หน่วย2_วิธีการทางประวัติศาสตร์ 64

จุดประสงคก์ ารเรียนรู้ • นาวิธกี ารทางประวตั ิศาสตร์มาใชศ้ กึ ษาเหตกุ ารณท์ างประวัตศิ าสตรไ์ ด้ วิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร์ ม.1

ความหมายและความสาคัญของประวัตศิ าสตร์ ความหมายของประวัติศาสตร์ ประวตั ศิ าสตร์ เปน็ การศกึ ษาเร่ืองราวประสบการณ์ของมนษุ ยใ์ นอดตี จากหลกั ฐานทีม่ ีการจด บันทกึ ไวห้ รือจากหลักฐานท่ีเป็นลายลักษณอ์ ักษร และหลกั ฐานประเภทคาบอกเล่า เช่น ตานาน นิทานพืน้ บา้ น รวมไปถงึ วตั ถุประจักษ์พยานต่างๆ มนุษย์รู้จักคิดคน้ ตัวอกั ษรหรอื ตวั หนงั สือขึ้นมาจดบันทึกเหตกุ ารณ์ตา่ งๆ หรอื เรอ่ื งราวในชวี ิตประจาวัน เรม่ิ มตี วั หนงั สือและจดบนั ทึกเมอ่ื ราว ๕,๐๐๐ - ๖,๐๐๐ ปลี ่วงมาแล้ว ชว่ งเวลาดงั กลา่ วถือว่าเป็นการเริ่ม สมยั ประวัตศิ าสตร์ของมนุษยชาติ ช่วงเวลาก่อนหน้านัน้ เรยี กวา่ “สมัยกอ่ นประวัตศิ าสตร”์

ความแตกตา่ งของการศึกษาประวัตศิ าสตร์และโบราณคดี ประวัติศาสตร์ ศกึ ษาเรื่องราวของมนุษย์ จากหลักฐานทเ่ี ปน็ ลายลกั ษณอ์ ักษร และหลักฐานประเภทอื่นๆ รวมทง้ั คาบอกเล่าแลว้ นามาศึกษา วิเคราะห์เรยี บเรยี งเป็นเรอ่ื งราว โบราณคดี ศึ ก ษ า เ รื่ อ ง ร า ว แ ล ะ พ ฤ ติ ก ร ร ม ข อ ง ม นุ ษ ย์ ใ น อ ดี ต จากโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ ที่มนุษย์ได้สรา้ งไว้ และ ยังคงเหลือซากหรือร่องรอยมาจนถึงปัจจุบัน แล้วนามาวิเคราะห์ เรยี บเรียงเปน็ เรื่องราว

ความสาคัญของประวตั ศิ าสตร์ ทาใหร้ คู้ วามเป็นมาของมนุษย์ในอดีต ทาใหร้ ู้รากเหง้าความเปน็ ไทย ทาใหม้ นษุ ยม์ คี วามละเอยี ดรอบคอบ มเี หตผุ ล มคี วามคดิ ทด่ี ี ให้บทเรยี นทางจริยธรรม ทาใหเ้ ข้าใจความแตกต่างของอารยธรรม

ความหมาย ความสาคญั เปน็ ขนั้ ตอน หรอื วิธกี ารทีน่ ัก วิธกี ารทางประวตั ิศาสตรม์ ี ประวัตศิ าสตร์หรอื ผ้ทู ่ีศกึ ษาทางด้าน ความสาคัญมาก เพราะทาให้ ประวัตศิ าสตร์ใช้เพ่ือศกึ ษาค้นคว้า และ เรือ่ งราวทางประวัติศาสตรม์ คี วาม เรยี บเรยี งเหตกุ ารณ์ทางประวัตศิ าสตร์ ถูกต้อง เท่ียงตรง สมบูรณ์ และมี จากหลักฐานตา่ งๆ เพอ่ื ใหไ้ ดข้ ้อมูลท่ีมี ความถูกตอ้ งและชัดเจนมากท่สี ุด ความนา่ เชื่อถือมากที่สดุ

ข้นั ตอนของวิธีการทางประวัตศิ าสตร์ 1 การกาหนดหวั ข้อเรื่องท่จี ะศึกษา 2 การรวบรวมหลกั ฐาน 3 การประเมินคณุ ค่าของหลกั ฐาน 4 การวเิ คราะห์ สงั เคราะห์ และจัดหมวดหมู่ขอ้ มูล 5 การเรียบเรียงหรอื การนาเสนอ

ลกั ษณะ ประเภท และแหล่งทม่ี าของหลักฐานทางประวตั ศิ าสตร์ ลกั ษณะของหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร์ • หลักฐานทางประวตั ศิ าสตร์ไทยทเี่ ปน็ ลายลกั ษณอ์ ักษรโดยทวั่ ไปกลา่ วไดว้ ่าไม่ คอ่ ยสมบูรณ์ เพราะคนไทยไม่ค่อยชอบจดบนั ทึก จงึ ทาใหม้ หี ลักฐานทาง ประวัติศาสตรน์ อ้ ย • หลักฐานบางอย่างยงั ถูกทาลายไปจากการศกึ สงคราม และการทีม่ อี ากาศร้อน ชนื้ ทาใหห้ ลกั ฐานเสยี หายเรว็ • ในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระน่ังเกล้าเจา้ อยหู่ ัว คนไทยตอ้ งจดคดั ลอกข้อมูล ทางประวัติศาสตร์ดว้ ยลายมอื เพราะยังไมม่ รี ะบบการพิมพด์ ว้ ยถอื วา่ วิชา ประวตั ศิ าสตรเ์ รียนรู้กนั เฉพาะเจ้านายหรอื คนระดบั สงู เทา่ นน้ั ทาให้การศึกษา ประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะในสมัยโบราณตอ้ งมกี ารสนั นิษฐานกันมาก

ตำนำนหลกั ฐานที่เป็นลายลกั ษณ์อักษร ตานาน เป็นเรอื่ งท่ีเลา่ ตอ่ ๆ กนั มาดว้ ยวาจา ภายหลังมีการจดบนั ทกึ และพมิ พ์เผยแพร่ เรื่อง ทอ่ี ยู่ในตานานอาจถกู เปลี่ยนแปลงจากเรอ่ื งเดมิ ได้ เพราะการลมื ความไม่แมน่ ยาในการจดจา มีการกลา่ วถึงกาลเวลาอย่างกวา้ งๆ เรอื่ งทปี่ รากฏในตานานมักจะกล่าวถึงเรอื่ งในพระพุทธศาสนา เรื่องราวของบคุ คล เรอื่ งราว ของปูชนยี สถาน เชน่ ตานานมลู ศาสนา ตานานจามเทวีวงศ์ ตานานพระแกว้ มรกต ตานาน ชินกาลมาลีปกรณ์ เป็นตน้ ตานานสะทอ้ นให้เห็นความเชอื่ ความศรทั ธาคติชาวบา้ น ตานานจงึ มีประโยชนใ์ นการศึกษา ประวัติศาสตรไ์ ทยอยมู่ าก แต่ก็ต้องใช้ดว้ ยความระมัดระวงั และตรวจสอบกบั หลักฐานอ่ืนๆ ด้วย เช่น หลกั ฐานทางโบราณคดี เปน็ ตน้

จารึกหลกั ฐานทเ่ี ป็นลายลกั ษณอ์ กั ษร ทาข้นึ เพอื่ ใช้อธิบายเรอ่ื งราวเหตกุ ารณท์ เ่ี กิดข้ึนในสงั คม โดยมี จดุ มงุ่ หมายอยา่ งใดอย่างหน่ึง จารึกของไทยปรากฏในหลายลกั ษณะ เช่น จารกึ บนแทน่ ศิลาหรอื แผ่น ศิลา เรยี กว่า “ศิลาจารกึ ” จารกึ ลงบนแผน่ ทอง เรยี กว่า “จารึกลานทอง” จารกึ ลงบนแผน่ เงนิ เรยี กว่า “จารึกลานเงิน” จารึกหรอื จารบนใบลานเรียกว่า “หนังสือใบลาน” • จารึกเป็นหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร์ไทยท่มี ีความสาคัญมาก โดยเฉพาะ ในสมัยสโุ ขทัย

หลกั ฐานที่เปน็ ลายลกั ษณอ์ กั ษร พงศาวดาร พงศาวดาร เป็นการบนั ทกึ เร่อื งราวในอดตี ภายใตก้ ารอุปถมั ภ์ ของราชสานกั เนอ้ื หาในพงศาวดารจะเนน้ เหตุการณ์เก่ียวกับ อาณาจักรและกษัตริยท์ ป่ี กครองอาณาจกั รนนั้ ๆ พงศาวดารท่ีมีอยู่ในปจั จบุ นั มเี นอื้ หา ๓ ประเภทใหญๆ่ คอื พงศาวดารกรงุ ศรีอยุธยา พงศาวดารกรงุ รตั นโกสินทร์ จนถึงต้นรชั กาลที่ ๕ พงศาวดารทอ้ งถน่ิ และประเทศเพอ่ื น บา้ น ถงึ พงศาวดารไมไ่ ด้ใหค้ วามสาคญั เก่ียวกบั สามญั ชนทว่ั ไป และบางเรอื่ งยงั เกย่ี วกบั เรือ่ งไม่ปกติ แต่กม็ ีประโยชน์และ ทรงคณุ คา่ มากในการศกึ ษาประวัตศิ าสตร์ โดยเฉพาะใน สมยั อยุธยาและรตั นโกสินทร์จนถงึ ตน้ รัชกาลท่ี ๕

หลกั ฐานที่เปน็ ลายลกั ษณอ์ กั ษร บันทกึ ของชาวต่างชาติ • เกดิ จากการท่ีชาวตา่ งชาติไดเ้ ดินทางเขา้ มาในประเทศไทยสมยั ตา่ งๆ มีทง้ั นักการทตู พ่อค้า นักเผชิญโชค ไดบ้ นั ทึกเร่ืองราว ต่างๆ ท้งั ท่ีเก่ียวกับประวัติศาสตร์ ภมู ศิ าสตร์ วฒั นธรรม การ ดารงชีวิต • ทาใหเ้ ราไดท้ ราบเหตกุ ารณท์ างประวัติศาสตร์ไทยมากขึน้ บนั ทกึ ทสี่ าคัญของชาวต่างชาติในสมัยอยธุ ยา เชน่ พงศาวดาร กรุงศรอี ยุธยาฉบับฟาน ฟลีต หรอื วัน วลิต จดหมายเหตลุ าลู แบร์ เป็นต้น • เน่ืองจากชาวต่างชาติมีพน้ื ฐานทางความคิด วฒั นธรรมที่ แตกตา่ งจากคนไทย จึงอาจทาใหม้ กี ารเขา้ ใจผดิ ในวฒั นธรรม ของไทยในบางเรอื่ ง เพราะฉะนั้นในการศึกษาจงึ ต้องระมัดระวงั ในประเด็นเหล่าน้ี

จดหมายเหตุหลกั ฐานที่เปน็ ลายลักษณ์อักษร • จดหมายเหตุ เปน็ หลกั ฐานทางประวัติศาสตร์ที่สาคญั ประเภทพงศาวดาร แต่แตกตา่ งกนั ตรงท่ีจดหมายเหตุ เปน็ การบันทึกร่วมสมยั • จดหมายเหตจุ ะบอกเกยี่ วกับวนั เวลา ที่มีเหตุการณ์ เกิดขนึ้ มลี ักษณะเด่นในเร่อื งการให้รายละเอียด และ ความถกู ต้องในเรอื่ งเวลา พร้อมทั้งแทรกความคิดเห็น ของผู้บันทึกลงไปดว้ ย • จดหมายเหตแุ บง่ ออกเป็นหลายประการ ไดแ้ ก่ จดหมายเหตุ ของหลวง จดหมายเหตุโหร จดหมายเหตุของบุคคล และ เอกสารคาใหก้ ารของรฐั หรอื ฝา่ ยปกครอง

เอกสารทางราชการหลกั ฐานที่เปน็ ลายลกั ษณอ์ กั ษร • เอกสารทางราชการ เป็นเอกสารท่ีเกย่ี วข้องกบั การบรหิ าร ราชการและการปกครองทีร่ ฐั บาลมีต่อขา้ ราชการท้ัง ส่วนกลางและส่วนภมู ิภาค • เอกสารทางราชการ เช่น รายงานการตรวจสอบราชการ รายงานความคดิ เหน็ เพอ่ื กราบบังคมทลู รายงานการ • ประชมุ เปน็ ตน้ ก่อนสมยั รตั นโกสนิ ทรเ์ อกสารทางราชการ ชารุดเสยี หายไปมาก ประกอบกับยังไมม่ ีระบบการจดั เกบ็ จนในสมยั รัชกาลท่ี ๕ จงึ ได้เร่มิ การจดั เก็บเอกสารอย่างเปน็ ระบบ โดยเก็บไวท้ ่หี อจดหมายเหตุแหง่ ชาตเิ ป็นแหลง่ สาคญั

หลกั ฐานท่ีไมเ่ ป็นลายลักษณ์อกั ษร • หลักฐานท่ีไม่เปน็ ลายลกั ษณ์อักษรมีหลายประเภท ทั้งโบราณสถาน โบราณวตั ถุ เช่น แนวพระราชวงั เกา่ แนวเมอื งเกา่ แหล่งโบราณคดีตา่ งๆ เจดยี ์ ปรางค์ โบสถ์ วิหาร ผลงานศิลปะ เครื่องแต่งกาย เครอื่ งมือ เคร่ืองใช้ เปน็ ตน้ • หลักฐานท่ไี มเ่ ป็นลายลักษณ์อกั ษรสามารถนามาใชป้ ระกอบการศกึ ษา ประวัติศาสตรใ์ นสมยั ตา่ งๆ ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี เพือ่ จะไดเ้ ขา้ ใจวิถชี ีวติ ของคนไทยได้ ดขี ้ึน

หลกั ฐานช้นั ตน้ ศิลาจารึกหลกั ที่ ๑ หรือศลิ าจารึกพอ่ ขนุ รามคาแหงมหาราช เป็นหลักฐานท่ใี ห้ขอ้ มลู ของอาณาจกั รสุโขทัยหลายๆ ด้าน ทัง้ การเมอื งการปกครอง เศรษฐกจิ สงั คม ขนบธรรมเนียมประเพณี และวิถชี ีวิตความเปน็ อยู่ของผู้คน เจดยี ท์ รงดอกบวั ตูม หรอื เจดยี ์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ เปน็ โบราณสถานในวดั มหาธาตุ จังหวัดสุโขทัย แสดงให้เห็นถึงความเจริญรงุ่ เรอื งของ พระพทุ ธศาสนาในสมัยสโุ ขทัย

หลกั ฐานชัน้ รอง สารนพิ นธ์ ประเสริฐ ณ นคร เปน็ หลักฐานท่ใี ห้ข้อมูลของอาณาจกั รสโุ ขทัยหลายๆ ดา้ น ทัง้ การเมอื งการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม ขนบธรรมเนียม ประเพณี และวถิ ีชีวติ ความเป็นอยู่ของผคู้ น สโุ ขทยั เมอื งพระร่วง เปน็ โบราณสถานในวดั มหาธาตุ จงั หวดั สุโขทยั แสดงใหเ้ ห็นถึงความเจรญิ ร่งุ เรืองของ พระพุทธศาสนาในสมยั สุโขทยั

การบ้านในวนั นี้ เร่อื งหลกั ฐานทางประวัติศาสตร์



2. เพราะเหตใุ ด การนาตานานมาใชเ้ ป็นหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตรจ์ งึ ตอ้ งใชด้ ้วยความระมดั ระวัง ................................................................................................................................................... 3. ถา้ นักเรียนศกึ ษาหาความร้ทู างประวัตศิ าสตร์จากพงศาวดาร นักเรียนจะไดร้ ับความรเู้ ร่อื ง ใดบ้างเพราะเหตใุ ด ............................................................................................................................................................................................................................................. . 4. การนาบนั ทกึ ของชาวตา่ งชาตทิ ่เี ดินทางเขา้ มาในประเทศไทยมาใชเ้ ปน็ หลกั ฐานทาง ประวตั ิศาสตร์จะต้องคานงึ ถงึ อะไรบ้าง ......................................................................................................................................................... 5. นักเรียนคดิ วา่ จดหมายเหตสุ ามารถนามาใช้เปน็ หลักฐานทางประวัติศาสตรไ์ ดห้ รือไม่ อธบิ าย เหตผุ ล ................................................................................................................................................................................................................................................