11.SINIF FELSEFE SB-2024 DEMO

Felsefe SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 11.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Yeni Nesil Simülasyon Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Eng nONÜÇ Mustafa SEDEF

SICAK BÖLGE MÖ 6.YY – MS 2.YY FELSEFESİ • Çin'de Taoizmin egemen olduğu bir düşünce ve yaşam egemendir. Tao, evrenin özüdür. Çin felsefesinin İlk Medeniyetlerin Felsefenin Doğuşuna Etkisi belirgin özelliği günlük hayata dair pratik uygulamalar içer- mesidir. Felsefe, insanın varlığı, evreni ve kendisini anlama ve sorgulama çabası olarak değerlendirilebilir. Bu anlam- • İran felsefesinde Zerdüşt'ün kurduğu mazdeizm da felsefe insan zihnine dayalı düşünsel bir etkinliktir. İn- dini etkindir. Bu dinde düalist bir anlayış vardır. İyilik ve sanların varlığı ile birlikte düşünme faaliyetleri başladığına kötülüğün çatışması söz konusudur. Ahuramazda iyiliği; göre felsefenin de insanın varlığıyla birlikte başladığını Ehriman'da kötülüğü temsil eden tanrılardır. Dünya bu kabul edebiliriz. Ancak ilk uygarlıklarda felsefi düşünce, karşıtların çatışmasının yaşandığı yerdir. En sonunda iyi- mitos, masal ve mistik ögelerle iç içe olmuştur. lik üstün gelecektir. Felsefi Düşüncenin Nitelikleri Anadolu'da Yaşamış Antik Çağ Filozofları Sümerler Hint Mezopo- İzmir = Anaxagoras - Herakletios - Ksenofenes Çin tamya Çanakkale= Aristoteles Felsefi Sinop = Diogenes Düşünce Mısır Denizli = Epiktetos İran Aydın = Thales – Anaximandros - Anaximenes 11. SINIF SARMAL FELSEFE • Sümerlerde yazı, dil, astronomi, felsefe, din ve mi- MÖ 6. yy - MS.2 yy Felsefesinin Ayırıcı Nitelikleri toloji öne çıkmıştır. Sümerlerdeki Gılgamış Destanı'nında Bu döneme Antik Çağ da denir. Antik Çağ'da mitolojik ögeler ve felsefe iç içedir. Evreni düzenlemekle yükümlü Tanrı Enlil'dir. Enlil dünya işlerini düzenlemekle • İlk neden problemi görevli küçük tanrılar yaratmıştır. Sümer dini evren ile iliş- • Değişim problemi kilendirilmiş bir dindir. • Sokrates ve sofistlerde bilgi ve ahlak • Platon ve Aristoteles'te varlık, bilgi ve değer soru- • Eski Mısır felsefesi dinsel bir nitelik taşır. İlk tanrı nunu ele alınmıştır. Ra'dır. Toprak ve Gök tanrıyla birlikte evreni yönetir. Mısır uygarlığında bu dünyanın geçici olduğu gerçek dünyanın ölümden sonraki hayat olduğu kabul edilir. • Hint felsefesi ruhsal ve gizemsel bir felsefedir. Bu felsefe bireyseldir. Kişi, kendi kurtuluşunu sağlayacak bu özü ancak derin düşünme ve sezgiyle kavrayabilir. 6

SICAK BÖLGE İlk Neden (Arkhe) Problemi Sokrates ve Sofistlerin Bilgi ve Ahlak Anlayışları Varlığın ilk nedeni; temel ilke arkhe olarak adlandırılmış- tır. Arkhe; her şeyin kendisinden çıktığı unsurdur. Doğaya Doğa felsefesinden sonra ortaya çıkan felsefenin insana yönelik açıklamalar nedeniyle Doğa felsefesi olarak bilinir. yöneldiği bilgi, ahlak anlayışlarının ortaya çıktığı dönemde Sofistler ve Sokrates etkili olmuştur. Arkhe Problemi Sofistler, para karşılığı ders veren gezgin öğretmenlerdir. Anaximenes Thales Sofistlerin özellikleri; \"Hava\" \"Su\" • Hitabet sanatına önem vermişlerdir. Anaximandros \"Apeiron\" • Bilgide kesinliğin olmadığını savunmuşlardır. Demokritos Arkhe Lao Tse • Felsefeyi günlük yaşamın içine çekmişlerdir. Nedir? \"Tao\" \"Atom\" • Rölativizm ve Nihilizm akımları ortaya çıkmıştır. Empedokles Herakleitos Parmenides \"Dört Element\" \"Ateş\" • Rölativizm \"Görecelik\" = Bilgi al- \"Bir olan\" gılayana, algılayanın içinde bulun- duğu duruma göre değişir. \"İnsan her şeyin ölçüsüdür\" görüşü geçer- lidir. Temsilcisi Protagoras'tır. Değişim Problemi • Nihilizm \"Hiççilik\" = Hiçbir şeyin Doğada bir değişimin olup olmadığına yönelik yapılan tar- gerçek olmadığını dolayısıyla bilgi- tışmaları içerir. Bu probleme yönelik; nin de olamayacağını savunan yak- laşımdır. Temsilcisi Gorgias'tır. \"Değişim vardır.\" diyenler Sokrates (MÖ 469-399) Taoizm Herakleitos • Her şey tao'dan çıkıp • Arkhe ateştir. Bilgi Görüşü tao'ya döner. • Değişmeyen tek şey deği- • Tao, tüm değişimle- şimdir. Bütün bilgiler doğuştan insan zih- rin içinde değişmeden • Aynı ırmakta iki kez yıka- ninde vardır. İnsanlar yeni bilgi elde kalandır. nılmaz. etmezler; kendilerinde var olan bil- • Değişim ölçülüdür. gileri hatırlarlar. Herkes için geçerli • Her şey karşıtına dönüşür. doğru bilgiler vardır. Bilginin açığa (Karşıtların birliği) çıkarılmasında maotika (doğurtma) ve İroni (alay) yöntemi kullanılır. \"Değişim yoktur.\" diyenler 11. SINIF SARMAL FELSEFE Ahlak Görüşü Parmenides • Varlık bölünemeyen hareketsiz olandır. Sokrates'e göre ahlaki doğrular vardır ve bunlar göreceli • Asıl varlık \"bir olan\"dır. değildir. Ahlakın temeli bilgiye dayanır. Bilgili insan erdem- • Değişim duyusal bir yanılsamadır. li insandır. Erdemli insan iyiye yönelir. Kötülük cehaletten • Değişim yoktur. kaynaklanır. İnsan özü itibarıyla iyidir. Platon (MÖ 427-347) Bilgi Görüşü İdealar kuramını ortaya atan bunu da mağara benzetmesiyle temellen- diren ünlü filozof. 7

TEST-1 FELSEFENİN ORTAYA ÇIKIŞI 1. Batı Anadolu’da felsefenin ortaya çıkışı; insanın dün- 3. Felsefenin Yunan uygarlığına ait olup olmadığına 11. SINIF SARMAL FELSEFE yasını, buradaki yerini, rolünü kendi aklıyla bulup ay- dair şüpheler, aslında Antik Çağ'da bile konuşul- dınlatmasına neden olmuştur. Bununla da insanoğlu maktaydı. Mısırlı rahiplerle, içlerinde ünlü filozof özgürlüğüne ulaşmıştır. Çünkü artık dünya, ilkel in- Philon'un da bulunduğu bir grup, felsefenin kökenini sanın sandığı gibi değildi; eski Yunanlıların inandı- Mısır ve Babil'e kadar götürmüşlerdir. Onlara göre, ğı gibi, insan artık mitlerin kölesi değildi; insanoğlu Yunan bilimi ve felsefesi, Doğu ile karşılıklı kültür içinde yer aldığı bağlantıyı artık kendi düşüncesiyle alışverişinin en çok yapıldığı bölge olan İyonya'da kuruyordu, onun yapısını kendi aklıyla temellendiri- gelişmeye başlamıştır. yordu. Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisine ula- Parçada felsefenin ortaya çıkışının sonucu ola- şılabilir? rak aşağıdakilerden hangisi gösterilmiştir? A) İyonya’nın ticaret merkezi olması felsefenin A) Dinsel ve mitolojik açıklamaların yerini, insan aklı burada ortaya çıkmasının nedenidir. almıştır. B) Mısır ve Babil’de felsefe, astronomi alanında B) Demokratik toplumlar ortaya çıkmaya başlamış- önemli çalışmalar yapılmıştır. tır. C) Felsefenin Yunan medeniyetine ait olduğu kabul C) İlkel toplumların varlığı son bulmuştur. D) Mitolojik açıklamaların varlığı artarak devam et- edilmektedir. D) Mısırlı rahipler yaşadıkları dönemde oldukça miştir. E) Mutlak doğru bilgi arayışları devam etmiştir. etkin kişilerdir. E) Felsefe, birçok kültürün etkileşimi sonucu ortaya ➡ DİKKAT çıkan bütündür. Felsefenin Künyesi • Ortayı Çıkış Yeri: Batı Anadolu, Milet 4. Miletli Thales'in başlattığı felsefeden önce Yunanlı- • İlk Filozof: Thales • İlk Konu: Doğa felsefesi ların mitolojiye dayanan dünya görüşleri vardı. Böyle • İlk Problem: Arkhe problemi bir dünya görüşünde, insanın bütün eylemlerini tan- rıların yönettiğine inanılırdı. İnsanın değeri de de- 2. Gündüz vakti elinde feneri ile insan aradığını söyle- ğersizliği de temizliği de suçluluğu da hep tanrıların elindedir, tanrıların insan için şöyle veya böyle karar yen Sinop’lu Diogenes, toplumsal hayat ve getirdik- vermeleri yüzündendir. Yunanlılar için dünya görüş- lerinin insan hayatını sınırladığını, erdemli yaşamın leri, önceden hazır olan, değişmeyen bir şemadır. Bu doğal ve sade olması gerektiğini belirtmiş ve erdemli şema, bir kuşaktan ötekine olduğu gibi miras kalır; yaşama hazlardan uzak bir yaşam sürerek ulaşmaya hiç gözden geçirilmeden, üzerinde tartışılmadan bu çalışmıştır. düşünce içinde yaşanılır. Buna göre Sinoplu Diogenes aşağıdakilerden Bu parçadan hareketle, felsefe öncesi düşüncey- hangisini savunmuştur? le ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşıla- A) Mutluluk, kişinin ihtiyaçlarını en aza indirmesin- bilir? A) Merak ve öğrenme arzusu kendini göstermektedir. de, dış dünyaya kayıtsız kalmasındadır. B) Eleştirel bakış açısının olmadığı, mutlak kabulle- B) Bedensel isteklerin doyurulması gerçek mutlulu- re dayalı düşünce hâkimdir. ğu ortaya çıkarır. C) Mitolojik açıklamalara bilimsel tavırla yaklaşıl- C) Mutluluk insanın acıdan uzak durmasıdır. D) Mutluluk, toplumun beklentilerini karşılamakla mıştır. D) Demokratik ortamda düşünceler özgürce ifade mümkün olur. E) Mutluluğun kaynağı iyi niyettir. edilmiştir. E) İnsan, yaşayışını kendi seçimleriyle belirlemek- tedir. 9

ETKİNLİK - 1 A Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. 1. Varlığı açıklamak için felsefeden önce .................................... kullanılmıştır. 2. Felsefenin kelime anlamı .................................... dir. 3. Gerçek anlamda felsefi düşünce diye adlandırılabilecek ilk hareketler MÖ 6. yy'da ..........................' t e başlamıştır. 4. Antik Yunan'ın ............................ seviyesinin yüksek olması felsefenin doğuşu için gerekli unsurdu. 5. Felsefe, mitolojik açıklamalar yerine doğanın ............................ anlaşılabileceği ilkesine dayanarak başlamıştır. 6. Felsefenin başlangıcını yaptığı düşünülen filozof ............................ tir. 7. Milletli filozoflar olarak adlandırılan filozoflara ............................ filozofları denir. 8. Aristoteles \"felsefe ............................ başlar\" demiştir. 9. Gılgamış destanıyla uygarlığa katkıda bulunan medeniyet ............................ dir. 10. Zerdüşt'ün kurduğu mazdeizm dininin etkin olduğu uygarlık ............................ uygarlığıdır. B Filozoflar kimdir? Aşağıda filozofları tanıtıcı bilgiler verilmiştir. Açıklamalarla filozofları eşleştiriniz. Sinop'ta doğdum. Küfenin içinde yaşadım. Mala a ve mülke önem vermem. Bilinen ilk filozofum. Milet'te yaşadım. Evrenin Aristoteles b arkesinin \"su\" olduğunu düşünüyorum. ......... İzmir, Efes'te yaşadım. Karanlık filozof olarak Anaximenes c ......... 11. SINIF SARMAL FELSEFE tanınırım. \"Her şey değişir\" düşüncesindeyim. Herakleitos ......... Çanakkale Asos'ta doğdum. Çağlar boyunca d etkili olan görüşlerim oldu. Kral İskender'in Diogenes ......... öğretmeniyim. Thales Milet'te yaşadım. Evrenin arkhesinin \"hava\" ......... e olduğunu düşünüyorum. Astronomi alanında çalışmalarım var. 12

ETKİNLİK - 2 A Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. 1. “Evrenin ana maddesi sudur” diyen filozof .............................. tir. 2. Varlığın ilk nedeni .............................. olarak adlandırılır. 3. Değişim problemi üzerine birbirine zıt fikirler ileri süren filozoflar .............................. ve .............................. tur. 4. Empedokles arkhe'yi birden fazla unsura dayandırdığı için .............................. i savunur. 5. “Hiçbir şey yoktur. Olsaydı da bilemezdik” diyen filozof .............................. tır. 6. Sokrates'in bilgileri hatırlamada kullandığı yöntemin adı .............................. dır. 7. Platon'a göre asıl varlık .............................. dır. 8. Aristoteles, Platon'un ayrı kabul ettiği .............................. ve .............................. dünyasını birleştirir. 9. Sofistler bilginin .............................. olduğunu savunurlar. 10. Aristoteles varlığı .............................. neden ilkesiyle açıklar. B Filozofların görüşlerinin verildiği kutucukları filozoflarla örnekteki gibi ok yardımıyla eşleştiriniz. Varlık, aldatıcı olarak çokluk olarak görünse de asıl varlık, bir Sokrates olandır. Platon Başta bilgi ve ahlak olmak üzere hiçbir konudaki bilgilerimiz Protagoras kesinlik taşımaz. İnsan her şeyin ölçüsüdür. İnsan zihni doğuştan bilgi yüklüdür. Sofistler 11. SINIF SARMAL FELSEFE Aristoteles İyi ideasına uygun olan eylemler iyidir. Demokritos Parmenides Bir şeyin biçimsel nedenine formel neden denir. Anaximandros Arkhe, maddenin bölünemeyen en küçük yapısı olan atomlar- dır. Arkhe, sonsuz olan Apeiron'dur. 15

BULMACA ETKİNLİĞİ 1. Varlığın ana maddesi, ilk ilke, temel ilke 11. Felsefede fikir, düşünce 12. Aristoteles'te bir şeyin biçimsel nedeni 2. Düşünce tarihinin ilk filozofu 13. İdealar kuramını ortaya atan filozof 14. Aristoteles'te bir şeyin amacını gösteren neden 3. Arkhe'yi birden fazla sayıda alan filozof 15. Bilgilerin doğuştan geldiğini savunan filozof 16. Aristoteles'in ahlak anlayışında iki aşırı uç arasındaki 4. Anaximandros'a göre bütün varlıkların temelini oluştu- orta yolun adı ran kavram 17. Felsefede fizik ötesi olarak adlandırılan alan 18. \"Nikomakhos'a etik\" kitabının yazarı olan filozof 5. Atom fikrini ortaya atan filozof 19. Gılgamış Destanı ile uygarlığa katkıda bulunan me- deniyet 6. Lao Tseu'nun kurduğu felsefi akım ve din anlayışı 20. Miletli filozofların tartıştıkları alan 7. Herakleitos'ta, evrenin düzenini sağlayan ilke, akıl 8. Protagoras'ın savunduğu bilgilerin kişilere göre değiş- tiği öğretisi 9. Parayla ders veren gezgin öğretmenler olarak adlandı- rılan filozoflar 10. Sokrates'te bilgileri doğurtma yöntemi 8 14 E R E K E 16 A L T I N O R T A 1ARKHE 2 THALES İ 11 V 15 İ İ SD 10 Z 18 A R İ S T O T E L E S 9M 17 M E T A F İ Z İ K A SA 11. SINIF SARMAL FELSEFE 19 R 7 L O G O S S6 A FT Ü T 13 P L A T O N 20 İİ MA 3 EMPEDOK L ES K 5 D E MO K R İ T OS O TA Rİ Ğ Z 4 APE İ RON 12 F O R M E L 26

TEST-7 SİMÜLASYON TESTİ 1. Sokrates’in annesi bir ebe, babası ise bir taş ustasıdır. 3. Aristoteles’e göre maddi nedene etki eden bir gü- Sokrates de annesi gibi ebedir fakat farklı bir tarzdadır. cün bulunması gerekmektedir. Örneğin bir mer- Annesi dünyaya gelecek olan bebeklerin doğumuna mer parçasını heykele dönüştürecek sanatçının yardım ederken Sokrates ise insanların zihinlerinde olmaması durumunda heykelin var olması müm- saklı kalmış olan bilgilerin gün yüzüne çıkmasına kün olmayacaktır. yardım eder. Sorduğu sorularla insanları açmakta, insanların kendilerini tanımalarını sağlamaktadır. Bu parçada Aristoteles’in hangi varlık nedenine Babasının taş ustası olması ise ona yontma özelliği dikkat çekilmiştir? kazandırmıştır. Sokrates, girdiği her tartışmada A) Fail neden hem kendini hem de tartıştığı insanları yontan biri- B) Formel neden dir. Tartışmanın tarafları, tartışma öncesinde sa- C) Ereksel neden hip oldukları yanlış düşüncelerden kurtulmakta ve D) Kozmolojik neden doğruya ulaşmaktadırlar. E) Metafiziksel neden Parçadan hareketle aşağıdaki yargılardan hangi- sine ulaşılabilir? A) Tüm insanların üzerinde uzlaşacağı mutlak doğru bilgi mümkün değildir. B) İnsanların sahip olduğu meslekler, felsefi görüşle- rini şekillendirmektedir. C) İnsan ile ilgili soruların cevaplanmasında doğa ve- rileri kullanılmaktadır. D) Günlük hayat ile ilgili deney ve duyu verileri doğru bilginin kaynağıdır. E) Doğuştan akılda bulunan bilgi, sorgulanarak orta- ya çıkarılmaktadır. 2. Sokrates’e göre yaşamın amacı ve insanların yaşam- 4. Antik Yunan felsefesi kendi içinde Sokrates öncesi 11. SINIF SARMAL FELSEFE ları boyunca peşinden koştuğu en yüksek iyi mutluluk- ve sonrası olarak ikiye ayrılmaktadır. Sokrates ön- tur. Mutluluğa ulaşmanın yolu ise bilgidir. İşte bu ne- cesi dönemde filozoflar, daha çok doğa, dünya ve denle insanların yaşamı tüm yönleriyle sorgulaması evren üzerine düşünceler geliştirmişlerdir. Sokrates gerekmektedir. Sorgulama sonucu bilgiye ulaşan kişi- ise felsefesinde insan ve toplumsal ilişkileri merkeze nin kötü davranışlarda bulunması söz konusu değildir. alarak felsefeyi günlük hayata aktarmıştır. Bu nedenle Sokrates, ‘felsefeyi gökyüzünden yeryüzüne indiren Buna göre Sokrates’in ahlak anlayışı ile ilgili aşa- filozof’ olarak anılmıştır. ğıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Cehalet mutluluktur. Buna göre Sokrates ve sonrası felsefi düşünce ile B) Kimse bilerek kötülük yapmaz. ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? C) Mutluluk, toplumsal yaşamla mümkündür. A) Toplumda karşılığı olan pratik bir etkinlik hâline D) İnsan, iyi ve kötü arasında kalmıştır. E) İnsan, doğası gereği bencildir. gelmiştir. B) Konu alanı daralmıştır. C) Dinsel ve mitolojik açıklamaların etkinliği artmıştır. D) Evrenin oluşumunu açıklamak için metafiziksel kavramlar geliştirilmiştir. E) Bilimsel verileri esas alan görüşler ileri sürülmüş- tür. 27

Bu bölümdeki sorular ÖSYM tipi TEST sınavlarda çıkan sorular paralelinde hazırlanmıştır. 2021 / TYT 2020 / TYT 1. Platon, Menon diyaloğunda Sokrates’in okuma yaz- 3. Bilgeliğe ermiş bir insan artık bilgi ile uğraşmaz çün- 11. SINIF SARMAL FELSEFE ma bilmeyen bir köleye bir geometri problemini nasıl kü zaten her şeyi biliyordur. Bilgisizler de ne bilgi ile çözdürdüğünü anlatır. Sokrates bilerek geometri so- uğraşırlar ne bilge olmaya özenirler. Peki bilgisizlik rusunu seçmiştir çünkü bu tür bir problem duyu bilgisi neden kötüdür? Cahil kişi güzellikten, iyilikten, akıl- ile çözülemez. Sokrates için bu durumun açıklaması dan yoksunken hepsini kendisinde toplamış sanır şöyledir: Köle daha önce bilmediği veya bilmediğini da ondan. Yoksun olduğunu bilmeyen kimse ne diye sandığı bir şeyi bilmektedir. Buna göre ruh bedene kendinde olmayanın peşine düşsün ki? O vakit, bilge- hapsolmadan önce idealar evrenindeyken idealarla ler de bilgisizler de düşmezse bilginin peşine, kimler tanışıklık içindedir ancak bedene hapsolduğunda düşer peki? İkisinin ortasında olanlar düşer elbette. ideaların bilgisini unutmuştur. Köle çevresindeki Bilgelik en güzel şeylerden biri, sevgi de her güzelin şeyleri görerek bir zamanlar sahip olduğu şimdi ise sevgisi ise ister istemez bilgelik dostu kişi de filozof- gizil olarak bulunan yetkin bilgiyi yeniden kazanmış tur. Yani filozof bilgelerle bilgisizler arasındaki kişinin ve problemi çözmüştür. ta kendisidir. Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşı- Platon’un Şölen adlı eserinden derlenen bu par- labilir? çadan aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılamaz? A) Bilmek, sadece bir anımsama sürecidir. A) Bilgiyi aramama konusunda bilge ve cahil birbirle- B) Önce duyulardan geçmemiş hiçbir şey zihinde bu- rine benzerler. lunmaz. C) Bilgi hem aklın hem de deneyimin ürünüdür. B) Filozof, bilgeliğe sahip olmayan fakat onu arzula- D) Zihin, üzerine hiçbir şey yazılmamış boş bir levha- yan kişidir. dır. C) Cahil kişi iyinin ve güzelin farkına varamayandır. E) Bilgi, duyu deneyiminden elde edildiği için aposte- D) Filozof zamanla bilgisini artırdıkça bilgeliğe erişir. rioridir. E) Filozofun cahilden en büyük farkı neyi bilmediğini 2021 / TYT bilmesidir. 2. Aristoteles’e göre, kişinin erdemli bir yaşam süre- 2020 / AYT bilmesi iki aşırı uçtan kaçınmasıyla mümkündür. Örneğin bir erdeme gönderme yapan “cesur” 4. Sokrates’e göre insanlar doğaları gereği mutlu olma- sıfatını her şeye düşüncesizce atılan bir kişiye yükleyebilir miyiz? Peki tam da yapılması gereken yı ister. Dünyada insanı mutlu kılan ne varsa o şey şeyi, yapılması gereken anda yapmaktan korkan özce iyi bir şey olduğuna göre insanların mutsuzluğa bir kişiye cesur diyebilir miyiz? Aynı durum cömert- neden olan kötüyü istemeleri olanaksızdır. Buna lik için de söz konusudur: Cimri bir kişi kadar, sa- karşın insanların sık sık kötü, zararlı ve değersiz bir vurgan bir kişi de cömert değildir. şeyin peşine düştükleri olur ancak bu durum yalnızca onların bilgisizliklerinden kaynaklanmaktadır. Yani Bu parçada Aristoteles’in erdem anlayışındaki insan kötü bir eylemde bulunduysa o eylemin iyi hangi kavram üzerinde durulmaktadır? olduğunu zannettiği için yapmıştır. A) Vicdan B) Ahlaki sorumluluk Bu parçadan Sokrates’in ahlak anlayışıyla ilgili C) Eylem özgürlüğü aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılabilir? D) Altın orta E) Adaletli olma A) Ahlaki davranışlar, edinilen alışkanlıkların ürünü- dür. B) Bilgi insanın ahlaklı ve erdemli olmasını sağlar. C) Ahlaki doğrular toplumsal uzlaşıyla belirlenir. D) Ahlak doğuştan gelen bir yetidir ve eğitimle kaza- nılamaz. E) Ahlaki doğrulara sahip olmadan da bilgi sahibi olunabilir. 29

SICAK BÖLGE MS. 2. YY - MS 15. YY FELSEFESİ Augustinus ve Clemens'in etkili olduğu Hristiyan felsefe- sinin ilk dönemine Patristik felsefe denir. Bu dönemde Bu yüzyıl felsefesinde özellikle Hristiyanlıkla İslamiyetin kilisedeki din adamları aynı zamanda filozoftur. Kilise ba- etkileri açıkça görülür. baları dönemi olarak da bilinir. İnancı akıl ile açıklama ça- baları görülür. Hristiyan Felsefesi İslam Felsefesi (MS 2. - 15.yy) (MS 8. - 15.yy) Anselmus ve Aquinalı Thomas'ın etkili olduğu Hristiyan fel- sefesinin ikinci dönemine Skolastik felsefe adı verilir. Bu Patristik Skolastik dönemde dine dayalı düşünüş artık okullarda verilmeye Dönem Dönem başlanmıştır. Adını da buradan alır. Bu dönemde Hristiyan (MS 2 - 8.yy) (MS 8 - 15.yy) öğretileri okullarda çok sayıda öğrenciye ulaştırılmıştır. Hristiyan Felsefesinin Kaynakları • Hristiyan filozofları ruhun gelişimi konusunda Platon'un Hristiyan Felsefesinin Bazı Problemleri fikirlerinden yararlanmıştır. Özellikle ruhun ölümsüzlüğü fik- rini Hristiyanlığın yeniden diriliş fikrini desteklemek için kul- A. Tanrı'nın Varlığını Kanıtlama Problemi lanmışlardır. Hristiyan felsefesinde Tanrı'nın varlığına yönelik kanıtla- • Stoa felsefesinin doğaya uyum, insanların eşitliği, malar iki başlık altında ortaya çıkmıştır. sınırlı irade özgürlüğü fikirleri Hristiyan filozoflarının kul- landığı fikirlerdendir. 1. Ontolojik Kanıtlama: Anselmus tarafından ileri sürül- müştür. Buna göre Tanrı mükemmel ve yetkin bir varlıktır. • Epikür'ün hazlardan ölçülü yararlanma fikri ve Yeni İnsan ise sınırlıdır. Sınırlı olan insan zihni Tanrı kavramını Platonculuktaki \"Tanrı\" ve \"ruh\" görüşleri de Hristiyanlığın yaratamaz. Zihinde de Tanrı kavramı olduğuna göre bu kullandığı fikirler olmuştur. kavram nereden gelmiştir. Bu kavramın zihinde bulunması Tanrı'nın varlığının göstergesidir. Kavram da Tanrı tara- Hristiyan Felsefesi fından insan zihnine yerleştirilmiştir. Genel Özellikleri • Felsefenin odak noktası dindir. 2. Kozmolojik Kanıtlama: Aquinalı Thomas tarafından • Dinsel otorite sorgulanamaz. ileri sürülmüştür. Determinizm (nedensellik) ilkesinden • Dogmatik anlayış var. yola çıkılır. Buna göre her olayın bir nedeni vardır. Evren- • Kutsal metinler koşulsuz doğrudur. deki bu nedenler zincirinin en başında ise nedenini ken- • Akıl (felsefe) inancın aracıdır. dinden alan Tanrı yer alır. • Tanrı'nın kanıtlanması problemi tartışılan temel problemdir. B. Kötülük Problemi 11. SINIF SARMAL FELSEFE Apoloji: Belli bir saldırı veya suçlama karşısında Hris- Bu problemde kötülüğün kaynağı üzerinde durulur. Kötü- tiyanlığın dogmalarını savunmayı ifade eder. lüğün Tanrı ile ilişkisi belirlenmeye çalışılır. Tanrı'nın Varlığının Kötülük Augustinus'a göre, kötülük irade zayıflığından ortaya çı- Kanıtı Problemi Problemi kar. Tanrı insana irade özgürlüğü vermiştir. Dolayısıyla kötülük insanın seçimidir. Hristiyan Felsefesinin Problem Alanları Aquinalı Thomas'a göre insan sınırlı ve kusurlu bir varlık- tır. Bu sınırlılık insanı kötülüğe yönlendirir. Ruhun Ölümsüzlüğü Tümeller Problemi Problemi 32

SICAK BÖLGE C. Ruhun Ölümsüzlüğü Problemi • “Ağaç” kavramının ağacın kendisinden bağımsız var ol- ması mümkün değildir. Ama biz ağacın kendisini tanımak Hristiyan felsefesi bu konuda düalist bir tavır takınır. istediğimizde de \"ağaç\" kavramını kullanmak zorundayız. Buna göre beden ölümlüdür, ölümsüz olan ruh'tur. Ruh Tanrı'dan ayrılmıştır. Tekrar ona dönecektir. İslam Felsefesi (MS. 8. - 15. yy) Ruh Beden İnsan İslam Felsefesi MS. 8. - 15. yy ölümsüz ölümlü değişmeyen değişen Genel Özellikleri Bazı Problem Alanları İkicilik (Düalizm) = Varlığın iki boyutu olduğunu savunan • Antik Yunan'dan yapılan • Yaratıcının Varlığını Ka- felsefi yaklaşım. çevirilerden etkilenmiştir. nıtlama • İnanç ve akıl ilişkisi tartı- • İrade Özgürlüğü D. Tümeller Problemi şılmıştır. • Toplumsal Yaşam • Felsefenin gelişimine kat- • Bilginin Kaynağı Tümel, aynı türden şeylerin tümünü ifade eden kavram- kı sağlanmıştır. dır. Bu problemde tartışılan gerçek olanın zihinde var olan kavramlar mı yoksa kavramların dış dünyadaki karşılıkla- • Rönesans felsefesinin rının mı gerçek olduğudur. Bu konuda üç farklı yanıt orta- oluşumuna etki etmiştir. ya çıkmıştır. A. Yaratıcının Varlığını Kanıtlama Problemi Eşarilik Mezhebinin Kanıtlaması I. Kavram Realizmi Allah'ın varlığına akıl yürütme yoluyla ulaşılabilir. İnsan- II. Adcılık (Nominalizm) lar, Allah'ın varlığını kavramak için kendilerinin bir damla sıvıdan yaratılmasına ve nasıl mükemmel bir varlığa dö- III. Kavramcılık (Konseptüalizm) nüşmesine bakmalıdır. Bu akıl yürütme onları yaratıcıya götürecektir. Tümeller Problemi El Kindi Hudüs Delili Kavram Realizmi Adcılık (Nominalizm) Evren sonradan meydana gelmiştir. Her sonradan gelen, mutlaka onu meydana getiren birinin varlığına muhtaçtır. • Tümellerin nesnelerden • Tümellerin kendi başlarına O hâlde evren onu meydana getiren birine muhtaçtır, o da bağımsız olarak var oldu- bir anlamı yoktur. Kavramlar Allah'tır. İnsan yaratma yeteneğinden yoksun olduğu için ğunu ve onların üstünde sadece bir ses ve addan ibaret- evreni yaratan Allah'tır. bulunduğunu savunur. tir. Kavramlar gerçek değildir. • Temsilcileri Augustinus Çünkü soyutlama yoluyla elde İbn Sina'nın Kanıtlaması ve Anselmus'tur. edilmiştir. Gerçek olan kavram • Buna göre gerçek olan değil, nesnenin kendisidir. İbn Sina'ya göre varlık üçe ayrılır. ağacın kendisi değil, zi- • Temsilcisi Ockhamlı William' hindeki \"ağaç\" kavramı- dır. Mümkün varlık Mümkün olmayan dır. • Buna göre gerçek olan \"ağaç\" kavramı değil, ağacın kendisi- Zorunlu varlık (Mümkin-ül varlık 11. SINIF SARMAL FELSEFE dir. (Vacib-ül vücud) vücud) (Mümtemi-ul . vücud) . Tanrı . Evren . Peri kızı . Var olması . zorunludur. Tanrı'dan taşmış- Kavramcılık (Konseptüalizm) tır. Olmayabilirdi Sadece mantıksal • Kavramların nesne ve eylemlerden bağımsız bir gerçek- likleri yoktur. Ancak onlar nesnel gerçeklik bilgisinin öznel de açıdan var olan. biçimleridir. Kavramlar olmaksızın nesneleri tanıyamayız. • Temsilcisi Aquinalı Thomas'tır. • İbn Sina'ya göre varlıklar Tanrı'dan südur etmiştir. Yani • Kavram realizmi ile Adcılık'ı birleştirmeye çalışır. taşmıştır. İlk varlık Tanrı'dır. Tanrı ilk olarak aklı yaratmış o akılda başka bir aklı böylece yaratma süreci devam et- miştir. 33

TEST-3 İSLAM FELSEFESİ – 1 1. Antakya felsefe okulu, Aristoteles’in diyalektik mantık 3. İbn Haldun insanların toplumsal birer varlık olduklarını anlayışını benimsemiştir. Dolayısıyla bu felsefe okulu belirterek, yaşamlarını sürdürebilmeleri için birbirleriy- Aristotelesçi bir okul özelliği taşımaktadır. Özellikle bu le yardımlaşmak, tehlikelere karşı birbirlerini koru- okulun kuruluşunda Herakleitos’un diyalektik bakışlı mak, kısaca sosyo-ekonomik sorunlarını çözebilmek felsefi anlayışı kullanılmıştır. Antakya felsefe okulu- için bir araya gelmelerinin bir zorunluluk olduğunu ileri nun bizim açımızdan en dikkat çeken yönü, felsefenin sürmüştür. Ona göre, insan doğa karşısında yalnız- İslam dünyasına geçişinde bu okulun çok önemli bir dır. Sırf bu yalnızlığını gidermek için bile olsa insan, yeri üstlenmiş olmasıdır. insana ihtiyaç duyar. Ayrıca doğanın acımasızlığı da insanı insana bağlanmayı zorunlu kılar. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin göstergesi- dir? Bu parçadan hareketle aşağıdaki ifadelerden han- A) İslam felsefesinin her bakımdan gelişmiş bir felse- gisine ulaşılabilir? fe olduğunun A) İnsanın doğası gereği sahip olduğu bencil yapısı, B) İslam felsefesinin farklı konulara yer verdiğinin toplumun oluşmasını zorunlu kılar. C) İslam felsefesinin İlk Çağ felsefesinin bilgi biriki- B) İnsanların farklı düşünce yapılarına sahip olması minden yararlandığının bir araya gelmelerini imkansızlaştırmaktadır. D) İslam felsefesinin kendi birikimini Batı’ya aktardı- C) Devletler, insanların cezai yaptırımlarla yönlendi- ğının rilmesi gereği ortaya çıkmıştır. E) İslam felsefesinin özgünlüğünü kaybettiğinin D) İnsanların ihtiyaçlarını karşılayıp mutluluğunu ➡ NOT sağlamak devletlerin en önemli görevidir. Orta Çağ Hristiyan felsefesinde esas olan skolastik E) İnsanların birbirlerine duyduğu ihtiyaç, toplumsal düşünüştür. Bu düşünüş, dine dayalı, eleştiriye ka- yaşamın kaynağıdır. palı, dogmatiktir. 11. SINIF SARMAL FELSEFE 2. “Her şey tabiat kanunlarıyla var oluyor. Bir yaratı- 4. İnsan davranışlarının ortaya çıkmasını sağlayan tek cı yoktur. Zaman ilerledikçe her şey değişmektedir. şey evrenin yaratıcısı olan Allah’tır. İnsan, rüzgârın Âlem, böyle kendiliğinden gelmiş ve böyle gidecektir. önünde sürüklenen yaprak gibidir, yaprağın yönünü Canlılar da böyle birbirlerinden üreyip sonsuz olarak kendisi değil, rüzgâr belirler. Tüm olup biteni yaptıran sürecektir!” Allah’tır. İnsan hiçbir şeye gücü yetmemektedir. Dola- yısıyla insan davranışlarından sorumlu değildir. Ravendi bu görüşlerinde aşağıdakilerden hangisi- ni savunmuştur? İrade özgürlüğü problemi ile ilgili düşünceleri ve- A) Evrenin kendi iç işleyişiyle var olduğunu rilen İslam kelamcıları aşağıdakilerden hangisi- B) Varlıkların doğaüstü güçlere dayandığını dir? C) Değişmenin aldatıcı olduğunu D) Tanrı'nın var olduğunu A) Mu’tezile B) Eş’ariye E) Evrenin sınırlı olduğunu C) Maturidi D) Cebriye E) Dehriyye 40

ETKİNLİK – 2 A Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. 1. ............................. göre insan eylemlerinde özgür değildir. Dolayısıyla sorumlu da değildir. 2. El Kindi'nin Tanrı'nın kanıtlaması ................................. delili olarak adlandırılır. 3. Farabi'ye göre bütün şehirleri el ele vererek mutluluğa ulaşmak için çalışan millet, ........................... millettir. 4. Erdemli şehir yönetiminde temel şart ........................... in bulunmasıdır. 5. İbn Sina Tanrı'yı ........................... varlık olarak adlandırır. 6. İbn Sina'ya göre tüm varlıklar Tanrı'dan taşma sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu kurama ........................ kuramı denir. 7. Gazali'ye göre ........................... ve ........................... yanıltıcıdır. Dolayısıyla bilgi kaynağı olamaz. 8. Gazali'ye göre bilgiye ........................... aracılığıyla ulaşılır. 9. \"Filozofların Tutarsızlığının Tutarsızlığı\" kitabının yazarı olan İslam filozofu ........................... tür. 10. Tasavvuf felsefesinde insan sevgisini esas alan filozof ........................... dir. B Aşağıdaki ifadeleri kavram ve filozoflarla doğru şekilde eşleştiriniz. Önermeler Kavram ve Filozoflar ..... 1. Cahil şehir, insanları erdemden uzak, bozuk ve değişmiş şehirdir. a. Sezgi ..... 2. \"Salaman ve Absal\" adlı eserinde varlık görüşlerini ifade eden filozoftur. b. Gazali 11. SINIF SARMAL FELSEFE 3. \"Hakikati keşfetmenin aracı kalp gözüne inen bir ışıktır.\" görüşünün sahibi c. İbn Rüşt d. El Kindi ..... e. İbn Sina olan filozof. 4. \"Akıl ve inanç aynı doğrulara ulaşmanın iki yoludur.\" şeklindeki görüşün ..... sahibi olan filozof. ..... 5. Gazali'ye göre insanları bilgiye götüren kavramın adıdır. ..... 6. Farabi'nin tasarladığı ideal toplum düzeninin adıdır. f. Farabi ..... 7. Hudüs delili ile yaratıcının varlığını kanıtlamaya çalışan filozoftur. g. El Medünet-ül Fazıla 45

TEST-9 SARMAL TEST – 1 1. Aristoteles’e göre, mutlu olmak için ihtiyaç duyduğu- 3. Platon’a göre, gözde ne kadar görme gücü olursa muz şeyler çeşitli ve değişken olabilir. Ama mutlu- olsun ve görünen nesneler ne kadar renkli olurlarsa luğun değişmez kuralı ya da ön koşulu az ile çoğun olsunlar, bir üçüncü şey bu ikisinin arasına girmedik- tam ortasında durmaktır. Örneğin yoksulluk ya da çe görme mümkün olmaz. Bu üçüncü şey ışıktır ve zenginlik kötü; refah iyidir. Cimrilik ya da müsriflik görenle görünen arasındaki bu bağı, Güneş elinde kötü; eli açıklık iyidir. Korkaklık ve gözü karalık kötü; tutar. Böylece gözdeki görme yetisi, ona Güneş’ten cesaret iyidir. akıp gelen bir güçtür. Görünen dünyada, göz ve gö- rülen şeyler için Güneş'in durumu neyse, kavranan Buna göre, aşağıdakilerin hangisinin davranışla- dünyada da düşünce ve düşünülen şey için idealar rımıza yön vermesi gerekir? odur.  A) Kararlılığın B) İçgüdülerin Platon’un bu görüşleri aşağıdaki yaklaşımlardan C) Ölçülülüğün hangisiyle ifade edilir? D) Tutarlılığın E) Arzuların A) Nihilizm B) Materyalizm C) Fenomenalizm D) İdealizm E) Empirizm 2. Felsefe tarihçileri, Yunan düşüncelerinin kaynakları- 4. Hristiyan felsefesinde ele alınan konulardan biri nı, Yunan mucizesinde değil, bilakis, Orta Asya'dan de tümeller problemidir. Buna göre; gelmiş bir kavim olan Sümerler'de arıyorlar. Hatta daha da ileriye giderek eski İran, Sümer ve Çin me- I. Gerçek olan taşın kendisi değil \"taş\" kavramıdır. deniyetleri arasında çok genel bağlar olduğunu da II. \"Taş\" kavramının taşın kendisinden bağımsız göstermeye çalışmaktadırlar. var olması mümkün değildir. Ama taşı tanımak Bu durum aşağıdaki yargılardan hangisine ters istediğimizde \"taş\" kavramını da kullanmak düşer? zorundayız. A) Yunan felsefesinin başka uygarlıklara dayanan III. Taş kavramının hiçbir gerçekliği yoktur. temelleri vardır. Yukarıda yer alan açıklamalar sırasıyla aşağıdaki B) Felsefeyi anlayabilmek o çağa egemen olan görüşlerden hangisine karşılık gelir? düşünürleri anlamakla olanaklıdır. I II III C) Her uygarlığın kendine özgü bir felsefesi vardır. A) Kavramcılık Adcılık Kavram realizmi 11. SINIF SARMAL FELSEFE D) Felsefe akımları, daha önceki çağların yaşam B) Kavramcılık Kavram Adcılık koşullarından etkilenmez. C) Adcılık realizmi Kavram E) İnsanlık tarihi boyunca olumlu ve olumsuz geliş- Kavramcılık realizmi meler birlikte yaşanmıştır. Kavramcılık D) Kavram Adcılık realizmi Kavramcılık Adcılık E) Kavram realizmi 58

………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı 11. Sınıf Felsefe Dersi 1. Dönem 1. Ortak Sınavı Adı-Soyadı: Sınıfı ve Numarası: Puan: 1. Thales'i evrenin ana maddesinin su olması fikri- 6. Aristoteles’in varlık görüşündeki dört neden ilke- ne götüren nedenleri açıklayınız. sini örnek vererek açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 2. Empedokles’i diğer doğa filozoflarından ayıran 7. E'şari'nin Tanrı'nın varlığının kanıtlanmasına iliş- nedeni yazınız. kin görüşlerini açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 3. “Rüzgâr insana nasıl görünüyorsa öyledir. Üşüyen 8. Tümeller probleminde ortaya çıkan yaklaşımların 11. SINIF SARMAL FELSEFE için soğuk, üşümeyen için sıcaktır.” adını yazınız. Protagoras’ın bu görüşlerinde savunduğu yakla- ................................................................................... şımın adını yazarak bu ifadeyi açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 9. İslam felsefesinin genel özelliklerini yazınız. ................................................................................... ................................................................................... 4. Sokrates’in maotika yöntemini açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 10. Sizce insan eylemlerinde özgür müdür? Kendini- ................................................................................... ze göre temellendirerek açıklayınız. 5. Platon’un idealar kuramını açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 63

SICAK BÖLGE 15.YY - 17.YY FELSEFESİ Skolastik Düşünce Modern Düşünce • Felsefe akla dayanır. Bu dönem her alanda önemli değişikliklerin yaşandığı dö- • Felsefe, dinin aracıdır. • Akıl esastır. nemdir. 15. - 17. yy felsefesi de buna paralel olarak farklı • İnanç esastır. • Bilim belirleyicidir. anlayışlara sahne olmuştur. Bu dönemin felsefesine etki • Teoloji belirleyicidir. • Eleştiriye açıktır. eden unsurların başında Avrupa'ya İslam dünyasından • Sorgulamaya kapalıdır. • Bu dünya esastır. yapılan çeviriler olmuştur. Bu çeviriler İspanya ve İtalya'da • Ahiret hayatı esastır. • Birey odak noktasıdır. başlamıştır. Özellikle İtalya'da tercüme bürolarının kurul- • Birey odak noktası değildir. ması ve İslam bilim ve felsefesinin Avrupa'ya taşınması söz konusu olmuştur. 15. - 17. Yüzyıl Felsefesinde Öne Çıkan Konular 11. SINIF SARMAL FELSEFE Bu çeviri hareketleri 16. - 17. yy'ın sonuna kadar devam etmiştir. Batı uygarlığı bu çevirilerle Antik Yunan uygar- Hümanizm: Bireyin temel alındığı ve insanın aklına önem lığının bilgi birikimine yeniden ulaşmıştır. Bu düşünsel verildiği bir bakış açısıdır. İtalya'dan başlayan bir düşünüş değişim Rönesans hareketlerinin ortaya çıkmasına zemin şeklidir, Hümanizm. hazırlamıştır. • Doğa üstü güçlerle olguları açıklamayı reddeder. • Seküler (bu dünyayı esas alan) bir hayat anlayışını be- 15. - 17. yy Felsefesine Önceki Felsefi Dönem- nimser. lerin Etkisi • Bilime ve akla önem verir. • İnsan özgürlüğünü esas alır. Rönesans'ın ortaya çıkışına etki eden olaylar; • Sorgulanmamış bilgilere ve otoritelere karşıdır. • İslam coğrafyasından yapılan çeviriler • Coğrafi Keşifler Bilimsel Yöntem: Rönesans döneminde bilimsel yöntem • Ekonomik faaliyetler gelişmiştir. Bu yöntemde gözlem, hipotez, kontrollü deney • Siyasal hareketlenmeler süreçleri kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum önemli bi- limsel gelişmelerin yaşanmasına yol açmıştır. Rönesans felsefesi ayrıca düşünsel anlamda, Kartezyen Felsefe: Descartes'in ortaya attığı felsefedir. • Antik Yunan düşünürlerinin (özellikle Platon ve Aristo- • Ruh ve beden ikiciliğini savunur. teles) • Bilimde, bilimsel şüphe olarak da adlandırılan metodik şüphe kavramını içinde barındırır. • İslam felsefesindeki akıl-inanç ilişkisinde aklı ön plana • Bilgilerin sorgulanmadan kabul edilmemesi esasına da- çıkaran düşüncelerin etkisi altında kalmıştır. yanır. Hukuk Felsefesi: Bu dönemde devletin kaynağı, otoritesi Bu dönemde Orta Çağ düşüncesinin temsili olan Skolastik ve hukuk kurallarının temelleri üzerine ileri sürülen görüş- düşünüş yıkılmış, yerine modern düşünüş gelmiştir. leri ifade eder. Toplumu, bireyi ve devleti ele alan, bu bağ- lamda toplumsal düzen ve hukuk kurallarının oluşturulma- Modern düşünüş; Aklı esas alan Rönesans'la başlayan sına yönelik düşünüşleri içerir. düşünüştür. 65

Adı-Soyadı: ………… Lisesi 20../20.. Eğitim Öğretim Yılı Sınıfı ve Numarası: 11. Sınıf Felsefe Dersi 1. Dönem 2. Ortak Sınavı Puan: 1. Hristiyan felsefesinde Tanrı’nın varlığının koz- 6. Bacon’daki “mağara idolünü” örnekle açıklayınız. molojik kanıtlanmasını yazınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 2. Herakleitos ve Parmenides’in varlık anlayışların- 7. Descartes’ın düalizmini açıklayınız. daki farkı yazınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 3. Aristoteles’in altın orta kavramını açıklayınız. 8. İslam felsefesindeki tartışılan problem alanlarını ................................................................................... yazınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 4. 15. yy - 17. yy felsefesinde ortaya çıkan modern 9. Gazali’nin bilgi konusundaki görüşlerini açıklayı- düşüncenin 5 özelliğini yazınız. nız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 5. Francis Bacon’ın önerdiği bilimsel yöntemdeki 10. Tümeller probleminde ortaya çıkan nominalist 11. SINIF SARMAL FELSEFE akıl yürütme yolu hangisidir? Bunu bir örnekle yaklaşımı açıklayınız. açıklayınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 93

SICAK BÖLGE Locke'a göre, Rousseau'ya göre, İnsan doğası iyidir. Bu yüzden insan- • Doğal insan, toplumsal yaşama ge- çişten önce doğal yasalarla yönetilen lar toplumsal yaşamda birbirlerine insandır. zarar vermek istemezler. Tam ter- sine yardımlaşma ve iş birliğine git- mek isterler. Bu nedenle bu işbirliğini • Özel mülkiyetin ortaya çıkışı top- düzenleyecek devlete ihtiyaç duyar- Rousseau lumsal yaşamı zorunlu kılmıştır. lar. Bu devlete de monarşik olamaz. John Locke • Devlet insanlar arası sözleşmeden Çünkü monarşi insan özgürlüğünü kısıtlar. oluşmuş yapay kurumdur. Yönetim çoğulcu iradeye dayanmalıdır. Devlet söz- • Devlet, mülkiyetin yarattığı çatışma ortamını sonlandıra- leşmeden oluşan yapay kurumdur. Ona göre; cak üst bir kurumdur. Devletin Gücü Yasama Yargı Yürütme Ahlakın İlkeleri Problemi • Kanun yapma • Kanunlara • İktidar gücü dayalı Kant'a göre; yargılama • Bir eylemin değerini belirleyen ni- yettir. gücü 14444444444444244444444444443 • Niyette kişisel çıkar olmayan ey- lemler iyidir. Güçler Ayrılığı İlkesi Kant yanmalıdır. • Ahlak anlayışı ödev ahlakına da- Montesquieu'ya göre; • Ahlakı eylemde belirleyici olan eylemin sonucu değil, ey- leme temel olan niyettir. • Özgürlüğün korunması için güçler ayrılığı ilkesi esas olmalıdır. • Evrensel ahlak yasası oluşturulabilir. • Yasalar yapıldığı toplumun niteliği- • Eylemine temel aldığın ilke herkes için yasa olacak şe- ne göre değişir. kilde olsun. Montesquieu • İdeal yönetim halk egemenliğinin esas olduğu Cumhuriyettir. Bentham'a göre; • Hukuk, çeşitli alt bölümlerden oluşur. • Eylemde niyet değil, sonuç önem- lidir. 11. SINIF SARMAL FELSEFE Hukuk Jeremy Bentham • Sonuçta bireyin kendisiyle birlikte çoğunluğun faydasına yönelik olan Devletler hukuku: eylem iyidir ve mutluluğa yol açar. Devletler arasındaki ilişkileri düzenler. Siyasal hukuk: • İnsan eyleminde haz ve acıyı düşünerek, hangisi daha Devletler içindeki işleyişi düzenler. çok fayda getirecekse ona göre hareket eder. • İnsanın mutlu olması çevresiyle de ilgili olduğu için ey- lemlerde olabildiğince çok insanın faydası düşünülmelidir. Medeni hukuk: • Utilitarizm ahlak öğretisinin kurucusudur. Kişiler arası ilişkileri düzenler. 96

SICAK BÖLGE 20. YY FELSEFESİ Her fenomenin (görünüş) bir özü vardır. Gerçek olan gö- rünüşler değil; özlerdir. Çünkü görünüşler değişir. Oysa Felsefi dönemlerin birbirine etkisi düşünüldüğünde 20. yy özler esastır. Nesnelerin özleri onları algılayan bilinçte yer felsefesine etki eden 18. - 19. yy. felsefesi görüşleri söz alır. konusudur. Fransız Devrimi ve Sanayi Devrimi olaylarının etkisinde kalan 18. yy - 19. yy felsefesinde Aydınlanma, Bu nedenle nesnenin özüne gitmek aslında bilince gitmek- insan aklını ve bilimsel çalışmaları öne çıkarmıştır. tir. Öze ulaşmak için öze ait olmayan verileri paranteze almak gerekir. Örneğin; kalemin özüne ulaşmak için onun 20. yy felsefesine etki eden toplumsal olaylar I. Dünya Sa- rengi, şekli, ebatları bir tarafa bırakılır, (paranteze alınır) vaşı ve II. Dünya Savaşı'dır. Bu savaşların toplum üzerin- geriye kalan kalemin özüdür. deki etkileri filozofları toplumsal düzen üzerinde görüşler geliştirmeye itmiştir. Hermeneutik 20. yy'da felsefe; artık üniversitelerde yapılan bir etkinliğe Terim anlamı yorumlamadır. Kurucusu Dilthey hermeneu- dönüşmüştür. tiki \"Yazılı eserlerin açıklanma sanatının öğretisidir.\" şek- linde tanımlamıştır. 20. YY Felsefesinin Genel Özellikleri Bir metnin ne anlama geldiğine dair yorumlama, hermene- • Dönemin filozofları üniversitede çalışan profesyonel fi- utiktir. Dilthey, metinde yorumlama yaparken tarihe, kültü- lozoflardır. re ve tecrübeye dayalı işlenmesinden söz eder. Herme- neutikte bir eser dönemin kendine özgü koşulları dikkate • Felsefeye etki eden çok çeşitli sosyal ve politik farklılıklar alınarak yorumlanacak olursa daha anlamlı olur. Ayrıca vardır. yorumlama, yorumcunun metne yüklediği anlama göre değişkenlik gösterir. • Felsefede yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Varoluşçuluk (Egzistansiyalizm) • Felsefe çeşitli alanlara ayrılmış ve uzmanlaşma ortaya çıkmıştır. En önemli temsilcileri Sartre ve Kierkegaard'tır. İnsanın kendini var eden varlık olması fikrine dayanır. Buna göre Fenomenoloji Hermeneutik insan, dünyaya fırlatılmış boş bir varlıktır. İnsan yaşarken dünyayla etkileşimini kendi öznel bağlamında ele alarak Yeni 20. yy. Varoluşçuluk kendini var eder. Bu var etme her öznede farklı gerçek- Ontoloji Felsefesinin leşir. Yaklaşımları Dolayısıyla insan kendi tarzını kendi ortaya koyan özgür Diyalektik Mantıksal bir varlıktır. O seçen, eylem yapan, irade sahibi varlıktır. Materyalizm Pozitivizm Her insanın özü farklıdır. Fenomenoloji Diyalektik Materyalizm 11. SINIF SARMAL FELSEFE Fenomenlerin incelenmesini konu edinen çalışma alanı- Maddenin diyalektik süreçlerden geçerek varlığı oluştur- dır. Gerçeklik-görünüş sorununun tartışılmasından ortaya duğunu savunan yaklaşımdır. Hegel'in mutlak ruhu (Geist) çıkmıştır. Fenomen, görünüş anlamına gelir ve duyulara temele alan yaklaşımının tam tersidir. konu olan alanı ifade eder. Temsilcileri Marx ve Engels'dir. Buna göre madde tez- antitez ve sentez süreçlerinden geçerek varlıkları oluştur- muştur. Marx, diyalektik yöntemi toplumsal değişimleri açıklamak için kullanmıştır. 123

TEST-3 20. YY FİLOZOFLARININ GÖRÜŞLERİ - 1 1. Ona göre üst insan, insanoğlunun amacıdır. İnsan 4. “Yaptıkları araştırma ortak bir paradigma üzerine ku- aşılması gereken bir varlıktır. Her varlık kendisinden rulu olan insanlar bilimsel uygulamada aynı kurallara üstün bir şey yaratmıştır. İnsanın da kendisini aşma- ve ölçütlere bağlıdırlar. Bu bağlılık ve bunun sonucu sı gerekir. İnsana yakışan güçlü, korkusuz ve acıma- ortaya çıkan fikir birliği, olağan bilimin, yani bir başka sız olmaktır. Üst insan insanlığa yeni değerler, yeni deyişle, belirli bir araştırma geleneğinin doğması ve hedefler ve yeni düşünceler getirecektir. süregitmesinin koşuludur.” Buna göre Nietzsche aşağıdakilerden hangisini Kuhn’un bu görüşlerine göre paradigma bilim in- savunmuştur? sanlarına aşağıdakilerden hangisini kazandırır? A) İnsan doğası gereği iyi bir varlıktır. A) Olguları tarafsız değerlendirmeyi B) İnsan var olan durumunu korumalıdır. B) Araştırmalarda ortak ölçütler kullanmayı C) İnsanın değeri topluma faydasına göredir. C) Doğrulanabilirlik ölçütünü kullanmayı D) İnsanlar arasında eşitlik olmalıdır. D) Uygulamaya dönük araştırma yapma alışkanlığını E) Her türlü değeri yeniden yaratmak gerekir. E) Önceki bilgi birikimini sorgulama alışkanlığını 2. “Varoluş özden önce gelir. İyi ama ne demektir bu? ➡ NOT 11. SINIF SARMAL FELSEFE Şu demektir: İlkin insan vardır; yani insan önce dün- Paradigma kavramı bilimin toplumsal etkilere açık yaya gelir, var olur, ondan sonra tanımlanıp belirle- olduğunu gösteren kavramdır. Paradigma bilim in- nir, özünü ortaya çıkarır.” sanlarının yetiştiği çevreden edindikleri genel kabul- lerdir. Sartre’ın bu görüşlerinden aşağıdakilerden han- gisine ulaşılamaz? 5. Bergson, bilgiyi izafi ve mutlak olarak ikiye ayırmak- A) İnsan kendi değerlerini kendisi yaratır. B) İnsan eylemlerinde özgürdür. tadır. İzafi bilgide, insan nesnenin etrafında dönerek, C) İnsan sınırlarını kendisi çizer. onu dışarıdan ve durağan olarak bilmeye çalışır. D) İnsanın özü önceden belirlenmiştir. Mutlak bilgide ise nesne hareket hâlindeyken ona E) İnsanın varlığı özünden önce gelir. içeriden nüfuz etme durumuna gelinir. Bir şehri yük- sek bir tepeye çıkıp gözlemleyerek tanımak ile şeh- 3. Kierkegaard şu benzetmeyi yapar. “Bir insan bir at rin sokaklarında gezerek tanımak arasındaki farka dikkat çeker. İzafi bilginin her bir gözlemci için farklı arabasında oturur ve dizginleri tutar; ama at alıştığı olacağını söyler oysa mutlak bilgide bilen özne, ken- yol boyunca sürücünün herhangi bir etkin denetimi disini herhangi bir bakış açısının sınırlamalarından olmaksızın yol alır ve sürücü uyuyor bile olabilir. Baş- kurtararak, nesneyi gerçekte olduğu gibi kavrar. İzafi ka bir insan atını etkin olarak yönetir ve yönlendirir. bilgi aklın ve duyuların bilgisiyken, mutlak bilgi sezgi- Bir anlamda iki insanın da sürücü oldukları söylene- lerin bilgisidir. bilir.” Bergson’un bilgi anlayışı ile ilgili aşağıdaki ifade- Bu parçada aşağıdakilerden hangisi savunul- lerden hangisi söylenir? maktadır? A) İzafi bilgi öznel değildir. A) Evrensel ahlak yasaları vardır. B) Öz’ün bilgisine duyu ile ulaşılır. B) İnsan doğası gereği bencildir. C) Doğru bilgi, duyu ve akla dayanır. C) İnsan pasif bir varlıktır. D) Aklın verileri sınırlıdır. D) Toplum insana değerlerini yükler. E) İçsel bir kavrayış doğru bilginin kaynağıdır. E) İnsan eylemlerinde özgürdür. 131