchar- tamy aż ciasto będzie gładkie, jednolite i będzie skiej, a z poradnika medycznego, co przypominało kruche ciasto. Tak przygotowane świadczy o prozdrowotnych właściwo- wkładamy na ½ godziny do lodówki. ściach pierników. A my podajemy Pań- Po schłodzeniu wałkujemy ciasto i wycinamy stwu przepis pani Anitki z Rakowca k/ pierniczki. Do nagrzanego piekarnika do tem- Gniewu w powiecie tczewskim. Zapew- peratury 170° C wkładamy nasze pierniczki i pie- ne o wiele smaczniejszy, bo od serca. czemy około 12 min. Potem już tylko kolorowe Według innego przepisu pierniki przy- dekoracje. gotowują dzieci z przedszkoli Aniołek w Skarszewach i w Starogardzie. To pierniki – cegiełki, które będzie można nabyć za symboliczne 10 zł. Uzyskana w ten sposób kwota zasili skarbonkę #odAniołkadlaOlka na wsparcie Olka z Czarnej Wody, który potrzebuje terapii genowej (jej koszt to ponad 9,5 mln zł). Święta to magiczny czas, dzieci po- magają swoim mamom w pieczeniu pierniczków i innych świątecznych ciasteczek. Sprawia im tą ogromną ra- dość. Dzieci pomagają innym dzieciom, wspierając akcję chorego dziecka. Przedszkolaki z Aniołka, powiat starogardzki7

dr Urszula SIENKIEWICZ-CHOLEWA IUNG-PIB Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli Nawożenie podczas suszy W ostatnich latach zjawisko suszy będące naj- kilku dniach. Z opinii znajomego który stosuje RSM od groźniejszym czynnikiem stresowym dla roślin kilku lat wynika ze podczas suszy nawóz w płynie ma pojawia się na całym świecie coraz częściej. W większe szanse na przeniknięcie do gleby niż nawóz roz- 2018 roku intensywne susze glebowe objęły znaczną sypany w postaci granulatu, który będzie miał mniejszą część Europy w tym kraje nadbałtyckie. W Szwecji od- skuteczność. Trudno porównywać np. pszenicę zasilaną notowano ponad 40-proc. spadek zbiorów zbóż, w Danii saletrą i RSM, ta po RSM ma znacznie bardziej inten- deficyt wody zredukował plony o 28% w porównaniu ro- sywny zielony kolor”. kiem poprzednim. Negatywna skutki suszy odczuli rów- Dobrym rozwiązaniem jest stosowanie do pogłównego nież rolnicy z Litwy, Łotwy, Czech i Słowacji.Według sza- nawożenia roślin azotu płynnego w postaci wodnego cunków GUS w Polsce w 2018 r. zbiory zbóż zmniejszyły roztworu saletrzano-mocznikowego RSM, bądź RSM(S) o około 16 %, ziemniaków i rzepaku o 20%, w porówna- zawierającego również siarkę. W warunkach suszy płyn- niu do roku 2017 (za Kępińska-Kasprzak, IMGW-PIB). na forma nawozu działa lepiej od stałej. RSM zapew- W 2019 r. susza rolnicza objęła niemal cały. IUNG-PIB nia roślinom stały dopływ azotu w okresie wegetacji. potwierdził jej wystąpienie w 15 województwach we Rośliny mają do dyspozycji 3 formy azotu dostępnego wszystkich typach monitorowanych upraw. Na susze w w każdych warunkach glebowych - szybko działającą naszym kraju najbardziej narażone są tereny środkowej formę azotanową i amonową oraz formę amidową o Polski, gdzie roczna suma opadów rzadko przekracza długotrwałym działaniu. Dodatkowym atutem RSM 450 mm. jest równomierna aplikacja azotu na powierzchni pola. Im dłużej trwa okres bezdeszczowy, tym większe po- Do stosowania RSM może przekonać argument ekono- jawiają się problemy z nawożeniem roślin, ponieważ miczny, ponieważ cena jednostki azotu w nawozie jest nawożenie na przesuszoną glebę jest nieefektywne. zazwyczaj niższa w porównaniu do ceny nawozów sta- Bez odpowiedniej ilości wody zaaplikowane nawozy łych. Wg IUNG-PIB najkorzystniejsze właściwości fizy- nie są w stanie dokładnie się rozpuścić a zawarte w nich kochemiczne posiada RSM o stężeniu 28% N i gęstości składniki nie zostaną w pełni wykorzystane przez rośliny. 1,28 kg/dm3 (podczas rozcieńczania 32% roztworu RSM Problem suszy glebowej dotyczy przede wszystkim po- należy dodawać wody; do każdych 100 l RSM-należy głównego nawożenia azotem. Wysiane granule saletry dodać 18,9 l wody). RSM zaleca się stosować przy uży- czy mocznika często zalegają tygodniami na polu. Aby ciu rozpylaczy grubokroplistych z uwagi na możliwość azot stał się dostępny dla roślin muszą wystąpić opady, parzenia roślin (gruba kropla łatwo spływa z liści na które umożliwią transport jonów NO3-, NH4+ czy NH2+ glebę). Badania dowodzą, że typ rozlewacza czy dyszy w zasięg systemu korzeniowego. Nawożenie powinno zastosowanych do oprysku, nie wpływa na wielkość plo- być przeprowadzenie bezpośrednio przed deszczem nu (badania Katedry Eksploatacji Maszyn i Zarządzania (pożądane 30 mm opadu). Aplikacja azotu na suchą gle- Procesami Produkcyjnymi, UP Lublin). bę jest nie tylko nieefektywna, ale prowadzi również do W czasie trwania suszy, przy wysokich temperaturach i jego strat, ponieważ z nawozów ulatnia się amoniak. małej wilgotności powietrza nieefektywne, ryzykowne Aby skutecznie na czas odżywić rośliny wskazana jest i bezsensowne jest dokarmianie dolistne mocznikiem jak najwcześniejsza aplikacja pierwszej, startowej dawki i mikroelementami w ciągu dnia. Roztwór może popa- azotu wiosną, wcześniejsza aplikacja drugiej i … oczeki- rzyć liście i spowodować skrócenie fazy nalewania ziar- wanie na deszcz. Bez azotu nie będzie dobrego plonu. na zbóż, która trwa od 45 do 60 dni. Skrócenie czasu AZOT PŁYNNY ZAMIAST STAŁEGO nalewania ziarna o kilka dni to zmniejszenie akumulacji Głos rolnika w dyskusji internetowej: Właśnie kilka dni ziaren nawet o kilkaset kg (za Grzebiszem). Warunkiem temu zastosowałem RSM w kukurydzy za pomocą węży powodzenia zabiegu jest wystąpienie rosy - bez wody rozlewowych, efekt jest widoczny gołym okiem już po składniki pozostają na liściach niepobrane. Z zabiegiem należy czekać do późnego wieczora licząc na nocną rosę. 8

TOLERANCJĘ ROŚLIN NA NIEDOBÓR WODY W GLE- szczególnie pod zboża gromadzące najwięcej tego BIE ZWIĘKSZA PRAWIDŁOWE NAWOŻENIE składnika. Włączenie krzemu do nawozu nie spowodo- Niezbędne jest dostateczne nawożenie potasem wało wzrostu jego ceny w stosunku do innych Polifo- i fosforem. W warunkach suszy pierwszorzędnym sek. składnikiem nawozowym powinien być potas. W Pol- sce od lat utrzymuje niekorzystna proporcja nawoże- NOWATORSKIE ROZWIĄZANIA W NAWOŻENIU. nia azotem, fosforem i potasem. Relacje między tymi Nawozy zawierające zeolit. Niekonwencjonalnym składnikami w nawożeniu wynoszą 1 : 0,3 : 0,4 (prawi- sposobem wspomagającym rośliny w czasie suszy jest dłowy stosunek 1 : 0,5 : 1). Wynika z tego, że pierwiast- glebie jest stosowanie preparatów i nawozów zawie- kiem stosowanym przez rolników w najmniejszej ilości rających w swym składzie zeolity - naturalne minerały jest potas. Składnik ten niezbędny jest w nawożeniu glinokrzemianowe zawierające krzem, którego pozy- upraw co roku, przedsiewnie oraz pogłównie po rusze- tywne właściwości znane są od dziesięcioleci. Funkcją niu wegetacji, aby rośliny lepiej przetrwały suszę i wy- zeolitu jako nośnika nawozów jest przedłużanie ich korzystały azot. Azot z nawozów nie będzie pobrany, działania. Jedną z ich głównych zalet jest zdolność jeśli będzie brakować potasu (na jeden anion NO3- mu- wiązania składników pokarmowych, poprzez czasowe szą być obecne dwa kationy K+). Reguluje on mecha- unieruchamiane w strukturach minerału, co umożliwia nizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych i powolne uwalnianie ich do gleby. Adsorpcja zapobie- odpowiada za prawidłowe uwodnienie tkanek i jest nie ga wypłukiwaniu składników z gleby i zwiększa ich do zastąpienia przez inny przez żaden inny składnik. W dostępność dla roślin. Zeolity korzystnie wpływają na glebie nie może również zabraknąć fosforu koniecz- ukorzenienie się roślin i poprawiają gospodarkę wodną nego do prawidłowego rozwoju korzeni do penetracji i powietrzną gleby. W krajach Europy zachodniej zabie- gleby w poszukiwaniu wody. gi z użyciem takiego systemu nawożenia są od wielu lat Zaleca się stosowanie krzemu. Nawożenie roślin włączone do agrotechniki. W Polsce na rynku można uprawnych krzemem daje dobre efekty plonotwór- kupić Zeolity zakarpackie wydobywane w Karpatach, cze nie tylko w warunkach klimatu tropikalnego, ale do stosowania w ogrodach, na trawnikach. Nawożenie zyskuje coraz więcej zwolenników w uprawie roślin w oparte o zeolity zaczyna się rozwijać również w Polsce. Europie. Prowadzone w IUNG-PIB badania wazono- Trwają badania nad skutecznością nawozową saletrza- we z pszenicą uprawianą w stresie suszy wskazują na ku na nośniku zeolitowym (ZA Kędzierzyn, INS, IUN- pozytywne działanie krzemu aplikowanego dolistnie G-PIB). jak i doglebowo w zapobieganiu i łagodzeniu skutków Nawozy wzbogacone w aminokwasy. W ostatnich la- deficytu wody u roślin. Krzem powoduje usztywnienie tach wprowadzona została na rynek nawozowy nowa ścian komórkowych, wspomaga wydajność fotosyn- forma preparatów, tzw. biostymulatory zawierające w tezy, ogranicza transpirację naskórkową i chroni rośli- swym składzie naturalne aminokwasy. Związki te apli- ny przed nadmierną utratą wody. Znane jest również kowane spełniają rolę chelatora i przyspieszają pobie- działanie osmoregulacyjne krzemu, które polega na ranie i transport w roślinie składników pokarmowych. zwiększeniu zdolności komórek do zatrzymywania Przyswajalność składników (wg zapewnień producen- „wody. Nierozpuszczalna warstwa krzemowa odkła- tów) wynosi blisko 100% i następuje w ciągu 2-5 godzin od zastosowania. Aminokwasy poprawiają i uspraw- dana pod skórką liści i korzeni skutecznie ogranicza niają metabolizm wewnątrzkomórkowy oraz fotosyn- wnikanie patogenów i hamuje aktywność szkodników. tezę roślin, zapewniają lepsze wykorzystanie i poprawę Kwasy polikrzemowe mają zdolność łączenia cząste- skuteczności nawożenia NPK. Zwiększa się odporność czek gleby i tworzenia mostków krzemionkowych, któ- i tolerancja roślin na stresy pogodowe (susza, przy- re poprawiają jej strukturę i zdolność zatrzymywania mrozki). Oprysk nalistny daje możliwość łącznego za- wody. Dotyczy to głównie gleb lekkich i średnich. W stosowania mieszaniny nawozu aminokwasowego ze związku z dobroczynnym, wielokierunkowym działa- środkami ochrony roślin (np. z fungicydami). niem krzemu zaleca się stosowanie każdego roku na- wozu wieloskładnikowego Polifoska Krzem NPK(S)+Si, Źródło pierwotne https://nawozy.eu/ Tolerancję roślin na niedobór wody w glebie zwiększa prawidłowe nawożenie. 9

FOTO pixabay Od 1 sierpnia 2021 roku wejdzie obowiązek zmniejszenia emisji azotu do środowiska Przez ostatnie lata rolnicy byli nastawieni na zwiększanie wydajności produkcji, teraz będą musieli bardziej zatroszczyć się o środowisko naturalne. Nowy Europejski Zielo- ny Ład wprowadzany przez Unię Europejską budzi wiele emocji. Jednak, zdaniem na- ukowców, rolnicy nie mają się czego obawiać, gdyż są już gotowe rozwiązania. Wystar- czy je tylko wdrożyć w życie. NAWOZY Z anim Polska weszła do Unii Europejskiej rolnicy, średnich gospodarstw będzie w stanie dostosować się podobnie jak dziś, martwili się, że nie będą mo- do strategii od pola do stołu oraz do zwiększenia bio- gli sprostać wysokim wymaganiom. Okazało się różnorodności. Instytut ma już przygotowane pewne jednak, że wymogi nie były trudne do spełnienia. rozwiązania. Jest gotowy do niesienia pomocy rolni- Wielu rolników przekonało się, że poprawa dobrostanu kom zarówno z małych jak i średnich gospodarstw, na zwierząt to także poprawa komfortu pracy. które teraz stawia Unia Europejska. WSPÓŁCZEŚNIE ZUPEŁNIE INACZEJ W Instytucie powstał projekt mikrobiogazowni, które BUDUJE SIĘ BUDYNKI INWENTARSKIE mogą ograniczyć emisję gazów w każdym gospodar- Współczesne obory są zaprojektowane tak, aby za- stwie. Stwarza to możliwość produkowania prądu i pewnić zwierzętom odpowiednią przestrzeń. Podczas ciepła na własne potrzeby. Tak pozyskany prąd można konstruowania obiektu należy również pamiętać o zużyć do ogrzewania budynków. dostępie świeżego powietrza i światła, a także o za- To co dla rolnictwa jest niechcianym odpadem dla pewnieniu odpowiedniego mikroklimatu i dostępie do energetyki odnawialnej może być cennym surowcem. czystej wody. EUROPEJSKI ZIELONY ŁAD STAWIA PRZED Wiele gospodarstw współpracuje z uczelniami rolni- ROLNICTWEM RÓWNIEŻ WYZWANIE czymi oraz instytutami naukowymi. Dzięki temu po- POLEGAJĄCE NA ZMNIEJSZENIU EMISJI lepszył się dobrostan, a tym samym zdrowotność i ży- AMONIAKU DO ŚRODOWISKA. wotność zwierząt. Mimo tego rolnicy mają wiele obaw Może w tym pomóc zastosowanie nowego nawozu, ja- do nowych wytycznych Europejskiego Zielonego Ładu. kim jest mocznik z inhibitorem ureazy. W produkt o na- W PROGRAMIE JEST ZMNIEJSZENIE STOSOWANIA zwie handlowej Pulrea® +Inu będzie można zaopatrzyć NAWOZÓW MINERALNYCH I ŚRODKÓW OCHRONY się jeszcze w tym roku w autoryzowanych punktach ROŚLIN O POŁOWĘ dystrybucyjnych Grupy Azoty, która jest producentem Uprawy ekologiczne w gospodarstwie mają stano- tego nawozu. wić 1/4 wszystkich upraw. Wg naukowców z Instytutu Dyrektywa NEC będzie obowiązywać wszystkich rolni- Technologiczno-Przyrodniczego większość małych i ków od 1 sierpnia 2021 r. i od tego czasu zmniejszenie emisji amoniaku do środowiska będzie obowiązkowe. 10

Pulrea® +INu NAWOZY - mocznik z inhibitorem od Grupy Azoty Grupy Azoty wychodząc naprzeciw wymaganiom Dyrektywy NEC dotyczą- cej redukcji emisji amo- niaku z wprowadza nowy produkt: mocznik z inhibi- torem pod nazwą handlo- wą Pulrea® +INu. S tosowanie mocznika z inhibi- torem ma na celu spełnienie wymagań Dyrektywy NEC dotyczącej redukcji emisji amoniaku do atmosfery - koniecz- ność implementacji przepisów Dy- rektywy NEC do prawodawstwa polskiego. Dodatkowo zmiana pra- wa mająca na celu zmniejszenie emisji amoniaku do atmosfery jest zgodna z ideą Europejskiego Zielo- nego Ładu oraz jego celów i zało- żeń. Produkty z inhibitorem ureazy będą dużym wsparciem w ograni- czeniu emisyjności obszaru AGRO. Stosowanie mocznika z inhibitora- mi będzie obowiązywać w Polsce od 01 sierpnia 2021 r Grupa Azoty – jeden z liderów branży nawozowo-chemicznej w Europie stosując się do wy- magań Dyrektywy NEC oferuje nowy produkt: mocznik N46 z inhibitorem ureazy (NBPT) pod nazwą handlową Pulrea® +INu oferowany w opakowaniach 500 kg i 25 kg. Tym samym Grupa Azoty nawiązuje do wyzwań, jakie stawia przed rolnictwem Europejski Zielony Ład. Produkt będzie dostępny jeszcze w 2020r u Autoryzowanych Dystrybutorów Grupy Azoty. Więcej informacji na www.nawozy.eu 11

dr inż. TOMASZ R. SEKUTOWSKI Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB w Puławach Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu Co w grochu „piszczy” Niewątpliwie w ciągu najbliższych kilku lat, groch nadal będzie odgrywał istotną rolę w strukturze zasiewów roślin bobowatych, pomimo znacznego wzrostu areału uprawy soi jaki obserwuje się w naszym kraju na przestrzeni ostatnich 5 lat. Zaletą grochu (za- równo siewnego jak i paszowego – peluszki) jest fakt, iż mogą być uprawiane w plonie głównym jak i w międzyplonach, na glebach słabych lub średnich. Stale zwiększający się areał uprawy grochu, jest zjawi- odpowiedni stosunek wody do powietrzna, co nie jest bez skiem bardzo pożądanym, a w ostatnich latach wręcz znaczenia w szczególności w ostatnich sezonach wegeta- koniecznym dla prawidłowego funkcjonowania płodo- cyjnych, które charakteryzowały się krótkotrwałymi nie- zmianu, podwyższenia urodzajności i zasobności gleby doborami wody, szczególnie niebezpiecznymi dla roślin oraz dbania o środowisko rolnicze (jako rośliny proekolo- grochu w fazie kwitnienia i zawiązywania strąków. giczne). Groch ale nie tylko bo wszystkie gatunki z rodzi- Podobnie jak wszystkie rośliny uprawne, również i planta- ny bobowatych, dzięki aktywnej symbiozie z bakteriami cja grochu wymaga odpowiedniej ochrony przed agrofa- brodawkowymi (np. Rhizobium leguminosarum), wiążą gami, aby mógł dobrze się rozwijać i wydać plon o zada- wolny azot atmosferyczny, który wraz z resztkami poż- walających parametrach ilościowych oraz jakościowych. niwnymi pozostaje w warstwie ornej gleby. Szacuje się, 1. CHWASTY że w ten sposób do środowiska glebowego trafia średnio Jednym z pierwszych zabiegów jaki rolnik powinien wy- od 80 do120(200!) kg biologicznego N/ha. Bardzo warto- konać na swojej plantacji jest oprysk herbicydowy. Rośli- ściowe resztki pożniwne są doskonałym materiałem do ny grochu wschodzą po około 2 tygodniach (w zależno- rozwoju edafonu, który aktywnie stymuluje procesy mi- ści od odmiany i warunków klimatyczno-glebowych) od neralizacji substancji organicznej. Groch zaliczany jest do momentu siewu a w kolejnych 2-3 tygodniach ich rozwój roślin strukturotwórczych, gdyż przyczynia się do tworze- jest bardzo powolny. Stwarza to dogodne warunki do nia właściwej struktury gruzełkowatej, która gwarantuje 12 FOTO T. Sekutowski

rozwoju różnych gatunków chwastów. Zachwaszczenie FOTO T. Sekutowski pola zależy w dużej mierze od przedplonu, dlatego mogą pojawić się różne taksony, np. z gatunków jednoliścien- 3. SZKODNIKI nych: samosiewy zbóż, miotła zbożowa, chwastnica Niestety groch jest również narażony na działanie i wystę- jednostronna, paluszniki, włośnice czy perz właściwy. Z powanie szkodników, które niszczą plantację i przyczy- gatunków dwuliściennych możemy spodziewać się wy- niają się do znacznego zmniejszenia plonów. Kiełkujące stępowania samosiewów rzepaku, komosy białej, fiołka nasionagrochu, są bardzo chętnie uszkadzane przez lar- polnego, ostrożenia polnego, bodziszka drobnego, chwa- wy śmietki kiełkówki, które mogą powodować placowe stów rumianowatych, maku polnego, chabra bławatka, wypadanie roślin grochu. Duże szkody mogą powodować przymiotna kanadyjskiego, żółtlicy drobnokwiatowej również chrząszcze, np. oprzędziki (pręgowany, szary), czy gwiazdnicy pospolitej. Pojawienie się masowego wy- które wczesną wiosna wyjadają liścienie z brzegu siewek. stąpienia chwastów w przypadku ich niewłaściwego lub Groźnym szkodnikiem jest ponadto mszyca grochowa spóźnionego zwalczania może spowodować obniżenie czy trzmielinowo-burakowa, która (poza wysysaniem plonu nasion grochu do 25-30%. Z tego względu uży- soku z roślin) może przenosić choroby wirusowe, takie jak cie odpowiednich herbicydów w zalecanych dawkach i mozaika zwykła i mozaika ostra grochu. W gorące i suche terminach daje gwarancję utrzymania takiej plantacji w lata na krótko przed kwitnieniem grochu, mogą pojawić stanie wolnym od chwastów i uzyskania odpowiednio się wciornastki, które wysysają sok, przez co powodują wysokich plonów. zniekształcenia łodyg i kwiatów, co może przyczyniać się Przykłady zalecanych herbicydów i ich s.cz.: Boxer 800 EC do niezawiązywania strąków. W okresie od kwitnienia do (s.cz. prosulfokarb); Corum 502,4 SL (s.cz. bentazon; ima- zawiązywania strąków groch narażony jest na żerowanie zamoks); Basagran 480 SL, Bazon, Benta 480 SL, Bentaz pachówki strąkóweczki, która powoduje „robaczywienie” 480 SL, Bento, Gransol 480 SL, Wolof A (lub B, C) 480 SL nasion. Coraz częściej odnotowuje się również szkodliwe (s.cz. bentazon); Butoxone M 400 SL (s.cz. MCPB); Balan działanie innego szkodnika liści grochu, a mianowicie 180 EC, Bonalan 180 EC (s.cz. benfluralina); Bandur 600 zwójki poziomeczki, która żeruje na wierzchołkach pę- SC, Bingo 600 SC, Dubri 600 SC (s.cz. aklonifen); Stomp dów i wyjada ich wnętrze. Ponadto na plantacji grochu Aqua 455 CS, Zapora Liquid 455 CS (s.cz. pendimetalina); mogą pojawić inne szkodniki, tj. paciornica grochowian- Stallion 363 CS (s.cz. pendimetalina, chlomazon); Wing ka, która żeruje w pąku kwiatowym, powodując straty P 462,5 EC (s.cz. pendimetalina, dimetenamid-P); Agil podczas zawiązywania się strąków. - S 100 EC, Agil 100 EC, Aria 100 EC, Bosiak 100 EC, Vi- Przykłady zalecanych insektycydów i ich s.cz.: Acelan 20 ma-Propachizafop, Zetrola 100 EC (s.cz. propachizafop); SP, Acelan 20 SP, Kobe 20 SP, Lanmos 20 SP, Mospilan 20 Focus Ultra 100 EC (s.cz. cykloksydym); Frequent, Fusila- SP, Sekil 20 SP (s.cz. acetamipryd); A-Cyper 100 EC, Alci- de Forte 150 EC, Privium 125 EC, Trivko (s.cz. fluazyfop-P per 100 EC, AlfaCyper 100 EC, Alfacypermetryna 10 EC, butylu); Achiba 05 EC, Lampart 05 EC, Leopard Extra 05 Alfa-Pest 100 EC, Alfastop 100 EC, Asteria 100 EC, Cyper EC, Pantera 040 EC, Pilot 10 EC, Targa Super 05 EC (s.cz. -Fas 100 EC, Fastac 100 EC, Fasthrin 10 EC, Fiesta 100 EC, chizalofop-P etylu); Bagira 040 EC, Grapan Extra 40 EC, Proalfacypermetrin (s.cz. alfa-cypermetryna); Afi Max Pantera 040 EC (s.cz. chizalofop-P tefurylu); Gallant Su- 500 EC, Cyperkill Max 500 EC, Cypermoc, Insektus 500 EC, per 104 EC, Perenal 104 EC (s.cz. haloksyfop-P);GramiGu- Super Cyper 500 EC, Superkill 500 EC, Superkill Max 500 ard, Select Super 120 EC (s.cz. kletodym). EC, Supersect 500 EC (s.cz. cypermetryna); Bulldock 025 2. CHOROBY EC, Tekapo 025 EC (s.cz. beta-cyflutryna); Decis Mega 50 Większość odmian grochu, głównie siewnego (peluszka EW, Patriot 100 EC (s.cz. deltametryna); Proteus 110 OD, jest mniej wrażliwa) jest narażona na działanie chorób Ptolemeusz 110 OD (s.cz. tiachlopryd, deltametryna). wywołanych przez czynniki wirusowe oraz grzybowe, które niszczą plantację i przyczyniają się do znacznego zmniejszenia plonu nasion (25-50%). Do najważniejszych chorób występujących w trakcie we- getacji na plantacji grochu można zaliczyć: askochytozę, fuzaryjne więdnięcie grochu, mączniaka prawdziwego i rzekomego grochu, rdzę grochu, zgniliznę twardzikową, szarą pleśń, czekoladową plamistość oraz liczne choroby wirusowe grochu, których wektorem są głównie mszyce, rzadziej wciornastki. Przykłady zalecanych fungicydów i ich s.cz.: Gwarant 500 SC (s.cz. chlorotalonil); Afrodyta 250 SC, Amistar 25 SC Ascom 25 SC, Astar 250 SC, Azarius-Pro 250 SC, Azogu- ard AZT 250 SC, DobromirTop 250 SC, Globaztar AZT 250 SC, Mirador 250 SC, Robin 250 SC, Starami 250 SC, Zaftra AZT 250 SC, Zakeo 250 SC (s.cz. azoksystrobina); Amistar Opti 480 SC,AscomOptimum (s.cz. azoksystrobina, chlo- rotalonil); Bajlando 500 SC, Sintop 500 SC, Tiofan 500 SC, Tiptop 500 SC,Topsin M 500 SC (s.cz. tiofanat metylowy); Botrefin, Switch 62,5 WG (s.cz. cyprodynil, fludioksonil); Geoxe 50 WG, Maxim 025 FS (s.cz. fludioksonil); Wakil XL 325 WG (s.cz. metalaksyl-M, cymoksanil, fludiokso- nil); Dagonis (s.cz. luksapyroksad, difenokonazol); Ortiva Top 325 SC, Scorpion 325 SC (s.cz. azoksystrobina, dife- nokonazol); Globagran SL (s.cz. bentazon); Gwarant 500 SC (s.cz. chlorotalonil); Luna Sensation 500 SC (s.cz. flu- opyram, trifloksystrobina); Siarkol 80 WG, Siarkol 80 WP, Siarkol 800 SC, Siarkol Bis 80 WG (s.cz. siarka); Signis Bis 33 WG, Signis Max 33 WG, Signum 33 WG, Spector 33 WG (s.cz. boskalid, piraklostrobina). 13

Nagroda AgroBioTop za zidentyfikowanie genu odporności na raka ziemniaka Dr Jarosław Plich z Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Młochowie został laure- atem prestiżowej nagrody naukowej AgroBioTop, przyznawanej przez Komitet Bio- technologii Polskiej Akademii Nauk. Honoruje ona młodych uczonych, których uznane dokonania z zakresu biotechnologii przyczyniły się do rozwoju nauk rolniczych i wnoszą̨ wybitny wkład w rozwój rolnictwa. W bieżącym roku odbyła się czwarta edycja konkursu. -Jury przyznało nagrodę za zidentyfikowanie genu zrównoważonego – tłumaczy dr Jarosław Plich - Rak ziemniaka, uodparniającego tę roślinę na infek- ziemniaka powoduje całkowitą utratę wartości han- cje grzybowe wywołujące chorobę nazywaną dlowej plonu oraz zanieczyszczenie gleby przetrwalni- rakiem ziemniaka - mówi prof. dr hab. Maciej Żylicz, kowymi formami grzyba, które mogą porażać rośliny przewodniczący kapituły nagrody AgroBioTop - Powo- ziemniaka sadzone na tym polu przez kolejne 40 lat. duje ona ogromne straty w rolnictwie, m.in. dlatego, że Grzyb ten niemal we wszystkich krajach świata znajduje nie ma skutecznych środków ochrony roślin zwalczają- się na listach organizmów kwarantannowych i podlega cych tę chorobę. Osiągnięcie dr. Jarosława Plicha może urzędowemu zwalczaniu. doprowadzić do komercyjnej produkcji odmian ziemnia- Gen Sen2 - warunkujący odporność roślin ziemniaka ków, odpornych na te infekcje grzybowe. na grzyb Synchytrium endobioticum, wywołujący raka Przewodniczący kapituły podkreśla wartość naukową ziemniaka - jest pierwszym na świecie zidentyfiko- osiągnięcia i jego nowatorstwo oraz potencjał związa- wanym i opisanym genem, który zapewnia roślinom ny z praktycznym wykorzystaniem. Kapituła wysoko odporność na wszystkie przebadane dotąd rasy tego oceniła również realizację założeń rolnictwa zrówno- grzyba. Ważną częścią nagrodzonego osiągnięcia jest ważonego – to nowe kryterium oceny, wprowadzone również opracowanie łatwego w użyciu molekularnego w tegorocznej edycji konkursu. Jurorzy podkreślają, że testu, umożliwiającego identyfikację obecności tego osiągnięcie dr. Plicha przyniesie korzyści w trzech klu- genu w roślinach ziemniaka. czowych wymiarach rolnictwa zrównoważonego: dla Jarosław Plich jest doktorem nauk rolniczych, absolwen- środowiska, dla producentów oraz konsumentów. tem Akademii Rolniczej w Poznaniu, studia doktoranc- - Nagrodzone osiągnięcie pokazuje jak ważne jest wy- kie odbył w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w korzystanie naturalnie występującej w świecie roślin Młochowie, gdzie dziś jest adiunktem. Dwukrotnie był bioróżnorodności dla potrzeb współczesnego rolnictwa laureatem nagrody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 14

- Obecnie moim celem jest wykorzystanie genu Sen2 ODSZKODOWANIA Miałeś do hodowli nowych „rakoodpornych” odmian ziem- wypadek? niaka, dzięki którym możliwe będzie ograniczenie roz- przestrzeniania się choroby, jak i minimalizacja strat Pomożemy Ci plonu bulw – dodaje dr Plich - AgroBioTop jest dla mnie ogromnym wyróżnieniem. Przyznanie mi tej zaszczyt- odzyskać nej nagrody odbieram jako formę docenienia kilkulet- należne odszkodowanie! niej pracy i zaangażowania w nagrodzony projekt, ale również jako uznanie dla samej tematyki badań oraz FACT charakteru nagrodzonego osiągnięcia. AgroBioTop to również nagroda pieniężna 5 000 euro, Kancelarie Doradców Prawnych i Inwestycyjnych ufundowana przez firmę Bayer. - Serdecznie gratulu- jemy dr. Jarosławowi Plichowi, doceniając zarówno (513 391 391 naukową, jak i praktyczną wartość jego osiągnięcia, związanego z kluczową w naszych warunkach uprawą – mówi Antoine Bernet, szef działu Crop Science w Bayer dla Polski, Krajów Bałtyckich, Czech i Słowacji. – Bayer od lat promuje ideę rolnictwa zrównoważonego, rozu- mianego jako działania ograniczające wpływ rolnictwa na środowisko, przy zachowaniu jego opłacalności i za- pewnieniu społecznej akceptacji. Dlatego bardzo cieszy nas potencjał projektu dr. Plicha w kontekście realizacji założeń rolnictwa zrównoważonego. Podziwiamy rów- nież pasję laureata i jego ogromne zaangażowanie w pracę naukową. Właśnie pasja naukowców zainspirowała Bayer do stworzenia inicjatywy #ThankYouScience. To forma wyrażenia wdzięczności ludziom nauki za ich pasję od- krywania nieznanego, dociekliwość, wiarę w ludzkie możliwości i pełne odwagi wizje, prowadzące do prze- łomowych odkryć, a także… pewną dozę szaleństwa. W ramach inicjatywy, organizator zachęca wszystkich do dzielenia się w mediach społecznościowych wyrazami uznania dla nauki oraz wdzięczności dla naukowców wraz z przykładami dowodzącymi w jaki sposób nauka zmienia ich codzienne życie. Elementem inicjatywy są filmowe impresje na temat pasji naukowców, ich cie- kawości świata i motywacji do jego zmiany - można je obejrzeć na kanale Bayer Polska na YouTube: https:// www.youtube.com/user/BayerPolska?app=desktop . Firma Bayer to międzynarodowe przedsiębior- WYJDŹ stwo, którego działalność skupia się przede wszyst- Z DŁUGÓW kim na obszarach nauk Life Science, jakimi są ochrona zdrowia i produkcja żywności. Jej produkty ODDŁUŻANIE i usługi mają na celu przyniesienie korzyści ludziom poprzez wspieranie wysiłków zmierzających do UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA przezwyciężenia głównych wyzwań związanych z rosnącą i starzejącą się populacją globalną. Jedno- tel. 792 088 534 cześnie Grupa dąży do poprawy rentowności i two- rzenia kapitału poprzez innowacje i wzrost. Bayer przestrzega zasad zrównoważonego rozwoju, a marka Bayer oznacza zaufanie, niezawodność i ja- kość na całym świecie. W roku podatkowym 2019 Grupa zatrudniała około 104 000 osób, a wartość jej sprzedaży wyniosła 43,5 mld euro. Wydatki inwe- stycyjne wyniosły 2,9 mld euro, wydatki na badania i rozwój 5,3 mld euro. Więcej informacji można zna- leźć na stronie internetowej www.bayer.com. rzy- szenia na stronie: www.rolnictwozrownowazone.pl. 15

MICOSAR® 60 SL – fungicyd skutecznie zwalczający kluczowe choroby zbóż i rzepaku ozimego Chcąc jeszcze lepiej odpowiedzieć na potrzeby rolników, największy polski producent środków ochrony roślin rozwinął swoją ofertę o nowy produkt fungicydowy. MICO- SAR® 60 SL działa systemicznie i uzupełnia dotychczasowy program ochrony pszenicy ozimej i jarej oraz rzepaku ozimego w portfolio CIECH Sarzyna. Dzięki efektywnej sub- stancji czynnej – metkonazol – fungicyd ten kompleksowo wspiera zdrowy, intensywny wzrost i rozwój roślin. Jego wysoka skuteczność w zwalczaniu szerokiego spektrum chorób została potwierdzona rejestracyjnie. K oniec roku to dla rolników czas planowania upraw reguluje pokrój upraw oraz utrzymuje ich zdrowotność. i ich ochrony na przyszły rok. Podczas tego pro- Wyjątkową skuteczność MICOSAR® 60 SL w zwalczaniu cesu warto wybrać odpowiednie fungicydy, za- kluczowych chorób zbóż i rzepaku ozimego zapewnia bezpieczające rośliny przed chorobami powodowanymi sprawdzona formulacja substancji aktywnej, którą jest przez grzyby. Środki te oddziałują na komórki grzyba metkonazol – mówi Jacek Skwira Dyrektor Marketingu poprzez zakłócenie różnych procesów metabolicznych Strategicznego i Rozwoju Produktu CIECH Sarzyna. ograniczając rozwój chorób. Sprawdzona formulacja SL oraz wydajna w stosowaniu MICOSAR® 60 SL, nowość w ofercie CIECH Sarzyna, jest forma koncentratu rozpuszczalnego w wodzie oferu- dedykowany rolnikom ceniącym szybką i trwałą skutecz- je wyższą skuteczność niż dostępne na rynku produkty ność ochrony fungicydowej oraz efektywną regulację konkurencyjne o innej gramaturze substancji czy też pokroju rośliny w uprawie rzepaku. Substancja czynna formulacji. Co więcej, środki oparte na formulacji SL są produktu – metkonazol – jest pobierana przez liście i znacznie bardziej przyjazne dla użytkownika i środowi- działa wielokierunkowo – może być stosowana zapobie- ska niż produkty w formulacji EC. MICOSAR® 60 SL w 1 gawczo, interwencyjnie, a także wyniszczająco. Oferta litrze zawiera 60 g metkonazolu (6,7%). Jest przez roślinę CIECH zawiera już produkty z grupy triazoli, nowy pro- pobierany przez liście i działa systemicznie, na każdym dukt stanowi znaczące wsparcie w ochronie zbóż. etapie wzrostu uprawy. Środek niezawodnie zwalcza najważniejsze choroby Metkonazol to związek z grupy triazoli, który jest zalicza- pszenicy ozimej i jarej, a także rzepaku ozimego.Wpływa ny do grupy 3 (fungicydy DMI). W roślinie działa syste- również na efektywność upraw – jest skutecznym regu- micznie, jako inhibitor biosyntezy ergosterolu. Metkona- latorem wzrostu w uprawie rzepaku ozimego, wykazując zol jest zalecany do zwalczania chorób powodowanych bardzo silne działanie „skracające łodygę”, co jest kluczo- przez grzyby w takich zbożach, jak pszenica ozima i jara, we podczas długich, ciepłych okresów jesiennych i pod- a także w rzepaku ozimym. Na rynku rolniczym substan- czas wzmożonego wzrostu roślin przed zimą. Produkt cja ta jest dostępna od 1994 roku, po raz pierwszy zareje- poprawia także zimotrwałość oraz ogranicza wyleganie strowana została we Francji. w rzepaku ozimym przed zbiorem. W przypadku pszenicy ozimej oraz pszenicy jarej, MICO- Preparat zwalcza choroby zbóż o dużym znaczeniu eko- SAR® 60 SL należy stosować od początku fazy strzelania nomicznym, głównie atakujące kłos, takie jak septorioza w źdźbło do końca fazy kłoszenia. W przypadku rzepaku paskowana liści i fuzarioza kłosów. Stanowi bardzo dobre – wiosną od początku fazy wzrostu pędu do fazy zielone- rozszerzenie oferty fungicydowej CIECH Sarzyna w psze- go pąka, a jesienią w fazie 4-6 liści rzepaku. nicy jarej i ozimej, dzięki czemu program ochrony upraw największego polskiego producenta środków ochrony roślin przed grzybami będzie jeszcze bardziej kompletny. - Najnowszy produkt CIECH Sarzyna, MICOSAR® 60 SL, stanowi jeden z filarów naszej strategii skutecznej ochro- ny zbóż i rzepaku. Preparat rozszerza dotychczasową ofertę fungicydów, zwalcza szerokie spektrum chorób, CIECH Sarzyna jest jedną z kluczowych spółek Grupy CIECH i filarem jej seg- mentu organicznego. Specjalizuje się w produkcji środków ochrony roślin (AGRO) i jest ich największym polskim producentem oraz liderem sprzedaży na rynku herbi- cydów (środków chwastobójczych). Przewagą konkurencyjną Spółki jest m.in. jed- na z najnowocześniejszych na świecie instalacji do produkcji MCPA – skutecznego i bezpiecznego środka chwastobójczego, a także 60 lat doświadczenia w produkcji środków ochrony roślin. Do najbardziej znanych znaków handlowych Spółki na- leżą marki: CHWASTOX®, AGROSAR® 360 SL, AZOKSAR® 250 SC, ASKALON® 125 SC, AKAPIT® 125 EC, TARCZA® ŁAN EXTRA 250 EW oraz WINDSAR 250 EC. Firma, poza kluczowymi krajami europejskimi, oJebjs1pł6urgoudjuekttayktżreafriayjnąkdi owpAomnaedry4c0e Północnej i Południowej, Azji, Afryce i Australii. krajów całego świata.

Z asiłek opiekuńczy przysługuje na do- sprawności do ukończenia 18 lat albo dzieckiem tychczasowych zasadach – w przypadku z orzeczeniem o niepełnosprawności lub orze- zamknięcia z powodu COVID-19 żłobka, czeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. przedszkola, szkoły lub innej placówki, do której Podstawa prawna uczęszcza dziecko – ubezpieczonym rolnikom i • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 li- domownikom z powodu konieczności osobiste- stopada 2020 r. w sprawie określenia dłuższego go sprawowania opieki nad: okresu pobierania zasiłku opiekuńczego w celu - dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, przeciwdziałania COVID-19 (Dz. U. z 2020 r. poz. - dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o 2108). znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełno- żródło: MRiRW 17

Eksperci alarmują: Polska wysycha Woda jest zasobem, o który będą toczyły się wojny - mówi rolnik, a zarazem jeden z autorów Ekspertyzy „Woda w rolnictwie”. Ta pogłębiona i wieloaspektowa diagno- za powstała z inicjatywy Koalicji Żywa Ziemia. Została opracowana we współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla oraz Fundacją WWF Polska. Znaleźć w niej można teksty naukowców i praktyków pokazujące, że polskie zasoby wodne są niemal najmniejsze w Europie, a potrzeba retencjonowania wody już dzisiaj jest bardzo pilna. W perspekty- wie najbliższych 30 lat powierzchnia nawadnianych upraw owoców i warzyw w Polsce może wzrosnąć niemal o połowę. Nie pozostanie to bez wpływu na koszty produkcji. Pojawia się też pytanie: skąd wziąć wodę? P olska jest w Europie jednym z najuboższych w Od 1960 do 2010 roku Europa straciła 24% odnawial- wodę krajów. W latach 1946-2016, średnia rocz- nych zasobów wody per capita. – Kurczenie się zaso- na zasobów wodnych przypadająca w Europie na bów wody, a także pogarszanie się jej jakości, wyma- głowę mieszkańca wynosiła 5000 m3 wody, natomiast gają kompleksowego podejścia do ich ochrony, którą w Polsce tylko 1800 m3. W latach o niższych opadach w krajobrazie zapewnia przede wszystkim ograniczanie mamy do dyspozycji tylko nieco ponad 1100 m3 na oso- jej odpływu. Poza działaniami zatrzymującymi wodę, bę, a w latach mokrych 2600 m3. Eksperci zaniepokojeni cel ten można również osiągnąć poprzez właściwe są tendencją spadkową ilości zasobów wodnych w Pol- kształtowanie struktury krajobrazu i wprowadzenie ele- sce. Próg 1700 m3/os jest granicą „stresu wodnego” czyli mentów tzw. zielonej infrastruktury, która modyfikuje zagrożenia deficytem wody. bilans cieplny i wodny krajobrazu. Elementy zielonej Ekspertyza zawiera diagnozę problemu niedoborów infrastruktury podnoszą odporność środowiska na za- wody - coraz częściej powtarzających się susz, wysy- burzenia związane np. ze zmianą klimatu oraz, co jest chania rzek, obniżania się poziomu wód gruntowych i szczególnie ważne dla ludzi, przyczyniają się do polep- nawracających niedoborów wody w wodociągach. Na- szenia warunków życia – tłumaczy dr Zdzisław Bernacki ukowcy piszą o tym, że polskie zasoby odnawialne po- z Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, jeden chodzą z opadów i są one w 70% wykorzystywane przez z autorów Ekspertyzy. rolnictwo. Od przyjętego w Polsce modelu rozwoju rol- Poziom wód gruntowych w Polsce obniżył się w ostat- nictwa i sposobu, w jaki zachowywać lub tracić będzie nich kilku latach o dwa metry. Zasoby nie odnawiają się ono wodę, zależeć będzie ile jej zasobów będziemy mieli w takim tempie, jak dawniej, a spowodowane zmianą do dyspozycji. Realizowana do tej pory przez władzę pu- klimatu wydłużenie okresu wegetacyjnego i zwiększone bliczną koncepcja „rolnictwa odwodnieniowego” prze- parowanie, związane ze wzrostem średnich temperatur stała się sprawdzać. Choć w skali roku opadów od wie- sprawia, że zapotrzebowanie na wodę jest coraz więk- lu dekad jest tyle samo, to w ostatnich latach znacznie sze. Jeśli połączymy to z faktem, że zmienił się rozkład większym problemem w Polsce są nawracające susze opadów - gwałtowne, obfite deszcze przeplatają się z niż nadmiar wody, z którego należałoby osuszać tereny przedłużającymi się okresami suszy - zrozumiemy, że rolnicze. – Odtworzenie retencji glebowej i krajobra- większość wody tracimy bezpowrotnie wraz ze spływem zowej, a także odstąpienie od inwestycji mających na powierzchniowym, dodatkowo przyspieszonym wadli- celu udrażnianie i regulowanie cieków, w konsekwencji wymi działaniami hydrologicznymi. –Największy poten- przyspieszających odpływ wody ze zlewni i zwiększają- cjał retencjonowania wody, jej odzyskiwania i zatrzymy- cych ryzyko zarówno suszy na terenach rolniczych, jak wania, mają sam obszar zlewni oraz znajdujące się na i powodzi w dolnych odcinkach dużych rzek, to najpil- nim gleby. Woda może być zatrzymywana w krajobrazie niejsze zadania, które chronić będą zasoby wodne Pol- na wiele sposobów. Stałe pokrycie gruntów roślinnością ski i zapewnią trwałość produkcji rolnej, a zatem bez- m.in. poprzez zadrzewienia, trwałe użytki zielone, mię- pieczeństwo żywnościowe kraju – wyjaśnia Przemysław dzyplony, poplony, mulczowanie oraz zachowywanie Nawrocki z fundacji WWF Polska. terenów podmokłych czy pasów zadrzewień sprzyja Autorzy wskazują, że problem niedoboru wód będzie spowalnianiu jej odpływu z terenów rolnych – wyliczaAr- się pogłębiał. Spowoduje to potrzebę coraz dokładniej- tur Furdyna, niezależny ekspert ds. ekologii wód, jeden szego opomiarowania, kontroli i rozwoju systemu opłat z autorów Ekspertyzy. Zmiana sposobu gospodarowa- za pobór wód do nawodnień. Przełoży się to na koszty nia wodą w obrębie samych gospodarstw ma ogromne prowadzenia produkcji rolnej. Nawet, gdyby państwo znaczenie. Zretencjonowanie jej w glebie i krajobrazie szeroko wspierało inwestycje w systemy do nawodnień poprzez odpowiednie kształtowanie upraw i dbanie o - co zdaniem autorów Ekspertyzy nie jest rozsądnym zawartość materii organicznej w glebie, daje rolnikom rozwiązaniem, biorąc pod uwagę skąpe zasoby wodne szansę uniknięcia kosztów oraz zapewnienia trwałości i Polski - pozostaje jeszcze koszt wody do nawodnień, od niezależności produkcji rolnej. Wsparcie instytucjonalne których rolnictwo stanie się wtedy w pełni zależne. poprzez systemy dopłat do praktyk chroniących zasoby 18

wody w glebie i krajobrazie oraz zorientowane na te cele ralnych w naszym kraju. Jeśli poziom wód gruntowych doradztwo, pomogłoby rolnikom uzyskać tę niezależ- nadal będzie się obniżał, lasy będą się degenerować i ność i uniknąć dodatkowych kosztów. obumierać. Wyschną bagna, torfowiska i mokradła, któ- Autorzy Ekspertyzy są przekonani, że Polska zagrożona re są jednymi z najcenniejszych miejsc jeśli chodzi o róż- jest poważnymi brakami wody. To właśnie głębokie za- norodność gatunków. Zachowanie wody w krajobrazie, niepokojenie stanem zasobów wodnych w Polsce - za- to m.in. zadbanie o walory przyrodnicze, rekreacyjne i równo pod względem ich jakości, jak i ilości - było przy- estetyczne naszego otoczenia. czyną powstania Ekspertyzy. Woda to dobro wspólne, Ekspertyza wskazuje rozwiązania w zakresie polityki, a jednocześnie niezwykle cenny zasób, niezbędny do ochrony środowiska czy praktyk rolnych, które mogą życia, produkcji żywności, a także rozwoju gospodar- przyczynić się do lepszej ochrony zasobów. W oparciu czego. Polskie zasoby wodne są bardzo niewielkie i ich o naukowe dane, autorzy Ekspertyzy proponują zmia- ochrona powinna stać się priorytetem polityki krajowej. ny, których ochrona jest warunkiem trwałości produkcji Ich dalsze uszczuplenie i degradacja grozi drastycznym rolnej, dbałości o jakość życia, ale także suwerenności obniżeniem jakości życia i zagraża polskiej suwerenno- i bezpieczeństwa naszego kraju w wielu innych aspek- ści oraz przyrodzie. Woda jest podstawą zdrowia i trwa- tach. łości ekosystemów, które dostarczają nam usług nie- Ekspertyza „Woda w rolnictwie” jest do pobrania pod zbędnych do biologicznego przetrwania: regulują skład adresem: https://pl.boell.org/pl/2020/11/23/woda-w-rol- atmosfery, procesy glebowe, oczyszczają wodę i powie- nictwie oraz https://koalicjazywaziemia.pl/ekspertyza trze. Od tych procesów zależy trwałość obszarów natu- -woda-w-rolnictwie/ 19

300 tys. ha gruntów w Polsce będzie nawodnionych niemal „od ręki” Już od dłuższego czasu zauważamy w naszym kraju postępującą suszę. Szczególnie niektóre regiony, jak np. woj. wielkopolskie czy kujawsko-pomorskie i łódzkie, z niedo- borami wody borykają się już co roku, od wielu lat. Coraz głośniej mówi się też o po- trzebie podjęcia zdecydowanych i jak najszybszych działań, aby wodę w naszym kraju zatrzymać. Bo Polska stepowieje, a my, zamiast wodę maksymalnie zatrzymywać, to ogromną jej większość przepuszczamy. Dosłownie, i w przenośni. Wiele zarzutów w tym zakresie kierowanych wodnienia obejmie ok. 300 tys. ha gruntów. Będzie jest zarówno do rządu i instytucji państwo- to kosztować 157 mln zł. Do tego, możemy rozpocząć wych, jak i do samych rolników. Czy słusz- jego realizację natychmiast, ponieważ okazało się, że nych? O gospodarowaniu wodą i podejmowanych w spora część zaplanowanych zadań posiadała już nie- tym zakresie działaniach, rozmawiamy z Krzysztofem zbędną dokumentację, można było od razu ogłaszać Wosiem, Zastępcą Prezesa Wód Polskich ds. Ochrony przetargi. Przed Powodzią i Suszą. R.S.: 32 MLN M3 TO DUŻO CZY MAŁO? I JAK TE RENATA STRUZIK: O TYM, ŻE BĘDZIEMY SIĘ MIE- RZYĆ ZE ZJAWISKIEM SUSZY, WIEDZIELIŚMY JUŻ NA POCZĄTKU ROKU. Z RESZTĄ TO ZJAWISKO PO- GŁĘBIA SIĘ PRZYNAJMNIEJ OD 2-3 LAT. JAKIE DZIA- ŁANIA ZOSTAŁY PODJĘTE, ABY SUSZY I JEJ SKUT- KOM ZAPOBIEGAĆ? Krzysztof Woś: Po braku śnieżnej zimy, poza doraź- nymi działaniami, jak zamykanie wszelkiego rodza- ju urządzeń piętrzących już w lutym, a nie jak to się standardowo robi - w okresie kwietniowo-majowym, po przejściu wód roztopowych - oraz poza standardo- wymi pracami utrzymaniowymi i inwestycyjnymi w urządzenia wodne, szukaliśmy też rozwiązań ponad- standardowych. Stwierdziliśmy, że musimy zrobić jak najszybciej coś, co będzie realnie odczuwalne od razu dla produkcji rolniczej. Zaczęliśmy więc realizować program retencji korytowej. R.S.: NA CZYM POLEGA TEN PROGRAM I JAK MA ON POMÓC ROLNIKOM? K.W.: Na początku każdy z 50 zarządów zlewni w całej Polsce wybrał na swoim obszarze jeden ciek, który ma największe znaczenie dla produkcji rolnej w okolicy. Na tych ciekach, w ramach programu retencji koryto- wej, zostało wytypowanych do zrobienia – wyremon- towania lub wybudowania - 627 urządzeń wodnych (jazów luz zastawek). Dzięki temu okoliczni producen- ci rolni niemal od razu odczują poprawę, jeśli chodzi o dostępność wody. R.S.: CZYLI EFEKT BĘDZIE NATYCHMIASTOWY… A NA JAK DUŻĄ SKALĘ? K.W.: Po zakończeniu programu, retencja zwiększy się o ponad 32 mln m3 wody w miejscach, gdzie jest ona w tym momencie najbardziej potrzebna. Szacu- jemy, że ten efekt bezpośredniego i pośredniego na- 20

LICZBY MAJĄ SIĘ DO CAŁOŚCI RETENCJONOWA- nych, mających na celu uświadamianie społeczeństwa NEJ W KRAJU WODY? CZĘSTO ZARZUCA SIĘ RZĄ- w zakresie np. oszczędzania wody. Ten rozbudowany DZĄCYM, ALE TEŻ INSTYTUCJOM PAŃSTWOWYM, plan przeciwdziałania skutkom suszy ma być zatwier- W TYM WODOM POLSKIM, ŻE NIEWIELE ROBIĄ W dzony i opublikowany w ramach rozporządzenia Mi- ZAKRESIE POPRAWY GOSPODAROWANIA WODĄ. nistra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej już MÓWI SIĘ PRZY TYM, ŻE NASZ KRAJ STEPOWIE- pod koniec tego roku. JE I WKRÓTCE MOŻE NAM ZACZĄĆ BRAKOWAĆ R.S.: NO WŁAŚNIE, EDUKACJA SPOŁECZEŃSTWA WODY... W ZAKRESIE OSZCZĘDZANIA I GOSPODAROWANIA K.W.: No cóż, biorąc pod uwagę nasze potrzeby re- WODĄ JEST KLUCZOWA. RÓWNIEŻ ROLNIKÓW. BO tencyjne w skali kraju, te 32 mln m3 to tylko 1% wody, MIMO, ŻE TEORETYCZNIE POWINNI ONI DOSKO- którą retencjonujemy. Aktualnie przez Polskę przepły- NALE WIEDZIEĆ, JAK ZATRZYMYWAĆ WODĘ NA wa 62 mld m3 wody rocznie, z czego retencjonujemy SWOICH TERENACH, TO JEDNAK NIE ZAWSZE JEST tylko 4 mld m3 wody, czyli ok. 6,5% - co w przeliczeniu TO TAKIE OCZYWISTE. na jednego mieszkańca daje zasób wody trzykrotnie K.W.: Współpracujemy w tym zakresie cały czas z mi- mniejszy, niż wynosi średnia europejska. Tak słabe nisterstwem rolnictwa, m.in. przy wspólnej inicjaty- wyniki to efekt dziesięcioleci zaniedbań w infrastruk- wie, której, jako Wody Polskie byliśmy inicjatorami, a turze gospodarki wodnej. Trzy lata działalności Wód teraz jesteśmy jej głównym partnerem. Na obszarach, Polskich nie przełoży się od razu na poprawę sytuacji. gdzie my administrujemy, możemy współpracować Jednak chcemy szybko zmieniać i poprawiać tę sytu- z rolnikami oraz mieć wpływ na cieki wodne i urzą- ację m.in. właśnie poprzez program retencji koryto- dzenia, których oddziaływanie wpływa na otoczenie i wej. produkcję rolną. Jednak poza tym obszarem, którym R.S.: TO DZIAŁANIA, MOŻNA POWIEDZIEĆ, DORAŹ- administrujemy, są również niezagospodarowane NE. PLANOWANE SĄ TEŻ WIĘKSZE INWESTYCJE? cieki, rowy melioracyjne czy drenaże znajdujące się K.W.: Oczywiście. Planujemy wybudować też duże w prywatnych rękach, m.in. rolników. Czasami są oni zbiorniki retencyjne, np. w Wielowsi Klasztornej w zrzeszeni w spółki wodne, ale nie zawsze. Chodzi nam Wielkopolsce, czy w Kątach-Myscowej na Podkarpa- o to, aby do nich dotrzeć i wspólnie zadbać o tą małą ciu. To są inwestycje, o których już od dziesięcioleci retencję, wesprzeć ich w tych działaniach i pomóc w się mówi, że są niezbędne. A my postawiliśmy sobie ich koordynacji. Tak powstały Lokalne Partnerstwa na za punkt honoru, że je wybudujemy. Tak, jak to było w Rzecz Wody. przypadku stopnia wodnego w Malczycach na Odrze, R.S.: A JAK TO WSPARCIE W RAMACH LOKALNYCH czy zbiornika Świnna Poręba koło Krakowa. Tam te PARTNERSTW WYGLĄDA? inwestycje zrealizowaliśmy. To są duże zbiorniki, po- K.W.: Aktualnie Partnerstwa są prowadzone w trybie jemność każdego z nich to ok. 80 mln m3. Natomiast pilotażowym. Obejmują one każde województwo, a te 32 mln m3, które uzyskamy poprzez retencję kory- w nich wytypowane są powiaty, w których odbywają tową tak naprawdę najbardziej interesują rolników, się spotkania. Są na nie zapraszani wszyscy zainte- ponieważ odczują oni efekty od razu na swoim polu. resowani – zarówno organizacje w ramach struktur Pamiętajmy też przy tym, że samo przygotowanie ministerstwa rolnictwa (np. oddziały ARiMR), Wody procesu inwestycyjnego w przypadku budowy tych Polskie, czy władze samorządowe, jak i indywidualni dużych zbiorników, uzyskanie wszystkich niezbęd- rolnicy. W ich trakcie omawiane są tematy, co należy nych decyzji, przede wszystkim środowiskowych (bo zrobić, aby optymalnie gospodarować wodą na da- przecież działamy w bardzo specyficznym i wrażliwym nym terenie, czy jest jej nadmiar, czy niedobory, ale środowisku wodnym, które wymaga szczególnego też jakie rolnik indywidualny ma możliwości w świetle podejścia), to długotrwały proces. Niejednokrotnie obowiązującego prawa: np. wybudowania studni czy musimy przygotować raport oddziaływania na śro- zbiornika wodnego, o jakich parametrach może on dowisko, który ma zawierać odpowiednie oceny. A powstać, kiedy konieczne jest zgłoszenie, a kiedy po- te można przeprowadzić tylko w poszczególnych cy- zwolenie wodno-prawne. klach rozwoju roślin czy rozrodu zwierząt. To zazwy- R.S.: CZYLI ROLNIK DOSTAJE SPORĄ DAWKĘ WIE- czaj trwa minimum jeden rok. DZY. A CZY MOŻE LICZYĆ TEŻ NA WSPARCIE SWO- R.S.: NO TAK, TO TRWA… W KOŃCU TRZEBA TU ICH DZIAŁAŃ W ZAKRESIE RETENCJI? POGODZIĆ INTERESY WIELU ŚRODOWISK: PRZE- K.W.: Oczywiście nasza intencja jest taka, aby dotrzeć MYSŁU, ROLNIKÓW, EKOLOGÓW, SAMORZĄDÓW, do każdego, kto chciałby z nami rozmawiać – ale też ITP… ALE NAJWAŻNIEJSZY WTYM WSZYSTKIM JEST działać. Bo prawo wodne dopuszcza taką możliwość, CZŁOWIEK, NIE MOŻE NAM ZABRAKNĄĆ WODY. aby Wody Polskie wybudowały urządzenie wodne na K.W.: Celem, do którego dążymy, jest uzyskanie terenie prywatnym, jeżeli jego właściciel wyrazi taką w kraju retencji na poziomie 15%. Mamy cały roz- chęć i zapotrzebowanie. Przy czym w takim przypad- budowany plan działań w ramach przeciwdziałania ku prawo wodne mówi też o konieczności naliczenia skutkom suszy. Powstaje on na podstawie zarówno tzw. opłaty retencyjnej. Ale te Lokalne Partnerstwa polskiego prawa wodnego, jak i ramowej dyrektywy służą głównie temu, aby zidentyfikować potrzeby in- wodnej UE. Jesteśmy jednym z pierwszych sześciu dywidualnych rolników. Dzięki temu łatwiej im będzie państw w Europie, które taki plan przeciwdziałania pozyskiwać odpowiednie dofinansowania krajowe czy skutkom suszy u siebie wprowadzą. W jego ramach unijne na wybudowanie takich urządzeń, a w konse- będą podejmowane wszelkie działania, które mają na kwencji poprawi się dostępność wody na ich terenach. celu zwiększanie zasobów dyspozycyjnych wody w W tym zakresie także służymy rolnikom naszą wiedzą kraju: począwszy od działań inwestycyjnych, zebra- i doświadczeniem. nych i przyjętych w ramach programu zwiększenia R.S.: DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ. zasobów dyspozycyjnych wody (tzw. program reten- cyjny), kończąc na małych działaniach, np. edukacyj- 21

Raport EEA o wpływie zmian klimatu na rolnictwo Raport Europejskiej Agencji Środowiska wskazuje, że przystosowanie się do zmian kli- matu musi stać się priorytetem dla sektora rolnego Unii Europejskiej, jeśli ma on popra- wić swą odporność na ekstremalne zdarzenia, takie jak susze, fale upałów i powodzie. „Na całym świecie padają nowe rekordy ze względu dek dochodów gospodarstw - ostrzega raport. na zmiany klimatu, a negatywne skutki tych zmian już Mimo że większość krajów Europejskiego Obszaru Go- wpływają na produkcję rolną w Europie, zwłaszcza na spodarczego ma narodowe strategie przystosowania się południu\" - zauważył dyrektor wykonawczy Europejskiej do zmian klimatu, tylko cześć z nich wdrożyła środki do- Agencji Środowiska (EEA) Hans Bruyninckx. tyczące konkretnie sektora rolniczego. Na poziomie eu- Unijna agencja podkreśliła w swoim raporcie, że nega- ropejskim głównym motorem działań jest unijna strate- tywne skutki zmian klimatu są już odczuwalne w całej gia adaptacyjna. Jednym z jej celów jest uwzględnienie Europie. Ekstremalne warunki pogodowe, w tym ostat- problemu konieczności dostosowania się do globalnego nie fale upałów w wielu częściach UE, już powodują stra- ocieplenia w różnych obszarach UE, w tym we wspólnej ty dla rolników i sektora rolnego \"28\". polityce rolnej. Eksperci EEA przyznają, że zmiany klimatu mogą mieć Zdaniem autorów raportu gorzej wygląda sprawa na również pozytywne skutki ze względu na dłuższe sezo- poziomie gospodarstw, które często nie mają środków ny wegetacyjne i bardziej odpowiednie warunki uprawy. czy dostępu do wiedzy, by przygotować się na zmiany. Jednak więcej ekstremalnych zdarzeń wpływających na \"Przyszłe polityki UE należy opracować w taki sposób, sektor spowoduje, że plusy te zostaną zniwelowane. aby ułatwić i przyspieszyć transformację w sektorze rol- Globalne ocieplenie - według analityków - ma poprawić nym\" - uważa szef Europejskiej Agencji Środowiska. warunki uprawy roślin w niektórych częściach północ- Opracowanie EEA wskazuje, że potrzebne jest lepsze nej Europy, jednak odwrotna sytuacja będzie dotyczyć wykorzystywanie już dostępnych środków, takich jak wydajności upraw w południowej Europie. Negatywny wprowadzanie odpowiednich upraw, lepsze techniki wpływ zmian klimatycznych już doprowadził do gor- nawadniania, dywersyfikacja czy agroleśnictwo. Takie szych zbiorów i wyższych kosztów produkcji, co wpływa praktyki zdaniem ekspertów przyczyniłyby się też do na cenę, ilość i jakość produktów rolnych w niektórych mniejszej emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa. Z częściach Europy. kolei lepsze zarządzanie ziemią i zasobami wody miało- Zgodnie z prognozami opartymi na scenariuszu emisji by pomóc w utrzymaniu lokalnych ekosystemów i bio- gazów cieplarnianych na najwyższym poziomie, plony różnorodności. Rolnictwo odpowiada za około 10 proc. nienawadnianych upraw, takich jak pszenica, kukurydza emisji wszystkich gazów cieplarnianych w UE. i buraki cukrowe, spadną w południowej Europie nawet o 50 proc. do 2050 r. Może to spowodować znaczny spa- Źródło: PAP 22

KE – założenia zmian w rolnictwie „Od pola do stołu\" Objęcie 30 proc. powierzchni UE ochroną do końca obecnej dekady, zmniejszenie o po- łowę użycia środków przeciw drobnoustrojom w hodowli, przeznaczenie 1/4 gruntów pod uprawy ekologiczne - to założenia zmian w rolnictwie, jakie proponuje KE. Szczegółowe kierunki wielkiej transformacji opisa- rodności biologicznej\" - podkreślił koordynujący prace ne zostały w zaprezentowanych w środę w Bruk- nad propozycjami wiceszef KE Frans Timmermans. seli dwóch strategiach - na rzecz bioróżnorodności Strategie, za którymi w ciągu najbliższych kilku miesię- oraz dotyczącej rolnictwa: \"Od pola do stołu\". Przygoto- cy mają pójść projekty zmian prawa UE, proponują też wania do ich przedstawienia trwały przez ostatnie kilka działania, które mają zapewnić ochronę zdrowia. Komi- miesięcy. Wybuch pandemii dołożył, jak przekonuje Ko- sja chce m.in. zmienić sposób etykietowania żywności, misja Europejska, nowe argumenty na rzecz odejścia od by konsumenci podejmowali bardziej świadome wybo- obecnego stanu relacji człowieka z naturą. ry. Europa ma iść w kierunku ekologicznych upraw, by w \"Kryzys w związku z koronawirusem pokazał, jak wszy- dłuższej perspektywie 1/4 obszarów rolniczych była pod scy jesteśmy bezbronni i jak ważne jest przywrócenie nieprzeznaczona. równowagi między działalnością człowieka a przyrodą. Założenia KE przewidują też, że do 2030 r. co najmniej Zmiana klimatu i utrata różnorodności biologicznej są 30 proc. europejskich ziem i obszarów morskich będzie wyraźnym i aktualnym zagrożeniem dla ludzkości. Bę- chronione; dodatkowo co najmniej 10 proc. pól miałoby dące w centrum Zielonego Ładu „Strategia na rzecz bio- stać się krajobrazami o dużej różnorodności. różnorodności” i „Od pola do stołu” wskazują na nową i lepszą równowagę natury, systemów żywności i różno- Źródło: PAP Polska apeluje o gwarancje dla naszych rybaków Limity połowów ustalone Państwa UE porozumiały się w sprawie limitów połowów ryb na Morzu Bałtyckim na 2021 r. Polska nie poparła porozumienia, wskazując na potrzebę ochrony stad na tym akwenie, apelowała też o gwarancje finansowe dla polskich rybaków. Ministrowie rolnictwa UE zdecydowali w Luksem- zbędna jest ochrona bałtyckich gatunków ryb. Wskazy- burgu, że nadal będzie obowiązywał zakaz poło- wała jednocześnie na społeczno–gospodarcze konse- wu dorsza na wschodnim Bałtyku. Przyłów tego kwencje ograniczeń w połowach i zaapelowała do Komisji gatunku (dorsze schwytane przy okazji połowów innych Europejskiej o gwarancje finansowe dla polskich rybaków gatunków ryb) został ograniczony o 70 procent do ok. w ramach kolejnej perspektywy finansowej 2021-2027. 600 ton. Jednocześnie ministrowie zdecydowali o ograni- Ostatecznie rozporządzenie ustalające kwoty połowowe czeniu połowów śledzi na Bałtyku (z wyłączeniem Zatoki na Morzu Bałtyckim zostało przyjęte większością kwalifi- Ryskiej). Połowy dorsza będą nadal możliwe w zachodniej kowaną, przy braku poparcia Polski. części Bałtyku. Dorsz atlantycki we wschodniej części Morza Bałtyckie- Zwiększono za to w niewielkiemu stopniu kwoty połowo- go jest jedną z najcenniejszych ryb stanowiących źródło we gładzicy, łososia i szprota. utrzymania wielu rybaków. Ponad 7 tys. statków rybac- Z informacji PAP wynika, że w trakcie rozmów ministe- kich ze wszystkich ośmiu państw członkowskich UE po- rialnych w Luksemburgu Polska podkreślała, że z uwagi ławiało dorsza we wschodniej części Morza Bałtyckiego. na pogarszającą się sytuację biologiczną w Bałtyku nie- Źródło: PAP EKOLOGIA FOTO pixabay 23

Choroby zbóż Lucyna Ledwożyw Rdza Żółta (Puccinia striiformis) OBJAWY Już na młodych roślinach można rozpoznać wczesne po- rażenie w postaci pojedynczych żółtych skupień na koń- cach liści. Później pojawiają się między nerwami liści żółte, pasiaste skupienia zarodników letnich. Porażone mogą być także kłosy, plewy, ości i ziarna. Niekiedy skupienia pokazują się także na pochwach liściowych i źdźbłach. W późniejszych stadiach rozwoju skupienia występują na wszystkich porażonych częściach roślin w formie brązo- woczarnych smug i są obrośnięte epidermą liści. Latem przy suchej i upalnej pogodzie mogą czasem występować tylko paskowate martwice i wyblaknięcia. SZKODLIWOŚĆ Powoduje zdrobnienie ziarna i obniżenie jego wartości od- żywczej. W warunkach sprzyjających porażenie całej rośli- ny powoduje straty w plonie sięgające 50–70%. WARUNKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI CHOROBY - wysoka wilgotność, - temperatura powietrza z przedziału od 8 do 15°C. Proces chorobowy zostaje zatrzymany, gdy temperatura przez dłuższy czas utrzymuje się powyżej 21°C lub poniżej 0°C. AGROTECHNICZNE DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE - osypane ziarno zniszczyć we właściwym czasie przez uprawę roli, - uprawa mniej podatnych odmian, - zboża ozime wysiewać niezbyt wcześnie, natomiast jare wcześnie. SUBSTANCJE AKTYWNE O NAJWIĘKSZEJ SKUTECZNOŚCI W ZWALCZANIU 1. Azoksystrobina - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 2. Tebukonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 3. Protiokonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 4. Izopirazam - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 24

Łamliwość podstawy źdźbła zbóż (Pseudocercosporella herpotrichoides) OBJAWY Około końca krzewienia na pochwach liściowych przy po- wierzchni gleby widoczne są ostro odgraniczone szklisto- brązowe, w centrum porażenia po części pękające plamy. U starszych roślin w okresie od strzelania w źdźbło lub kło- szenia tworzą się w dolnej części źdźbła między 1 i 2 wę- złem podłużne, szarobrązowe plamy z jasnym środkiem. We wnętrzu źdźbła powstaje watowata grzybnia, powo- dująca zmurszenie podstawy źdźbła. Porażone źdźbła tra- cą swoją stabilność i wylegają, przy czym źdźbła pojedyn- czo albo gniazdowo są silnie splątane (w przeciwieństwie do wylegania z innych przyczyn). Korzenie pozostają zdro- we. Przy wiosennym porażeniu plantacji może też dojść do płonności względnie bielenia kłosów bez wylegania. SZKODLIWOŚĆ W przypadku wczesnych i silnych porażeń zmurszenie może być tak daleko posunięte, że oczka nie są już wi- doczne. W rezultacie źdźbła łamią się w strefie porażenia (wyleganie). WARUNKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI CHOROBY - wczesny i głęboki siew jesienny, - zbyt duża norma wysiewu, zbyt gęsty łan, - uprawa zbóż w monokulturze, - zimy o łagodnym przebiegu, chłodne wiosny. AGROTECHNICZNE DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE – stosowanie odpornych odmian, – przyspieszanie rozkładu resztek pożniwnych, – uprawa pszenicy jako pierwszej rośliny zbożowej po niezbożowych, – przejście na więcej zbóż jarych. SUBSTANCJE AKTYWNE O NAJWIĘKSZEJ SKUTECZNOŚCI W ZWALCZANIU 1. Cyprodynil - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 2. Protiokonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 3. Tebukonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 4. Fluksapyroksad - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. Źródło: Choroby grzybowe zbóż - BASF Choroby grzybowe oraz szkodniki zasiewów zbóż uprawianych w województwie pomorskim - PODR w Lubaniu 25

Podsumowanie sezonu uprawy rzepaku ozimego 2019/2020 Marcin Liszewski Tegoroczne zbiory rzepaku ozimego są już za nami. Początek minionego sezonu cha- rakteryzował się łagodnym przebiegiem warunków pogodowych. Jego koniec był zu- pełnie inny niż zwykle – obfitował w ulewne deszcze i był chłodny. Jak ukształtowały się plony rzepaku w tak zmiennych warunkach? J esienią 2019 roku warunki wilgotnościowe były towano też przymrozki, które spowodowały uszkodze- korzystniejsze niż rok wcześniej. Na większości nia kwiatów i zawiązków łuszczyn oraz deformacje i plantacji nie odnotowano istotnych problemów pęknięcia pędów. Wszystko to w rezultacie prowadziło ze wschodami, wyrównaniem oraz ustaleniem opty- do zmniejszenia potencjału plonowania. malnej obsady roślin. Również presja ze strony śmietki Na początku maja nastąpiła diametralna zmiana pogo- kapuścianej oraz mszyc nie była tak duża jak w 2018 dy i rozpoczął się trwający aż do końca czerwca okres roku. Większość plantacji była prawidłowo odżywiona chłodów oraz intensywnych opadów. Wpłynęło to na i „wyregulowana”, a rośliny dobrze przygotowane do przedłużenie okresu kwitnienia oraz pojawienie się przezimowania. problemów z przeprowadzeniem zabiegów ochrony Zima okazała się wyjątkowo łagodna. Charakteryzo- fungicydowej. wała się znacznie wyższymi niż zazwyczaj temperatu- Pojawiła się jednak szansa na uzyskanie stosunkowo rami powietrza. Rośliny rzepaku przetrwały ten okres wysokich plonów przez odmiany późniejsze (później w dobrej kondycji. Wyjątkiem były plantacje poważnie kwitnące). W warunkach klimatycznych Polski zazwy- uszkodzone przez śmietkę kapuścianą, niedostatecz- czaj najlepiej udają się odmiany wcześnie i średniow- nie rozwinięte lub nadmiernie wybujałe przed wej- cześnie kwitnące. Spowodowane jest to przebiegiem ściem w okres spoczynku zimowego. warunków pogodowych (stres suszy) oraz presją ze Rzepak stosunkowo wcześnie wznowił wegetację. strony wiosennych szkodników rzepaku. Jednak w wa- Zimy praktycznie nie było, a luty obfitował w opady. runkach wysokich i dobrze rozłożonych w czasie opa- Było ciepło. W marcu i kwietniu odnotowano niedo- dów, z jakimi mieliśmy do czynienia w maju, w wyniku bory wilgoci w glebie. Rośliny wykształciły mniejszą dobrego zawiązania wszystkich łuszczyn, bardzo do- biomasę niż zwykle i weszły w okres kwitnienia gorzej brze rozwijały się odmiany późniejsze. Dlatego też pro- nawodnione i odżywione. Wskutek tego doszło do od- gnozy plonowania dla tych odmian były dobre. Dobre rzucenia pąków z wierzchołkowej części kwiatostanu rokowania dotyczyły też wysokiej masy tysiąca nasion. oraz młodych kwiatostanów na pędach bocznych. Po- W czerwcu lokalnie wystąpiły burze z gradem, które nadto kwiecień charakteryzował się dużymi wahaniami spowodowały uszkodzenia dojrzewających łuszczyn. temperatury powietrza pomiędzy dniem a nocą. Odno- W większości przypadków łuszczyny nie były jeszcze 26

dojrzałe i nie nastąpiło ich pęknięcie i osypanie się na- odpowiednio w roku 2020 i 2019) oraz bardzo wysokim sion. Jednak mechaniczne uszkodzenia sprzyjały pora- poziomie zaolejenia. Odmiana posiada unikalną cechę żeniu przez sprawców takich chorób, jak czerń krzyżo- tolerancji na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV), bardzo do- wych i szara pleśń. brą zdrowotność roślin (wysoka tolerancja na suchą W okresie poprzedzającym zbiór rzepaku często wy- zgniliznę kapustnych – gen RLM-7) oraz podwyższoną stępują burze z gradem, dochodzi również do utraty odporność na pękanie łuszczyn i osypywanie się na- części plonu na skutek osypania się nasion. Jedynym sion. DK Excited została wybrana odmianą wzorcową skutecznym sposobem przeciwdziałania takiej sytuacji COBORU na kolejny sezon badań. jest uprawa odmian posiadających cechę podwyższo- Miniony sezon uprawy rzepaku ozimego okazał się nej odporności na pękanie łuszczyn i osypywanie się bardzo zmienny pod względem przebiegu warunków nasion. Zwiększa ona bezpieczeństwo uprawy, daje pogodowych. Niektóre czynniki wpływały na zwięk- większą elastyczność w zakresie wyboru terminu zbio- szenie potencjału plonowania, inne na jego zmniejsze- ru. Poprawia też tolerancję roślin na nierównomierne nie. Efekt końcowy w postaci wysokości plonowania dojrzewanie łanu oraz minimalizuje straty plonu po- niemalże do końca był niepewny. Po raz kolejny oka- wstałe na skutek działania silnego wiatru, deszczu, a zało się, iż w tak zmiennych warunkach produkcyjnych nawet lekkiego gradu. tylko najlepsze odmiany są w stanie zapewnić wysoką Zbiory rzepaku ozimego, zgodnie z oczekiwaniami, opłacalność produkcji. Potwierdzają to przytoczone rozpoczęły się później niż zwykle wyżej wyniki doświadczeń rejestrowych COBORU. Średni poziom plonowania był wyższy lub nieco wyż- szy niż w roku ubiegłym. Najbardziej zadowoleni z wy- ników plonowania byli rolnicy w północnej części kraju oraz ci, którzy uprawiali rzepak na lżejszych i bardziej przepuszczalnych glebach (gdzie nie było problemu z zastoiskami wody po ulewnych opadach). W południo- wej części Polski oraz na glebach cięższych o większej pojemności wodnej plony z reguły nie były tak wyso- kie. Dobrze plonowały zarówno średniowczesne, jak i średniopóźne odmiany o standardowej biomasie oraz odmiany półkarłowe. Ponadto w przypadku wielu od- mian (szczególnie tych później kwitnących) zaobser- wowano nieco wyższą masę tysiąca nasion niż w roku poprzednim. Równocześnie odnotowano stosunkowo niskie zawar- tości tłuszczu w nasionach. Parametr ten był bardzo zmienny pomiędzy różnymi regionami, nawet w przy- padku porównywania tej samej odmiany. Świadczy to o dużej zmienności warunków produkcyjnych w poszczególnych rejonach. Był to już drugi sezon z rzę- du z niskim poziomem zaolejenia nasion rzepaku, co pozwala sądzić, iż w najbliższej przyszłości najchętniej wybierane do uprawy będą nie tylko odmiany o wyso- kim i stabilnym poziomie plonowania, ale również te o wysokiej zawartości tłuszczu w nasionach. Jedną z odmian o wysokiej zwartości oleju jest DK Excited. Jest to średniowczesna odmiana mieszańco- wa o rekordowo wysokim poziomie plonowania (do- świadczenia rejestrowe COBORU: 135% i 137% wzorca, 27

Najlepsze odmiany owsa Przoduje Rambo Owies jest jednym z głównych składników mieszanek zbożowych popularnych i upra- wianych na dużej powierzchni w naszym kraju. Areał jego uprawy w Polsce oblicza się na około 0,5 mln ha. W 2020 roku, mimo nieprzychylnych warunków, plony były naj- wyższe od 3 lat. DLucyna Ledwożyw nawożenia i odmiany do 160 do 210 kg/ha, umieszczo- o niedawna owies postrzegany był wyłącznie, nych na głębokość 3-5 cm. W warunkach wilgotniej- jako zboże wykorzystywane w żywieniu zwie- szych i na glebach łatwo zaskorupiających się trzeba rząt, jednak dziś jest coraz częściej doceniany siać płycej, na glebach lżejszych i suchych – głębiej. jako składnik zdrowej, dobrze zbilansowanej diety dla Zalecana obsada to 400 – 500 roślin /m2. Odmiany ludzi. To bogate źródło pełnowartościowego białka nie oplewione należy możliwie szybko zbierać z pola oraz aminokwasów egzogennych. Posiada również ze względu na tendencję do osypywania. Cecha ta po- znaczne ilości wartościowego tłuszczu, zawierającego woduje też ograniczenie co do wielkości areału uprawy niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Produkty odmian nie oplewionych. owsiane znalazły też zastosowanie w przemyśle far- Owies ma największe na tle innych gatunków wyma- maceutycznym i chemicznym. gania pokarmowe, jednak dzięki większej zdolności UPRAWA I WYMAGANIA wykorzystywania trudno przyswajalnych składników Owies ma małe wymagania glebowe. Wyjątek stano- mineralnych, wymagania nawozowe są mniejsze. wią gleby o wadliwych stosunkach wodnych i bardzo Do wyprodukowania 1 tony ziarna i odpowiedniej ilości lekkie, słabe piaski. Odmiany owsa można uprawiać słomy gatunek ten pobiera z gleby około 24 kg N i 12 kg na stanowiskach po innych przedplonach bez przeciw- P2O5 i 36 K2O, 11 kg CaO i 7 kg MgO. Nawożenie więc wskazań. Owies powinien być wysiewany możliwie jak powinno uwzględniać przyswajalność i dostępność najwcześniej. Ziarno owsa kiełkuje już w temperaturze składników pokarmowych w glebie. Zaleca się nastę- 2-3°C, zatem nie ma bariery termicznej przy wczesnym pujące nawożenie: 40 – 50 kg P2O5 , 60 – 100 kg K2O. terminie siewu. W warunkach bardzo wczesnego sie- Wysokość nawożenia azotowego nie powinna prze- wu, owies ma możliwość korzystania z zimowych za- kraczać 50 – 70 kg/ha N. Wyższe nawożenie azotowe pasów wody w glebie i jest w mniejszym stopniu atako- należy podzielić na dwie dawki – 2/3 przedsiewnie , 1/3 wany przez szkodniki i choroby. Wczesny termin siewu w fazie strzelania w źdźbło. wpływa korzystnie na kształtowanie się głównych ele- NAJLEPSZE ODMIANY OWSA W 2020 mentów struktury plonu, czyli liczby pędów produk- Obecnie w Krajowym Rejestrze wpisanych jest 30 od- cyjnych, liczby ziaren w wiesze oraz masy ziarniaków. mian jarych owsa i 4 odmiany nagoziarniste. W do- Optymalny termin siewu owsa w większości rejonów świadczeniach PDO (Porejestrowego Doświadczalnic- kraju przypada na drugą połowę marca. Jedynie w rejo- twa Odmianowego ) w 2020 r. owies plonował najwyżej nach północno-wschodnim i podgórskim można opóź- w ostatnich 3 latach, a plon najlepszej oplewionej od- nić go do 10 kwietnia. miany przekroczył 71 dt z ha. W 2019 roku plon wzorca Ilość wysiewu nasion owsa waha się, w zależności od wyniósł 57,9 dt/ha, a w roku 2018 – 60,2 dt/ha. kompleksu glebowego, terminu siewu, przedplonu, 28

RAMBO - odmiana pastewna, żółtoziarnista, przezna- Pierwsza dziesiątka najwyżej plonujących czona do uprawy na terenie całego kraju. Plon ziarna jest odmian oplewionych owsa wysoki. Odporność na septoriozę liści i mączniaka dość w badaniach PDO w 2020 r. duża, średnia na helmintosporiozę. Rośliny o wysoko- ści ok. 93 cm, o średniej odporności na wyleganie, dość wczesnym terminie wiechowania i dojrzewania. REFLEKS - odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej poło- żonych terenów górskich. Plon ziarna z łuską średni, bez łuski dość duży. Odporność na rdzę źdźbłową i helminto- sporiozę -średnia, na mączniaka prawdziwego, rdzę owsa i septoriozyliści - dość mała. Rośliny średniej wysokości o Lp. Odmiana Plon ziarna (% wzorca) małej odporności na wyleganie. Termin wiechowania i Wzorzec dt z ha - 71,0 dojrzewania średni. Udział łuski dość mały, MTZ średnia, wyrównanie ziarna dość duże, gęstość w stanie zsypnym duża. Zawartość białka średnia, tłuszczu bardzo duża. To- lerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. 1 Rambo 101 2 Refleks 100 AGENT - odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do 3 Agent 99 4 Kozak 99 uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej poło- 5 Komfort 98 żonych terenów górskich. Plon ziarna z łuską średni, bez łuski dość duży. Odporność na rdzę źdźbłową –dość duża, na rdzę owsa, helmintosporiozę i septoriozę liści –śred- nia, na mączniaka prawdziwego –mała. Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Ter- 6 Figaro 98 min wiechowania wczesny, dojrzewania średni. Udział 7 Pablo 98 łuski mały do bardzo małego, masa 1000 ziaren duża do 8 Bingo 98 bardzo dużej,wyrównanie ziarn adość dobre,gęstość w 9 Poker 97 stanie zsypnym mała. Zawartość białka średnia, tłuszczu 10 Armani 96 dość duża.Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. KOZAK – odmiana przeznaczona do uprawy na terenie Źródło: coboru.gov.pl całego kraju. Plon ziarna jest wysoki. Owies średnio od- porny na mączniaka prawdziwego oraz rdzę owsa, za to ma wysoką odporność na helmintosporiozę oraz septo- wyleganie.Termin wiechowania dość wczesny, dojrzewa- riozę liści. Rośliny wysokie o średniej odporności na wyle- ganie, dość wczesnym terminie wiechowania i dojrzewa- nia średni. Udział łuski mały, MTZ bardzo duża, gęstość w nia. MTZ tej odmiany oraz gęstość w stanie zsypnym jest stanie zsypnym dość mała, wyrównanie ziarna dość duże. średnia, zawartość białka średnia, natomiast zawartość Zawartość białka średnia, tłuszczu duża.Tolerancja na za- tłuszczu wysoka. Owies średnio tolerancyjny na zakwa- kwaszenie gleby przeciętna. szenie gleby. BINGO - odmiana zalecana w 15 województwach, na- KOMFORT - odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do dająca się do uprawy w całej Polsce poza rejonami gór- uprawy w całym kraju, z wyjątkiem wyżej położonych skimi, o żółtym oplewieniu, odporna na mączniaka praw- terenów górskich. Plon ziarna z łuską duży do bardzo dziwego oraz rdzę wieńcową. Rośliny wysokie o średniej dużego, bez łuski bardzo duży. Odporność na mącznia- odporności na wyleganie, terminie wiechowania wcze- ka prawdziwego i rdzę wieńcową –dość duża, na rdzę snym, terminie dojrzałości średnim, udziale łuski małym. źdźbłową, helmintosporiozę i septoriozę liści –średnia. Odmiana o wysokiej masie 1000 ziaren, gęstości w stanie Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na zsypnym przeciętnej, wyrównaniu ziaren średnim. Za- wyleganie. Termin kłoszenia dość wczesny, dojrzewania wartość białka w ziarnie jest średnia, natomiast tłuszczu przeciętny. Udział łuski dość mały, masa 1000 ziaren śred- wysoka. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. nia, gęstość w stanie zsypnym dość mała, wyrównanie ziarna dobre. Zawartość białka dość mała, tłuszczu dość POKER - odmiana pastewna żółtoziarnista. Odporność duża. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. na septoriozę liści i mączniaka średnia, dość mała na hel- mintosporiozę. Rośliny o wysokości ok. 90 cm, o średniej FIGARO - odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do odporności na wyleganie, dość wczesnym terminie wie- chowania i dojrzewania. uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej poło- żonych terenów górskich. Plon ziarna z łuską duży, bez łuski średni. Odporność na rdzę źdźbłową -dość duża, na ARMANI - odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do rdzę owsa, helmintosporiozę i septoriozy liści - średnia. uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej poło- Rośliny dość wysokie, o dość małej odporności na wyle- żonych terenów górskich. Plon ziarna z łuską dość duży, ganie. Termin wiechowania i dojrzewania średni. Udział bez łuski duży do bardzo dużego. Odporność na mącznia- łuski duży, MTZ i wyrównanie ziarna dość małe, gęstość w ka prawdziwego - dość duża, na rdzę owsa - dość mała, stanie zsypnym duża. Zawartość białka średnia, tłuszczu na rdzę źdźbłową, helmintosporiozę i septoriozę liści - dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby przeciętna. średnia. Rośliny niskie, o dość dobrej odporności na wy- leganie. Termin wiechowania dość wczesny, dojrzewania PABLO - odmiana żółtoziarnista, przeznaczona do średni. Udział łuski mały do bardzo małego, masa 1000 uprawy na terenie całego kraju, z wyjątkiem wyżej poło- ziaren i wyrównanie ziaren dość duże, gęstość w stanie żonych terenów górskich. Plon ziarna z łuską dość duży, zsypnym dość mała. Zawartość białka i tłuszczu średnia. bez łuski duży. Odporność na rdzę źdźbłową -duża, na Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. mączniaka prawdziwego -dość duża, na rdzę owsa i hel- mintosporiozę -średnia, na septoriozy liści - dość mała. Źródło: Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na 29 Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego

Chwasty, które leczą Jemioła pospolita (Viscum album) Któż z nas nie zna jemioły? Kojarzy nam się z bożonarodzeniowymi dekoracjami i zwyczajem całowania się pod nią. Jemioła pasożytuje przy pomocy ssawek wrastających poprzez korę aż do drewna, na drzewach liściastych, jodłach i świerkach. Na roślinie - gospodarzu tworzy kuliste kępy. Ten pasożyt to jednocześnie cenna roślina lecznicza. Lucyna Ledwożyw WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE Substancjami leczniczymi u jemioły są: flawonoidy (m.in. C IEKAWOSTKI pochodne kwercetyny), kwasy oleanolowy, ursolowy, Dawniej wierzono, że obecność jemioły ochroni betulinowy - o właściwościach przeciwrakowych (z grupy dom przed złymi mocami i demonami, odpędza trójterpenów), alkohole cukrowe, fitosterole, polisacha- uroki, zapobiega nieszczęściom, a sprowadza powodze- rydy (o aktywności immunotropowej) oraz składniki mi- nie i bogactwo. W dzisiejszych czasach wiesza się jemiołę neralne, np. wapń, potas, cynk i inne. w domu, u sufitu, nad stołem oraz nad drzwiami, co ma Jemioła jest znakomitym środkiem pobudzającym prze- zapewnić domownikom pomyślność i szczęście. Warto mianę materii. Pozytywnie wpływa na trzustkę i poma- pamiętać, by wiszący okaz miał dużo owoców. Roślinę ga eliminować przyczynę cukrzycy. Działa wspaniale w należy zachować cały rok, do następnych świąt Bożego przypadkach zakłócenia równowagi hormonalnej. Jest Narodzenia, bo to gwarantuje utrzymanie magicznej również bardzo dobrym środkiem przeciwko zwapnieniu mocy ziela. Zawiesza się ją również u sufitu w noc syl- tętnic. Jemiołę można określić także jako środek naserco- westrową. Całowanie się pod jej pędami nie jest czynem wy i pobudzający krążenie. Dzięki zawartości substancji, grzesznym, nie tylko w tę jedną noc, ale prawdopodobnie które normalizują metabolizm całego organizmu, jemioła w czasie całego karnawału. obniża podwyższone ciśnienie lub podwyższa ciśnienie Jemioła od dawna jest uznawana za roślinę leczniczą. Ka- zbyt niskie. Pomaga wyeliminować dolegliwości związa- płani celtyccy uważali ją za dar niebios, środek na wszyst- ne z nieprawidłowym ciśnieniem krwi, takie jak zawroty kie choroby, panaceum, przy pomocy którego można ule- głowy, szum w uszach, zaburzenia widzenia. Także ko- czyć wszelkie dolegliwości. Dawni lekarze zalecali ją jako biety powinny pić herbatkę z jemioły. Pomaga na zabu- doskonały i niezawodnie działający lek w epilepsji, przy rzenia miesiączkowe a także przy dolegliwościach okresu przewlekłych skurczach i dolegliwościach histerycznych. przekwitania. Znajdujące się w zielu lektyny i wiskotoksy- ZBIORY ny wykazują działanie cytoksyczne (niszczą komórki no- Liście jemioły są zimotrwałe, skórzaste, barwy żółtozielo- wotworowe) i pobudzające układ odpornościowy. Coraz nej. Owoce w kształcie jagody są białawe, trochę szkliste, liczniejsze badania sugerują, że jemioła może być jedną z o śluzowatym, lepkim miąższu. Nasiona są lepkie. Roz- roślin skutecznie zwalczających raka. siewają je ptaki, w ten sposób, że dziobem wcierają je w SPOSÓB UŻYCIA: gałęzie lub niestrawione wydalają. Jest to jedyny sposób HERBATKA: Herbatkę z jemioły przygotowuje się w po- rozprzestrzeniania się jemioły, okazuje się bowiem, że na- staci zimnego wyciągu. 1 kopiastą łyżeczkę do herbaty je- siona nie kiełkują ani w wodzie ani w glebie. Od początku mioły zalewa się na noc 1/4 litra zimnej wody, rano całość października do połowy grudnia oraz w marcu i kwietniu lekko podgrzewa i cedzi. zbiera się liście i małe gałązki, które tnie się na małe ka- NALEWKA: Można kupić w aptece gotowe wyciągi z je- wałki i suszy. Surowiec zebrany w innych miesiącach nie mioły. ma właściwości leczniczych. Jemioła rosnąca na dębach i ŚWIEŻY SOK: Świeże liście i łodygi myje się i gdy są jesz- topolach uchodzi za najsilniej działającą, ale ta rosnąca na cze wilgotne,wyciska z nich sok np. w wyciskarce do so- jodłach, sosnach lub drzewach owocowych również ma ków. działanie lecznicze. I jeszcze jedna wskazówka dotycząca PRZYGOTOWANIE MAŚCI: Świeże, białe owoce jemioły zbioru - w marcu i kwietniu na jemiole nie ma już owoców, miesza się na zimno ze smalcem (maść stosuje się ze- które zostały zjedzone w zimie przez ptaki. Dlatego zbie- wnętrznie przy odmrożeniach). rając surowiec w tym czasie mamy mniej pracy, nie mu- simy bowiem obrywać lepkich jagód, które jeszcze są na Źródło: krzaczkach w okresie od października do grudnia, a które „Apteka Pana Boga”, M.Treben, są trujące. Liście i łodygi jemioły nie są toksyczne, ale owo- „Jemioła pospolita - roślina magiczna”, J.T. Siciński. ce zażywane do wewnątrz mają takie właściwości. Z owo- ców możemy sporządzić papki do stosowania zewnętrz- FOTO pixabay nego, skutecznie wspomagające np. przy odmrożeniach. 30

31

5 grudnia - Dzień Gleby Jak praktycznie go świętować? Glebę technogeniczną wybrało Polskie Towarzy- wą, a przynajmniej przyjąć zasadę, by orkę zredukować stwo Gleboznawcze na Glebę Roku 2020. Po- do absolutnego minimum. To jednak załatwi tylko część nad 60% Polaków zamieszkuje na niej i jest to problemu. Również częsta uprawa poplonów, roślin po prostu gleba stworzona bądź przetworzona przez bobowatych oraz ozimin nie rozwiązuje problemu w człowieka. Na szczęście rolnicy gospodarują na trady- całości. A gdybyśmy jeszcze stosowali obornik, bogaty cyjnych glebach: czarnoziemach, lessach, brunatnych, płodozmian, i spełnili wszystkie inne warunki bycia rol- rędzinach lub chociaż bielicach czy torfach. Większość nikami idealnymi… Ideałów jednak nie ma. W związku z z nich jest w słabej kondycji, bo choć jest ona naszą ży- tym, że chemizacja w rolnictwie, podobnie jak stosowa- wicielką, to pozwalamy na jej degradację. Często jest to nie nawozów pogarszających kondycję gleby, jest nie- nasz grzech zaniechania, równie często jednak, świado- uniknione, a na rolników wywierana jest presja ekono- me, nieprzemyślane działanie. miczna uniemożliwiająca bogaty płodozmian, musimy Z czysto praktycznego i ekonomicznego punktu widze- degradacji postawić aktywną kontrę. nia, powinniśmy powziąć kroki, aby po pierwsze nie Możliwości jest niemało. Pierwsza, to nawozy, które po- pogarszać stanu naszych gleb, a po drugie – poprawiać prawiają jej kondycję. Przykładem jest PROSAN PK 0 10 go. Poważnym wyzwaniem jest erozja wietrzna i wod- 16 i PROSAN PK 0 12 10, tj. pomiot ptasi w formie gra- na, która występuje przy dużej zmienności warunków nulatu, który będąc pochodną nawozu naturalnego sty- atmosferycznych: od susz do ulew. Równie dużym pro- muluje życie glebowe. Nawóz ten oferowany jest w sieci blemem jest zubażanie życia biologicznego w glebie i PROCAM. Jest to łatwo przyswajalny, prosty w zasto- zmniejszanie ilości próchnicy. Dlatego tegorocznym sowaniu nawóz pochodzenia organicznego, nie zawie- hasłem Dnia Gleby jest “Utrzymuj glebę żywą, chroń rający chloru, bezpieczny dla gleby i roślin uprawnych. bioróżnorodność gleby”. Nas interesują jednak nie ha- Druga możliwość to stymulanty życia glebowego, jak sła, ale sposób, w jaki praktycznie wcielimy je w życie. na przykład CALKORIUM. Jest to kompleks nawozowy: Zdrowa gleba to nie tylko niedopuszczanie do nad- wapń oraz mikroelementy: Cu, Zn, Mn, B, Mo, Fe, a do miernego przesuszenia lub ugniecenia, czyli rozważne tego aminokwasy: glicyna, arginina, alanina, prolina, stosowanie zabiegów agrotechnicznych i właściwego metionina. Znaleźć go można np. w składzie nawozów ciśnienia w oponach. Warto rozważyć uprawę bezorko- PROSAN MAX S, dostarczanych przez PROCAM. 32

Trzecia sprawa to dostarczanie do gleby mikroele- mentów, które wynosimy wraz z plonem oraz wła- ściwy odczyn, czyli wapnowanie. Pamiętajmy, że przy właściwym pH, mikroorganizmy mają sprzy- jające warunki do rozwoju, ale większość mikroele- mentów staje się niedostępna z gleby, nawet jeśli w niej są! Równocześnie wapno niskiej jakości może zawierać metale ciężkie, czego powinniśmy się wy- strzegać. Ostatnią, czwartą grupą możliwości aktywnego działania na rzecz gleby stanowią preparaty mikro- biologiczne zawierające bakterie, przeznaczone do rewitalizacji środowiska glebowego. Jednym z nich jest BIOGEN REWITAL PRO+. Najlepiej jest wpro- wadzać je do gleby z już uregulowanym pH, bo wte- dy przyniosą najlepszy efekt. Formuła tego biopreparatu przyspiesza rozkład resztek pożniwnych, czym zwiększamy liczbę ma- terii organicznej, składników pokarmowych i bio- różnorodność. To z kolei poprawia jej żyzność i strukturę oraz korzystnie wpływa na stosunki wod- no-powietrzne. Równocześnie – jak podkreślają doradcy firmy PROCAM – zasiedlenie gleby sprzy- jającymi mikroorganizmami ogranicza rozwój pa- togenów, za czym idzie lepsza zdrowotność roślin uprawnych. 33

Rolniku, uważaj na świadectwa naszej historii znalezione w ziemi Zatajanie odkrytych zabytków słono kosztuje Niezgłoszenie odpowiednim służbom znalezienia na terenie rolniczym historycznych obiektów i przedmiotów grozi wysoką grzywną. – Nie należy obawiać się współpracy z konserwatorami. Razem możemy skutecznie zabezpieczać ślady naszej historii – mówi Bartosz Skaldawski, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, który prowadzi akcję „Zabytki to Twoje dziedzictwo. Nie pozwól niszczyć. Reaguj!\". PRAWO C zy praca na roli może mieć coś wspólnego z że w podobnej sytuacji ignorowanie, ukrywanie czy ochroną dziedzictwa? Okazuje się, że tak. Na zakopywanie czegoś na własną rękę jest zabronione i współczesnych terenach rolniczych, szczególnie zagrożone dotkliwą karą finansową. Nawet znalezisko, tam gdzie ziemia jest żyzna i wydaje wysokie plony, które pozornie wydaje nam się nieważne lub mało war- ludzie osiedlali się od tysięcy lat. W takich miejscach tościowe, może okazać się bardzo cenne z historycz- podczas pracy w polu można natrafić na ślady osad, nego punktu widzenia. Pozwólmy, aby decydowali o cmentarzysk i obecności ludzkiej sprzed wielu wieków. tym specjaliści i żeby nie umykało nam to, co stanowi Ciekawym przykładem jest niedawna sytuacja we wsi ważne świadectwo naszej przeszłości. Krynica, o której zrobiło się głośno w branżowym świe- Kwestie te reguluje ustawa o ochronie zabytków i opie- cie. Według portalu supertydzien.pl operator kombaj- ce nad zabytkami. Czytamy w niej: „kto niezwłocznie nu natknął się na polu kukurydzy na dziurę mającą oko- nie powiadomił wojewódzkiego konserwatora zabyt- ło półtora metra średnicy i trzy metry głębokości. Jak ków lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta) albo wykazały oględziny, kryły się pod nią korytarze będące dyrektora urzędu morskiego o przypadkowym odkry- pozostałością kopalni skał wapiennych. ciu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszcze- – Zaalarmowany właściciel pola zachował się w tym nie, iż jest on zabytkiem archeologicznym, a także nie przypadku wzorcowo: poinformował o wszystkim zabezpieczył, przy użyciu dostępnych środków, tego przedstawicieli Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Za- przedmiotu i miejsca jego znalezienia, podlega karze bytków w Lublinie, którzy przyjechali na miejsce, aby grzywny. W razie popełnienia wykroczenia określo- obejrzeć odkrycie, a następnie wydadzą opinię, co da- nego w ust. 1 można orzec nawiązkę do wysokości lej z nim zrobić – mówi Bartosz Skaldawski, dyrektor dwudziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia na Narodowego Instytutu Dziedzictwa. – Pamiętajmy, wskazany cel społeczny związany z opieką nad zabyt- 34

kami”. Ponadto wszystkie zabytki archeologiczne, bez pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. względu na sposób znalezienia są własnością Skarbu Jeśli takiej zgody nie ma, jest to przestępstwo uszko- Państwa, nie można ich sobie zatrzymać ani sprzedać. dzenia zabytku nieruchomego, za które grozi kara po- Grożą za to kary jak za kradzież, nawet kara pozbawie- zbawienia wolności nia wolności. Ostatnią sprawą, na którą należy zwrócić uwagę, są Ale trzeba też wiedzieć, że przypadkowemu znalaz- nielegalne poszukiwania zabytków. Bardzo często na cy zabytku należy się nagroda Ministra Kultury Dzie- polach i łąkach zobaczyć można osoby poszukujące dzictwa Narodowego i Sportu, jeśli tylko zachował się pamiątek historycznych przy pomocy wykrywaczy zgodnie z przepisami. Od lat są to nagrody finansowe, metalu. Taka działalność wymaga uzyskania pozwole- a procedurę uruchamia Wojewódzki Konserwator Za- nia wojewódzkiego konserwatora zabytków, w innym bytków po zgłoszeniu odkrycia. W wielu przypadkach przypadku jest przestępstwem. Konserwator nie wyda odkrywcy są też dodatkowo nagradzani przez miejsco- takiego pozwolenia, jeżeli rolnik nie udzieli zgody na we samorządy. prowadzenie poszukiwań na swojej ziemi. Oznacza to, Miejsce gdzie pod ziemią znajdują się ślady bytności że nikt nie może samowolnie wejść na cudzą ziemię ze człowieka w przeszłości jest stanowiskiem archeolo- sprzętem do poszukiwań. gicznym, specyficznym rodzajem zabytku nierucho- Zdarzają się sytuacje, gdy nielegalni poszukiwacze mego, które po odkryciu automatycznie podlega zabytków proszą gospodarzy o wpuszczenie na teren ochronie prawnej. Odkrycie stanowiska archeologicz- gdzie są stanowiska archeologiczne. Jeżeli rolnik zga- nego wcale nie oznacza wizyty archeologów i wykopa- dza się na udostępnienie terenu rabusiom stanowisk lisk, większość z nich pozostaje nienaruszona. Badania archeologicznych, staje się współwinnym przestęp- archeologiczne prowadzi się tylko w sytuacji, gdy w stwa. miejscu stanowiska archeologicznego planowana jest KOMENTARZ PODINSPEKTORA ADAMA GRAJEW- inwestycja albo kiedy przemawia za tym szczególnie SKIEGO, KRAJOWEGO KOORDYNATORA DO SPRAW uzasadniony interes naukowy. Jeśli naukowcy zdecy- ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI PRZECIWKO ZA- dują się na badania, muszą uzyskać zgodę właścicie- BYTKOM W KOMENDZIE GŁÓWNEJ POLICJI, DOK- la terenu, któremu należy się też odszkodowanie za TORA NAUK PRAWNYCH, ARCHEOLOGA, WYKŁA- ewentualne straty. Służby konserwatorskie uspokaja- DOWCY NA UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM: ją, że nie są to częste zdarzenia i apelują, żeby nie oba- Pamiętać należy, że dziedzictwo archeologiczne jest wiać się współpracy z urzędami. nieodnawialne i każde jego zniszczenie to proces, – Nie chodzi o to, żeby utrudniać komuś codzienne którego nie da się w pełni zrekonstruować, ani zre- funkcjonowanie, ale sprawnie i skutecznie zabezpie- kompensować. Niestety, nieodwracalnych zniszczeń czyć to, co cenne dla nas i dla przyszłych pokoleń – wy- dokonanych w miejscach, gdzie spoczywają związane jaśnia Bartosz Skaldawski. – Chcemy na to uwrażliwiać z wydarzeniami historycznymi szczątki ludzkie oraz w ramach niedawno rozpoczętej przez nas kampanii utraconych informacji zakodowanych w zabytkach „Zabytki to Twoje dziedzictwo. Nie pozwól niszczyć. znajdujących się na stanowiskach archeologicznych Reaguj!\". Pokazujemy, jak w prosty sposób wszyscy nie da się odtworzyć. Właśnie z powodu nieodnawial- możemy włączyć się w ratowanie naszego dziedzic- ności zasobów dziedzictwa ważne jest, aby uświado- twa. mić wszystkim rolnikom, którzy posiadają na swoim W rolniczym krajobrazie zdarzają się też stanowiska terenie zabytkowe obiekty, jak ważna jest ich rola w archeologiczne widoczne na pierwszy rzut oka. Są to tym złożonym procesie ochrony dóbr kultury. Olbrzy- grodziska i kurhany. Nie wolno ich rozkopywać, ani mie znaczenie ma reagowanie na wszystkie niezgodne niszczyć w żaden inny sposób. Pobieranie piasku i z prawem działania, również powiadamianie o przy- wszelkie prace ziemne w takich miejscach wymagają 35

FOTO pixabay padkowych znaleziskach ujawnianych podczas prac wadzenie prac budowalnych lub poszukiwanie zabyt- polowych. Bardzo ważna w takich sytuacjach jest szyb- ków bez wymaganej przez ustawę zgody konserwa- ka i stanowcza reakcja oraz wymiana informacji pole- tora zabytków powinno spotkać się z jego stanowczą gająca na współpracy pomiędzy właścicielami gruntów reakcją. Nie powinien on na to przyzwalać zwłaszcza, rolnych i leśnych ze służbami konserwatorskimi, policją że niszczenie lub uszkadzanie zabytku jest przestęp- i innymi podmiotami lub organami zaangażowanymi w stwem z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opiece zwalczanie wszelkich form przestępczości skierowanej nad zabytkami, natomiast przywłaszczanie zabytku w dobra kultury. znalezionego w wyniku przypadkowych odkryć lub Należy podkreślić jak olbrzymia rola spoczywa na rol- poszukiwań zabytków jest przestępem z art. 284 ko- nikach, którzy zgodnie z art. 5 ustawy o ochronie za- deksu karnego. Zabytki archeologiczne zgodnie z art. bytków i opiece nad zabytkami, jako właściciele lub 35 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami posiadacze zabytku, są zobowiązani do sprawowania lub inne znalezione zabytki, co do których nie można nad nim opieki. Powinna ona zmierzać do zapewnienia ustalić właściciela w myśl art. 189 kodeksu cywilnego odpowiednich warunków zabezpieczenia i utrzymania stanowią również własność Skarbu Państwa. Również zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, poszukiwanie zabytków bez pozwolenia konserwatora a także korzystania z zabytku w sposób zapewniający zabytków, także na terenach użytkowanych rolniczo, trwałe zachowanie jego wartości. Owszem, zgodnie z jest przestępstwem z art. 109c ustawy o ochronie za- art. 140 kodeksu cywilnego, w granicach określonych bytków i opiece nad zabytkami. Dlatego ważne jest, przez ustawy, rolnik będący właścicielem nierucho- aby uświadomić rolnikom i wszystkim posiadaczom mości może korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno- nieruchomości, którzy posiadają lub znajdują na swo- gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, czyli im terenie zabytkowe obiekty, jak ważna jest ich rola zgodnie z ogólnie przyjętymi sposobami użytkowania w tym złożonym procesie ochrony dziedzictwa. Powin- swojej nieruchomości do celów produkcji rolnej, nawet niśmy zwrócić uwagę na istotne problemy związane z w przypadku, gdy jest na niej chronione przez prawo szeroko rozumianą ochroną zabytków w naszym kraju stanowisko archeologiczne. Jednak wszelkiego rodza- w większości znajdujących się na terenach użytkowa- ju zmiany w sposobie użytkowania takiego miejsca, nych rolniczo lub leśnych i zaangażować rolników do które powodują zniszczenie substancji zabytkowej wspierania ochrony dóbr kultury, ponieważ powyższa obiektu, takie jak nielegalne wydobycie piasku, pro- problematyka nie powinna zostać zbagatelizowana. to państwowa instytucja kultury, będąca eksperckim i opiniodaw- czym wsparciem dla Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Misją NID jest tworzenie podstaw dla zrównoważonej ochrony dzie- dzictwa kulturowego w celu jego zachowania dla przyszłych pokoleń poprzez wyznaczanie i upowszechnianie standardów ochrony oraz konserwacji zabytków, kształtowanie świadomości społecznej w za- kresie wartości i zachowania dziedzictwa kulturowego, a także gro- madzenie i upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie. 36

adw. dr ADAM GAUTIER Kancelaria Adwokacka Adam Gautier Kiedy rolnik zapłaci podatek od nieruchomości Zgodnie z ustawą z dnia 12 stycznia 1991 roku o podat- oraz chów i hodowlę ryb. kach i opłatach lokalnych opodatkowaniem z tytułu po- Zgodnie z przyjętą liną orzeczniczą sądów administracyj- datku od nieruchomości objęte są grunty, budynki lub ich nych, dla uznania nieruchomości za gospodarstwo rolne części, budowle lub ich części związane z prowadzeniem nie jest konieczne faktyczne prowadzenie na nabytych działalności gospodarczej. gruntach działalności rolniczej. Tym samym, w praktyce Jednocześnie, od podatku od nieruchomości zwolnione organ podatkowy nie będzie weryfikował w toku kontro- są budynki gospodarcze lub ich części, jeżeli: li, czy dany budynek jest faktycznie wykorzystywany na 1. służą działalności leśnej lub rybackiej; prowadzenie działalności rolniczej. 2. położone są na gruntach gospodarstw rolnych i służą Drugim kryterium wskazanym w ustawie o podatkach i wyłącznie działalności rolniczej; opłatach lokalnych jest wymóg, aby budynek przezna- 3. pozostają zajęte na prowadzenie działów specjalnych czony do prowadzenia działalności rolniczej był położo- produkcji rolnej. ny na gruntach gospodarstw rolnych. Gospodarstwem Zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku od nierucho- rolnym w rozumieniu ustawy o podatku rolnym będzie mości przysługuje przy jednoczesnym spełnieniu dwóch tylko obszar gruntu o łącznej powierzchni przekraczają- wskazanych ustawą kryteriów. Skutkiem zwolnienia z cej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność tytułu podatku od nieruchomości będzie objęcie przed- lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby miotowych nieruchomości budynkowych podatkiem rol- prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nie- nym i obowiązek zapłaty tego podatku. posiadającej osobowości prawnej. Tym samym, zwolnie- Pierwszym z kryterium jest służenie wyłącznie działal- nie od podatku od nieruchomości normowanego ustawą ności rolniczej. Działalność rolnicza jest określona w o podatkach i opłatach lokalnych przysługuje względem ustawie z dnia 15 listopada 1984 roku o podatku rolnym. budynków położonych w obrębie gospodarstwa rolnego Za działalność rolniczą uważa się produkcję roślinną i o powierzchni większej lub równej 1 ha. zwierzęcą, w tym również produkcję materiału siewne- W konsekwencji, rolnik posiadający budynki znajdujące go, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjne- się na terenie nieruchomości o powierzchni mniejszej niż go, produkcję warzywniczą, roślin ozdobnych, grzybów 1 ha jest zobowiązany do zapłaty podatku od nierucho- uprawnych, sadownictwa, hodowlę i produkcję materia- mości, a nie podatku rolnego. Nie ma znaczenia, że oso- łu zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, ba taka faktycznie wykonuje na terenie tych nierucho- produkcję zwierzęcą typu przemysłowego fermowego mości działalność rolniczą. Czekamy na Państwa zapytania do naszego prawnika. adw. dr Adam Gautier, Jakub Sokólski-Gwizdała TEL: +48 514 33 55 10 ADRES: al. Grunwaldzka 40/3 MAIL: [email protected] 80-241 Gdańsk www.gautier.com.pl KANCELARIA ADWOKACKA 37

PATRYK GABRIEL Wicestarosta starogardzki. Absolwent Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego - socjologia. Miłośnik dobrej książki i sportu FELIETONNie przeżywaj… FOTO Edyta Lichy Nie przeżywaj… - W ten sposób kasowało się w przeszłości zespole Micka i Kietha. Oj mógłbym całą litanię przejęć do koleżankę czy kolegę, którzy roztrząsali zbytecznie jakieś Królowej Rocka wypisać tutaj malutką czcionką. Zawsze w – być może istotne, nie twierdzę, że nie – kwestie. To była parze i bez ryzyka użycia tego wieśniackiego sformułowa- taka salwa ze wszystkich dział, po której – w większości nia z tytułu. przypadków, następowała cisza. Strasznie mnie ten tekst Oj, i o literaturze też przeżywaliśmy, i nie być może o ko- denerwował, a nawet smucił mnie niezwykle. Wydawał mi bietach. Nigdy o motoryzacji, niezbyt często o polityce, się ostatecznym dowodem na jakąś impotencję intelektu- częściej o jeziorach, polach, lasach. O rodzinie i bliskich też alno-emocjonalną mówiącego. Bywałem rozczarowany, przeżywamy, ale najczęściej zdecydowanie przeżywamy o kiedy wylatywał z ust osób, po których się go nie spodzie- sporcie. wałem. Bywałem wściekły, kiedy znający moją słabość ad- Wcześniej oczywiście najbardziej o Realu, a jak o nim to wersarz wystrzeliwał go w moją stronę ze stuprocentową o Raulu, Clarencie, Makelele, Cristiano i Sergio Ramosie. I pewnością zatopienia jednomasztowca. oczywiście o Barcelonie – największej drużynie globu, która Pewnie większość osób przypomina sobie tę frazę. Pewnie musi tyle razy ustępować swoim stołecznym rywalom. Na- słusznie uznaję, że przeżywam zbytecznie. Pewnie dla- wet mając w swoich szeregach Frodo Bagginsa piłki nożnej tego, że pewnie niewielu usłyszało ją tyle razy co ja. Tak, czyli powiernika najpotężniejszego piłkarskiego pierście- przyznaję się w akcie zwykłej szczerości, że przeżywanie, nia. Dużo o piłce przeżywaliśmy, przeżywamy i przeżywać choć pewnie już dzisiaj całkiem umiejętnie maskowane, będziemy. jest moim chlebem powszednim, jest moją drogą, moim lo- O bieganiu, triathlonie, siłowni. Przejęcie bliskie zeru. sem, moją najpiękniejszą wadą i najpaskudniejszą zaletą. Niemal nie występuje górnolotność, trudno o uniesienie. Niestety tam, gdzie w przeszłości mogły pójść w ruch pięści Wszystko to bardzo przyjemne, zdrowe, miłe, społeczne i czy kopniaki, a w najgorszym wypadku pyskówka czy nie- pompujące korzystne hormony do krwioobiegu, ale jednak cenzuralna riposta, tam dzisiaj nie ma takiego luksusu.Tam bliższe temu, żeby powiedzieć niż usłyszeć słowa będące pozostaje uśmiech, przemilczenie, wydęcie ust, uniesienie tematem niniejszej wypowiedzi słownej. brwi. Dlatego, żeby nie narażać się na usłyszenie zarzutu o O jeszcze jedno, jak piłka, jak mużyka, jak literatura. zbytnią egzaltację wyrażoną tytułowymi słowy – nie prze- A może nawet bardziej. Tenis. Biały sport. Etykieta. Zasa- żywam publicznie. Inaczej, przeżywam tylko w wąskim dy. Koncentracja. Konsekwencja. Technika. Fantazja. Cier- gronie osób, którym nie szkodzi moje przejęcie, którzy są pliwość. Zdecydowanie. Pewność. Głowa. Umysł. Głowa. w stanie je znieść, którym nie zależy, żebym przedwcześnie Nogi. Ręce. Głowa. Tutaj jesteśmy zgodni od czasu, kiedy je przerywał. W gronie przyjaciół, najbliższych. Najczęściej pierwszy raz poszliśmy do trenera z prośbą o wytłumacze- przeżywam w gronie brata Łukasza. nie jak liczy się punkty. To powód do przeżywania znako- To wyselekcjonowane, niezbyt liczne grono znosiło już mity. Ekscytujący. Zasadny. Usprawiedliwiony. Doskonały. wielokrotnie zachwyty nad płytami, do których dodawa- Więc przeżywamy sobie, a nasze przeżywanie dostało po- ło uwagi – bardzo na miejscu - o na przykład: analitycznej żywkę na długie lata. Piękną historię z Paryża, w którym grze perkusji. Nie raz rozróżnialiśmy epoki muzyczne, za- panna Iga sprowadziła swoim tenisowym noblem wilgoć mykając je w bombastycznych charakterystykach typu: - pod soczewki w stolicy Kociewia. Była w Paryżu już kiedyś Grunge miał rozdarte serca, a hip-hop gangsterski w Polsce pani, która też zaskoczyła swoich obserwatorów noblem. – kije baseballowe. Przeżywaliśmy już o muzyce godzinami Nawet dwoma. – o Gllagherach, Smaszingach, Pattonie i narkotykach w Jak usłyszę od kogoś, żebym nie przeżywał… 38

39

Kobiety wiejskie potrafią wszystko Na Kociewiu zaczynają prozdrowotną rewolucję Prezes KKK Alina Jeleń trzymania moczu, pn. „Pelvic Power”- poskromnienie cewki. Kobiety wzięły udział w ogólnopolskim Progra- S towarzyszenie Kobiety Kwiaty Kociewia to jed- mie WzmocniONE, którego celem jest m.in. wspieranie na z wiodącym wiejskich organizacji kobiecych poczucia własnej wartości i samostanowienia kobiet w w naszym kraju. Organizacja ta działa na terenie Polsce oraz wspieranie inicjatyw i osób, których działa- powiatu starogardzkiego, województwo pomorskie, w nia przyczyniają się do budowy społeczeństwa, w któ- regionie etnograficznym zwanym Kociewie. Obecnie rym godność obu płci jest równa. Organizatorem tego liczy prawie 187 kobiet, głównie członkiń kół gospo- wyjątkowo kobiecego konkursu była Fundacja Ashoka i dyń wiejskich. Od 13 lat organizacja ta działa na rzecz Firma Magovox Małgorzaty Rutkowskiej. wszechstronnego rozwoju kobiet na wsi, kultywuje Projekt „PELVIC POWER”- poskromnienie cewki zakła- tradycje, obyczaje i obrzędowość regionu oraz wspiera da złamanie bariery wstydu mówienia o intymnych pro- działalność poszczególnych kół. Stowarzyszenie Ko- blemach oraz rozbudzenie w kobietach odwagi walki o biety Kwiaty Kociewia z Prezesem Aliną Jeleń na czele swoje zdrowie i świadomość swojego ciała. Wywołując jest pomysłodawcą i realizatorem licznych projektów ten temat kobiety rzuciły wyzwanie stereotypom na o różnorodnej tematyce. Należy tutaj wymienić takie temat problemu nietrzymania moczu, przeprowadziły działania jak: wydanie albumu promującego obrzędo- ankietę zdobywając wiedzę, iż temat ten to nie tylko wość Kociewia „Z dziada pradziada-kultura ludowa Ko- problem starych, „bo tak musi być z wiekiem”, ale mło- ciewia”, „Stół kociewski bez wpadki”- dekoracje stołów dych kobiet, już w okresie ciąży, czy połogu. Problem i „Las w szkle”, warsztaty zumby, carwingu, zdrowego nietrzymania moczu to nie tylko problem indywidualny żywienia haftu, wyrobu biżuterii ceramicznej florystycz- kobiety, ale potrzeba społecznej zmiany mentalności ne, makijażu i autoprezentacji, wokalne i kabaretowe. postrzegania tegoż schorzenia. Nietrzymanie moczu, Jednak priorytetowym założeniem jest walka ze stereo- podobnie jak większość innych chorób dotykających typowym postrzeganiem kobiet na wsi wyłącznie jako ciało ludzkie ma nieodzowną korelację z naszym zdro- gospodynie domowe. Motywują, wspierają i podnoszą wiem psychicznym. Ocenia się, że 2/3 wszystkich przy- świadomość wiejskich kobiet, że wszystko można, da- padków nietrzymania moczu jest zatajana z powodu dzą radę, że są świetne i czas wyjść spod strzech i poka- wstydu i zażenowania oraz niedostatecznej informacji o zać swoją działalność światu. możliwości leczenia. Nietrzymanie moczu powoduje, że Najnowszym projektem Stowarzyszenia Kobiety Kwia- kobiety wycofują się z życia społecznego, zawodowego ty Kociewia jest edukacja prozdrowotna o tematyce nie- i towarzyskiego, a także stanowi problem w kontaktach intymnych. Kobiety ze Stowarzyszenia poruszyły nie- zwykle ważny i wrażliwy, chociaż i dla niektórych kon- trowersyjny temat. Projektowi przesłaniała ponadto idea zwrócenia uwagi na drugiego człowieka i uwrażli- wienia na potrzeby innych. Dobrze wiemy, że kobiety dbają o wszystkim i wszystko wokół, często swoje po- trzeby i zdrowie spychając na dalszy plan. Zatem hasło projektu „ Zadbaj o siebie?, „Zawalcz o siebie”, z pew- nością trafi do większości z wiejskich kobiet. Działania Stowarzyszenia Kobiety Kwiaty są dowodem na to, że dla kobiet wiejskich nie ma rzeczy niemożli- wych, że kryją w sobie niewyczerpane pokłady kreatyw- ności, wszechstronności i odwagi oraz potrzeby działań dla lokalnych społeczności. 40 KKK w Pałacu Prezydenckim

41

FOTO pixabay O sytuacji w sektorze wołowiny Minister rolnictwa i rozwoju wsi Grzegorz Puda przedstawił działania planowane do realizacji przez resort rolnictwa na rzecz wspierania ważnej i bardzo perspektywicznej branży, jaką jest sektor wołowiny. HODOWLA ZWIERZĄT 1 grudnia 2020 r. odbyła się konferencja organizo- daleko idące skutki dla całej branży. wana przez sieć współpracy BovINE (Beef Innova- Kolejny dokument: Strategia „Od pola do stołu” rów- tion Network Europe). Wydarzenie odbywało się pod nież zakłada bardzo ambitne cele, takie jak: poprawa hasłem „Zrównoważona hodowla wołowiny: polityka i dobrostanu zwierząt, redukcja zużycia pestycydów, praktyka w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu”. antybiotyków i nawozów, jak również zwiększenie Krajowym koordynatorem międzynarodowej konfe- udziału rolnictwa ekologicznego. Realizacja tych zało- rencji sieci współpracy BovINE jest Polskie Zrzeszenie żeń wymagać będzie dostosowań technologicznych, Producentów Bydła Mięsnego. głównie o charakterze inwestycyjnym. Będzie to wy- – To ważna inicjatywa sektorowa, polegająca na pro- magało transferu nowej wiedzy, a przede wszystkim mowaniu skutecznej współpracy w Europie i wspól- wysokich kosztów dostosowawczych. nym podejmowaniu coraz bardziej złożonych wyzwań Minister Grzegorz Puda podkreślił, że nadal trwają in- – stwierdził minister rolnictwa i rozwoju wsi Grzegorz tensywne prace nad kształtem przyszłej Wspólnej Po- Puda zabierając głos podczas konferencji. lityki Rolnej. BovINE Innovation Network Europe to unikatowa w Europie sieć, która zrzesza 255 000 gospodarstw rol- PLAN STRATEGICZNY WPR NA LATA 2021-2027 nych w sektorze wołowiny w UE, skupiając się wyłącz- nie na ich potrzebach. – Równolegle do prac legislacyjnych na poziomie UE, DYSKUSJA NA FORUM UE w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzone – Bieżąca dyskusja na forum UE na temat sektora są prace nad przygotowaniem krajowych dokumentów rolnego toczy się w oparciu o szereg ważnych doku- kierunkowych, a jednym z nich jest Plan strategiczny mentów, które będą miały istotny wpływ na kondycję WPR na lata 2021-2027 – poinformował minister. i przyszłość produkcji zwierzęcej i przetwórstwa w UE Celem nadrzędnym projektowanych instrumentów – podkreślił minister Grzegorz Puda. WPR jest zapewnienie trwałości i odporności ekono- Minister zwrócił uwagę, że Europejski Zielony Ład i ini- micznej gospodarstw rolnych, zarówno w krótkiej, jak cjatywy, które z niego wynikają, zawierają bardzo am- i dłuższej perspektywie, również w obliczu kryzysów. bitne cele klimatyczne i środowiskowe. Jedną z tych Zgodnie z projektem rozporządzenia dotyczącym inicjatyw jest - opublikowana przez Komisję Europej- planów strategicznych, w ramach nowego systemu ską w październiku tego roku - strategia na rzecz ogra- płatności bezpośrednich UE nadal będzie można przy- niczenia emisji metanu. Jej konsekwencje mogą mieć znawać wsparcie związane z produkcją, w tym w sek- 42

torach wołowiny i cielęciny oraz mleka i przetworów 2014-2020. Potrzeby związane ze wsparciem produ- mlecznych. Minister zaznaczył, że przygotowując kra- centów uczestniczących w krajowych i unijnych syste- jowy Plan strategiczny analizowane są różne warianty mach jakości żywności są uwzględnione w pracach nad zastosowania wsparcia do bydła i krów w kolejnych Planem strategicznym WPR na lata 2021- 2027. latach. DOBROSTAN ZWIERZĄT – Silne ekonomicznie rodzinne gospodarstwa rolne są – Cel Komisji Europejskiej dotyczący poprawy dobro- warunkiem zachowania zrównoważonego modelu pol- stanu zwierząt, wyrażony w strategii „Od pola do sto- skiego i europejskiego rolnictwa. To kierunek zgodny z łu”, jest również jednym z priorytetów Ministerstwa polityką naszego rządu, ale też ze strategią UE – pod- Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Cel ten jest realizowany m.in. kreślił minister Grzegorz Puda i dodał, że – dzięki pro- poprzez działanie „Dobrostan zwierząt”, wprowadzo- wadzeniu gospodarki niskoemisyjnej, chroniącej zaso- ne w 2020 roku. Obecnie dotyczy ono krów i świń – by biologiczne dla następnych pokoleń gospodarstwa podkreślił minister Grzegorz Puda. te przyczyniają się do osiągania celów środowiskowych Zwrócił uwagę, że działanie jest dobrowolne i ma na i klimatycznych. Takie podejście wynika również z kra- celu zachęcanie rolników do prowadzenia produkcji jowej Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnic- zwierzęcej z uwzględnieniem podwyższonych warun- twa i rybactwa 2030. ków dobrostanu zwierząt, ponad obowiązujące stan- Dokument ten wyznacza kierunki działania Mini- dardy. Wsparcie finansowe stanowi rekompensatę sterstwa w zakresie integracji poziomej i pionowej w dodatkowych poniesionych kosztów i utraconych do- łańcuchu dostaw, wdrażania innowacji w rolnictwie, chodów. Nie przewiduje się natomiast zwrotu kosztów wsparcia produkcji żywności wysokiej jakości, ochrony inwestycyjnych. środowiska naturalnego oraz łagodzenia zmian klima- W ramach przyszłej perspektywy finansowej planowa- tycznych. na jest kontynuacja tego wsparcia do krów, ale również – Działania te, również w sektorze wołowiny, obejmu- rozszerzenie zakresu wsparcia o bydło opasowe. ją m.in. podpisywanie umów kontraktacyjnych czy OGÓLNOEUROPEJSKI SYSTEM ZNAKOWANIA kilka rodzajów wsparcia dla rolników i sektora mikro, ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO małych i średnich przedsiębiorstw, prowadzących dzia- W Strategii „Od pola do stołu” znalazła się deklaracja łalność gospodarczą w zakresie przetwarzania produk- Komisji Europejskiej dotycząca etykietowania produk- tów rolnych – podkreślił minister. tów w zależności od poziomu dobrostanu zwierząt. GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH – Polska jest zainteresowana wprowadzeniem ogól- – WSPARCIE NA TWORZENIE I FUNKCJONOWANIE noeuropejskiego znakowania żywności pochodzenia Minister Grzegorz Puda poinformował ponadto, że zwierzęcego etykietami wskazującymi dobrostan planowana jest także pomoc finansowa na tworzenie i zwierząt. Takie oznaczenie powinno być czytelne i jed- funkcjonowanie grup producentów rolnych i organiza- noznaczne dla konsumentów oraz powinno wskazy- cji producentów oraz że kontynuowane będzie wspar- wać jasne kryteria dla producentów. Etykieta powinna cie dla tworzenia grup operacyjnych na rzecz innowacji w odpowiedni sposób wynagradzać wysiłki producen- EPI. tów związane z podnoszeniem dobrostanu i rekom- QUALITY MEAT PROGRAM (QMP) pensować ponoszone wyższe koszty – stwierdził mini- Szef resortu rolnictwa zwrócił uwagę, że W Polsce od ster rolnictwa i rozwoju wsi Grzegorz Puda. 2008 r. funkcjonuje krajowy system jakości żywności Podsumowując swoje wystąpienie minister zapewnił, obejmujący wołowinę - Quality Meat Program (QMP) że dalsze propozycje działań będą wypracowywane w opracowany z inicjatywy Polskiego Zrzeszenia Pro- zależności od potrzeb zgłaszanych przez branżę oraz ducentów Bydła Mięsnego i administrowany przez tę wyzwań, przed jakimi będą stawać europejscy i pol- organizację. Dodał, że ten system, obok innych syste- scy producenci. – Jestem otwarty na konstruktywną mów jakości żywności, jest objęty wsparciem ze środ- współpracę z branżą i na sugestie możliwych działań, ków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata które przyczyniałyby się do wzmacniania sektora – podkreślił Grzegorz Puda. Źródło: MRiRW 43

Producenci świń w cyklu otwartym również będą objęci pomocą W terminie do dnia 20.12.2020 r. producenci świń, którzy w okresie od 1 marca do 15 lipca 2020 r. utrzymywali w gospodarstwie średnią dzienną liczbę świń wynoszącą co najmniej 21 sztuk, mogą składać wnioski o przyznanie pomocy finansowej. – Uznałem, że wyłączenie ze wsparcia rolników, którzy produkują świnie w cyklu otwartym, było niesprawiedliwe – powiedział minister rolnictwa i rozwoju wsi Grzegorz Puda podczas konferencji prasowej. S zef resortu rolnictwa podkreślił, że w ramach – Wnioski należy składać do 20 grudnia br., w biurach pomocy dla rolników szczególnie dotkniętych powiatowych Agencji. Pomoc będzie przysługiwała tym kryzysem COVID-19 rząd premiera Mateusza producentom trzody chlewnej, którzy w okresie od 1 Morawieckiego objął wsparciem finansowym marca br. do 15 lipca br. utrzymywali średnio dziennie co poszczególne sektory produkcji rolnej. Podstawowym najmniej 21 świń – powiedziała wiceprezes Mantur. kryterium wyboru tych sektorów była wysokość ponie- Pomoc będzie wypłacana w formie ryczałtu na gospo- sionych przez nie strat w odniesieniu do możliwości darstwo rolne, w podziale na trzy grupy w zależności od budżetowych. I tak zdecydowano o natychmiastowym ilości utrzymywanych świń: wsparciu sektorów: bydła mięsnego, bydła mlecznego, 1. 4 500 zł – przy utrzymywaniu średnio dziennie co naj- trzody chlewnej przy produkcji w cyklu zamkniętym, mniej 21 świń i nie więcej niż 50 świń, owiec, kóz, indyków rzeźnych, gęsi rzeźnych, brojlerów, 2. 14 900 zł – przy utrzymywaniu średnio dziennie powy- jaj wylęgowych do produkcji piskląt kurzych typu brojler żej 50 świń i nie więcej niż 200 świń, i kwiatów ciętych oraz roślin ozdobnych w produkcji pod 3. 23 800 – przy utrzymywaniu średnio dziennie powyżej ogrzewanymi osłonami. 200 świń. W odniesieniu do hodowli świń uznano, iż w przypadku Wsparcie będzie wypłacane w I kwartale 2021 roku. gospodarstw prowadzących produkcję przede wszyst- kim w cyklu zamkniętym istnieje większe ryzyko trwałe- Źródło: MRiRW go wycofywania się z produkcji, co w konsekwencji rodzi poważne skutki dla zachowania krajowej produkcji świń. – Po przeanalizowaniu wielu czynników, w tym również opinii płynących od producentów, uznaliśmy tę decyzję jako niesprawiedliwą wobec tych gospodarstw, któ- re prowadzą produkcję w cyklu otwartym. Podpisane wczoraj przez pana premiera Mateusza Morawieckiego rozporządzenie umożliwia pomoc również tym gospo- darstwom – poinformował minister Grzegorz Puda. Uczestnicząca w konferencji wiceprezes Agencji Re- strukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Renata Mantur przedstawiła zasady udzielania tej pomocy. HODOWLA ZWIERZĄT 44 FOTO pixabay

Dotacja na rozwój usług rolniczych Nawet pół miliona na jednego beneficjenta 30 listopada ruszył nabór wniosków o przyznanie pomocy na „Rozwój przedsiębiorczo- ści – rozwój usług rolniczych” z PROW na lata 2014-2020. Dokumenty można składać w ARiMR do 13 stycznia 2021 r. -Jest to propozycja skierowana jest do tych przed- nych, do których zalicza się m.in. koszty zakupu lub le- siębiorców, którzy świadczą już usługi na rzecz asingu (zakończonego przeniesieniem prawa własności) rolników i chcą rozwijać swoją działalność – infor- nowych maszyn, narzędzi lub urządzeń do produkcji rol- muje Halina Szymańska, prezes Agencji Restrukturyza- nej, aparatury pomiarowej i kontrolnej, sprzętu kompu- cji i Modernizacji Rolnictwa. – Na ten cel mogą otrzymać terowego i oprogramowania służących do zarządzania dofinansowanie w wysokości nawet pół miliona złotych. przedsiębiorstwem lub wspomagających sterowanie Pieniądze można przeznaczyć na zakup m.in. ciągni- procesem świadczenia usług, wdrożenia systemu zarzą- ków, kombajnów zbożowych, siewników, przyczep rol- dzania jakością, opłat za patenty i licencje. Pomoc przy- niczych. Zachęcam do korzystania z tych środków. znaje się i wypłaca do wysokości limitu, który w okresie O dofinansowanie może ubiegać się osoba fizyczna, realizacji programu wynosi maksymalnie 500 tys. zł na osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca jednego beneficjenta. osobowości prawnej, która jako mikro- lub małe przed- Dofinansowanie nie obejmuje zakupu nieruchomości, siębiorstwo wykonuje działalność gospodarczą obejmu- rzeczy używanych, jak również kosztów robót budowla- jącą świadczenie usług dla gospodarstw rolnych przez nych, leasingu zwrotnego oraz podatku VAT. okres co najmniej dwóch lat poprzedzających dzień Wnioski przyjmują oddziały regionalne ARiMR właści- złożenia wniosku w zakresie co najmniej jednego z na- we ze względu na miejsce realizacji inwestycji. Można stępujących kodów Polskiej Klasyfikacji Działalności: je składać osobiście lub przez upoważnioną osobę, albo 01.61.Z – Działalność usługowa wspomagająca produk- przesyłką rejestrowaną nadaną w placówce Poczty Pol- cję roślinną, 01.62.Z – Działalność usługowa wspomaga- skiej. Wniosek można również wysłać w formie doku- jąca chów i hodowlę zwierząt gospodarskich, 01.63.Z – mentu elektronicznego za pośrednictwem platformy Działalność usługowa następująca po zbiorach. e-PUAP. Refundacji podlega do 50 proc. kosztów kwalifikowal- Źródło: ARMiR 45

Dopłaty na ochronę środowiska W zgodzie z Naturą Natura 2000 jest ogólnoeuropejską siecią ekologiczną, mającą na celu zapewnienie trwałej egzystencji wybranym zagrożonym typom ekosystemów oraz ginącym gatun- kom roślin i zwierząt. Łącznie obszary Natura 2000 w Polsce zajmują 19,7% pow. kraju. Rolnicy gospodarujący na tych cennych przyrodniczo terenach mogą składać w ARiMR wnioski o przyznanie wsparcia na „Inwestycje w gospodarstwach położonych na obsza- rach Natura 2000”. Pomoc może otrzymać rolnik, jeżeli m.in. w go- Refundacji podlega 50 proc. kosztów poniesionych spodarstwie, którego jest posiadaczem, łączna na realizację inwestycji (w przypadku młodego rolni- powierzchnia trwałych użytków zielonych i pa- ka – 60 proc.). Limit pomocy przypadający na jedne- stwisk trwałych położonych na obszarze Natura 2000 go beneficjenta i na jedno gospodarstwo wynosi 500 wynosi co najmniej 1 ha. Pomoc ma ułatwić prowadze- tys. zł. Wysokość wsparcia zależy od rodzaju realizo- nie działalności rolniczej w zgodzie z obowiązującymi wanej inwestycji. W przypadku budowy lub moder- tam podwyższonymi standardami środowiskowymi. nizacji budynków inwentarskich lub adaptacji innych Wsparcie przyznaje się na inwestycje, które m.in. budynków na budynki inwentarskie można otrzymać przyczynią się do utrzymania i użytkowania w gospo- maksymalnie 500 tys. zł. Natomiast w przypadku re- darstwie trwałych użytków zielonych położonych na alizacji pozostałych inwestycji, np. zakupu maszyn do obszarze Natura 2000, nie będą negatywnie oddzia- utrzymania trwałych użytków zielonych, urządzeń do ływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 i nie są pojenia zwierząt czy przechowywania pasz, można sprzeczne z działaniami ochronnymi obligatoryjnymi ubiegać się o wsparcie do 200 tys. zł. ustalonymi dla obszaru Natura 2000, na którym jest Rolnicy, którzy chcą wnioskować o dotacje na ta- położone gospodarstwo, w planach zadań ochron- kie inwestycje muszą się śpieszyć. Termin składania nych lub w planach ochrony (jeśli plany takie zostały wniosków mija 30 grudnia. ustanowione). Źródło: ARMiR 46

DopłatyWkrótce nabór nwnaiosokócwhronę wód Od 29 grudnia 2020 r. do 26 lutego 2021 r. można składać w ARiMR wnioski o dotacje na „Inwestycje mające na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami po- chodzącymi ze źródeł rolniczych”. Wsparcie adresowane jest do rolników prowa- dzących chów lub hodowlę zwierząt w rozu- mieniu przepisów o organizacji hodowli i roz- rodzie zwierząt gospodarskich. O pomoc nie mogą ubiegać się właściciele ferm drobiu powyżej 40 tys. stanowisk oraz trzody chlewnej powy- żej 2 tys. stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior. Maksymalnie na jedno gospodarstwo można otrzymać 100 tys. zł. Pomoc przyznawana jest w formie refunda- cji 50 proc. kosztów kwalifikowanych poniesionych na inwestycję (60 proc. w przypadku młodego rolnika). Pomoc może być przyznana na inwestycje, które za- pewnią dostosowanie gospodarstw do wymagań określonych w „Programie działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami po- chodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dowy, przebudowy lub zakupu zbiorników do przecho- dalszemu zanieczyszczeniu”, które dotyczą warunków wywania nawozów naturalnych płynnych, płyt do gro- przechowywania nawozów naturalnych (oraz kiszonek madzenia nawozów naturalnych stałych, zbiorników – w przypadku młodych rolników). lub płyt do przechowywania kiszonek, jak również za- Dofinansowanie można otrzymać m.in. na koszty: bu- kupu nowych maszyn i urządzeń do aplikacji nawozów naturalnych płynnych. Źródło: ARMiR PROW Inwestycje w nawadnianie W końcówce roku Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa uruchomi czte- ry nowe nabory wniosków w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Wśród nich jest np. program pomocy dla rolników, którzy chcą przeciw- działać skutkom suszy. Przed kolejnym sezonem wiosenno-letnim war- O pomoc, która realizowana jest w ramach działania to zaopatrzyć swoje gospodarstwa w urządzenia „Modernizacja gospodarstw rolnych”, może wystąpić rol- nawadniające. Rolnicy, którzy chcą zabezpieczyć nik posiadający gospodarstwo o powierzchni co najmniej swoje uprawy przed skutkami suszy, mogą ubiegać się o 1 ha i nie większe niż 300 ha, który w okresie 12 miesię- dotację na inwestycje w nawadnianie gospodarstwa. Na- cy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku wykazał bór wniosków o przyznanie tego rodzaju wsparcia rozpo- przychód w wysokości co najmniej 5 tys. zł. Konieczne czął się 30 listopada 2020 r. i potrwa do 28 stycznia 2021 r. jest również posiadanie wpisu w krajowym systemie ewi- dencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Wsparcie jest przyznawane na realizację inwestycji ulepszających już istniejące instalacje nawadniające, powiększających obszar nawadniania lub jednocześnie powiększających obszar nawadniania i ulepszających już istniejące instalacje. Dofinansowanie można otrzymać m.in. na: budowę studni i zbiorników; zakup maszyn i urządzeń do poboru, magazynowania, uzdatniania, od- zyskiwania lub rozprowadzania wody, instalacji nawad- niających i systemów do sterowania nawadnianiem. Limit finansowy na jednego beneficjenta i jedno gospo- darstwo wynosi 100 tys. zł, przy czym refundacji podlega 50 proc. kosztów poniesionych na realizację inwestycji (60 proc. w przypadku młodego rolnika). Minimalny po- ziom kosztów inwestycji musi być wyższy niż 15 tys. zł. Źródło: ARMiR 47

Nowy zakład produkcyjny i centrum dystrybucyjne „w Skórczu oficjalnie otwarte Z ogromną radością informujemy, że grupa IGLOTEX S.A. w rekordowym tempie, Jest to jeden w ciągu zaledwie dziewięciu miesięcy z najnowocześniejszych od uzyskania pozwolenia na budowę, zakładów produkcyjnych uruchomiła w Skórczu najnowocześniejszy żywności mrożonej w tej części Europy zakład produkcyjny oraz i chłodzonej centrum dystrybucyjne, które zatrudniają w tej części Europy łącznie niemal 700 pracowników. Całkowita wartość inwestycji wyniosła 190 mln złotych. PRODUKCJA SPOŻYWCZA I nwestycja powstała w Skórczu, przy ulicy Leśnej 2 – w lokalizacji, w której w maju ubiegłego roku spłonął do- szczętnie jeden z głównych zakładów Grupy IGLOTEX. Zarząd spółki błyskawicznie podjął strategiczną decyzję o budowie nowego, supernowoczesnego zakładu produk- cyjnego, który z racji zaawansowania technologicznego zapewni firmie szereg przewag konkurencyjnych i umożli- wi realizację ambitnej strategii rozwoju, zarówno w Polsce, jak i – poprzez eksport – na ponad 50 rynkach na świecie, na czterech kontynentach. “W rekordowym tempie, w ciągu zaledwie dziewięciu mie- sięcy od uzyskania pozwolenia na budowę (w końcu lutego 2020 roku) uruchomiliśmy w pełnym zakresie produkcję w nowej fabryce w Skórczu. Jest to jeden z najnowocze- śniejszych zakładów produkcyjnych żywności mrożonej i chłodzonej w tej części Europy. Zakład wykorzystuje naj- nowsze i unikalne na polskim rynku technologie produkcji, supernowoczesny park maszynowy oraz zaawansowane systemy automatyzacji, robotyzacji, digitalizacji i bezpie- 48

czeństwa produkcji od renomowanych światowych pro- dystrybucyjnym: ducentów. Inwestycja była ogromnym wyzwaniem, ale - 24,4 tys. mkw. – łączna powierzchnia kompleksu, w tym dzięki kompetencjom, zaangażowaniu i wysiłkowi całego zakład produkcyjny o powierzchni 13,6 tys. mkw. maga- zespołu oraz naszych partnerów, w tym przede wszystkim zyny o powierzchni 9 tys. mkw., budynek administracyjno generalnemu wykonawcy firmie Dekpol S.A., udało nam -biurowy o powierzchni 1,8 tys. mkw. oraz oddział dystry- się z sukcesem ten cel zrealizować. W nowym zakładzie bucyjny z flotą ponad 70 pojazdów, produkcyjnym i centrum dystrybucyjnym pracę znalazło - fabryka posiada 6 linii produkcyjnych i wytwarza mro- łącznie niemal 700 osób, mieszkańców Skórcza i gmin są- żone oraz chłodzone pierogi, pizzę, zapiekanki, uszka, siadujących. Inwestycja o tej skali to krok milowy w histo- warzywa, owoce oraz dania gotowe, estymowana roczna rii rozwoju Grupy IGLOTEX” – komentuje Maciej Włodar- produkcja wyniesie około 38 tys. ton żywności, w magazy- czyk, prezes zarządu IGLOTEX S.A. nach znajduje się około 12 tys. miejsc paletowych, “Rada Nadzorcza, aktywnie wspierała zarząd spółki we - fabryka oraz centrum dystrybucyjne zatrudniają łącznie wdrażaniu działań naprawczych po tragicznym w skut- niemal 700 pracowników, kach pożarze w maju 2019 roku oraz w procesie decyzyj- - fabryka współpracuje z kilkuset dostawcami i obsługuje nym o budowie nowego zakładu. Jesteśmy dumni z fanta- większość sieci handlowych w Polsce, stycznej postawy i zaangażowania całego zespołu firmy, - oddział dystrybucyjny współpracuje z kilkoma tysiącami który tuż po pożarze błyskawicznie przeorganizował całą klientów detalicznych i gastronomicznych w Polsce i za działalność, uruchomił produkcję zastępczą tak, aby w jak granicą. największym stopniu zminimalizować negatywne skutki Hale produkcyjne wraz z liniami technologicznymi zostały dla klientów firmy i zachować ciągłość realizacji zamó- zaprojektowane w oparciu o technologię Lean Industry wień. Równolegle – mimo przeszkód związanych z loc- 4.0, co umożliwia precyzyjne i elastyczne zarządzanie kdownem i kryzysem gospodarczym wskutek pandemii produkcją na każdym jej etapie oraz szybkie wprowadza- Covid 19 – realizowano sukcesywnie kolejne etapy budo- nie niezbędnych zmian. wy nowego zakładu produkcyjnego. To ogromny sukces “Zakład posiada liniową organizację ciągów produkcyj- całego zespołu IGLOTEX i istotny krok w rozwoju firmy, nych z wykorzystaniem systemów modułowych i szybkie- ale również solidne wsparcie i impuls do rozwoju gospo- go przezbrojenia maszyn. W połączeniu z zaawansowaną darki i rynku pracy w Skórczu i w regionie” – komentuje automatyzacją i digitalizacją, która daje dostęp do sze- Tadeusz Włodarczyk, założyciel i Przewodniczący Rady regu danych o procesie produkcji w czasie rzeczywistym Nadzorczej IGLOTEX S.A. – zwiększyliśmy elastyczność i wydajność produkcji oraz “Realizacja inwestycji o tej skali i w tak rekordowym tem- jej bezpieczeństwo. Możemy sprawnej i elastycznej zmie- pie była możliwa również dzięki ogromnemu wsparciu ze niać asortyment, kształty produktów i smaki, produkować strony lokalnych władz oraz sprawnemu działaniu partne- krótkie serie w zdecydowanie bardziej opłacalny sposób. rów ubezpieczeniowych – Mercurius Brokers, TU ERGO W efekcie uzyskujemy istotny wzrost efektywności kosz- Hestia S.A. i TUiR Warta S.A. i instytucji bankowych. Nie towej produkcji, przy zachowaniu najwyższej i powtarzal- do przecenienia jest również wsparcie udzielone przez nej jakości wytwarzanych produktów. Możemy sprawniej Pomorską Specjalną Strefę Ekonomiczną. Cieszy nas, że reagować na zmieniające się oczekiwania naszych klien- dzięki świetnej organizacji procesu i ogromnemu wysił- tów i trendy na rynku FMCG” – komentuje Mirosława Pod- kowi zespołu IGLOTEX S.A. oraz wszystkich zaangażowa- szucka, dyrektor zakładu produkcyjnego IGLOTEX S.A. w nych podmiotów – powstał zakład hi-tech, który zapewnia Skórczu. firmie IGLOTEX szereg unikalnych kompetencji i przewag Bardzo ważnym elementem inwestycji jest również po- konkurencyjnych” – dodał Mateusz Słabosz, członek Rady wstanie pierwszego o tej skali i zaawansowanego tech- Nadzorczej IGLOTEX S.A. nologicznie centrum badawczo-rozwojowego dla całej Nowa fabryka wSkórczu to kompleks HI-TECH i PRO-EKO Grupy IGLOTEX. Będą tu prowadzone badania nad roz- Nowy zakład produkcyjny IGLOTEX w Skórczu to zinte- wojem nowych produktów, testy usprawniające procesy growany kompleks hal produkcyjnych oraz magazyno- technologiczne i udoskonalające produkty. wych typu mroźnie, wraz z zapleczem socjalno-biurowym Nowy zakład produkcyjny w znacząco mniejszy sposób i towarzyszącą infrastrukturą techniczną oraz oddziałem oddziałuje na środowisko naturalne. Wykorzystanie od- powiednio wyskalowanych i energooszczędnych maszyn, istotnie zmniejszyło energochłonność procesu produkcji. Zakład jest zasilany w energię elektryczną, parę oraz cie- pło na potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody z wysoce wyspecjalizowanego systemu, niezależnego od zewnętrznych dostawców, w efekcie czego emituje istot- nie mniej dwutlenku węgla. Dodatkowo dzięki wysoce za- awansowanej automatyzacji procesu produkcyjnego oraz liniowej organizacji produkcji (od surowca do magazynu wyrobów gotowych) – zdecydowanie zminimalizowano ilość odpadów i marnotrawstwo surowców. “Bez wątpienia, inwestycja w nowy zakład produkcyjny zapewni nam solidne i trwałe przewagi konkurencyjne. Naszym celem jest długofalowe i znaczące wzmocnienie pozycji rynkowej Grupy IGLOTEX w kategorii produktów mrożonych oraz rozwinięcie sprzedaży w kategorii pro- duktów chłodzonych oraz dań gotowych. Dodatkowo – w obszarze dystrybucji – uruchamiamy sprzedaż online, aby jeszcze skuteczniej i szerzej docierać do aktualnych i nowych klientów detalicznych oraz z rynku HoReCa, a w efekcie do konsumentów w całej Polsce” – komentuje Ma- ciej Włodarczyk, prezes zarządu IGLOTEX S.A. 49

mgr Piotr Pielecki Od kolizji do kolizji 4 i 5 grudnia 2020 weszły nowe zmiany w prawie o ruchu drogowym wynikające z tzw. „dużej” nowelizacji z sierpnia tego roku. Najważniejsze zmiany omawiamy z Markiem Konkolewskim - ekspertem do spraw bezpieczeństwa w ruchu drogowym, byłym rzecz- nikiem prasowym Policji oraz byłym Dyrektorem Centrum Automatycznego Nadzoru nad Ruchem Drogowym. JAKI DOKUMENT UBYWA NAM Z „PORTFELA”, KTÓRE- nych, a więc z zasady obowiązywania zakazu określonego GO NIE MUSIMY POSIADAĆ PRZY SOBIE SIADAJĄC ZA zachowania w dacie obowiązywania przepisu go wprowa- KIEROWNICĄ POJAZDU? dzającego. Od daty 5 grudnia obowiązują przepisy, które znoszą obo- JESIEŃ I ZIMA TO OKRES, W KTÓRYM SAMOCHODY, A wiązek wożenia ze sobą dokumentu prawa jazdy. Jednak W ZWIĄZKU ZTYMTABLICE REJESTRACYJNE ULEGAJĄ proszę pamiętać, że nowe przepisy obowiązują tylko na CZĘSTEMU ZABRUDZENIU. O CZYM POWINNIŚMY PA- terenie RP, dotyczą tylko polskich dokumentów, których MIĘTAĆ? posiadaczami się polscy obywatele. Wprowadzenie no- Kierujący pojazdem ma obowiązek utrzymywania tablic wych przepisów to efekt cyfryzacji, ponieważ wszystkie rejestracyjnych i innych wymaganych oznaczeń pojazdu w informacje o kierujących pojazdami służby kontrolujące należytym stanie oraz zapewnienie ich czytelności. ruch będą w stanie uzyskać z systemu. A CO Z SYTUACJĄ, GDY ZASŁANIAMY TABLICE REJE- CZY ISTNIEJE JAKAŚ INNA MOŻLIWOŚĆ WYKAZANIA STRACYJNĄ NP. BAGAŻNIKIEM? SIĘ POSIADANIEM PRAWO JAZDY ANIŻELI STANDAR- Tablice rejestracyjne muszą być widoczne i czytelne za- DOWY NASZ PLASTIKOWY DOKUMENT? wsze. Jeżeli staną się one niewidoczne np. z powodu mon- W przypadku, gdybyśmy chcieli wylegitymować się do- tażu bagażnika to zgodnie z nowym art. 73 ust. 1b PRD, kumentem prawo jazdy, możemy zrobić to za pośrednic- właściciel albo podmiot, o którym mowa w art. 73 ust. 2 i twem aplikacji mObywatel. 5 PRD, będący posiadaczami pojazdu samochodowego CZY SĄ SYTUACJE, W KTÓRYCH POSIADANIE PRAWO zarejestrowanego na terytorium Rzeczypospolitej Pol- JAZDY BĘDZIE NAM BEZWZGLĘDNIE POTRZEBNE? skiej, z wyłączeniem motocykla, mogą wnioskować do W pierwszej kolejności chciałbym zwrócić uwagę na sytu- organu rejestrującego, właściwego ze względu na miejsce ację,wktórejdokumentymogąnambyćbardzoprzydatne, ostatniej rejestracji pojazdu, o wydanie dodatkowej zale- a mianowicie podczas kolizji drogowej, której oczywiście galizowanej tablicy rejestracyjnej do oznaczenia bagażni- nikomu nie życzę, ale są one elementem, takim skutkiem ka zakrywającego tylną tablicę rejestracyjną. Dodatkowa ubocznym komunikacji za pomocą środków transportu.W tablica rejestracyjna posiada ten sam numer rejestracyjny, przypadku kolizji mając wszystkie dokumenty przy sobie co numer rejestracyjny pojazdu samochodowego.W przy- możemy napisać oświadczenie poszkodowanemu, jako padku, gdy pojazd samochodowy nie posiada tablic reje- sprawca. Przechodząc bezpośrednio do odpowiedzi na stracyjnych zgodnych z przepisami wydanymi na podsta- pytanie, to możemy być czasami poproszeni o okazanie wie art. 76 ust. 1 pkt 1 lit. a PRD, organ rejestrujący wydaje prawa jazdy, na przykład przez wypożyczalnie samocho- nową decyzję o rejestracji pojazdu wraz z kompletem za- dów, dealerów samochodowych, którzy udostępniają legalizowanych tablic rejestracyjnych z nowym numerem auta demo lub serwisy samochodowe w przypadku korzy- rejestracyjnym dla pojazdu samochodowego i nowym do- stania z auta zastępczego, ponieważ zgodnie z umowami wodem rejestracyjnym oraz dodatkową zalegalizowaną ubezpieczenia mają oni obowiązek sprawdzić czy osoba, tablicą rejestracyjną. Dodatkowa tablica rejestracyjna na której udostępniają auto posiada uprawnienia, a wskazane bagażnik nie jest rzeczą nową. Do tej pory była ona regu- podmioty prywatne nie mają dostępu do systemu, którym lowana rozporządzeniem, a teraz prawodawca postanowił dysponują organy państwowe. uregulować ją w ustawie. OSTATNIO CZĘSTO MÓWIŁO SIĘ W MEDIACH O PEW- JAKIE SĄ PANA REFLEKSJE NA TEMAT NOWYCH PRZE- NEJ RÓŻNORODNOŚCI ZWIĄZANEJ Z UMIESZCZANIEM PISÓW? TABLIC NA SAMOCHODZIE I ICH WIELKOŚCI GŁÓWNIE Nowe przepisy wchodzą w życie w okresie zimowym, któ- W KONTEKŚCIE AUT TUNINGOWANYCH DOMOWYMI ry jest okresem bardzo trudnym dla kierowców, często ta- SPOSOBAMI, CZY NOWE PRZEPISY WPROWADZAJĄ kim okresem próby, w którym dochodzi do bardzo wielu RÓWNE I JASNE STANDARDYWTEJ KWESTII? kolizji i wypadków ze względu na utrudnione warunki na Od 4 grudnia obowiązuje zakaz umieszczania na pojeździe drodze. Ja wożę i będę woził wszystkie dokumenty przy tablic rejestracyjnych w innym miejscu niż konstrukcyjnie sobie, ponieważ w przypadku kolizji po pierwsze, będę do tego przeznaczone. miał możliwość faktyczną napisania oświadczenia o koli- WTAKIM RAZIE, CO ZTZW. MAŁYMITABLICAMI? zji. Po drugie osoba poszkodowana będzie mogła zwery- Od 4 grudnia obowiązuje także zakaz umieszczania na po- fikować moje dane, więc będzie bardziej skłonna to moje jeździe jednorzędowych zmniejszonych tablic rejestracyj- oświadczenie przyjąć. W przypadku braku dokumentów PRAWO nych, jeżeli pojazd nie posiada zmniejszonych wymiarów praktycznie jesteśmy skazani na wezwanie policji, co wią- miejsca konstrukcyjnie przeznaczonego do umieszczenia że się z nałożeniem mandatu i punktów karnych. I co też tablicy rejestracyjnej. istotne, stracimy sporo czasu na oczekiwaniu na przyjazd A JEŻELI KTOŚ JUŻ MATZW. „MAŁETABLICE”WSWOIM patrolu policji. W ubiegłym roku policja otrzymała 455 ty- POJEŹDZIE? sięcy zgłoszeń o kolizji. Nie chce być złym prorokiem, ale Wprowadzenie opisanych przepisów powoduje obowią- oby nie stało się tak, że policjanci ruchu drogowego po zek wymiany „zwężonych” tzw. „małych tablic”, jeżeli 50 wejściu nowych przepisów w życie, będą jeździć od kolizji jeździliśmy z takimi wcześniej, nie mając amerykańskiego do kolizji, a czas oczekiwania na patrol będzie liczony w samochodu. Wynika to z braku przepisów intertemporal- godzinach.