ใบความรู้

ใบความรู้ เร่ือง การเรียนรตู้ ลอดชวี ิต (Lifelong Learning) แนวคิดการเรยี นรู้ตลอดชีวิตในฐานะทีเ่ ป็นยุทธศาสตรก์ ารศึกษา เกิดขน้ึ เมอื่ ประมาณกวา่ 30 ปี มาแล้ว ภายใตค้ วามพยายามของ OECD UNESCO และสภายโุ รป (Council of Europe) เป็นการสนองต่อความ บกพรอ่ งทเี่ กดิ ขึ้นในอดตี ในขณะท่บี ุคคลเรยี นรูต้ ลอดเวลาทยี่ ังมชี วี ติ อยู่ โอกาสทางการศกึ ษามีขดี จากัดในช่วง เร่มิ แรกของชวี ติ ทีค่ รอบงำโครงการศกึ ษาท่ีเป็นทางการ (Formal Education) จงึ มคี วามจำเป็น ท่ีจะให้โอกาสท่ี สอง แก่คนทไ่ี มไ่ ด้รับโอกาสทางการศึกษาในช่วงวัยเด็กและวยั รนุ่ การเรียนรตู้ ลอดชวี ิต ไมเ่ พียง หมายถึงการศึกษา ผูใ้ หญ่ ( Adult Education) เ ทา่ น้ัน แต่ยังครอบคลมุ การเรียนร้ทู กุ รูปแบบตลอดช่วงชีวิตอกี ดว้ ย บทความช้ินนี้ นาเสนอความหมายเชิงนโยบายทีต่ รงประเดน็ ของแนวคิด “การเรียนรูต้ ลอดชีวิต” อะไรคอื คุณลักษณะพิเศษของแนวคิดการเรียนรู้ตลอดชีวติ การจดั การเรียนรูต้ ลอดชวี ิตตอ้ งมีมมุ มองแบบองคร์ วม (Comprehensive View) ทค่ี รอบคลมุ กิจกรรมการเรยี นรู้ทุกดา้ น โดยมเี ปา้ หมายที่จะปรับปรงุ ความร้แู ละความสามารถในการแขง่ ขันของบุคคล ที่ปรารถนาเข้าร่วมในกจิ กรรมการเรียนรคู้ ุณลกั ษณะ 4 ประการของแนวคิดการเรยี นรู้ ได้แก่ 1. มมี ุมมองอย่างเปน็ ระบบสง่ิ น้ีคือคณุ ลักษณะทีพ่ เิ ศษที่สุดของการเรียนรู้ตลอดชวี ิต กรอบ แนวคิดการเรยี นร้ตู ลอดชีวติ ของอปุ สงค์ (Demand) และอุปทาน (Supply) ของโอกาสการเรยี นรทู้ ี่เป็นส่วนหน่งึ ของระบบทมี่ คี วามเช่ือมโยงกนั ซ่งึ ครอบคลุมวงจรชวี ติ ท้ังหมด และประกอบด้วยรูปแบบตา่ ง ๆ ของการเรยี นรูท้ ัง้ ทเ่ี ปน็ ทางการและไม่เป็นทางการ 2. มผี เู้ รยี นเป็นศูนย์กลาง มกี ารเปลยี่ นจากมงุ่ เน้นดา้ นอปุ ทาน (Supply) เปน็ ศูนย์กลาง ในรปู แบบการจัดการศึกษาเชิงสถาบนั ท่ีเป็นทางการ ไปสู่ด้านอปุ สงค์ (Demand) ทต่ี อบสนองความต้องการ ของผู้เรียนเป็นหลกั 3. มแี รงจูงใจท่ีจะเรียน ซงึ่ เปน็ พ้นื ฐานท่ีจำเป็นสำหรับการเรียนรทู้ ม่ี คี วามต่อเน่ืองตลอดชวี ิต ทัง้ นต้ี ้องมุ่งเนน้ ท่จี ะพฒั นาขีดความสามารถในการเรยี นรทู้ จ่ี ะเรยี นรู้ด้วยตนเองและการเรียนรู้ทตี่ นเอง เปน็ ผชู้ น้ี ำ 4. มีวตั ถปุ ระสงค์ของนโยบายการศกึ ษาที่หลากหลาย มมุ มองวงจรชวี ิตที่ให้ความสำคญั กับ เปา้ หมายการศกึ ษาทห่ี ลากหลาย อาทิ การพัฒนาบุคลกิ ภาพ การพฒั นาความรู้ วัตถุประสงค์ทางเศรษฐกจิ สงั คม และวฒั นธรรม และการจัดลาดับความสำคัญของวัตถุประสงคเ์ หล่าน้ี อาจเปลยี่ นไปใน แต่ละชว่ งชีวิตของคน ๆ หนึง่

ทำไมการเรียนร้ตู ลอดชวี ิตจงึ มีความสำคัญ พลังผลกั ดันทส่ี ำคัญทางสงั คม เศรษฐกิจจำนวนมากสนับสนุนแนวคิดการเรยี นรู้ตลอดชวี ิตกระแส โลกาภวิ ัตน์และการเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยี การเปล่ยี นแปลงธรรมชาติของการทางานและตลาดแรงงานและ โครงสร้างอายปุ ระชากร เปน็ แรงผลักดนั ทสี่ ำคญั ต่อความจาเปน็ ทจ่ี ะตอ้ งมีการยกระดบั ทักษะการทำงานและ การใช้ชวี ติ อยา่ งต่อเนือ่ ง ความต้องการก็เพ่ือ Treshold ทีย่ กระดบั ของทักษะเชน่ เดียวกบั การเปลี่ยนแปลงมากขน้ึ ในธรรมชาติของทกั ษะ แรงกระตุน้ ของกจิ การเพื่อใหม้ ีความยืดหยุ่นมากขน้ึ สง่ ผลตอ่ สภาพการทำงาน มีแนวโน้มท่ี จะมีการจา้ งงานระยะส้ันในตลาดสนิ ค้าที่เปลยี่ นแปลงไปตามความตอ้ งการของตลาดได้งา่ ยและ วัฎจักรสินค้าทส่ี ัน้ ลง งานอาชีพลดลงและบคุ คลประสบกับความเปลย่ี นแปลงในเรอื่ งงานดขี นึ้ ในชว่ งชีวติ ทำงาน การเปลีย่ นแปลงโครงสรา้ งอยา่ งกวา้ งขวางกำลงั คุกคามขวั้ ใหม่ระหวา่ งสง่ิ ท่ีความรมู้ แี ละส่ิงทค่ี วามรู้ ไม่มี ในทางกลบั กนั สิ่งน้อี าจคุกคามรากฐานของประชาธปิ ไตยดว้ ยโอกาสในการฝึกอบรมในภายหลังนัน้ ข้นึ อยกู่ บั คุณสมบัติของแต่ละบุคคลทขี่ ้ามาสู่การจา้ งงาน และโอกาสการเรยี นรู้เปิดกวา้ งแก่ ผ้วู ่างงาน ลูกจา้ งในสถาน ประกอบการขนาดเล็ก และกลุ่มผู้ดอ้ ยโอกาสในสังคมกลบั ยิง่ นอ้ ยกว่าลูกจ้างในสถานประกอบการขนาดใหญม่ าก ความไม่เทา่ เทยี มกนั น้ี (Disparities) สะท้อนชอ่ งว่างรายไดร้ ะหว่าง ผมู้ ีวฒุ กิ ารศึกษาระดบั มหาวิทยาลยั และผทู้ ่ีไมม่ วี ุฒิดงั กล่าว และชอ่ งว่างนัน้ ยิง่ กว้างข้นึ เรือ่ ย ๆ การลงทุนในการศกึ ษาและการฝกึ อบรมที่จะสนองตอ่ ยุทธศาสตรก์ ารเรยี นรู้ตลอดชวี ติ กเ็ พื่อบรรลุ วัตถปุ ระสงคท์ างสังคมและเศรษฐกจิ โดยก่อให้เกิดประโยชน์ส่วนบุคคลผู้ประกอบการ และเศรษฐกิจและสงั คมใน ระยะยาว สาหรับบคุ คลแล้วการเรียนรตู้ ลอดชวี ติ มุ่งเนน้ ทก่ี ารสรา้ งสรรค์ การริเร่มิ และความรับผิดชอบ ซ่ึงสง่ ผล ใหเ้ กดิ การตอบสนองต่อตนเอง งานที่ดขี นึ้ รายไดท้ ีเ่ พ่มิ ขึ้น นวตั กรรมใหม่ ๆ และเพ่ิมความสามารถในการผลิตมาก ขนึ้ ดว้ ย ทกั ษะและศักยภาพของแรงงานเป็นปัจจัยหลกั ในผลงาน และความสำเรจ็ ของสถานประกอบการ สำหรบั เศรษฐกิจ แล้วมีความสมั พนั ธ์ทส่ี นบั สนุนกันระหวา่ งการไดร้ ับการศึกษาและการเติบโตทางเศรษฐกิจอะไรคือผล เชิงนโยบายของแนวคิดน้โี ดยเฉพาะอย่างย่ิงการเข้าสู่และผลลัพธข์ องการเรียนรทู้ ่ีเกิดขน้ึ นอกเหนือจากสิ่งทีเ่ ป็น ทางการ ดังนั้นกิจกรรมการเรยี นร้ขู องวยั รนุ่ และผ้ใู หญจ่ ึงอยนู่ อกเหนือขอบเขตทม่ี ีการบนั ทึกไว้ นอกจากการวดั เชิงปริมาณแล้วประเดน็ เชงิ คุณภาพและความกา้ วหนา้ ของการเรียนรตู้ ลอดชวี ติ ต้องมีการพสิ ูจน์ใหเ้ หน็ วา่ ระบบ โครงสรา้ งเชงิ สถาบนั เชิงกฎหมาย และเชงิ นโยบาย เออ้ื ตอ่ การสนับสนุนการเรียนรู้ตลอดชวี ติ ได้ดีอยา่ งไร

ใบความรู้ เรื่อง การเรยี นร้ตู ลอดชวี ติ (Lifelong Learning) แนวคิดการเรยี นร้ตู ลอดชวี ิตในฐานะท่เี ป็นยทุ ธศาสตรก์ ารศกึ ษา เกิดข้ึนเม่อื ประมาณกวา่ 30 ปี มาแลว้ ภายใต้ความพยายามของ OECD UNESCO และสภายโุ รป (Council of Europe) เป็นการสนองตอ่ ความ บกพรอ่ งทเ่ี กดิ ขนึ้ ในอดตี ในขณะทบ่ี ุคคลเรียนรตู้ ลอดเวลาทีย่ ังมชี วี ิตอยู่ โอกาสทางการศึกษามีขดี จำกัดในชว่ ง เร่ิมแรกของชวี ิต ทคี่ รอบงำโครงการศกึ ษาที่เปน็ ทางการ (Formal Education) จงึ มีความจำเปน็ ท่ีจะใหโ้ อกาสท่ี สอง แกค่ นท่ไี ม่ได้รบั โอกาสทางการศกึ ษาในช่วงวยั เดก็ และวยั ร่นุ การเรยี นรตู้ ลอดชีวิต ไมเ่ พียง หมายถงึ การศกึ ษา ผใู้ หญ่ ( Adult Education) เ ท่า น้นั แต่ยังครอบคลมุ การเรยี นรทู้ กุ รูปแบบตลอดชว่ งชวี ิตอีกดว้ ย บทความชนิ้ น้ี นำเสนอความหมายเชิงนโยบายทต่ี รงประเดน็ ของแนวคดิ “การเรยี นรตู้ ลอดชีวิต” อะไรคือคุณลักษณะพเิ ศษของแนวคิดการเรียนรู้ตลอดชวี ิต การจดั การเรียนรู้ตลอดชวี ิตตอ้ งมมี มุ มองแบบองค์รวม (Comprehensive View) ท่ีครอบคลุม กจิ กรรมการเรียนรทู้ กุ ดา้ น โดยมีเป้าหมายท่ีจะปรับปรุงความรู้และความสามารถในการแขง่ ขันของบุคคล ที่ปรารถนาเขา้ ร่วมในกจิ กรรมการเรยี นรู้คุณลักษณะ 4 ประการของแนวคิดการเรียนรู้ ได้แก่ 1. มีมมุ มองอย่างเป็นระบบสิง่ นี้คือคณุ ลักษณะท่ีพิเศษที่สุดของการเรียนรตู้ ลอดชวี ิต กรอบ แนวคดิ การเรียนรตู้ ลอดชวี ิตของอปุ สงค์ (Demand) และอุปทาน (Supply) ของโอกาสการเรียนรู้ท่ีเปน็ ส่วนหน่งึ ของระบบทม่ี ีความเช่อื มโยงกนั ซึง่ ครอบคลมุ วงจรชีวติ ทง้ั หมด และประกอบด้วยรูปแบบต่าง ๆ ของการเรียนรู้ทงั้ ทเี่ ป็นทางการและไม่เป็นทางการ 2. มผี ้เู รียนเปน็ ศูนย์กลาง มกี ารเปล่ียนจากมงุ่ เน้นดา้ นอปุ ทาน (Supply) เปน็ ศนู ยก์ ลาง ในรูปแบบการจัดการศึกษาเชิงสถาบันที่เป็นทางการ ไปสดู่ า้ นอุปสงค์ (Demand) ท่ตี อบสนองความตอ้ งการ ของผู้เรยี นเปน็ หลัก 3. มีแรงจูงใจท่ีจะเรียน ซงึ่ เปน็ พน้ื ฐานทจ่ี ำเปน็ สาหรบั การเรียนรทู้ มี่ คี วามต่อเนือ่ งตลอดชีวิต ทงั้ นีต้ ้องมุ่งเนน้ ที่จะพฒั นาขีดความสามารถในการเรยี นรทู้ จ่ี ะเรยี นรู้ดว้ ยตนเองและการเรยี นรู้ที่ตนเอง เปน็ ผู้ชี้นำ 4. มีวัตถุประสงคข์ องนโยบายการศึกษาทหี่ ลากหลาย มุมมองวงจรชวี ิตท่ใี ห้ความสำคัญกบั

เป้าหมายการศกึ ษาท่หี ลากหลาย อาทิ การพฒั นาบคุ ลิกภาพ การพฒั นาความรู้ วัตถุประสงคท์ างเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม และการจัดลาดบั ความสำคญั ของวัตถุประสงคเ์ หลา่ น้ี อาจเปลีย่ นไปใน แตล่ ะช่วงชีวิตของคน ๆ หนง่ึ ทำไมการเรยี นรตู้ ลอดชวี ิตจึงมีความสำคญั พลังผลกั ดนั ท่สี ำคัญทางสงั คม เศรษฐกิจจำนวนมากสนับสนุนแนวคิดการเรยี นรตู้ ลอดชวี ิตกระแส โลกาภวิ ัตนแ์ ละการเปล่ยี นแปลงเทคโนโลยี การเปลี่ยนแปลงธรรมชาติของการทางานและตลาดแรงงานและ โครงสรา้ งอายุประชากร เป็นแรงผลักดนั ทสี่ ำคญั ตอ่ ความจาเป็นที่จะต้องมีการยกระดบั ทักษะการทางานและ การใชช้ ีวิตอย่างตอ่ เนือ่ ง ความต้องการก็เพ่ือ Treshold ทย่ี กระดับของทกั ษะเช่นเดยี วกับการเปลีย่ นแปลงมากขึ้น ในธรรมชาติของทกั ษะ แรงกระตนุ้ ของกิจการเพื่อใหม้ ีความยดื หยุ่นมากขึน้ ส่งผลตอ่ สภาพการทำงาน มีแนวโนม้ ท่ี จะมีการจ้างงานระยะสัน้ ในตลาดสินค้าทเ่ี ปลี่ยนแปลงไปตามความตอ้ งการของตลาดได้งา่ ยและวฎั จกั รสนิ ค้าท่ีสั้น ลง งานอาชพี ลดลงและบุคคลประสบกบั ความเปลยี่ นแปลงในเร่อื งงานดีขน้ึ ในช่วงชวี ติ ทางาน การเปลีย่ นแปลงโครงสร้างอยา่ งกว่างขวางกาลังคกุ คามขวั้ ใหม่ระหวา่ งสิ่งท่คี วามร้มู ีและส่งิ ทคี่ วามรู้ ไม่มี ในทางกลับกนั ส่ิงน้อี าจคุกคามรากฐานของประชาธิปไตยด้วยโอกาสในการฝึกอบรมในภายหลังนน้ั ขนึ้ อยู่กับ คุณสมบตั ิของแต่ละบคุ คลท่ีข้ามาสู่การจ้างงาน และโอกาสการเรยี นรเู้ ปดิ กวา้ งแก่ ผูว้ า่ งงาน ลกู จ้างในสถาน ประกอบการขนาดเล็ก และกล่มุ ผ้ดู อ้ ยโอกาสในสังคมกลบั ยงิ่ นอ้ ยกว่าลูกจ้างในสถานประกอบการขนาดใหญ่มาก ความไม่เท่าเทียมกันนี้ (Disparities) สะท้อนชอ่ งวา่ งรายไดร้ ะหว่าง ผมู้ ีวฒุ ิการศึกษาระดบั มหาวิทยาลยั และผู้ท่ไี ม่มีวุฒิดังกล่าว และช่องว่างนนั้ ยง่ิ กวา้ งขน้ึ เรื่อย ๆ การลงทุนในการศกึ ษาและการฝึกอบรมท่ีจะสนองตอ่ ยุทธศาสตร์การเรยี นร้ตู ลอดชวี ติ กเ็ พ่อื บรรลุ วตั ถุประสงค์ทางสงั คมและเศรษฐกจิ โดยกอ่ ใหเ้ กิดประโยชน์ส่วนบุคคลผู้ประกอบการ และเศรษฐกิจและสงั คมใน ระยะยาว สาหรบั บุคคลแลว้ การเรียนรู้ตลอดชีวติ ม่งุ เน้นท่กี ารสรา้ งสรรค์ การริเร่ิม และความรับผดิ ชอบ ซ่ึงส่งผล ให้เกิดการตอบสนองต่อตนเอง งานทด่ี ขี ้นึ รายไดท้ ่ีเพม่ิ ขึ้น นวตั กรรมใหม่ ๆ และเพิ่มความสามารถในการผลิตมาก ขน้ึ ดว้ ย ทกั ษะและศักยภาพของแรงงานเปน็ ปัจจยั หลักในผลงาน และความสำเรจ็ ของสถานประกอบการ สาหรบั เศรษฐกจิ แล้วมีความสัมพนั ธท์ ีส่ นบั สนนุ กนั ระหวา่ งการไดร้ ับการศกึ ษาและการเตบิ โตทางเศรษฐกิจอะไรคอื ผล เชิงนโยบายของแนวคดิ นโี้ ดยเฉพาะอย่างยิ่งการเข้าสู่และผลลพั ธข์ องการเรียนรู้ที่เกดิ ข้ึน นอกเหนอื จากสง่ิ ทเี่ ปน็ ทางการ ดงั น้ันกิจกรรมการเรียนรขู้ องวัยรนุ่ และผู้ใหญจ่ งึ อยนู่ อกเหนอื ขอบเขตท่มี ีการบนั ทึกไว้ นอกจากการวัด เชงิ ปริมาณแลว้ ประเด็นเชงิ คุณภาพและความก้าวหนา้ ของการเรียนรตู้ ลอดชวี ติ ตอ้ งมีการพสิ ูจน์ใหเ้ หน็ ว่าระบบ โครงสร้างเชงิ สถาบนั เชงิ กฎหมาย และเชิงนโยบาย เอ้อื ต่อการสนับสนนุ การเรยี นรู้ตลอดชีวิตได้ดอี ย่างไร