ลาวาหรือแมกมา2

ลาวาหรือแมกมา

ลาวา สาํ หรับภูเขาไฟท่ยี งั คุกรนุ และยงั มีการระเบดิ ของภเู ขาไฟอยู แตละครั้งที่เกดิ การระเบดิ จะมสี ่งิ ทเ่ี รียกวา ลาวา ปะทอุ อกมาดวย ลาวาน้เี ปนของเหลวหนืด ซ่ึงมีอณุ หภูมสิ งู โดยลาวาทม่ี สี ี เหลืองสวา งจะยงิ่ รอ นมาก อุณหภูมอิ าจสูงไดม ากกวา 1,000 องศาเซลเซียสเลยทเี ดียว สว น ลาวาทมี่ ีสสี ม มีอณุ หภมู สิ งู รองลงมา คือ 800-900 องศาเซลเซียส และลาวาทมี่ ีสแี ดงเขม หรอื แดงเลือดหมู จะมีอณุ หภูมิอยูที่ 600-700 องศาเซลเซียส ไดฟง แบบนแ้ี ลว ก็ไมอยากจะคดิ เลย วาหากเราสมั ผสั กับลาวา คงจะหลอมละลายลงในทันที แตโ ชคดที ีล่ าวามคี วามหนดื และมี อตั ราการไหลที่คอนขางชา ทําใหเ ราสามารถคาดคะเนถงึ ทิศทางของลาวาและหนีมนั ไดทัน นอกจากน้ีนกั วิทยาศาสตรย ังมวี ิธีพยากรณก ารเกิดภเู ขาไฟระเบดิ เพอื่ ใหเ ตรยี มตวั อพยพ ผูคนไดท ันดว ย แตส ิง่ ที่อันตรายกวา กค็ อื กา ซพษิ อยางคารบอนไดออกไซดและซัลเฟอรไ ด ออกไซดทีม่ ากบั ลาวานั่นเอง

แมกมา เปนวัสดุหลอมเหลวอยภู ายในโลกเกดิ จากการหลอมละลายของสว นประกอบตา งๆ ทอ่ี ยใู นชั้น แมนเทล (mantle) ซึง่ เปน ชน้ั ท่ี 2 ของโลก อยูระหวา งเปลอื กโลก (crust) กบั แกน โลก (core) โดยทัว่ ไปแลวแมกมาจะมคี วามรอ นสูงมากมีลักษณะเปน ของเหลวขนๆ ทม่ี ี สวนประกอบภายในเปน ทงั้ ของแขง็ และกาซ โดยสว นที่เปนของแข็งน้นั คือ ผลกึ แร (mineral crystal) ทีม่ สี วนประกอบท่สี าํ คญั คือ ธาตุท่พี บในแรซ ลิ ิกา (silicate Mineral) กาซทอี่ ยใู น แมกมาน้นั ประกอบไป ดว ย คารบอนไดออกไซดแ ละไอนํา้ กาซทีก่ กั ตวั อยูในแมกมานี้จะ ถูก ลอ มรอบดวยหนิ แมกมา มสี ภาพเปนของเหลวได เนื่องจาก ความรอนมหาศาลทําใหอ ิออน (ions) ท่ีอยภู ายในสามารถเคลอ่ื นตัวไดอ ยางอสิ ระน่ันเอง เม่อื ภเู ขาไฟปะทุหรือระเบดิ แรงระเบดิ จะพน เอาเศษหนิ ออกมาและหลายคร้งั ก็จะพน ลาวาออก มาอยา งมากมาย ลาวาเปน สว น ประกอบทส่ี าํ คัญของแมกมานน่ั เอง เพยี งแตส วนประกอบท่ี เปน กาซทีอ่ ยใู นแมกมาน้ันไดหายไปกบั อากาศหรือนาํ้ แลว

เมื่อแผนธรณีมหาสมทุ รเคลื่อนทเี่ ขา หากนั หรือปะทะกบั แผนธรณีทวปี แผน ธรณีมหาสมทุ รซึง่ มีความหนาแนน กวาจะจมลงสชู ้ันฐานธรณภี าค และหลอมละลายกลายเปนหินหนืดหรือแมกมา (Magma) โดยมีปจจัยทเี่ รง ใหเกิดการหลอมละลาย ไดแ ก ■ ความรอน: เมอ่ื แผนธรณปี ะทะกนั และจมลงสชู นั้ ฐานธรณีภาค แรงเสยี ดทานซง่ึ เกดิ จากการ ทีแ่ ผนธรณที ้งั สองเสียดสกี ันจะทําใหเกิดความรอ น เรงใหผวิ ชั้นบนของเปลือกโลก มหาสมุทรทจ่ี มตัวลง หลอมละลายกลายเปนแมกมาไดง า ยขน้ึ ■ น้าํ ในชน้ั ฐานธรณภี าค: หนิ เปย ก (Wet rock) มจี ดุ หลอมเหลวต่ํากวา หินแหง (Dry rock) เม่อื หนิ ในเปลอื กแผน มหาสมุทรจมลงสูชนั้ ฐานธรณภี าค โมเลกลุ ของนํ้าซ่งึ เปลย่ี นสถานะ เปน ไอน้าํ จะชว ยเรงปฏกิ ริยาใหห ินเกดิ การหลอมเหลวไดง ายขนึ้ ■ การลดความกดดัน: ตามปกติหินใตเ ปลอื กโลกจะหลอมละลายยากกวา หินบนเปลอื กโลก เนื่องจากความกดดนั สงู ปองกันหนิ ไมใ หเ ปล่ียนสถานะเปน ของเหลว อยา งไรก็ตามอณุ หภูมิ สูงของชนั้ ฐานธรณภี าค ทาํ ใหหนิ หลอมละลาย ขยายตัวออก แลว ยกตัวลอยตวั สงู ขึน้ เม่อื หินหนดื รอ นขยายตัวความกดดันจะลดลง ทาํ ใหห ินทีอ่ ยูในหนา สัมผสั บรเิ วณรอบขา ง หลอมละลายไดง า ยขึน้ ■

แหลง กาํ เนดิ ของแมกมา แมกมาไมไดก ําเนิดขึน้ ทวั่ ไปทกุ หนแหงของโลก หากมีอยูแ ตบ รเิ วณทีร่ อยตอของแผน ธรณีบางชนดิ และบรเิ วณจดุ รอนของโลก ■ รอยตอของแผนธรณเี คลื่อนท่อี อกจากกนั : แมกมาจากชัน้ ฐานธรณภี าคลอยตัวขึ้นสพู ื้น ผวิ โลก แรงดนั ที่ลดลงชว ยทาํ ใหเ ปลอื กโลกท่ีอยดู า นบนหลอมละลายเกิดเปนสันเขาใต สมุทร และดันตัวออกทางดานขาง กลายเปนแผน ธรณีมหาสมทุ รซง่ึ กําเนดิ มาจากแมกมา หนิ บะซอลต ดังภาพท่ี 2 ตัวอยา งเชน สันเขาใตม หาสมทุ รแอตแลนตกิ อยางไรกต็ ามใน บางแหง แมกมาก็ยกตัวข้นึ สูแ ผน ธรณที วีป เชน ทะเลสาบมาลาวี ในทวีปแอฟริกา

■ รอยตอของแผน ธรณเี คลอ่ื นที่เขาหากนั : การชนกนั ของแผนธรณสี องแผนในแนวมดุ ตัว (Subduction zone) ทําใหแ ผนทม่ี ีความหนาแนน มากกวาจมตัวลงตัวสูช ั้นฐานธรณี ภาค แรงเสยี ดทานซง่ึ เกิดจากการท่แี ผนธรณที งั้ สองเสียดสีกันจะทําใหเกิดความรอน นํา้ ในแผนหินซงึ่ ระเหยกลายเปนไอ ประกอบกบั แรงกดดันท่ีลดลง ชว ยใหหนิ หลอมละลาย กลายเปน แมกมาไดเรว็ ข้นึ และแทรกตวั ออกจากผิวโลกทางปลองภูเขาไฟ ดงั ภาพท่ี 3 ยกตัวอยางเชน ภเู ขาไฟฟูจิ ในประเทศญีป่ นุ ■ จุดรอ น (Hotspot): แกนโลกช้ันนอกมีความรอนไมเ ทากนั ในบางจุดของแกนโลกมีค วามรอ นสงู จงึ ทาํ ใหเ นื้อโลกช้นั ลางเหนอื บรเิ วณนนั้ หลอมละลาย และแทรกตัวลอยขึน้ มาตามชอ งแมกมา (Magma plume) จดุ รอ นจะอยู ณ ตําแหนงเดิมของแกน โลก แต เปลือกโลกจะเปลยี่ นทศิ ทางการเคล่ือนท่ผี านจดุ รอ น แมกมาทโี่ ผลข้นึ สพู ืน้ ผวิ โลก จึง ทําใหเกดิ หมเู กาะเรยี งตัวกนั เปน แนว ดงั เชน หมูเกาะฮาวาย โดยท่ีเกาะที่มอี ายุมากจะ อยหู า งจากจุดรอน เกาะที่เกดิ ขึ้นมาใหมจะอยูบนจุดรอนพอดี ทิศทางการเรยี งตวั ของหมู เกาะจะขึ้นอยกู ับทิศทางการเคลือ่ นทขี่ องแผน ธรณี

■ แมกมาแกรนติ และ แมกมาบะซอลต: ปกตแิ มกมาทเี่ กดิ จากชัน้ หนิ ในเปลอื กโลก มหาสมทุ รหลอมละลายในชัน้ ฐานธรณีภาคจะเปน แมกมาบะซอตล (Basaltic magma) แตเมื่อแมกมาบะซอลตลอยตัวสูงขน้ึ ดันเปลือกโลกทวีปซึง่ มีองคประกอบหลกั เปนหิน แกรนติ ก็จะหลอมละลายกลายเปนแมกมาแกรนิต (Granitic magma) แตเ นือ่ งจากหนิ แกรนิตซง่ึ มอี งคประกอบหลกั เปน ซิลกิ าซงึ่ มีจดุ หลอมเหลวตํ่ากวา หนิ บะซอลต เราจึงมกั พบวา แมกมาแกรนติ มกั เปล่ียนสถานะเปนของแขง็ ภายในเปลือกโลก (Pluton) กลาย เปนหนิ อัคนแี ทรกซอน สวนแมกมาบะซอลตม ักเยน็ ตวั บนพืน้ ผวิ โลกเรยี กวา ลาวา (Lava) และกลายเปนหินอคั นพี ใุ นท่สี ุด ประเภทของภเู ขาไฟ ภเู ขาไฟมรี ปู รางสัณฐานตา งๆ กนั เนื่องจากเกดิ ข้นึ จากแมกมาซ่ึงมแี หลง กําเนดิ แตก ตา งกนั และมอี งคป ระกอบของแรแ ตกตา งกนั เราจาํ แนกชนิดของภเู ขาไฟตามลักษณะทาง กายภาพ ■