Cadet ความปลอดภัย และทักษะในห้องปฏิบัติการเค

11 ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารเคมี เนื้อหา 4. การวดั ปรมิ าณสาร 1. ความปลอดภยั ในการทางานกบั สารเคมี 5. หน่วยวดั 2. อบุ ัติเหตุจากสารเคมี 6. เลขนยั สาคญั 3. เทคนคิ ตา่ งๆ ในห้องปฏบิ ตั ิการเคมี 1. ความปลอดภัยในการทางานกับสารเคมี กอ่ นการทาปฏบิ ตั กิ ารเคมีผทู้ าการทดลองจาเปน็ ตอ้ งมคี วามรู้ ความเข้าใจเก่ียวกบั สารเคมี และการกาจดั อปุ กรณ์ และ เครือ่ งมือท่ีใช้ในการทดลอง ข้อควรปฏบิ ตั ใิ นการทาปฏบิ ตั กิ ารเคมตี า่ งๆ เพ่อื ความปลอดภัยของตนเอง ผู้อ่นื และสิ่งแวดล้อม เพ่อื ให้สามารถทาปฏบิ ตั กิ ารเคมีไดอ้ ยา่ งปลอดภยั 1.1) ฉลากข้อมลู ของสารเคมี สารเคมมี ีหลายประเภท แตล่ ะประเภทมีสมบัตแิ ตกต่างกัน สารเคมีจึงจาเป็นตอ้ งมฉี ลากทมี่ ี ขอ้ มลู เก่ียวกับความเปน็ อนั ตรายของ สารเคมเี พ่อื ความปลอดภยั ในการจัดเก็บ การนาไปใช้ และการกาจัด โดยฉลากของ สารเคมีที่ใช้ในห้องปฏบิ ัตกิ ารควรมขี อ้ มูล ดงั นี้ 1. ชือ่ ผลติ ภณั ฑ์ 2. รปู สัญลักษณ์ แสดงความเปน็ อันตรายของสารเคมี 3. คาเตอื น ข้อมูลความเปน็ อันตราย และข้อควรระวงั 4. ขอ้ มลู ของบรษิ ัทผผู้ ลิตสารเคมี เช่น พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

12 1.2) ระบบสญั ลักษณ์แสดงอนั ตรายของสารเคมีทนี่ ยิ มใช้ 1. ระบบ Globally Harmonized System of Classification and Labeling of Chemicals (GHS) เปน็ ระบบทใ่ี ช้ข้อมูล ความปลอดภยั (Material Safety Data Sheet, MSDS) และสญั ลักษณ์รปู ภาพเน้นในกรอบสแี ดง พร้อมทงั้ อธบิ ายข้อมลู สารเคมีบนฉลาก ประกอบดว้ ย (a) คาสัญญาณ (signal word) ตามระดบั ความเป็นอันตรายสาร ได้แก่ “Danger” (อันตราย) หรอื “Warning” (ระวัง) (b) สัญลักษณ์แสดงความเปน็ อนั ตรายของสารเคมี (hazard pictogram) กาหนดไว้ 9 รูป ตามประเภทความ เปน็ อันตราย ดงั นี้ (c) ขอ้ ความแสดงความเป็นอนั ตราย (hazard statement) เพอ่ื สือ่ สารขอ้ มลู ความเสยี่ ง (d) ขอ้ ควรปฏบิ ตั เิ พื่อปอ้ งกันอนั ตราย เก็บรักษา กาจดั กาก และจดั การเม่อื มเี หตุฉกุ เฉนิ (precautionary statement) พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

13 เช่น ระบบ GHS ไมน่ ยิ มใช้ในยารักษาโรค เครอ่ื งสาอาง และวัตถุเจอื ปนอาหาร แบ่งกลุ่มความเป็นอันตรายเป็น 3 ด้าน คอื - ความเปน็ อนั ตรายทางกายภาพ (17 ประเภท) เช่น การระเบดิ สารไวไฟ ของเหลวท่ีถูกอัดในภาชนะกบั แก๊ส (aerosols) ท่ี อาจ ติดไฟ เปน็ ต้น - ความเป็นอนั ตรายตอ่ สุขภาพ (10 ประเภท) เช่น ความเป็นพษิ เฉยี บพลนั ความระคายเคอื งตอ่ ผิวหนงั หรือดวงตา การกอ่ มะเรง็ เปน็ ต้น - ความเปน็ อันตรายตอ่ สิ่งแวดล้อม (2 ประเภท) ได้แก่ ความเปน็ อนั ตรายต่อสง่ิ แวดลอ้ มทางนา้ และความเป็นอนั ตรายต่อชนั้ บรรยากาศ 2. ระบบ European Economic Community (EEC) ใช้รปู ภาพในกรอบส่ีเหล่ียมจัตุรสั สสี ม้ และมตี ัวสญั ลกั ษณเ์ ปน็ สดี าแสดง อนั ตราย ในปจั จุบนั ระบบนไี้ ดถ้ กู ยกเลกิ การใชง้ านตั้งแต่ปี พ.ศ. 2558 โดยให้ใช้สัญลกั ษณ์ตามระบบ GHS แทน ตวั อย่าง สัญลักษณร์ ะบบ EEC เชน่ พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

14 3. ระบบ National Fire Protection Association (NFPA) ใช้สัญลกั ษณ์ Code ตัวเลข แบ่ง 4 ชอ่ ง 4 สี แสดงข้อมูลของ สารเคมีเพ่ือบอกระดบั ความรนุ แรงของสารเคมที มี่ ผี ลตอ่ สขุ ภาพ ความไวไฟ ความไวในปฏิกริ ยิ า และขอ้ มลู ท่บี อกลักษณะ พิเศษของสารเคมีนั้นๆ เพ่ือทผี่ ้ปู ฏบิ ัตงิ านจะได้เกิดความระมดั ระวงั และปฏิบตั งิ านกับสารเคมไี ดอ้ ย่างถกู วธิ ี เชน่ ความหมายของสญั ลักษณ์ และสที ัง้ 4 ช่อง พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

15 4. ระบบ United Nations (UN) ใช้สัญลักษณ์แสดงอนั ตรายอยู่ในกรอบสี่เหลย่ี มจัตุรสั และมตี วั เลขกากับเพ่ือบอกกลมุ่ ความ เปน็ อันตราย นิยมใชส้ ัญลกั ษณเ์ พ่ือการขนส่งสารเคมี แบง่ เปน็ กลมุ่ ย่อยตามระดับความเป็นอันตราย 9 ประเภท ได้แก่ (1) สารระเบดิ ได้ (explosives) (6) สารพษิ และสารตดิ เชอ้ื (toxic/poisonous and infectious substances) (2) แกส๊ (gases) (7) วัสดกุ มั มันตรงั สี (radioactive) (3) ของเหลวไวไฟ (flammable liquids) (8) สารกัดกร่อน (corrosives) (4) ของแข็งไวไฟ (flammable solids) (9) สารอนั ตราย (miscellaneous dangerous goods) (5) สารออกซิไดซแ์ ละสารเปอร์ออกไซดอ์ ินทรยี ์ (oxidizing agents and organic peroxides) เช่น พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

16 1.3) ขอ้ มลู ความปลอดภัยของสารเคมี (Material Safety Data Sheet, MSDS หรือ Safety Data Sheet, SDS) นอกจากฉลากและสญั ลักษณ์แสดงความเปน็ อันตรายตา่ ง ๆ ทปี่ รากฏบนบรรจุกณั ฑข์ องสารเคมแี ลว้ สารเคมที กุ ชนิดยงั ตอ้ งมี เอกสารความปลอดภัย (MSDS) ซงึ่ มีขอ้ มูลเกี่ยวกับความปลอดภยั ในการใชส้ ารเคมีอยา่ งละเอียด เชน่ สมบตั ิและ องคป์ ระกอบของสารเคมี ความเปน็ อนั ตราย การปฐมพยาบาลเบ้อื งต้น MSDS เปน็ เอกสารจากผผู้ ลติ ทีแ่ สดงขอ้ มลู ของสารเคมี หรอื เคมภี ัณฑเ์ กี่ยวกับลักษณะความเปน็ อนั ตราย ความเปน็ พิษ วธิ ีใช้ การเกบ็ รกั ษา การขนสง่ การกาจดั และการจดั การอ่นื ๆ เพอื่ ให้การดาเนินการเกี่ยวกบั สารเคมีนน้ั ๆ เปน็ ไปอย่างถกู ต้องและปลอดภยั ประกอบด้วยขอ้ มูล 16 หวั ขอ้ ดังตอ่ ไปน้ี 1. ขอ้ มลู เก่ียวกับสารเคมี/เคมภี ณั ฑแ์ ละบรษิ ทั ผผู้ ลิตและหรือจาหนา่ ย 9. สมบัติทางเคมแี ละกายภาพ 2. ข้อมลู ระบุความเป็นอนั ตราย 10. ความเสถียรและความไวตอ่ การเกิดปฏกิ ริ ิยา 3. สว่ นประกอบและขอ้ มลู เกย่ี วกบั สว่ นผสม 11. ข้อมลู ด้านพิษวทิ ยา 4. มาตรการปฐมพยาบาล 12. ข้อมลู เชงิ นิเวศน์ 5. มาตรการผจญเพลงิ 13. มาตรการการกาจัด 6. มาตรการจดั การเม่อื มีการหกรวั่ ไหลของสารเคมี 14. ข้อมลู การขนสง่ 7. ขอ้ ปฏิบตั ิในการใช้และการเก็บรกั ษา 15. ข้อมูลเก่ยี วกบั กฎขอ้ บังคบั 8. การควบคุมการรับสมั ผสั และการปอ้ งกันภัยสว่ นบุคคล 16. ข้อมูลอื่นๆ เชน่ ความหมายของคายอ่ พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

17 เช่น พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

18 1.4) อปุ กรณ์เครอื่ งแก้ว และเคร่ืองมอื เบื้องต้น พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

19 ตู้ดูดควัน (Hood) เคร่อื งช่งั ดิจติ อล 1.5) ข้อควรปฏิบัติในการทาปฏบิ ัตกิ ารเคมี การทาปฏบิ ัติการเคมีให้เกดิ ความปลอดภยั นอกจากตอ้ งทราบข้อมูลของสารเคมี ทใี่ ช้แล้ว ผูท้ าปฏบิ ัตกิ ารควรทราบเก่ยี วกบั การปฏบิ ตั ติ นเบ้อื งตน้ ท้งั กอ่ น ระหวา่ ง และหลังทาปฏบิ ัติการ ดังต่อไปน้ี กอ่ นทาปฏบิ ัติการ 1. ศกึ ษาขน้ั ตอนหรือวธิ กี ารทาปฏบิ ตั ิการใหเ้ ขา้ ใจ วางแผนการทดลอง หากมขี อ้ สงสัยตอ้ งสอบถามครผู สู้ อนกอ่ นท่ีจะทาการ ทดลอง 2. ศกึ ษาขอ้ มลู ของสารเคมที ี่ใชใ้ นการทดลอง เทคนิคการใชเ้ ครอ่ื งมือ วสั ดุอุปกรณ์ ตลอดจน วิธกี ารทดลองท่ถี กู ต้องและ ปลอดภยั 3. แตง่ กายใหเ้ หมาะสม เช่น สวมกางเกงหรอื กระโปรงยาว สวมรองเทา้ มิดชดิ สน้ เตยี้ คนท่ีมีผมยาวควรรวบผมใหเ้ รียบรอ้ ย หลกี เล่ยี งการสวมใส่เคร่ืองประดับและคอนแทคเลนส์ พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

20 ขณะทาปฏบิ ตั กิ าร 1. ขอ้ ปฏบิ ัตโิ ดยทัว่ ไป 1.1 สวมแวน่ ตานิรภยั สวมเสื้อคลมุ ปฏิบตั ิการที่ติดกระดมุ ทุกเมด็ ควรสวมถงุ มือ เมอ่ื ตอ้ งใช้สารกดั กรอ่ นหรอื สารท่มี ีอนั ตราย ควรสวมผา้ ปดิ ปากเมอื่ ต้องใชส้ ารเคมีทีม่ ไี อระเหย และทาปฏิบตั กิ ารในทซ่ี ึง่ มีอากาศถ่ายเทหรือในตู้ดดู ควัน 1.2 ห้ามรับประทานอาหารและเคร่อื งดมื่ หรือทากจิ กรรมอน่ื ๆ ท่ีไมเ่ ก่ยี วข้องกบั การทาปฏบิ ตั กิ าร 1.3 ไม่ทาการทดลองในห้องปฏิบตั กิ ารตามสาพงั เพียงคนเดยี ว เพราะเม่อื เกดิ อุบัติเหตุข้ึน จะไม่มใี ครทราบและไม่อาจช่วยได้ ทนั ทว่ งที หากเกิดอบุ ัติเหตุในหอ้ งปฏบิ ัติการ ต้อง แจ้งให้ครูผสู้ อนทราบทนั ทที ุกครั้ง 1.4 ไมเ่ ล่นและไม่รบกวนผู้อ่นื ในขณะท่ที าปฏบิ ตั ิการ 1.5 ปฏิบัติตามข้ันตอนและวิธีการอย่างเคร่งครัด ไมท่ าการทดลองใด ๆ ที่นอกเหนอื จากทไ่ี ดร้ ับมอบหมาย และไมเ่ คล่ือนย้าย สารเคมี เครอ่ื งมือ และอปุ กรณส์ ว่ นกลางท่ีต้องใชร้ ว่ มกัน นอกจากได้รับอนุญาตจากครูผสู้ อนเท่าน้นั 1.6 ไม่ปลอ่ ยให้อปุ กรณใ์ ห้ความรอ้ น เชน่ ตะเกยี งแอลกอฮอล์ เตาแผน่ ให้ความรอ้ น (hot plate) ทางานโดยไมม่ คี น ดแู ล และหลงั จากใชง้ านเสรจ็ แลว้ ใหด้ บั ตะเกยี งแอลกอฮอล์หรือปิด เครอื่ งและถอดปลก๊ั ไฟออกทันที แลว้ ปลอ่ ยไว้ใหเ้ ยน็ กอ่ นการ จัดเกบ็ เม่ือใชเ้ ตาแผ่นให้ความรอ้ นต้องระวงั ไมใ่ หส้ ายไฟพาดบนอุปกรณ์ 2. ข้อปฏบิ ตั ใิ นการใชส้ ารเคมี 2.1 อา่ นชอ่ื สารเคมบี นฉลากใหแ้ นใ่ จก่อนนาสารเคมีไปใช้ 2.2 การเคล่ือนยา้ ย การแบง่ และการถา่ ยเทสารเคมตี อ้ งทาด้วยความระมดั ระวงั โดยเฉพาะอย่างยิ่งสารอนั ตราย และ ควรใช้ อปุ กรณ์ เช่น ชอ้ นตกั สารและบีกเกอร์ทีแ่ ห้งและสะอาด การเทของเหลว จากขวดบรรจสุ ารใหเ้ ทด้านตรงขา้ มฉลาก เพ่อื ป้องกัน ความเสียหายของฉลากเนอ่ื งจากการสัมผัสสารเคมี 2.3 การทาปฏกิ ิรยิ าของสารในหลอดทดลอง ต้องหนั ปากหลอดทดลองออกจากตวั เองและผอู้ น่ื เสมอ 2.4 หา้ มชิมหรือสดู ดมสารเคมโี ดยตรง ถา้ จาเปน็ ต้องทดสอบกลิ่นใหใ้ ชม้ ือโบกใหไ้ อของสารเขา้ จมกู เพยี งเลก็ น้อย พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

21 2.5 การเจอื จางกรด ห้ามเทน้าลงกรดแต่ให้เทกรดลงนา้ เพื่อให้นา้ ปริมาณมากชว่ ยถา่ ยเทความรอ้ นทเี่ กิดจากการ ละลาย 2.6 ไม่เทสารเคมีทเี่ หลอื จากการเทหรอื ตกั ออกจากขวดสารเคมีแลว้ กลับเขา้ ขวดอย่างเด็ดขาดใหเ้ ทใสภ่ าชนะทิ้งสารที่ จดั เตรยี มไว้ 2.7 เมอ่ื สารเคมหี กในปรมิ าณเล็กน้อยให้กวาดหรือเข็ด แลว้ ทิง้ ลงในภาชนะสาหรับทงิ้ สารท่เี ตรียมไวใ้ นหอ้ งปฏบิ ัตกิ าร หากหก ในปรมิ าณมากให้แจ้งครผู ู้สอน หลังทาปฏบิ ตั ิการ 1. ทาความสะอาดอปุ กรณ์ เครือ่ งแก้ว และวางหรอื เก็บในบรเิ วณทจ่ี ัดเตรียมไวใ้ ห้ รวมทง้ั ทาความสะอาดโต๊ะทาปฏบิ ตั กิ าร 2. กอ่ นออกจากห้องปฏิบัตกิ ารใหถ้ อดอปุ กรณป์ ้องกนั อนั ตราย เช่น เส้ือคลมุ ปฏบิ ตั กิ าร แวน่ ตา นิรภยั ถงุ มอื 1.6) การกาจดั สารเคมี สารเคมที ใี่ ชแ้ ล้วหรือเหลือใช้จากการทาปฏิบัตกิ ารเคมี จาเป็นต้องมีการกาจัดอยา่ งถูกวธิ ี เพือ่ ให้เกดิ ความปลอดภัยต่อส่ิงแวดลอ้ ม และสง่ิ มีชวี ิต การกาจดั สารเคมแี ตล่ ะประเภทสามารถปฏิบตั ไิ ด้ดังน้ี 1. สารเคมีท่เี ป็นของเหลวไม่อันตรายท่ีละลายนา้ ได้ และมี pH เปน็ กลาง ปริมาณไมเ่ กนิ 1 ลิตร สามารถเทลงอา่ งนา้ และเปิด นา้ ตามมากๆ 2. สารละลายเขม้ ขน้ บางชนิด เชน่ กรดไฮโดรคลอริก โซเดียมไฮดรอกไซด์ ไมค่ วรท้ิงลงอ่างนา้ หรอื ทอ่ นา้ ทนั ที ควรเจอื จาง กอ่ นเท ลงอา่ งน้า ถา้ มีปริมาณมากตอ้ งทาใหเ้ ปน็ กลางกอ่ น 3. สารเคมที ี่เป็นของแข็งไมอ่ ันตราย ปริมาณไม่เกิน 1 กโิ ลกรัม สามารถใสในภาชนะทปี่ ดิ มดิ ชดิ พรอ้ มท้ังตดิ ฉลากชือ่ ให้ ชัดเจน ก่อนท้ิงในท่ซี ่งึ จดั เตรียมไว้ 4. สารไวไฟ ตวั ทาละลายทไ่ี มล่ ะลายนา้ สารประกอบของโลหะเปน็ พิษ หรือสารท่ีทาปฏกิ ริ ยิ ากับน้า (1A และ 2A) ห้ามทิ้งลง อ่างนา้ ใหท้ งิ้ ไวใ้ น ภาชนะทีท่ างหอ้ งปฏบิ ัตกิ ารจดั เตรียมไว้ให้ พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

22 2. อบุ ตั เิ หตุจากสารเคมี ในการทาปฏบิ ตั ิการเคมีอาจเกดิ อบุ ตั เิ หตตุ ่าง ๆ จากการใช้สารเคมไี ด้ ซึ่งหากผ้ทู าปฏบิ ตั ิการมคี วามรู้ในการปฐมพยาบาล เบือ้ งตน้ จะสามารถลดความรุนแรงและความเสยี หายทีเ่ กดิ ขนึ้ ได้โดยการปฐมพยาบาลเบ้อื งต้นจากอบุ ัติเหตจุ ากการใชส้ ารเคมี มขี ้อปฏบิ ัติดังน้ี การปฐมพยาบาลเมอ่ื รา่ งกายสมั ผสั สารเคมี 1. ถอดเส้ือผา้ บรเิ วณท่เี ปอื้ นสารเคมีออก และซับสารเคมีออกจากรา่ งกายให้มากทส่ี ุด 2. กรณเี ปน็ สารเคมที ่ีละลายนา้ ได้ เช่น กรดหรอื เบส ให้ถา้ งบรเิ วณท่สี มั ผสั สารเคมีด้วยการเปดิ นา้ ไหลผา่ นปริมาณมาก 3. กรณเี ป็นสารเคมีทีไ่ มล่ ะลายน้า ให้ล้างบริเวณทสี่ ัมผัสสารเคมดี ว้ ยนา้ สบู่ 4. หากทราบว่าสารเคมที ส่ี ัมผสั ร่างกายคือสารใด ให้ปฏิบัตติ ามขอ้ กาหนดในเอกสารความปลอดภยั ของสารเคมี (MSDS) กรณีที่ร่างกายสมั ผัสสารเคมีในปรมิ าณมากหรอื มคี วามเข้มข้นสงู ให้ปฐมพยาบาลเบ้ืองตน้ แลว้ นาส่งแพทย์ การปฐมพยาบาลเมอื่ สารเคมเี ข้าตา กรณีไม่มที ลี่ า้ งตาตะแคงศรี ษะโดยให้ตาดา้ นที่สัมผัสสารเคมีอยดู่ ้านลา่ ง ลา้ งตาโดยการ เปิดน้าเบา ๆ ไหลผ่าน ตง้ั จมูกใหน้ ้าไหลผา่ นตาข้างที่โดน สารเคมี พยายามลมื ตาและกรอกตาในน้าอย่างน้อย 10 นาที หรอื จนกวา่ แน่ใจวา่ ชะลา้ งสารออกหมดแล้วระวังไมใ่ ห้นา้ เขา้ ตา อีกข้างหน่ึง แล้วนาส่งแพทย์ทันที พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

23 การปฐมพยาบาลเม่ือสดู ดมแกส๊ พิษ 1. เม่ือมแี กส๊ พษิ เกิดขึน้ ตอ้ งรบี ออกจากบริเวณนนั้ และไปบรเิ วณทมี่ อี ากาศถา่ ยเทสะดวกทันที 2. หากมีผูท้ ่ีสดู ดมแกส๊ พิษจนหมดสติหรอื ไมส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตนเองได้ ตอ้ งรบี เคลอ่ื นยา้ ยออกจากบริเวณน้ันทนั ที โดยทผ่ี ู้ ช่วยเหลือต้องสวมอปุ กรณ์ปอ้ งกนั ทเ่ี หมาะสม เชน่ หนา้ กากป้องกนั แกส๊ พิษ ผ้าปดิ ปาก 3. ปลดเสือ้ ผา้ เพื่อใหผ้ ปู้ ระสบอุบตั ิเหตุหายใจได้สะดวกขึ้น หากหมดสติให้จบั นอนควา่ และตะแคงหนา้ ไปดา้ นใดด้านหน่ึง เพื่อ ป้องกนั โคนล้นิ กีดขวางทางเดินหายใจ 4. สงั เกตการเตน้ ของหวั ใจและการหายใจ หากว่าหัวใจหยุดเตน้ และหยุดหายใจให้นวดหวั ใจ และผายปอดโดยผทู้ ่ผี า่ นการฝึก แต่ ไม่ควรใช้วธิ ีเปา่ ปาก (mouth to mouth) แล้วนาส่งแพทยท์ นั ที การปฐมพยาบาลเม่ือโดนความรอ้ น แชน่ ้าเย็นหรือปิดแผลด้วยผา้ ชุบน้าจนหายปวดแสบปวดรอ้ น แล้วทายาข้ผึ ้ึงสาหรบั ไฟ ไหม้ และน้ารอ้ นลวก หากเกดิ บาดแผลใหญ่ ใหน้ าส่งแพทย์ การปฐมพยาบาลเมื่อสารเคมเี ข้าปาก ให้ปฏิบัติตามคาแนะนาตามเอกสารความปลอดภยั แล้วนาสง่ แพทยท์ กุ กรณี 3. เทคนคิ ตา่ งๆ ในห้องปฏิบัติการเคมี 3.1) การรินและการเทสารเคมี ใช้แทง่ แก้วคนชว่ ย, เอียงภาชนะทามุม 45° หรือหมุนขวดภาชนะทถี่ ่ายเทระหวา่ ง การรนิ สาร - พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

24 3.2) การตกั ของแข็ง ใชช้ ้อนตกั สาร (spatulas) ในการตัก 3.3) การใช้ตะเกียงแอลกอฮอล์ พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

25 3.4) การให้ความรอ้ น และการระเหยสารละลาย 3.5) การแยกของแข็งและของเหลวออกจากกนั - การรินสารละลายใสออกจากตะกอน (Decantation) ใชก้ ับกรณตี ะกอนหนกั ท่ตี กอยูก่ น้ ภาชนะ สามารถใชห้ ลอดหยด (dropper) ช่วยดดู สารละลายใสเหนือตะกอนทง้ิ ไปก่อนแลว้ ค่อยรินสารละลายท่เี หลอื ออก ในการรนิ สารละลายออกควรใช้ แทง่ แกว้ คนช่วย เพ่ือไมใ่ หข้ องเหลวกระเด็นออกจากภาชนะรองรบั ดังรูป พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

26 - การกรอง (Filtration) 1.) การกรองโดยอาศยั แรงโน้มถว่ ง การพับกระดาษกรอง มีการพับ 2 วธิ ี คอื พับแบบกรวย และพับแบบจบี หรือแบบพัด 3.6) การชัง่ สารเคมีดว้ ยเคร่ืองชงั่ แบบ Digital ชนดิ Top-loaded หลกั การใชเ้ คร่ืองช่ัง - กอ่ นชง่ั ต้องทาการปรบั ค่าทอี่ ่านได้ของเคร่อื งชง่ั ใหเ้ ปน็ 0 (Taring, T) พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

27 - การชั่งสารเคมี จะตอ้ งมภี าชนะรองรบั สารเคมี เชน่ บีกเกอร์ เรอื ชงั่ (weighing boat) หรอื กระดาษชง่ั ห้ามใหส้ ารเคมีสัมผสั เครอื่ งช่งั โดยตรง เพราะจะทาให้เครอ่ื งช่งั เสียหาย และทาความสะอาดจานชัง่ ทุกคร้งั หลงั จากใชง้ านเสร็จ - ห้ามแตะหรอื เคาะจานช่งั หรือภาชนะทีใ่ ชบ้ รรจุสารเคมี ระหว่างการอา่ นค่า และถา้ เครอื่ งชั่งมฝี า หรอื ประตู ใหป้ ดิ ฝาหรอื ประตใู หส้ นทิ ก่อนอ่านนา้ หนักที่ได้ - ห้ามชั่งภาชนะท่ีกาลงั ร้อน เพราะจะทาใหน้ ้าหนักทไ่ี ด้ มคี ่านอ้ ยกวา่ ทเ่ี ป็นจรงิ - ใช้เคร่ืองช่ังเครอื่ งเดยี วกัน ตลอดการทดลอง ไมค่ วรเปลยี่ นไปเปลย่ี นมา 4. การวดั ปริมาณสาร ในปฏบิ ตั ิการเคมจี าเป็นตอ้ งมีการช่ัง ตวง และวัดปริมาณสาร ซึ่งมีความคลาดเคลอ่ื น ที่อาจเกิดจากอุปกรณ์ที่ใช้ หรือผู้ทา ปฏบิ ัติการทจ่ี ะสง่ ผลใหผ้ ลการทดลองท่ีไดม้ ีค่ามากกว่าหรือน้อยกว่าค่าจริง ความนา่ เชื่อถือของข้อมลู สามารถพจิ ารณาได้ จาก 2 สว่ นด้วยกนั คอื ความแมน่ ยา (Precision) และ ความถกู ต้อง (Accuracy) ของข้อมลู โดยความแมน่ ยา คอื ความ ใกล้เคยี งกันของค่าท่ีไดจ้ ากการวัดซ้า สว่ นความถกู ต้อง คือ ความใกล้เคียงของคา่ เฉล่ียจากการวดั ซ้าเทยี บกับค่าจรงิ 4.1) อุปกรณว์ ดั ปริมาตร มีหลายชนิดแตล่ ะชนดิ มีขดี และตวั เลขแสดงสเกลปรมิ าตรทไี่ ดร้ ับการตรวจสอบมาตรฐานและ กาหนดความคลาดเคลือ่ นท่ยี อมรบั ได้ อปุ กรณ์ในแตล่ ะชนิดมคี วามละเอยี ดของสเกลแตกตา่ งกนั ดงั นั้นในการเลือกใชต้ ้อง คานึงถึงความเหมาะสมกับปริมาตรและระดบั ความแมน่ ยาที่ต้องการ การอ่านปริมาตรของเหลวตอ้ งอา่ นจากระดบั โค้งล่างสุด ของของเหลว (meniscus) ในกรณที ่ขี องเหลวใส แต่ถา้ กรณีของเหลวมสี เี ข้มมากจนมองไมเ่ ห็น meniscus จะต้องอา่ นโดยใช้ ระดบั บนสุดของของเหลว และในการอ่านปริมาตรระดับของเหลวจะต้องใหร้ ะดบั สายตาของผอู้ ่าน พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

28 - การอา่ นปริมาตรของเหลว การอ่านสเกลจะใช้แถบกระดาษดา-ขาวในการช่วยอ่านปรมิ าตรของเหลวใหเ้ ห็นชดั เจนมากขน้ึ ความละเอยี ดในการอ่านสเกลเพอ่ื บง่ บอกความละเอียดของเครอ่ื งมอื วดั (เลขนัยสาคญั ) มีหลกั การ คอื บวกเพมิ่ ทศนิยมไป 1 ตาแหน่ง จากการอ่านได้จากสเกลเครือ่ งมอื ซึ่งทศนิยมตาแหน่งนี้ คือ ค่าตวั เลขทปี่ ระมาณเอา เชน่ …………………………… ……………………………. - การดดู สารละลายดว้ ยปเิ ปต พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

29 - การใชบ้ ิวเรต พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

จงระบุผลของการวดั และจานวนเลขนัยสาคญั ต่อไปนี้ 30 1. 2. 3. ……………………………….. ……………………………….. ……………………………….. 4. 5. 6. ………………………………. ……………………………….. ……………………………….. พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

31 5. หน่วยวดั ในการวดั ปริมาณใดๆ ตอ้ งระบุหนว่ ยของการวดั เพ่ืองแสดงประเภทของปริมาณสง่ิ ทวี่ ดั ได้ เพราะปรมิ าณบางอยา่ งมไี ด้ หลายหน่วยวดั เช่น ความยาวอาจใช้หนว่ ยเป็นเซนตเิ มตร หรอื น้วิ อุณหภูมิอาจใชห้ น่วยเปน็ องศาเซลเซยี ส หรอื องศา ฟาเรนไฮตเ์ พอื่ ใหเ้ ปน็ มาตรฐานเดยี วกันจึงไดม้ ีการกาหนดหนว่ ยของการวัดให้เป็นมาตรฐานสากลดว้ ยหนว่ ยSI (International System of Units) ประกอบด้วยหน่วย SI พ้ืนฐานและหนว่ ย SI อนุพนั ธ์ หน่วย SI พนื้ ฐาน (SI base unit) มี 7 หน่วย โดยแตล่ ะหน่วยต่างเปน็ อสิ ระตอ่ กนั และใช้เปน็ หน่วยพน้ื ฐานของหนว่ ย อืน่ ในหน่วย SI อนพุ นั ธ์ ได้แก่ ปริมาณ ชอ่ื หน่วย สญั ลักษณข์ องหน่วย (metre) m ความยาว (l) เมตร (kilogram) kg กโิ ลกรมั (second) s มวล (m) วนิ าที (ampere) A แอมแปร์ (kelvin) K เวลา (t) เคลวนิ (candela) cd แคนเดลลา (mole) mol กระแสไฟฟ้า (I) โมล อุณหภูมิ (T) ความเข้มแห่งการสอ่ งสว่าง (Iv) ปริมาณของสาร (n) หนว่ ย SI อนพุ นั ธ์ (SI derived unit) เกดิ จากการนาหนว่ ยพ้ืนฐานมาสรา้ ง ความสมั พนั ธท์ างคณิตศาสตร์แล้วได้เป็นปริมาณท่ี มีความสมั พนั ธก์ ันมากกว่าหนง่ึ ปรมิ าณ เช่น ความเร็วเปน็ ความสมั พันธ์ระหวา่ งระยะทางต่อเวลา ปรมิ าณเหล่าน้ีอาจมี หน่วยตามช่ือหน่วยพนื้ ฐาน หรือมชี ่อื เฉพาะกไ็ ด้ ตวั อย่างหน่วยอนพุ นั ธท์ ีม่ ีชอื่ ตามหนว่ ยพน้ื ฐาน ได้แก่ ปริมาณ ชอ่ื หนว่ ย สัญลักษณข์ องหน่วย พ้นื ท่ี ตารางเมตร (square meter) ปรมิ าตร ลูกบาศก์เมตร (cubic meter) m2 ความเรว็ เมตรตอ่ วินาที (meter per second) m3 ความเร่ง เมตรต่อวินาทกี าลงั สอง (meter per second square) ความหนาแนน่ กิโลกรมั ตอ่ ลูกบาศก์เมตร (kilogram per cubic meter) m·s–1 ความเขม้ ข้น โมลต่อลูกบาศกเ์ มตร (mol per cubic meter) m·s–2 kg·m–3 mol·m–3 พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

32 นอกจากนี้ช่ือของหน่วย SI อนุพนั ธ์ ยังมีช่ือเฉพาะท่ีมาจากบคุ คลสาคญั (ผ้คู ิดคน้ ) แลว้ กาหนดสญั ลกั ษณเ์ ป็นอกั ษร ภาษาองั กฤษตวั พมิ พใ์ หญ่ ได้แก่ ปรมิ าณ ช่ือหน่วย สญั ลักษณ์ของหนว่ ย คา่ ท่ีเทยี บกบั หนว่ ย SI พ้นื ฐาน พลังงาน (E) จูล (joule) J kg·m2·s–2 แรง (F) นิวตนั (newton) N กาลงั (P) วัตต์ (watt) W kg·m·s–2 = J·m–1 ประจไุ ฟฟา้ (q) คลู อมบ์ (coulomb) C kg·m2·s–3 = J·s–1 ความตา่ งศกั ย์ (U) โวลต์ (volt) V เฮิรตซ์ (hertz) Hz A·s ความถี่ ( ) kg·m2·s–3·A–1 = J·A–1·s–1 ความดัน (P) พาสคัล (pascal) Pa s–1 kg·m–1·s–2 = N·m–2 การแปลงหนว่ ย เพ่ือแปลงใหห้ นว่ ยเดมิ ใหญข่ น้ึ หรอื เลก็ ลงใหเ้ หมาะสมกบั ข้อมลู โดยเขียนให้อยู่ในรูปสญั กรณว์ ทิ ยาศาสตร์ (A.AA x 10y) จากน้นั ใช้คาอปุ สรรค (prefix) แสดงตวั เลข 10y โดยเขยี น prefix ไวห้ นา้ หนว่ ยหลัก เช่น 0.000007 m = 7 × 10–6 m = 7 µm ตัวอย่างคา prefix ท่ีใช้บอ่ ย คา prefix สญั ลกั ษณ์ จานวน คา prefix สญั ลักษณ์ จานวน เดคะ (deca) da 10–1 เฮกโต (hecto) h 101 เดซิ (deci) d กโิ ล (kilo) k 10–2 เมกะ (mega) M 102 เซนติ (centi) c 10–3 จิกะ (giga) G 10–6 เทระ (tera) T 103 มิลลิ (milli) m เพตะ (pata) P 10–9 เฮกซะ (exa) E 106 ไมโคร (micro) µ 10–12 เซตตะ (zetta) Z ยอตตะ (yotta) Y 109 นาโน (nano) n 10–15 10–18 1012 พิโก (pico) p 10–21 1015 เฟมโต (femto) f 10–24 1018 อัตโต (atto) a 1021 เซปโต (zepto) z 1024 ยอกโต (yocto) y หลกั การแปลงหนว่ ย เพมิ่ หาร (÷) ลดคณู (X) เชน่ สาร 3.8 mol มคี ่ากีม่ ลิ ลโิ มล = 3.8 x 103 mmol เพม่ิ ÷ (มลิ ลิ = m = 10–3) = 3.8 mmol 10–3 พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

มวล 1.24 x 106 mg มีค่ากีก่ โิ ลกรัม 33 ลด x (มลิ ลิ = m = 10–3) = 1.24 x 106 x 10–3 g เพ่ิม ÷ (กิโล = k = 103) = 1.24 x 106 x 10–3 kg = 1.24 kg แบบฝกึ หดั 103 จงแปลงหนว่ ยทกี่ าหนดให้ต่อไปน้ี 1. นา้ ปรมิ าตร 3.88 mL มคี า่ กีล่ ิตร 2. มวล 0.003 kg มีค่าก่ีมิลลิลติ ร 3. แท่งเหลก็ ยาว 0.5 m มคี ่ากไี่ มโครเมตร 4. สารตัวอย่าง 1,500 cmol มีคา่ กโ่ี มล 5. แอลกอฮอล์ปรมิ าตร 10 mm3 มีค่าก่ีลกู บาศกเ์ ซนติเมตร 6. ครปิ ทอนมรี ัศมีแวนเดอร์วาลส์ 192 pm มีค่าเทา่ กับกนี่ าโนเมตร พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

34 7. วดั อณุ หภมู ิของสารชนดิ หนึ่งได้ 27.5 oC มคี า่ เทา่ ใดในหน่วยเคลวินและ องศาฟาเรนไฮต์ 8. สารละลายปริมาตร 750 m3 มีคา่ ก่ลี กู บาศกเ์ ดซิเมตร 9. ตะกว่ั มีความหนาแนน่ 11.3 g·cm—3 หนกั 115.6 g มีปริมาตรกล่ี กู บาศก์เซนตเิ มตร 10. สารละลายกรด HCl 1.5 mol·dm—3 ปริมาตร 500 cm—3 เตรียมจาก HCl ก่โี มล พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

35 6. เลขนัยสาคัญ (Significant figure, SF) บอกความละเอียดของขอ้ มูลทไ่ี ดจ้ ากการทดลองไมว่ า่ จะเป็นจากการวัด หรอื การคานวณข้อมูลการทดลอง เช่น 1.00 g มี ความละเอยี ดของข้อมูลมากกว่า 1.0 g 6.1) การนบั เลขนัยสาคัญ มหี ลกั การนบั ดังน้ี หลักการ ตวั อย่าง จานวนเลขนัยสาคญั 1. ตัวเลขทีไ่ ม่ใช่เลข 0 นบั เปน็ เลข 22.4 3 นัยสาคญั ท้ังหมด 2. เลข 0 ท่อี ยู่หนา้ ไม่นบั เลขนัยสาคัญ 0.12 2 0.00353 3 3. เลข 0 ท่อี ยู่กลาง และหลงั นับเลข 750.0 4 นัยสาคญั 0.5004 4 4. ตัวเลขในรปู สัญกรณว์ ิทยาศาสตร์ 6.234 x 1015 4 นับเลขนัยสาคัญเฉพาะเลขที่ไมใ่ ชฐ่ าน 10 2,720,000 = 2.720000 x 106 3 5. จานวนค่าตัวเลขท่นี อ้ ย หรือมาก มากๆ จะจดั ใหอ้ ยใู่ นรปู สญั กรณ์ วทิ ยาศาสตร์ (A.AA x 10B) จงระบจุ านวนเลขนัยสาคัญของจานวนตอ่ ไปน้ี 1. 2.21 x 105 ………………………….. 2. 0.07156 ………………………….. 3. 2,769,000 ………………………….. 4. 0.50 ………………………….. 5. 3.500 x 10–3 ………………………….. 6. 0.000000870 ………………………….. พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

36 6.2) การคานวณกับเลขนัยสาคญั จานวนเลขนยั สาคญั ข้ึนอยกู่ บั ความละเอียดของเคร่ืองมือทใี่ ช้วดั โดยตรง เมื่อนาตวั เลขมาคดิ คานวณผลการคานวณท่ี ได้จะมเี ลขนยั สาคญั ไม่มากกว่าขอ้ มูลการวดั มหี ลกั การคดิ ดังนี้ - การปัดเลข 1.) < 0.5 ปัดทิ้ง 2.) > 0.5 ปัดข้ึน 3.) = 0.5 พจิ ารณาเลขข้างหนา้ เลข 5 ถา้ เป็นเลขคี่ใหป้ ัดขนึ้ แตถ่ ้าเปน็ เลขคูใ่ หป้ ดั ท้งิ เช่น 54.674873 (SF = 4) 54.67 0.8765 (SF = 2) 0.88 5.875 (SF = 3) 5.88 3.825 (SF = 3) 3.82 - การคานวณ 1.) การบวก–ลบ ดูทศนยิ มน้อยสดุ เชน่ 53.27 cm3 + 16.8 cm3 = 70.1 cm3 2.) การคูณ–หาร ดเู ลขนยั สาคญั น้อยสดุ เชน่ 0.9387 cm × 1.542 cm × 1.32 cm = 1.91 cm 3.) ถ้ามที ้ัง บวก–ลบ และ คูณ–หาร ใหพ้ ิจารณา บวก–ลบ ก่อน แลว้ คดิ คณู –หาร ตามทหี ลงั เช่น 4.65 g = 4.65 g = 1.0 g 24.5 cm3—19.93 cm3 4.6 cm3 cm3 4.) ค่าคงท่ี จานวนนบั การเปลี่ยนหนว่ ย และข้อมลู ทีไ่ มไ่ ดจ้ ากการทดลอง จะไมน่ บั เปน็ เลขนยั สาคัญในการคานวณ เช่น ค่าเฉลีย่ 1.50 + 1.55 g = 1.50 + 1.55 g = 1.52 g 2 จงคานวณผลลัพธ์จากโจทย์ต่อไปน้ี พรอ้ มระบุจานวนเลขนยั สาคญั 1. 45.68 + 4.3 – 6.41 = 2. (3.86 x 104)(1.542 x 10—2) = 1.5 พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏิบตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่

37 3. 16.3521— 1.448 = = 7.085 เม่ือ 2 เป็นจานวนนับ = 4. (1.8 x 102)(44.7) 2 5. (2.25 + 6.1)(0.125) (5.66+1.034) แบบฝกึ หัดทา้ ยบท ได้ผลดังรปู 1. เม่ือนาสาร 2 ชนิด ทาปฏกิ ริ ยิ ากันแลว้ วดั อณุ หภูมิ ผลของการวดั อณุ หภมู ใิ นหน่วยองศาเซลเซยี สและองศาฟาเรนไฮต์มคี า่ เท่าใด (ระบุจานวนเลขนัยสาคญั ) 2. นาสรอ้ ยทอง 2 บาท เส้นหนึ่งไปแทนที่นา้ วัดปรมิ าตรนา้ ได้ 1.96 cm3 สรอ้ ยทองเสน้ นีเ้ ป็นทองคาบริสุทธิ์หรอื ไม่ ถ้า ทองคาบริสทุ ธิ์มคี วามหนาแน่น 19.3 × 103 kg.m-3 (ทอง 1 บาท มีมวล 15.2 กรัม) พ้ นื ฐานเคมีเบ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรยี งโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกียรตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคมี, ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

38 3. อ่างน้าร้อนกวา้ ง 0.45 m และยาว 1.10 m จงตอบคาถามต่อไปนี้ 3.1 อ่างนา้ รอ้ นมคี วามลกึ 25.0 cm ถา้ จะบรรจุนา้ ใหเ้ ตม็ จะตอ้ งใชน้ ้าก่ลี กู บาศก์เดซิเมตร 3.2 น้าท่ีเตมิ ลงในอา่ งน้ารอ้ นมมี วลกก่ี โิ ลกรมั เมื่อน้ามีความหนาแนน่ 1.00 g.cm-3 3.3 นา้ ท่เี ติมลงไปมีกจ่ี กิ ะโมล เมอ่ื น้ามมี วลโมเลกลุ เท่ากับ 18.0152 g/mol 4. สารละลาย CH3COOH ปรมิ าตร 500 cm3 ท่ีเตรียมจาก CH3COOH 0.75 mol มคี วามเขม้ ขน้ กโี่ มลาร์ (mol/dm3) ***************************************** พ้ นื ฐานเคมเี บ้ อื งตน้ ความปลอดภยั และทกั ษะในหอ้ งปฏบิ ตั ิการเคมี เรยี บเรียงโดย ดร. อจั ฉรา เผือกผล (Tel.& Line 086-1927247) วท.บ. เคมี เกยี รตินิยมอนั ดบั 1 เหรยี ญทอง, วท.ม. เคม,ี ปร.ด. เคมี มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่