11.SINIF TARİH SB-2024 DEMO

Tarih SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 11.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ Kavram Sözlüğü ➘ Yeni Nesil Simülasyon Testleri ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Hasan BENLİOĞLU Aysun BENLİOĞLU Al DEMİRHAN

SICAK BÖLGE 1. 1595-1700 Yılları Arasındaki Siyasi Gelişmeler KARADENİZ Cezayir AKDENİZ Safevi (1533) Mısır Devleti (1517) Yavuz Dönemi (1512-1520) Trablusgrap Arabistan (1551) Hicaz Fatih Dönemi (1451-1481) II. Bayezid Dönemi (1481-1512) Kanuni Dönemi (1520-1566) 1566-1683 arası 2. Uzun Savaşlardan Diplomasiye ride hem de dışarıda yaşanan birtakım gelişmeler yüzün- den Osmanlı Devleti eski gücünden uzaklaşmaya başladı. Osmanlı Devleti’nin XVII. Yüzyılda Mücadele Ettiği Devletler Osmanlı Devleti’nin XVI. Yüzyılın Sonlarından İtibaren Eski Gücünden Uzaklaşmasının Temel Avusturya Rusya Safevi Sebepleri Lehistan Venedik ✔ Coğrafi Keşifler ile Osmanlı ticaret yollarının önemini 11. SINIF SARMAL TARİH a) Osmanlı-Avusturya İlişkileri kaybetmesi ve Osmanlı mali sisteminin bozulması ✔ Avusturya ve Safevilerle yapılan uzun süreli savaşlar • 962 yılında kurulan Kutsal Roma Germen İmparator- ✔ Askerî sistemde yaşanan sorunlar luğu, 1516’da Şarlken’in tahta çıkması ile Avrupa’nın en ✔ Geniş sınırlarda hâkimiyet kurmanın zorluğu önemli güçlerinden biri hâline geldi. ✔ Nüfus artışı, uzun süren kıtlıklar ve iç isyanlar ✔ Sancağa çıkmanın yasaklanması, kafes usulü ve ek- • Avusturya ise bu dönemde Kutsal Roma Germen ber-erşed sisteminden kaynaklı tecrübesiz padişahların İmparatorluğu’na bağlı bir arşidüklük konumundaydı. tahta çıkması ve devlet adamlarının yanlış uygulamaları 1804’ten sonra Avusturya İmparatorluğu, 1867’den sonra da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu adını aldı. • Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda da Avrupa siyaseti ve ekonomisine yön veren bir güce sahipti. Ancak hem içe- 8

TEST-1 1595-1700 YILLARI ARASINDAKİ SİYASİ GELİŞMELER-UZUN SAVAŞLARDAN DİPLOMASİYE - 1 (Osmanlı-Avusturya İlişkileri) 1. Kanuni Sultan Süleyman, 1526 tarihinde gerçekle- 3. şen Mohaç Zaferi’yle Macar Krallığı’na son vermiş 1300-1359 1451-1512 1520-1566 böylece Kutsal Roma Germen İmparatorluğu (Habs- 1359-1451 1512-1520 1566-1683 burg İmparatorluğu) ile Osmanlı Devleti karşı karşıya gelmiştir. Kuruluştan II. Viyana Kuşatmasına Osmanlı Devleti‘nin Sınırları Buna göre Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdaki yar- gılardan hangisine ulaşılabilir? Tarih dersinde haritayı dikkatle inceleyen Ya- A) Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’na karşı sin’in aşağıdakilerden hangisini söylemesi doğ- ru olmaz? Avusturya ile ittifak kurmuştur. A) Kutsal toprakların egemenlik altına alındığını B) Almanya topraklarının büyük bölümünü ele B) Mısır’ın İstanbul’dan önce fethedildiğini C) Karadeniz’in Türk gölü olduğunu geçirmiştir. D) Balkanlarda Türk İslam medeniyetinin yayıldığını C) Sınırlarının genişlemesi, farklı siyasi güçlerle E) Anadolu siyasi birliğinin sağlandığını 11. SINIF SARMAL TARİH mücadeleye girmesine neden olmuştur. 4. Osmanlı Devleti’nde Kanuni Sultan Süleyman Devri D) İslam dünyası ve bazı Avrupalı devletlerin deste- dâhil olmak üzere padişahlar ordunun başında sefer- ğini almıştır. lere katılmışlar ancak II. Selim Dönemi (1566-1574) E) Kazandığı zaferler ile Avrupalı devletlerin rejim- ile bu durum değişmeye başlamıştır. II. Selim, sekiz yıl süren saltanatı döneminde hiçbir sefere çıkmamış lerini (yönetim şekli) değiştirmiştir. sonraki dönemlerde de bazı istisnalar haricinde pa- dişahlar seferlerde yer almamışlardır. ➡ AKLINDA BULUNSUN II. Selim Dönemi’nden itibaren gelenek hâline ge- Osmanlı – Avusturya İlişkileri len bu uygulamanın aşağıdakilerden hangisine Avusturya, Habsburg Hanedanının hâkim olduğu ortam hazırladığı söylenebilir? Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’na bağlı bir arşidüklük olarak ortaya çıkmıştır. 1804-1867 ara- A) Merkezî otoritenin güçlenmesine sında Avusturya İmparatorluğu, 1867-1918 arasın- da da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu olarak B) Sadrazamların askerî yetkilerinin azaltılmasına adlandırılmıştır. Osmanlı-Avusturya arasındaki mücadeleler ise iki C) Sancağa çıkma usulünün uygulanmasına döneme ayrılır: 1. 1493-1664 Dönemi: Osmanlı Devleti taarruz, D) Padişahların devlet işlerinden uzaklaşmasına Avusturya savunmadadır. 2. 1683-1791 Dönemi: Avusturya taarruz, Osmanlı E) Ordunun savaşlarda daha başarılı olmasına savunmadadır. 2. XVII. yüzyılda Orta Avrupa’da Kutsal Roma Germen İmparatorluğu (Habsburglar) ile doğuda Safeviler Osmanlıların karşısına güçlü rakipler olarak çıkmış- lar, kuzeyde de yeni bir güç olarak Rusya etkili bir devlet konumuna yükselmiştir. Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisini olum- suz etkilediği söylenebilir? A) Coğrafi Keşiflerin başlamasını B) Osmanlı Devleti’nin fetih siyasetini C) Karadeniz’in Osmanlı egemenliğinden çıkmasını D) Avrupa siyasi birliğinin bozulmasını E) Azınlık isyanlarının yaşanmasını 14

TEST-6 FETİHLERDEN SAVUNMAYA - 1 1. XVIII. Yüzyıl Siyasi Gelişmeleri ➡ DİKKAT Prut Antlaşması I. Prut Antlaşması (1711): Osmanlı Devleti’nde kay- II. Küçük Kaynarca Antlaşması bedilen toprakların geri alınabileceği inancının doğ- III. Belgrad Antlaşması masında etkili olmuştur. IV. Kerden Antlaşması V. Pasarofça Antlaşması (1718): Osmanlı Dev- Pasarofça Antlaşması leti’nin Karlofça Antlaşması ile yitirdiği yerleri geri alma umutları sona ermiştir. Yukarıdaki gelişmeler kronolojik bir sıraya konul- 4. Mora Yarımadası ve bazı Ege adaları, Karlofça Ant- duğunda ilk ve son sırada hangilerinin yer alması gerekir? laşması ile Venedik’e bırakılmış ve bölge halkı da Venedik’in uyguladığı Katolik baskısı nedeniyle Os- A) I ve II B) II ve III C) I ve IV manlı Devleti’nden yardım istemişti. Ayrıca Venedik himayesinde bulunan korsanlar, Doğu Akdeniz’de D) II ve V E) IV ve V ticaret ve hac gemilerine baskınlar yapıyordu. 2. III. Ahmed Dönemi’nde devletin dış siyasetini Kar- Parçada yer alan altı çizili ifade ile aşağıdakiler- den hangisinin birbirlerini desteklediği söylene- lofça ve İstanbul antlaşmalarının etkileri belirledi. Bu bilir? nedenle XVIII. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti, bu iki antlaşma ile kaybedilen toprakları geri A) Osmanlı Devleti Protestanları desteklemektedir. almaya çalıştı. B) Venedikliler dinî hoşgörüye sahip değillerdir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Dev- leti’nin Karlofça ve İstanbul antlaşmalarının ka- C) Katolikler Doğu Avrupa’da çoğunluktadır. yıplarını telafi etmeye çalıştığının göstergesidir? A) İstanbul Antlaşması’nın imzalanması D) Venedik, Akdeniz ticaretini kontrol altına almıştır. B) Prut Savaşı’nın yapılması C) Kerden Antlaşması’nın yapılması E) Avrupa’da feodal sistem uygulanmaktadır. D) Zenta Muharebesi’nin yapılması E) Hotin Seferi’nin gerçekleşmesi 5. Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı Devleti 11. SINIF SARMAL TARİH 3. Rusya; XVIII. yüzyılda Lehistan, Avusturya, Prusya Rusya’ya savaş tazminatı ödemeyi kabul etmiştir. ve Danimarka ile birlikte Protestan ülkelerin lideri ve Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak bölgenin en güçlü devleti olan İsveç’e savaş açtı. Sa- vaşın başlarında üstünlüğü elinde bulunduran İsveç gösterilebilir? Kralı XII. Şarl, 1709 yılında Poltova’da Rus Çarı I. A) Rusya’nın Osmanlı’nın iç işlerine karıştığına Petro’ya yenilerek Osmanlı Devleti’ne sığındı. B) Osmanlı Devleti’nin yenilgiyi kabul ettiğine C) Osmanlı ekonomisinin iyi durumda olduğuna Bu gelişmeler dikkate alındığında aşağıdakiler- D) Karadeniz’in Türk gölü olma özelliğini kaybettiğine den hangisine ulaşılabilir? E) Rusya’nın ekonomik açıdan zor durumda oldu- A) Rusya’nın Osmanlı Devleti’nden üstün olduğuna ğuna B) İsveç’in güçlü bir orduya sahip olduğuna 6. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi için “Osmanlı C) Rusya’nın Ege Denizi’ne inmek istediğine Devleti’nin, Rusya’ya karşı Karadeniz’de üstünlüğü- nü son kez onaylatan antlaşma” yorumunun yapıl- D) Avrupalı devletlerin İsveç’i desteklediğine ması doğru olur? E) Osmanlı Devleti’nin Avrupa siyasetinde belirleyi- A) Belgrad B) Prut C) Yaş ci olduğuna D) Karlofça E) Ziştovi 24

ETKİNLİK 1 Aşağıda verilen önemli olayları kronolojik sıralamaya uygun bir biçimde tablodaki boşluklara yerleştiriniz. Girit’in Fethi – İnebahtı Savaşı – Karlofça Antlaşması – Zitvatorok Antlaşması – II. Viyana Kuşatması – Vasvar Antlaşması – Hotin Antlaşması – Zigetvar Seferi I. Viyana Haçova Savaşı Kuşatması Kasr-ı Şirin Antlaşması Bucaş Antlaşması 2 Aşağıdaki tabloda verilen olaylar ve açıklamalarını eşleştiriniz. 11. SINIF SARMAL TARİH ..... 1 Olay Açıklama ..... 2 Küçük Kaynarca Antlaşması A. Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlara ulaştı. ..... 3 Karlofça Antlaşması B. Lale Devri’nin başlamasında etkili oldu. ..... 4 Edirne Olayı C. Osmanlı donanmasının eski gücünde olmadığı anlaşıldı. ..... 5 Prut Antlaşması D. Osmanlı Devleti Kırım’ı kaybetti. ..... 6 Bucaş Antlaşması E. Osmanlı-Safevi arasındaki ilk antlaşma oldu. ..... 7 Girit Kuşatması F. “Kutsal İttifak” devletleri ile yapılan savaşlar sona erdi. ..... 8 Pasarofça Antlaşması G. Osmanlı Devleti Azak Kalesi’ni Rusya’dan geri aldı. ..... 9 Amasya Antlaşması H. Osmanlı ordusu Kutsal İttifak karşısında yenildi. ..... 10 Ferhat Paşa Antlaşması I. Osmanlı Devleti ve Lehistan arasında imzalandı. Zenta Muharebesi J. III. Ahmet tahta çıktı. 28

TEST-11 ÜNİTE TESTİ - 4 1. Coğrafi Keşifler sonucunda Venedik, Cenova, Mar- 3. Aslı: İspanya, XVII. yüzyıldan itibaren sömürgecilik silya şehirlerindeki limanlar önemini kaybederken konusundaki üstünlüğünü kaybetmeye başladı. Lizbon, Bordo, Anvers, Rotterdam ve Londra’daki li- Berkay: Böylece sömürgecilik ---- manlar işlek birer ticaret merkezi hâline gelmiştir. Buna göre Berkay’ın cümlesine aşağıdakilerden Bu durumun; hangisiyle devam ettirmesi gerekmektedir? A) eski önemini kaybetmeye başladı. I. Baharat Yolu’ndaki ticari faaliyetlerin azalması, B) alanındaki üstünlük Venedik’e geçti. II. Portekiz ve İspanya’nın ekonomik sıkıntılar C) Akdeniz’e kıyısı olan devletlerin kontrolüne girdi. D) faaliyetlerinde İngiltere ve Hollanda ön plana çık- yaşaması, maya başladı. III. köle ticaretinin yasaklanması E) anlayışı Atlas Okyanusu ile sınırlı kaldı. gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı sa- vunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 2. Osmanlı Devleti Fransa’dan sonra İngiltere’ye 1580’de 4. Coğrafi Keşiflerle birlikte Afrika kıtasında ilk sömür- kapitülasyon hakkı tanımış, 1612’de ise Hollandalılara gelere sahip olan devlet Fransa olmuştur. ticari imtiyazlar verilmiştir. Bu durum Fransa’nın; Osmanlı Devleti’nin bu şekilde bir siyaset izleye- rek; I. savaş teknolojisi, II. insan hakları, I. halkın temel tüketim malları konusunda sıkıntı III. köle ticareti yaşamasını engellemek, alanlarının hangilerinde etkisini arttırmasına ne- den olmuştur? II. Avrupa’da meydana gelen bilimsel ve kültürel A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III faaliyetleri takip edebilmek, D) I ve II E) II ve III III. ticaretten elde edilen gelirlerin artmasını sağla- mak amaçlarından hangilerine ulaşmaya çalıştığı söy- lenemez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 5. İngiltere’nin “üzerinde güneş batmayan imparator- 11. SINIF SARMAL TARİH ➡ DİKKAT luk” olarak adlandırılmasında aşağıdakilerden hangisinin doğrudan bir etkisi vardır? Coğrafi Keşiflerin başlamasında öncü rolü üstlenen ve önemli sömürgeler elde eden İspanya ve Porte- A) Avrupa’da yer alan bir ada ülkesi olması kiz, bu üstünlüğünü XVII. yüzyıldan itibaren İngilte- re ve Hollanda’ya kaptırmıştır. B) Sahip olduğu demokrasi anlayışını ele geçirdiği topraklarda uygulaması C) Misyonerlik faaliyetlerine en fazla önem veren devletlerden biri olması D) İstikrarlı bir siyasi yönetim anlayışının bulunması E) Dünyanın farklı bölgelerinde geniş sömürgelere sahip olması 36

SICAK BÖLGE • Protestanlara uygulanan bu baskıya diğer Avrupa dev- 2. Osmanlı Devleti'nde Değişim letlerinin dâhil olması Otuz Yıl Savaşları'nın fitilini ateşledi. a) Osmanlı Ekonomisinde Yaşanan Sorunlar Katolik Güçler Osmanlı Mali Sisteminin Bozulmasının Sebepleri Habsburg Katolik Alman Prenslikleri ✔ Uzun süren savaşlarda giderlerin artması ve ganimet Bavyera gelirlerinin azalması Avusturya İspanya ✔ Tımar sisteminin bozulması ile vergilerin gerektiği gibi toplanamaması Protestan Güçler ✔ Coğrafi Keşifler ile ticaret yollarının değişmesi ✔ Avrupalıların sahip oldukları altın ve gümüşü Osmanlı Hollanda Fransa Protestan İngiltere ülkesine getirmeleri ile Osmanlı Devleti’nde altın ve Alman gümüşün değer kaybetmesi ✔ Kapitülasyonların Osmanlı üretimine ve ticaretine Prenslikleri zarar vermesi ✔ Saray masrafları ve cülus bahşişi (padişahların tahta Danimarka Bohemya Norveç İsveç çıktıklarında memur ve askerlere dağıttığı bahşiş) giderlerinin artması • Dinî sebepler ile baş- ✔ Yeniçeriler ile levent, sekban ve sarıca adı verilen layan mücadelelerde din paralı askerlerin sayısının artması faktörü zamanla önemi- ni kaybetti ve siyasi çı- • Avrupa’da Coğrafi Keşifler sonucunda altın ve gümüşün karlar ön plana çıktı. Ka- bollaşması, ürünlerin fiyatlarının artmasına dolayısıyla tolik olan Fransa’nın enflasyonun ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Protestan ittifakına dâhil olması da bu durumun • Avrupa’da yaşanan gelişmeler Osmanlı ülkesindeki ürün en önemli kanıtı oldu. fiyatlarında geniş çaplı dalgalanmalara da yol açtı. Os- manlı Devleti’ne giren paranın İpek Yolu’nu takiben İran’a, • Protestanların kurduğu ittifakın savaşları kazanmasıyla oradan da Hindistan’a geçmesi, Osmanlı’nın ticaret den- çok taraflı diplomasinin ilk örneği olan Westphalia Barışı gesini büyük ölçüde etkiledi. imzalandı. • Osmanlı Devleti’nde ilk gümüş para (akçe) Orhan Gazi, Westphalia Barışı’nın (1648) ilk altın para Fatih Sultan Mehmed Dönemi’nde basılmış- Sonuçları ve Önemi tı. Değerli madenlerle para basma işi XVI. yüzyılda da de- vam ediyordu. ✔ Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nun zayıflama- 11. SINIF SARMAL TARİH sıyla Fransa, Avrupa’nın en güçlü devletlerinden biri Gümüş sikke Altın sikke olurken İngiltere de Avrupa’daki siyasi etkinliğini arttırdı. (Orhan Gazi Dönemi) (Fatih Dönemi) ✔ Almanya’daki prenslikler güçlenerek daha bağımsız hareket etmeye başladı. ✔ Protestanlık ve Kalvenizm gibi mezheplerin varlığı kesin olarak resmileşti ve bu mezhepler yayılmaya başladı. ✔ Günümüz modern devletler hukukunun temelleri atıldı. ✔ Diplomasinin, uluslararası ilişkilerin önemi arttı ve devletler daha seküler (dünyevi) bir yapıya kavuştu. 46

TEST-5 OSMANLI DEVLETİ'NDE DEĞİŞİM - 2 1. Osmanlı Devleti XVI. yüzyılın ortalarından itibaren gi- 3. Yeniçeri sayısı Yıllar derek artan oranda ve farklı zamanlarda para değer- 80.000 lerinde ayarlamalar yapmıştır. Osmanlı Devleti’nde, 70.000 devlet görevlileri dışındaki kişilerin para ve fiyatlar 60.000 üzerindeki etkisi, devletin zaman zaman tedavülde- 50.000 ki parayı çekerek yerine değeri ayarlanmış akçe çı- 40.000 kartmasına neden olmuştur. Bu para ayarlamalarına 30.000 “sikke tashihi” denmiştir. Bazen de altın ve gümüş 20.000 sikkelerin bakır oranı artırılmış veya sikkelerin hacmi 10.000 küçültülerek “sikke tağşişi” politikası uygulanmıştır. 0 Osmanlı Devleti’ndeki bu uygulamaların temel 1484 gerekçesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söy- 1520 lenebilir? 1523-24 1530 A) Akdeniz limanlarında ticaret yapan tüccarlardan 1567-68 yüksek vergi alınması 1592 1609 B) Avrupa’daki değerli maden miktarının artmasıyla 1652 enflasyon oranlarının artması 1694-95 1696-97 C) Dirlik sisteminin ülke genelinde uygulanması ile 1700-01 hazine gelirlerinin artması 1703-04 D) Azınlıkların Müslümanlara oranla daha fazla tica- Grafikte yer alan veriler dikkate alındığında aşa- ri faaliyetlerle ilgilenmesi ğıdaki yorumlardan hangisi yapılabilir? E) Savaşlardaki yenilgiler sonucunda yüksek mik- A) Osmanlı Devleti’nin en büyük gelir kaynağı köy- tarda tazminat ödemelerinin yapılması lülerden alınan vergiler olmuştur. B) Yeniçerilerin devlet ve siyaset üzerindeki etkisi XVII. yüzyıldan itibaren azalmıştır. C) XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı hazi- ne giderlerinde önemli bir artış yaşanmıştır. D) Yeniçerilerin savaşlarda gösterdiği başarılar sayılarının artmasında etkili olmuştur. E) XVII ve XVIII. yüzyıllarda gerçekleşen savaşlar- da daha fazla yeniçeri hayatını kaybetmiştir. 2. Avrupa’nın ordu sisteminde ve savaş yöntemlerinde 4. Osmanlı vergi sistemi ile ilgili bir tez çalışması ateşli silahlara dayalı değişiklikler yapması, “Askerî yapmak isteyen Durmuş Ali’nin aşağıdaki kav- Devrim” olarak adlandırılmıştır. Avrupa’nın 1598- ramlardan hangisi ile ilgili araştırma yapmasına 1648 yılları arasında sürekli savaş durumunda olma- gerek yoktur? sı, Askerî Devrim’in gelişimine önemli katkılar sağla- mıştır. Ateşli silahların savaşlarda etkin kullanılmaya A) Avarız B) Mültezim başlaması ile geleneksel silahlar terk edilmeye baş- lanmıştır. C) Ekber ve Erşed D) İmdad-ı seferiyye Osmanlı Devleti’nin askerî alanda yaşanan bu E) İltizam değişime ayak uydurmaya çalıştığına aşağıdaki- 11. SINIF SARMAL TARİH lerden hangisi kanıt olarak gösterilebilir? 5. Osmanlı Devleti'nde XVI. yüzyılın başlarından itiba- A) Ateşli silahlar kullanabilen sarıca, sekban ve ren ihracat azalmaya başlamış, ithalatta ise büyük levent denilen yeni birliklerin oluşturulması değişiklikler olmamıştır. XVII. yüzyılda ise ithalatta büyük artışlar olmasına rağmen, ihracattaki düşme B) Kapıkulu Askerlerinin sayısının azaltılması ve hızla devam etmiştir. Tımarlı sipahilerin sayısının arttırılması Bu durum; C) Savaşlarda kullanılan süvari birliklerinin sayısı- nın artırılması I. saray masraflarının artması, D) Donanmada kalyon tipi gemiler yerine kadırga II. Avrupa'daki Sanayi Devrimi'nin etkisi, tipi gemilerin kullanılması III. merkezî yönetimin zayıflaması, E) Devşirme sisteminin terk edilmesi ve tımar siste- mine daha fazla önem verilmesi IV. Osmanlı nüfusunun artması, V. Coğrafî Keşiflerin yaşanması gelişmelerinden hangisiyle açıklanabilir? A) I B) II C) III D) IV E) V 58

TEST-7 OSMANLI DEVLETİ'NDE İSYANLAR VE DÜZENİ KORUMA ÇABALARI - 2 1. İslamiyet öncesi ve Türk İslam devletleriyle birlikte 4. Osmanlı Devleti’nde aşağıdaki gelişmelerden Osmanlı Devleti’nde de kimin tahta geçeceğini belir- hangisi “kardeş katli yasası”nın uygulanmasına leyen kesin bir kuralın olmayışı, taht mücadelelerine engel olma amacı taşır? sebep olmuştur. A) Sancağa çıkma sistemi B) Narh uygulaması Bu durumun aşağıdakilerden hangisine zemin C) Ekber ve Erşed sistemi hazırladığı söylenebilir? D) Kut anlayışı A) Hanedan dışındaki ailelerin gücünü kaybetmesine E) Veraset sistemi B) Kut anlayışının terk edilmesine C) Yetenekli devlet adamlarının yetişmemesine 2021 / AYT D) Yönetimde istikrarsız bir sürecin yaşanmasına E) Padişahın, divan kararıyla belirlenmesine 5. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti'nde 2. Osmanlı Devleti’nde taht mücadelelerinde devletin XVII. yüzyılda baş gösteren İstanbul Ayaklan- maları'nın nedenlerinden biri değildir? siyasi karışıklıklar içinde kalması hatta yıkılma teh- A) Yeniçerilerin ulufelerinin ayarı düşük akçe ile likesi yaşaması üzerine Fatih Sultan Mehmed, “kar- deş katli yasası”nı çıkarma kararı almıştır. ödenmesi B) Taht değişiklikleri yüzünden cülus bahşişi soru- Fatih Sultan Mehmed’in bu yasayı çıkarmasında aşağıdakilerden hangisinde yaşanan olumsuz- nunun ortaya çıkması luklar etkili olmuştur? C) Kapıkulu Ocaklarına usulsüz ve gereğinden çok A) Celâli İsyanları B) Fetret Devri asker alınması D) Devlet adamlarının kendi çıkarları için Kapıkulla- C) İstanbul İsyanları D) Şahkulu İsyanı rını kışkırtması E) Suhte Ayaklanmaları E) Sancağa gönderilen şehzadeler arasında taht 11. SINIF SARMAL TARİH 3. Kanuni Dönemi’nde, padişahın en büyük oğlu san- kavgaları yaşanması caklara gönderilmeye başlanmış ve diğer şehzadeler 6. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılın başlarından itiba- sarayda tutulmuştur. Sultan III. Mehmed, sancakta yetişen son şehzade olarak 1595’te Osmanlı tahtına ren saltanatın babadan oğula geçmesi yöntemi yeri- çıkmış, onun döneminden itibaren sancağa çıkma ne en yaşlı hanedan üyesinin tahta geçmesi demek tamamen kaldırılmıştır. olan “Ekber ve Erşed Sistemi” uygulanmaya başlan- mıştır. Osmanlı Devleti’ndeki bu gelişmelerin temel ge- rekçesinin aşağıdakilerden hangisi olduğu söy- Bu sistemin aşağıdakilerden hangisinin yaşan- lenebilir? masında etkisinin olduğu söylenemez? A) Taht kavgalarının azalmasında A) Bazı şehzadelerin sancaklarda güçlenip babala- B) Yönetim tecrübesi olmayan şehzadelerin yetiş- rına karşı isyan etmeleri mesinde B) Tahta en yaşlı hanedan üyesinin geçmesi doğ- C) Şehzade olmayan hanedan üyelerinin tahta çık- rultusunda karar alınması masında C) Padişahların şehzadeleri ordu komutanı olarak D) Tahta çıkacak kişinin padişah ölmeden önce belli değerlendirmek istemeleri olmasında D) Celâli İsyanları'nın yaşanması ile Anadolu’daki E) Şehzadelerin geniş yetkilere sahip olmasında asayişin bozulması E) Şehzadelerin sancağa çıkmaktan ziyade saray- da yaşamak istemeleri 62

➡ ÖNEMLİ 9. I II XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Temel Özellikleri Süleymaniye Külliyesi Piri Reis’in Haritası • Divân-ı Hümâyun önemini yitirdi. Bâbıâli olarak III IV adlandırılan sadrazam konakları devletin yönetim merkezî hâline geldi. Sultan Ahmet Çeşmesi Levni’ye Ait Minyatür • Seyfiye sınıfı önemini kaybetti ve Avrupa ile iliş- kilerin gelişmesine paralel olarak bürokrasinin ve Yukarıdaki eserlerden hangisinin Lale Devri’ne kalemiye sınıfının önemi arttı. ait olduğu söylenebilir? • Osmanlı Devleti hemen her alanda Batıyı örnek almaya başladı. • Daha çok mali, askerî, toplumsal ve kültürel alan- da ıslahatlar yapıldı. • Mimari alanda barok ve rokoko tarzında önem- li eserler yapıldı. Nur-u Osmaniye Külliyesi, Laleli Külliyesi, III. Ahmet Çeşmesi gibi eserler ile Batı mimarisi örnek alındı. • Yapılmaya çalışılan ıslahatlar; yeniçeri, esnaf, ulema gibi bazı grupların engellemesi ile karşılaştı. A) I ve II B) II ve III C) II ve IV 7. Lale Devri ile ilgili aşağıda yer alan bilgilerden D) III ve IV E) I, II ve IV hangisi Osmanlı Devleti’nin Batı medeniyetini ta- 10. Olayları, kronolojik ve çok yönlü değerlendir- kip ettiğine kanıt olarak gösterilemez? melerle ele alarak, eserlerinde kişiler ve kurum- A) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın, devrin bilim lar hakkında önemli bilgilere yer veren Osmanlı insanları ve sanatçılarını himayesi altına alması Devleti’nin ilk vakanüvisi aşağıdakilerden hangi- sidir? B) İlk Türk matbaasının açılması ve dinî kitaplar dı- şındaki eserlerin basılması A) Kâtip Çelebi B) Matrakçı Nasuh C) Barok tarzı mimarinin ilk örneği olan Nur-u Os- C) Nedim D) Akşemseddin maniye Camisi’nin inşa edilmesi E) Naima Efendi D) Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Avrupa’ya 11. İbrahim Müteferrika, matbaa hakkındaki fikirleri ile gönderilen ilk elçi olması Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'yı etkile- E) Bazı zümrelerin Avrupalı tarzında ev eşyaları, miş, matbaanın önemi ve kitap basımının faydalarını giysiler, resim ve tablolar kullanmaya başlaması içeren \"Vesîletü't Tıbâa'yı\" hazırlamıştır. Daha son- ra İbrahim Müteferrika ile Mehmet Said Efendi'ye, 8. Murat, tarih dersinde yapacağı “Lale Devri” konulu III. Ahmet'in fermanı ve şeyhülislamın fetvası ile ilk Türk matbaasını kurma izni verilmiştir. sunumu için kavram haritası hazırlamış ancak bazı hatalar yapmıştır. A. Çiçek aşısı B. Avrupa'ya öğrenci Bu bilgilere göre; uygulandı. gönderildi. I. Bazı devlet adamları matbaaya karşı bir tavır Lale Devri 11. SINIF SARMAL TARİH sergilemişlerdir. C. Tulumbacı Ocağı D. İlk kapitülasyonlar kuruldu. verildi. II. Matbaa, kültürel yozlaşmayı da beraberinde Buna göre Murat, kavram haritasında harflerle getirmiştir. gösterilen hangi ifadeleri silerse hatasını düzelt- miş olur? III. Matbaanın kuruluşunda şeri esaslara dikkat edilmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) A ve B B) A ve C C) B ve D A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) A, B ve C E) B, C ve D D) II ve III E) I, II ve III 75

TEST-14 SARMAL TEST - 1 1. Osmanlı Devleti'nin XVII. yüzyılda İran ile yaptğı sa- 4. 1618-1648 yılları arasında gerçekleşen Otuz Yıl Sa- vaşların kısa aralıklarla tekrarlandığı görülmüştür. vaşları, dinî gerekçelerle ortaya çıkmış sonraki za- manlarda ise siyasi bir özellik kazanmıştır. Bu duruma bakarak, aşağıdaki yargılardan han- Bu iddiaya aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak gisine ulaşılabilir? gösterilebilir? A) Batıdaki sorunlar çözümlenmiştir. B) İran denetim altında tutulmuştur. A) Reform hareketlerinin etkisi ile savaşların başla- C) Savaşlardan kesin sonuç alınamamıştır. ması D) İran topraklarının tamamı alınmıştır. E) Avrupa ile İran'a karşı ittifak yapılmıştır. B) Katolik Fransa’nın Protestanların tarafında sava- şa katılması C) Hollanda ve İsviçre’nin savaşlara dâhil olması D) Protestanların savaştan sonra güçlerini artırma- ları E) Savaşların bitimi ile din ve mezhep özgürlüğü an- layışının güç kazanması 2. “XVII. Yüzyıl Osmanlı-Avusturya İlişkileri” adlı bir 5. Aşağıdakilerden hangisi Yeni Çağ’da Avrupa’nın kitap okuyan Ceyda’nın aşağıdaki konu başlıkla- bilimsel ve fikri hayatına yön veren isimleri ara- rından hangisi ile karşılaşma ihtimali daha azdır? sında gösterilemez? A) Çeşme Baskını B) Zenta Muharebesi A) Nikola Tesla B) Copernicus C) II. Viyana Kuşatması D) Zitvatorok Antlaşması C) Thomas More D) Immanuel Kant E) Vasvar Antlaşması E) Jean Jacques Rousseau 3. Avrupalı denizciler tarafından XVI. yüzyılda başlatı- 6. Osmanlı Devleti, Anadolu’nun transit bölge olma lan Coğrafi Keşifler, Avrupalı krallar tarafından para- özelliğini korumak ve bu durumun devamlılığını sal anlamda desteklenmiştir. sağlamak adına dünya ticaretinin kalbinin attığı Akdeniz’de hâkim güç olmak istemiştir. 11. SINIF SARMAL TARİH Bu desteğin; Buna göre; I. yeni kıtaların bulunması, I. Kıbrıs’ın Fethi, II. Mora’nın Venediklilerden geri alınması, II. sömürgelerin elde edilmesi, III. Hotin Seferi III. yeni ticaret yollarının bulunması gelişmelerinden hangilerini kolaylaştırdığı söyle- gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’de hâkim güç olmaya çalıştığının gös- nebilir? tergesidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III 78

………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı Puan: 11. Sınıf Tarih Dersi 1. Dönem 1. Ortak Sınavı Adı-Soyadı: Sınıfı ve Numarası: 1. Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda hangi sebepler yüzünden Avrupalı devletlerle mücadele etmiştir? Aşağıda yer alan devletlerin karşılarına kısaca yazınız. (20 Puan) Avusturya: ............................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. Rusya: ...................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................. Venedik: ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................... Lehistan: .................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................. 2. a) Karlofça Antlaşması hangi devletlerle imzalanmıştır? (5 Puan) ................................................................................................................................................................................................. b) Karlofça Antlaşması (1699) ile İstanbul Antlaşması’nı (1700) Avrupa ve Osmanlı Devleti açısından değerlen- diriniz. (11 Puan) ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. 3. Otuz Yıl Savaşları ve Westphalia Barışı ile ilgili aşağıda yer alan yargılardan doğru olanların karşısına (D), yanlış olanların karşısına (Y) koyunuz. (10 Puan) ..... 1. Osmanlı Devleti, Otuz Yıl Savaşları’nda Katolikleri desteklemiştir. 11. SINIF SARMAL TARİH ..... 2. Otuz Yıl Savaşları’nda İngiltere ve Fransa Protestanların tarafında yer almışlardır. ..... 3. Otuz Yıl Savaşları'nda taraflar birbirlerine karşı üstünlük kuramamıştır. ..... 4. Westphalia Barışı’nın imzalanması ile Habsburg Hanedanlığı otoritesini ve gücünü büyük ölçüde yitirmiştir. ..... 5. Hollanda, Westphalia Barışı ile bağımsızlığını elde etmiştir. 81

1850 SICAK BÖLGE 1 000 km 1914 Rejimin biçimi: Cumhuriyet Cermen Rejimin türü: Liberal demokrasiler ‹mparatorluk Konfederasyonu Otoriter rejimler Anayasal olan, ama liberal Krall›k demokratik bir işleyişin ya da prenslik olmad›¤› rejimler 1850-1914 arasında Avrupa’daki Siyasal Rejimler b) Sanayi İnkılabı Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ne Etkileri • Sanayi İnkılabı; XVIII. yüzyılın ikinci ✔ Milliyetçilik akımının etkisi ile önce Sırplar daha son- yarısında ilk olarak İngiltere’de ra da Yunanlar isyan hareketlerine başladılar. ortaya çıkan, kısa zamanda di- ✔ Sırplar, Avrupalı devletlerin de kışkırtmasıyla ilk ola- rak 1804’te ayaklandılar. 1812 Bükreş Antlaşması ile ğer Avrupa ülkelerinde ya- ayrıcalık, 1817 yılında da Prenslik (özerk yönetim) kur- ma hakkı elde ettiler. 1829 Edirne Antlaşması ile bu yılan üretimde ve sanayi- hakları onaylandı. de kol ve insan gücünün ✔ Yunanlar Sırplara göre Avrupalı devletlerden daha çok destek alarak 1821’de Mora’da ayaklandılar. Os- yerini makinelerin al- manlı Devleti, Mehmet Ali Paşa’nın yardımıyla Mora İsyanı’nı bastırdı. 1827 Navarin Baskını, arkasından Buharlı makine maya başlaması süreci yaşanan Osmanlı-Rus Savaşları neticesinde 1829’da olarak tanımlanabilir. Edirne Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile Yunanlar bağımsızlıklarını kazandı. Sebepleri 11. SINIF SARMAL TARİH ✔ Yunanların bağımsızlığından sonra XX. yüzyılın baş- ✔ Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri ile ya- larına kadar diğer azınlıklar da bağımsızlıklarını ilan etti. şanan bilimsel ve teknik gelişmeler ✔ Thomas Newcomen, Denis Papin ve James ✔ Özgürlük, eşitlik, demokrasi, cumhuriyet gibi fikirler; Watt’ın katkılarıyla buhar makinesinin yapılması ve Tanzimat, Islahat fermanlarının ilan edilmesine ve Meş- diğer teknolojik gelişmeler rutiyet rejimine geçilmesinde etkili oldu. ✔ Siyasi otoritelerin bilim insanlarını ve girişimcileri desteklemesi ✔ Modern tarımsal faaliyetler ile kent sanayisine hazır iş gücünün ortaya çıkması 85

TEST-7 XIX. YÜZYILDA SOSYAL HAYATTAKİ DEĞİŞİMLER - 2 1. Osmanlı yöneticileri demir yollarının; iç güvenliğin 3. II. Abdülhamid Dönemi’nde büyük bir kısmının İs- sağlanması, devlet gücünün imparatorluğun uzak lam dünyasından toplanan bağışlarla yapıldığı ve köşelerine ulaştırılması ve savaş dönemlerinde cep- kutsal topraklarla bağlantı kurulmasını kolaylaş- heye asker ve malzeme taşınabilmesi gibi konularda tırmayı hedef edinen demir yolu aşağıdakilerden devlete önemli katkılar sağlayacağını düşünmüşler- hangisidir? dir. Ayrıca demir yolları sayesinde tarımsal vergilerin daha etkin bir biçimde toplanabileceği ve yeni alan- A) Bağdat Demir Yolları ların tarımsal üretime açılacağı da düşünülmüştü. B) Berlin-İstanbul Demir Yolu Bu bilgilere göre demir yollarının aşağıdakiler- den hangisinin gelişmesine katkı sağlayacağı C) Aydın-İzmir Demir Yolu savunulamaz? D) Hicaz Demir Yolları A) Ekonomik faaliyetler E) Ankara-Sivas Demir Yolu B) Tarımsal üretim 4. Edirne C) Merkezî otorite D) Askerî sevkiyat E) Demokratik yönetim İstanbul Samsun Ankara Erzincan Afyonkarahisar Elazığ Konya Mardin 2. 1840 1912 Kaynak: 375 1100 Histoire de la République İstanbul 110 300 turque İzmir 20 (İstanbul, 1935) ve Ankara 12 35 On Beşinci Yıl Kitabı (İstanbul, 1938). Adana 70 42 Bursa 100 80 Osmanlı Dönemi’nde yapılan Edirne 83 Rus yönetimi veya işgalinde yapılan Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan 11. SINIF SARMAL TARİH Osmanlı Devleti’nde 1840-1912 yıllarında Büyük 1938’de yapılmakta olan Kentlerin Nüfusları (Bin olarak) Yapılması 1938’de düşünülen Tabloda yer alan veriler dikkate alındığında aşa- Türkiye’de Demir Yolları ğıdaki yorumlardan hangisi yapılabilir? A) Ordunun asker ihtiyacı azalmıştır. Haritada verilenler dikkate alındığında Osmanlı B) En fazla göç alan bölge Balkanlar olmuştur. demir yolu politikaları ile ilgili aşağıdakilerden C) Sanayileşme süreci nüfus artışının temel sebebidir. hangisi söylenebilir? D) Edirne nüfusunun azalmasında iklim şartları etki- A) Avrupalı şirketlerin katkısı ile çalışmalar yapıl- lidir. mıştır. E) Bazı şehirlerde nüfus en az iki kat artmıştır. B) Karadeniz halkı demir yolu yapımına karşıdır. C) Anadolu’nun doğusundaki şehirlere yatırım ya- pılmamıştır. D) Azınlıkların devlete olan bağlılıklarında artış sağ- lanmıştır. E) Ağırlıklı olarak asker ve gıda taşımacılığı yapıl- mıştır. 102

TEST-11 SİMÜLASYON TESTİ 1 ve 2. soruları aşağıdaki haritaya göre cevaplayınız. ‹SVEÇ Atlas Okyanusu B‹RLEŞ‹K Kuzey Moskova KRALLIK Denizi RUSYA Londra PRUSYA Varşova Berlin Paris Viyana FRANSA AVUSTURYA ‹SPANYA OSMANLI Karadeniz Madrid İ M P A ‹stanbul RATOR L U Ğ U Akdeniz Demir-çelik sanayi ve Diğer sanayi kollar› Kömür Germen Konfederasyonu dönüştürmeye dayal› metalürji Tekstil sanayii Demir 1850’de başl›ca demir yollar› XIX. Yüzyılın Ortalarında Avrupa'da Sanayileşme 11. SINIF SARMAL TARİH 1. Dokuma sanayisi alanında aşağıdaki ülkelerden 2. Haritada verilenler dikkate alındığında aşağıdaki- hangisinde herhangi bir gelişme söz konusu de- lerden hangisine ulaşılamaz? ğildir? A) Demir yolu ulaşımı alanında en gelişmiş ülkenin A) İngiltere B) Rusya İngiltere olduğuna C) Fransa B) Fransa ve Almanya’da demir-çelik sanayisinin ge- D) Yunanistan E) Almanya liştiğine C) Avrupa genelinde farklı sanayi kollarının gelişme gösterdiğine D) Doğu Avrupa’daki sanayileşme sürecinin daha yavaş olduğuna E) İspanya’nın ulaşım politikalarında önemli adımlar attığına 112

………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı Puan: 11. Sınıf Tarih Dersi 1. Dönem 2. Ortak Sınavı Bastille Hapishanesi Adı-Soyadı: Medrese Sınıfı ve Numarası: Asâkir-i Mansûre-i İbrahim Mütefferika Muhammediye Denis Papin Kabakçı Mustafa İsyanı 1. Yukarıdaki tabloda yer alan kavram ve kişilerin olaylarla ilişkisini aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız. (6 Puan) 1. Nizam-ı Cedit Dönemi 2. Fransız İhtilali 3. Sanayi İnkılabı .................................. .................................. .................................. 4. Vakay-ı Hayriye 5. Lale Devri 6. Suhte İsyanları .................................. .................................. .................................. 2. Aşağıda yer alan yargılardan doğru olanların karşısına (D), yanlış olanların karşısına (Y) koyunuz. (10 Puan) ..... 1. II. Mahmud Dönemi’nde kurulan Sekban-ı Cedit, Yeniçerilerin tepkisi yüzünden kaldırılmıştır. 2. Kepler “Toplum Sözleşmesi” adlı eserinde, toplum düzeninin sözleşmelere dayandığını vurgulayarak ..... devleti yüceltmiştir. ..... 3. Rönesans ile birlikte hümanizm fikri yayılmaya başlamıştır. ..... 4. Mekteb-i Mülkiye, Abdülaziz Dönemi’nde subay yetiştirmek amacıyla açılmıştır. ..... 5. Osmanlı Devleti’nde milliyetçilik akımının etkisi ile önce Sırplar daha sonra da Yunanlar isyan etmiştir. 3. Fransız İhtilali’nin sonuçlarının Osmanlı Devleti’ne etkilerini 5 madde hâlinde yazınız. (15 Puan) 11. SINIF SARMAL TARİH 1) ........................................................................................................................................................................................... 2) ........................................................................................................................................................................................... 3) ........................................................................................................................................................................................... 4) ........................................................................................................................................................................................... 5) ........................................................................................................................................................................................... 4. Sanayi İnkılabının sonuçlarından 5 tanesini yazınız. (10 Puan) 1) ........................................................................................................................................................................................... 2) ........................................................................................................................................................................................... 3) ........................................................................................................................................................................................... 4) ........................................................................................................................................................................................... 5) ........................................................................................................................................................................................... 117

SICAK BÖLGE 1. XVIII - XX. Yüzyıl Siyasi Gelişmeleri (1774-1914) Avusturya Lehistan Rusya Fransa Podolya Erdel Kırım Hanlığı Hazar Denizi Eflak İspanya İtalya Edirne Karadeniz Kafkasya İstanbul Fas Akdeniz İran Cezayir Libya Arabistan Basra Körfezi Osmanlı Devleti’nin Toprak Kayıpları (1699-1913) Mısır Kızıldeniz Balkan Devletleri’nin Osmanlı Devleti’nin kurulduğu bölge (1829-1913) 1913 yılındaki sınırları İngiltere (1878-1882) Avusturya Macaristan (1699-1908) İtalya (1912) Rusya (1699-1878) Fransa (1830-1881) İran (1639) 11. SINIF SARMAL TARİH 2. Osmanlı Topraklarını Paylaşma Mücadelesi a) Viyana Kongresi (1815) • Milliyetçilik akımı, Panslavizm politikası, Boğazlar mese- • Fransa’nın İhtilal Savaşlarından yenik ayrılmasıyla bo- lesi, Sanayi İnkılabı, Mısır sorunu vb. iç ve dış gelişmeler zulan Avrupa düzenine yeniden şekil vermek amacıyla Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyılda iyice zayıflamasında et- 1815’te Viyana Kongresi toplandı. kili olmuştu. • Kongrede; milliyetçilik, eşitlik, öz- • Osmanlı Devleti karşılaştığı sorunların çözümünde kimi gürlük, demokrasi gibi fikirlerin zaman İngiltere ile kimi zaman Rusya’yla kimi zaman da yayılmasını engelleme amacı taşı- Almanya ile iyi ilişkiler kurmaya çalışarak “denge siyase- yan “Metternich Sistemi” kabul ti” izledi. edildi. • 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması sonrası sıcak deniz- Avusturya Başbakanı • Bu kongrede ayrıca ge- lere inme konusunda büyük bir avantaj elde eden Rusya, Metternich nel anlamda Osmanlıla- Avusturya ile birlikte “Yunan (Grek) Projesi”ni uygulama- rın Avrupa’dan atılması- ya çalıştı. Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı nın hedeflendiği “şark amaçlayan bu proje, Avusturya imparatorunun ölümü yü- meselesi” gündeme geldi. zünden uygulanamadı. 120

SICAK BÖLGE 11. SINIF SARMAL TARİH Önemi ve Sonuçları 5 Adımda Meşrutiyetin İlanı ✔ Tanzimat Fermanı bütün halka hitap eden bir belge iken Islahat Fermanı daha çok gayrimüslimlere yeni 1. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin kurulması (1865) haklar getirdi. Gayrimüslimler birçok konuda Müslü- manlarla eşit seviyeye geldi. 2. Yeni Osmanlıların devlet içerisinde önemli kademe- ✔ Tanzimat Fermanı Osmanlı Devleti’nin kendi isteği ile lere gelmesi ve Sultan Abdülaziz’e meşrutiyeti ilan ilan edilmişti. Ancak Islahat Fermanı Avrupalı devletle- etme konusunda baskı yapması rin baskısı ile ilan edildi. ✔ Avrupalı devletler fermanın uygulanması konusunda 3. Meşrutiyete karşı olan Abdülaziz’in zorla tahttan Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etmeye devam indirilmesi ve V. Murad’ın tahta çıkarılması (1876) ettiler. 4. V. Murad’ın akıl sağlığının yerinde olmaması ve d) I. Meşrutiyet’in İlanı ve Kanun-ı Esasi (1876) tahttan indirilmesi (1876) • 1876 tarihine gelindiğinde ise Genç Osmanlılar (Jön Türkler) grubunun baskısı ve gayretiyle I. Meşrutiyet ilan 5. Meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren edilmiş ve Türk tarihinin ilk anayasası Kanun-ı Esasi yü- II. Abdülhamid’in tahta çıkarılması, Kanun-i Esasi’nin rürlüğe girmiştir. yürürlüğe girmesi ve meşrutiyet rejimine geçilmesi Gerekçeleri (1876) ✔ Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, Şinasi ve Hüseyin Avni Paşa gibi isimlerin yer aldığı • Meşrutiyet ile Osmanlı Devleti’nde ilk kez rejim deği- Yeni Osmanlıların devleti dağılmaktan kurtarmak için meşruti yönetime geçilmesi yönündeki çabaları şikliği (monarşiden meşrutiyete) yaşandı, ilk anayasa ✔ Anayasanın ilan edilmesiyle kanun üstünlüğü ilke- (Kanun-ı Esasi) yürürlüğe girdi, ilk kez seçimler yapıldı sini ön plana çıkarmak, azınlıkların ülke yönetiminde ve Türk tarihinin ilk parlamentosu (Mebusan Meclisi) ku- yer almasını sağlayarak Avrupalı devletlerin Osmanlı ruldu. Devleti’nin içişlerine karışmasını engellemek ✔ Milliyetçilik isyanlarının önüne geçerek devleti dağıl- Kanun-ı Esasi’nin Önemli Maddeleri maktan kurtarmak ✔ Padişah; vekillerin tayin ve azli, yabancı devletlerle • Meşrutiyet’in ilanı öncesinde Avrupalı devletler, Osman- sözleşme yapılması, savaş ve barış ilanı, kara ve deniz lı azınlıkları ile ilgili çeşitli kararlar almak için Tersane kuvvetlerinin kumandası, Meclis-i Umûminin toplanması Konferansı’nda bir araya gelmişlerdi. ve tatili, Heyet-i Mebusan’ın feshi padişahın mutlak hak- • Osmanlı Devleti de konferans toplandığı esnada meş- larındandır. İcraatlarından dolayı sorumlu tutulamaz. rutiyeti ilan ederek azınlıklara gereken hakların verildiğini ✔ Sadrazam ve şeyhülislamı bizzat padişah belirler, göstermek istedi. sadrazamın belirleyeceği diğer vekiller ise padişah ta- rafından onaylanır. Yeni Osmanlılar ✔ Kanun teklifi Heyet-i Vükela’ya (hükûmet) aittir. Ka- nun tasarıları Meclis-i Mebusan ile Meclis-i Âyanda ka- bul edilir ve padişah tarafından onaylanırsa kanunlaşır. ✔ Matbuat (basın-yayın), kanun dairesinde serbesttir. ✔ Müsadere, angarya ve işkence yasaktır. 126

TEST-3 OSMANLI TOPRAKLARINI PAYLAŞMA MÜCADELESİ - 3 1. RUSYA 3. XIX. yüzyılda; Viyana • 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi'ne göre, Os- AVUSTURYA MACARİSTAN manlı Devleti'nin barış zamanında Boğazları ya- bancı savaş gemilerine kapalı tutması, Bosna SIRBİSTAN ROMANYA Hersek BULGARİSTAN • 1856 Paris Antlaşması'na göre, Karadeniz'de hiçbir devletin savaş gemisi bulunduramaması Karadeniz kararlarıyla Batılı devletlerin aşağıdakilerden han- KARADAĞ gisini gerçekleştirmek istedikleri söylenebilir? A) Osmanlı Devleti'nin güçlenmesini önlemek Makedonya B) Rusya'nın, Boğazlar'dan geçişini engellemek C) Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmak YUNANİSTAN D) Rusya'yı Balkan politikasında serbest bırakmak E) Osmanlı Devleti'ndeki azınlık isyanlarını bastır- Akdeniz mak 1856’da Osmanlı 1878’den itibaren İmparatorluğu Avusturya işgali “Büyük Bulgaristan” altında kalan topraklar 4. 1878 Berlin Antlaşması'na göre üçe ayrılan Bulga- (Mart 1878) 1878’de özerk, 1908’de Yeni bağımsız devletler bağımsız Bulgaristan ristan'la ilgili şu kararlar alınmıştır: (Temmuz 1878) Rus etkisi I. Doğu Rumeli'ye muhtariyet verilecek. Berlin Antlaşması (1878) Sonrası Balkan Toprakları II. Asıl Bulgaristan, Osmanlı Devleti'ne bağlı bir Haritada yer alan bilgiler aşağıdakilerden hangi- prenslik olacak. sine kanıt olarak gösterilemez? III. Makedonya, ıslahat yapılması şartıyla Osmanlı A) Osmanlı Devleti’nin toprak kaybına uğradığına Devleti'ne bırakılacak. B) Balkanlarda siyasi dengelerin değiştiğine Bu maddelerden hangileri Osmanlı Devleti'nin iç C) Rusya’nın Balkanlarda nüfuz kurmaya çalıştığına işlerine karışıldığının göstergesidir? D) Osmanlı Devleti’nin Ege adalarında etkin oldu- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ğuna D) I ve II E) I, II ve III E) Rumeli’deki Osmanlı egemenliğinin sona erdiği- ne 11. SINIF SARMAL TARİH 2. XIX. yüzyılda Osmanlı egemenliğindeki Kıbrıs, Ce- 2020 / MSÜ zayir, Tunus ve Mısır Avrupalı devletler tarafından 5. Aşağıdakilerden hangisi II. Mahmut Dönemi’nde işgal edilmiştir. gerçekleşen siyasi olaylar arasında yer almaz? Bu bilgilere göre aşağıdakilerden hangisine ula- A) Kırım Savaşı’nın başlaması B) Bükreş Antlaşması’nın imzalanması şılamaz? C) Yunan İsyanı’nın çıkması A) Osmanlı vergi gelirleri azalmıştır. D) Mehmet Ali Paşa’nın isyan etmesi E) Fransa’nın Cezayir’i işgal etmesi B) Devletin topraklarında azalmalar olmuştur. C) Kuzey Afrika'daki Osmanlı egemenliği zarar gör- müştür. D) Sömürgecilik hareketleri Osmanlı Devleti'ni olum- suz etkilemiştir. E) Türkçülük anlayışı güç kaybetmiştir. 132

TEST-16 ÜNİTE TESTİ - 6 2019 / AYT 4. II. Meşrutiyet Dönemi’nin demokrasi tarihimize 1. Osmanlı Devleti’nde, II. Meşrutiyet’in ilanından salta- getirdiği en önemli yenilik aşağıdakilerden han- gisidir? natın kaldırmasına kadar (1908-1922) geçen on dört A) Âyan Meclisi’nin kurulması yıl içinde İstanbul’da yirmi dört hükümet kurulmuştur. B) Türkçülük akımının etkinlik kazanması C) Kanun-ı Esasi’nin yürürlüğe girmesi Bu bilgiden hareketle, Osmanlı Devleti’nin sözü D) Siyasi partilerin kurulması edilen dönemiyle ilgili olarak aşağıdakilerden E) Islahat çalışmalarının hızlanması hangisi söylenebilir? A) Kanunuesasi’nin yürürlükten kaldırıldığı 5. Osmanlı Devleti’nde; B) Padişahların sıklıkla değiştiği I. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması, C) Çok partili bir siyasal yapının oluşturulduğu II. gayrimüslimlerin askerlik yapabileceğine dair D) Parlamento seçimlerinin sık sık tekrarlandığı E) Ülke yönetiminde istikrarsızlığın yaşandığı kanunların çıkarılması, 2. Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda yapılan ıslahat- III. İttihatçı subayların meşrutiyetin ilanı için isyan ların yönetim ve hukuk alanında yoğunlaşması; başlatmaları I. Fransız İhtilali’nden etkilenilmesi, II. azınlık isyanlarının önlenmek istenmesi, gelişmelerinden hangileri, ordunun yenilik hare- ketlerinin gerçekleştirilmesinde rol oynadığına III. sınırların genişletilmesinin amaçlanması kanıt gösterilebilir? durumlarından hangileriyle açıklanamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III 11. SINIF SARMAL TARİH 3. Fransız İhtilali’nin getirdiği hürriyet, adalet ve eşitlik 6. 1871’den sonra Genç Osmanlılar, Sultan Abdülaziz gibi kavramlar Osmanlı aydınları üzerinde etkili oldu. yönetimine karşı muhalefetlerini arttırmaya başla- Bu durum Osmanlı Devleti’nde demokratikleşme ha- mışlardır. reketlerini başlattı. Bu durumun temel gerekçesi ile ilgili aşağıdaki- Aşağıdakilerden hangisi ile Osmanlı Devleti’nde lerden hangisi söylenebilir? A) Islahat çalışmalarında yabancı uzmanlardan fay- demokratikleşme çalışmalarının başladığı söyle- nebilir? dalanılması B) İngiltere’nin Osmanlı toprak bütünlüğünü savun- A) Islahat Fermanı maktan vazgeçmesi B) I. Meşrutiyet C) 93 Harbi’nde yaşanan toprak kayıpları D) Abdülaziz’in meşruti yönetime karşı olması C) Tanzimat Fermanı E) Donanmanın modernleştirilmesine yönelik yatı- D) II. Meşrutiyet rımların artması E) 31 Mart Vakası 160

TEST-17 SİMÜLASYON TESTİ 1, 2 ve 3. soruları aşağıdaki bilgilere göre cevaplayınız. Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun (Tanzimat Fermanı) Bazı Önemli Maddeleri (3 Kasım 1839) 1 Herkesin bildiği üzere Devlet-i Aliyye’mizin Tanzimat Madalyası 7 Bu kanunlar sadece din, devlet, mülk ve kuruluşundan beri Kur’an’ın yüksek milleti yeniden canlandırmak için hükümlerine ve şeriat kanunlarına Tanzimat konulmuştur. Tarafımızdan da bu tamamıyla uyulduğundan saltanatımızın madalyasının ön yüzü: kanunların tersine hareket edilmeye- kuvveti ve tebaamızın bayındırlık ve refahı Çerçevedeki kutucuk- ceğine dair söz verilir. en üst seviyeye ulaşmıştır. lar içinde Tanzimat’ın 8 Hırka-i Şerife odasında yapılacak bir 2 Ancak yüz elli senedir çeşitli sebeplerden ilkeleri yazılıdır. Üst merasimde de vekiller ve ulema hazır dolayı şeriata ve kanunlara uyulmadığı için sağdan saat yönünde: bulunarak aynı yemini edeceklerdir. evvelki güç ve refah zafiyet ve fakirliğe dönüşmüştür. Zayıfları korumak- 9 Kanunlara muhalif hareket edenler, kim İmparatorluğun onurunu olursa olsun, belirlenen kabahatlerine 3 Bundan böyle Devlet-i Aliyye’nin idaresi ihya etmek-Misafirper- göre layık oldukları cezaları görecekler- konusunda bazı yeni kanunlar oluşturul- dir. Bu cezaların icrasında hiç rütbeye ve ması mühim görülmüştür. verlik haklarını koru- hatır ve gönüle bakılmayacaktır. mak - Barış sanatlarını 4 Bu gerekli kanunların esası dahî can 10 Bu yüzden bu ferman Dersaadet ve tüm emniyetinin sağlanması, ırz, namus ve teşvik etmek-Eğitimi memleketimiz ahalisine ilan edilecektir. malın korunması, vergilerin düzenlenmesi yaygınlaştırmak- ve zorunlu askerliğin tesis edilmesinden 11 Bu yeni usulün inşa’allahu Tealâ ilelebet ibarettir. Herkese eşit adalet. sürmesine şahit olmaları için fermanın ilanı dost devletlerin sefirlerine de 5 Bundan böyle davaları şeriatın gereklerine resmen bildirilsin. göre ve herkese açık şekilde görülüp hüküm giymeyen hiç kimse gizli veya açık 12 Hemen Rabbimiz Tealâ Hazretleri şekilde idam edilemeyecektir. cümlemizi muvaffak buyursun ve bu kanunların tersine hareket edenler 6 Saltanatımız tebaası olan Müslüman ve Allahü Tealâ’nın lanetine mazhar diğer milletlere mensup tüm ahalinin can, olsunlar ve ilelebet rahat bulmasınlar. mal ve namus emniyeti taraf-ı şâhânemce Âmin. tam anlamıyla temin edilmiştir. 1. Ordu sisteminde değişiklik yapılması ile ilgili hu- 3. Tanzimat Fermanı ile ilgili bu maddeler dikkate suslar kaçıncı maddede ifade edilmiştir? alındığında aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşı- lamaz? A) 1. B) 3. C) 4. D) 8. E) 12. A) Kanun gücünün üstünlüğü padişah tarafından ga- 11. SINIF SARMAL TARİH 2. Osmanlı Devleti’nin son yıllarda yaşadığı sorunla- ranti altına alınmıştır. rın temel kaynağı ve Tanzimat Fermanı’nın ilan edil- B) Hiç kimseye rütbesi veya konumu itibariyle ayrıca- mesinin gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir? lık gösterilmeyeceği vurgulanmıştır. A) Diplomatik ilişkilerde başarısız olunması B) Yeniçerilerin faaliyetlerine göz yumulması C) Fermandaki esaslar doğrultusunda hukuki alanda C) Avrupa’daki gelişmelerin yeterince takip edilmemesi düzenlemelerin yapılması öngörülmüştür. D) Kanunlara ve şeriata uyulmaması E) Sınırların kontrol edilemeyecek kadar genişlemesi D) Fermanın hem yurt içinde hem de yurt dışında da duyulması için karar alınmıştır. E) Fermanın ilan edilmesinde Kırım Savaşı’nda Os- manlı Devleti’nin müttefik bulma çabası etkili ol- muştur. 162

SICAK BÖLGE 11. SINIF SARMAL TARİH 1. Osmanlı Devleti’nde Sanayileşme Çabaları ✔ Uzun süren, genellikle de mağlubiyetle sonuçlanan savaşlar ve iç isyanların ekonomiye getirdiği ağır yük- • Osmanlı Klasik Dönemi’nde ekonomik faaliyetlerin te- ler melini tarım oluşturmaktaydı. Tarımsal faaliyetler de tımar sistemi dâhilinde kontrol altına alınıyordu. Ancak XVII. ✔ Üretim potansiyeline sahip nüfusun askerî alanda yüzyıldan itibaren tımar sisteminin bozulması ile tarımsal görev alması üretimde önemli düşüşler yaşandı. ✔ Devletin ham madde-enerji-pazar organizasyonunu • Osmanlı Devleti’nin merkantilizm anlayışına uygun eko- sağlayamaması nomik politikalar üretmemesi ve ihracatı yasaklayan ka- ✔ Loncaların sahip oldukları dokunulmaz yapı ve reka- nunlar çıkarması, ülkeye sermaye betçi piyasaya karşı olmaları girişini de zorlaştırdı. ✔ Yeniçeriler ve ulema gibi bazı kesimlerin yapılmak •Sanayi İnkılabı’nın Osmanlı istenen ıslahatlara karşı olması ekonomisi üzerinde yıkı- • Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıldan itibaren sanayileşme cı etkileri oldu. Osmanlı hamlesinde başarılı olan Avrupa ülkeleri karşısında geri Devleti Batı’da ortaya kalmaya başladı. çıkan makineleş- me hareketini • XIX. yüzyılda Osmanlı tica- takip edemedi. ri hayatında Fransa ve Avrupa’da bu- İngiltere’nin hâkimiyeti har makineleriy- başladı. Ucuz ve kali- le çalışan fabri- teli ürünler pa- zarlayan bu kalar kurulurken Osmanlı ülkesinde üretim büyük ölçüde ülkeler, Os- atölyelerde ve el tezgâhlarında kol gücüne dayalı olarak manlı yerli sürdürülmeye çalışıldı. sanayisinin çökmesine • Sanayi İnkılabı’yla birlikte Osmanlı Devleti dışarıya ham neden oldu. madde satan, dışarıdan ise mamul madde alan bir devlet hâline geldi. • 1860’da Islah-ı Sanayi Komisyonu’nun kurulması, dokuma, çuha, basma ve demir Osmanlı Devleti’nin Sanayileşememesinin döküm fabrikaları, feshane, Temel Sebepleri tophane ve tersaneleri- nin açılması da ✔ Yabancı devletlere tanınan kapitülasyonlar ve ticari ekonominin dü- imtiyazlar zelmesine ciddi bir katkı sağla- ✔ Avrupa’daki teknik ve ekonomik gelişmelerin yeterin- ce takip edilmemesi ve geleneksel yöntemlerle üretim Zeytinburnu Demir-Çelik Fabrikası madı. faaliyetlerinin sürdürülmesi • 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması Osmanlı sana- ✔ Nüfus artış hızının yetersiz olması ve iş gücü ihti- yisinin ve ekonomisinin çöküşüne zemin hazırladı. yacının karşılanamaması • Mısır Meselesi ve Rusya tehdidine karşı destek almak ✔ Kalifiyeli eleman eksikliği ve sermaye sahibi giri- isteyen Osmanlı Devleti, İngilizlerle Balta Limanı’nı imza- şimci bir sınıfın olmaması lamak zorunda kaldı. Hem İngilizlere hem de yabancı tüc- carlara Osmanlı Devleti’nin aleyhine birçok imtiyaz verildi. ✔ Devletin sanayileşme ve ekonomi konularında uzun vadeli planlar üretememesi 170

TEST-7 ÜNİTE TESTİ - 3 1. XVIII ve XIX. yüzyılda Sanayi Devrimi beraberinde 3. Aşağıda II. Mahmud Dönemi'nde çıkarılan ve ilk Avrupa'da sosyal ve ekonomik değişmeleri getirdi. resmî gazete olan Takvim-i Vekayî'ye yer verilmiştir. Sanayi İnkılabı'nın etkisiyle kırdan kente doğru baş- layan göçler şehirlerde iş gücünün oluşmasını sağla- Buna göre; dı. Bu dönemde Avrupa'da nüfus hızla arttı. Nüfusun hızlı bir şekilde artmasında; Orta Çağ Avrupası'na göre doğum oranlarının yükselmesi, salgın hasta- lıkların önüne geçilmesi, ölüm oranlarının azalması, ekonomik refahın oluşması, ekonominin tarım ekse- ninden çıkıp sanayi ve diğer sektörlere kayması ve sağlıklı beslenmeyle insan ömrünün uzaması gibi sebepler gösterilebilir. Bu bilgilerden hareketle nüfusun bir ülkede art- I. merkezî otoritenin gücünü arttırmak, masının o ülkeye sağladığı avantajlar arasında; II. ıslahatlar konusunda Avrupalı devletlerin des- I. devletin askeri ve siyasi güç kazanması, teğini almak, II. ekonomide kalkınma için gerekli iş gücüne sahip III. yönetimin icraatları konusunda halkı bilgilendir- olunması, mek III. savaş gücünün insan sayısına orantılı olarak amaçlarından hangilerine ulaşılmak istendiği söy- lenebilir? artması durumlarından hangileri gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 4. XIX. yüzyılda şehirleşmenin artmasıyla birlikte ihti- 2. İnsanların rahat yaşama isteği, başkent İstanbul'u yaçların da artması kaçınılmaz hâle gelmiş, devlet halkın yaşam koşullarını iyileştirmek için tedbirler her zaman önemli bir cazibe merkezi yapmıştır. alma ihtiyacı duymuştur. XIX. yüzyılda taşradan göçler öylesine artmıştı ki İstanbul'a giriş ve yerleşim denetim altına alınmaya Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu tedbirlere çalışılmış hatta bunun için bir çeşit pasaport olan ---- örnek olarak gösterilemez? uygulaması başlatılmıştır. A) Limanların modernleştirilmesi B) Altyapı hizmetlerinin yapılması Parçada yer alan boşluğa aşağıdakilerden hangi- C) Düyun–ı Umumiye İdaresi'nin kurulması D) İş merkezlerinin sayısının arttırılması sinin getirilmesi uygun olur? E) Modern belediyelerin kurulması 11. SINIF SARMAL TARİH A) Islah–ı Sanayi Komisyonu 5. XIX. yüzyılda İstanbul’un idari yapısında ciddi deği- B) İhtisab Nezareti şimlere gidilmiştir. 1826’da İhtisab Nezareti (kamu düzenini korumak ve denetlemekle görevli teşkilat) C) Mürur tezkiresi kurularak esnaf denetimi, şehir güvenliği, göç deneti- mi, vergi denetimi görevlerini bu kurum üstlenmiştir. D) Frenk modası Buna göre İhtisap Nezareti memurlarının günü- E) Millî İktisat Politikası müzdeki kamu görevlilerinden hangileri ile ben- zerlik gösterdiği söylenemez? A) Polis B) Zabıta C) Mali müfettiş D) Öğretmen E) Bekçi 188

3, 4 ve 5. soruları aşağıdaki görsellere göre cevaplayınız. 1. Görsel: Emirgan Kız Ortaokulu Öğrencileri (1893) 2. Görsel: Körler Okulu Öğrencileri (1893) 3. Görsel: Osmanlı sarayında Beethoven (1915) 4. Görsel: Kadınlar Dünyası Dergisi (1914) 3. Görsellerde yer alan gelişmelerin ortaya çıkmasın- 5. 1 ve 2. görselden yola çıkarak yapılabilecek en 11. SINIF SARMAL TARİH da aşağıdakilerden hangisinin doğrudan etkisinin doğru değerlendirme hangisidir? olduğu söylenebilir? A) Balkan Savaşları A) Islahat Fermanı gayrimüslimlerin eğitim almasını B) Kırım Savaşı sağlamıştır. C) Vaka-i Hayriye D) Tanzimat Fermanı B) Toplumun farklı kesimlerinin eğitim alma hakkı E) Sanayi İnkılabı vardır. C) Eğitim, Osmanlı Devleti’nin öncelikli meselesidir. D) Teknik eğitim Osmanlı son dönemlerinde önem kazanmıştır. E) Eğitim politikaları tamamen devlet kontrolü altında- dır. 4. Görsellerden yola çıkarak Osmanlı Devleti’nde hangi alanda gelişme yaşandığı söylenemez? A) Tıp B) Basın-yayın C) Sosyal devlet D) Müzik E) Kadın hakları 191

TEST-9 SARMAL TEST - 4 1. 4. XVII. yüzyılın sonlarına doğru Çar I. Petro’nun tahta I geçmesiyle birlikte güçlenmeye başlayan Rusya bu yükselişini XVIII. yüzyılda da devam ettirdi. Petro’nun III dış politikası; Baltık Denizi’ne egemen olma, Kırım’ı II alarak Karadeniz’e ulaşma, Balkanlara doğru yayıl- ma ve Boğazları ele geçirerek sıcak denizlere inme amaçlarına dayanıyordu. Buna göre Rusların aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile tarihî hedeflerine daha çok yaklaştık- ları söylenebilir? XVII. yüzyıla ait bu haritada numaralarla göste- A) Çehrin B) İstanbul C) Küçük Kaynarca D) Belgrad rilen yerlerde kurulan devletler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? E) Prut Avusturya Lehistan Rusya 5. Yeni Çağ ile birlikte başlayan Coğrafi Keşifler, ar- A) I II III III I dından Rönesans ve Reform hareketleri, çeşitli fikir B) II I III akımlarının doğmasında etkili olmuştur. I II C) II III II Buna göre; D ) III I. Hümanizm, E) I II. Sosyalizm, III. Sekülerizm 2. Osmanlı Devleti’ni XVII. yüzyılda doğuda en fazla fikir akımlarından hangileri Yeni Çağ’da Avru- pa’da yaşanan gelişmeler sonucunda ortaya çık- uğraştıran devlet Safevilerdir. mıştır? Buna göre; A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Nasuh Paşa, D) I ve III E) II ve III II. Serav, III. Kasr-ı Şirin antlaşmalarından hangileri Osmanlı Devleti’nin 6. Coğrafî Keşifler sonucunda Avrupa’ya bol miktarda XVII. yüzyılda Safevilerle karşı karşıya geldiğinin kanıtıdır? değerli maden girişi yaşanmış, değerli madenlerin Osmanlı’ya girişi ise enflasyona sebep olmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Bununla birlikte ticaret yollarının yön değiştirmesiy- le Osmanlı’nın elindeki Akdeniz limanlarının önemi D) I ve II E) I, II ve III azalmış, kapitülasyonların sürekli hâle gelmesiyle Osmanlı Devleti artık açık pazar hâline gelmiştir. 11. SINIF SARMAL TARİH 3. Kanuni Dönemi’nde başlayan ve XIX. yüzyıla ka- Bu gelişmelerin; dar süren Osmanlı-Avusturya rekabetinin temel sebebinin aşağıdakilerden hangisi olduğu söyle- I. Osmanlı Devleti’nde fiyatların yükselmesi, nebilir? II. Avrupa’da feodal anlayışın etkisini arttırması, A) Macaristan ve Orta Avrupa’da hâkimiyet kurmak III. kapitülasyonlardan birçok devletin faydalanması B) Boğazların kontrolünü ele geçirmek C) Karadeniz ticaretinde söz sahibi olmak durumlarından hangilerine ortam hazırladığı sa- D) Azınlıkların isyan etmesini engellemek vunulabilir? E) Baharat Yolu’nda egemenlik kurmak A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 192

SÖZLÜK Akçe: Osmanlı Devleti'nin ilk zamanlarından itibaren bastırılan ve Fetva: İslam hukuku ile ilgili bir sorunun dinî hukuk kurallarına göre 11. SINIF SARMAL TARİH kullanılan gümüş para birimi. çözümünü açıklayan, şeyhülislam veya müftü tarafından verilebilen Aristokrasi: Bir toplulukta belirli bir soyun, diğer soylara göre üstün ka- belge. bul edildiği ve bu soyun toplumu yönetme hakkına sahip olduğu siyasal Gaza: Özellikle Osmanlılarda din için yapılan savaşı ifade eden ve bir ve toplumsal sistem. fetih ideolojisi haline gelen terim. Askerî: Osmanlılarda reayadan ayrı olarak elinde padişah beratı bulu- Hanedan: Hükümdar, devlet büyüğü vb. bir kişiye dayanan soy nan, vergi ve yargılamada özel statüye sahip zümre. Haraç: Gayrimüslimlerden alınan ürün vergisi. Avarız: Olağanüstü hâllerde alınan vergi. Hidiv: Osmanlı Devleti’nde Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan sonra Mısır Âyanlık: Osmanlılarda şehir ve kasabalarda devletle halk arasındaki valilerine verilen unvan. ilişkileri düzenleyen kimselere verilen ad. Himaye-i Etfal: Yoksul ve korunmaya muhtaç çocuklara ve ailelere Babıâli: XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren Paşa Kapısı ve Sadâret bakım, eğitim, sağlık, kültür hizmetlerini sistemli bir biçimde sunmak için Dairesi, nezâretlerin kurulmasından sonra da Osmanlı hükümeti oluşturulmuş bir kurum. Çocuk Esirgeme Kurumu. mânasında kullanılan bir tabir. Hümanizm: Eski Yunan ve Latin kültürünü en yüksek kültür örneği Babûsselam: Topkapı Sarayı’nın ikinci avlusuna geçişi sağlayan en olarak alan ve Orta Çağ’ın skolastik düşünüşüne karşı XIV. yüzyılda büyük kapısı. doğan felsefe, bilim ve sanat görüşü, insancılık. Barok: Avrupa’da XVI. yüzyıl sonunda doğan bir sanat üslûbu. İlmiye: Eğitim, hukuk, din işlerinin yürütülmesinden sorumlu askerî sınıf Beylerbeyi: Osmanlı taşra teşkilâtında en büyük idarî birim olan eyale- İltizam sistemi: Tımar sisteminin uygulanmadığı bölgelerde mukataa tin askerî ve idarî âmiri. topraklarına ait vergilerin belli bir bedel karşılığında genellikle bölgenin Büyük kaçgun: Celâli İsyanları yüzünden Anadolu halkının toprağını zenginleri tarafından toplanması. terk edip şehirlere ve dağlara gitmesi. İmdadiye: Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyıl sonlarından itibaren görül- Cebelü: Dirlik gelirleri ile yetiştirilen tam donanımlı atlı askerdir. en ve Tanzimat dönemine kadar devam eden malî bir yükümlülük. Cihanşümul: Evrensel. İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültürel, etnik, ekonomik Cihat: Nefisle mücadele, İslâm’ı tebliğ ve düşmanla savaşma anlamında ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz eden farklı halkları bünyesinde toplay- kullanılan terim. an devlet. Cizye: Gayrimüslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığında İskân siyaseti: Osmanlılarda Balkanlarda yeni fethedilen yerlerin daha alınan vergi. uzun süre elde kalması için Anadolu’daki Türk ailelerinin bu bölgelere Cülus bahşişi: Padişahların her cülusunda (tahta çıkma) Kapıkulu yerleştirilmesi. askerlerine dağıtılan bahşiş. İstibdat: Uyruklarına hiçbir hak ve özgürlük tanımayan sınırsız monarşi, Çiftbozan: Toprağını izinsiz olarak terk eden veya üç yıl üst üste ek- despotluk, despotizm. meyenden alınan vergi. İstimalet Politikası: Gönül alma, cezbettirme anlamlarına gelir. Çifthane: Bir çift öküz ile işletilebilen araziden alınan vergi. Osmanlılar çeşitli vaatler ve politikalarla istimalet siyasetini uygulayarak Dârülaceze: Kimsesiz çocukları, yaşlı ve muhtaçları barındırmak Balkanlara süre hâkim olmuştur. amacıyla 1896’da İstanbul’da açılan bir hayır kurumu. İttihat: Birleşme, birlik kurma, bir olma. Dârülhayr-ı Ali: II. Abdülhamit Dönemi’nde açılan yetimlere mesleki Jeopolitik: Coğrafya, ekonomi, nüfus vb.nin bir devletin politikası üzeri- eğitim verilen ilköğretim seviyesindeki eğitim kurumu. ndeki etkisi. Denge siyaseti: Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa devletlerinin Kadı: Hukukî uyuşmazlıkları ve davaları karara bağlamak üzere dev- arasındaki çıkar çatışmalarından yararlanarak varlığını devam ettirme letçe tayin edilen görevli, hâkim. politikası. Kadırga: Daha çok Akdeniz'de kullanılan çektiri (çektirme) tipi bir savaş Devşirme Sistemi: Hristiyan ailelerin sağlıklı olan küçük yaştaki gemisi. Asıl hareket mekanizması kürektir ve yelken buna yardımcı çocuklarının ya vergi karşılığında ya da gönüllülük esasına göre aileler- olması için tasarlanmıştır. inden alınması ve devlet hizmeti için yetiştirilmesidir. Kafes usulü (şimşirlik): Sancağa çıkma sisteminin kaldırılmasından Diplomasi: Uluslararası ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü. sonra şehzadelerin Topkapı Sarayı’na kapatılması ve eğitimlerini bu- Divân-ı Hümâyun: Osmanlı devlet yönetiminde XV. yüzyıl ortasından rada almaları. XVII. yüzyılın ilk yarısına kadar en önemli karar organı. Kalvenizm: Tanrı ile kul arasına hiçbir otoritenin giremeyeceğini, Dogmatizm: Öne sürülen öğreti ve ilkeleri eleştirmeden doğru olarak Hristiyanlığın eski sadeliğine dönmesini savunan I. Calvin tarafından benimseyen ve benimsediği varsayımlardan katı bir yöntemle önermel- ileri sürülen Protestanlığın özel bir kolu. er türeten anlayış. Kalyon: İngilizler tarafından XVI. yüzyılda geliştirilen rüzgarla giden, üç Ekber (büyük) ve Erşed (olgun) sistemi: I. Ahmed Dönemi’nden iti- direkli, yelkenli, büyük savaş gemisidir. baren hanedan içerisinde en yaşlı ve en olgun olanın tahta geçmesini Kanun-ı kadim: Daha çok eski örfî hukuk uygulamalarına işaret eder. öngören sistem. Geleneksel olarak uygulanan ve geçerliliği sürekli olan kurallar, “Kanun-ı Enderun: İç saray. Devlet görevlisi yetiştiren Enderun Mektebi, üst kadim oldur ki evvelin kimse bilmeye” ifadesiyle tarif edilir. düzey devlet görevlileri ve padişahın yakın hizmetini yerine getiren Kanunname: Osmanlılarda devlet tarafından belirlenen ve derlenen görevlilerin bulunduğu bölüm. kanunları ifade eden bir terim. Federalizm (Federatif Yapı): İç işleri itibarıyla özerk olan devletlerin Kapitülasyon (imtiyaz-ı mahsusa): Yabancı devletlere Osmanlı (federe devlet) oluşturduğu siyasi bir birliktir. Bu devletler dış politikada Devleti’nde ticari faaliyetlerini gerçekleştirmeleri için verilen siyasi, hu- ortak bir anlayış ile hareket ederler. kuki, ekonomik imtiyazlardır. Feodalite: Orta Çağ Avrupa’sında etkili olan, toprağı ve üzeri- Katoliklik: İnanç ve ahlâk alanında papanın otorite kabul edildiği, nde yaşayan insanları soylu veya zenginlerin malı sayan, merkezî Hristiyanlığın en kalabalık cemaatini teşkil eden Hristiyan kilisesi/ krallıkların büyük toprak sahipleri üzerinde tam kontrolü sağlayamadığı mezhebi. siyasi düzen. Konfederasyon: Birden fazla ülkenin genellikle dış işleri ve savunma Ferman: Osmanlı Devleti’nde padişahın verdiği, uyulması gerekli alanlarında federasyona göre biraz daha ılımlı bir bağımlılık içinde ortak hükümleri taşıyan yazılı buyruk, yarlık. politika ve yönetim izleyip diğer alanlarda ise bölgesel yönetimlerinde serbest bulundukları devletler topluluğu. 207