10.SINIF FİZİK SB-2024 DEMO

Fizik YKSYükKsuerkuömgrleatriımSınavıSINIF SORU BANKASI 10. ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Üm t AKCA ÖĞRETMENİMİZE ÖZEL Cenk ÇAYIRCIOĞLU Hasan İŞBİLİR

SICAK BÖLGE Elektrik Akımı, Potansiyel Fark ve Direnç Potansiyel Fark Elektrik Akımı Birim yükü elektrik alan içinde bir noktadan başka bir noktaya Bir iletken kesitinden birim zamanda geçen yük miktarına elekt- götürdüğümüzde yapılan işe ya da enerji değişimine o iki nokta rik akım şiddeti denir. Ampermetre ile ölçülür. arasındaki potansiyel farkı denir. K + – L + – Negatif + + + – – yük + – – Pozitif yük Geçen yük miktarı q Akım şiddeti = i = t dir. Geçen zaman SI birim sisteminde; (+) ve (–) elektrik yükü ile yüklü iletken küreleri arasındaki anah- tar kapatılırsa, elektronlar K küresine doğru hareket ederken Amper = Coulomb A= C dir. elektrik akımı L küresine doğru olur. Bu akım kürelerin potan- saniye s siyelleri eşit oluncaya kadar devam eder. O hâlde elektrik akı- mının yönü, yüksek potansiyelden alçak potansiyele doğrudur. Elektrik akımının yönü, pozitif yüklü parçacıkların hareket yönü, ya da negatif yüklü parçacıkların hareket yönünün tersidir. İki nokta arasında elektrik akımının oluşabilmesi için bu noktalar arasında potansiyel fark olmalıdır. Katı iletkende yük taşıyıcı elektronlar, sıvılarda iyonlar, gazlarda ise iyon ve serbest elektronlardır. Elektronlar iletken üzerinde ışık hızıla değil ortalama bir hız ile hareket ederler. Direnç Akıma karşı gösterilen zorluğa direnç denir. Direnç “R” ile gös- Ohm Yasası terilir. SI birim sisteminde birimi ohm(W) dur. B Özdirenç (t ) Birim uzunluğu birim kesit alanı olan telin göster- İ Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkın o iletkenden diği dirençtir. L geçen akım şiddetine oranı sabittir. Bu sabite iletkenin direnci Bir telin direnci; telin boyuna (,), telin kesit alanına (A) ve telin G denir. R İ yapıldığı maddenin cinsine (t) bağlıdır. Akım S direnç A A Metal e– R I Pil e– M akım V Potansiyel fark A e– L ¬ R = t. , denklemi ile hesaplanır. A Potansiyel fark = Direnç V 10. SINIF SARMAL FİZİK Akım şiddeti i = R Günlük hayatta kullandığımız direnç ve sembolik olarak gösteri- mi aşağıdaki gibidir. İletkenin uçları arasındaki potansiyel V farkın iletkenden geçen akıma bağlı grafiği şekildeki gibidir. Direnç Direnç Sembolü Grafiğin eğimi iletkenin direncini ve- rir. α i 8

TEST-2 AKIM, POTANSİYEL FARK VE DİRENÇ – 2 1. + K– +L – 4. Elektrik akımı ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi Metal tel Gaz doğrudur? + – A) Akım elektronun hareketi yönündedir. B) Elektronlar devrede ışık hızıyla hareket eder. M C) Direnç üzerinden ilerledikçe akım azalır. Sulu çözelti D) Elektronlar devrede sabit ortalama bir hızla dolanır. E) Elektronlar devrede dolanırken potansiyel enerji kaza- Yukarıda verilen K, L ve M sistemlerinde, elektrik akımları oluşmaktadır. nır. Buna göre, sistemlerde akımın oluşmasını sağlayan parçacıklar için verilen, I. K de, elektronlardır. 5. Nötr iletken İletken kablo küre II. L de, iyonlar ve elektronlardır. X ++++++++ III. M de, (+) ve (–) yüklü iyonlardır. ++ + yargılarından hangileri doğrudur? İletken İletken nötr kablo A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III I II –––––––– Yalıtkan 2. 2S 3S İletken İletken Ι1 Ι3 S Nötr Nötr İklaetbkloen Ι2 Şekilde gösterilen iletken üzerinde elektron hareketi ile B III oluşturulan akım 2S, S, 3S kesit alanlarından geçerken sı- İ Şekillerde gösterilen sistemlerin hangilerinde iletken L kablo üzerinde elektrik akımı oluşur? rasıyla I1, I2, I3 değerlerini alıyor. G Buna göre, bu akımlar arasındaki ilişki nedir? İ A) I1 > I2 > I3 B) I3 > I2 > I1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) I1 = I2 = I3 D) I1 = I2 > I3 D) I ve II E) I, II ve III S E) I2 = I3 > I1 A R 3. s 2s 3s M +3q +2q +5q A –2q –2 q L 6. Aynı maddeden yapılmış şekildeki tellerden hangisinin direnci en büyüktür? XY Z A) B) 10. SINIF SARMAL FİZİK 2A 2A X, Y, Z tüplerinin kesit alanları ve aynı sürede kesit alan- L 3L larından geçen yük miktarları şekilde gösterilmiştir. C) A D) 3A Buna göre, tüplerde oluşan elektrik akımları IX, IY ve IZ 2L arasındaki ilişki nedir? 4L A) IX > IY > IZ B) IZ > IY > IX E) A C) IX = IY = IZ D) IX = IZ > IY 2L E) IZ > IX > IY 11

7. 6X 10. K I V = 10V I I1 +– +– Şekil I Şekil II 3X Şekil-I deki K telinin direnci R, devrede oluşan akım I dır. K Şekildeki elektrik devresinde oluşan anakol I akımı kaç teli 3 eşit parçaya ayrılıp Şekil-II deki gibi aynı pile bağlan- amperdir? (Pilin iç direnci ihmal ediliyor.) dığında devrenin eşdeğer direnci R1, devrede oluşan akım A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 I1 oluyor. Buna göre R1 kaç R, I1 kaç I dır? R1 I1 9I A) R 9 9I B) R 3 C) R 3I 9 8. V (Volt) D) R 3I 3 9I X 48 E) 3R Y 36 0 46 I (Amper) 2018 / MSÜ 11. Özdeş dirençler ve özdeş üreteçler kullanılarak Şekil I, Şekil II Potansiyel fark - akım grafiği verilen X ve Y dirençleri ve Şekil III’teki elektrik devreleri oluşturulmuştur. 8V luk pile ve birbirlerine paralel bağlandığında devre- de oluşan anakol akım kaç A olur? (Pilin iç direnci ihmal ediliyor.) B İ A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 L G İ 9. 6X S Bağlantı kablolarının dirençlerinin önemsiz olduğu bu A 6X R devrelerle ilgili, M A I. Anahtar açıkken Şekil I’deki devrede direncin değeri L sıfırdır. I V = 12V II. Şekil II’deki devrede, her iki direnç üzerinden aynı mik- 10. SINIF SARMAL FİZİK 6X tarda akım geçer. III. Şekil III’teki devrede, her iki direncin uçlarındaki geri- limler birbirine eşittir. Şekildeki elektrik devresinde oluşan anakol akımı I kaç yargılarından hangileri doğrudur? amperdir? (Pilin iç direnci ihmal ediliyor.) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12 D) I ve II E) II ve III 17

TEST-8 BECERİ ODAKLI TEST – 1 1. İletken bir telin direncinin nelere bağlı olduğunu örnekle- 2. Aşağıdaki seçeneklerde yer alan elektrik devrelerinin mek isteyen fizik öğretmeni aşağıdaki benzetmeyi yapı- hangisinde elektronların hareket yönü (e–) ve elektrik yor. akımının yönü (i) doğru gösterilmiştir? “Bir tünelde ilerleyen koşucular, zemin toprak olduğunda, A) + – + –+ – B) + – + –+ – asfalt zemine göre daha çok yorulur. Tünelin boyu çok fazla ise yine çok yorulurlar, ayrıca tünelin genişliği azal- e– e– e– i i ei– e– e– i ii dıkça ilerlemek zor olur.” C) + – + –+ – D) + – + –+ – Buna göre, “Metalin cinsi, telin boyu ve telin kesit alanı, telin direnci ile nasıl orantılıdır?” sorusuna, örnekleme- den yola çıkılarak verilecek en uygun cevap aşağıda- kilerden hangisidir? Metalin Telin Telin kesit e– e– e– i i ei– e– e– i ii cinsi boyu alanı Ters E) – + – +– + A) Etkisizdir orantılı Ters Doğru orantılı orantılı e– e– e– i ii B) Etkilidir Ters Ters C) Etkilidir orantılı orantılı Doğru orantılı D) Etkisizdir Doğru orantılı Doğru orantılı E) Etkilidir Ters orantılı Doğru orantılı B İ L G İ 3. Evlerimizde kullandığımız elektrikli araçlardan herhangi biri çalışırken, diğerinin de çalıştırılması durumunda, S çalışmakta olan araçta herhangi bir değişiklik olmamak- A tadır. R Buna göre evlerimizde kullanılan araçların bağlantı M şekli ve ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A L Ortak Bağlantı 10. SINIF SARMAL FİZİK şekli özellikleri A) Paralel Uçlarındaki potansiyel farkın eşit olması B) Seri Üzerlerinden aynı akımın geçmesi C) Paralel Güçlerinin eşit olması D) Seri Dirençlerinin eşit olması E) Paralel Üzerlerinden geçen yük miktarının eşit olması 24

SICAK BÖLGE Devre Elemanları ve Çalışma Prensipleri 4X Ampermetre: Bağlı olduğu koldaki elektrik akımını ölçen araç- I3 6X tır. Devreye seri bağlanır. İç direnci çok küçüktür, sıfır kabul edi- 2X lir. A K I2 Voltmetre: Bağlı bulunduğu aralıktaki potansiyel farkı ölçen I1 L I araçtır. Devreye paralel bağlanır. İç direnci çok büyüktür, son- suz kabul edilir. V Reosta: Ayarlı dirençtir. Sürgü kolu, hareket ettirilerek direnç V = 24V ayarı yapılır. VKL = 24 = I1.2 = I2.6 = I3.4 Sürgü Bu durumda 21 I1 = 12A, I2 = 4A, I3 = 6A bulunur. I = I1 + I2 + I3 olduğundan I = 22A dir. A L V 2L r=0 Şekildeki devrede; Ampermetre devrenin akımını, voltmetre reostanın (ya da pilin) uçları arasındaki potansiyel farkı ölçer. Reostanın toplam boyu 3L iken kullanılan kısmı 2L dir, L kısmı I2 + I3 2X A2 4X kısa devre olur. 3L boyunda direnç 3R ise, 2L boyunda 2R olur. 6X Sürgü 1 yönünde çekilirse direnç azalır. Ampermetrelerin iç direnci sıfır kabul edilir. Harflendirme yapılır- I1 I2 I3 I3 A1 I1 + I2 ken ampermetre geçerken harf değişmez. A3 I Örneğin A2 B I 2X İ 6X 4X L G A1 A3 İ A1 = 22A, A2 = 10A, A3 = 16A bulunur. V = 24 V Şekildeki elektrik devresinde A1, A2 ve A3 ampermetre- S Voltmetrelerin direnci sonsuz kabul edilir, üzerlerinden akım lerinin okuduğu değerler kaç A dir? (Pilin iç direnci ihmal A geçmez. Harflendirme yapılırken voltmetre geçildiğinde harf de- R M ğişir. Devre yeniden çizilirken voltmetreler devreden çıkarılabilir. ediliyor.) A Voltmetre bağlı bulunduğu direnç aralığının potansiyel farkını Devre harflendirilerek daha sade şekilde çizilirken ampermetre- L okur. ler devrede gösterilmeyebilir, bu durumda iki devre birlikte ana- 10. SINIF SARMAL FİZİK liz edilerek ampermetrelerin okudukları değerler bulunur. M A2 3R R K L L 6X K K 4X L I L V1 V2 4R A1 A3 L L V KL V1 voltmetresi 3IR, V2 voltmetresi 5IR değerini okur. Tüm dirençler K-L aralığında yani paraleldir. 26

TEST-13 ÜRETEÇLER - 1 1. + – – + + – – + 4. ε1 = 40V ε2 = 30V ε3 = 10V ε4 = 100V ε1 = 1V ε2 = 3V ε3 = 1V ε4 = 2V Şekildeki devrede iç dirençleri önemsiz üreteçlerin eş- değer emk’si kaç V dur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 R = 5Ω Şekildeki devrede R direncinden geçen akım kaç am- perdir? (Üreteçlerin iç dirençleri önemsizdir.) A) 2 B) 4 C) 16 D) 24 E) 32 2. ε1 = 30V ε2 = 20V ε3 = 10V R = 4Ω Şekildeki devrede R direncinden geçen akım kaç am- perdir? (Üreteçlerin iç dirençleri önemsizdir.) A) 4 B) 8 C) 10 D) 12 E) 15 B İ L +ε1–= V G +ε2–= V İ 5. +ε3–= V Şekil - I S +ε4 = 2V – A 3. R ε1 = 40V ε2 = 30V ε3 = 10V ε4 = 100V M +ε5 = 2V – A L 10. SINIF SARMAL FİZİK Şekil - II Şekil-I’deki üreteçlerin eşdeğer emk’si fX, Şekil-II’deki üre- R = 5Ω teçlerin eşdeğer emk’si fY dir. f X Şekildeki devrede R direncinden geçen akım kaç am- Buna göre oranı kaçtır? perdir? (Üreteçlerin iç dirençleri önemsizdir.) f Y A) 8 B) 12 C) 16 D) 24 E) 36 A) 1 B) 1 C) 3 D) 2 E) 3 3 2 4 36

TEST-17 BECERİ ODAKLI TEST – 2 1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde ideal ampermet- 3. İç dirençleri önemsenmeyen özdeş üreteç ve lambalar- re ve ideal voltmetre devreye doğru bağlanmıştır? la kurulan devrelerde hangi lambadan geçen akım en fazladır? (A: ampermetre, V: voltmetre) A) RR R R B) RR R A) B) AAAAA + +– – ++–– AAAAA VVVVV VVVVV ++–– ++++–––+–– ++–– ++++–––+–– + +– – + +–+––+++–––+ – + –+ – + +– – + +– – C) VVVVV D) AAAAA C) RR RR RR R ++++–––+–– ++++–––+–– AAAAA VVVVV     D) E) VVVVV + +– – + –++–+– – + –+ – + +– – +++–+–––+ +–++–– –+–+––+ ––++ + +– – + –++–+– – + –+ – AAAAA ++++–––+–– RR RR E) 2. i1=i R i2 R + +– – ++–––+–+ + +– +– –+ +– ++–– –– +– +– + –+ – + +– – + +– – Şekil - I Şekil - II B i3 R +– İ L G 4. V1 V3 İ +– +– S R1 R2 R3 +– A R V2 Şekil - III M +– A İç dirençleri önemsenmeyen özdeş üreteçler ve R direnci L ile Şekil I, Şekil II ve Şekil III’teki devreler kuruluyor. 10. SINIF SARMAL FİZİK Şekil I’deki devrede R direncinden i1 = i şiddetinde Şekildeki elektrik devresinde voltmetrelerin okudukları akım geçtiğine göre, Şekil II ve Şekil III’teki dirençten değerler arasında 3V1 = V2 = 2V3 ilişkisi vardır. geçen akımlar sırasıyla i2 ve i3 kaç i dir? Buna göre R1, R2 ve R3 dirençleri arasındaki ilişki nedir? i2 i3 A) 1/3 1/3 B) 1/3 1 A) R2 = R3 > R1 B) R1 = R2 > R3 C) 1/2 1/2 C) R1 = R2 = R3 D) R1 > R2 > R3 D) 1/2 1 E) R1 > R2 = R3 E) 1 1 44

TEST-19 ELEKTRIK ENERJISI VE GÜÇ - 2 1. R 2R 5. 220 V gerilimle çalışan bir su ısıtıcısının direnci 110W dur. Isıtıcının içerisine 10°C de 200g su konuluyor. ε εε Isıtıcı 2 dakika çalıştırılırsa, suyun son sıcaklığı kaç °C olur? (1 cal = 4 joule, csu = 1 cal/g·°C, ısı alışverişi su ve ısıtıcı arasındadır.) İç dirençleri önemsiz, elektromotor kuvvetleri f olan pillerle A) 36 B) 46 C) 56 D) 66 E) 76 kurulan devrelerde, t sürede R direncinin harcadığı enerji E dir. Buna göre, t sürede 2R direncinin harcadığı enerji kaç E dir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 2. Gücü 2kW olan bir ısıtıcı her gün 5 saat çalıştırılıyor. 6. ε Elektrik enerjisinin 1 kiloWatt - saati 0,8 TL olduğuna R 2R 3R göre, bu ısıtıcının 30 günde tükettiği elektrik enerjisi kaç TL dir? A) 80 B) 120 C) 160 D) 240 E) 320 Su m Su 2m Su 3m K L M 3. ütü Isıca yalıtılmış ortamda K, L, M kaplarındaki dirençler ve su kütleleri şekilde verilmiştir. Buna göre, t süre sonunda kaplardaki suların sıcaklık 220 V B değişimleri TK, TL, TM arasındaki ilişki nedir? Şekildeki ütünün, 220V potansiyel fark altında 5 dakika ça- İ A) TK = TL = TM B) TK > TL > TM lıştırıldığında harcadığı enerji 330 KJ oluyor. L C) TM > TL > TK D) TL > TK > TM Buna göre, ütünün direnci kaç X dur? G İ E) TM > TK > TL A) 11 B) 22 C) 33 D) 44 E) 55 S A 4. R R1 = 2X 2X 4X M 7. X R2 = 3X A R RK L R V ε 10. SINIF SARMAL FİZİK İç direnci ihmal edilen pil ve dirençlerle kurulan devrede, İç direnci ihmal edilen pil ve özdeş dirençlerle kurulan dev- R1 direncinin t sürede harcadığı enerji 3E dir. rede K anahtarı açık iken, X direncinin gücü P dir. Buna göre, R2 direncinin 2t sürede harcadığı enerji kaç Buna göre, K anahtarı kapatıldığında X direncinin ısı E dir? gücü kaç P olur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) 1 B) 1 C) 4 D) 1 E) 9 9 4 9 4 49

TEST-21 LAMBALI DEVRELER - 2 1. 2015 / YGS KL 3. Şekildeki elektrik devresinde özdeş K, L lambalarının di- ε1 ε2 rençleri ile M direncinin her birinin değeri R’dir. Özdeş lamba ve iç dirençleri ihmal edilen pillerle kurulan Açık olan S anahtarı kapatıldığında K, L lambalarının parlaklığı için ne söylenebilir? devrelerde K ve L lambalarının parlaklıkları eşittir. (Üretecin içdirenci önemsizdir.) K L Buna göre e1 oranı kaçtır? A) Artar Artar e2 B) Artar Azalır C) Artar Değişmez A) 1 B) 1 C) 1 D) 2 E) 4 D) Azalır Azalır 2 4 E) Değişmez Azalır B 2. L 4. İ +– G f + – +– +– +– İ I II III El feneri S f A RR Şekilde bir el fenerine bağlanan pillerin üç farklı durumu M gösterilmektedir. A Şekildeki devrede pilin emk’si (f), lambanın direnci R’dir. Buna göre, L Devreye özdeş bir pil daha paralel bağlanırsa; 10. SINIF SARMAL FİZİK I. El fenerinin en parlak yanması için II. düzenek seçilme- I. Lamba parlaklığı artar. lidir. II. Pillerin ömrü artar. II. El fenerinin en uzun süre çalışması için III. düzenek se- III. Devrenin anakol akımı artar. çilmelidir. yargılarından hangileri doğru olur? III. I ve III. durumlarda el fenerinin parlaklığı eşittir. (Pilin iç direnci ihmal ediliyor.) yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III (Pillerin iç dirençleri ihmal ediliyor.) D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 54

TEST-28 SARMAL TEST – 1 1. 4Ω 2Ω 4. Şekildeki elektrik devresindeözdeş X, Y, Z ve T dirençlerin- 1Ω 6Ω 4Ω den sırasıyla İX, İY, İZ ve İT akımları geçmektedir. KL X 3Ω 3Ω Y Şekildeki devre parçasında K-L uçları arasındaki eşde- Z +– ğer direnç kaç ohm'dur? A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9 T Üretecin iç direnci önemsenmediğine göre, bu akımlar arasındaki ilişki nedir? 2. Kesit alanları 2S, 3S ve S olan aynı maddeden yapılmış, X, A) İT = İZ > İX = İY B) İT > İZ > İX = İY C) İZ = İX = İY = İT D) İZ > İT > İX = İY Y, Z tellerinin boyları L, 2L ve 3L dir. L X İX E) İZ > İX = İY = İT 2S 2L Y İY 3S 5. İZ 3L Z S V2 V1 Buna göre, şekilde kurulan devrede X, Y, Z dirençlerin- den geçen İX, İY ve İZ akımları arasındaki ilişki nedir? V3 A) İZ > İY > İX B) İX > İY > İZ +– C) İX = İY = İZ D) İX = İY > İZ B Özdeş dirençlerlekurulan şekildeki devrede, voltmetre- E) İY > İX > İZ İ lerin gösterdiği değerler V1, V2 ve V3 arasındaki ilişki L nedir? G 3. KL L İ A) V1 < V2 < V3 B) V2 < V1 < V3 V1 S C) V1 = V2 < V3 D) V1 < V2 = V3 V2 K A E) V2 < V1 = V3 R +– M M A 6. Aşağıda verilen; Şekildeki devre K, L, M dirençlerinden kurulmuştur. K di- L +– +– +– rençlerinin uçları arasındaki potansiyel farkları V1 ve V2 dir. 10. SINIF SARMAL FİZİK V1 = 3 olduğuna göre, V2 Tuzlu su Şekerli su Limonlu su I. RM > RK I II III II. RL > RK III. RM > RL devrelerinden hangilerinde yer alan lambalar ışık vere- bağıntılarından hangileri kesinlikle doğrudur? bilir? A) Yalnız I B) II ve III C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 70

TEST-31 ÜNİTE TESTİ - 3 1. II I 4. 1Ω –2C +8C 6Ω 3Ω ε Sulu çözelti ile dolu bir tüpün kesit alanından 5 saniyede 2A geçen yük miktarları şekilde gösterilmiştir. Şekildeki elektrik devresinde 3W luk dirençten 2A lik akım Buna göre, tüpte oluşan elektrik akımının büyüklüğü geçiyor. ve yönünü bulunuz? Buna göre üretecin emk’si f kaç volttur? Akım büyüklüğü Akım yönü (Üretecin iç direnci önemsizdir.) A) 2A II A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15 B) 2A I C) 1,2A II D) 1,2A I E) 1,6A I 5. 6X Sürgü 2 . R2 = 6X R1 = 3X 2L L I r=0 V Şekildeki elektrik devresinde 3L boyundaki reostanın V = 30 V B direnci 9W olduğuna göre, eşdeğer direnç kaç ohm İ dur? Şekildeki elektrik devresinde oluşan anakol akımı I kaç L A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15 amperdir? (Pilin iç direnci ihmal ediliyor.) G İ A) 3 B) 5 C) 8 D) 10 E) 15 S A 3. A R 6. İç direnci önemsiz üreteçler ve özdeş lambalar ile kurulan dev- M rede K ve L lambalarının parlaklıkları eşittir. A 2R L K 10. SINIF SARMAL FİZİK L 2R 2R +– +– 2R B V1 V2 Şekildeki devre parçasında A - B noktaları arasındaki Buna göre, üreteçlerin gerilimleri oranı V1 kaçtır? eşdeğer direnç kaç R dir? V2 A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 9 A) 1 B) 4 C) 3 D) 2 E) 5 3 2 2 76

10. SINIF SARMAL FİZİK ETKİNLİK 1. Aşağıdaki ifadeleri değerlendirerek boş kutulara doğru (D) ya da yanlış (Y) şeklinde işaretleyiniz. a. Elektrik devresinde elektronlar ışık hızında hareket eder. b. Birim yükün enerjisine potansiyel denir. c. Elektrik devresinde dolanan elektronlar ilerledikçe akım azalır. d. Potansiyelleri eşit seri bağlı piller devreye farklı akımlar verirler. e. Metallerde elektrik akımını elektronlar sağlar. f. Sulu çözeltilerde hareket eden parçacıklar elektronlardır. g. Piller elektrik enerjisini kimyasal enerjiye çevirir. h. Piller kullanıldıkça emk'leri azalır. ı. Güç birimi watttır. i. watt = joule / saniye'dir. j. amper = coulomb / saniye'dir. k. Kullanılan pilin ısınma sebebi iç direncidir. l. 1 watt = 1000 kW dır. m. Lambaların parlaklığı dirençleriyle karşılaştırılır. n. Motorlar elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştürür. o. Devreye ters bağlı pilin direnci sıfır alınır. ö. Motorun dönmesi engellenirse , motor enerji harcamaz. p. Pilin ürettiği enerjinin tamamı devreye aktarılır. 78

………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı 10. Sınıf Fizik Dersi 1. Dönem 1. Ortak Sınavı Adı-Soyadı: Puan: Sınıfı ve Numarası: 1. İçerisinde iyon içeren çözelti bulunan tüpün S kesitinden 6 4. 12X 12X saniyede 1 yönünde 18 Coulomb'luk negatif iyon 2 yönün- 12X 12X L de ise 24 Coulomb'luk pozitif iyon geçmektedir. K 1 12X 12X S Şekildeki devrede K-L arasındaki eşdeğer direnç kaç ohm olur? 2 Buna göre, S kesitinden geçen yüklerin oluşturduğu akımın şiddetini ve yönünü bulunuz. 2. Aynı metalden yapılmış X, Y iletkenlerinin dirençleri RX, RY 5. V1 3X olup kesit yarıçapları ve boyları şekillerdeki gibidir. L 5X 8X 2L 2r V2 r Y X Şekil-I Şekil-II Buna göre, RX oranı kaçtır? Şekildeki devrede V1 voltmetresi 16 volt değerini göster- RY diğine göre, V2 voltmetresi kaç volt gösterir? B 3. İ L Şekil I G İ S 6. 6Ω 8Ω A R 12Ω M +– A L ε 10. SINIF SARMAL FİZİK Şekil II Şekildeki, devrede 6W luk direnç üzerinden geçen akım 4A dir. Şekildeki devre parçalarında dirençler özdeştir. Şekil I deki devre parçasında eşdeğer direnç 9X ise Buna göre üretecin elektromotor kuvveti kaç volt tur? (Üretecin iç direnci önemsizdir.) şekil II deki devrede kaç W olur? 80

TEST-3 KATI BASINCI – 3 1. 4. Ördek ayakları Bıçağın ucu Tank paleti Fotoğraf-I Fotoğraf-II K L M Yukarıdaki görsellerin hangilerinde basıncın azaltılma- Bir kadın Fotoğraf-I ve Fotoğraf-II’deki ayakkabıları sırasıy- sı amaçlanmıştır? la giyiyor. A) K B) L C) M Buna göre; D) K ve M E) K, L ve M I. Düz ayakkabı giydiğinde kadının yere uyguladığı ba- sınç daha fazladır. 2. Kum zemine yerleştirilen X, Y, Z katı cisimlerinin ağırlıkları II. Topuklu ayakkabı giydiğinde kadının yere uyguladığı basınç daha fazladır. ve kum zemine temas eden yüzeylerini gösteren sütun gra- fikleri şekillerdeki gibidir. III. Her iki ayakkabıyı giydiğinde de yere uyguladığı ba- sınçlar birbirine eşittir. Ağırlık Temas yüzeyi yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 5. X Y Z cisim X Y Z cisim Fizik Şekil - I Şekil - II Buna göre, X, Y, Z cisimlerinin kum zemine batma mik- I II tarları hX, hY ve hZ arasındaki ilişki nedir? Yatay zeminde durmakta olan kitap, I konumdan II konumuna getirildiğinde zemine yapılan basınç P ve A) hx = hy = hz B) hx > hy > hz C) hz > hx = hy B basınç kuvveti F nasıl değişir? İ D) hz > hy > hx E) hz > hx > hy L PF 3. G A) Artar Değişmez İ B) Azalır Azalır S C) Değişmez Azalır A D) Artar Artar R E) Azalır Değişmez Kar ayakkabısı Asfalt silindiri M I II A 6. Şekildeki 3G ağırlıklı homojen küp şeklindeki cisme F1  =  G L ve F2  =  G büyüklüğündeki kuvvetler, yatay ve düşey doğ- 10. SINIF SARMAL FİZİK rultuda uygulanmaktadır. F1=G düşey Ceviz kıracağı F2=G yatay III Bu görsellerin hangilerinde basıncın artırılması amaçlan- Cismin yatay düzleme uyguladığı basınç P1, düşey mıştır? P1 düzleme uyguladığı basınç P2 olduğuna göre, P2 oranı kaçtır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 88

SICAK BÖLGE Durgun Sıvı Basıncı Düşey kesiti verilen kap türdeş sıvı akıtan sabit debili musluk ile dolduruluyor. Sıvılar akışkandır ve belirli bir şekilleri yoktur. İçinde bulundukla- rı kabın şeklini alır. Sıvılar temas ettikleri bütün yüzeylere kuvvet uyguladıklarından dolayı bu yüzeylerde basınç oluşturur. X sıvısı K Y sıvısı Kaptaki sıvı için aşağıdaki grafikler çizilebilir. L Sıvı basıncı Sıvı basıncı Düzgün kaptaki sıvıların kütleleri oranı MX = 1 MY 2 ise K, L noktalarının sıvı basınçları oranı Zaman Sıvı Sıvı kütlesi (hacmi) yüksekliği PK = 1 olur. PL 3 Bir kapta bulunan sıvı, kabın her noktasına basınç uygular bu Zaman basınca durgun sıvı basıncı (hidrostatik basınç) denir. Bu ba- sınç kabın şekline ve sıvının miktarına bağlı değildir. Sıvı basın- cı belirlenen noktanın, sıvının açık yüzeyine olan dik uzaklığına yani derinliğe (h), sıvının öz kütlesine (d) ve yer çekimi ivmesine (g) bağlıdır. P = h·d·g dir. h1 h2 A d1 h1 B Sıvı Basınç Kuvveti AB İ C dsıvı D d2 h2 L Bir kapta bulunan sıvının ağırlığı nedeniyle dokunduğu yüze- B G yin tamamına dik olarak uyguladığı kuvvete sıvı basınç kuvveti İ denir. Birim yüzeye yapılan basınç ile yüzey alanının çarpımı PA = PB = h1.dsıvı.g PA = h1.d1.g sonucunda bulunur. F = h·d·g·S PC = PD = h2.dsıvı.g PB = PA + h2.d2.g S A F = P·S ✔ Şekildeki kaplar, sabit debili musluklarla doldurulduğunda R M Kabın yan yüzeyine etki eden sıvı basınç kuvveti ortalama ba- sıvı basıncı, zaman grafikleri şekildeki gibi olur. A sınç ile yüzey alanının çarpımına eşittir. L 10. SINIF SARMAL FİZİK h S2 d S3 F2 F3 ABC F1 PA PB PC S1 tt t F1 = h.d.g.S1 h.d.g F2 = e 2 o.S2 h.d.g F3 = e 2 o.S3 90

TEST-8 GAZ BASINCI - 2 1. Torricelli deneyi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğ- 4. rudur? Gaz A) Deney deniz seviyesinden daha yüksekte yapılırsa bo- Sıvı rudaki cıva yüksekliği artar. B) Borudaki sıvı yüksekliği sıvının cinsine bağlı değildir. Eşit bölmelendirilmiş kap içinde gaz ve türdeş sıvı dengede C) Borudaki sıvı yüksekliği borunun kesit alanına bağlıdır. olup gazın basıncı Pg ve kap tabanındaki sıvı basıncı Ps dir. D) Havası alınmış borudaki cıva basıncı, açık hava basın- Buna göre, kap ters çevrilirse Pg ve Ps nasıl değişir? cına eşittir. Pg Ps E) Deney her ortamda aynı sonucu verir. A) Azalır Azalır 2. S 2S 3S B) Artar Azalır C) Değişmez Azalır D) Değişmez Artar E) Azalır Artar X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı 5. Ygaz Zgaz h yatay Xgaz Şekildeki kaplarda, dX, dY, dZ öz kütleli X, Y, Z sıvıları var- ken S, 2S ve 3S kesit alanlı borularda sıvı yükseklikleri verilmiştir. Cıva Cıva Boruların içinde hava olmadığına göre, sıvıların öz h kütleleri arasındaki ilişki nedir? Cıva A) dX > dZ > dY B) dZ > dX > dY C) dY > dZ > dX D) dY > dX > dZ B Açık hava basıncının P0 olduğu ortamda basınçları PX, PY ve PZ olan gazlar şekildeki gibi dengededir. E) dZ > dY > dX İ Buna göre, PY, PZ ve P0 arasındaki ilişki nedir? L G 3. Gaz İ A) P0 > PZ > PY B) P0 = PY > PZ C) PY > PZ > P0 h D) PY > P0 > PZ E) PY > P0 = PZ S CXivsaıvı A 6. R M 5S A 3S K Düşey kesiti verilen kap, cam boru içinde sıkıştırılmış gaz L Gaz M ve cıva ile dengede iken gaz basıncı P, borudaki cıvanın L 10. SINIF SARMAL FİZİK kaptaki cıva seviyesine yüksekliği h dir. 2S Buna göre kaba bir miktar daha cıva eklenirse P ve h nasıl değişir? İçerisinde ideal gaz bulunan kapalı kabın K, L, M yüzeyle- Ph rinin yüzey alanları sırasıyla 3S, 2S ve 5S dir. A) Artar Artar Bu yüzeylere etki eden gaz basınç kuvvetleri sırasıyla B) Azalır Artar FK, FL ve FM olduğuna göre, bu kuvvetler arasındaki C) Artar Değişmez ilişki nedir? D) Azalır Azalır A) FK > FL > FM B) FL > FM > FK C) FM > FK > FL E) Artar Azalır D) FM > FL > FK E) FK = FL = FM 101

TEST-10 AKIŞKAN BASINCI 1. 4A I II A 5. Şekildeki musluktan akan sıvının ϑ2 ϑ1 aşağı doğru incelmesinin nedeni, I. Açık hava basıncı II. Akışkanların hızı ile basıncının ters orantılı olması Kesiti verilen borunun içindeki akışkanın I. bölümdeki III. Sıvıların basıncı her doğrultuda ilet- hızı ϑ1 = ϑ olduğuna göre II. bölümdeki hızı ϑ2 kaç ϑ mesi dir? ilkelerinden hangileri olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 4 B) 2 C) 1 D) 1 E) 1 D) II ve III E) I, II ve III 24 2. K 6. L M sıvı Kesiti verilen boruda sıvı akışı ok yönündedir. I. Uçak kanatlarının şekli II. Kasırgalı bir havada evin çatısının uçması Buna göre, sıvının K, L, M noktalarına yaptığı basınçlar PK, PL, PM arasındaki ilişki nedir? A) PK > PL > PM B) PL > PK > PM C) PK = PL = PM D) PM > PL > PK E) PK > PL = PM III. Hortumun ucunu sıkıştırın- 3. ca suyun hızının artması h3 B h2 İ Yukarıdaki görsellerden hangileri Bernoulli prensibine h1 L göre açıklanabilir? G İ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Düşey kesiti verilen boruya bağlanan tüplerdeki sıvı sevi- D) II ve III E) I, II ve III yeleri h1, h2, h3 tür. S 7. Düşey kesiti verilen silindirik kap 2h yüksekliğinde su ile Buna göre h1, h2, h3 arasındaki ilişki nedir? A R A) h1 > h2 > h3 B) h2 > h3 > h1 M doludur. C) h1 = h2 = h3 D) h3 > h2 > h1 A h SKu L E) h1 > h3 > h2 K 10. SINIF SARMAL FİZİK 4. Akışkanların basıncı ile ilgili; h L I. Sıvının hızı artarsa, basıncı azalır. yatay II. Borunun kesit alanı artarsa, sıvının basıncı azalır. Özdeş K ve L tıkaçları aynı anda açıldığında K deli- III. Sıvının akış yönü yüksek basınçtan, düşük basınca ğinden akan su hacmi V olduğuna göre, kap tamamen boşalana kadar L deliğinden akan su hacmi kaç V ola- doğrudur. bilir? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) V B) V-2V arası C) 2V D) II ve III E) I, II ve III D) 2V-3V arası E) 3V den fazla 106

TEST-11 BASINCIN HÂL DEĞIŞIMINE ETKISI 1. I. Erzurumda suyun 93°C’de kaynaması 4. Musluk Soğuk II. Dağlardaki karların daha geç erimesi III. Tuzlu suyun geç kaynaması su Yukarıdaki olaylardan hangileri basıncın hâl değişimi- ne etkisi sonucudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Isıtıcı D) I ve II E) I, II ve III Şekil I Şekil II Şekil I deki 70°C ye kadar ısıtılan kapalı kaptaki su, şekil II deki gibi soğuk su altına tutulduğunda, kaynamaya başlı- yor. 2. Bu olay açıklanırken, I. Kapalı kaptaki gaz basıncı, sıcaklıkla doğru orantılıdır. Su Alkol Yağ II. Basınç azalması, sıvıların kaynamasını kolaylaştırır. K LM III. 100°C de kaynayan su, basınç artışı ile 70°C de kayna- yabilir. Yukarıdaki K, L, M maddelerinin dış basıncı artarsa bilgilerinden hangileri kullanılabilir? kaynama noktaları nasıl değişir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III K LM D) I ve II E) I, II ve III A) Artar Artar Artar B) Azalır Azalır Azalır C) Artar Azalır Azalır D) Azalır Artar Artar E) Artar Azalır Artar B İ L Buz Tel G 5. İ 3. Normal şartlarda 10°C de eriyen X katısının kaynama sı- S Ağırlık A caklığı 70°C dir. X katısı üzerindeki basınç artırılıyor. R –2°C deki buz kalıbı üzerinde, uçlarına ağırlıklar bağlanmış X katısının erirken hacmi arttığına göre, erime sıcaklı- M tel bırakılıyor. ğı TE ve kaynama sıcaklığı TK aşağıdakilerden hangisi A Telin sıcaklığı –2°C olduğuna göre, olabilir? L 10. SINIF SARMAL FİZİK TE TK I. Tel buzu keser ve buz ikiye ayrılır. 15 75 A) 15 65 II. Tel, buzun içinde ilerler fakat buz ikiye ayrılmaz. B) 5 75 C) 5 65 III. Telin ucundaki ağırlıklar artırılırsa tel buzun içinde daha D) 10 70 hızlı hareket eder. E) yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I ve III 108

TEST-12 BECERİ ODAKLI TEST – 5 1. Farklı ortamlarda kullanılmak üzere üretilen ayakkabılar 3. Aşağıdaki seçeneklerde yer alan, her yanı kapalı ve aşağıda verilmiştir. yarı yüksekliklerine kadar sıvı dolu kaplardan hangisi Buna göre hangi ayakkabı türünde basınç azaltılması ters çevrildiğinde, sıvının tabana uyguladığı basınç en etkin şekilde kullanılmıştır? artar? A) B) B) C) A) D) E) C) D) E) 2. Homojen K dikdörtgenler prizması ile homojen L dairesel levhası ve bu katı cisimlerin taralı kısımların kesilerek alınması ile ilgili yapılan işlemler şekillerdeki gibidir. K I II III B 4. Şekildeki gibi asılan içi boş hafif metal kutuların arasına L İ üfleyen bir öğrenci, kutuların birbirine yaklaştığını göz- L lemliyor. I II III G İ Buna göre, I, II ve III durumlarında cisimlerin zemine uyguladıkları basınçları gösteren sütun grafiklerden S hangisi doğru çizilmiştir? A A) Basınç B) Basınç R Buna göre; M I. Öğrencinin üflediği bölgede havanın basınç değeri KL KL A KL L KL KL KL I II III durum I II III durum düşmüştür. 10. SINIF SARMAL FİZİK C) Basınç L D) Basınç II. Öğrencinin üflediği bölgede havanın sürati artmıştır. KL KL KL L III. Metal kutular birbirinden uzaklaştırılarak deney tek- K rarlanırsa, kutuların birbirine yaklaşması zorlaşır. K KL I II III durum I II III durum ifadelerinden hangisi doğrudur? E) Basınç A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III KL KL D) I ve II E) I, II ve III KL I II III durum 110

SICAK BÖLGE Sıvıların Kaldırma Kuvveti Kaldırma Kuvvetinin Özellikleri F1 F3 F2 F4 Vb Sıvı Sıvı Kaldırma kuvvetinin oluşma sebebi, cisim üzerindeki sıvı basınç kuvvetleri farkıdır. Sıvı içerisine bırakılan bir cisme sıvı tarafından uygulanan kuvvete, sıvının kaldırma kuvveti denir (Fk). /Fx = 0; F3 = F4 FK = Vb · ds · g dir. F2 > F1 ve FK = F2 - F1 dir. Vb = Cismin sıvıya batan kısmının hacmi ds = Sıvının özkütlesi g = Çekim ivmesi X +y Y FK Z Sıvı Sıvı –y B Cismin sıvı içindeki konumunu, cisim ile sıvının özküt- İ leleri belirler. Kaldırma kuvveti düşey yukarı yönlüdür. L Kuvvet dengesi yazılırken FK, her zaman +y ekseninde G Yüzme şartı (X): ds > dX İ Askıda kalma şartı (Y): ds = dY gösterilir. Batma şartı (Z): ds < dZ S FK A X R M A L 10. SINIF SARMAL FİZİK G Y Vb Sıvı Z Sıvı Kaldırma kuvveti, cisme batan hacmin merkezinden et- Cismin yer değiştirdiği sıvının ağırlığı cisme etki eden ki eder. kaldırma kuvvetine eşittir. FK ile G aynı doğrultuda olmadığı için cisim dengede X, Y, Z cisimleri için taşan sıvı hacmi Vb kadardır. kalamaz, ok yönünde döner. Taşan sıvı ağırlığı = Vb · ds · g dir, bu da FK ya eşittir. 112

TEST-15 SIVILARIN KALDIRMA KUVVETI - 3 1. 4. K L L 1 23 Sıvı (2d) Sıvı (d) Deniz Şekil I Şekil II Toplam hacimleri eşit olan 1, 2 ve 3 numaralı yelkenlilere L cismi üzerinde K cismi varken 2d öz kütleli sıvıda şekil I etkiyen kaldırma kuvvetleri sırasıyla F1, F2 ve F3 tür. deki gibi L cismi d öz kütleli sıvıda şekil II deki gibi denge- dedir. Buna göre, F1, F2 ve F3 kuvvetlerinin büyüklüklükleri arasındaki ilişki nedir? L cismi eşit hacim bölmeli olduğuna göre, K cisminin ağırlığının, L cisminin ağırlığına oranı kaçtır? A) F1 > F2 > F3 B) F1 = F2 = F3 C) F2 > F1 > F3 D) F3 > F1 > F2 A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 E) F3 > F2 > F1 2. Denizdeki bir geminin önden görü- 5. X X ve Y cisimlerinin K sıvısı içindeki denge konumları şekildeki gibidir. nüşü şekildeki gibidir. Y  A B Sıvı (K) C D Deniz E F Kaba K sıvısı ile homojen karışabilen L sıvısı eklenirse, Gemi, denizde şekildeki gibi yüzerken yer değiştiren I. X ve Y cisimlerine etki eden kaldırma kuvvetleri artar. deniz suyunun hacmi, aşağıdaki şekillerden hangisi- II. X ve Y cisimlerine etki eden kaldırma kuvvetleri azalır. nin hacmi kadardır? C) B B III. X cismine etki eden kaldırma kuvveti değişmez, Y cis- A) B) BA İ mine etki eden kaldırma kuvveti azalır. A BA durumlarından hangileri gerçekleşebilir? CD CD L A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III EF EF G İ D) I ve III E) II ve III D) C D E) A B EF CD S A 6. 3. Taşma seviyesine kadar sıvı LK R sYıvısı K ve L cisimlerinin, X sıvısındaki denge Sıvı Sıvı M K durumları şekildeki gibidir. Musluk açıla- dolu kaba K ve L cisimleri ayrı A L ayrı bırakıldığında, kaptan L rak kaba, X sıvısıyla homojen karışabilen taşan sıvı kütleleri eşit oluyor. X sıvısı Y sıvısı ekleniyor. Buna göre, 10. SINIF SARMAL FİZİK Cisimlerin yeni denge durumları, I. Cisimlerin hacimleri eşittir. K L II. Cisimlerin ağırlıkları eşittir. L K K L III. Cisimlerin sıvıya batan hacimleri eşittir. I II III yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? şekillerinden hangileri olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III 118

………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı 10. Sınıf Fizik Dersi 1. Dönem 2. Ortak Sınavı Adı-Soyadı: Puan: Sınıfı ve Numarası: 1. İletken tellerden geçen akımların yönleri şekillerdeki gibi- 4. dir. h r i M i iK h h 2r 2r L Buna göre; K, L ve M noktalarındaki manyetik alanların Şekil I Şekil II yönlerini gösteriniz. Aynı maddeden yapılmış silindirler Şekil-I ve Şekil-II’de gö- rüldüğü gibidir. Şekil-I’de silindirin zemine yaptığı basınç P, basınç kuvveti F dir. Buna göre Şekil-II’deki sistemin basınç kuvveti kaç F, zemine yaptığı basınç kaç P dir? 2. Yatay düzleme hareketi engellenmiş şekilde yerleştiri- len özdeş mıknatıslar arasında oluşan manyetik alan çizgilerini çizerek gösteriniz. NS NS SN 5. X B İY m 2m 3m L X YZ Z G İK 3. 3S 2S Eşit hacimli X, Y, Z cisimlerinin kütleleri m, 2m ve 3m dir. 5S S A Cisimler sıvı içine bırakıldığında şekildeki gibi dengede R kaldıklarına göre taşan sıvıların K kabında oluşturduğu M toplam kütle artışı kaç m dir? Düşey kesiti ve alanları verilen homojen cisim sırasıyla 2S, A 10. SINIF SARMAL FİZİK 3S ve 5S alanlı yüzeyler üzerine konulduğunda basınçlar L P1, P2 ve P3 oluyor. Buna göre basınçlar arasındaki ilişki nedir? 136

SICAK BÖLGE Dalgalar Esnek bir ortamda meydana getirilen şekil değişimine dalga de- Denge konumu nir. Baş yukarı atma Dalgada taşınan madde değil, hareket ve ona bağlı enerjidir. Baş aşağı atma İki ucundan gerilmiş tel üzerine bir kurdele bağlanarak tel tit- Genlik (y): Tepe veya çukurların denge konumuna olan uzaklı- riştirilirse kurdelenin ileri-geri hareket etmeden olduğu yerde ğına genlik denir. yukarı-aşağı hareket etmesi maddesel ortamın ötelenmediğinin kanıtıdır. Genişlik (x): Atmanın uç ve son kısmı arasındaki uzaklığa ge- nişlik denir. Dalgalar taşıdığı enerjiye göre mekanik dalgalar ve elektroman- yetik dalgalar, titreşim doğrultularına göre ise enine dalgalar ve y Genlik boyuna dalgalar olmak üzere ikiye ayrılır. x Genişlik Dalgalar Bir tam dalga: Esnek ortamda oluşturulan birisi baş yukarı birisi Mekanik Dalgalar Elektromanyetik Dalgalar baş aşağı olan art arda iki atmaya dalga denir. • Deprem dalgaları • Radyo dalgaları • Yay dalgaları • Mikrodalga ışınları • Ses dalgaları • Kızılötesi ışınlar • Su dalgaları • Görünür ışık • Morötesi ışınları • X– ışınları • Gama ışınları ✔ Mekanik dalgalarda enerji aktarımı için (yayılmak için) B Bir tam dalga ortama ihtiyaç vardır. İ L ✔ Elektromanyetik dalgalarda enerji aktarımı (yayılmak G için) için ortama ihtiyaç yoktur. İ Dalgalar Enine Dalgalar Boyuna Dalgalar S Enine Dalgalar: Hareket yönü, titreşim doğrultusuna dik olan • Deprem dalgaları • Deprem dalgaları A dalgalara enine dalgalar denir. • Elektromanyetik dalgalar • Yay dalgaları R Hareket yönü • Yay dalgaları • Ses dalgaları M F A ✔ Su dalgaları aynı anda hem enine hem de boyuna dal- L Titreşim yönü galardır. Deprem dalgaları enine veya boyuna olduğu gibi enine ve bo- Boyuna Dalgalar: Hareket yönü, titreşim doğrultusuna paralel 10. SINIF SARMAL FİZİK yuna da olabilir. olan dalgalara boyuna dalgalar denir. Atma: Esnek ortamda kısa süreli oluşturulan sarsıntıya atma F denir. Uçlarından gerilmiş yayı, yay doğrultusuna dik olarak yu- m karı doğru çekip tekrar denge konumuna getirirsek baş yukarı atma elde ederiz. Yay aşağı çekilip tekrar denge konumuna ge- tirirsek baş aşağı atma elde ederiz. 139

5. 7. K K L L Duvar Duvar Serbest uç Sabit uç Uçlarından gerilerek iki duvar arasına bağlanan yayda ok Bir ucu serbest bir ucu sabit yayda üretilen atmalar bir sa- niyede gösterilen yönlerde bir bölme ilerliyor. yönünde hareket eden K, L atmalarının bir andaki görünü- Buna göre atmalar kaç saniye sonra birbirini sönüm- mü şekildeki gibidir. ler? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) Bu atmaların görünümü bir süre sonra aşağıdakilerin hangisi gibi olabilir? A) 2,5 B) 5 C) 7 D) 7,5 E) 11 B) A) L K K L C) D) 8. KL K L Suaçbit E) L K F Şekildeki gergin bir yayın üzerinde oluşturulan atmalar sa- 6. niyede 1 bölme hızla ilerlemektedir. KL Buna göre atmaların 4 saniye sonraki görünümü nasıl AB olur? (Bölmeler eşit aralıklıdır.) A) B) C) Şekil I B İ D) E) A B L LK G İ Şekil II Uçlarından gerilerek iki duvar arasına bağlanan bir yaydaki S K ve L atmalarının t1 anındaki konumu Şekil-I deki gibi- A dir. Bu atmaların her birinin A ya da B den yalnız bir kez R ➡ ÖNEMLİ yansıdıktan sonra t2 anındaki konumu da Şekil-II deki gibi M oluyor. A 1. simetri L Buna göre t1 anında, 10. SINIF SARMAL FİZİK I. K ve L atmalarının hareketi ok yönündedir. II. K atmasının hareketi ok yönünde L atmasınınki oka zıt 2. simetri yöndedir. III. K atmasının hareketi oka zıt yönde L atmasının hareket Sabit uçtan yansımada Serbest uçtan yansımada yönü ok yönündedir. 2. simetri yansıyan atmadır. 1. simetri yansıyan atmadır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 152

5. İçinde eğimli bir engel bulunan şekildeki dalga leğeninin 7. A B üst yüzeyinin ortasında, K noktasal su kaynağı ile periyodik dalgalar oluşturuluyor. X Kaynak dalga söndürücü K Y DC engel Şekildeki ABCD dalga leğeninde, doğrusal su dalgaları oluşturulmaktadır. Buna göre dalgaların üstten görünüşü hangi şekildeki AD boyunca oluşturulan su dalgaları, BC’ye doğru şe- gibi olabilir? kildeki gibi ilerlediğine göre, A) X B) X I. Kaynağın frekansı artmaktadır. II. Leğenin derinliği artmaktadır. YY III. Kaynağın titreşim genliği artmaktadır. C) X D) X yargılarından hangileri tek başına doğru olabilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I veya II D) II veya III E) I veya II veya III YY E) X Y 2017 / LYS 6. 8. Bir dalga leğeni üç bölgeye bölünerek tabanına çeşitli yük- sekliklerde katı bir madde konulup üzerlerinde şekildeki doğrusal K B gibi su derinliği su dalgasının hızını etkileyecek kadar sığ dalga İ L bir ortam oluşturuluyor. Kesiti şekildeki gibi olan bu dalga kaynağı leğeninde ok yönünde hareket eden bir dalga, sırasıyla K, G L ve M bölgelerinden geçiyor. Bu leğende ilerleyen su dal- İ gasının K, L ve M bölgelerindeki dalga boyları sırasıyla λK, λL ve λM dir. doğrusal PS dalga A R kaynağı M Doğrusal dalga kaynaklarının yaydığı dalgaların K ve P le- A ğenlerinde ürettiği periyodik dalgaların üstten görünümleri L 10. SINIF SARMAL FİZİK şekillerdeki gibidir. Buna göre dalgalar ile ilgili, I. Dalga boyları mK = mP dir. Bu dalga boyları arasındaki büyüklük ilişkisi aşağıda- II. Periyotları TK = TP ise, hızları JK > JP dır. kilerin hangisinde doğru sırayla verilmiştir? III. Periyotları TK < TP ise, hızları JP > JK dır. yargılarından hangileri doğru olabilir? A) λK < λL < λM B) λL < λM < λK (Bölmeler eşit aralıklıdır.) C) λM < λK < λL D) λK = λM < λL A) Yalnız I B) Yalnız II C) l ve II E) λL < λM = λK D) I ve III E) II ve III 164

5. Bir öğrenci dalga leğeninde yaptığı deneyde suyun derin- 7. Bir araba asfalt bir yoldan, taşlı bir yola girdiğinde ilerleme liğini sürekli değiştirerek periyodik dalgalar oluşturuyor. doğrultusundan şekildeki gibi sapmıştır. Buna göre, deney sürecinde dalgalara ait; Asfalt yol I. Yayılma hızı Taşlı yol II. Enerji III. Dalga boyu niceliklerin hangileri kesinlikle değişir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Buna göre bu olay su dalgalarındaki hangi olaya bir modelleme olarak uygulanabilir? A) Sönümlenme B) Kırılma C) Yansıma D) Girişim E) Rezonans 6. Damla 8. Utku eşit aralıklarla bölmelere ayrılmış K, L, M bölümlerin- Kaynağı de şekildeki sistem yardımıyla su dalgaları oluşturacaktır. 1 Bh İ h2 Su h L su su su Gİ K LM 0 8 cm S Utku yukarı ve aşağı yönde hareket eden çubuğu eşit Beyaz Kağıt A zaman aralıklarında 1 ve 2 yönünde hareket ettirdiğinde çubuklar su yüzeyine, bölmelere eşit uzaklıkta dokun- R maktadır. Karanlık bir laboratuvar ortamında şekildeki deney düze- M neğini hazırlayan öğrenciler, oluşturulan dalgaların iz Oluşan su dalgaları için, düşümlerinin cm ölçekli beyaz kağıt üzerine düşmesini A L I. Dalgaların hızları aynı büyüklüktedir. sağlıyor. II. Bölmelerde oluşan dalga sayıları aynıdır. Öğrenciler kronometre ve bir sayaç kullanarak dal- III. İlk olarak K bölümündeki dalgalar yansımaya uğrar. 10. SINIF SARMAL FİZİK gaların; yargılarından hangileri doğrudur? I. Frekans A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III II. Dalga boyu D) I ve III E) II ve III III. Hız özelliklerinden hangileri hakkında yorum yapabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 183

SICAK BÖLGE Gölge Oluşumu Küresel Işık Kaynağı ile Gölge Oluşumu 1. Küresel ışık kaynağı engelden küçükse Işık ışınları ortamda yayılırken üzerlerine düştükleri cisimler ta- rafından ya biraz ya da tamamen soğurulur. Eğer bir cisim üzeri- Küresel Top ne düşen ışığın tamamına yakınını geçiriyorsa saydam madde ışık kaynağı (cam, su, hava) birazını geçiriyorsa yarı saydam madde (buzlu cam), hiç geçirmiyorsa saydam olmayan (tahta, duvar, kitap) Her durumda tam ve yarı gölge oluşur. Tam gölge alanı topun maddedir. Buna göre saydam olmayan cisimler ışığı soğurduk- kesit alanından daha büyüktür. ları için arkalarında karanlık bölgeler oluşur, bu bölgelere gölge denir. Eğer yüzeyin bir bölgesi hiç ışık almazsa tam gölge, hem 2. Küresel ışık kaynağı engele eşit büyüklükteyse ışık hem de gölge alırsa yarı gölge denir. Noktasal Işık Kaynağı ile Gölge Oluşumu Ι Top Noktasal ışık kaynağı Perde Küresel Top ışık kaynağı Noktasal ışık kaynağı ile bir perde arasına saydam olmayan bir Her durumda tam ve yarı gölge oluşur. Tam gölge alanı topun top konulursa yalnız tam gölge oluşur. Gölgenin şekli saydam kesit alanına daima eşittir. olmayan cismin en büyük kesit alanının şeklidir. 3. Küresel ışık kaynağı engelden büyükse Birden Çok Noktasal Işık Kaynağı ile Gölge Oluşumu Tam B Gölge Ι1 Ι2 İ Top Yarı Gölge L G Küresel Gölge İ ışık kaynağı Konisi 123 S Her durumda tam gölge oluşmaz. Tam gölge perde sadece göl- İki noktasal ışık kaynağı kullanıldığında perdede şekildeki gibi A ge konisi içine konulursa (1 durumunda) oluşur. 2 ve 3 durumla- tam ve yarı gölge oluşur. Tam gölge daima bir tanedir. Ama yarı R rında sadece yarı gölge oluşur. gölge sayısı ışık kaynağı sayısına bağlıdır. Işık kaynaklarının M sayısı artarsa daha açık tonlarda yarı gölgeler oluşur. Güneş Tutulması A LK L 10. SINIF SARMAL FİZİK Ι1 Yarı Ay M Gölge Güneş Dünya Tam K LM Ι2 Gölge Dünya üzerindeki L noktasından bakan gözlemci Güneş’i göre- mez ve tam Güneş tutulması olur. K ve M noktalarından bakan gözlemciler ise kısmi Güneş tutulması görür. 200

7. 9. Noktasal ışık kaynağı, eşit büyüklükteki metal küreler ile bir çubuktan oluşan cisim ve bir perde şekildeki gibi yerleştirili- yor. xy Noktasal O ışık K Perde kaynağı Şekildeki sistemde kutu üzerinde çok küçük bir delik K cismi O noktası etrafında döndürülürken perdede varken, kutu içinde oluşan görüntünün ters ve cisim- oluşan gölge, aşağıdakilerden hangisi gibi olamaz? den küçük olması; A) B) C) D) E) I. Işığın kırılması, II. Işığın doğrusal yolla yayılması, III. x oranı y bilgilerinden hangileri kullanılarak açıklanabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III 8. Işık kaynağı 2018 / MSÜ 10. Noktasal K ışık kaynağı ile ışık geçirmeyen r ve 2r yarıçaplı iki top, karanlık bir ortamda bir perdenin önüne şekildeki gibi yerleştirilmiştir. Küre B engel İ YX Perde L G Şekildeki sistemde; saydam ipin ucuna bağlanmış say- İ dam olmayan küre, X noktasından serbest bırakılıp Y S Buna göre, perdede oluşan gölge aşağıdakilerden han- noktasına doğru giderken, perde üzerinde oluşan göl- A gisine benzer? genin büyüklüğü nasıl değişir? R M A) B) A) Sürekli artar. B) Sürekli azalır. A C) Önce azalır, sonra artar. L 10. SINIF SARMAL FİZİK D) Önce artar, sonra azalır. E) Değişmez. ➡ UNUTMA C) D) E) Yansıtıcı yüzey üzerinde duran cisimlerin kendilerinin ve görüntülerinin gölgesi oluşur. 204

TEST-14 KÜRESEL AYNALARDA GÖRÜNTÜ 1. 4. asal KL asal T K L O N eksen FM 3F eksen Şekildeki çukur aynanın N noktasına konan cismin görün- Şekildeki odak noktası F olan çukur aynanın asal ekse- tüsü L noktasında oluşuyor. Buna göre, nine paralel yerleştirilen KL cisminin görüntüsü hangi- I. Görüntü gerçektir. II. K noktası aynanın odağıdır. si gibi olur? III. Görüntünün boyu cisimden daha büyüktür. yargılarından hangileri doğrudur? A) B) (Noktalar arası uzaklık eşittir.) F M 3F F M 3F L‫ ׀‬K‫׀‬ L‫׀‬ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) K‫׀‬ D) II ve III E) I, II ve III F M 3F D) K‫׀‬ 2. K‫ ׀‬L‫׀‬ L‫׀‬ E) F M 3F L Asal F M L‫׀‬ Eksen K‫׀‬ K 1 br F M 3F 1 br 5. Şekildeki odak noktası F olan çukur aynanın önüne B yerleştirilen K ve L cisimlerinin görüntüleri arasındaki İ T FM asal eksen uzaklık kaç birimdir? L A) 1 B) 2 C) 2 D) 3 E) 2 2 G İ 3. F asal S Odak noktası F olan çukur aynanın önüne şekildeki cisim eksen A yerleştiriliyor. K R Buna göre, bu cismin çukur aynadaki görüntüsü nasıl M olur? h A L L F A) F M B) F M 10. SINIF SARMAL FİZİK Şekildeki tümsek aynanın odak noktasına h boyunda KL C) F D) M cismi yerleştiriliyor. M D) F Buna göre, cisim aynaya bir miktar yaklaşırsa görüntü- nün boyu ve aynaya uzaklığı nasıl değişir? E) F M A) Aynaya yaklaşır, boyu büyür. B) Aynaya yaklaşır, boyu küçülür. C) Aynadan uzaklaşır, boyu küçülür. D) Aynadan uzaklaşır, boyu büyür. E) Aynadan uzaklaşır, boyu değişmez. 228

TEST-21 MERCEKLER - 2 1. 3. I I1 asal nx d eksen ny 4f f I2 nm Odak uzaklıkları 4f ve f olan ince kenarlı mercek ve tümsek Kırıcılık indisi nm olan kalın kenarlı merceğin asal ekseni- ayna asal eksenleri çakışık biçimde yerleştirilmiştir. nin üst kısmı kırıcılık indisi nx olan x sıvısı ile alt tarafı ise Asal eksene paralel gelen I ışını şekildeki yolu izlediği- kırıcılık indisi ny olan y sıvısı ile doludur. Asal eksene paralel gelen I1 ve I2 ışınları şekildeki gibi ne göre d uzaklığı kaç f’tir? kırıldığına göre nm, nx, ny kırıcılık indisleri arasındaki ilişki nasıldır? A) 1 B) 2 C) 5 D) 3 E) 7 2 2 A) nx > ny > nm   B) nm > nx > ny C) nm > ny > nx   D) nm > nx = ny 4. E) ny > nx > nm I asal eksen 2. I f1 f2 f3 asal Asal eksenleri çakışık ve noktalar arası uzaklıkların eşit ol- 3d eksen duğu ince kenarlı mercek sisteminde tek renkli bir I ışının izlediği yol verilmiştir. Buna göre merceklerin odak uzaklıkları f1, f2, f3 arasın- daki ilişki nasıldır? f=d f = 2d B Odak uzaklıkları d ve 2d olan ince kenarlı mercek ile çukur İ A) f1 > f2 > f3 B) f3 > f2 > f1 C) f2 > f3 > f1 ayna aralarında 3d uzaklık olacak şekilde asal eksenleri L D) f1 = f2 > f3 E) f2 > f1 = f3 G çakışacak biçimde yerleştirilmiştir. İ Buna göre ince kenarlı merceğe asal eksenine paralel 5. Asal eksenleri çakışık X ve Y ince kenarlı merceklerine gelen I ışını merceği ikinci gelişte merceği nasıl terk S eder? A asal eksene paralel gelen I ışını şekildeki yolu izliyor. A) B) RI M asal d 2d A eksen L 10. SINIF SARMAL FİZİK C) D) XY Noktalar arası uzaklık eşit ve 1 birim olduğuna göre, E) I. X merceğinin odak uzaklığı 2 birimdir. d II. X merceğinin odak uzaklığı 1 birimdir. III. Y merceğinin odak uzaklığı bilinemez. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 246