บทเรียนโปรแกรม Scratch

โปรแกรม scratch เป็นโปรแกรมทใี่ ห้นักเรียนไดน้ ำบลอ็ กคำสัง่ ต่ำง ๆ มำต่อกัน เพื่อให้โปรแกรมได้ทำงำน ตำมทีเ่ รำต้องกำร ซ่ึงบล็อกคำสง่ั ตำ่ ง ๆ ภำษำทำงกำรเขียนโปรแกรมเรำจะเรยี กว่ำ Blockly คือ ซง่ึ เกิดจำกโครงกำร จำกทำง Google for Education เพื่อให้ผู้ทส่ี นใจเขียนโปรแกรม สำมำรถเรียนรูไ้ ด้ง่ำย และสำมำรถเขียนโปรแกรม ไดด้ ้วยกำรต่อช้นิ ส่วน Block คล้ำย Lego ทำให้เรำเขียนโปรแกรมไดง้ ่ำยมำก ๆ จำกบทเรียนทีแ่ ลว้ นกั เรยี นเรยี นเรื่อง กำรเขยี นโปรแกรมภำษำไพทอนมำนักเรียนจะเหน็ ไดว้ ่ำจะจะต้องเขยี นคำส่ังตำ่ ง ๆ เยอะมำกมำย scratch ใชท้ ำอะไรได้บำ้ ง 1. เกมส์ 2. นทิ ำน 3. โปรแกรมตำ่ ง ๆ ควำมต่ำงระหว่ำงเขียนโปรแกรมด้วยภำษำไพทอนกบั โปรแกรม scratch ***บล็อกต่ำง ๆ ถกู นำชุดคำสง่ั ท่ีเขยี นขึน้ มำด้วยภำษำคอมพิวเตอร์แลว้ นำไปใส่ไวใ้ นบล็อก เพ่ือทีจ่ ะใหง้ ่ำยต่อ กำรนำมำใชง้ ำน

หมำยเลข 1 คือ เปลยี่ นภำษำ ซงึ่ มใี หเ้ ลอื กถงึ 64 ภำษำด้วยกัน หมำยเลข 2 คือ เมนูบนั ทึก เมนเู รียกเปดิ งำนเกำ่ เมนูแก้ไข และเมนูตัวอย่ำงชิ้นงำนของคนอื่นทไี่ ดส้ ร้ำงไว้ หมำยเลข 3 คือ หมวดหมู่บล็อกโค้ดคำสง่ั ท่ภี ำยในถูกบรรจคุ ำสัง่ ย่อย ๆ เอำไว้ หมำยเลข 4 คือ ปรบั แตง่ แก้ไขตัวละลร หรอื พืน้ หลังที่เรำเลือก หมำยเลข 5 คือ คำสั่งกำรจัดกำรเกยี่ วกบั เสยี ง เช่นกำรปรบั แต่งเสยี ง กำรบันทกึ เสียง กำรลบ กำรตดั เสยี ง หมำยเลข 6 คือ พ้นื ทใี่ นกำรวำงบลอ็ กคำสั่ง หมำยเลข 7 คือ ปมุ่ สัง่ ใหโ้ ปรแกรมทำงำนและส่งั ให้โปรแกรมหยุดทำงำน หมำยเลข 8 คือ เวทแี สดงผล หมำยเลข 9 คือ ปมุ่ กำรแสดงผล กำรปรับเปลยี่ นรูปแบบกำรแสดงผลของโปรแกรม scratch หมำยเลข 10 คือ ปมุ่ ย่อ ขยำย ก่ึงกลำงพืน้ ทว่ี ำงบล็อกคำส่ัง หมำยเลข 11 คือ ตวั ละคร รูปพืน้ หลัง รูปภำพ หรอื วตั ถุทเ่ี รำนำเขำ้ มำ หมำยเลข 12 คือ นำเข้ำตัวละคร หมำยเลข 13 คือ นำเข้ำภำพพนื้ หลัง

กำรแกไ้ ขตัวละคร โปรแกรม scratch 1. เลอื กตวั ละครทต่ี อ้ งกำรแก้ไข > เลือกท่ี costumes เพ่อื ทำกำรเข้ำไปปรบั แก้ 2. กำรปรบั แตง่ มีสว่ นประกอบ และหนำ้ ที่ของเครื่องมือต่ำง ๆ ดงั นี้

หมำยเลข 1 เคร่อื งมือ select ใช้ในกำรเลือกช้นิ สว่ นตำ่ ง ๆ ทำใหส้ ำมำรถเคลอ่ื นยำ้ ย ตอ่ ขยำยส่วนน้ัน ๆ ได้ หมำยเลข 2 เครื่องมือ reshape ใชใ้ นกำรเปล่ยี นลักษณะของวัตถุ เช่น กำรดึง หมำยเลข 3 เคร่ืองมือ brush หรอื แปรงพู่กัน ใช้ในกำรวำดเสน้ ในลกั ษณะตำมทีเ่ รำต้องกำร หมำยเลข 4 เครื่องมือ eraser ยำงลบ ทำหน้ำที่ในกำรลบสว่ นต่ำง ๆ ทีเ่ รำต้องกำร หมำยเลข 5 เครื่องมือ fill คือกระป๋องสี ทำหนำ้ ที่ในกำรเทสี มีสใี หเ้ ลือกใชง้ ำนเยอะมำก ๆ หมำยเลข 6 เคร่ืองมือ text พมิ พข์ ้อควำม หมำยเลข 7 เครื่องมือ วำดรูปทรงตำ่ ง ๆ เชน่ เสน้ ตรง วงกลม สเี่ หล่ยี ม ซ่ึงหำกเรำสังเกตดี ๆ ภำพตวั ละครตำ่ ง ๆ ลว้ น เกิดจำกกำรนำเคร่ืองมือน้ีมำใชง้ ำนแล้วปรบั แต่งแก้ไขให้กลำยเป็นรูปภำพตัวละครที่สวยงำม กำรแก้ไขภำพพ้ืนหลงั โปรแกรม scratch 1. เลอื กภำพพ้ืนหลังที่ต้องกำรแก้ไข > เลอื กท่ี backdrops เพื่อทำกำรเข้ำไปปรับแก้ เครอ่ื งมอื ท่ีใชใ้ นกำรแก้ไข เชน่ เดียวกบั กำรแกไ้ ขตัวละคร

กำรเคล่ือนท่ีตัวละคร ในแนวแกน x และ y โปรแกรม scratch สำหรบั กำรใชง้ ำนพ้ืนฐำนโปรแกรม scratch กำรรจู้ ักพ้นื ที่ ขนำดหรือเวที จะสำมำรถทำใหผ้ ู้เรยี นสำมำรถทจี่ ะ ควบคมุ ตวั ละคร หรือวตั ถตุ ่ำง ๆ ไปยังตำแหน่งที่เรำต้องกำรได้ บ่อยครั้งทผ่ี เู้ รียนละเลยเนอ้ื หำตรงส่วนน้ไี ปซงึ่ ผูเ้ ขียน บทควำมเห็นวำ่ ควรอย่ำงยิ่งที่จะเรยี นรูเ้ รื่องนี้ใหล้ ะเอยี ด พ้ืนทีข่ องเวทีทั้งหมด แกน X คือเสน้ ในแนวนอนตำแหนง่ ซ้ำยสดุ เลยคือ -240 และจุดขวำสุดเลยคือ 240 โดยรวมแล้วเส้นในแนวแกน X มีระยะทัง้ หมด 480 แกน Y คือเสน้ ในแนวตัง้ ตำแหนง่ บนสุดเลยคอื 180 และจุดลำ่ งสุดเลยคอื -180 โดยรวมแล้วเส้นในแนวแกน Y มรี ะยะทำงท้ังหมด 360 เพิ่มเติมหำกต้องกำรให้อย่ใู นแนวแกน x และ y ในตำแหน่งทีช่ ดิ ขอบมำกทีส่ ดุ แสดงตำแหนง่ ดงั น้ี แกน X คือเสน้ ในแนวนอนตำแหนง่ ซำ้ ยสุดเลยคือ -272 และจดุ ขวำสดุ เลยคือ 272 โดยรวมแล้วเสน้ ในแนวแกน X มี ระยะท้ังหมด 544 แกน Y คอื เสน้ ในแนวตัง้ ตำแหน่งบนสุดเลยคือ 215 และจุดลำ่ งสุดเลยคอื -215 โดยรวมแลว้ เสน้ ในแนวแกน Y มี ระยะทำงท้ังหมด 430

คำสงั่ กำรเคลื่อนที่พื้นฐำน โปรแกรม scratch คำส่งั move … steps กบั set x to … มีลกั ษณะของกำรแสดงผลแบบเดียวกัน กำรท่ีเรำได้รจู้ กั ตำแหน่งของแนวแกน X และแนวแกน Y ทำให้เรำสำมำรถใช้งำนคำส่งั ในหมวดหมูข่ อง Motion เขำ้ ใจ ได้งำ่ ยขึ้น

ในกำรเรยี นรูก้ ำรเขียนโปรแกรมสงิ่ ท่สี ำคญั กค็ ือ ผ้ทู เี่ ริ่มตน้ เรยี นรู้กำรเขียนโปรแกรมจะต้องรู้กำรกำหนด ข้นั ตอนให้เครื่องคอมพวิ เตอร์ทำงำน โดยมโี ครงสรำ้ งกำรควบคุมพน้ื ฐำน 3 หลักกำร ได้แก่ กำรทำงำนแบบลำดับ ( Sequence ) กำรเลอื กกระทำตำมเง่ือนไข ( Decision ) และกำรทำซำ้ ( Loop ) ซึ่งท้งั 3 หลกั กำรน้จี ะทำใหเ้ รำ สำมำรถออกแบบกำรทำงำนของโปรแกรมได้ตรงกับทเี่ รำต้องกำร ในบทควำมนีจ้ ะพดู ถงึ กำรทำงำนแบบลำดบั ( Sequence ) กำรทำงำนแบบลำดบั ( Sequence ) คอื กำรเขยี นโปรแกรมทำงำนจำกข้ำงบนลงมำข้ำงลำ่ ง หมำยควำมวำ่ โปรแกรมจะเรมิ่ ทำงำนทีละคำสงั่ จำกคำส่ังทอี่ ยู่บนสุดและทำงำนลงมำเรื่อย ๆ จนสุดถงึ หยุดทำงำน อธบิ ำยกำรทำงำนแบบลำดบั ทำงำนคำสง่ั ที่ 1 หมำยเลขท่ี 1 จะทำคร้งั แรกเลยคือ กำรกดธงเขยี วหรอื จะเรยี กวำ่ GO ทำงำนคำสง่ั ที่ 2 หมำยเลข 2 จะทำงำนใหต้ ัวละครไปอยทู่ ี่ตำแหน่ง x เป็น 0 และ y เป็น 0 ทำงำนคำสง่ั ท่ี 3 หมำยเลข 3 รอ 1 วนิ ำที ทำงำนคำสั่งที่ 4 หมำยเลข 4 กำหนดขนำดตัวละครเทำ่ กับ 60% ทำงำนคำสั่งท่ี 5 หมำยเลข 5 รอ 1 วนิ ำที ทำงำนคำสงั่ ท่ี 6 หมำยเลข 6 พดู คำว่ำ Hello! เป็นเวลำ 2 วนิ ำที จำกนนั้ โปรแกรมกห็ ยุดทำงำน

ตวั ดำเนินกำรทำงคณติ ศำสตร์ เช่นกำรบวก กำรลบ กำรคูณ กำรหำร เป็นพื้นฐำนในกำรเรียนรกู้ ำรเขยี น โปรแกรมทต่ี อ้ งมกี ำรกระทำกับข้อมูลที่เปน็ ขอ้ มูลประเภทตวั เลข ตวั ดำเนนิ กำรทำงคณติ ศำสตร์ โปรแกรม scratch บวก ลบ คูณ หำร อธบิ ำยกำรทำงำน หมำยเลข 1 คือกำรกำหนดตัวแปร x มคี ำ่ เท่ำกับ 10 หมำยเลข 2 คือกำรกำหนดตัวแปร y มคี ่ำเท่ำกับ 20 หมำยเลข 3 คือกำรนำตัวแปร x และ y มำบวกกันแลว้ แสดงผลคำตอบ หมำยเลข 4 คือกำรรอ 1 วินำที หมำยเลข 5 คือกำรนำตวั แปร x และ y มำลบกันแล้วแสดงผลคำตอบ หมำยเลข 6 คือกำรรอ 1 วนิ ำที หมำยเลข 7 คือกำรนำตวั แปร x และ y มำคูณกันแลว้ แสดงผลคำตอบ หมำยเลข 8 คือกำรรอ 1 วินำที หมำยเลข 9 คือกำรนำตวั แปร x และ y มำหำรกันแล้วแสดงผลคำตอบ “สำมำรถนำไปประยกุ ต์ใชใ้ นกำรหำค่ำเฉล่ยี หรือกระทำในรูปแบบอ่นื ๆ ทำงคณิตศำสตร์ได้ ขน้ึ อยกู่ บั ควำมสำมำรถของผเู้ ขียนคำสงั่ ”

ตัวดำเนินกำรเปรยี บเทยี บ โปรแกรม scratch โปรแกรม scratch มตี วั ดำเนนิ กำรเปรียบเทียบอยู่ 3 ตวั คอื มำกกว่ำ นอ้ ยกว่ำ และเท่ำกับ สัญลกั ษณ์ตวั ดำเนินกำรเปรยี บเทยี บ สัญลักษณ์ > หมำยถงึ มำกกวำ่ สัญลกั ษณ์ < หมำยถงึ น้อยกวำ่ สญั ลกั ษณ์ = หมำยถงึ เท่ำกับ อธิบำยกำรทำงำน หมำยเลข 1 เป็นกำรกำหนดตัวแปร x มีค่ำเท่ำกับ 10 หมำยเลข 2 เปน็ กำรกำหนดตวั แปร y มคี ่ำเท่ำกับ 20 หมำยเลข 3 เปน็ กำรเปรียบเทยี บ x กว่ำ y คำตอบคือ false (เป็นเท็จ) หมำยเลข 4 เป็นกำรรอ 1 วินำที หมำยเลข 5 เป็นกำรเปรียบเทียบ x น้อยกว่ำ y คำตอบคือ true (เปน็ จริง) หมำยเลข 6 เปน็ กำรรอ 1 วินำที หมำยเลข 7 เปน็ กำรเปรียบเทยี บ x เท่ำกับ y คำตอบคอื false (เปน็ เทจ็ )

ตวั ดำเนินกำรทำงตรรกะ โปรแกรม scratch มีบล็อกคำส่ังให้เลือกใชง้ ำนคอื and, or, not ซึง่ ตวั ดำเนนิ กำรทำงตรรกะใชใ้ นกำรเปรยี บเทยี บหำค่ำควำมจริงและคำ่ ทเ่ี ปน็ เทจ็ สำมำรถนำไปประยุกต์ในกำร เปรียบเทียบขอ้ มูลได้ ตวั ดำเนนิ กำร and มีค่ำควำมจริง 1 กรณี นน้ั ก็คือ จะตอ้ งค่ำทเี่ ป็นจรงิ and ค่ำท่ีเปน็ จรงิ ถงึ จะได้ ค่ำควำมจริงเป็นจริง นอกนน้ั เป็นเท็จหมดเลย ตัวดำเนินกำร or มคี ่ำควำมจริงเปน็ เทจ็ 1 กรณี นัน้ กค็ อื เท็จ or ค่ำที่เปน็ เท็จ จะไดค้ ำ่ ควำมจรงิ เปน็ เท็จ นอกน้นั เปน็ จริงทั้งหมดเลย ตวั ดำเนนิ กำร not คำ่ ทีไ่ ด้จะเป็นค่ำตรงกันขำ้ มกับค่ำที่ให้มำ เป็นคำ่ ทใ่ี หำ้ เปน็ จริง เมือ่ เจอ not คำ่ นน้ั จะกลำยเป็นเท็จทนั ที ผลทไ่ี ดจ้ ำกกำรทำงำนของโปรแกรมคอื false false true

กำรทำงำนตำมเงื่อนไข ( Decision ) กำรทำงำนตำมเง่อื นไข ( Decision ) คือ มีกำรกำหนดเง่อื นไขขนึ้ มำและมกี ำรตรวจสอบเงอื่ นไข โดยโปรแกรม scratch จะมีบลอ็ กคำสงั่ ให้เลือกใช้คือ บลอ็ กคำสั่ง if บลอ็ กคำส่งั นีจ้ ะทำงำนก็ต่อเม่อื เงื่อนไขเปน็ จริง บลอ็ กคำสัง่ if else บล็อกคำสั่งนจ้ี ะทำงำนสองทำงคือหำกเงอ่ื นไขเป็นจริงจะทำงำนใน if แตห่ ำกเง่ือนไข เป็นเท็จจะทำงำนใน else เรำสำมำรถนำบลอ็ กคำคงั่ if หรอื if else มำทำเป็นเงอ่ื นไขซอ้ น ๆ กนั ได้ ทงั้ นท้ี ัง้ น้นั ขึน้ อยกู่ ับผเู้ ขยี น โปรแกรมเอง กำรทำงำนตำมเงอ่ื นไข ( Decision ) กำรใช้ if อธบิ ำยกำรทำงำน ทำงำนคำสง่ั ที่ 1 หมำยเลข 1 กดธงเขยี ว (GO) ทำงำนคำสง่ั ท่ี 2 หมำยเลข 2 กำหนดตัวแปรชือ่ set number มคี ำ่ เทำ่ กบั 10 ทำงำนคำส่ังท่ี 3 หมำยเลข 3 มีกำรกำหนดเงอ่ื นไขข้ึนมำคือ ถำ้ ตวั แปร set number มีค่ำมำกกว่ำ 5 ถำ้ เป็นจรงิ จะทำงำนในคำสง่ั ท่ี 4 เเละ 5 ทำงำนคำสัง่ ที่ 4 หมำยเลข 4 เดิน 10 steps ทำงำนคำส่งั ที่ 5 หมำยเลข 5 เปลย่ี นรปู แบบ

กำรทำงำนตำมเงอ่ื นไข ( Decision ) กำรใช้ if else อธบิ ำยกำรทำงำน หำกเงอื่ นไขเปน็ จริง จะทำงำนท่ีหมำยเลขท่ี 1 นนั่ คือเดนิ ไปขวำ 100 หำกเง่ือนไขเป็นเทจ็ จะทำงำนท่ีหมำยเลขที่ 2 นนั่ คือเดนิ ไปทำงซ้ำย 100

กำรทำงำนแบบทำซำ้ (Loop) กำรทำงำนแบบทำซำ้ (Loop) คอื กำรทำงำนแบบซ้ำ ๆ ไปเร่ือย ๆ โดยกำรทำงำนแบบซ้ำน้นั สำมำรถ แบง่ ออกเปน็ กำรทำซ้ำแบบไมจ่ ำกัดจำนวนรอบและกำรทำซำ้ แบบจำกดั จำนวนรอบ กำรทำซำ้ แบบไม่จำกัดจำนวนรอบคือจะทำงำนเดิม ๆ ซำ้ ๆ กำรทำงำนแบบจำกัดจำนวนรอบคือจะทำงำนเดิม ๆ แตเ่ มื่อครบจำนวนรอบแลว้ จะออกจำกกำร ทำงำนทันที กำรทำงำนแบบทำซำ้ (Loop) แบบไมจ่ ำกดั จำนวนรอบ อธบิ ำยกำรทำงำน คำสั่งท่ี 1 หมำยเลข 1 กดธงเขยี ว (GO) คำส่งั ท่ี 2 หมำยเลข 2 คำส่ัง forever เป็นคำสง่ั ทำซ้ำแบบไมจ่ ำกัดจำนวนรอบโดยจะทำงำนในหมำยเลข 3 และ 4 คำสั่งที่ 3 หมำยเลข 3 พูดคำว่ำ Hello! 1 วนิ ำที คำสัง่ ที่ 4 หมำยเลข 4 รอ 3 วนิ ำที เมื่อครบ 3 วนิ ำทแี ลว้ จะกลับขึน้ ไปทำในหมำยเลข 3 แล้วก็ทำวนซำ้ แบบนี้ไปเรอ่ื ย ๆ ไม่จบสนิ้

กำรทำงำนแบบทำซำ้ (Loop) แบบจำกดั จำนวนรอบ อธิบำยกำรทำงำน คำสง่ั ที่ 1 หมำยเลข 1 กดธงเขยี ว (GO) คำสั่งท่ี 2 หมำยเลข 2 คำสัง่ repeat เป็นคำส่ังทำซ้ำแบบจำกดั จำนวนรอบ กำหนดไว้ 10 รอบโดยจะ ทำงำนในหมำยเลข 3 และ 4 คำสง่ั ท่ี 3 หมำยเลข 3 พูดคำวำ่ Hello! 1 วินำที คำส่งั ที่ 4 หมำยเลข 4 รอ 3 วินำที เม่อื ครบ 3 วินำทแี ล้วจะกลับขึ้นไปทำในหมำยเลข 3 แล้วก็ทำวนซำ้ แบบนี้ไปเรื่อย ๆ จนครบ 10 คร้ัง เร่ิมนบั ตั้งแต่กำรแสดงครั้งที่ 1 เมื่อครบ 10 ครั้งจะออกจำก loop ทันที