NASZA ROLA 1-2020 R

z Wami15latOGÓLNOPOLSKI MAGAZYN | PAŹDZIERNIK | 69/2020 | ISSN 1895 - 3298 1

2

3

4

w numerze Szanowni Czytelnicy, XXV Kociewska Wystawa postanowiłam, aby motywem przewodnim najnow- i Pokaz Zwierząt Hodowlanych szego wydania „Naszej Roli” było Kociewie. Chcemy Państwu przybliżyć, pokazać ten piękny region etno- graficzno-kulturowy, z którego pochodzimy, w któ- rym żyjemy, pracujemy, tworzymy oraz wydajemy „Naszą Rolę”. Skąd u mnie taki zamysł. Bardzo czę- sto w trakcie rozmów podczas konferencji, kongre- sów, biznesowych i towarzyskich spotkań pojawia się pytanie, a Wy skąd jesteście? Z Kociewia – brzmi dumna odpowiedź. Wówczas pada pytanie, a gdzie jest to Wasze Kociewie? Dzisiaj odpowiadamy, gdzie leży piękna kraina zwana Kociewiem, jakie są jej atrakcje oraz znane, lubiane i cenione osobowości. Dla mnie osobiście wartości dziedzictwa kulturowe- go związane z kulturą, językiem, religią są bardzo ważne, ponieważ budują kształt naszych „Małych ojczyzn”. Jednym z dziedzictw, które my pielęgnu- jemy, które stale udoskonalamy jest nasz magazyn „Nasza Rola”, który właśnie kończy 15 lat. Wsłuchu- jąc się w sugestie specjalistów podpisaliśmy umo- wę „Partnerstwa Naukowo – Medialnego” z WSSE w Gdańsku. Dzisiaj, wychodząc naprzeciw oczekiwa- niom naszych Czytelników i partnerów biznesowych oddajemy w Państwa ręce magazyn „Nasza Rola” w nowej, profesjonalnej formule i eleganckiej szacie graficznej. Redaktor Naczelny Beata Odziemkowska - Pielecka Stabilne wyniki finansowe Ziemniaki bez naci - kiedy i czym desykować? Grupy Azoty pomimo pandemii dr inż. Tomasz R. Sekutowski 8 12 14 5

DOROCZNE DOŻYNKI PREZYDENCKIE, JAKO WIELKIE ŚWIĘTO ROLNIKÓW, ZORGANIZOWANO W TYM ROKU WYJĄTKOWO NA DZIEDZIŃCU PAŁACU PREZYDENCKIEGO W WARSZAWIE, A NIE JAK DOTYCHCZAS W SPALE. ZE WZGLĘDU NA SYTUACJĘ EPIDEMIOLOGICZNĄ ZWIĄZANĄ Z PANDEMIĄ 2W0 TYM ROKU UROCZYSTOŚCI ODBYŁY SIĘ WRZEŚNIA W OGRANICZONEJ FORMULE. ŚWIĘTO PLONÓW Uroczystości dożynkowe rozpoczęły się mszą św. w kościele seminaryjnym pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Świętego Józefa Oblubieńca w Warszawie. Liturgii przewodni- czył metropolita warszawski kard. Kazimierz Nycz. Na scenie podczas głównych uroczystości wystąpił zespół Mazowsze, a po wręczeniu chleba na ręce Andrzeja Dudy, para prezydencka zo- stała w tradycyjny sposób obtańczona przez ludowych artystów. Zgodnie z tradycją głos zabrał Prezydent Andrzej Duda, który w swo- im przemówieniu podkreślił kluczowe znaczenia rolnictwa w życiu go- spodarczym kraju. - Ostatnie tygodnie to trudny czas także dla polskiego rolnictwa ze względu na to, co dzieje się w polityce. Trwa dyskusja na temat usta- wy o ochronie zwierząt, albowiem prace legislacyjne, parlamentarne nad tą ustawą jeszcze się nie zakończyły. Podejmując decyzję w spra- wie ustawy o ochronie zwierząt, będę miał na względzie kwestie hu- manitarnego traktowania i dobrostanu zwierząt, ale także byt i jakość życia polskich rolników – powiedział Prezydent Andrzej Duda podczas tej uroczystości. - Chcę bardzo mocno i w pewnym sensie z gniewem powiedzieć, że padło wiele absolutnie fałszywych, nieprawdziwych słów, które nigdy nie powinny paść z ust nikogo w Polsce, zwłaszcza takich ludzi, którzy na rolnictwie się nie znają, nie rozumieją go, a bar- dzo często nigdy nie widzieli, w jaki sposób realizowana jest hodowla zwierząt – podkreślił Prezydent RP. Zgodnie ze swoją zapowiedzią Prezydent Andrzej Duda 28 września spotkał się z członkami Krajowej Rady Izb Rolniczych oraz z przed- stawicielami branż: mięsnej i drobiarskiej w sprawie konsultacji doty- czących nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt, która aktualnie jest procedowana w parlamencie. Źródło: KPRP 6

7

XXV Kociewska Wystawa i Pokaz Zwierząt Hodowlanych mgr Piotr Pielecki W dniach 26-27 września 2020 r. w Zespole Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Zawodowego w Bolesławowie odby- ła się jubileuszowa XXV Kociewska Wystawa i Pokaz Zwie- rząt Hodowlanych. Tradycyjnie wystawa została połączona z Samorządowymi Dożynkami Powiatu Starogardzkiego. Gospodarzem i jednocześnie Komisarzem Wystawy był Dy- rektor ZSRCKZ w Bolesławowie Alfred Portée. Rozpoczęcie wystawy poprzedziło spotkanie Rady Powiatowej Pomor- skiej Izby Rolniczej pod przewodnictwem Lecha Kolaski. R olnicze święto na Kociewiu otworzyło w sobotnie przedpołudnie spotkanie Rady Powiatowej Po- morskiej Izby Rolniczej. - Spotkanie było bardzo ważne i potrzebne, jego główną tematyką była sytuacja w rolnictwie. Przedyskutowali- śmy wiele tematów, w tym oczywiście rozmawialiśmy na temat nowej ustawy sejmowej dotyczącej hodowli zwierząt futerkowych i uboju rytualnego. Opinie naszych rolników z Kociewia są negatywne, co do ustawy. Przy- gotowaliśmy wnioski do Ministerstwa Rolnictwa. Wierze, ze temat zostanie pozytywnie zakończony dla polskiego rolnictwa. Co do produkcji trzody chlewnej, podczas spo- tkania powiedziałem, że mam nadzieję, iż świnek nie bę- dziemy musieli oglądać niedługo tylko w ZOO, ponieważ mamy spadek ilości producentów o blisko 50% i cały czas jesteśmy na krawędzi opłacalności produkcji – powiedział Przewodniczący Izby, równocześnie radny powiatowy Lech Kolaska. Uczestniczący w spotkaniu wicemarszałek wojewódz- twa pomorskiego Józef Sarnowski zwrócił uwagę na to, iż podczas spotkania zaprezentowano w sposób szeroki kwestię alternatywnego źródła energii. - Bardzo dobrze, że ludzie w izbach rolniczych mogą nie tylko się spotkać i porozmawiać, ale także mogą za- poznać się ze znajomością fotowoltaniki od podstaw i wówczas podejmować w oparciu o zdobytą wiedzę de- cyzje o zakupie i montażu urządzeń fotowoltanicznych. Trzeba zaznaczyć, że często są to strategiczne decyzje dla prowadzonych przez rolników gospodarstw. Słowa podziękowania za przygotowanie spotkania należą się 8

Przewodniczącemu Lechowi Kolasce, który jest spraw- nym liderem i organizatorem – zauważył wicemarszałek Sarnowski. Pierwszy dzień bolesławowskich spotkań należał do mi- łośników koni. Tego dnia odbyło się premiowanie źrebiąt ras szlachetnych, podczas którego zaprezentowano 19 źrebiąt. Czempionat zdobył Assalio (Lasko- Azalia). - Prowadzimy hodowlę koni wielkopolskich. Cieszymy się, że po premiowaniu źrebaczków w Bolesławowie mamy drugiego championa, w naszej stajni – powiedział właściciel Paweł Stencel ze Szpręgawy. Po premiowaniu źrebaków u bolesławowskiej ujeżdżal- ni odbyła się wystawa klaczy ras szlachetnych, w której wzięło udział 21 zwierząt ocenianych w trzech grupach wiekowych. Stałym uczestnikiem Kociewskiej Wystawy jest Wójt Gminy Tczew - Krzysztof Augustyniak, który w tym roku zaprezentował dwie klacze - Avidę i Alidę. - Hodowla koni to ciężka praca. Na jej owoce czeka się 11 miesięcy, jednak udział w takich imprezach, jak te zorga- nizowane w Bolesławowie jest bardzo budujący – podkre- ślił Krzysztof Augustyniak. Tego dnia odbyły się również zawody jeździeckie w skokach przez przeszkody. Licznie zgromadzeni widzo- wie mieli okazję podziwiać zmagania koni i jeźdźców w trzech klasach (mini LL, LL, L). W przerwie pomiędzy konkursami został zaprezentowany zaprzęg w stylu wę- gierskim. W niedzielę w obecności licznych oficjeli w sposób uro- czysty została otwarta XXV Kociewska Wystawa i Pokaz 9

Zwierząt Hodowlanych połączona z Samorządowymi Dożynkami Powiatu Starogardzkiego i Targami Rolniczo - Ekologicznymi. Rolnicy zgodnie ze zwyczajem podziękowali za tego- roczne plony podczas Dziękczynnej Mszy Świętej. Mszę poprzedził przejazd starostów dożynek oraz przemarsz gości: parlamentarzystów, samorządowców, rolników, mieszkańców Kociewia. Starostą dożynek został Andrzej Derlecki, prezes Pomorskiego Związku Hodowców Koni, a Starościną dożynek wybrano panią Alicje Radlińską. W samo południe podczas wystawy koni zaprezentowa- no 15 klaczy ras zimnokrwistych w dwóch kategoriach wiekowych. Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształce- nia Zawodowego prezentował na wystawie klacz Helusia, która uzyskała tytuł championa w grupie klaczy rocznych i dwuletnich oraz tytuł super championa klaczy ras szla- chetnych. W ramach Pokazu Zwierząt Hodowlanych prezentowano owce rasy pomorskiej oraz bydło ras mięsnych: Charola- ise, Limousine, Highland. Zwiedzający chętnie oglądali gołębie, ptactwo ozdobne, króliki oraz drób. Spore zainteresowanie i emocje wzbudził Konkurs Mło- dego Hodowcy, podczas którego ośmioro dzieci prezen- towało cielęta ras mlecznych. Zgodnie z tradycją na zakończenie połączonych imprez najlepszym hodowcom i wystawcom wręczono nagrody i puchary. - Dzisiejszy dzień jest świętem rolnictwa szczególnie dla Kociewia. Serdecznie dziękuję wszystkim hodowcom, którzy pomimo pandemii zdecydowali się wystawić swo- je najlepsze zwierzęta. Dziękuję wystawcom sprzętu rolniczego, Rolniczym Związkom Branżowym, Władzom Samorządowym Województwa Pomorskiego i Powiatu Starogardzkiego, Powiatowemu Lekarzowi Weterynarii, Pomorskiej Izbie Rolniczej i Pomorskiemu Ośrodkowi Do- radztwa Rolniczego, a także wszystkim, którzy rok rocz- nie wspierają nasze Kociewskie przedsięwzięcie – podzię- kował Alfred Portee, gospodarz imprezy. 10

11

Stabilne wyniki finansowe Grupy Azoty pomimo pandemii Grupa Azoty odnotowała w II kwartale zysk netto na poziomie 57 mln zł. Oznacza to wzrost (o 22 mln zł) wobec analogicznego okresu 2019 roku. Na poziomie skonsoli- dowanym Grupa odnotowała w II kw. 2020 roku przychody ze sprzedaży na poziomie 2 269 mln zł, czyli o 469 mln zł mniej niż w analogicznym okresie 2019 roku. Wynik EBITDA ukształtował się na poziomie 315 mln zł, a marża EBITDA na poziomie 13,9%, co oznacza wzrost o odpowiednio 29 mln zł i 3,4 p.p. r/r. W yniki Grupy Azoty w II kw. 2020 roku były w istot- nej mierze kształtowane przez obecną sytuację w otoczeniu rynkowym związaną z pandemią COVID-19. Pomimo wymagającego otoczenia rynkowe- go, w drugim kwartale ostatecznie sfinalizowane zostały prace związane z zapewnieniem finansowania kluczowej inwestycji Grupy Azoty – projektu „Polimery Police”. W ujęciu narastającym w pierwszych 6 miesiącach 2020 roku Grupa wygenerowała 5 373 mln zł przychodów ze sprzedaży, 753 mln zł wartości EBITDA i 14,0% marży EBITDA, skutkując obniżeniem tych wartości względem ubiegłego roku o 730 mln zł (przychody), 123 mln zł (EBIT- DA) i 0,3 p.p. (marża EBITDA). - Ostatnie miesiące to szereg wyzwań stojących przed Gru- dr Wojciech Wardacki pą Azoty, związanych z obecną sytuacją rozwoju pandemii prezes zarządu Grupy Azoty S.A. koronawirusa. W kluczowym dla Grupy segmencie nawozo- wym nie odnotowaliśmy w mijających miesiącach istotne- go zaburzenia realizacji planu sprzedaży kontraktowej ani większych opóźnień w płatnościach kontrahentów. Sytuacja pozostaje stabilna, czemu od dłuższego czasu sprzyja niska cena gazu. Zgodnie z naszymi przewidywaniami, rynek two- rzyw, już wcześniej zmagający się z problemami przemysłu motoryzacyjnego i elektrotechnicznego, mocno odczuł skut- ki pandemii. Kolejne wyłączenia produkcji przez podmioty w Grupa Azoty to zdecydowany lider w Polsce i jedna z kluczowych grup kapitałowych branży nawozowo-chemicznej w Europie. Grupa zajmuje drugą pozycję w Unii Europejskiej w produk- cji nawozów azotowych i wieloskładnikowych, ma również silną pozycje na rynkach takich pro- duktów jak melamina, kaprolaktam, poliamid, alkohole OXO, plastyfikatory czy biel tytanowa. Grupa intensywnie rozwija się nie tylko na rynku polskim, ale również poza granicami kraju. Istotnym krokiem w tym kierunku było przejęcie w 2018 roku Grupy Compo Expert, jednego z czołowych graczy światowego rynku nawozów specjalistycznych. Jednym z filarów Grupy Azo- ty są inwestycje, a największym projektem są Polimery Police, realizowane przez spółkę celo- wą Grupa Azoty Polyolefins. Jest to jedna z największych inwestycji w polskim i europejskim przemyśle chemicznym, która umożliwi dywersyfikację działalności biznesowej Grupy Azoty, a także pozytywnie wpłynie na pozycję Polski w segmencie tworzyw sztucznych i wzmocni nie- zależność energetyczno-surowcową kraju. 12

łańcuchu wartości segmentu spowodowały spotęgowanie TWORZYWA zaburzenia równowagi popytowo-podażowej i wpłynęły Odnotowany w I kw. 2020 ok. 10% spadek przychodów po- na spadek cen i przychodów ze sprzedaży kaprolaktamu głębił się w kolejnych miesiącach i sięgnął 44% przekłada- i poliamidów. W segmencie Chemia sytuacja jest bardziej jąc się na przychody w wysokości 218 mln zł (spadek o 163 skomplikowana, gdyż obserwujemy zarówno spadek cen i mln zł r/r) i marżę EBITDA w wysokości minus 6,3% (spadek zapotrzebowania na NOXy, alkohole OXO i melaminę, jak i o 11,4 p.p r/r).W ujęciu narastającym łączne przychody wy- relatywnie niewielki wpływ pandemii na poziom cen bieli ty- niosły 591 mln zł (spadek o 199 mln zł r/r), a marża EBITDA tanowej. Pandemia pokazuje bardzo wyraźnie jak istotna w ukształtowała się na poziomie minus 2,0% (spadek o 10,9 takich sytuacjach jest dywersyfikacja biznesu.To szczególnie p.p. r/r). Rynek tworzyw szczególnie mocno odczuł skutki istotne mając na względzie, że pomimo wyjątkowo wyma- pandemii. Ceny poliamidu naturalnego w II kw. bieżącego gającego czasu, udało nam się zapewnić finansowanie dla roku były niższe w stosunku do roku ubiegłego o 19%, a inwestycji Polimery Police. Obecnie trwają już prace budow- ceny kaprolaktamu o 40%. Spadek popytu objął zarówno lane na wszystkich pięciu podprojektach, a naszym prioryte- rynek europejski, jak i azjatycki. W II kw. 2020 roku sprze- tem jest utrzymanie tempa realizacji projektu - powiedział daż w ujęciu ilościowym obniżyła się o jedną trzecią r/r. dr Wojciech Wardacki, prezes zarządu Grupy Azoty S.A. CHEMIA NAWOZY W porównaniu do roku ubiegłego segment Chemia od- Segment Nawozy odnotował w II kw. 2020 przychody w notował w II kw. bieżącego roku obniżenie przychodów wysokości 1 401 mln zł (w tym 365 mln zł dotyczy Compo do poziomu 531 mln zł (tj. o 22,2% r/r) przy jednoczesnym Expert) wobec 1 572 mln zł rok wcześniej, realizując mar- wzroście marży EBITDA o 13,0 p.p. do poziomu 20,5%. Na- żę EBITDA w wysokości 11,6%, podczas gdy w porów- rastająco przychody i marża EBITDA ukształtowały się na nywalnym okresie ubiegłego roku marża ukształtowała poziomie odpowiednio 1 216 mln zł (obniżenie o 15,2% r/r) i się na poziomie 11,8%. Dodając do tego wyniki za I kw. 16,6% (wzrost o 6,3 p.p. r/r). W tym okresie nastąpiło ogra- bieżącego roku, otrzymujemy w sumie 3 328 mln zł przy- niczenie sprzedaży wszystkich istotnych produktów seg- chodów (w tym 844 mln zł dotyczy Compo Expert) i 13,6% mentu, obniżyły się również ich ceny, za wyjątkiem bieli marży EBITDA dla segmentu, czyli wartości niższe niż te tytanowej. Znacząco spadły również ceny podstawowych osiągnięte przed rokiem (3 669 mln zł przychodów, 16,0% surowców do produkcji alkoholi i plastyfikatorów, tj. pro- marży EBITDA). II kw. przyniósł spodziewaną nieznaczną pylenu i kwasu tereftalowego. Poprawa marży r/r w tym obniżkę wolumenu sprzedaży. Nadwyżka r/r uzyskana w segmencie, pomimo spadku cen i wolumenów sprzedaży, I kw. roku spowodowała, że w ujęciu narastającym sprze- wynika z ujęcia w II kw. 2019 roku w kosztach operacyjnych dana ilość nawozów była nawet nieznacznie wyższa niż odpisów aktualizujących wartość środków trwałych, a tak- przed rokiem. Niższe ceny większości produktów segmen- że z zaksięgowania w analizowanym okresie bieżącego tu (wyjątkiem Compo Expert, który realizował sprzedaż roku rekompensat z tytułu pokrycia skutków wzrostu cen przy wyższych cenach w każdej grupie asortymentu) nie energii elektrycznej na skutek wzrostu cen uprawnień do spowodowały istotnego spadku marży. emisji CO2 (przychody z tytuły rekompensat zostały ujęte również w pozostałych segmentach). 13

dr inż. TOMASZ R. SEKUTOWSKI Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB w Puławach Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu Ziemniaki bez naci – kiedy i czym desykować? OSTATNIM ZABIEGIEM NA PLANTACJI ZIEMNIAKA JEST ZASTOSOWANIE TUŻ PRZED ZBIOREM ODPOWIEDNIO DOBRANYCH DESYKANTÓW, KTÓRE MAJĄ NA CELU JAK NAJSZYBSZE DOSUSZENIE ŁODYG I LIŚCI ZIEMNIAKA ORAZ ZNISZCZE- NIE TZW. ZACHWASZCZENIA WTÓRNEGO. Czas zbioru obejmuje zazwyczaj okres optymalnej stają wtórne infekcje grzybowe i wirusowe. Desykację dojrzałości, jednak są uprawy, które w tym ostatnim uważa się również za ostatni zabieg niszczący niejako etapie mogą wymagać „niewielkiej pomocy” ze strony „przy okazji” zachwaszczenie wtórne, pojawiające się plantatora. Doświadczeni rolnicy na zakończenie we- w późniejszym okresie na plantacji ziemniaka. Dzięki getacji ziemniaka, stosują jeszcze jeden zabieg a mia- temu stanowisko pod rośliny następcze jest „czystsze” nowicie desykację, która ułatwia i przyśpiesza zbiór, a w porównaniu do plantacji, na której nie stosowano nierzadko ogranicza straty plonów wynikające z nieko- desykantów. rzystnych warunków pogodowych jakie mogą pojawić KIEDY DESYKOWAĆ ? się w ostatnich tygodniach wegetacji. Termin niszczenia naci ziemniaków uzależniony jest od CO TO JEST DESYKACJA? kilku podstawowych czynników, takich jak: technolo- Zabieg ten określany jest jako mechaniczne lub che- gii uprawy (np. nawożenia azotowego, stosowanych miczne niszczenie jeszcze zielonych nadziemnych czę- środków ochrony roślin, przeznaczenia ziemniaków), ści np. pędów, liści ogólnie określanych jako „nać”. W długości okresu wegetacji (w zależności od odmiany), przypadku zastosowania tylko środków chemicznych fazy rozwojowej rośliny oraz warunków wilgotno- zabieg taki nazywany jest również defoliacją. ściowo-termicznych jakie panowały pod koniec we- CO TO SĄ DESYKANTY? getacji. Najlepszym terminem do wykonania zabiegu Są to środki chemiczne, których głównym celem jest desykacji jest początek starzenia się roślin ziemniaka, jak najszybsze doprowadzenie do utraty wody (do- charakteryzujący się żółknięciem i marszczeniem ja- suszenie) nadziemnych części roślin: łodyg i liści. gód oraz dolnych partii liści. Desykacja oprócz funkcji Desykacja w sposób bezpośredni wpływa na przygo- podstawowej czyli dosuszenia naci, zapobiega również towanie plantacji ziemniaka do zbioru bulw poprzez przemieszczaniu się grzybów i wirusów z liści i łodyg przyśpieszenie osiągnięcia dojrzałości fizjologicznej, do bulw. Ponadto jednym z głównych czynników decy- wynikiem czego jest równomierniejsze dojrzewa- dujących o powodzeniu desykacji jest stan roślin desy- nie. Również pośrednio zostają zabezpieczone bulwy kowanej. Koniecznie muszą one posiadać odpowiedni przed uszkodzeniami mechanicznymi wynikającymi z turgor, dlatego zabiegi defoliantami należy wykonać techniki zbioru. Odporność na mechaniczne uszkodze- najlepiej we wczesnych godzinach rannych lub póź- nia wynika z poprawy stanu twardości skórki (szybsze nych godzinach popołudniowych. korkowacenie), co powoduje mniejszą wrażliwością na JAKIE SĄ DOSTĘPNE DESYKANTY? uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru i transportu. Obecnie plantator ma do dyspozycji jedynie 3 substan- W sposób pośredni zostaje również zmniejszone pora- cje czynne, polecane do defoliacji, tj. glufosynat amo- żenie przez zarazę ziemniaka i rizoktoniozę, ponadto nowy, kwas nonanowy i karfentrazon etylowy. w wyniku zniszczenia odrostów naci ograniczone zo- Glufosynat amonowy (Basta 150 SL w dawce 2,0-3,0 14

l/ha) – jego działanie polega na blokowaniu procesu który ma zamiar przeprowadzić desykację odmian fotosyntezy, co w konsekwencji doprowadza do silnej ziemniaków późnych czy bardzo późnych. chlorozy, więdnięcia, a w ostateczności do zasychania Zabieg desykacji można wykonać również po 24-48h naci ziemniaków. Stosując ten desykant należy pamię- od momentu wykonania zabiegu mechanicznego nisz- tać o tym, że nie może on być aplikowany na rośliny czenia naci ziemniaka (BBCH 81-91) ale w trakcie trwa- mokre i nie później niż na 6 godzin przed spodziewa- nia słonecznej, bezdeszczowej pogody. Zabieg desyka- nym opadem deszczu. Termin oraz możliwość stoso- cji należy przeprowadzić jedynie, gdy rośliny ziemniaka wania uzależniony jest od przebiegu warunków atmos- znajdują się w pełni turgoru, na obeschnięte rośliny lub ferycznych oraz od odmiany ziemniaka. W przypadku we wczesnych godzinach rannych, kiedy nie występuje wystąpienia silnego zachwaszczenia wtórnego zaleca już poranna rosa. Słoneczna pogoda (intensywne pro- się stosowanie wyższych dawek ale w dwóch termi- mieniowanie) przyspiesza działanie tych desykantów. nach (tzw. dawek dzielonych), tak aby drugi oprysk Zwalczane gatunki chwastów: chwastnica jednostron- mógł być powtórzony po upływie około 5-7 dni od mo- na, gwiazdnica pospolita, mniszek pospolity, szarłat mentu wykonania pierwszego. szorstki, tasznik pospolity, komosa biała, przetacznik Zwalczane gatunki chwastów: gwiazdnica pospolita, perski, jasnota purpurowa, jasnota różowa, starzec krwawnik pospolity, mniszek pospolity, perz właści- zwyczajny. wy, przymiotno kanadyjskie, przytulia czepna, wyka Karfentrazon etylowy (Spotlight Plus 060 EO w daw- drobnokwiatowa, bluszczyk kurdybanek, bodziszek ce 1,0 l/ha) – substancja ta działa jedynie kontaktowo i porozcinany, fiołek polny, ostrożeń polny, rzodkiew powoduje zaburzenia w przebiegu procesu fotosynte- świrzepa, starzec zwyczajny, chwastnica jednostron- zy (działa fotodynamicznie). Dlatego słoneczna i bez- na, gwiazdnica pospolita, komosa biała, mniszek lekar- chmurna pogoda przyspiesza jej intensywne i zwiększa ski, starzec zwyczajny, szarłat szorstki, żółtlica drobno- efektywne działanie. Zabieg należy wykonać w fazie kwiatowa. starzenia się roślin ziemniaka (BBCH 90), na około 2-3 Kwas nonanowy/pelargonowy (Beloukha 680 EC lub tygodnie przed przewidywanym (fizjologicznym) ter- Randil Fast 680 EC w dawce 16,0 l/ha) – zalecany jest minem zbioru ziemniaków. Środek można stosować do niszczenie naci przed zbiorem na plantacjach ziem- jednorazowo w dawce 1,0 l lub w dawkach dzielonych niaka jadalnego, przemysłowego i nasiennego. Jego (I zabieg – 0,7 l i II zabieg – 0,3 l) w odstępach co 5-7 działanie widoczne jest już po upływie kilku godzin od dni. Zbiór należy przeprowadzić nie później jednak jak momentu zastosowania. Efekt desykacji jest bardzo do 21 dni od momentu zastosowania środka, ponie- dobrze widoczny przy wysokiej temperaturze i sło- waż przetrzymywanie bulw ziemniaka w glebie dłużej, necznej pogodzie. Zaletą tego związku jest to, że jest może spowodować odrastanie części nadziemnej ro- on również skuteczny w niskiej temperaturze powie- ślin oraz zwiększa ryzyko porażenia bulw przez rizok- trza. Jest to bardzo istotna informacja dla plantatora, toniozę. 15

Pierwsze gospodarstwo w Polsce dołącza do globalnej platformy Bayer ForwardFarming Bayer na rzecz zrównoważonego rolnictwa BAYER PREZENTUJE KONCEPCJĘ ZRÓWNOWAŻONEGO ROLNICTWA ORAZ INFORMUJE O PIERWSZYM GOSPODARSTWIE W POLSCE, KTÓRE DOŁĄCZA DO MIĘDZYNARODOWEJ SIECI ZRÓWNOWAŻONYCH FARM. -W yzwania globalne, takie jak zmieniający i Ameryce Łacińskiej. W ich gronie znalazło się właśnie się klimat i wzrastająca populacja, niosą gospodarstwo z Polski, pierwsze w regionie Europy dla rolnictwa nowe cele. Stajemy przed Środkowo-Wschodniej. koniecznością zapewnienia odpowiedniej ilości i jako- - Projekt Bayer ForwardFarming szeroko udowadnia ści żywności dla zwiększającej się liczby ludności, przy – teraz również w Polsce, że produkcja rolna może być jednoczesnym zachowaniu terenów uprawnych, różno- prowadzona w sposób niedegradujący środowiska na- rodności biologicznej i zasobów naturalnych, takich jak turalnego, dostarczając jakościowej, bezpiecznej żyw- woda i gleba – mówi Antoine Bernet, szef działu Crop ności w stabilny sposób – mówi dr inż. Michał Krysiak, Science w Bayer dla Polski, Krajów Bałtyckich, Czech i Menadżer ds. Rolnicwa Zrównoważonego firmy Bayer Słowacji. – Odpowiedzią jest rolnictwo zrównoważone, dla Polski, Krajów Bałtyckich, Czech i Słowacji – Inicjaty- rozumiane, jako działania ograniczające wpływ rolnic- wa ta jest ważna również dla rolników, ponieważ będzie twa na środowisko, przy zachowaniu opłacalności dzia- pokazywać w praktyce, w jaki sposób utrzymać rentow- łalności rolniczej i zapewnieniu społecznej akceptacji. ną produkcję w obliczu zmian klimatycznych. Zarazem zrównoważony rozwój jest centralnym ele- Pierwsze w Polsce gospodarstwo w sieci Bayer Forwar- mentem strategii firmy Bayer. dFarming znajduje się niecałe 10 km od geodezyjnego Odpowiedzią na potrzebę zapewnienia bardziej zrów- środka Polski, we wsi Kaszewy (powiat kutnowski, woj. noważonej przyszłości jest koncepcja Bayer Forwar- łódzkie). Krzysztof Nykiel, wraz z synem Maciejem, pro- dFarming, to międzynarodowa platforma popularyzacji wadzą tu ponad 90-hektarowe gospodarstwo. Na piasz- zrównoważonych praktyk w gospodarstwach rolnych, czysto-gliniastych glebach uprawiają buraki cukrowe, a także dialogu i dzielenia się wiedzą. W ramach tej ini- pszenicę ozimą i kukurydzę. cjatywy Bayer nawiązał współpracę z 16 gospodarstwa- W gospodarstwie Krzysztofa Nykiela już zastosowano mi rolnymi z 12 krajów w Europie, Ameryce Północnej szereg rozwiązań z zakresu zrównoważonego rolnictwa. 16

Należą do nich: szczególna dbałość o kondycję gleby, rozwiązania wspierające bioróżnorodność (m.in. na np. zwiększenie zawartości próchnicy, optymalizacja rzecz owadów pożytecznych i dzikich ptaków). Kolej- ochrony roślin, korzystanie z narzędzi wspomagania ne rozwiązania będą wprowadzane w kolejnych latach decyzji i z rozwiązań rolnictwa cyfrowego, stosowanie trwania projektu. Wiele z tych elementów, jak np. pod- nowoczesnych odmian roślin uprawnych o unikatowych noszenie zawartości próchnicy w glebie, jest również cechach (takich, jak tolerancja na szkodniki lub suszę), działaniem ograniczającym wpływ rolnictwa na klimat. 17

Soja jest źródłem cennego białka, jest pożywna i tania, niezastąpiona w żywieniu krów i trzody chlewnej. Niestety soja, którą spotykamy na polskim rynku pochodzi z zagra- nicy i jest modyfikowana genetycznie. Od kilku lat trwają usilne starania, aby zabezpie- czyć Polskę w żywnościowe i paszowe białko, produkowane przez polskich rolników. Soja ma dobry wpływ na glebę Z Nataliią Sibirtsevą, prezesem firmy Agroyoumis sp. z o.o., o perspektywach uprawy soi przez polskich rolników, rozmawia Danuta Niedźwiecka. JAKIM ROKIEM DLA PRODUKCJI SOI BYŁ ROK 2020? 2020 roku z tytułu uprawy wysokobiałkowych tj. 724,38 zł/ha, płatność za zazielenienie 323,85 zł/ha oraz dopłaty - jest to specyficzny rok, gdyż mieliśmy bardzo zimną za wykorzystanie materiału kwalifikowanego. wiosnę. Wysiane pod koniec kwietnia nasiona długo nie CZY NAJWAŻNIEJSZYM WYBOREM ROLNIKA JEST kiełkowały. Wegetacja ruszyła dopiero w połowie maja, DOBÓR ODMIANY? jednak wschody były nierówne. Ten rok charakteryzuje Firma Agroyoumis jest producentem materiału siewne- się mniejszą ilością efektywnych temperatur, co jak wi- go, wprowadzamy nowe odmiany oraz reprodukujemy dzimy, bardzo opóźniło zbiory soi w niektórych regionach i sprzedajemy kwalifikowany materiał siewny. Aktualnie Polski. Dwa poprzednie lata były z kolei bardzo gorące z odmian soi w Polsce już nie brakuje, to jednak nie ułatwia brakiem wody, co przeciwnie przyspieszyło okres wege- procesu doradztwa w ich doborze. Każdy rok jest inny tacji, w zamian zmniejszając plonowanie. Nasza firma już pod względem warunków pogodowych, w różnych okre- w 2011 roku rozpoczęła wprowadzanie uprawy soi w Pol- sach wegetacji roślin, a to wymaga od doradcy nie tylko sce jako odmiany perspektywicznej i stanowiącej głów- znajomości odmian, ale przede wszystkim tak jak w mo- ne źródło białka pochodzenia roślinnego. Pamiętam, że jej firmie praktycznej znajomości specyfiki poszczegól- wówczas głównym pytaniem rolników widzących pola nych odmian w zależności od zastosowanych rozwiązań doświadczalne z odmianami soi było: „ Co to jest?” i „ agrotechnicznych. Każdego roku nasza firma prowadzi Czy to rośnie w Polsce?”. Dziś po prawie 10 latach upo- doświadczenia w różnych regionach Polski w zakresie wszechniania uprawy soi przez moją firmę cieszy mnie doboru odmian, np. w tym roku we wrześniu organizo- fakt, że w tak krótkim przedziale czasu nasze działania waliśmy Dni Soi, dzięki czemu rolnicy mieli możliwość przyczyniły się do tego, że aktualnie prawie każdy pro- porównania różnych odmiany. W bieżącym roku zapre- ducent rolny wie co to za roślina i zna jej znaczenie dla zentowaliśmy sporo nowości, które na pewno w kolej- polskiej branży rolnej. Aktualnie istotnym zagadnieniem nym sezonie znajdą swoje miejsce na polskich polach. Do w prowadzeniu uprawy soi jest optymalizacja agrotech- porównania rolnicy mieli okazję zobaczyć m.in: niki, tak aby wpływała na zwiększenie plonowania. War- Bardzo wczesne odmiany, takie jak Annushka i Lajma, to pamiętać, że uprawa soi jest uprzywilejowana. Rolnicy mają możliwość otrzymania dodatkowego wsparcia w 18

które mogą być uprawiane na północy Polski, czyli w re- - CZY MOŻNA UPRAWIAĆ SOJĘ PO SOI? gionach z ograniczoną ilością ciepła. W tym roku, z uwa- - Oczywiście, że można, ale najdłużej do 3 lat. Jest to gi na niekorzystne warunki pogodowe, m.in. zniszczenie jedna z niewielu monokultur, jednak płodozmian musi plantacji przez gradobicie, były wysiewane nawet po 15 być zachowany. Soja musi oddać azot innej roślinie, np. czerwca. kukurydzy czy zbożom, a sama potrzebuje dużo pota- Odmiany wczesne takie jak: Mavka, Simona czy Maja, su, tego, który pochodzi np. z kukurydzy. Wiele gospo- która była nowością w ubiegłym roku. darstw właśnie w ten sposób polepsza glebę, przywra- Warto zwrócić uwagę na nową w naszej ofercie odmianę cając jej niezbędną strukturę i wzbogacając w naturalny Favourit, która szybko startuje podczas wschodu. Ce- azot. Do soi zalecamy szczepionki bakteryjne od firmy chuje ją dobry wigor, rośliny bardzo dobrze rozgałęziają BASF – Histick Soy i HiCout Super Soy, jako jedne z naj- się – więc zalecana norma wysiewa to 50-55 nasion na lepszych produktów w swoim rodzaju. m2. Odmiana Favourit to potężne rośliny z dużą ilością -WIELE KONTROWERSJIWOKÓŁ SOI BUDZI KWESTIA strąków i wysoką zawartością białka. GMO? Ubiegłe lata udowodniły, że w Polsce mogą być uprawia- - Produkty NON GMO albo wolne od GMO nabierają ne późne odmiany mające większy potencjał plonowa- coraz większego znaczenia, a soja w tym przypadku nie nia. Na stacjach COBORU w porejestrowych doświad- stanowi wyjątku. Soja non GMO, którą produkują nasi czeniach w tym roku rolnicy w ramach indywidualnych rolnicy jest źródłem cennej paszy. spotkań mogli zobaczyć nasze nowości, m.in. odmiany W całej Unii Europejskiej, w tym oczywiście w Polsce Merkury, Pompei i Kapral. Rolnicy byli zachwyceni ilością obowiązuje zakaz upraw GMO. W związku z tym każda strąków na roślinie, od 70 do 110 sztuk. Średnie plono- plantacja nasienna w Polsce jest badana pod tym kon- wanie tych odmian w poprzednim roku wyniosło 4,8 t/ tem. Uprawiając odmiany soi zalecamy stosowanie wy- ha! Odmiany te wymagają jednak odpowiedniej agro- łącznie kwalifikowanego materiału siewnego ponieważ techniki, przede wszystkim szerokość międzyrzędzia tylko wówczas możemy być w 100% pewni, że jest to -minimalnie 45 cm, a zalecana obsada to 45 szt/m2, materiał adaptowany do rodzimych warunków i czysty natomiast w regionach z większą ilością wody, obsadę odmianowo bez jakichkolwiek domieszek odmiano- można obniżyć do 40 szt/m2. Wówczas rośliny tych od- wych pochodzących z niewiadomego źródła. mian są bardzo mocne i wysoko zawiązują dolne strąki. Dzięki tym odmianom możemy poznać nowe możliwo- ści soi. - JAKIE SĄ TENDENCJE, JEŻELI CHODZI O ZAINTERE- SOWANIE POLSKICH ROLNIKÓW UPRAWĄ SOI? - Myślę, że soja ma już za sobą nieciężkie czasy. Wielu rolników tak jak ja – zakochało się w tej roślinie. Można powiedzieć nawet, że „od pierwszego wejrzenia” i teraz nie wypuszczają tej uprawy z własnego gospodarstwa. Niektórzy zrazili się do uprawy w suchych 2015-16 la- tach, ale jednak powoli wracają do soi. Współpracują- cych z moją firmą Rolników rok rocznie przybywa. War- to pamiętać, że tej jesieni jest wyjątkowo wysoka cena skupu soi – średnio 1500 zł/ tonę, co na pewno wpłynie na zwiększenie areału upraw soi w kolejnych sezonach. Dodatkowo już nie musimy udowadniać, że soja to jeden z najlepszych przedplonów. - CZY PANI ZDANIEM SOJA ZYSKA SWOICH STAŁYCH ZWOLENNIKÓW WŚRÓD POLSKICH GOSPODARZY I PRZYJMIE SIĘ NA NASZYCH POLACH? - Jestem pewna, że soja, podobnie jak kukurydza, przyj- mie się w Polsce. Dajemy sobie 10 lat pracy na to, aby soja zaczęła być uprawiana na skalę masową. Dopiero teraz rolnicy zaczynają się uczyć, w jaki sposób uprawiać soję i coraz częściej zwracają uwagę na szczegóły, któ- re mają wpływ na plonowanie tej rośliny. Dopiero teraz pojawiają się środki ochrony. Dopiero teraz rozwija się przetwórstwo soi na cele paszowe. Pozwala to z optymi- zmem patrzeć na przyszłość uprawy soi w naszym kraju. Agroyoumis to wiedza i praktyka. Jesteśmy bardzo wdzięczni wszystkim współpracującym z nami Rolni- kom, którzy tak jak my w uprawie soi i corocznym zwięk- szeniu areału plantacji widzą szansę na rozwój swoich gospodarstw. Dziękujemy wszystkim współpracującym z nami plantatorom za aktywny udział w udoskonalaniu agrotechniki uprawy oraz wspólne wytyczanie trendów w uprawie soi. - DZIĘKUJĘ ZA ROZMOWĘ. 19

Doradcy PROCAM o sytuacji fitosanitarnej na polach W kukurydzy zwracamy uwagę na żerowanie Mszyca kapuściana Pchełka rzepakowa gąsienic omacnicy prosowianki, która lokal- i larwa gnatarza Tantniś krzyżowiaczek nie stanowi bardzo duży problem nie tylko Trociniarka czerwica Śmietka kapuściana entomologiczny. Proszę jednak pamiętać, że przy roz- Tantniś krzyżowiaczek Stonka kukurydziana ciągniętym w czasie składaniu jaj i wylocie motyla na- Stonka kukurydziana leżałoby zrobić nawet dwa zabiegi OstriniaSTOP mając na uwadze duże wyprzedzenie czasu zabiegu. Co do in- nych szkodników to już tradycyjnie urazek czteroplamy, zmieniki i skrzypionki. Większą niż dotychczas uwagę zwracamy na żerowanie i dość duże rozprzestrzenienie się roztoczy czyli przędziorka chmielowca. Odnośnie patogenów to nierozerwalnie z żerowaniem omacni- cy wiąże się fusarium a jak fusarium to mikotoksyny i kłopot z odebraniem ziarna. Oprócz tego, jak widać na zdjęciach, mamy duże porażenie przez rdzę, septoriozę, drobną plamistość, szarą pleśń oraz grzyby czerniowe jak i penicylium szczególnie na niewykształconych kol- bach kukurydzy. Aktualnie Doradcy z Grupy Technicznej skupiają się na sygnalizacji zagrożeń fitosanitarnych na wschodzących rzepakach. Szczególnie na wcześnie sianych uprawach rzepaku mamy już problem z nalotem uskrzydlonych pluskwiaków (mszyc) w kolejności mszycy kapuścianej oraz mszycy brzoskwiniowo ziemniaczanej. Przypomi- namy o lustrowaniu pól na te szkodniki ze względu na powinowactwo do chorób wirusowych. Oprócz tego mamy lokalnie duże naloty i żerowanie pchełki rzepako- wej oraz żerowanie larw I stadium II pokolenia tantnisia krzyżowiaczka. W dalszym ciągu zwracamy uwagę na zagrożenie ze strony gryzoni. Tam gdzie mamy trudne wschody rzepaku możemy liczyć się z większą szkodli- wością żerowania śmietki kapuścianej i tu należałoby się zastanowić na poprawką DeliaSTOP. W dalszym ciągu monitorujemy i sygnalizujemy lot III pokolenia szkodli- wej muchówki. Porażenia przez mączniaka rzekomego są widoczne na roślinach rzepaku, warto zwrócić uwagę w początkowych fazach rozwojowych. Komunikujemy o dość dużym oknie pogodowym co do infekcji zarodni pływkowych kiły kapustnych. Zwracamy także uwagę na żerowanie chrząszczy ston- ki kukurydzianej na plantacjach kukurydzy. Chrząszcze żerują na kolbie, a efektem żerowania larw jest tzw. ła- będzia szyja. Na szczęście szkodnik ten nalatuje tylko na województwa południowe. W ogrodach ozdobnych jak widać na zdjęciu ruszyły się największe spotykane w tym okresie gąsienice tro- ciniarki czerwicy, które można spokojnie wyłapywać i niszczyć. DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ O AGROTECHNICE Stonka kukurydziana Artykuł nie zawiera wszystkich informacji. Wiele szczegółów tech- nicznych, które wymagają indywidualnego podejścia w zależności od warunków pogodowych, wysianej odmiany i charakterystyki pola, na którym znajduje się plantacja. Zapraszamy do współpracy z doradca- mi PROCAM, którzy indywidualnie podejdą do Państwa upraw. 20

Przędziorek Pchełka rzepakowa chmielowiec Omacnica prosowianka Głownia fusarium grzyby czerniowe Głownia Łabędzia szyja Mszyce Mszyce Omacnica prosowianka Kiła kapustnych Rdza kukurydzy Drobna plamistość 21 liści kukurydzy

DEKALB kukurydza na sezon 2021 WZRASTA ZNACZENIE KUKURYDZY WŚRÓD UPRAW W POLSCE. WG NAJNOWSZYCH DANYCH AGENCJI BADAWCZEJ KLEFFMANN GROUP, TO OBECNIE DRUGA, CO DO WIELKOŚCI UPRAWA W NASZYM KRAJU - PO ZBOŻACH. OD 5 LAT, CO ROKU UTRZYMUJE SIĘ WZROSTOWA DYNAMIKA UPRAWY KUKURYDZY - DZIŚ TA POWIERZCHNIA W POLSCE WYNOSI 1 308 TYS. HA. Bayer wpisuje się w te trendy, rozwijając nisko zawieszonymi kolbami oraz ziarno typu sprawdzone odmiany z powodzeniem dent o wysokiej masie tysiąca ziaren. Odmiana uprawiane przez rolników w Polsce, np. przeznaczona jest do uprawy na glebach śred- DKC3939 czy DKC3787. Firma wprowadza rów- nich i dobrych. Oprócz wysokiej wydajności, nież nowe odmiany, które - dzięki postępowi atutem odmiany DKC3609 jest także wysoka genetycznemu - odpowiadają na potrzeby rolni- tolerancja na wyleganie, również w przypadku ków w zakresie uprawy kukurydzy na słabszych opóźnionego terminu zbioru. glebach, w warunkach niedostatecznego uwil- • DKC3888 (FAO 270) to średnio późna odmiana gotnienia, oczekujących wysokiej tolerancji na mieszańcowa o bardzo wysokim i stabilnym po- choroby czy lepszej organizacji żniw. ziomie plonowania na ziarno. Charakteryzuje się W sezonie 2021 Bayer oferuje 3 nowe odmiany: bardzo dobrym wigorem początkowym. Posiada • DKC3079 (FAO 230) to najwcześniejsza odmia- średniowysokie rośliny o mocnych łodygach, na kukurydzy o ziarnie typu dent w portfolio fir- dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym, my. Jest ona przeznaczona do uprawy na ziarno bardzo dobrej zdrowotności oraz wysokiej to- na obszarze całego kraju. Wyróżnia się bardzo lerancji na wyleganie. Wytwarza kolby typu flex wysokim plonem oraz niską wilgotnością ziar- oraz ziarno typu dent. DKC3888 to odmiana, na w czasie zbioru. Charakteryzuje się bardzo która dobrze toleruje stresowe warunki uprawo- dobrym wigorem początkowym i tolerancją na we, takie jak okresowe niedobory wody w glebie chłody wiosenne. Posiada mocne i zdrowe łody- i wysokie temperatury (HD- Heat and Drought), gi, nie łamie się i nie wylega. Koszulki, okrywają- dzięki czemu plonuje wysoko i wiernie. ce kolby, są krótkie i łatwo się otwierają. Dzięki W 2021 Bayer będzie ponadto rozwijać nową od- silnemu efektowi DRY-DOWN bardzo szybko mianę DKC 3697 (FAO 240-250), przeznaczoną oddaje wodę w końcowej fazie dojrzewania. do uprawy na jakościową kiszonkę o wysokiej DKC3079 to efektywna odmiana o wysokim i koncentracji energii. Łączy w sobie cechy wy- stabilnym poziomie plonowania, również na gle- sokiej wydajności oraz bardzo dobrych parame- bach słabszych. trów jakościowych kiszonki (wysoka zawartość • DKC3609 (FAO 250-260) jest przeznaczona do skrobi, dobra strawność włókna), co przekłada uprawy na ziarno. W swojej grupie wczesności się na wysoką wydajność mleczną. DKC3697 to- wyróżnia się bardzo wysokim potencjałem plo- leruje okresowe niedobory wody w glebie. Pole- nowania oraz bardzo dobrą tolerancją na chłody ca się ją do uprawy na wszystkich typach gleb na wiosenne. Wytwarza średniowysokie rośliny z obszarze całej Polski. 22

Chwasty, które leczą Podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria L.) PODAGRYCZNIK POSPOLITY OD NAJDAWNIEJSZYCH CZASÓW ZNANY OGRODNIKOM I ROLNIKOM JAKO TRUDNY DO WYPLENIENIA CHWAST. SPOTKAĆ GO MOŻNA PRAWIE W CAŁEJ EUROPIE. ROŚNIE W MIEJSCACH CIENISTYCH, WILGOTNYCH, W NIŻSZYCH PARTIACH GÓR, A TAKŻE W ZAROŚLACH, NA ROWACH I WYSYPISKACH ŚMIECI. NAZWY LUDOWE DLA TEGO GATUNKU TO, M.IN. ŚNITKA, KOZIA STOPKA, GIER, BARSZCNICA. Lucyna Ledwożyw medycynie ludowej artretyzm był określany jako „wędru- jąca” choroba. Siedemnastowieczny angielski botanik, P odagrycznik jest byliną o czołgających się kłączach zielarz, lekarz i astrolog, pisał w swojej książce: „Nie na- i łodygach osiągających wysokość 60-90 cm. Liście leży przyjmować, że podagrycznik (goutweed) otrzymał dolne podwójnie trójlistkowe składają się z listków swoją nazwę bez dostatecznego powodu, lecz dlatego, jajowatych, zaostrzonych, nierówno piłkowanych. Liście że doświadczono, iż jest on w stanie leczyć artretyzm i górne są pojedynczo trójdzielne. Kwiaty białe lub lekko bóle nerwu kulszowego (ischias). Już samo noszenie przy różowe, zebrane w baldachy. Kwitnie od czerwca do lip- sobie tego leczniczego ziela koi bóle i chroni przed cho- ca. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 2 rozłupki. robą”. Owoce są niewielkie (3 do 4 mm), jasno – lub ciemnobrą- Zalecano gotowanie tej rośliny w winie oraz picie sporzą- zowe ze słomianożółtymi żeberkami, podobne do owocu dzonego w ten sposób napoju dwa razy dziennie - rano kminku, lecz bez zapachu. i wieczorem. Tak sporządzony wyciąg był podawany w NazwaAegopodium podagraria wywodzi się od podagry, dnie moczanowej oraz w bólach okolic biodra. czyli bólów reumatycznych, obejmujących stawy palców Herbata z suszonych liści podagrycznika (1 łyżeczka na 1 stopy i związana jest z zastosowaniem leczniczym tego szklankę wrzątku, parzyć pod przykryciem 15 min, prze- gatunku. Niektóre źródła podają, że prawdopodobnie już cedzić, pić 3-4 razy dziennie 2/3 szklanki) jest zalecana neandertalczycy używali ziele podagrycznika do uśmie- w przypadku podagry, hemoroidów, stanów zapalnych rzania bólu. Historia podagrycznika pospolitego w Polsce nerek i pęcherza moczowego, a także pomocniczo w le- sięga czasów Średniowiecza, kiedy ze względu na warto- czeniu kamicy nerkowej. ści odżywcze, był sprzedawany jako warzywo na targach Napary z ziela A. podagraria wykazują również słabe w Krakowie. To jedna z roślin, której spożycie wzrastało działanie uspokajające, moczopędne, a także regulują w okresach głodu. Udokumentowano stosowanie jej do przemianę materii. Natomiast świeże liście przykładane przygotowywania zup (stąd nazwa ludowa – barszcnica), na rany przyspieszają ich gojenie, a wyciśnięty z nich sok szczególnie na Kresach Wschodnich. W Polsce na prze- jest stosowany zewnętrznie na oparzenia i bolące stawy strzeni wieków roślina zaczęła znikać z kuchni, w prze- oraz do nacierania miejsc po ukąszeniu przez owady. Do- ciwieństwie do krajów Europy Zachodniej, w których tychczas przeprowadzone badania dowodzą, że składni- nadal ma ona znaczenie kulinarne. W północno-zachod- ki chemiczne obecne w podagryczniku mają właściwości nich Niemczech podagrycznik jest zbierany na „zieloną przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwno- zupę”, przy czym preferowane są młode liście oraz łodygi wotworowe. wraz z ogonkami liściowymi. Młode liście podagrycznika stanowią namiastkę szpinaku, często przygotowuje się z Źródło: Postępy Fitoterapii 4/2012 nich wiosenne sałatki. „Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie. Przewodnik po wy- Podagrycznik jest stosowany w medycynie ludowej od czasów starożytnych, przede wszystkim w leczeniu cho- branych gatunkach”. rób reumatycznych, dny moczanowej i rwy kulszowej. W Czesław Trąba 23

Choroby zbóż Lucyna Ledwożyw Fuzarioza kłosów (Fusarium culmorum, avenaceum) OBJAWY Symptomem porażenia roślin sprawcą fuzariozy jest pro- ces tzw. bielenia kłosów czyli przedwczesnego przybiera- nia barwy przypominającej dojrzałość (lekko słomkowy odcień). Dodatkowo (również przy wysokiej wilgotności powietrza) plewki pokrywają się białym, różowym lub po- marańczowym nalotem. SZKODLIWOŚĆ Polega na obniżeniu się liczby ziaren w kłosie i zmniejsze- niu MTZ. Straty jakościowe to obniżenie jakości wypieko- wej zbóż konsumpcyjnych, wydajności paszowej zbóż pa- stewnych oraz przede wszystkim kumulacji mykotoksyn szkodliwych dla ludzi i zwierząt. Mają one zdolność wnika- nia do organizmu poprzez inhalację, przewód pokarmowy lub powierzchnię ciała, co u osób z obniżoną odpornością immunologiczną może prowadzić do powstawania cho- rób nowotworowych. WARUNKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI CHOROBY - uprawa roli płytko przykrywająca lub pozostawiająca na powierzchni resztki pożniwne, - częsta obecność w płodozmianie zasiewów kukurydzy, - silne wyleganie, - niekorzystne warunki atmosferyczne tj. wysoka wilgot- ność powietrza, temperatura 20-25°C utrzymująca się dłużej niż 24 godz., regularne opady w okresie kwitnienia oraz podczas żniw (krople deszczu przenoszą zarodniki konidialne grzyba). AGROTECHNICZNE DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE - staranne przyoranie słomy zbóż i kukurydzy, - stosowanie zaprawionego materiału siewnego, - rozszerzenie płodozmianu, - dobór odmian. SUBSTANCJE AKTYWNE O NAJWIĘKSZEJ SKUTECZNOŚCI W ZWALCZANIU 1. Metkonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 2. Protiokonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 3. Tebukonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 24

Mączniak prawdziwy zbóż i traw (Blumeria grminis) OBJAWY Głównymi objawami porażenia są kłaczkowate plamy na liściach, które w miarę rozwoju choroby obejmują coraz większą powierzchnię nie tylko liści i pochew liściowych, ale też źdźbeł i kłosów. Porażone liście żółkną i obumierają przedwcześnie. SZKODLIWOŚĆ Porażenie liści powoduje ograniczenie fotosyntezy, zwięk- szenie intensywności transpiracji, co prowadzi do spadku liczby i masy ziarniaków, a w konsekwencji skutkuje re- dukcją plonu. W ziarniakach maleje zawartość węglowo- danów, nieznacznie zaś wzrasta zawartość białka. WARUNKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI CHOROBY - szeroki wachlarz temperatury (od 5- 30°C), - wilgotność (od 50 do 100%), - jesienią sucha i ciepła pogoda (10 - 20°C stopni w dzień, 5 - 12°C w nocy) oraz niewielka wilgotność powietrza. AGROTECHNICZNE DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE - stosowanie odmian odpornych, - harmonijne odżywianie roślin, - staranne przyoranie resztek pożniwnych, - dobre zaopatrzenie w potas. SUBSTANCJE AKTYWNE O NAJWIĘKSZEJ SKUTECZNOŚCI W ZWALCZANIU 1. Chinoksyfen - działanie zapobiegawcze. 2. Fenpropidyna - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 3. Proquinazid - działanie zapobiegawcze, lecznicze. 4. Spiroksamina - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 5. Azoksystrobina – działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. 6. Tebukonazol - działanie zapobiegawcze, lecznicze, wyniszczające. Źródło: Choroby grzybowe zbóż - BASF Choroby grzybowe oraz szkodniki zasiewów zbóż uprawianych w województwie pomorskim - PODR w Lubaniu 25

Jak sprzedawać produkty prosto z gospodarstwa? Lucyna Ledwożyw Jedną z możliwości zwiększenia dochodów rolników, którzy prowadzą niewielkie, tra- dycyjne gospodarstwa rolne, jest sprzedaż wyprodukowanej żywności bezpośrednio konsumentowi. PRZEWODNIK Działalność ta jest ważna również z perspektywy pol- całości lub części z własnej uprawy, hodowli lub chowu, a skiej gospodarki - małe gospodarstwa rolne, często sprzedaż odbywać się z zachowaniem limitów. Produkcja prowadzone rodzinnie, w dużej mierze przyczynia- żywności i jej sprzedaż na terenie gospodarstwa może od- ją się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego bywać się w specjalnie wydzielonym budynku albo w od- kraju. Rolnicy gwarantują Polakom dostęp do regionalnej powiednio dostosowanym pomieszczeniu mieszkalnym. żywności wysokiej jakości, a przy tym w przystępnej ce- Działalność marginalna, ograniczona i lokalna umoż- nie. Wspieranie gospodarstw, które produkują żywność liwia prowadzenie przetwórstwa i sprzedaży żywności na małą skalę na polski rynek lokalny, jest jednym z prio- pochodzenia zwierzęcego. W ramach MOL rolnicy, pro- rytetów Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. ducenci żywności mogą prowadzić produkcję artykułów Obecnie w Polsce produkcja żywności w gospodarstwach takich jak: produkty mleczne, produkty rybołówstwa, su- rolnych i wprowadzanie jej na rynek na małą skalę, może rowe wyroby mięsne, mięso mielone, produkty mięsne, odbywać się w ramach następujących form działalności: produkty jajeczne z ugotowanych jaj oraz gotowe posiłki • dostawy bezpośrednie, (potrawy). Mogą również prowadzić rozbiór i sprzedaż • sprzedaż bezpośrednia, świeżego mięsa: wołowego, wieprzowego, baraniego, • rolniczy handel detaliczny (RHD), koziego, końskiego, drobiowego, zwierząt łownych oraz • działalność marginalna, ograniczona i lokalna (MOL). zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermo- Dodatkowo, rolnicy mogą prowadzić ubój zwierząt w tzw. wych. Surowce/produkty pochodzenia zwierzęcego „rzeźniach rolniczych”, tj. rzeźniach o małej zdolności przeznaczone do obróbki lub przetwarzania w ramach produkcyjnej, które znajdują się na terenie gospodarstw. tej działalności mogą pochodzić z własnych gospodarstw Dostawy bezpośrednie dotyczą artykułów produkcji rolników prowadzących taką działalność, jak również z in- pierwotnej pochodzenia roślinnego, tj. zbóż, owoców, nych gospodarstw lub zakładów. warzyw, ziół, grzybów uprawnych, pochodzących wyłącz- Rolnicy mogą również - na uproszczonych zasadach - za- nie z własnych upraw lub hodowli producentów produkcji kładać rzeźnie o małej zdolności produkcyjnej położone pierwotnej, niestanowiących działów specjalnych pro- na terenie gospodarstw. Ubojowi mogą poddawać zwie- dukcji rolnej oraz innych surowców pochodzących z do- rzęta utrzymywane we własnym gospodarstwie, jak rów- konywanych osobiście zbiorów ziół i runa leśnego, a także nież zwierzęta utrzymywane w gospodarstwach położo- środków spożywczych w postaci kiszonej lub suszonej. nych w tym samym powiecie, w którym usytuowana jest W ramach sprzedaży bezpośredniej można wprowa- rzeźnia, lub w powiatach sąsiednich – należące do innych dzać na rynek wyłącznie produkty własnego pochodzenia podmiotów. Możliwe jest także dokonywanie rozbioru zwierzęcego. mięsa pozyskanego z ubitych w tych rzeźniach zwierząt. W ramach rolniczego handlu detalicznego można wpro- Rolnicy mogą łączyć prowadzenie rzeźni rolniczych ze wadzać na rynek, co do zasady, każdego rodzaju żyw- sprzedażą pozyskanego w nich mięsa w ramach rolnicze- ność, zarówno pochodzenia niezwierzęcego, zwierzęce- go handlu detalicznego, działalności marginalnej, ogra- go, jak i żywność złożoną (wyjątek stanowią np. napoje niczonej i lokalnej oraz sprzedaży bezpośredniej (drób i alkoholowe i woda). Jednak żywność ta musi pochodzić w zajęczaki). Przy niektórych formach działalności obowiązują limity ilościowe zbywanej żywności. 26

PRZEWODNIK „KROK PO KROKU” TYP DZIAŁALNOŚCI: DOSTAWY BEZPOŚREDNIE, SPRZEDAŻ BEZPOŚREDNIA SUROWCE ROŚLINNE SZUWRIEORWZCĘECEPGOOCHODZENIA Dostawy bezpośrednie Sprzedaż bezpośrednia • zboża, owoce, warzywa, zioła, runo leśne, grzyby uprawne, • ubój drobiu: sprzedaż tuszek, podrobów z drobiu, • surowce pochodzące z dokonywanych osobiście zbiorów • ubój zajęczaków: sprzedaż tuszek, podrobów, ziół i runa leśnego, • zwierzęta łowne: drobna i gruba zwierzyna łowna, • środki spożywcze pochodzące z produktów lub surowców, • żywe ślimaki, wymienionych wyżej w postaci kiszonej lub suszonej. • mleko surowe, siara, surowa śmietana, • ryby żywe i poddane obróbce, Rejestracja dostaw bezpośrednich • produkty pszczele (miód, pyłek, pierzga, mleczko pszczele), w Państwowej Inspekcji Sanitarnej • jaja pozyskane od drobiu lub ptaków bezgrzebieniowych. Wniosek o wpis do rejestru Rejestracja sprzedaży bezpośredniej w Powiatowym Inspektoracie Weterynarii Co najmniej na 14 dni przed rozpoczęciem działalności. Do wniosku należy załączyć: aktualny KRS lub zaświadczenie Wniosek o wpis do rejestru podmiotów o wpisie do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalno- nadzorowanych przez Inspekcję ści Gospodarczej, zaświadczenie o wpisie do ewidencji Weterynaryjną do Państwowego gospodarstw rolnych. Lekarza Weterynarii Zaświadczenie o wpisie do rejestru Minimum 30 dni przed rozpoczęciem działalności. podmiotów nadzorowanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną Prowadzenie sprzedaży surowców Decyzja administracyjna o wpisie pochodzenia roślinnego do rejestru podmiotów nadzorowanych wyprodukowanych przez Inspekcję Weterynaryjną. we własnym gospodarstwie Nadanie weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego • na terenie województwa, w którym Prowadzenie sprzedaży surowców prowadzona jest produkcja, pochodzenia zwierzęcego • na terenie województw przyległych. wyprodukowanych we własnym • W wyznaczonym miejscu znajdującym się na terenie gospodarstwie przez rolnika gospodarstwa, w miejscach przyległych do miejsca pro- dukcji, własnych sklepach, • na terenie województwa, w którym prowadzona jest • w wyznaczonych punktach sprzedaży detalicznej lub ze produkcja, specjalistycznych środków transportu, na targowiskach, • na obszarze województw przyległych, • sprzedaż przez internet (tzw. „paczki od rolnika”) wyko- • na terenie innych województw jeżeli jest prowadzona nywana przez rolnika. podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszy. • Miejsce produkcji np.: na terenie gospodarstwa lub pasieki, • targowiska, place handlowe, • obiekty ruchome i tymczasowe, • specjalistyczne środki transportu na terenie targowisk lub poza nimi, • z urządzeń dystrybucyjnych do sprzedaży żywności na terenie miejsca produkcji, na targowiskach lub poza nimi. 27 • sprzedaż przez internet (tzw. „paczki od rolnika”) odbiorcy końcowemu, • dostawy do zakładów detalicznych zaopatrujących konsumenta.

ROLNICZY HANDEL DETALICZNY Poznanie wymagań dotyczących: limitów, grup towarowych, dokumentowania ilości PRODUKTY POCHODZENIA PRODUKTY POCHODZENIA ROŚLINNEGO ZWIERZĘCEGO • surowce pochodzenia roślinnego, • surowce pochodzenia zwierzęcego, • produkty przetworzone pochodzenia roślinnego. • produkty pochodzenia zwierzęcego, • żywność złożona tj. zawierająca jednocześnie Spełnienie wymagań higienicznych środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego. Rejestracja w Państwowej Spełnienie wymagań higienicznych Inspekcji Sanitarnej Rejestracja w Powiatowym Inspektoracie Weterynarii Rejestracja w stacji sanitarno-epidemiologicznej terenowo właściwej dla prowadzenia działalności. 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności należy złożyć stosowny wniosek Wniosek o wpis do rejestru do właściwego ze względu na siedzibę zakładu lub miejsce prowadzenia działalności Co najmniej 14 dni przed dniem rozpoczęcia powiatowego lekarza weterynarii. działalności. Decyzja administracyjna o wpisie Zaświadczenie o wpisie do rejestru do rejestru. Nadanie weterynaryjnego podmiotów nadzorowanych numeru identyfikacyjnego przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Prowadzenie sprzedaży surowców Prowadzenie sprzedaży surowców pochodzenia zwierzęcego pochodzenia roślinnego wyprodukowanych we własnym • sprzedaż klientowi finalnemu - na terenie całej Polski, gospodarstwie • sprzedaż do zakładów – wyłącznie zlokalizowanych na obszarze województwa, w którym produkuje się • sprzedaż klientowi finalnemu – na terenie całej Polski, żywność w ramach RHD lub na obszarach powiatów • sprzedaż do zakładów - wyłącznie zlokalizowanych lub miast stanowiących siedzibę wojewody lub sejmiku na obszarze województwa, w którym produkuje się województwa, sąsiadujących z tym województwem. żywność w ramach RHD lub na obszarach powiatów Sprzedaż konsumentowi finalnemu może być lub miast stanowiących siedzibę wojewody lub sejmiku prowadzona: województwa, sąsiadujących z tym województwem. • w gospodarstwach w których produkty zostały • Sprzedaż konsumentowi finalnemu może być wytworzone, prowadzona: • w miejscach przeznaczonych do prowadzenia handlu • w gospodarstwach w których produkty zostały np. targowiska, wytworzone, • jako sprzedaż wysyłkowa. • w miejscach przeznaczonych do prowadzenia handlu np. targowiska, Znakowanie opakowanej żywności • jako sprzedaż wysyłkowa. Zachowanie jakości handlowej surowców 28 Zachowanie jakości mikrobiologicznej

DZIAŁALNOŚĆ MARGINALNA, Prowadzenie produkcji i sprzedaży OGRANICZONA I LOKALNA (MOL) żywności wyprodukowanej w zakładzie PRZETWÓRSTWO ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO Miejsca sprzedaży oraz zakłady, do których następuje dostawa znajdują się: Lokalizacja obiektu produkcyjnego, • na terenie jednego województwa lub na obszarze przygotowanie dokumentu, który sąsiadujących z nim powiatów, potwierdza prawo do nieruchomości • na obszarach miast stanowiących siedzibę wojewody Plan zagospodarowania przestrzennego lub sejmiku województwa położonych na - wypis. Warunki zabudowy - decyzja obszarach województw sąsiadujących z województwem, w którym jest prowadzona produkcja, • Urząd Miasta/Urząd Gminy Wymienione powyżej ograniczenia w zakresie obszaru • Na mapie do celów projektowych, uprawniony sprzedaży nie dotyczą sprzedaży produktów konsumen- architekt nanosi obrys planowanej inwestycji towi końcowemu podczas festynów, wystaw, targów – w przypadku nowego obiektu. lub kiermaszy. Wniosek do Powiatowego Decyzja administracyjna PIW w sprawie Lekarza Weterynarii wpisu danego zakładu do rejestru zakładów i nadanie zakładowi Projekt techniczno – budowlany, projekty weterynaryjnego numeru branżowe – warunki techniczne dostawy identyfikacyjnego mediów: energia elektryczna, gaz, woda, odbiór ścieków i odpadów stałych Kontrola obiektu przez PLW - nie jest obligatoryjna Możliwości odstępstw: • braku oświetlenia naturalnego na stanowisku pracy, Dokumentacja do wglądu PIW: • zaniżenia wysokości pomieszczenia gdzie znajdują się • projekt budowlany, projekty branżowe (wentylacji, stanowiska pracy, wodno-kananalizacyjny, elektryczny), • usytuowania poziomu podłogi pomieszczenia usłu- • badanie wody, gowego i produkcyjnego poniżej poziomu terenu • odstępstwa, przyległego do budynku, • protokół ze sprawdzenia wentylacji obiektu (skutecz- • usytuowania poziomu podłogi pomieszczeń pracy ność i głośność), stałej, w garażu, w suterenie. • decyzja z urzędu gminy/dzielnicy o braku sprzeciwu co do dopuszczenia do użytkowania zakładu, Wniosek do Wojewódzkiego • opracowana dokumentacja GMP i GHP z elementami Inspektora Sanitarnego HACCP. Wniosek o rejestrację zakładu do Powiatowego Lekarza Weterynarii Minimum 30 dni przed terminem rozpoczęcia planowanej działalności Uzgodnienie dokumentacji projektowej Oświadczenie kierownika nadzoru pod względem wymagań higienicznych budowy lub firmy budowlanej, i zdrowotnych, BHP, POŻ decyzja z urzędu gminy/dzielnicy o braku sprzeciwu co do dopuszczenia Raport środowiskowy, decyzja środowiska do użytkowania zakładu - jeżeli podlega. Prowadzenie procesu inwestycyjnego, wyposażenie zakładu Wniosek o pozwolenie na budowę, w przypadku remontu, adaptacji obiektu Pozwolenie na budowę – zgłoszenie do Starostwa Powiatowego zgodnie z lokalizacją Decyzja administracyjna w ciągu 31 dni od dnia złożenia wniosku. Zgłoszenie robót budowlanych niewymagających pozwo- 29 lenia na budowę w zależności od potrzeb Zgłoszenie zmiany sposobu • odpowiednie szkice lub rysunki, a także pozwolenia, użytkowania obiektu lub jego części uzgodnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami, • oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.

Ułatwienia w sprzedaży na małą skalę PRZEWODNIK Rolnicy, producenci żywności mogą uzyskać wsparcie Wsparcie finansowe na działalność z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014- 2020, na inwestycje dotyczące przetwarzania i wpro- wsparcie finansowe z PROW na rozpoczęcie wadzania do obrotu produktów rolnych. Z inicjatywy lub prowadzenie działalności w zakresie przetwarzania i Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, poza wsparciem sprzedaży przetworzonych produktów w ramach rolni- finansowym, w przepisach krajowych, wprowadzono licz- czego handlu detalicznego (RHD) oraz małego przetwór- ne ułatwienia dla rolników prowadzących produkcję żyw- stwa, obejmującego swym zakresem również działalność ności na małą skalę. Ułatwienia te mają na celu skracanie marginalną, lokalną i ograniczoną (MOL). łańcucha dostaw - drogi od producenta do konsumenta. Kto może otrzymać wsparcie? Ułatwienia dla rolników w produkcji i sprzedaży: • RHD - rolnik lub małżonek rolnika, podlegający ubezpie- w ramach RHD czeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w pełnym • 100 tys. zł dla rolników lub ich małżonków - rozpoczyna- zakresie, jących lub prowadzących działalność w zakresie rolnicze- • małe przetwórstwo (w tym w ramach MOL) - rolnik, go handlu detalicznego. domownik, małżonek rolnika podlegający ubezpieczeniu • Wyższa kwota wolna od podatku dochodowego od społecznemu rolników w pełnym zakresie, który rozpo- osób fizycznych ze sprzedaży produktów przetworzo- czyna działalność gospodarczą w zakresie przetwórstwa nych przez rolników - podwyższenie do 40 tys. zł rocznie produktów rolnych. (z 20 tys. zł). Po przekroczeniu limitu 40 tysięcy zł podatek Poziom pomocy: dochodowy wynosi 2 proc. • maksymalnie 50 proc. kosztów inwestycji kwalifikującej • Większy rynek zbytu - rozszerzenie możliwości sprze- się do wsparcia. daży produktów spożywczych m.in. do zakładów prowa- • RHD - do 100 tys. zł. dzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsu- • Małe przetwórstwo (w tym MOL) - do 500 000 zł. menta finalnego (sklepów, restauracji, stołówek i innych Koszty kwalifikowalne dotyczą szerokiego zakresu wy- podobnych placówek). datków niezbędnych do rozpoczęcia i rozwoju działalno- • Możliwość założenia rzeźni o małej zdolności produk- ści przetwórczej w ramach gospodarstwa – począwszy od cyjnej położonej na terenie gospodarstwa. kosztów inwestycji budowlanych, wyposażenia pomiesz- w ramach MOL czeń, po zakup maszyn i urządzeń do prowadzenia wy- • Wyższa kwota refundacji poniesionych kosztów kwali- dajnej oraz zgodnej ze standardami działalności. fikowalnych z 300 tys. zł do 500 tys. zł na podjęcie dzia- Do kosztów operacji, które kwalifikują się do wsparcia, łalności gospodarczej w zakresie przetwórstwa w ramach zalicza się m.in. wydatki w zakresie: poddziałania „Wsparcie inwestycji w przetwarzanie pro- 1) zakupu (wraz z instalacją) duktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój” objętego a) maszyn lub urządzeń do: PROW 2014-2020 (nabór dla rolników). • magazynowania lub przygotowania produktów rolnych • Zniesienie obowiązku przygotowania i zatwierdzenia do przetwarzania, projektu technologicznego zakładu przez powiatowego • przetwarzania produktów rolnych, lekarza weterynarii. • magazynowania produktów rolnych lub półproduktów w ramach rzeźni rolniczych oraz przygotowania ich do sprzedaży, • Możliwość założenia rzeźni o małej zdolności produk- cyjnej położonej na terenie gospodarstwa. • Wprowadzenie uproszczeń dotyczących konstrukcji, rozplanowania i wyposażenia pomieszczeń rzeźni. Takie uproszczenia dotyczą przykładowo: liczby pomieszczeń w rzeźni rolniczej i czynności, jakie mogą być wykonywa- ne w tych pomieszczeniach, urządzeń chłodniczych do przechowywania mięsa, szatni, umywalek, urządzeń do odkażania narzędzi, konieczności dysponowania maga- zynem żywca czy też myjnią środków transportu. • Ułatwienia dla rzeźni rolniczych w zakresie uboju. Oso- ba, która zdecyduje się prowadzić rzeźnię rolniczą będzie mogła dokonywać uboju zwierząt, po ukończeniu szkole- nia teoretycznego organizowanego przez powiatowego lekarza weterynarii. Właściciel rzeźni rolniczej może rów- nież do prowadzenia uboju zatrudnić osobę posiadającą kwalifikacje do dokonywania uboju. Każdy, kto zdecyduje się prowadzić rzeźnię rolniczą bę- dzie mógł dokonywać uboju zwierząt po ukończeniu szkolenia teoretycznego organizowanego przez powia- towego lekarza weterynarii. Nie będzie musiał odbywać 3-miesięcznej praktyki na stanowisku ubojowym. Rolnicy, producenci żywności mogą składać wnioski o 30

przetwórczą i sprzedaż • przetwarzania lub magazynowania produktów rolnych wyposażonych w instalacje związane z ochroną środowi- ska i przeciwdziałaniem zmianom klimatu, b) aparatury pomiarowej, kontrolnej oraz sprzętu do ste- rowania procesem produkcji lub magazynowania, c) oprogramowania służącego do zarządzania przedsię- biorstwem lub sterowania procesem produkcji, lub ma- gazynowania; d) wyposażenia niezbędnego do prowadzenia działalno- ści w zakresie przetwarzania i zbywania przetworzonych produktów rolnych przez podmioty działające w ramach rolniczego handlu detalicznego (RHD); 2) budowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub remontu połączonego z modernizacją: a) budynków i budowli wykorzystywanych do produkcji, magazynowania, handlu hurtowego lub kontroli labora- toryjnej produktów rolnych (obiektów podstawowych), b) budynków i budowli infrastruktury technicznej związa- nej z użytkowaniem obiektów podstawowych: c) pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, d) pomieszczeń pomocniczych służących przygotowaniu posiłków i pomieszczeń gospodarczych w budynku służą- cych do przechowywania produktów żywnościowych, w przypadku inwestycji realizowanej przez podmioty dzia- łające w ramach rolniczego handlu detalicznego. W 2019 r. powstał Fundusz Gwarancji Rolnych. To pierw- szy w Polsce instrument finansowy skierowany wyłącznie do rolników i przedsiębiorców przetwórstwa rolno-spo- żywczego. Głównym celem gwarancji jest ułatwienie rolnikom oraz przedsiębiorcom przetwórstwa rolno-spo- żywczego dostępu do kredytów inwestycyjnych oraz obrotowych. Fundusz dysponuje linią kredytową w wy- sokości 1,1 miliarda zł. Kredyty z gwarancją z Funduszu Gwarancji Rolnych udzielają banki współpracujące z Ban- kiem Gospodarstwa Krajowego. Źródło: MRiRW 31

Przechodzimy powoli od Polski papierowej do Polski cyfrowej Pakiet deregulacyjny mgr Piotr Pielecki Marek Konkolewski (ekspert do spraw bezpieczeństwa w zakresie ruchu drogowego, były rzecznik Prasowy Policji oraz były dyrektor Centrum Automatycznego Nadzoru nad Ruchem Drogowym) i Piotr Pielecki vel Kociewski (dziennikarz, prawnik) tropią ab- surdy drogowe oraz wyjaśniają i komentują obowiązujące przepisy o ruchu drogowym, a także przygotowywane projekty nowych rozwiązań prawnych. Interweniują w spra- wach społecznych. 3 września 2020 r. w Dzienniku Ustaw opublikowana (pozwolenia czasowego) przez stację kontroli pojazdów. została ustawa z 14 sierpnia 2020 r. o zmianie ustawy – Rozwiązanie to wyeliminuje konieczność zwracania się o Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw zwrot dokumentu np. do urzędu lub też jednostki organu, (Dz. U. poz. 1517), powszechnie określana, jako tzw. pakiet który zatrzymał dokument. deregulacyjny. -W PRAKTYCE JAKTOWYGLĄDA? - MARKU, CZYM JEST PAKIET DEREGULACYJNY? - Dowód rejestracyjny zgodnie z prawem jest naj- - To potoczna nazwa zbioru przepisów prawa, mają- częściej zatrzymywany przez policjanta w dwóch przy- ca na celu wprowadzenie szeregu ułatwień dla właścicieli padkach: 1. jeśli podczas kontroli policjant stwierdzi lub i kierujących pojazdami oraz uproszczeń w procedurach ma uzasadnione przypuszczenie, że pojazd zagraża bez- związanych z rejestracją pojazdów. Na wiele tych zmian pieczeństwu, porządkowi ruchu lub narusza wymagania zmotoryzowana część społeczeństwa oczekuje z nadzieją, ochrony środowiska, 2. w razie stwierdzenia, że pojazd gdyż w znaczny sposób powinny one uprościć procedury nie został poddany okresowym badaniom technicznym w administracyjne, czyli po prostu ułatwić życie. wyznaczonym terminie. Czynność ta ma praktycznie cha- - POSZCZEGÓLNE UŁATWIENIA BĘDĄ WCHODZIĆ rakter elektroniczny, ponieważ funkcjonariusz dokonuje W ŻYCIE ETAPAMI NA PRZESTRZENI DWÓCH LAT. NAJ- odpowiedniego wpisu w bazie danych Centralnej Ewiden- WCZEŚNIEJ, BO JUŻ 4 PAŹDZIERNIKA WESZŁY ZMIANY cji Pojazdów i wydaje kierowcy dokument z informacją o ZWIĄZANE Z DOWODEM REJESTRACYJNYM POJAZDU. dokonanej czynności. Taka forma wirtualna wynika z fak- JAKIETO ZMIANY? tu, że obecnie obowiązujące przepisy nie wymagają woże- - Znowelizowane Prawo o ruchu drogowym od 4 nia przy sobie dowodu rejestracyjnego na terenie naszego października pozwoli na łatwiejsze \"odzyskanie\" dowodu kraju, o ile oczywiście pojazd jest zarejestrowany w Polsce. rejestracyjnego po jego zatrzymaniu. Nowe przepisy usta- Jeżeli chcemy dalej korzystać z pojazdu naprawiamy wy umożliwią zwrot zatrzymanego elektronicznie przez w nim usterkę, która była powodem zatrzymania dowodu organ kontroli ruchu drogowego dowodu rejestracyjnego rejestracyjnego i jedziemy na stacje diagnostyczną i prze- PRAWO 32

ODSZKODOWANIA Miałeś wypadek? prowadzamy badania diagnostyczne. Jeżeli stan pojazdu 33 nie budzi już zastrzeżeń, to diagnosta samodzielnie od- Pomożemy Ci blokuje nam dowód rejestracyjny w sposób elektroniczny mając dostęp do Centralnej Ewidencji Pojazdów. odzyskać należne odszkodowanie! - OZNACZA TO, WPROST, ŻE ZNIKA DOTYCHCZA- SOWY PRAWNY ABSURD POBIERANIA STOSOWNEGO FACT ZAŚWIADCZENIA ZE STACJI DIAGNOSTYCZNEJ O DO- PUSZCZENIU POJAZDU DO RUCHU I KONIECZNOŚCI Kancelarie Doradców Prawnych i Inwestycyjnych UDANIA SIĘ DO JEDNOSTKI ORGANU, KTÓRY ZATRZY- MAŁ DOKUMENT LUB DO URZĘDU, W KTÓRYM GO WY- (513 391 391 DANO. NAJCZĘŚCIEJ TO BYŁA POLICJA BĄDŹ WYDZIAŁ KOMUNIKACJIW STAROSTWIE. WYJDŹ Z DŁUGÓW - Dokładnie tak. Skraca się w ten sposób śnieżka od momentu zatrzymania dowodu rejestracyjnego w formie ODDŁUŻANIE elektronicznej momentu pozytywnego załatwienia spra- UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA wy, tj. odblokowania również elektrycznego. Skończą się powoli niepotrzebne kolejki w wydziałach komunikacji, tel. 792 088 534 jednostkach policji. Mniej procedur, mniej formalizmu przechodzimy powoli od Polski papierowej do Polski cy- frowej. - MÓWILIŚMY O TYM, ŻE NA TERENIE POLSKI NIE MUSIMY POSIADAĆ PRZY SOBIE DOWODU REJESTRA- CYJNEGO, CZY W TAKIM RAZIE STAJE SIĘ ON DLA NAS DOKUMENTEM ZBYTECZNYM, CZY SĄ SYTUACJE, W KTÓRYCH JEGO POSIADANIE JEST KONIECZNE? - Dowód rejestracyjny musimy mieć przy sobie jeżeli jedziemy na stacje diagnostyczną celem wykonania prze- glądu okresowego w samochodzie. Dowód rejestracyjny musimy posiadać również przy sprzedaży pojazdu i wy- jeździe za granice. - CZY TEN OBOWIĄZEK DOTYCZY KAŻDEGO WY- JAZDU POZATEREN POLSKI, NAWETWGRANICACHUNII EUROPEJSKIEJ? - Obowiązek ten dotyczy każdego wyjazdu za grani- cę, ponieważ służby obce nie mają dostępu do polskiego systemu CEPiK 2.0 - BARDZO CZĘSTO POJAWIA SIĘ PROBLEM ZAPEŁ- NIENIA WSZYSTKICH MIEJSC NA PIECZĄTKI DIAGNOSTY W DOWODZIE REJESTRACYJNYM, COWÓWCZAS? - Od 4 grudnia nie będziemy musieli obowiązkowo wymieniać dowodu rejestracyjnego, gdy nie będzie już w nim miejsca na wpisy diagnosty, a to oznacza, że zaosz- czędzimy 54,50 zł. Dodatkowo przy wymianie dowodu rejestracyjnego w sytuacji, kiedy już nie ma miejsca na pieczątki, a termin badania został przekroczony koniecz- na jest opłata w wysokości 19 zł za pozwolenie czasowe. - WSPOMINAŁEŚ, ŻE GDY JEDZIEMY ZA GRANICE MUSIMY MIEĆ DOWÓD REJESTRACYJNY. A CO W SYTU- ACJI, GDY NIE BYŁO W NIM JUŻ MIEJSCA NA WPIS O AK- TUALNYCH BADAN DIAGNOSTYCZNYCH? - Musimy mieć ze sobą zaświadczenie o przeprowa- dzonym badaniu diagnostycznym, które otrzymujemy podczas wizyty na stacji diagnostycznej. - JAK JESTTWOJA OCENATYCH ZMIAN? - Są to dobre zmiany, które niosą ze sobą dobre wieści dla kierowców. Popieram je z całego serca. I jeszcze raz to podkreślę - przechodzimy powoli od Polski papierowej do Polski cyfrowej.

adw. dr ADAM GAUTIER Kancelaria Adwokacka Adam Gautier Ograniczenie obrotu nieruchomościami rolnymi W Polsce obrót nieruchomościami rolnymi między oso- nieruchomości rolnej w pierwszej kolejności, na wypadek bami fizycznymi doznaje ograniczeń zgodnie z szere- jej zbycia. Co istotne, prawo to nie działa w stosunku do giem przepisów, w tym ustawy o kształtowaniu ustroju osób najbliższych zbywcy, a więc przykładowo względem rolnego. Ustawę stosuje się do nieruchomości rolnych dzieci czy małżonka zbywającego nieruchomość rolnika. w rozumieniu kodeksu cywilnego - z wyłączeniem nieru- Co istotne, jeżeli nieruchomość jest położona na terenach chomości położonych na obszarach przeznaczonych w wiejskich, to przez okres co najmniej pięciu lat od nabycia planach zagospodarowania przestrzennego w całości na nieruchomości trzeba będzie prowadzić gospodarstwo cele inne niż rolne - to znaczy nieruchomości, które są lub rolne, w którego skład weszła nabyta nieruchomość rol- mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności na. Gdy nabywcą jest osoba fizyczna, musi ona prowa- wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i dzić gospodarstwo osobiście. Na zbycie lub oddanie w zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadow- posiadanie nieruchomości przed upływem pięcioletniego niczej i rybnej (definicja gruntu rolnego). terminu od nabycia nieruchomości niezbędne jest uzy- Przepisy ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego doty- skanie decyzji Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. czące zbycia nieruchomości rolnej stosuje się odpowied- Zakaz ten nie dotyczy zbycia nieruchomości rolnej oso- nio do nabycia użytkowania wieczystego nieruchomości bom najbliższym lub nabycia nieruchomości w spadku. rolnej albo udziału w użytkowaniu wieczystym nierucho- W sytuacji zbycia nieruchomości rolnej na rzecz oso- mości rolnej, nabycia udziału we współwłasności nieru- by, która nie jest rolnikiem indywidualnym konieczne chomości rolnej lub gospodarstwa rolnego. jest przeprowadzenie postępowania administracyjnego Przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego nie przed odpowiednim organem. W razie wątpliwości, aby stosuje się jednak do niektórych kategorii nieruchomości uniknąć niekorzystnych konsekwencji zaniechań i błę- rolnych, na przykład zbycie nieruchomości rolnych o po- dów, wskazanym jest zasięgnięcie porady prawnika zaj- wierzchni mniejszej niż 0,3 hektara nie jest ograniczone mującego się sprawami tego rodzaju. ustrojem rolnym w Polsce. Oznacza to, że taką działkę Na marginesie, warto wskazać, że nabywając grunt może nabyć każda osoba, nawet nie będąca rolnikiem rolny, można starać się o ulgę w podatku rolnym. Od indywidualnym. podatku rolnego zwolnione są grunty przeznaczone na Co do zasady, przy zbyciu nieruchomości rolnej wydzier- utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powięk- żawiającemu grunt, względnie Krajowemu Ośrodkowi szenie już istniejącego do powierzchni nieprzekraczającej Wsparcia Rolnictwa (KOWR), przysługuje prawo pier- 100 ha. W celu uzyskania ulgi należy złożyć odpowiedni wokupu nieruchomości, to jest prawo do nabycia danej wniosek do właściwego urzędu gminy. adw. dr Adam Gautier, Jakub Sokólski-Gwizdała Czekamy na Państwa zapytania do naszego prawnika. TEL: +48 514 33 55 10 ADRES: al. Grunwaldzka 40/3 MAIL: [email protected] 80-241 Gdańsk www.gautier.com.pl KANCELARIA ADWOKACKA 34

Nabór wniosków trwa Premia za przekazanie gospodarstwa Lucyna Ledwożyw DO 29 PAŹDZIERNIKA 2020 R. WŁAŚCICIELE MAŁYCH GOSPODARSTW, KTÓRZY ZDECYDUJĄ SIĘ ZAKOŃCZYĆ DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZĄ I PRZEKAZAĆ LUB SPRZEDAĆ SWOJĄ ZIEMIĘ ORAZ INWENTARZ INNEMU ROLNIKOWI, MOGĄ SKŁADAĆ W BIURACH POWIATOWYCH ARMIR WNIOSKI O SPECJALNĄ REKOMPENSATĘ. J est to kolejny nabór wniosków z poddziałania musi być trwałe, czyli odbyć się wyłącznie na podsta- „Płatności na rzecz rolników kwalifikujących się wie umowy sprzedaży albo umowy darowizny. Ponad- do systemu dla małych gospodarstw, którzy trwa- to rolnik przejmujący grunty musi zobowiązać się, że le przekazali swoje gospodarstwo innemu rolnikowi” będzie na nich prowadził działalność rolniczą przez realizowanego w ramach PROW 2014-2020. Pomoc okres co najmniej 5 lat. może być przyznana rolnikowi (osobie, a nie innemu Rolnik przekazujący swoje gospodarstwo może zacho- podmiotowi prowadzącemu działalność rolniczą) wpi- wać na własne potrzeby nie więcej niż 0,5 ha gruntów sanemu do ewidencji producentów prowadzonej przez rolnych. Przez 5 lat, licząc od dnia przekazania gospo- ARiMR, który uczestniczy w systemie dla małych go- darstwa, nie może podlegać ubezpieczeniu w KRUS spodarstw w ramach płatności bezpośrednich. oraz nie może prowadzić działalności rolniczej. Może Jednym z warunków uzyskania premii jest przekazanie za to ubiegać się w ARiMR o premię na rozpoczęcie przez rolnika posiadanego gospodarstwa (tj. gruntów działalności pozarolniczej z PROW 2014-2020 i założyć rolnych oraz zwierząt) na powiększenie innego go- własną firmę. spodarstwa lub innych gospodarstw. Gospodarstwo Wysokość wsparcia stanowi 120 proc. rocznej płatno- powiększone na skutek przejęcia gruntów od rolnika ści, do której rolnik kwalifikuje się w ramach systemu wnioskującego o rekompensatę musi osiągnąć po- dla małych gospodarstw. Premia naliczana jest od daty wierzchnię co najmniej równą średniej powierzchni go- trwałego przekazania gospodarstwa do dnia 31 grud- spodarstwa rolnego w kraju (lub w województwie, je- nia 2020 r. Wsparcie wypłacane jest jednorazowo. żeli średnia wielkość liczona dla danego województwa jest mniejsza niż w kraju). Przekazanie gospodarstwa Źródło: ARMiR PRAWO 35

PATRYK GABRIEL Wicestarosta starogardzki. Absolwent Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego - socjologia. Miłośnik dobrej książki i sportu Nauczycielka życia FELIETON W 1989 roku byłem dwunastoletnim ananasem i nie bardzo późniejsze, kiedy z przyjemnością oddawałem się pływaniu po interesowały mnie wynurzenia prezenterów kończącego swój bezmiarze telewizyjnych kanałów, czego dowód – mam na- żywot „Dziennika Telewizyjnego”. Zastępowały go „Wiado- dzieję – przedstawiłem wyżej. mości” i miały one już po wsze czasy informować o sprawach Ten rok nie toczy się tak, jak byśmy sobie tego życzyli.To oczy- dobrych czy złych, ale zawsze prawdziwych. wiste. Dla wielu, przymusowe pobyty w domu to okazja, żeby Od tamtej chwili sierpniowe hasło: „Telewizja kłamie!” mia- dokładnie zapoznać się z ofertą programową dostępnych ło na zawsze pozostać tylko symbolem słusznie minionego stacji telewizyjnych. A ja tymczasem – nie wiem co mnie pod- komunizmu. Uosobienia czystego zła, z którym cały naród kusiło – zrezygnowałem w domu z telewizji. Kiedy taki, przez dzielnie walczył. Aż do zwycięstwa. Swoją drogą, skoro - jak przeklętego wirusa, boom na telewizję wybuchł. Taki, że na- można dzisiaj powszechnie usłyszeć – Polacy walczyli z ko- wet ktoś przekornie i ironicznie na murze znowu napisał tamto munizmem solidarnie i pod przywództwem Lecha, to kto tego hasło. komunizmu bronił? Ale powód frustracji można znaleźć z łatwością. Nazywa się Nie byłem jako dziecko tak dzielny jak niektórzy politycy. Nie obcy kapitał. Niestety wielu nadawców, ponad dobro społecz- rzucałem z kołyski w ruskie czołgi milicyjne koktajlami Mołoto- ne stawia własny zysk, który najczęściej zasila konta - nie- wa ani nawet nie wprowadzałem ojczyzny doUnii jako gimna- chętnych demokracji w Polsce - przedsiębiorców mówiących zjalista.Tym bardziej , że w tamtych czasach – złych czasach w obcych językach. I dobrze, że wielu z nas rezygnuje z ich komuny, podobnie jak dzisiaj, gimnazjów nie było. Więcej, oferty, taką rynkową decyzją znacznie ograniczając ich wpływ przyznaję się do tego z własnej woli i bez przymusu, bo pewnie na przyszłość naszej wspólnoty. Do tych bohaterów sam mam i tak wyjdzie to niebawem na jaw. Lubiłem oglądać telewizję. prawo siebie zaliczyć. Kłamstwa się bowiem sprzeciwiam. Więc haseł po murach nie pisałem. Wiadomo, w słowniku naszym, polskim - nie figuruje słowo Oczywiście nie było w tamtych latach oferty liczonej w dzie- rozrzutność. Umiar i pokora figurują, a dzięki temu nawet zło- siątkach czy nawet setkach filmów dostępnych na jedno klik- te jest skromne. Dlatego większość wyborców wybiera ofertę nięcie. Z napisami albo bez – w wersji oryginalnej. Nie było narodowego nadawcy, który jak w 1989 roku komunistyczna milionów piłkarzy z najróżniejszych lig świata, którzy prak- TVP, tak jakiś czas temu odzyskał zdolność podawania w spo- tycznie co wieczór, zapełniają swoimi wytatuowanymi po- sób niezwykle profesjonalny najtrudniejszych nawet prawd. staciami domowe areny w jakości ileś tam K, dolby surround. Dobrze, że telewizja już nie kłamie, że zniknęły te napisy z Nie było setek tysięcy tancerzy; rzeszy specjalistów od kuchni przestrzeni publicznej. A jak bywają to tylko w wersji à rebo- regionalnych z najodleglejszych zakątków Kociewia i świata; urs. W dosłownej - byłyby oszczercze i nie na miejscu. Dobrze, nie było tabunów specjalistek od makijażu, mody i ćwiczeń tuż że stacje nasze narodowe mają misję, że realizują cele dla nas po rozstaniu, które pozwalają odzyskać, w sposób zupełnie najważniejsze. Te cele, które w szlachetnym poszukiwaniu zrozumiały, zaburzoną równowagę. Nie wiem czy dobrze się prawdy, piękna i dobra, stawia przed naszymi mediami na- orientuję, ale w takim dla przykładu znalezieniu work-life ba- rodowymi falanga niezależnych profesjonalistów. I jeszcze lance mogą pomóc podróże, remont domu czy podjęcie zajęć przez ten abonament, którego oszczędni obywatele wcale jogi albo sportów ekstremalnych. O tym wszystkim, a także o płacić nie chcą, pieniędzy ponad 2 miliardy zabrakło. Ale to najcięższych więzieniach Ameryki Południowej, zakupach aut zostało wyrównane, bo przecież już na Polsat Sport z Ligą używanych i niespodziankach znalezionych na wysypiskach, Mistrzów bulą - nie tak znowu mało – Polacy. To jednak nie a także wielkogabarytowych transportach i różnych napraw- jest takie złe – bo nadawca krajowy i znacznie mniej od obcych dę czasami niebezpiecznych niespodziankach, które na nie podszeptów zależny. Jeszcze Polacy na Netflixa płacą, ale to czekają, uczy nas telewizja. pewnie głównie przez pandemię, bo z powodu zamknięcia la- W tamtych latach najbardziej lubiłem niedzielną wieczorynkę sów nie mają co z wolnym czasem robić. I nieliczni, bo kto by – bo dłuższa,Tik-Taka – do dzisiaj pamiętam piosenkę tytuło- tam do lasów chodził jak grzybów nie ma. wą, kino familijne, czasami western w sobotni wieczór – jeśli No więc dużo zmieniło się w TiVi na lepsze, w szczególności rodzice pozwolili obejrzeć. Chyba trochę później bardzo lubi- w krajowej, w tym informacyjnej. Na dodatek jeszcze czasu łem 5-10-15, a jeszcze później przegląd telewizji satelitarnych jakby więcej mamy na oglądanie to i jakoś trudniej uwierzyć pt. „Bliżej świata”, z finałowym – w każdym odcinku – po- w wirusa. Tym bardziej, że wyraźnie było powiedziane – „Ja kazem najnowszych propozycji światowych projektantów w cieszę się, że coraz mniej obawiamy się tego wirusa, tej epide- rytmie szlagieru Blacka. W sumie jednak oglądałem telewizję mii. I to jest dobre podejście, szanowni państwo. Bo on jest w pewnie jakieś dwie godzinki w tygodniu, no może trzy. Także odwrocie. Już teraz nie trzeba się jego bać.” te kłamstwa nie działały na mnie zbyt mocno. A może jednak Gdybym miał telewizję w lipcu, to bym się już wirusem nie zostałem przez nie zainfekowany? Wiele moich życiowych martwił po takich słowach. Tym bardziej, że wtedy było tylko wyborów może na to wskazywać. Może to jednak wpływy cztery razy mniej zachorowań niż dzisiaj. 36

37

DOROTA LANDOWSKA Starogardzianka, aktorka Teatru Narodowego, żyje i pracuje na co dzień w Warszawie, zdobywczyni „Wielkiego Splendora”, osobowość filmowa, prywatnie żona aktora Mariusza Bonaszewskiego. fot. panipanifotograf Starogard moje miasto FELIETON Nagroda, to pełna emocji chwila, w której nigdy nie wia- grupie Marioli Kurowskiej, ja u Irka, ale dziś jakże podzi- domo co powiedzieć, komu podziękować najpierw, kogo wiam twoją pracowitość i talent w zjednywaniu sobie lu- wymienić i dlaczego. Jaką przyjąć taktykę. Czy dziękować dzi. Czuję wdzięczność, że odnalazłyśmy się po latach. wszystkim, czy tylko tym, których naprawdę lubimy, sza- Kiedy zamykam oczy, widzę uśmiech Zosi Sumczyńskiej i nujemy. No i jeśli już podejmiemy decyzję, żeby wymienić Michała Majewskiego, dziękuję za Waszą GALERIĘ, życzli- nazwiska.. czy zachować kolejność alfabetyczną? Czy po wość, uwagę i przyjaźń, że dzięki Wam mogliśmy poczytać linii serca... z Mariuszem listy Szymborskiej dla Starogardzian. Szukając pomysłu, żeby podziękować za wyróżnienie i go- Moje Czerwone Liceum, Pani Dyrektorce Wiesławie Gór- ścinność mojego miasta natrafiam na skiej dziękuję za przyjęcie, za możliwość przekroczenia Thomasa Bernharda, który w książce MOJE NAGRODY, progu tej wymagającej szkoły, nie bez powodu przyjecha- znalazł sposób, ale robił to niezwykle ostro i ironicznie. Pi- łam z mężem i dziećmi... to właśnie im i Zofii Stryjeńskiej sał przemówienia, za nagrody dziękował, a potem nagród dziękuję za dodanie mi odwagi, by zrobić ten pierwszy nie odbierał i wyjaśniał dlaczego. Był wybitnym pisarzem krok. Czuję, że teraz będzie już łatwiej. i wiedział co to dystans między powagą a żartem. Być Tak bardzo pragnę podziękować za przyjęcie, za wspania- może brakowało mu sympatii rodaków, prawdziwej rodzi- ły MEDAL Władzom miasta Starogard Panu Prezydentowi ny, której nie miał i smaku autentycznego sukcesu, od któ- Januszowi Stankowiakowi, DZIĘKUJĘ. To najważniejsza i rego świadomie się odcinał. Ani myślę się z Bernhardem najwyższa dla mnie nagroda. Dziękuję najlepiej jak potra- porównywać, to by było śmieszne, mogę tylko przy okazji fię za to wyróżnienie. Wielkie podziękowania należą się też zachęcić do przeczytania lektury, którą pewnie znacie le- Starostom mojego miasta. piej niż ja. Starogardzkiemu Centrum Kultury, Ewie Roman z serca Czytam i szukam jakiegoś sposobu dla siebie, bo nie wiem dziękuję za pomoc w zorganizowaniu spektaklu, który jak. miałam przyjemność zagrać na sali naszego pięknie wyre- Nie wiem jak podziękować, żeby nikogo nie obrazić, a za- montowanego Dworca PKP, STRYJEŃSKA. LETs DANCE chować dystans i nie stracić poczucia humoru, który za- ZOFIA! w reż. Joanny Lewickiej. Wszystkim sponsorom bez wdzięczam mojej Polonistce Teresie Jankowskiej. Pewnie wyjątku, a szczególnie Barbarze i Krzysztofowi Landow- powinnam podziękować Rodzicom, bo dali mi życie, a bez skim, za legendarną gościnność i poświęcony czas. Spe- tego daru nie CHODZIŁABYM ŚWIATEM, prawda mamo? cjalne podziękowania wysyłam do moich wszystkich bliż- Rodzeństwu, bo dzięki nim miałam dużo więcej obowiąz- szych i dalszych znajomych kolegów i koleżanek z klasy i ków i mniej czasu dla siebie, więc zabierałam ich na próby ze szkoły, do sąsiadów. Nauczycielom ze szkoły podsta- do TEATRU POETYCKIEGO PULS. Nie powinnam zapo- wowej dziękuję, że mnie jeszcze pamiętają. Nigdy nie my- mnieć o moim wychowawcy Lechu Zdrojewskim, który ślałam, że zostanę obdarzona taką życzliwością, uwagą i zawsze był przy mnie i mocno trzymał kciuki, zawsze przyjaźnią. Chcę żebyście wiedzieli, że bardzo pragnęłam prawdziwy, pełen artystycznej kreacji przyjeżdżał do War- się z wami zobaczyć, długo jeszcze będę się wygrzewać w szawy. Dziękuję Lechu za tę przyjaźń. cieple, które od was na mnie spłynęło. Ania Benert, z którą znam się od siódmego roku życia. Ni- Wreszcie bardzo bardzo mocno dziękuję mojemu łączniko- gdy nie spotkałam kogoś takiego jak ty. Wszystkie twoje wi z domem, z moim ukochanym miastem Starogardem przyjazdy z młodzieżą do Warszawy i nasze wspólne wy- Gdańskim, za którym ciągle tęsknię. Dziękuję Piotrowi pady doTeatru Narodowego, czy na plan filmowy zostaną i Beacie Pieleckim „Kociewskim”! Dziękuję, że lubicie i ze mną na zawsze. wspieracie moje aktywności, że macie w sobie tyle serca i Magda Dalecka, wzbudzałaś naturalny dystans, byłaś w autentycznej pasji, by robić rzeczy tak trudne. DZIĘKUJĘ, że mogę z WAMI współpracować. 38

Kociewie czeka na Ciebie Kociewie, to drugi, co do wielkości (po Kaszubach) Będąc na Kociewiu trzeba zajrzeć do stolicy ducho- TEMAT Z OKŁADKI zwarty etnicznie i kulturowo region Pomorza, wej Kociewia, jaką jest Pelplin z Bazyliką katedralną położony na zachodnim brzegu Wisły w dorze- Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Nie sposób czu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Bo- ominąć najpotężniejszy zamek Krzyżaków na lewym rów Tucholskich. Kociewie zajmuje obszar obecnego brzegu Wisły, który znajduje się w Gniewie. W Tczewie powiatu starogardzkiego, tczewskiego i świeckiego. można jeszcze zobaczyć pozostałości remontowane- Za stolicę regionu uznaje się miasto Starogard Gdań- go Mostu Tczewskiego, pod który kamień węgielny ski. Zdaniem prof. Pająkowskiej - Kensik Kociewiaka- został położony 27 lipca 1851 roku przez Fryderyka mi czuje się około 1% mieszkańców naszego kraju. Wilhelma IV. Most mierzący 837 m długości, wsparty Najtrudniej odpowiedzieć na pytanie o pochodzenie na siedmiu filarach był najdłuższym w Europie i jed- nazwy \"Kociewie\", ponieważ teorii skąd pochodzi na- nym z największych na świecie. Miejscem, które ukaja zwa \"Kociewie\" jest co najmniej kilkanaście. i uspokaja są Wirty (gm. Zblewo), gdzie usadowiony Nie ulega za to wątpliwości, że z Kociewia pochodzą jest najstarszy Leśny Ogród Botaniczny w Polsce. takie m.in. znamienite osobistości ze świata kultury Z wielką przyjemnością mogę Państwa zaprosić i sportu jak: aktorka Teresa Budzisz-Krzyżanowska, i serdecznie zapraszam na kociewskie imprezy, któ- aktorka Dorota Landowska, aktor Tomasz Schuchardt, re powodują przyspieszenie bicia serca i uruchamiają piosenkarka i kompozytorka Ania Szarmach, piosen- najskrytsze zakątki naszych zmysłów: Festiwal Hi- karz i kompozytor Grzegorz Ciechowski – lider zespo- storyczny Vivat Vasa w Gniewie, Jarmark Cysterski w łu Republika, Andrzej Marcysiak lider zespołu Andre, Pelplinie, Zlot Weteranów Szos - Historia na kołach poeta Remigiusz Grzela, pisarz i podróżnik Wojciech w Starogardzie, Bokserski Międzynarodowy Memo- Cejrowski. Na Kociewiu wyrośli tacy mistrzowie sportu riał im. Zbigniewa Rompy, Międzynarodowy Tur- jak: piłkarz Kazimierz Deyna, biegacz Bronisław Mali- niej Piłki Nożnej Deyna Cup Junior w Starogardzie, nowski, tenisista stołowy Andrzej Grubba, pięcioboist- Noc Bardów im. Ryszarda Rebelki w Starogardzie, ka Oktawia Nowacka, siatkarz Paweł Papke i Marcin In Memoriam Festiwal Grzegorza Ciechowskiego w Prus, bracia bokserzy Krzysztof i Leszek Kosedowscy, Tczewie i wiele innych. Dla tych, którzy lubią aktywne szpadzista Bartosz Piasecki, trener polskiej repre- spędzanie czasu polecam spływ kajakowy rzeką Wdą, zentacji piłki ręcznej Bogdan Wenta. Jestem dumna, bądź Wierzycą. że sporą cześć tych wspaniałych obywateli Kociewia Kociewie to moje miejsce na ziemi. miałam zaszczyt poznać osobiście i gościli na łamach Kociewie to siedziba naszej redakcji. naszych czasopism. Mówię „JO”, bo jestem z Kociewia. Redaktor Naczelny Beata Odziemkowska - Pielecka 39

Gmina TczewPrawdziwie inwestycyjna Wiejski charakter gminy jest tylko z nazwy i ze statystyk, prawdziwym obliczem gminy Tczew są inwestycje i potencjał komunikacyjny. KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE Rok 2020 to dla Gminy Tczew czas pełen wyzwań i in- BIEŻĄCE SUKCESY tensywnych działań na wielu płaszczyznach, zwłasz- Cieszy otrzymane w tym roku dofinansowanie na zadanie cza realizacji zaplanowanych inwestycji w czasie pn. „Przebudowa drogi gminnej nr 200022G pn. Budowa pandemii koronawirusa. Gmina od lat słynie z inten- obiektu mostowego nad przesmykiem pomiędzy jeziorem sywnego rozwoju inwestycji drogowych, szczególnie w Rokickim Dużym i jeziorem Rokickim Małym” w ramach ostatnich dwóch latach kładzie się nacisk na stałą i komplek- Funduszu Dróg Samorządowych. Prace trwają, a ich zakoń- sową poprawę nawierzchni drogowych. W gminie Tczew czenie planowane jest w grudniu br. Inwestycja opiewająca przecina się wiele ważnych dróg o znaczeniu strategicznym na kwotę ok 2 milionów złotych stanowi ważny element in- i logistycznym m.in. droga krajowa Nr 91, droga krajowa Nr frastruktury drogowejGminyTczew. Modernizowana droga 22 oraz droga, z którą wiąże się aktualnie największe na- łączy drogę krajową nr 22 i drogę wojewódzką nr 224 z wę- dzieje - autostrada A1, dlatego przy planowanym rozwoju złami autostrady A1 Stanisławie oraz Swarożyn, stanowiąc gminy jednym z najważniejszych priorytetów jest wykorzy- alternatywny objazd. Przy realizacji utworzone będą zjazdy stanie istniejącego potencjału komunikacyjnego. do terenów rolnych oraz rekreacyjnych co znacząco podnie- sie atrakcyjność tego terenu. WYZWANIA NA NAJBLIŻSZE LATA Świetną wiadomością jest także uzyskane przez gminę do Gmina stawia na silną promocję możliwości inwestycyj- finansowanie na realizację budowy przydomowych oczysz- nych, aby sprowadzić do siebie jak najwięcej inwestorów - czalni z WFOŚiGW. Celem programu jest poprawa stanu oferując świetną lokalizacją terenów, sprawną komunikację gospodarki wodno-ściekowej na terenach leżących poza na którą składają się przede wszystkim dwa zjazdy z dużymi ośrodkami miejskimi, zmierzające do ulepszenia autostrady A1 oraz dostępne nowoczesne zaplecze maga- ekosystemu. zynowe i produkcyjne. Przyciągniecie inwestorów stanowi Oprócz twardej infrastruktury gmina inwestuje również priorytet w planowanych działaniach władz gminy. Dzięki w to, co dla każdego prawdziwego włodarz powinno być temu środki, pochodzące z zajętych pod inwestycje tere- najważniejsze czyli przyszłość, a w szczególności przy- nów, zasilą budżet gminy z przeznaczeniem na poprawę szłość naszych dzieci, dlatego niedawno rozpoczęła się warunków życia mieszkańców. budowa przedszkola w Turzu oraz nowej świetlicy wiejskiej 40

KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE 41

KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE w Maleninie. Włodarz Gminy Krzysztof Augustyniak pod- kreśla, że: „Podpisane umowy z wykonawcami cieszą mnie ogromnie, ponieważ są to kolejne spełnione obiet- nice. Mieszkańcy sołectwa Malenin zyskają nowoczesną i funkcjonalną świetlicę, która posłuży do realizacji zadań kulturalnych, edukacyjnych a przede wszystkim społecz- nych. Natomiast budowa przedszkola w Turzu jest jedną z najważniejszych inwestycji dotyczących naszych gminnych placówek edukacyjnych. Nowo wybudowany obiekt pod- niesie standard nauki dla naszych najmłodszych mieszkań- ców - przedszkolaków. Nowoczesne wyposażenie, prze- stronne sale zajęciowe, to wszystko aby nasze dzieci mogły kształcić się w jak najlepszych warunkach.”. RZECZYWISTOŚĆW CZASIE PANDEMII Pomimo trudności wraz z nadejściem pandemii, od same- go jej początku gmina stara się jak najlepiej informować i zabezpieczać mieszkańców. Przekazała lokalnemu szpi- talowi pieniądze na najpilniejsze potrzeby. Maseczka dla każdego mieszkańca, zestawy środków ochronnych (przy- łbice ochronne, rękawiczki jednorazowe, płyny dezynfeku- jące) dla osób pracujących na rzecz społeczności gminnej (OSP, sklepy, mniejsze przedsiębiorstwa), dezynfekcja wiat autobusowych - to kilka z działań jakie samorząd podjął w ramach przeciwdziałania rozprzestrzeniania się COVID-19. Dodatkowo zainicjowano akcję szycia mase- czek pn. „MASKArada”, która miała na celu zaopatrzyć mieszkańców w bawełniane maseczki wielokrotnego 42

użytku. Materiał do wykonania maseczek zakupiła gmina KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE Tczew, natomiast uszycia podjęły się mieszkanki w ramach nieodpłatnej pomocy wolontariackiej. WÓJT BLIŻEJ LUDZI Wójt Gminy Krzysztof Augustyniak szczególnie ceni sobie bliski kontakt ze swoimi mieszkańcami. Od początku 2020 roku każdy nowonarodzony mieszkaniec gminy witany jest osobiście przez włodarza pakietem powitalnym „Witamy na świecie”. Nie zapomina się również o osobach najbar- dziej doświadczonych i mądrych życiowo czyli seniorach. W ramach akcji „Wyjątkowe Jubileusze” Wójt obdarowuje Jubilatów symbolicznymi podarunkami. Od 2021 roku w ra- mach działań „Wójt Bliżej ludzi” gmina zamierza witać bez- pośrednią wizytą wójta wraz z listem powitalnym każdego nowego mieszkańca gminy. Zauważyć należy, że gmina jest jedna z nielicznych gmin w okolicy, która ma znaczny przyrost liczby nowych mieszkańców. Z czego wywniosko- wać można, że gmina jest atrakcyjnym miejscem do osie- dlania się. Pomimo trudnej sytuacji związanej z pandemią należy pod- kreślić odpowiedzialność społeczną i dojrzałość lokalnych przedsiębiorców, którzy mimo swoich trudności zawsze chętnie włączają się w akcje zainicjowane przez gminę. Wspólne działania nadają charakter aktywnej polityce pro- mocyjnej gminy, która jest coraz częściej zauważana i pozy- tywnie komentowana przez lokalne media, inne samorzą- dy, a przede wszystkim przez samych mieszkańców gminy. 43

KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE BORZECHOWO ZWYCIĘZCĄ KONKURSU „PIĘKNA WIEŚ POMORSKA 2020” ZOSTAŁO BORZECHOWO W GMINIE ZBLEWO, POŁOŻONE W SAMYM SERCU PIĘKNEGO KOCIEWIA. C 44

45

46

47

- gmina z wielkim potencjałem Od kilku już lat przyglądać możemy się zintensyfikowanym działaniom, sprzyjającym rozwojowi społeczno-gospodarczemu gminy Gniew. Dzięki po- dejmowanym działaniom, pozyskiwanym środkom zewnętrznym i współpra- cy z lokalną społecznością Gmina Gniew jest dziś miejscem, w którym warto mieszkać i realizować swoje inicjatywy. Rozwija się zarówno rewitalizowane miasto, jak i tereny wiejskie, które dziś zachwycają nie tylko swoją urodą, ale coraz większą atrakcyjnością gospodarczą. KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE Wyremontowana świetlica wiejska fot. UMiG Gniew w Kolonii Ostrowickiej 48

Rynek w Gniewie fot. ArtymaStudio Zamek w Gniewie - nowoczesne centrum szkoleniowe, rekreacyjne i wypoczynkowe fot. Zamek Gniew Wystawa pt. „Tu wszystko się zaczęło. Dzieje odtwórstwa historycznego w Gniewie”, Dom Kultury, Pl. Grunwaldzki 16/17) fot. GOK Gniew Bitwa Vivat Vasa KOCIEWIE CZEKA NA CIEBIE fot. GOK Gniew 49

fot. UMiG Gniew fot. UMiG Gniew fot. UMiG Gniew 50