11 kimya KA_424

Çözeltilerde Denge 7. 0,01M BOH zay›f baz çözeltisinin pH = 8 oldu- 5. OH– iyonu deriflimi 9.10–3M olan BOH zay›f ¤una göre Kb de¤eri nedir? baz çözeltisinin deriflimi kaç mol/litredir? (Kb = 8,1.10–5) A) 1,10–10 B) 1.10–9 C) 1.10–8 A) 1 B) 2 C) 0,1 C) 0,2 E) 10–2 D) 1.10–6 E) 1.10–5 ÇÖZÜM ÇÖZÜM 6. 100 ml NH3 çözeltisi haz›rlan›yor. H+ iyonu deri- flimi 5.10–12M oldu¤una göre kaç gram NH3 çözünmüfltür? (NH3 = 17, Kb = 2.10–5) A) 3,2.10–3 B) 0,34 C) 1,7.10–3 D) 1,7 E) 8,5 ESEN YAYINLARI ÇÖZÜM 8. 0,6 gram HF çözülerek 3 litre HF çözeltisi haz›r- lan›yor. Çözeltinin OH– iyonlar› deriflimi 5.10–11M oldu¤una göre asitin iyonlaflma sa- biti (Ka) kaçt›r? (HF = 20) A) 4.10–6 B) 2.10–6 C) 1.10–6 D) 4.10–8 E) 2.10–8 ÇÖZÜM 198

9. 16,8 g KOH suda çözünerek 30 litre çözelti haz›r- Çözeltilerde Denge lan›yor. 25 °C’deki bu çözelti için; I. pOH = 2’dir. 11. Bir miktar Zn üzerine 200 ml HCl çözeltisi dökü- II. [H+] = 10–12 dir. lüyor. III. Zn metaline etki ederek H2 gaz› a盤a ç›kar›r. Zn(k) + 2HCl(aq) → ZnCl2(aq) + H2(g) yarg›lar›ndan hangileri do¤rudur? denklemine göre oluflan tepkimede HCl çözeltisi- (K = 39, O = 16, H = 1) nin tamam› harcan›yor. A盤a ç›kan H2 gaz›n›n NK’daki hacmi 2,24 litre oldu¤una göre, kulla- A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II n›lan HCl çözeltisinin pH’› kaçt›r? D) I ve III E) I, II ve III A) 0 B) 1 C) 2 D) 13 E) 14 ÇÖZÜM ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 10. Ca – Al metallerinin oluflturdu¤u bir alafl›m›n 30 12. Bir miktar Al üzerine 400 ml NaOH çözeltisi ilave gram› NaOH çözeltisi ile tepkimeye al›n›yor. ediliyor. NK’da 22,4 litre H2 gaz› olufltu¤una göre, me- Al(k) + 3NaOH(aq) ⎯→ Na3AlO3(aq) + 3/2H2(g) tal kar›fl›m›n›n kütlece yüzde kaç› Ca’d›r? denklemine göre oluflan tepkimede NaOH çözel- (Ca = 40, Al = 27) tisinin tamam› harcand›¤›nda a盤a ç›kan H2 ga- z›n›n NK’daki hacmi 4,48 litredir. Buna göre, kul- A) 12 B) 18 C) 40 D) 60 E) 72 lan›lan NaOH çözeltisinin pH’› kaçt›r? ÇÖZÜM A) 0 B) 1 C) 12 D) 13 E) 14 199

Çözeltilerde Denge 14. 40 gr Zn örne¤i üzerine yeterli miktarda HCl çö- ÇÖZÜM zeltisinin dökülmesiyle oluflan tepkimede a盤a ç›kan H2 gaz›n›n NKdaki hacmi 8,96 litredir. Buna göre, Zn örne¤i kütlece yüzde kaç Zn içermektedir? (Zn = 65) A) 65 B) 48 C) 50 D) 35 E) 26 ÇÖZÜM 13. Cu ve Zn’den oluflan bir alafl›m›n 25 gram› 0,2M ESEN YAYINLARI 15. % 20 safl›kta 200 g Ca örne¤i yeterli miktarda HCl çözeltisi ile tepkimeye sokuluyor. Tam verim- HCl çözeltisi ile tepkimeye sokuluyor. le gerçekleflen tepkimede 2 litre HCl çözeltisi har- Buna göre, can›yor. Buna göre, alafl›m›n kütelce yüzde ka- I. Oluflan çözelti elektri¤i iletir. ç› Cu elementidir? (Cu = 64, Zn = 65) II. Oluflan H2 gaz› NK’da 22,4 litredir. III. 2M, 1 litre HCl çözeltisi harcan›r. A) 12 B) 13 C) 48 D) 52 E) 72 Yarg›lar›ndan hangileri do¤rudur? (Ca = 40) ÇÖZÜM A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III ÇÖZÜM 200

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ALIfiTIRMALAR – 3 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. 0,02M HA zay›f asit çözeltisinde %1 oran›nda 5. CH3COOH zay›f asittir. iyonlaflma oldu¤una göre, 6 mg CH3COOH ile 100 ml çözelti haz›rlan›yor. a) H+ iyonlar›deriflimi kaç mol/litredir? Buna göre, b) Asitin iyonlaflma sabiti Ka kaçt›r? a) Çözeltinin molar deriflimi kaçt›r? (CH3COOH = 60) b) Çözeltinin pH’› kaç olur? (CH3COOH için Ka = 10–5) 2. BOH ile gösterilen zay›f bir baz›n 0,2M’l›k çözel- 6. 0,1 mol HCN kullan›larak 400 ml çözelti haz›rla- tisinin pH = 10’dur. Buna göre, n›yor. HCN zay›f asitin iyonlaflma sabiti 4.10–10 a) Baz›n iyonlaflma yüzdesi kaçt›r? dur. Buna göre, b) Baz›n iyonlaflma sabiti Ka kaçt›r? a) HCN’nin iyonlaflma yüzdesi nedir? b) Çözeltinin pH’› kaçt›r? 3. 0,01M XOH zay›f baz çözeltisinde iyonlaflma ESEN YAYINLARI 7. Al(k) + 3HCl(aq) ⎯→ AlCl3(aq) + 3/2H2(g) yüzdesi % 0,1’dir. Buna göre, Tepkimesinde Al parças› üzerine pH = 1 olan HCl a) Çözeltinin pH’› kaçt›r? b) XOH baz›n›n iyonlaflma sabiti Kb kaçt›r? çözeltisinden ilave ediliyor. NK’da 67,2.10–2 litre H2 gaz› a盤a ç›kt›¤›na göre, kaç ml asit çözeltisi harcanm›flt›r? 4. 52 gram saf olmayan çinko örne¤ine afl›r› miktar- 8. 12 gram CH3COOH ile 500 ml çözelti haz›rlan›- da NaOH çözeltisi ilave edildi¤inde NK’da 4,48 yor. Buna göre, litre H2 gaz› olufluyor. a) H+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litredir? Buna göre, çinko örne¤inin safl›k yüzdesi nedir? (CH3COOH = 60, Ka = 10–5) (Zn = 65) b) Çözeltinin pOH de¤eri kaçt›r? (log5 = 0,7) 201

Çözeltilerde Denge 13. ‹yonlaflma sabiti 2.10–5 olan zay›f baz çözeltisinin deriflimi 5.10–2M’dir. Buna göre, 9. 0,2M HA zay›f asit çözeltisinin pH = 3 oldu¤u- a) OH– iyonlar› deriflimi kaç M’dir? na göre, b) Çözeltinin pH’› kaçt›r? a) OH– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? b) Asitlik sabiti Ka kaçt›r? 10. BOH ile gösterilen zay›f bir baz›n iyonlaflma sabi- 14. Cu(k)+2H2SO4(aq)→ CuSO4(aq) + SO2(g) + H2O(s) ti 1.10–8’dir. BOH çözülerek haz›rlanan 2 litre 50 g bak›r örne¤i üzerine yeterli miktarda H2SO4 çözeltinin pH = 9 oldu¤una göre, çözeltisi ilave ediliyor. NK’da 5,6 litre SO2 gaz› a) Kaç mol BOH çözünmüfltür? olufluyor. Buna göre, b) BOH’›n iyonlaflma yüzdesi kaçt›r? a) Asit çözeltisinin deriflimi 0,4M oldu¤una göre hacmi kaç ml’dir? b) Cu örne¤inin safl›k yüzdesi nedir? (Cu = 64) 11. Kütlece % 52 oran›nda Zn içeren Cu-Zn alafl›m›, ESEN YAYINLARI 15. CaCO3 + 2HCl ⎯→ CaCl2 + CO2 + H2O afl›r› miktarda HCl ile tepkimeye sokuluyor. tepkimeye saf olmayan 400 g CaCO3’den Tepkimede oluflan H2 gaz› NK’da 4,48 litre ol- NK’da 67,2 litre CO2 gaz› elde edildi¤ine göre, du¤una göre, alafl›m kaç gramd›r? CaCO3 yüzde kaç safl›ktad›r? (CaCO3 = 100) (Zn = 65, Cu = 64) 12. HA ile gösterilen zay›f bir asitin 0,6 gram› ile 200 16. Al + 3HCl ⎯→ AlCl3 + 3/2H2 ml çözelti haz›rlan›yor. Çözeltinin pH = 3 olarak H2 + 1/2O2 ⎯→ H2O ölçülüyor. Asitin iyonlaflma sabiti Ka = 2.10–5 tepkimelerine göre, 5,4 gram Al’den elde edi- oldu¤una göre, a) Çözeltinin molar deriflimi kaç mol/litredir? len H2’nin yanmas›ndan en çok kaç gram H2O b) Asitin mol kütlesi kaçt›r? elde edilir? (Al = 27, H = 1, O = 16) 202

NÖTRALLEŞME REAKSİYONLARI 1. KUVVETLİ ASİT VE BAZLARIN NÖTRALLEŞMESİ 2. ZAYIF ASİT VE BAZLARIN NÖTRALLEŞMESİ 3. TAMPON ÇÖZELTİLER 4. pH NASIL ÖLÇÜLÜR? Asit yağmurlarının ciddi solunum rahatsızlıklarına, ormanların tahribatına, göllerin kirlenmesine, mermer ve kireç taşlarının erozyonuna neden olduğu tespit edilmiştir. Havadaki CO2 gazının yağmur suyunda çözün- mesiyle oluşan karbonik asit, hafif asidiktir. O halde asit yağmuru nasıl oluşur? Çeşitli kaynaklardan havaya karışan azot ve kükürt oksitler asit yağmurunu oluşturur. Bu oksitler yağmur suyu ile tepkimeye girerek karbonik asitten daha kuvvetli asitler oluşturur. 3NO2(g) $ N2O5(g) + NO(g) N2O5(g) + 3H2O(s) $ 2H3O+(aq) + 2NO–3(aq) SO2(g) + 2H2O(s) $ H3O+(aq) + HSO–3(aq) SO2(g) + 1/2O2(g) $ SO3(g) SO3(g) + 2H2O(s) $ H3O+(aq) + HSO–4(aq) 3. BÖLÜM

Çözeltilerde Denge NÖTRALLEfiME REAKS‹YONLARI 1. KUVVETL‹ AS‹T VE BAZLARIN NÖTRLEfiMES‹ c) Nötrleflme tepkimesinde; Nötürleflme nH+ < nOH– oldu¤unda ortam bazik olur. Çünkü Asitlerle bazlar tepkimeye girerek, tuz ve su bir miktar OH– iyonu artar. Ortam›n pH’›n› hesapla- oluflturur. mak için OH– iyonlar› deriflimini hesaplamak gerekir. HCl(aq) + NaOH(aq) ⎯→ NaCl(aq) + H2O(s) [OH-] = nOH- - nH+ VT H2SO4(aq)+2NaOH(aq) ⎯→ Na2SO4(aq) + 2H2O(s) ÖRNEK 2HBr(aq) + CaOH2(aq) ⎯→ CaBr2(aq) + 2H2O(s) 0,8M, 500 ml H2SO4 çözeltisini tamamen nötrlefltir- Bir asit ile bir baz›n tepkimeye girerek, asitlik ve mek için 400 g NaOH çözeltisi yeterli olmaktad›r. bazl›k özelli¤inin yok edilmesine, nötrleflme denir. NaOH çözeltisinin kütlece yüzde kaç› NaOH’tir? Nötrleflmede asitin H+ iyonu ile baz›n OH– iyonu bir- (Na = 23, O = 16, H = 1) leflerek su oluflturur. Asit ve baz›n özellikleri yok olur. Geriye sadece elektri¤i ileten bir çözelti kal›r. A) 4 B) 8 C) 10 D) 16 E) 32 H+(aq) + OH–(aq) ⎯→ H2O(s) ÇÖZÜM a) Nötrleflme tepkimesinde; nH+ = nOH– oldu¤unda ortam nötr olur. ESEN YAYINLARI nA .zA = nB .zB n; mol say›s› olup, m veya mA M.V olarak hesaplanabilir. z; etkime de¤erli¤i olup asitlerde H+ veya COOH say›s›d›r. Bazlarda OH– say›s› veya NH2 say›- s›d›r. Eflde¤erlik noktas›, hem asit hemde baz›n tü- kendi¤i, yani hiç birinin afl›r›s›n›n kalmad›¤› and›r. Kuvvetli asit ile kuvvetli baz›n tükendi¤i, yani hiç biri- nin afl›r›s›n›n kalmad›¤› and›r. Kuvvetli asit ile kuvvet- li baz tepkimelerinde eflde¤erlik noktas›nda pH = 7 olur. b) Nötrleflme tepkimesinde; nH+ > nOH– oldu¤unda ortam asidik olur. Çün- kü bir miktar H+ iyonu artar. Ortam›n pH’›n› hesapla- mak için H+ iyonlar› deriflimini hesaplamak gerekir. [H+] = nH+ - nOH- VT 204

Çözeltilerde Denge ÖRNEK ÖRNEK 0,2M, 200 ml NaOH çözeltisine 0,7M, 100 ml HCl çö- 2 litre 0,5 M H2SO4 çözeltisi ile 2 litre 0,8 M NaOH zetisi kar›flt›r›l›yor. Kar›fl›m›n pOH’› kaç olur? çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Son çözeltini pOH de¤eri kaç A) 1 B) 2 C) 3 D) 12 E) 13 olur? A) 0,1 B) 0,01 C) 2.10–12 ÇÖZÜM D) 1,0 . 10–12 E) 1,0.10–13 ÇÖZÜM ÖRNEK 0,2M, 2 litre NaOH çözeltisi ile 0,18M, 2 litre HCl ESEN YAYINLARI çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Elde edilen çözeltinin pH’› kaç olur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 12 E) 13 ÇÖZÜM 2. ZAYIF AS‹T VE BAZLARIN NÖTRLEfiMES‹ a) Kuvvetli Asit – Zay›f baz Nötrleflmesi Kuvvetli bir asit ile zay›f bir baz tepkimeye sokul- du¤unda nötrleflme tepkimesi verir. Fakat oluflan tuz asidik özellik gösterir. Tuzun katyonu hidroliz olur ve ortama H3O+ iyonlar› vererek ortam› asidik yapar. Eflde¤erlik noktas›nda pH’› 7’den küçük olur. HCI(aq) + H2O(s) → NH4CI(aq) Kuvvetli zay›f Asidik asit baz tuz NH4+(aq) + H2O(s) D NH3(aq) + H3O+(aq) 205

Çözeltilerde Denge b) Zay›f Asit – Kuvvetli Baz Nötrleflmesi Z, kuvvetli asit – zay›f baz tepkimesi sonucunda oluflan bir tuz oldu¤u için asidiktir. Çözeltisinin pH’› Zay›f bir asit ile kuvvetli bir baz tepkimeye sokul- 7’den küçüktür ve elektrik ak›m›n› iletir. du¤unda nötrleflme tepkimesi verir. Fakat oluflan tuz bazik özellik gösterir. Tuzun anyonu Ka ve Kb de¤er- Cevap D lerine ba¤l› olarak de¤iflir. Eflde¤erlik noktas›nda pH’› 7’den büyük olur. 3. TAMPON ÇÖZELT‹LER HCN(aq) + NaOH(aq) ⎯→ NaCN(aq) + H2O(s) Seyreltme ve az miktarda asit ya da baz ekle- Zay›f Kuvvetli Bazik mekle, pH’› pratikçe de¤iflmeyen çözeltilere tampon çözeltiler denir. asit baz tuz c) Zay›f Asit – Zay›f Baz Nötrleflmesi Zay›f asit ya da baz çözeltilerine bunlar›n suda çözünen tuzlar› eklenirse ortak iyon etkisinden dolay› Zay›f bir asit ile zay›f bir baz tepkimeye sokuldu- asitlerde H+ iyonlar› deriflimi, bazlarda OH– iyonlar› deriflimi düfler. Bunun nedeni ortak iyon etkisidir. ¤unda nötrleflme tepkimesi verir. Fakat oluflan tuzun CH3COOH çözeltisine CH3COONa çözeltisi ilave edilirse, özelli¤i asidik, bazik veya nötr olabilir. Tuzun özelli¤i Ka ve Kb de¤erlerine ba¤l› olarak de¤iflir. CH3COOH(aq) CH3COO–(aq) + H+(aq) HCN(aq) + NH3(aq) D NH4CN(aq) denkleminden anlafl›laca¤› gibi CH3COO– iyonlar› deriflimi art›r›lm›fl olur. Denge sola kayar. Sola giden zay›f zay›f ? asit baz tepkimeden dolay› H+ iyonlar› deriflimi azal›r. ÖRNEK ESEN YAYINLARI NH4OH çözeltisine NH4Cl(k) ilave edilirse; X : Kuvveti asit – kuvvetli baz, NH4OH(aq) NH+4(aq) + OH–(aq) Y : Zay›f asit – Kuvvetli baz, denkleminden anlafl›laca¤› gibi, NH+4 iyonlar› derifli- mi art›r›lm›fl olur. Denge sola kayar. Sola giden tepki- Z : Kuvvetli asit – zay›f baz meden dolay› OH– iyonlar› deriflimi azal›r. tepkimeleri sonucunda oluflan tuzlard›r. X, Y ve Z’nin Zay›f bir asit ve tuzunu ya da zay›f bir baz ve eflit deriflimli sulu çözeltileri için; tuzunu içeren çözeltilere tampon çözeltiler denir. I. Elektrik ak›m›n› iletir. Bu tür çözeltilere az miktarda olmak kofluluyla, su, asit ya da baz eklenirse çözelti pH’›n de¤iflmeme- II. X ve Z asidik, Y ise baziktir. si için direnç gösterir. III. Z’nin pH’› 7’den küçüktür. HCN/NaCN içeren bir çözelti, tampon çözeltidir. Bu çözeltide; yarg›lar›ndan hangileri do¤rudur? A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II HCN(aq) H+(aq) + CN–(aq) D) I ve III E) II ve III ÇÖZÜM CN–(aq) + H2O(s) HCN(aq) + OH–(aq) dengeleri vard›r. Ortama asit ilave edilirse CN– iyon- lar› bunu azaltmaya; baz eklenirse HCN, azaltmaya veya yok etmeye yönelir. Bir zay›f asit ve bu asitin tuzunun oluflturdu- ¤u tampon çözeltide; [H+] = Ka $ [Asit] olur. [Tuz] 206

Zay›f bir baz ve bu baz›n tuzundan oluflan bir Çözeltilerde Denge tampon çözeltide; 4. pH NASIL ÖLÇÜLÜR? [OH-] = Kb $ [BAZ] olur. Çözeltilerin pH de¤eri bafll›ca üç yöntemle ölçü- [Tuz] lebilir. Bunlar indikatörler, pH ka¤›tlar› ve pH metreler- dir. Bu çözeltiye NH3/NH4Cl kar›fl›m›n›n çözeltisi a) ‹ndikatör Yöntemi örnek verilebilir. ‹ndikatör yöntemi basit ve ucuz bir yöntemdir. NH3(aq) NH4+(aq) + OH–(aq) Çok hassas ölçümlere gerek olmad›¤› zaman kullan›- l›r. ‹ndikatörler, pH de¤ifltikçe çözeltide renk de¤iflti- NH+4(aq) + H2O(aq) NH3(aq) + H3O+(aq) ren zay›f bir asit veya zay›f baz özelli¤i gösteren or- ganik yap›l› bilefliklerdir. Bunlar›n asidik ve bazik fle- Ortama baz ilave edilirse NH4+ iyonlar› azalmaya; killerinin renkleri farkl›d›r. ‹yi bir indikatörün renk de- asit ilave edilirse NH3 ilave edilen asiti yok etmeye ¤ifltirmesi ani ve dar aral›kta olmal›d›r. yönelir. Bu nedenle çözeltinin pH’› sabit tutulmaya çal›fl›l›r. İndikatör pH Asit Baz aralığı rengi rengi ÖRNEK Metil oranj 3,1 – 4,4 Kırmızı Sarı Suda 0,1 mol HCN ve 0,2 mol NaCN çözülerek 1 litre Bromokrezol 3,8 – 5,4 Sarı Mavi çözelti haz›rlan›yor. yeşili Kırmızı Sarı ESEN YAYINLARI Mavi Çözeltinin pH’› kaç olur? Metil 4,2 – 6,3 Sarı Kırmızı (HCN için Ka = 4.10–10, log2 = 0,3) kırmızısı Sarı A) 5,3 B) 6,3 C) 9 D) 9,7 E) 10,3 Bromtimol 6,0 – 7,6 mavisi Fenol 6,8 – 8,4 kırmızı ÇÖZÜM fenolftalein 8,3 – 10 Renksiz Kırmızı Asidik ve bazik flekillerin deriflimi pH de¤erine ba¤l› oldu¤undan, belirli pH de¤erlerinde bu renkler- den birisi hakim olur. pH de¤eri de¤ifltikçe renkte de¤iflir. pH aral›¤› indikatörün asit renginden baz rengine de¤iflti¤i aral›k olarak tan›mlan›r. b) pH Ka¤›d› Yöntemi pH ka¤›tlar› indikatörlere göre hassas netice ve- rirler. pH ka¤›tlar› çözeltiye dald›r›l›nca renk de¤iflti- ren ka¤›tlard›r. Meydana gelen bu rengin kutu üzerin- deki renk ile karfl›laflt›rmas› sonucu çözeltinin pH de- ¤eri bulunur. Bu ka¤›tlar her pH de¤erlerinde farkl› renk al›rlar. pH aral›¤› 0 – 7, 7 – 14 ve 0 – 14 olmak üzere üç türü vard›r. 207

Çözeltilerde Denge ÇÖZÜM c) pH Metre Yöntemi ÖRNEK Bromtimol mavisi bir boyar maddedir ve asidik ortam- pH ölçümleri daha do¤ru ve hassas olarak pH da sar›, bazik ortamda mavi, nötr ortamda ise yeflil metreler ile yap›l›r. pH metrelerde cam elektrotlar kul- renk verir. lan›l›r. Bunlar›n özelli¤i, H+ iyonlar›n› geçirmeleridir. Bir kaptaki bromtimol mavisi damlat›lm›fl 10 ml 0,1 M Cam geçirgen zar›n iki yüzü aras›nda pH de¤erine HCl çözeltisine 0,2 M NaOH çözeltisi azar azar ek- ba¤l› bir potansiyel fark› oluflur. Bu potansiyel fark›n›n leniyor. bir referans elektroda karfl› ölçülmesi ile çözeltinin pH de¤eri bulunur. pH metrenin ölçümden öncesi pH de¤eri kesin olarak bilinen tampon çözeltilerle kalibre edilmesi gereklidir. Cam elektrot, membran (geçirgen zar) özelli¤inin bozulmamas› için kesinlikle dam›t›lm›fl su içinde saklanmal›d›r. ÖRNEK 20 ml 20 ml ESEN YAYINLARI X Y Bu ifllemde kaptaki çözeltinin rengi ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r? 10 ml Y 10 ml Z A) NaOH eklenmeden önce sar› + + B) 1 ml NaOH eklendi¤inde sar› C) 5 ml NaOH eklendi¤inde yeflil indikatör indikatör D) 10 ml NaOH eklendi¤inde yeflil E) 20 ml NaOH eklendi¤inde mavi I II Bir indikatör (ay›raç), sulu çözeltide, H+ deriflimi OH– (2001-ÖSS) derifliminden büyük oldu¤unda sar›, küçük oldu¤unda mavi renk vermektedir. Kuvvetli asit ya da kuvvetli ÇÖZÜM baz olan, eflit deriflimli X, Y, Z çözeltileri flekildeki gibi kar›flt›r›ld›¤›nda; I. durumda renk sar›dan maviye, II. durumda renk maviden sar›ya dönüflmektedir. Bu bilgilere göre X, Y, Z çözeltilerinden hangileri asit, hangileri bazd›r? A) Y asit, X ve Z baz B) Z asit, X ve Y baz C) X asit, Y ve Z baz D) Y ve Z asit, X baz E) X ve Z asit, Y baz (1986-ÖSS) 208

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ÇÖZÜMLÜ SORULAR – 3 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. Kütlece % 15’lik 400 g NaOH çözeltisini nötr- lefltirmek için 0,2M kaç litre H2SO4 çözeltisi gerekir? (Na = 23, O = 16, H = 1) A) 7,5 B) 3,75 C) 1,75 D) 1,5 E) 0,75 ÇÖZÜM 3. 0,08M, 100 ml H2SO4 çözeltisini tam nötrlefltir- mek için 100 ml KOH çözeltisi kullan›lm›flt›r. KOH çözeltisinin molar deriflimi kaç M’d›r? A) 0,08 B) 0,04 C) 0,16 D) 0,32 E) 1,2 ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 2. ‹ki de¤erlikli bir kuvvetli baz›n 51,3 gram› 4. 0,3M, 600 ml Ca(OH)2 çözeltisini tam nötrleflmek H3PO4’ün 19,6 gram› ile tam olarak tepkimeye gi- için 300 ml H3PO4 çözeltisi kullan›l›yor. riyor. H3PO4 sulu çözeltisinin molar deriflimi kaç Baz› oluflturan metalin atom kütlesi kaçt›r? mol/litredir? (H3PO4: 98) A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,12 E) 0,18 A) 137 B) 120 C) 88 D) 56 E) 52 ÇÖZÜM ÇÖZÜM 209

Çözeltilerde Denge 5. 100 ml, 0,2M HCl sulu çözeltisi ile 100 ml, 7. 0,14M, 1 litre NaOH çözeltisine 3 litre HCl çözel- 0,4M NaOH sulu çözeltisi kar›flt›r›ld›¤›nda, ka- tisi kar›flt›r›l›nca pH’› 2 olmaktad›r. r›fl›m›n pH’› kaç olur? HCl çözeltisinin deriflimi kaç mol/litredir? A) 1 B)7 C) 10 D) 12 E) 13 A) 1.10–2 B) 2.10–2 C) 3.10–2 D) 4.10–2 E) 6.10–2 ÇÖZÜM ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 6. 0,4M, 200 ml HCl çözeltisine 0,1M, 300 ml KOH 8. 100 ml 0,2M CH3COOH çözeltisi ile 100 ml 0,4M çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Kar›fl›m çözeltinin OH– iyonlar› deriflimi kaç molar olur? CH3COONa çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Çözeltinin A) 10–13 B) 10–12 C) 10–3 D) 10–2 E) 0,1 pH’› kaç olur? (CH3COOH için Ka = 2.10–5) ÇÖZÜM A) 9 B) 8 C) 6 D) 5 E) 4,7 ÇÖZÜM 210

Çözeltilerde Denge 9. 50 ml 0,2M Ca(OH)2 çözeltisini tam nötrlefltir- mek için pH’› 2 olan HCl çözeltisinden kaç litre gerekir? A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 1 E) 2 ÇÖZÜM 10. 100 ml 0,1M H2SO4 çözeltisi ile 0,5M kaç ml 12. X: Kuvvetli asit NaOH çözeltisi kar›flt›r›l›rsa kar›fl›m›n pH = 7 Y: Nötr tuz olur? Z: Zay›f baz Verilen maddelerin eflit deriflimli sulu çözelti- A) 20 B) 40 C) 50 D) 100 E) 200 leri için; I. pH’lar› X > Z > Y’dir. ÇÖZÜM II. K›rm›z› turnusolu maviye çeviren yaln›z Z’dir. III. Üçüde elektrik ak›m›n› iletir. yarg›lar›ndan hangileri do¤rudur? ESEN YAYINLARI A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III ÇÖZÜM 11. 0,04M NaCN çözeltisinin pOH’› kaç olur? (HCN için Ka = 4.10–8) A) 2 B) 4 C) 5 D) 11 E) 12 ÇÖZÜM 211

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ALIfiTIRMALAR – 3 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. 50 ml, 0,2M NaOH çözeltisi ile 50 ml, 0,18M HCl 5. 0,5M, 2 litre HCl çözeltisine 400 g Ca(OH)2 çö- çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Buna göre, zeltisi ilave ediliyor. Çözeltinin pH’› 7 oldu¤una a) H+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litredir? göre, b) OH– iyonlar› deriflimi kaç mol/litredir? a) Ca(OH)2 çözeltisinin deriflimi kütlece yüzde c) Çözeltinin pH kaç olur? kaçt›r? (Ca = 40, O = 16, H = 1) d) Çözeltinin pOH’› kaç olur? b) HCl çözeltisinin pH’› kaçt›r? (log5 = 0,7) 2. 0,5M, 100 ml HCl çözeltisi ile 0,48M 100 ml 6. 0,2M HA ve 0,04M NaA çözeltilerinin eflit ha- NaOH çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Buna göre, cimleri kar›flt›r›ld›¤›nda pH kaç olur? a) OH– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? (HA için Ka = 4.10–10, log2 = 0,3) b) Çözeltinin pH’› kaç olur? 3. 0,2M 100 ml HCN çözeltisine 0,04M 100 ml ESEN YAYINLARI 7. 0,2M CH3COOH ve 0,36M CH3COONa çözelti- lerinin eflit hacimleri kar›flt›r›ld›¤›nda kar›fl›- NaCN çözeltisi ilave ediliyor. Buna göre, a) H+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? m›n, (CH3COOH için Ka = 1,8.10–5) (HCN için Ka = 4.10–10) a) H+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litredir? b) Çözeltinin pH ve pOH’› kaç olur? b) OH– iyonlar› deriflimi kaç mol/litredir? (log2 = 0,3) c) Çözeltilerinin pH’› kaçt›r? 4. H2SO4 çözeltisinin deriflimi kütlece % 49, özküt- 8. ‹ki de¤erlikli bir baz›n 7,4 gram› 1M 200 ml HBr lesi ise 1,2 g/ml’dir. ile tam nötrlefliyor. Buna göre, Bu çözeltinin 100 ml’sini tam nötrlefltirmek a) Metalin atom kütlesi kaç gramd›r? için kaç gram KOH gerekir? (O = 16, H = 1) (K = 39, O = 16, H = 1, S = 32) b) Oluflan tuzun mol kütlesi nedir? (Br = 80) 212

9. 20 cm3 0,1M HCl çözeltisini tam nötrlefltirmek Çözeltilerde Denge için 25 cm3 NaOH çözeltisi harcan›yor. NaOH deriflimi kaç mol/litredir? 13. 100 ml 0,1M HCl çözeltisi ile 200 ml kaç molar NaOH çözeltisi kar›flt›r›l›rsa, kar›fl›m›n pH = 12 olur? 10. 0,1M, 100 ml NaOH çözeltisi ile 0,098M, 100 ml 14. 100 ml, 0,2M HCl çözeltisi ile kaç ml 0,4M HCl çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Buna göre, NaOH çözeltisi kar›flt›r›l›rsa kar›fl›m›n pH’› 1 a) OH– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? olur? b) Çözeltinin pH’› kaç olur? 11. CH3COOH iyonlaflma sabiti Ka = 2.10–5M’dir. ESEN YAYINLARI 15. 0,2M NaCH3COO tuz çözeltisinin pH’› kaç olur? 1M, 1 litre 1M, 1 litre HX HY I II Yukar›daki kaplarda ayn› s›cakl›kta [X+] < [Y+] dir. Buna göre, I. pH II. ‹yonlaflma yüzdesi III. Elektrik iletkenli¤i özelliklerinden hangileri I. kapta daha küçük- tür? 12. NH3 için iyonlaflma sabiti Kb = 5.10–8 dir. 0,2M 16. 100 ml 0,1M CH3COOH çözeltisi için; NH4Cl çözeltisinin pH’› kaç olur? (log2 = 0,3) (CH3COOH için Ka = 1.10–5) a) Kaç mol H+ iyonu içerir? b) 0,1M kaç ml NH3 çözeltisi ile nötrleflir? (NH3 için Kb = 1.10–5) c) ‹yonlaflma yüzdesi nedir? 213

ETK‹NL‹K – 9 DO⁄RU VE YANLIfiLARI BEL‹RLEYEL‹M Çözeltilerde Denge Afla¤›da verilen cümleler do¤ru ise yandaki kutucuklar› ✓, yanl›fl ise ✗ ile iflaretleyiniz. ■ 1. Arhenius’a göre suda çözününce ortama OH– iyonu veren bilefliklere baz denir. ■ 2. Lewis’e göre asit, elektron çifti alabilen madde, baz ise elektron çifti verebilen maddelerdir. ■ 3. Metal oksitleri genel olarak asidik özellik gösterirler. Yani bir metal oksit suda çözündü¤ünde metal hidrok- sit oluflurken suda H+ iyonlar›n› oluflturur. ■ 4. HCO3– iyonu CO–32 iyonunun konjuge baz›d›r. ■ 5. Asit ve bazlar›n sulu çözeltileri elektrolittir. ■ 6. Asitler, aktif metallere etki ederek tuz ve O2 gaz› olufltururlar. ■ 7. pH de¤eri 7’den küçük olan bütün çözeltiler, asit çözeltileridir. ■ 8. pH ve pOH de¤erleri çarp›m› oda koflullar›nda daima 1.10–14 tür. ESEN YAYINLARI ■ 9. Bir ametalin oksiasitlerinde oksijen say›s› artt›kça H+ iyonlar›n› vermesi kolaylafl›r, dolay›s›yla asitlik kuvveti de artar. ■ 10. Bir grupta yukar›dan afla¤›ya do¤ru, elementlerin oluflturdu¤u oksitlerinin bazik özelli¤i artar. ■ 11. Kuvvetli bir asit yada baz çözeltisinin hacmi su eklenerek iki kat›na ç›kar›l›rsa asit çözeltisinde H+ deriflimi baz çözeltisinde OH– deriflimi yar›ya düfler. ■ 12. Kuvvetli bir asitin yada baz›n, kuvvetli bir baz yada asit çözeltisi ile yavafl yavafl nötrleflmesi ifllemine tit- rasyon denir. ■ 13. Kuvvetli asit ve bazlar kar›flt›r›ld›¤›nda maddelerden en az biri bitene kadar tepkime gerçekleflir. Gerçek- leflen bu tepkimeye nötrleflme tepkimesi denir. ■ 14. Nötrleflme tepkimelerinde daima su oluflur. ■ 15. Nötr çözeltilerin pH de¤eri s›f›rd›r. ■ 16. Bütün anyon ve katyonlarda suda hidroliz olur. 214

ETK‹NL‹K – 10 ÇÖZÜNME VE ‹YONLAfiMA Çözeltilerde Denge Afla¤›da verilen asit ve bazlar suda çözünüyor. Verilen asit ve bazlar›n suda iyonlaflma denklemlerini yaz›- n›z. S›ra Formülü ‹yonlaflma Sabiti ‹yonlaflma Denklemi No HCl — ESEN YAYINLARI 1. HF 6,7.10–4 2. H2SO4 3. HSO4– — 4. NH3 1,3.10–2 5. HClO 1,8.10–5 6. HClO4 3,2.10–8 7. HNO3 8. HNO2 — 9. CH3COOH — 10. NaOH 4,5.10–4 11. Ca(OH)2 1,8.10–5 12. Fe(OH)2 — 13. H3PO4 1,3.10–6 14. H2PO4– 1,8.10–15 15. 7,5.10–3 NH2 6,2.10–8 16. HCOOH 4,6.10–10 17. KOH 18. HI 1,8.10–4 19. H2S — 20. HIO4 — 21. LiOH 22. HCN 1,1.10–11 23. CH3-NH2 — 24. HClO2 — 25. 1,2.10–4 5.10–4 111.10–2 215

Çözeltilerde Denge DEN‹ZDE VURGUN YEMEK Deniz seviyesinde hava bas›nc› 1 atmosferdir. ‹nsan vücudunun solunum ve dolafl›m sistemi bu bas›nca ayarl›d›r. Ancak suyun içinde, derine gittikçe, her 10 metrede bas›nç 1 atmosfer daha artar. 30 metre derinlikte su bas›nc› 4 atmosferdir, yani bu derinlikte vücudumuzun her santimetrekaresine suyun yapt›¤› bas›nç, yüzeye oranla dört mislidir. Hiç bir gereç kullanmadan, 30 metre derinli¤e inildi¤inde, akci¤er kapasitesi dörtte birine düfler, kan bas›nc› artar, vücut ›s›s› düfltü¤ünden kalbin at›fl h›z› artar, bilinç bulan›kl›¤› bafllar. Bu nedenle yard›mc› gereç kullanmadan 30 metrenin alt›na inmek tehlikelidir. Ancak tüple dalman›n da kendine göre sorunlar› vard›r. Derinde d›fl bas›nc›n yüksek olmas›ndan dolay› tüpden solunan havan›n içindeki oksijen ve azot gibi gazlar dokulara daha küçülmüfl bir hacimle da¤›l›rlar. E¤er su yüzeyine süratle ç›k›l›rsa, bas›nc›n azalmas›yla bu gazlar süratle genleflir. Oksijen dokularda kullan›ld›¤›ndan sorun yaratmaz, ama özellikle azot gaz› damarlarda süratle genleflerek, damar t›kan›kl›¤›, akci¤er y›rt›lmas› ve hatta felç gibi önemli vücut hasarlar›na yol açar. Bu flekilde vurgun yiyenler, süratle bas›nç odalar›na al›n›rlar. Burada tekrar vurgun yedi¤i derinlikteki bas›nç verilir ve dengeli olarak azalt›l›r. Bir baflka önlemde vurgun yiyeni, ayn› derinli¤e tekrar indirmektir. Vurgun yememek için yüzeye yavafl ç›kmal› hatta belirli derinliklerde beklenmelidir. ‹deal ç›k›fl h›z› dakikada 10 metre olmal›d›r. Vurgun ya da dekompresyon hastal›¤›, yetersiz dekompresyon sonucu vücut dokular›nda çözünmüflESEN YAYINLARI bulunan gazlar›n, serbest gaz kabarc›klar› haline geçerek oluflturdu¤u hastal›klar haline verilen genel isimdir. Afl›r› derecede yorgunluk ve bitkinlik, derinin kafl›nmas›, kol ve bacaklarda eklem ya da kas a¤r›s›, bafl dönmesi, lokal uyuflmalar, seyirme ve hissizlik, s›k nefes alma, k›zarm›fl cilt, bir kolu ya da baca¤› ovuflturma, sendeleme, öksürük nöbetleri, bilinç kayb›, bay›lma dekompresyon hastal›¤›n›n belirtileridir. Bunlar›n tümü birden ç›kabildi¤i gibi bölüm bölüm de ç›kabilir. 216

ÇÖZÜNME – ÇÖKELME DENGELERİ A. ÇÖZÜNÜRLÜK B. ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Nitrik asit ve sülfürik asit, kuvvetli asitlerdir. Kuvvetli asitler toprağın kalsiyum iyonlarını sürükleyerek yapısını bozar. Toprakta kil tanecikleri ve kalsiyum katyonları bulunur. Ca+2 katyonları H+ iyonları ile yerdeğiştirir ve CaSO4 oluşur. CaSO4 suda az çözünür bir katıdır. Toprak içinde sabitleşir. Bitkiler tarafından alınamayan bu katı tanecikler bitkilere zarar verir. Topraktaki Ca+2 iyonları yerine konulmadığı için bitkiler ve orman bundan zarar görür. Kükürt bileşikleri ekzoz dumanıyla ve kömürle çalışan enerji santrallerinden atmosfere karışır. Hava kirliliğinin ormanlar üzerinde büyük etkisi vardır. Ancak bunu araş- tırmak zordur. Ormanlar boş arazileri kapsamaktadır. Bölgesel hava kirleticilerin etkisinin belirlenmesi yıllarca süren araştırmalar gerektirir. Bununla birlikte, asidik oksit emisyonunun kontrol edilmesi, kontrol edilmesinin geliştirilmesi ve asit yağmurunun oluşumunu engellen- mesi tüm insanların ortak mirası olan ormanlarımızın az da olsa korunmasında katkı sağlanmış olur. 4. BÖLÜM

Çözeltilerde Denge ÇÖZÜNME – ÇÖKELME DENGELER‹ A. ÇÖZÜNÜRLÜK b) S›v›–S›v› Çözeltiler ★ Birbirine her oranda kar›flabilen s›v›larda mak- 1. Çözünme simum düzensizlik faktörü ve minimum enerjili olma e¤ilimi çözünmenin lehinedir. Bu durumda bir denge Daha önceden de söylendi¤i gibi bir maddenin sözkonusu de¤ildir. taneciklerinin baflka bir maddenin taneciklerini ara- s›nda homojen da¤›lmas›na çözünme denir. CH3OH(s) ⎯→ CH3OH(suda) ★ S›v›larda maksimum düzensizlik e¤ilimi daima C12H22O11, CH3OH, C2H5OH, C6H12O6 gibi çözünmeden yanad›r. Birbirine k›smen kar›flan s›v›- maddeler çözünürken moleküller halinde da¤›l›rlar. larda minimum enerjili olma e¤ilimi saf s›v› lehinedir. Çözünme molekül düzeyinde gerçekleflir. Bu durumda bir dengeden bahsedilebilir. C6H12O6(kat›) C6H12O6(suda) C2H5OH(s›v›) C2H5OH(suda) I2(kat›) I2(alkol) NaCl, Mg(NO3)2, HCl, CaCl2, NaOH gibi madde- c) S›v›–Gaz Çözeltiler ler çözünürken iyonlar halinde da¤›l›rlar. Gazlar›n s›v›larda çözünmesi ekzotermiktir. Mini- Mg(OH)2(kat›) Mg+(2aq) + 2OH–(aq) mum enerjili olma e¤ilimi çözünmenin lehinedir. HCl(g) ⎯→ H+(aq) + Cl–(aq) ESEN YAYINLARI Maddenin gaz hâlinde moleküller daima hareket halindedir. Enerjisi yüksektir. Bundan dolay› maksi- HCN(s›v›) H+(aq) + CN–(aq) mum düzensizlik faktörü saf gaz›n lehinedir. a) S›v›–Kat› Çözeltiler O2(g) O2(suda) + Is› Herhangi bir kat›, s›v› fazda çözünürken, kat› fa- Gazlar›n çözünürlü¤ü s›cakl›k ve bas›nç ile de- z› oluflturan iyonlar ya da moleküller, birbirinden ayr›- ¤ifltirilebilir. S›cakl›k artt›r›ld›¤›nda gaz›n s›v› içindeki larak serbest hareket edecekleri s›v›ya geçerler. Mad- çözünürlü¤ü azal›r. Bas›nç art›r›ld›¤›nda gaz›n s›v› denin saf kat› hâli çözünmüfl hâlinden daha düzenli- içindeki çözünürlü¤ü artar. dir. Bir kat› madde s›v›da çözününce düzensizlik ar- tar. Maksimum düzensizlik faktörü çözünme lehinedir. Kat›lar›n bir s›v› içerisinde çözünmesi, genellikle 2. Sulu Çözeltiler endotermiktir. Bundan dolay› minimum enerjili olma e¤ilimi kat› maddeden yanad›r. Minimum enerjili olma Kat›, s›v› ve gaz hâlindeki maddelerin s›v› mad- e¤ilimi çökelmenin lehinedir. Minimum enerjili olma deler içinde çözünmesiyle s›v› hâldeki çözeltiler elde e¤ilimi ile maksimum düzensizlik faktörü uzlaflmas› edilebilir. Çözücüsü su olan çözeltilere, sulu çözelti- sa¤lan›nca sistem dengeye ulafl›r. ler denir. Kat› madde ile iyonlar aras›nda denge kurulmufl- Su molekülleri polard›r. Su molekülünde yer alan tur. Çözünme ve çökelme olaylar› devam eder. An- oksijen atomunun son yörüngesinde ba¤ yapmam›fl cak, çözünme h›z› çökelme h›z›na eflittir. elektron çifti bulunmaktad›r. Bu elektron çiftleri mole- külün geometrik fleklinin aç›sal olmas›n› ve dolay›s›y- AgCl(k) Ag+(aq) + Cl–(aq) la polar olmas›n› sa¤lamaktad›r.•••• CuSO4(k) Cu+(2aq) + SO–42(aq) Ag2CrO4(k) 2Ag+(aq) + CrO–42(aq) O Mg(OH)2(k) Mg+(2aq) + 2OH–(aq) HH 218

Çözeltilerde Denge Su moleküllerinde yer alan O atomunun elektro- ‹yonlar›n say›lar› farkl› olmas›na ra¤men pozitif negatifli¤i yüksektir. H ile ba¤› bulunan oksijen atomu ve negatif yükleri eflit oldu¤u için çözelti nötrdür. su molekülleri aras›nda hidrojen ba¤›n›n oluflmas›na neden olur. ‹yonik bileflikler suda çözününce, suda çözün- dükleri oranda iyonlar›na ayr›l›rlar. •• •• NaNO3(k) ⎯→ Na+(aq) + NO3–(aq) CaCl2(k) ⎯→ Ca+(2aq) + 2Cl–(aq) •• BaBr2(k) ⎯→ Ba+(2aq) + 2Br–(aq) •• Na+, K+, NH+4, Li+, NO–3 ve CH3COO– iyonlar›n› •• içeren bileflikler suda çok çözünürler ve çözündükleri oranda iyonlar›na ayr›l›rlar. •• OO HH HH hidrojen ba¤› O HH ‹yonik bileflikler, molekülleri polar olan moleküler Asitler H+ iyonu içerdikleri için suda çok çözünür- bileflikler genellikle suda çok çözünürler. Hidrojen ba- ler. Ancak kuvvetlerine ba¤l› olarak k›smen veya ta- ¤›n› oluflturan moleküler bileflikler, hidrojen ba¤› olufl- mamen iyonlar›na ayr›l›rlar. turmayan moleküler bilefliklere göre suda daha çok çözünür. a) Elektrolit Olmayan Çözeltiler HCl, HNO3, HI, HClO4 ve H2SO4 gibi asitler suda çok çözünürler ve çözündükleri orana yak›n iyonlar›- Moleküler bilefliklerin bir k›sm› suda çözününce molekül olarak da¤›l›rlar. Bu çözeltiler pozitif ve nega- na ayr›l›rlar. tif iyon bulundurmad›klar›ndan elektrik ak›m›n› ilet- mezler. ESEN YAYINLARI HCl(g) ⎯→ H+(aq) + Cl–(aq) HNO3(s) ⎯→ H+(aq) + NO–3(aq) C6H12O6(kat›) ⎯→ C6H12O6(suda) HI(s) ⎯→ H+(aq) + I–(aq) C2H5OH(s›v›) ⎯→ C2H5OH(suda) CH3COCH3(s›v›) ⎯→ CH3COCH3(suda) HCN, CH3COOH, HF, H2CO3 ve C6H5OH gibi Bu tür maddelerin molekülleri polar oldu¤u için asitler suda çok çözünürler, ancak iyonlar›na az ayr›- suda çok çözünebilirler. Ancak suda çözünseler bile l›rlar. Daha çok moleküler olarak çözünürler. yine molekül olarak kal›rlar. HCN(aq) H+(aq) + CN–(aq) b) Elektrolit Çözeltiler HF(aq) H+(aq) + F–(aq) Suda çözününce ortama pozitif ve negatif iyon NaOH, KOH, Ca(OH)2 gibi bazlar suda çok çözü- verebilen maddelerin sulu çözeltileri elektrik ak›m›n› nürler ve çözündükleri oranda iyonlafl›rlar. iletir. Bu tür çözeltiler iyonlar›n hareketinden dolay› elektrik ak›m›n› iletir. NaOH(k) ⎯→ Na+(aq) + OH–(aq) Ca(OH)2(k) ⎯→ Ca+2(aq) + 2OH–(aq) ‹yonik bilefliklerin molekülleri nötrdür. Suda çö- NH3, C6H5–NH2, CH3–NH2 gibi bazlar suda çok çözünürler, ancak iyonlar›na az ayr›l›rlar. Daha çok zündüklerinde oluflturduklar› çözeltileride nötrdür. moleküler olarak çözünürler. AlCl3 bilefli¤inin taneci¤i nötrdür. +3 –31)0 (+) ve (Al Cl (–) yükler eflit oldu¤u için tanecik nötrdür. NH3(aq) + H2O(s) NH+4(aq) + OH–(aq) AlCl3 bilefli¤inin çözeltiside nötrdür. Bir çözeltinin elektrik ak›m›n› iletme miktar› iyon- AlCl3(k) ⎯→ Al+(3aq) + 3Cl–(aq) lar›n deriflimine ba¤l›d›r. ‹yon deriflimi artt›kça elektrik iletkenli¤i artar. 219

Çözeltilerde Denge ÖRNEK la madde eklenirse, maddenin fazlas› çözünmeden kal›r ve o s›cakl›kta çözünen maddenin deriflimi en I. fiekerli su büyüktür. Böyle çözeltilere doymufl çözeltiler denir. II. Alkollü su Belirli bir s›cakl›kta doymufl bir çözeltide daha fazla III. Tuzlu su madde çözünmez. Ayn› hacim, bas›nç ve s›cakl›k Yukar›da verilen çözeltilerden hangileri elektrik flartlar›ndaki doymufl çözeltiden daha az miktarda ak›m›n› iletir? madde bulunduran çözeltilere doymam›fl çözelti- ler denir. Bir çözeltideki kat› maddenin çözünürlü¤ü A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) Yaln›z III s›cakl›kla art›yorsa, yüksek s›cakl›kta daha fazla D) I ve II E) II ve III madde çözünebilir. O halde s›cakl›¤› yükselterek bir doymufl çözeltiyi doymam›fl hale getirmek mümkün- ÇÖZÜM dür. Bu tür maddelerin yüksek s›cakl›ktaki doymufl çözeltileri so¤utulursa, yeni s›cakl›kta çözebilece¤in- 3. Çözünürlük ve Çözünürlük Dengesi ESEN YAYINLARI den daha fazla madde içermektedir. Bu tür çözeltilere afl›r› doymufl çözeltiler denir. Kar›flt›rma veya yeni a) Çözünürlük bir kristal eklemek halinde kristaller meydana gelir ve çözelti doymufl hale gelir. Belirli bir s›cakl›kta belirli bir miktar çözücünün doymufl olmas› için gerekli olan madde miktar›d›r. Afl›r› doymufl çözeltiler, ayn› flartlardaki doy- mufl çözeltiden daha fazla madde bulunduran çö- Sulu çözeltiler için genellikle gX/100 g su veya zeltilerdir. ‹çinde kat› madde bulunan doymufl çözel- gX/100 ml su al›n›r. Ancak 1 litre çözeltide çözünmüfl tilerde flartlar de¤iflmedikçe kat› madde miktar› de¤ifl- olan maddenin mol say›s› da kullan›lmaktad›r. Çözü- mez. Bu tür çözeltilerde dinamik bir denge vard›r. nürlük dengesinde 1 litre doymufl çözeltide çözünmüfl olan maddenin mol say›s› kullan›l›r. b) Çözünürlük Çarp›m› Maddelerin çözünürlü¤ü; maddelerin cinsi, s›cak- AgCl, PbCl2, SnBr2, CaS, Mg(OH)2 gibi maddeler l›k, bas›nç ve ortak iyondan etkilenir. suda az çözünür. Suda az çözünen bir iyonik kat› su- ya yeterli miktarda kar›flt›r›ld›¤›nda ilk baflta çözünme Maddelerin çözünürlükleri birbirinden farkl›d›r. h›z› yüksek çökelme h›z› düflük olur. Daha çok iyon Çözünen madde miktar› ölçülemeyecek kadar az ise, çözününce iyonlar›n çarp›flma ve birleflerek çökelti o maddenin çözünmedi¤i kabul edilir. Bir maddenin oluflturmas› artar. Zamanla çözünme h›z› azal›r, çö- bir litre doymufl çözeltisinde 0,1 molden daha az çö- kelme h›z› ise artar. Bir an gelirki çözünme h›z› çökel- zünmüflse, böyle maddelere genellikle az çözünür me h›z›na eflit olur. Dipte kat› varsa bu tür çözeltiler maddeler denir. doymufltur ve dengededir. Dipteki kat› madde ile çö- zeltideki iyonlar aras›nda denge kurulur. Belirli bir s›cakl›kta belirli hacimdeki suyun içere- sinde yine belirli miktarda madde çözünür. Daha faz- Çözeltilerde denge sabitine çözünürlük çarp›m› denir. Çözünürlük çarp›mlar›, di¤er denge sabitlerin- 220 den farkl› bir fley de¤ildir ve hesaplamalarda, ayn› fle- kilde kullan›l›rlar. Fakat çözünürlük çarp›mlar›, sade- ce az çözünen tuzlar için kullan›l›r. Çok çözünen tuz- lar›n doygun çözeltileri deriflik oldu¤u için iyon-iyon etkileflimlerini de hesaba katmak gerekir ve bu ifllem- ler kar›fl›kt›r. Çözünürlük çarp›m›n›n de¤erini tay›n et- mek için basit yollardan biri, tuzun molar çözünürlü¤ü ölçmektedir.

Çözeltilerde Denge Çözünürlük çarp›m›, doygun bir çözeltide, saf AB(k) A+(naq) + B–(naq) tuz ile iyonlar› aras›ndaki dengenin denge sabi- sM sM tidir. ★ Çözünürlük çarp›m› Kçç veya Kç ile gösterilir. s; doymufl çözeltinin molar deriflimi ve belirli s›- Bu kitapta Kç olarak kullanal›cakt›r. cakl›¤›ndaki çözünürlü¤üdür. ★ Çözünürlük çarp›m› Kç maddenin cinsine ve s›- Kç = [A+n][B–n] cakl›¤a ba¤l›d›r. = (s).(s) ★ Bir maddenin çözünürlü¤ü endotermik ise s›- = s2 olur. cakl›k artt›kça Kç nin say›sal de¤eri büyür. AgCl, CuBr, CaSO4, BaSO4, CaCO3 gibi kat› ★ Bir maddenin çözünürlü¤ü ekzotermik ise s›- maddelerin çözünürlük çarp›m› Kç = s2 dir. cakl›k artt›kça Kç nin say›sal de¤eri küçülür. ÖRNEK ΔH > 0 ise T Kç BaCrO4 kat›s›n›n belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çar- ΔH < 0 ise T Kç p›m› Kç = 10–10 dur. ★ Kat›s› ile dengede olan bir çözeltinin denge sa- Bu s›cakl›kta 200 ml doymufl çözeltisinde kaç biti Kç; iyonlar›n deriflimlerinin çarp›m›na eflittir. ‹yon- lar›n katsay›lar› ise deriflimlere üs olarak yaz›l›r. gram BaCrO4 çözünmüfltür? (BaCrO4 = 253) XaYb(k) formülü ile ifade edilen suda az çözülür bir iyonik kat›n›n çözünme denklemi; ESEN YAYINLARI A) 1,265.10–4 B) 2,53.10–4 C) 3,795.10–4 D) 5,06.10–4 E) 2,53.10–3 aX+(baq) + bY–(aaq) XaYb(k) fleklinde gösterilebilir. dengedeki çözeltinin denge sa- ÇÖZÜM biti Kç; Kç = [X+b]a[Y–a]b olarak yaz›labilir. Suda az çözünür kat›lar›n dengedeki çözeltileri- nin deriflimi x veya s ile gösterilir. x veya s belirli bir s›- cakl›kta doymufl ve dengedeki çözeltinin deriflimidir. x veya s çözünürlük olarak da ifade edilebilir. g) Kç’den yararlan›larak 1 litre sulu çözeltide kaç ÖRNEK mol kat›n›n çözündü¤ü hesaplan›r. Bu de¤er istenir- CaCO3 kat›s› ile haz›rlanan 400 litre doymufl çözelti- se kütle birimleri cinsinden de hesaplanabilir. Suda az de 4 gram CaCO3 çözünmüfltür. çözünür bir kat›n›n belirli bir s›cakl›kta; Kç’den hare- ketle çözünürlü¤ü (mol/1 litre çözelti), doymufl çözel- tisinin derifliminden hareketle de Kç sabiti hesaplana- bilir. ★ Bir taneci¤inde iki iyon bulunan kat› madde- Buna göre CaCO3 kat›s›n›n bu s›cakl›ktaki çözü- ler AB olarak formüle edilirse, çözünme denklem- nürlük çarp›m› Kç kaçt›r? (CaCO3 = 100) leri ve çözünürlük çarp›mlar› afla¤›daki gibi olur. A) 1.10–3 B) 2.10–3 C) 2.10–8 D) 1.10–8 E) 4.10–8 221

Çözeltilerde Denge ★ Bir taneci¤inde dört iyon bulunan kat› madde- ÇÖZÜM ler AB3 veya A3B fleklinde formüle edilirse, çözün- me denklemleri ve çözünürlük çarp›mlar› afla¤›daki gibidir. AB3(k) A+(3aq) + 3B–(aq) sM 3sM Kç = [A+3][B–]3 = (s).(3s)3 = 27s4 AICI3, AI(OH)3, FeBr3, Ag3PO4 gibi kat›lar›n çö- zünürlük çarp›m› Kç = 27s4 tür. ÖRNEK ★ Bir taneci¤inde üç iyon bulunan kat› madde- XY3 tuzunun belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›m› Kç = 2,7.10–11 dir. Buna göre, doymufl 20 litre çö- ler AB2 veya A2B fleklinde formüle edilirse, çözün- zeltide kaç mol Y–1 iyonlar› bulunmaktad›r? me denklemleri ve çözünürlük çarp›mlar› afla¤›da- ki gibidir. A) 2.10–2 B) 2.10–3 C) 3.10–3 D) 3.10–2 E) 6.10–2 AB2(k) A+(2aq) + 2B–(aq) sM 2sM ÇÖZÜM Kç = [A+2][B–]2 ⇒ Kç = (s).(2s)2 ESEN YAYINLARI Kç = 4s3 PbCl2, PbI2, Ag2CrO4, BaF2, MgBr2 gibi kat›lar›n çözünürlük çarp›m› Kç = 4s3 tür. ÖRNEK AB2 tuzunun belli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›m› Kç=4.10–12 dir. Doymufl çözeltide B– iyonlar› deriflimi kaç mol/lit- re olur? A) 2.10–6 B) 2.10–4 C) 1.10–4 D) 4.10–4 E) 2.10–3 ÇÖZÜM ★ Bir taneci¤inde 5 tane iyon bulunan kat› maddeler A2B3 veya A3B2 fleklinde formüle edilir- se, bu kat›lar›n suda çözünme denklemleri ve çö- zünürlük çarp›mlar› afla¤›daki gibi olur. A2B3(k) 2A+(3aq) + 3B(–aq) 2s M 3s M Kç = [A+3]2[B–]3 Kç = (2s)2.(3s)3 = 4s2.27s3 = 108s5 222

Sulu çözeltilerde iyonik bir kat›n›n çözünmesinde Çözeltilerde Denge üç durum söz konusudur. Bunlar; Ayn› iyonla çökelme yapabilecek farkl› iyonlar bir ★ Çözelti doymam›fl olabilir. çözeltide karfl›laflabilirler. Böyle bir durumda çözünür- ★ Çözelti doymufl olabilir. lük çarp›m›n›, ilk önce aflan madde önce çökecektir. ★ Çözelti afl›r› doymufl olabilir. Bir çözeltideki iyonlar› çözünürlük fark›ndan ya- Dengede olmayan sistemin iyon çarp›m› Q ile rarlan›larak ay›rmak için yap›lan çöktürme ifllemine gösterilir. Burada Q, iyon çarp›m› olarak adland›r›l›r seçimli çöktürme denir. Bir seçimli çöktürme için iki ve iyonlar›n molar deriflimlerinin stokiyometrik kat- maddenin çözünürlük çarp›mlar› aras›nda 105 kat say›lar üstel olarak yaz›ld›ktan sonraki çarp›m›d›r. oran› yararl› görülmektedir. Buna göre, 25°C’de Ca+2 ve SO4-2 iyonlar›n› içeren sulu çözeltide Q ifadesi flöyle yaz›labilir. ÖRNEK Q = [Ca+2] [SO4–2] 8.10–30M l›k Sb(NO3)3 çözeltisine eflit hacimde, KOH çözeltisi ekleniyor. Buradaki deriflimler, bafllang›ç deriflimleridir. Denge deriflimlerini ifade etmemektedir. Q ve Kç ara- Sb(OH)3 kat›s›n›n çökmeye bafllamas› için KOH s›ndaki karfl›laflt›rma flöyle yap›labilir. çözeltisinin molar deriflimi en az kaç olmal›d›r? (Sb(OH)3 için Kç = 4.10–42) Q < Kç ise doymam›fl çözeltidir. Q = Kç ise doymufl çözeltidir. A) 2.10–4 B) 2.10–5 C) 2.10–8 Q > Kç ise afl›r› doymufl çözeltidir. Q = Kç olun- D) 4.10–6 E) 2.10–13 caya kadar çökelecektir. ESEN YAYINLARI ÇÖZÜM c) Çökelti Oluflumu Q > Kç ise çözelti afl›r› doymufltur. Dengede de- ¤ildir. Q = Kç s›n›r›na kadar çökelme devam eder. Çö- kelme h›z›, çözünme h›z›ndan büyüktür. ‹ki veya daha fazla çözelti birbiri ile kar›flt›r›ld›¤›n- da az çözünür bir kat› maddenin oluflmas› ve s›v› faz- dan ayr›lmas› olay›na çökelme denir. Bu iflleme ise çöktürme ifllemi denir. ‹ki çözelti kar›flt›r›ld›¤›nda çö- zeltiler aras›nda tepkime olmuyorsa veya iyonlar›n deriflimlerinin çarp›m› Kç’den küçük ise bir çökelti oluflmaz. Bir çökeltinin oluflup, oluflmayaca¤› Q ile Kç’nin (daha önce verilen kurallara göre) karfl›laflt›r›lmas› ile anlafl›l›r. Bir çözelti içerisinde birden fazla iyon bulunursa ve bu iyonlar suda az çözünür kat›lar oluflturuyorsa, bu kat›lar çözeltiden ayr›labilir. Belirtilen olayda çöken maddelerin çözünürlük çarp›mlar› farkl› oldu¤undan, bunlar› çöktürmek için gerekli olan iyon deriflimleri de farkl› olur. Bir iyon çökerken di¤er iyon ya da iyon gruplar› çözeltide kal›r. 223

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ÇÖZÜMLÜ SORULAR – 4 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) ÇÖZÜM 1. MgCO3 tuzunun belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›m› Kç = 9.10–6 oldu¤una göre, MgCO3 ün doymufl 10 litre çözeltisinde kaç mol CO–32 iyonu bulunur? A) 9.10–5 B) 3.10–5 C) 3.10–4 D) 3.10–2 E) 2.10–3 ÇÖZÜM 2. 25 °C de CaF2 tuzunun doymufl çözeltisinde ESEN YAYINLARI 4. Belirli bir s›cakl›kta Ca(OH)2 kat›s›n›n çözünürlük [F–] = 4.10–4M d›r. çarp›m› Kç = 4.10–6 d›r. Bu s›cakl›kta 10 litre doymufl Ca(OH)2 çözelti- CaF2 tuzunun bu s›cakl›ktaki çözünürlük çar- sinde kaç gram Ca(OH)2 çözünmüfl olarak bu- p›m› Kç kaçt›r? lunur? (Ca: 40, O: 16, H: 1) A) 2.10–4 B) 4.10–4 C) 8.10–8 D) 1.6.10–11 E) 3,2.10–11 ÇÖZÜM A) 0,74 B) 7,4 C) 14,8 D) 74 E) 148 ÇÖZÜM 3. Pb(CIO3)2 için belli bir s›cakl›kta Kç = 3,2.10–14 tür. Pb(ClO3)2 için ayn› s›cakl›kta çözünürlük kaç mol/litredir? A) 1.10–5 B) 2.10–5 C) 3.10–5 D) 5.10–5 E) 8.10–6 224

Çözeltilerde Denge 5. X(OH)2 için 25 °C de Kç = 2,56.10–10 dur. 7. CaSO4 tuzunun belli bir s›cakl›kta çözünürlük Bu s›cakl›kta doymufl çözeltideki OH– iyonla- çarp›m› 2,5.10–5 dir. r› deriflimi kaç M d›r? Ayn› s›cakl›kta 100 litre doymufl CaSO4 çözel- tisinde kaç gram CaSO4 çözünmüfl olarak bu- A) 4.10–4 B) 8.10–4 C) 1,6.10–5 lunur? (CaSO4 = 136) D) 4.10–6 E) 8.10–8 ÇÖZÜM A) 0,68 B) 6,8 C) 13,6 D) 27,2 E) 68 ÇÖZÜM 6. CaCO3 tuzunun 10 litre doymufl çözeltisinde ESEN YAYINLARI 8. BaCrO4 kat›s›n›n suda çözünmesiyle haz›rlanan 100 mg CaCO3 çözünmüfl olarak bulunuyor. 50 litre doymufl çözeltisinde 0,0015 mol Ba+2 iyo- Buna göre CaCO3’ün bu s›cakl›ktaki çözünür- lük çarp›m› Kç kaçt›r? (CaCO3 = 100) nu oldu¤u belirleniyor. A) 2,5.10–8 B) 8.10–12 C) 4.10–7 Buna göre BaCrO4 ün çözünürlük çarp›m› Kç D) 5.10–10 E) 1.10–8 kaçt›r? A) 3.10–10 B) 9.10–10 C) 3.10–6 D) 9.10–6 E) 2,7.10–5 ÇÖZÜM ÇÖZÜM 225

Çözeltilerde Denge 9. AB kat›s› için oda s›cakl›¤›nda çözünürlük çarp›- ÇÖZÜM m›, Kç = 1.10–6 d›r. Oda s›cakl›¤›nda 100 litre 10–4 M AB çözeltisi kaç mol daha AB kat›s› çözebilir? A) 9.10–1 B) 1.10–1 C) 9.10–2 D) 9.10–3 E) 9.10–4 ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 11. CaCO3 kat›s›n›n belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›m› 4,9.10–9 dur. 2 litre doymufl CaCO3 çözeltisinde kaç gram CaCO3 kat›s› çözünmüfltür? (CaCO3 = 100) A) 1,4.10–2 B) 7.10–2 C) 1,4.10–3 D) 7.10–3 E) 7.10–5 10. AB kat›s› için t°C de çözünürlük çarp›m›, ÇÖZÜM Kç = 1.10–8 dir. t°C s›cakl›¤›nda; I. 10 litre ar› suya 10–4 mol AB II. 1 litre ar› suya 10–8 mol AB III. 10 litre ar› suya 10–2 mol AB kar›flt›r›larak yeterli süre bekleniyor. Buna göre, hangilerinde; ?AB(k) A(+aq) + B(–aq) tepkimesi dengededir? A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) Yaln›z III D) I ve II E) I ve III 226

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ALIfiTIRMALAR – 4 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. Ag2CO3 bilefli¤inin belirli bir s›cakl›kta çözünür- 5. CaCO3 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› 10–8 dir. Bu- lü¤ü 0,02 mol/litredir. Buna göre; na göre; a) 5 litre doymufl çözeltide kaç mol Ag+ iyonu bu- a) 2 litre doymufl çözeltide kaç gram CaCO3 çö- lunur? zünmüfltür? (CaCO3 = 100) b) Ag2CO3 bilefli¤inin bu s›cakl›ktaki çözünürlük b) Ayn› s›cakl›kta haz›rlanan doymufl çözeltide 2 çarp›m› kaç olur? gram CaCO3 çözündü¤üne göre, çözeltinin hacmi kaç litredir? 2. 200 ml doymufl BaCrO4 çözeltisi haz›rlan›yor. ESEN YAYINLARI 6. BaF2 tuzunun çözünürlük çarp›m› 1,7.10–6 d›r. En fazla 5,06.10–4 g BaCrO4 çözündü¤üne gö- BaF2 tuzunun; re, a) Saf sudaki çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? a) BaCrO4 tuzunun çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? (BaCrO4 = 253) b) 0,2M NaF çözeltisindeki çözünürlü¤ü kaç b) BaCrO4 tuzunun bu s›cakl›ktaki çözünürlük çarp›m› Kç kaçt›r? mol/litredir? 3. BaF2 tuzunun t °C’de haz›rlanm›fl olan 100 ml çö- c) 0,2M Ba(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlü¤ü kaç zeltisinde 1,5.10–5 mol F– iyonu bulunmaktad›r. mol/litredir? Çözelti doymufl oldu¤una göre, a) BaF2 tuzunun bu s›cakl›ktaki çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? b) BaF2 tuzunun bu s›cakl›ktaki çözünürlük çar- p›m› kaçt›r? 4. Ag2CrO4 tuzunun belli bir s›cakl›kta çözünürlük 7. PbI2 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› 10–9 dur. çarp›m› 4.10–12 dir. Buna göre, 2.10–3M Pb(NO3)2 çözeltisine eflit hacimde KI çözeltisi ilave ediliyor. a) Ag2CrO4 tuzunun ayn› s›cakl›kta çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? Çökelmenin bafllamas› için KI çözeltisinin b) 20 litre domufl çözeltide kaç mol Ag+ iyonu bu- molar deriflimi en az kaç mol/litre olmal›d›r? lunur? 227

Çözeltilerde Denge 11. XnYm kat›s› ile haz›rlanan doymufl bir çözeltide X+m iyonlar› deriflimi 3.10–3 M, Y–n iyonlar› derifli- 8. Ag3PO4 tuzunun belirli bir s›cakl›kta çözünürlük mi ise 1.10–3M d›r. çarp›m› 2,7.10–19 dur. Buna göre; a) Dengedeki çözeltisinde deriflimi kaç mol/litre- Buna göre; dir? b) 103 litresinde kaç gram Ag3PO4 çözünebilir? a) Kat› maddenin formülü nedir? (Ag3PO4 = 419) b) Kat› maddenin çözünürlük çarp›m› Kç nedir? 9. molar deriflim 12. Ag3PO4 kat›s›n›n mol kütlesi 419 g d›r. Ag3PO4 kat›s›n›n belirli bir s›cakl›kta çözünürlü¤ü 4.10–5 Y–m 8,38.10–3 g/litredir. Buna göre; 2.10–5 X+n Buna göre, Ag3PO4 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› Kç kaçt›r? zaman Sabit s›cakl›kta bir kat›n›n suda çözünürken ver- ESEN YAYINLARI di¤i iyonlar›n deriflimi grafikteki gibidir. Buna gö- re; a) Kat›n›n formülü nedir? b) Çözünürlük çarp›m› Kç nedir? 10. molar deriflim 13. 25 °C de CaC2O4 kat›s› çözünerek haz›rlanan 200 ml çözeltide 1,28 mg CaC2O4 çözünmüfltür. ? Y–1 Buna göre; 1.10–3 X+n a) CaC2O4 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› Kç ne- dir? (CaC2O4 = 128) zaman b) 25 °C’deki suya 2 g CaC2O4 kat›s› kar›flt›r›la- Çözünürlük çarp›m› 2,7.10–11 olan bir kat›n›n rak 4 litre çözelti haz›rlan›yor. CaC2O4 kat›s›- dengedeki çözeltisinin X+n iyonlar› deriflimi veril- n›n kütlece yüzde kaç› çözünmüfl olur? mifltir. Buna göre; a) Kat›n›n formülü nedir? b) Y–1 iyonlar›n›n deriflimi kaç mol/litredir? 228

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ÇÖZÜMLÜ SORULAR – 5 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. 100 ml 0,4M Pb(NO3)2 çözeltisine 100 ml 0,6M NaBr çözeltisi kar›flt›r›l›yor. PbBr2 kat›s› ile çözel- ti aras›nda denge kuruldu¤unda Pb+2 iyonlar› deriflimi kaç M olur? (PbBr2 için Kç = 9.10–6) A) 0,5 B) 0,4 C) 0,25 D) 0,05 E) 0,02 ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 3. 100 ml, 6.10–6M AgNO3 çözeltisine 100 ml NaI çö- zeltisi kar›flt›r›l›yor. AgI kat›s›n›n çökmeye baflla- mas› için NaI çözeltisinin deriflimi en az kaç mol/litre olmal›d›r? (AgI için Kç = 1,44.10–16) A) 1,6.10–9 B) 9,6.10–11 C) 2,4.10–10 D) 4,8.10–11 E) 3.10–6 ÇÖZÜM 2. 100 ml, 0,15M AgNO3 çözeltisi ile 200 ml, 0,3M KI çözeltisi kar›flt›r›l›yor. AgI kat›s› ile denge ku- rulduktan sonra Ag+ iyonlar› deriflimi kaç mo- lar olur? (AgI için Kç = 1,5.10–16) A) 2.10–4 B) 1,5.10–5 C) 10–12 D) 2,5.10–12 E) 10–15 ÇÖZÜM 229

Çözeltilerde Denge 4. 0,4M KBr ve 0,4M KI içeren bir çözeltiye eflit ha- 5. 2.10–2M, 50 ml PbCl2 çözeltisiyle, 4.10–3M, 50 ml K2SO4 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Buna göre, cimde 0,2M AgNO3 ekleniyor. Buna göre, I. PbSO4 çökeltisi oluflur. I. AgBr çöker. II. SO4–2 iyonlar› deriflimi 2.10–3M olur. II. K+ deriflimi 0,4M olur. III. Pb+2 iyonlar› deriflimi 10–6M olur. III. Ag+ deriflimi 1,5.10–15M olur. yarg›lar›ndan hangileri do¤rudur? ifadelerinden hangileri do¤ru olur? [AgBr için Kç = 8.10–13, AgI için Kç = 1,5.10–16] (PbSO4 için Kç = 1,8.10–8) A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II A) Yaln›z I B) I ve II C) I ve III D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III ÇÖZÜM ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 230

Çözeltilerde Denge 6. 4.10–3M 100 ml NaF çözetisiyle 100 ml Pb(NO3)2 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Çökmenin bafllayabilme- si için Pb(NO3)2 çözeltisinin deriflimi en az kaç M olmal›d›r? (PbF2 için Kç = 4.10–8) A) 2.10–2 B) 3.10–2 C) 4.10–2 D) 5.10–2 E) 6.10–2 ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 8. 100 ml, 1.10–4M’lik NaCl çözeltisi ile 100 ml, 1.10–2M AgNO3 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Yeterli süre beklenen çözelti için; I. Cl– deriflimi yar›ya iner. II. [Ag+][Cl–] > Kç olur. III. AgCl çökeltisi oluflur. yarg›lar›ndan hangileri do¤ru olur? (AgCl için Kç = 1,6.10–10) A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) Yaln›z III D) I ve II E) I ve III ÇÖZÜM 7. 50 ml, 2.10–4M, Mg(NO3)2 çözeltisi ile 50 ml 4.10–4M, KOH çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Tepkime sonucu dengeye ulaflan çözelti için; I. Mg+2 deriflimi 10–4M olur. II. [Mg+2][OH–]2 < Kç olur. III. Mg(OH)2 kat›s› çöker. yukar›dakilerden hangileri do¤rudur? (Mg(OH)2 için Kç = 1,2.10–11) A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II D) I ve III E) II ve III ÇÖZÜM 231

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ALIfiTIRMALAR – 5 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. 3 litre, 4.10–4M Pb(NO3)2 çözeltisine ayn› s›cak- 5. M(OH)2 için belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›- l›kta 2 litre K2SO4 çözeltisi ekleniyor. m› 2,5.10–11 dir. 2M MCl2 çözeltisine eflit hacim- Çökelmenin bafllayabilmesi için K2SO4 çözel- de 3M KOH çözeltisi ilave ediliyor. tisinin deriflimi en az kaç mol/litre olmal›d›r? Çökelme tamamland›ktan sonra, (PbSO4 için Kç = 2.10–9) a) M+2 iyonlar›n›n deriflimi kaç mol/litre olur? b) OH– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? 2. 0,5M, 1 litre Ca(NO3)2 ile 1,5M, 1 litre Na2SO4 6. Bir litrelik bir çözelti içerisinde 1.10–3M Ba+2 ve çözeltisi kar›flt›r›l›yor. 1.10–2M Pb+2 iyonlar› bulunduran çözeltiye azar Çökelme tamamland›ktan sonra kar›fl›mdaki Ca+2 iyonlar› molar deriflimi kaç mol/litre azar Na2SO4 kat›s› ilave ediliyor. PbSO4 için Kç = 10–8 olur? BaSO4 için Kç = 10–12 (CaSO4 için Kç = 5.10–5) oldu¤una göre, ilk madde çökmeye bafllad›¤› zaman ilave edilen Na2SO4 kat›s› kaç gram- d›r? (Na2SO4 = 142) 3. 0,1M AgNO3 çözeltiyle 0,1M CaCl2 çözeltisi eflit ESEN YAYINLARI 7. 50 ml, 2.10–3M AgNO3 çözeltisi ile 50 ml, hacimlerde kar›flt›r›l›yor. 4.10–3M NaCl çözeltileri kar›flt›r›l›yor. AgCl tuzunun çözünürlük çarp›m› 1.10–10 ol- Dengeye ulaflan çözelti için, a) Cl– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? du¤una göre, b) Ag+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? a) Çökelti oluflur mu? (AgCl için Kç = 10–10) b) NO–3 iyonlar› deriflimi kaç M olur? c) Ag+ iyonlar› deriflimi kaç M olur? 4. 1 litre, 0,01M CaCl2 çözeltisine 1 litre KOH ilave 8. CaF2 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› 10–10 dur. ediliyor. Çökelmenin bafllayabilmesi için çö- 100 ml 2.10–2M Ca(NO3)2 çözeltisi ile 100 ml 3.10–2M NaF çözeltisi birbirine kar›flt›r›l›yor. Bu- zeltide çözünmüfl olan KOH en az kaç gram olmal›d›r? (KOH = 56, Ca(OH)2 için Kç = 8.10–6) na göre; a) NO–3 iyonlar› deriflimi kaç olur? b) Kaç mol CaF2 çöker? c) F– iyonlar› deriflimi kaç M olur? 232

9. Belirli bir s›cakl›kta SrF2 tuzunun çözünürlük çar- Çözeltilerde Denge p›m› 8.10–7 dir. 13. 100 ml, 0,8M Pb(NO3)2 çözeltisine 300 ml, 0,4M Ayn› s›cakl›kta 0,2M Sr(NO3)2 çözeltisinin V litre- NaI çözeltisi kat›l›yor. sinde en fazla 1,2.10–2 mol kat› BaF2 çözünebil- Çökelme tamamland›ktan sonra, mektedir. a) NO3– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? b) I– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? Sr(NO3)2 çözeltisinin hacmi kaç litredir? (PbI2 için Kç = 2.10–9) (Kat› maddenin ilave edilmesi hacmi etkilemiyor.) 10. Belirli bir s›cakl›kta; 14. Bir çözeltide SO4–2 iyonlar› deriflimi 10–5 mol/lit- redir. Bu çözeltiye kat› Ba(OH)2 ekleniyor. Çözü- PbBr2 için Kç = 1.10–8 nen Ba(OH)2 kat›s› hacmi etkilemiyor. Pb3(PO4)2 için Kç = 10–24 tür. 1 litre çözeltiye en az kaç mol Ba(OH)2 kat›s› 1.10–3M Br– ve 1.10–6M PO4–3 iyonlar› içeren bir ilave edilirse çökelme bafllar? çözeltiye azar azar Pb+2 iyonlar› ekleniyor. (BaSO4 için Kç = 10–10) PbBr2 çökmeye bafllad›¤› anda PO4–3 iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? 11. 10–3M BaCl2 çözeltisine eflit hacimde Na2SO4 ESEN YAYINLARI 15. 10–3M AgNO3 çözeltisi ile 10–2M KBr çözeltisi çözeltisi ekleniyor. Bir çökelme olabilmesi için eflit hacimlerde kar›flt›r›l›yor. Na2SO4 deriflimi en az kaç M olmal›d›r? Tepkime sonucu dengeye ulaflan çözelti için; (BaSO4 için Kç = 1.10–10) a) Br– iyonlar› deriflimi kaç M olur? b) Ag+ iyonlar› deriflimi kaç M olur? (AgBr için Kç = 9.10–13) 12. 1M XBr çözeltisine eflit hacimde 1M, Na2CO3 16. 0,16M, 500 ml AgNO3 çözeltisi ile 0,16M 500 ml çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Na2CO3 çözeltisi kar›flt›r›l›yor ve çökelme ta- mamlan›yor. Çökelme tamamland›ktan sonra, a) Na+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? Buna göre, b) CO3–2 iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? a) CO–3 iyonlar› deriflimi kaç molar olur? c) X+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? (Ag2CO3 için Kç = 4.10–12) (X2CO3 için Kç = 10–6) b) Ag+ iyonlar› deriflimi kaç molar olur? 233

Çözeltilerde Denge Çözünürlük çarp›m› Kç, s›cakl›kla de¤iflir. Bir maddenin çözünürlü¤ü endotermik ise s›cakl›k artt›k- B. ÇÖZÜNÜRLÜ⁄E ETK‹ EDEN FAKTÖRLER ça Kç’nin say›sal de¤eri artar. Bir maddenin çözünür- lü¤ü ekzotermik ise s›cakl›k artt›kça Kç’nin say›sal Kç de¤eri, bir iyonik bilefli¤in çözünürlü¤ünü ifade de¤eri küçülür. eder ve bu de¤er küçüldükçe bilefli¤in sudaki çözü- nürlü¤ü azal›r. 1 litre doymufl çözeltideki çözünen ΔH > 0 ise T 3 Kç 3 maddenin mol say›s›na molar çözünürlük, ΔH < 0 ise T 3 Kç 4 1 litre doymufl çözeltideki çözünen maddenin gram b) Bas›nç Etkisi olarak miktar›na çözünürlük denir. Bu ifadelerin be- lirli bir s›cakl›kta (genellikle 25°C) doymufl çözeltilerin Kat› ve s›v› maddelerin sudaki veya baflka bir s›- deriflimini ifade etti¤ini unutmamak gerekir. Molar çö- v›daki çözünürlü¤ü bas›nçtan etkilenmez. zünürlük, çözünürlük ve çözünürlük çarp›m› tan›mla- r›n›n hepsi doymufl çözeltiler için geçerlidir. Maddele- Gazlar›n bir s›v›daki veya sudaki çözünürlü¤ü ba- rin çözünürlü¤ünü; maddelerin cinsi, s›cakl›k, bas›nç s›nçla do¤ru orant›l›d›r. ortak iyon ve pH etkiler. çözünürlük (mol/litre su) a) S›cakl›k Etkisi X Kat› maddelerin çözünürlü¤ü genellikle endoter- ESEN YAYINLARI miktir. Ancak ekzotermik olanlar› da bulunmaktad›r. Y Endotermik olarak çözünen maddelerde minimum enerjili olma e¤ilimi çökelme lehinedir. S›cakl›k art›r›- bas›nç l›rsa çözünürlük artar. S›cakl›k düflürülürse çökelme artar. Grafikte verilen Y maddesi kat› veya s›v›d›r. X ise gazd›r. XY(k) + Is› X+(aq) + Y–(aq) c) Maddenin Cinsi çözünme denkleminde minimum enerjili olma e¤ilimi çökelmeden, maksimum düzensizlik faktörü çözün- ‹yonik maddeleri ve molekülleri polar olan mad- meden yanad›r. S›cakl›k art›r›l›rsa denge sa¤a kayar, deleri en iyi polar çözücüler çözer. Polar çözücülerin çözünürlük artar ve iyonlar›n deriflimi artar. bafl›nda su gelir. Su molekülleri polard›r. Yine su mo- lekülleri aras›nda hidrojen ba¤› bulunmaktad›r. ‹yonik Gazlar›n s›v› maddelerin içindeki çözünürlü¤ü bileflikler ve molekülleri polar olan moleküler madde- ekzotermiktir. Maksimum düzensizlik faktörü saf gaz- ler suda çözünür. Su molekülleri ile hidrojen ba¤› ya- dan yana iken minimum enerjili olma e¤ilimi çözün- pabilen maddeler suda daha fazla çözünür. meden yanad›r. Bundan dolay› s›cakl›k art›r›l›rsa çö- zünürlük azal›r. CaCl2(k) ⎯→ Ca+(2aq) + 2Cl–(aq) Molekülleri apolar olan moleküler maddeler, mo- O2(gaz) O2(suda) + Is› lekülleri apolar olan çözücülerde çok çözünür. I2 suda az çözünürken alkolde ve CCl4 de çok çözünür. NaCl Çözünme denkleminde minimum enerjili olma iyonik yap›l›d›r. NaCl tuzu CCl4 de çözünmezken su- e¤ilimi çözünmeden yanad›r. Maksimum düzensizlik da çok çözünür. faktörü saf O2 gaz›ndan yanad›r. S›cakl›k art›r›l›rsa çözünürlük azal›r. Kç de¤eri, iyonik bir kat›n›n çözünürlü¤ünü ifade eder ve bu de¤er küçüldükçe bilefli¤in sudaki çözü- nürlü¤ü azal›r. Bilefliklerin çözünürlüklerinin k›yaslan- mas›nda Kç de¤erleri kullan›l›r. Kç, maddenin cinsine ba¤l› bir de¤er olup sadece s›cakl›¤›n de¤iflmesi ile de¤iflir. 234

Çözeltilerde Denge d) Ortak ‹yon Etkisi ÖRNEK Bir maddenin çözünmek istedi¤i ortamda daha S›cakl›klar›, hacimleri ve molar deriflimleri eflit önceden çözünmüfl maddeler varsa, maddenin çözü- nürlü¤ünü etkileyebilir. olan afla¤›daki sulu çözeltilerden hangisinin için- Önceden çözünmüfl olan maddeler çözünmek is- de NaNO3 en az çözünür? tenen madde ile ortak iyon içermiyorsa çözünürlü¤ü etkilemez.Ortak iyon içeriyorsa ortak iyonun deriflimi A) NaCl B) KCl C) HNO3 artt›kça çözünmek istenen maddenin çözünürlü¤ünü düflürür. Suda az çözünen bir tuzun çözünürlü¤ünün, D) Na2SO4 E) H2SO4 ortak iyon içeren baflka bir tuz yan›nda azalmas›na ortak iyon etkisi denir. ÇÖZÜM ÖRNEK KNO3’ün, hacimleri ve s›cakl›klar› eflit olan üç s›v›da çözünebilen miktarlar› afla¤›daki gibidir: Ar› su : m1 Deriflimi 1M olan KNO3 çözeltisi : m2 Deriflimi 1M olan NaNO3 çözeltisi : m3 ESEN YAYINLARI Bir maddenin çözündü¤ü ortamda, yap›s›ndaki iyonlardan herhangi birisi bulunuyorsa, o iyonun or- Buna göre m1, m2, m3 aras›nda nas›l bir iliflki var- tamdaki deriflimiyle orant›l› olarak, çözünürlü¤ü saf suya nispeten daha az olur. d›r? A) m1 = m2 = m3 B) m1 <m2 = m3 C) m3 = m2 < m1 D) m2 < m1 < m3 E) m2 < m3 < m1 (1989 ÖYS) ÖRNEK ÇÖZÜM CaSO4 tuzunun ayn› s›cakl›kta; I. Saf su II. 0,2M Ca(NO3)2 çözeltisi III. 0,1M Na2SO4 çözeltisi içerisinde çözünürlükleri aras›ndaki iliflki nedir? (CaSO4 için Kç = 1,6.10–9) A) I = II = III B) I > II > III C) I > III > II D) I > II = III E) I < II = III ÇÖZÜM 235

Çözeltilerde Denge ÖRNEK Mg(OH)2 kat›s› için çözünürlük çarp›m›, Kç = 4.10–12 dir. Buna göre, Mg(OH)2 in 0,01 M Mg(NO3)2 çözelti- sindeki çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? A) 4.10–10 B) 2.10–10 C) 1.10–10 D) 2.10–5 E) 1.10–5 ÇÖZÜM ÖRNEK ESEN YAYINLARI e) pH etkisi Ag2SO4 kat›s›n›n t°C’de çözünürlük çarp›m›, Bir çözeltinin pH’›, az çözünen bir tuzun çözünür- Kç = 4.10–15 tir. lü¤ünü büyük ölçüde etkiler. Tuzun anyonu zay›f bir asitin efllenik baz› ise veya OH– baz›n›n kendisi ise, Ag2SO4 kat›s›n›n t°C’de 0,04 M AgNO3 çözeltisin- pH’n›n çözünürlük üzerine etkisi daha da önem kaza- deki çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? n›r. Asidik çözeltilerde Mg(OH)2 kat›s› çok çözünür. A) 4.10–13 B) 2,5.10–12 C) 2,5.10–11 Mg(OH)2(k)DMg+2(aq) + 2OH–(aq) K1 = 1,8 . 10–13 D) 1.10–11 E) 4.10–11 ortam asidik olunca OH– iyonlar› ile tepkime verir ve denge sa¤a kayar. Bazik anyonlar› olan az çözünen ÇÖZÜM bilefliklerde asidik çözeltilerde daha çok çözünür. ZnCO3, MgF2 ve Ca2C2O4 örnek verilebilir. Mg(OH)2 gibi az çözünen bazlar, orta ya da kuv- vetli bazik çözeltilerde çözünmez. 236

ÇÖZÜNÜLÜK DENGELER‹ ÇÖZÜMLÜ SORULAR – 6 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) ÇÖZÜM 1. Zn(OH)2(k) Zn+(a2q) + 2OH–(aq) ΔH > 0 Tepkimesi sulu ortamda dengede olup çözeltinin dibinde bir miktar Zn(OH)2 kat›s› vard›r. Afla¤›dakilerden hangisi çözeltinin Zn+2 iyonu deriflimini art›r›r? I. S›cakl›¤› art›rmak II. Ortama HCl eklemek 3. CaSO4 kat›s›n›n suda çö- zünmesi ekzotermiktir. Buna III. Kat› Zn(OH)2 eklemek doymçaömze›flltiCsiaSO4 IV. Su eklemek göre flekildeki sistem so- CaSO4(k) ¤utulursa çözeltideki Ca+2 A) Yaln›z I B) Yaln›z III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve IV iyonlar› deriflimi ve CaSO4 kat›s›n›n çözünürlü¤ü na- ÇÖZÜM s›l de¤iflir? [Ca+2]M Çözünürlük ⎯⎯⎯⎯⎯ ⎯⎯⎯⎯⎯⎯ A) Artar Artar B) Artar De¤iflmez C) De¤iflmez Artar D) De¤iflmez Azal›r E) Azal›r De¤iflmez ESEN YAYINLARI ÇÖZÜM 2. PbCl2 tuzunun suda çözün- doymçaömze›lfltisPibCl2 4. Afla¤›dakilerden hangileri kat›lar›n s›v›lardaki mesi endotermiktir. Buna çözünürlü¤ünü de¤ifltirir? PbCl2(k) I. Çözüneni toz haline getirmek göre flekildeki sistem ›s›t›- II. Çözetiyi kar›flt›rmak Düzensizlik III. S›cakl›¤› de¤ifltirmek l›rsa, PbCl2 kat› miktar, ⎯⎯⎯⎯⎯⎯ IV. Çözücünün türünü de¤ifltirmek Pb+2 deriflimi ve düzensiz- Artar Azal›r A) I ve II B) I ve III C) III ve IV lik de¤iflimi için afla¤›daki- De¤iflmez D) I, II ve III Artar E) II, III ve IV lerden hangisi do¤rudur? Azal›r P⎯b⎯Cl⎯2(k⎯) [Pb+2]M ÇÖZÜM A) Artar ⎯⎯⎯⎯ B) Artar Artar C) Artar Azal›r D) Azal›r Azal›r E) Azal›r Artar Artar 237

Çözeltilerde Denge 5. Kaptaki çözeltiye ayn› 7. s›cakl›kta; I. KCl kat›s› eklemek II. AgNO3 kat›s› eklemek AgCl(k) BaSO4(k) BaSO4(k) III. Su eklemek fiekil-I fiekil-II ifllemleri uygulan›yor. Hangileri Ag+ iyonlar› de- riflimini art›r›r? fiekil-I’deki çözeltiye ayn› s›cakl›k su eklendi¤in- de fiekil-II elde ediliyor. Buna göre; A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II I. Her iki durumda Ba+2 iyonlar› deriflimi ayn›d›r. D) I ve III E) II ve III II. ‹kinci durumda kaptaki iyonlar›n mol say›lar› ÇÖZÜM daha fazlad›r. III. ‹kinci durumda BaSO4’›n çözünürlü¤ü daha fazlad›r. yarg›lar›ndan hangileri do¤rudur? A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II D) I ve III E) II ve III ÇÖZÜM 6. Kaptaki çözeltinin s›cakl›¤› ESEN YAYINLARI art›r›ld›¤›nda Y–2 iyonlar› deriflimi artmaktad›r. Buna X2Y çözeltisi göre, s›cakl›k art›r›ld›¤›n- da; X2Y(k) I. X2Y kat›s›n›n çözünürlü¤ü II. X+1 iyonlar›n›n deriflimi III. Dipteki X2Y kat›s›n›n kütlesi niceliklerinden hangileri artar? A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) Yaln›z III 8. Fe(OH)3(k) Fe+(3aq) + 3OH–(aq) D) I ve II E) I ve III Çözeltisi kat› ile dengededir. Ayn› s›cakl›kta; ÇÖZÜM I. Fe(OH)3(k) II. Fe(NO3)3(k) III. HCl(g) ayr› ayr› ilave edilirse, hangilerinde Fe(OH)3 kat›s›n›n çözünürlü¤ü azal›r? A) Yaln›z II B) Yaln›z III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 238

Çözeltilerde Denge ÇÖZÜM ÇÖZÜM 9. Kat›s› ile dengede bulunan Mg(OH)2 çözeltisine ayn› s›cakl›kta HCl(g) ilave ediliyor. Buna göre; I. Mg(OH)2 kat›s›n›n çözünürlü¤ü II. Mg+2 iyonlar› deriflimi III. Çözeltinin pH’› özelliklerinden hangileri artar? A) Yaln›z I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III ESEN YAYINLARI 11. 25 °C 25 °C ÇÖZÜM doymufl Ag2SO4 doymufl Ag2SO4 1 litre 2 litre Yukar›daki kaplarda Ag2SO4 doymufl çözeltileri bulunuyor. Bu çözeltilere iliflkin; I. Ag+ iyonlar› deriflimleri ayn›d›r. II. SO–42 iyonlar› mol say›lar› eflittir. III. Çözünmüfl Ag2SO4 kütleleri eflittir. IV. Ag2SO4 çözünürlükleri ayn›d›r. ifadelerinden hangileri yanl›fl olur? A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) I, II ve III 10. AgCl’n›n, hacimleri ve s›cakl›klar› eflit olan üç s›- E) I, III ve IV v›da çözünebilen miktarlar (m) afla¤›daki gibidir. Ar› su : m1 De¤iflimi 0,1M olan FeCl3 çözeltisi : m2 ÇÖZÜM Deriflimi 0,1M olan KCl çözeltisi : m3 Buna göre m1, m2 ve m3 aras›nda nas›l bir ilifl- ki vard›r? A) m1 > m2 > m3 B) m1 > m2 = m3 C) m2 = m2 >m1 D) m3 > m2 > m1 E) m1 > m3 > m2 239

Çözeltilerde Denge AgCl(k) 14. 1 litre 0,02M NaF çözeltisinde en çok kaç mol 12. AgCl(k) CaF2 çözünebilir? (CaF2 için Kç = 4.10–11) AgNO3 NaCl A) 10–7 B) 2.10–7 C) 4.10–8 0,01M 0,10M D) 1,6.10–8 E) 6,4.10–8 I II ÇÖZÜM fiekildeki eflit hacimli çözeltilere ayn› s›cakl›kta AgCl ilave edilerek çözülüyor. Yeterli AgCl ilave edildi¤ine göre; I. Çözünen AgCl kütlesi II. Oluflan çözeltilere Ag+ iyonlar› deriflimi III. AgCl tuzununu çözünürlü¤ü niceliklerinden hangileri farkl› olur? A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III ÇÖZÜM 13. BaF2 tuzunun belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çar- ESEN YAYINLARI 15. Belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›m› Kç=8.10–5 p›m› Kç = 3,2.10–5 dir. olan Ag2SO4’ün AgNO3 çözeltisi içindeki çözü- nürlü¤ü 5.10–4M olarak bulunuyor. Ayn› s›cakl›kta 250 ml 0,01M KF çözeltisinde Buna göre AgNO3 çözeltisinin deriflimi kaç M’d›r? kaç mol BaF2 çözünür? A) 1.10–3 B) 4.10–2 C) 0,16 D) 0,2 E) 0,4 A) 8.10–6 B) 2.10–2 C) 8.10–2 D) 8.10–4 E) 2.10–4 ÇÖZÜM ÇÖZÜM 240

Çözeltilerde Denge 16. Ba(OH)2 in 0,1 M KOH çözeltisindeki çözünür- 18. Kaptaki çözeltiye ayn› lü¤ü 2.10–3 M dir. s›cakl›kta; I. KCl kat›s› eklemek Buna göre, Ba(OH)2 in bu s›cakl›ktaki II. CuNO3 kat›s› eklemek çözünürlük çarp›m›, Kç kaçt›r? III. Su eklemek A) 2.10–4 B) 2.10–5 C) 4.10–4 CuCl(k) D) 4.10–7 E) 4.10–8 ifllemlerinden hangileri uyguland›¤›nda Cu+ deriflimi artmaz? ÇÖZÜM A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 17. CaSO4 kat›s›n›n belli bir s›cakl›kta çözünürlük 19. CaSO4 tuzunun çözünürlük çarp›m› Kç = 2,5.10–5 tir. CaSO4 kat›s›n›n ayn› s›cakl›kta 0,5M Na2SO4 denklemi; çözeltisindeki çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? A) 2,5.10–5 B) 5.10–5 C) 2,5.10–4 CaSO4(k) Ca(+a2q)+SO4–(2aq) D) 5.10–4 E) 2,5.10–3 ΔH > 0 d›r. Buna göre; CaSO4(k) I. Çözeltiye ayn› s›cakl›kta dipteki kat›n›n yar›s›- ÇÖZÜM n› çözecek kadar su eklemek II. S›cakl›¤› art›rmak III. Ayn› s›cakl›kta kat› K2SO4 kat›s› eklemek ifllemleri ayr› ayr› uygulan›yor. Yeniden denge kuruldu¤unda Ca+2 iyonlar› deriflimi için hangisi do¤ru olur? I II III ⎯⎯⎯⎯⎯ ⎯⎯⎯⎯ ⎯⎯⎯⎯⎯ A) Artar Artar De¤iflmez B) De¤iflmez Artar Azal›r C) De¤iflmez Artar Artar D) Azal›r De¤iflmez Azal›r E) De¤iflmez Azal›r Azal›r 241

Çözeltilerde Denge 21. 0,8M AgNO3 çözeltisinin kaç litresine 10–9 mol ÇÖZÜM kat› MgCl2 eklendi¤inde doymufl AgCl çözelti- si olur? (AgCl için Kç = 4.10–10) (Kat› madde hacmi etkilemiyor.) A) 0,25 B) 2 C) 2,5 D) 4 E) 5 ÇÖZÜM 20. deriflim(mol/litre) 3.10–9 Y–m 1.10–9 X+n zaman ESEN YAYINLARI 22. [Fe+2] XmYn kat›s›n›n suda çözünmesiyle doymufl çö- 2.10–1 zelti haz›rlan›rken iyonlar›n deriflim de¤iflimi gra- 2.10–2 fikte veriliyor. Buna göre; I. Bilefli¤in formülü XY3 tür. II. XmYn kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› 2,7.10–35 tir. III. S›cakl›k art›r›l›rsa Kç sabit de¤iflmez. ifadelerinden hangileri do¤rudur? A) Yaln›z I B) Yaln›z II C) I ve II zaman D) I ve III E) I, II ve III Fe+2 iyonlar› içeren Fe(NO3)2 çözeltisine kat› KBr ÇÖZÜM eklenerek FeBr2 kat›s›n›n çökmesi sa¤lan›yor. Fe+2 iyonlar› molar derifliminin zamanla de¤i- flimi grafikteki gibi oldu¤una göre, dengede Br– iyonlar› deriflimi kaç molar olur? (FeBr2 için Kç = 8.10–6) A) 1.10–4 B) 4.10–4 C) 2.10–3 D) 2.10–2 E) 4.10–2 ÇÖZÜM 242

Çözeltilerde Denge 23. 0,04M Pb(NO3)2 çözeltisine eflit hacimde 0,04M Na2CrO4 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Çökelme tamamland›ktan sonra, I. Na+ iyonlar› deriflimi 0,04M olur. II. Pb+2 iyonlar› deriflimi 0,02M olur. III. CrO4–2 iyonlar› deriflimi 2.10–7M olur. yarg›lar›ndan hangileri do¤ru olur? (PbCrO4 için Kç = 4.10–14) A) Yaln›z II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III ÇÖZÜM 25. 100 ml 0,25 M Ca(NO3)2 çözeltisi ile 200 ml 0,125M Na2SO4 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Kar›fl›m- daki SO–42 iyonlar› deriflimi kaç molar olur? (CaSO4 için Kç = 6,4.10–5) A) 1,6.10–4 B) 1,2.10–3 C) 8.10–3 D) 2.10–2 E) 4.10–2 ÇÖZÜM ESEN YAYINLARI 24. 0,01M Na2CO3 çözeltisinin 1 litresinde en fazla 10–5 mol Ag2CO3 kat›s› çözünebiliyor. Kat› mad- denin hacime etkisi yoktur. Buna göre, Ag2CO3 ün saf sudaki çözünür- lü¤ü kaç M’d›r? A) 1.10–4 B) 2.10–4 C) 4.10–4 D) 2.10–3 E) 4.10–3 ÇÖZÜM 243

ÇÖZELT‹LERDE DENGE ALIfiTIRMALAR – 6 (OKULA YÖNEL‹K SORULAR) 1. Mg(OH)2(k) Mg+(2aq) + 2OH–(aq) ΔH > 0 4. SrF2(k) Sr+(2aq) + 2F–(aq) ΔH > 0 Çözünürlük dengesi yukar›daki gibi olan çözeltisi dengede iken; Mg(OH)2 kat›s›n›n doymufl çözeltisinde kab›n di- a) S›cakl›¤› art›rmak binde bir miktar kat› Mg(OH)2 vard›r. I. Ortam›n s›cakl›¤›n› art›rmak b) Çözeltiye NaF(k) ekleyip çözmek ifllemleri ayr› ayr› uygulan›rsa SrF2 kat›s›n›n II. Ortama H+ iyonu eklemek çözünürlü¤ü nas›l etkilenir? III. Ortama bir miktar Mg+2 iyonu eklemek ifllemlerinden hangileri uygulan›rsa dipteki Mg(OH)2 kat›s› çözünür? 5. çözünürlük (mol/litre su) 2. BaSO4(k) Ba+(2aq)+SO–42(aq) ΔH > 0 Dengede bulunan çözeltiye; I. Ayn› s›cakl›kta bir miktar Ag2SO4(k) s›cakl›k (°C) kat› çözününceye kadar su eklemek BaSO4(k) Çözünürlük grafi¤i verilen kaptaki çözelti için; II. S›cakl›k art›rmak I. S›cakl›k art›r›l›rsa düzensizlik artar. II. Doymufltur. III. Ayn› s›cakl›kta kat› Na2SO4 eklemek ESEN YAYINLARI III. Sabit s›cakl›kta su ilave edilirse çözünürlük ifllemleri ayr› ayr› uygulan›yor. Yeniden denge kuruldu¤unda Ba+2 iyonlar› artar. ifadelerinden hangileri do¤rudur? deriflimi nas›l de¤iflir? 3. Kaptaki çözeltiye sabit s›cakl›kta; 6. XmYn kat›s›n›n suda molar deriflim çözünmesi endoter- a) AgBr(k) eklemek 3.10–3 X+n b) Dipteki kat›n›n yar›s›n› miktir. XmYn kat›s› suda çözünerek ha- çözecek kadar su ilave AgBr(k) 1.10–3 Y–m etmek z›rlanan doymufl çö- zaman c) NaBr(k) eklemek zeltideki iyon deri- ifllemleri yap›ld›¤›nda Ag+ deriflimi nas›l de¤i- flimleri de¤iflimi grafikte verilmifltir. Buna göre, flir? bilefli¤in formülü nedir? 244

7. Suda az çözünen AgCl kat›s›n›n doymufl çözelti- Çözeltilerde Denge sine dipte kat› madde bulunmaktad›r. Sabit s›cak- l›kta bir miktar KCl kat›s› ilave edilip çözülüyor. 10. I. Saf su Çözünme sonucunda; II. 1M AgNO3 çözetisi I. Dipteki kat› maddenin kütlesi artar. III. 1M MgBr2 çözeltisi II. Ag+ iyonlar› deriflimi azal›r. Gümüfl bromürün (AgBr) yukar›da verilen s›- III. Cl– iyonlar› deriflimi azal›r. v›lardaki çözünürlü¤ü aras›nda nas›l bir iliflki ifadelerinden hangileri do¤ru olur? vard›r? 8. I II III 11. I. S›cakl›¤›n art›r›lmas› II. Ortak iyonun varl›¤› 0,1M AlBr3 0,1M AgNO3 0,1M NaCl III. Bas›nc›n art›r›lmas› Yukar›dakilerden hangileri, bir bilefli¤in suda- ki çözünürlü¤ünü kesinlikle azalt›r? Suda az çözünen AgBr kat›s›n›n, hacimleri ve s›- ESEN YAYINLARI cakl›klar› eflit olan yukar›daki üç s›v›da çözünebi- len miktarlar› s›ras›yla m1, m2 ve m3’tür. Buna göre m1,m2 ve m3 aras›ndaki iliflki ne- dir? 9. 12. Fe(OH)2(k) Fe+(2aq) + 2OH–(aq) Çözeltisi kat› madde ile dengede iken, sabit s›- cakl›kta flu ifllemler uygulan›yor. Y(OH)2(k) XOH(k) I. Ortama HCl(g) eklemek II. Ortama su eklemek Kaplarda ayn› s›cakl›kta Y(OH)2 ve XOH kat›lar›- III. Ortama NaOH(k) eklemek n›n doymufl çözeltileri bulunmaktad›r X+ ve Y+2 Bu ifllemlerden hangilerinde Fe+2 deriflimi ke- iyonlar›n›n deriflimleri eflit oldu¤una göre, sinlikle azal›r? I. Çözeltilerin ayn› d›fl bas›nçta donma s›cakl›kla- r› II. XOH ve Y(OH)2 kat›lar›n›n çözünürlü¤ü III. OH– iyonlar›n›n molar deriflimi niceliklerinden hangileri farkl›d›r? 245

Çözeltilerde Denge 16. BaSO4 kat›s›n›n belirli s›cakl›kta saf sudaki çözü- nürlü¤ü 2.10–5 mol/litredir. Buna göre, 13. Belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çarp›m› 4.10–12 olan CuI tuzunun; a) BaSO4 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› Kç nedir? a) Saf sudaki çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? b) BaSO4 kat›s›n›n 0,02M Na2SO4 çözeltisindeki b) 2M KI çözeltisindeki çözünürlü¤ü kaç mol/lit- redir? çözünürlü¤ü kaç mol/litredir? c) 2 litre 0,5M CuNO3 çözeltisinde kaç mol çözü- nür? 14. Çözünürlük çarp›m› 4.10–15 olan Pb(OH)2 bile- 17. PbCl2 kat›s›n›n NaCl çözeltisindeki çözünür- fli¤inin, lü¤ünün 4.10–4 olmas› için NaCl çözeltisinin a) 0,1M Pb(NO3)2 çözeltisindeki çözünürlü¤ü ne- deriflimi kaç mol/litre olmal›d›r? dir? (PbCl2 için Kç = 1,6.10–5] b) 0,1M KOH çözeltisindeki çözünürlü¤ü nedir? ESEN YAYINLARI 15. CaF2 kat›s›n›n belirli bir s›cakl›kta çözünürlük 18. 0,8 mol PbI2 kat›s› üzerine 4 litre su ekleniyor ve çarp›m› Kç = 4.10–11 dir. Buna göre, a) CaF2 tuzunun 0,2M NaF çözeltisindeki çözü- çözeltide, nürlü¤ü kaç mol/litredir? PbI2(k) Pb+(2aq) + 2I–(aq) b) 0,1M 2 litre Ca(NO3)2 çözeltisinde en çok kaç mol CaF2 kat›s› çözünür? dengesi kuruluyor. Daha sonra kaba 2 litre 1,5M NaI çözeltisi ekleniyor. Denge yeniden kuruluyor. Buna göre, a) ‹lk baflta kaç mol PbI2 kat›s› çözünmüfltür? b) Son çözeltide Pb+2 iyonlar› deriflimi kaç mol/litredir? (PbI2 için Kç = 4.10–9) 246

Çözeltilerde Denge 19. 2.10–3M, 200 ml BaCl2 çözeltisine 1.10–3M, 300 23. ml Na2SO4 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Çökelme tamamland›ktan sonra, Ca+2 Ra+2 Pb+2 a) Ba+2 iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? 500 ml 500 ml 500 ml b) SO4–2 iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? (BaSO4 için Kç = 10–10) I II III 20. CaF2 tuzunun belirli bir s›cakl›kta çözünürlük çar- Yukar›daki üç kapta bulunan iyonlar›n molar deri- p›m› 4.10–11 dir. 0,2M Ca(NO3)2 çözeltisine eflit flimleri birbirine eflit olup, 1.10–2M d›r. hacimde 0,2M NaF çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Bu üç çözeltiye 4.10–4 mol kat› Na2SO4 ilave Çökelme tamamland›ktan sonra, ediliyor. Hangi kaplarda çökelme olur? a) Ca+2 iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? (CaSO4 için Kç = 6.10–5 RaSO4 için Kç = 4.10–11 b) F– iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? PbSO4 için Kç = 1,2.10–8) 21. MgF2 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› 6.10–9 dur. ESEN YAYINLARI 24. 4.10–3M NaCl çözeltisinin 100 ml’sine 300 ml 2.10–3M NaF çözeltisine eflit hacimde Mg(NO3)2 çözeltisi ilave ediliyor. AgNO3 çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Çökelmenin bafllamas› için Mg(NO3)2 çözelti- Çökelmenin bafllamas› için, AgNO3 çözeltisi- sinin deriflimi en az kaç M olmal›d›r? nin deriflimi en az kaç M olmal›d›r? (AgCl için Kç = 1,8.10–10) 25. 0,5M NaBr çözeltisinin 200 litresinde kaç mol CuBr çözünür? (CuBr için Kç = 4.10–8) 22. CaSO4 kat›s›n›n çözünürlük çarp›m› 6,4.10–5 tir. 26. 1 litre 2.10–5M AgNO3 çözeltisi ile 1 litre 6.10–5M 100 ml, 0,45M Ca(NO3)2 ile 200 ml, 0,15M Na2SO4 NaOH çözeltisi kar›flt›r›l›yor. Buna göre, çözeltileri kar›flt›r›l›yor. Kar›fl›mdaki, a) Ca+2 deriflimi kaç M olur? a) Kaç mol AgOH çöker? b) SO4–2 deriflimi kaç M olur? b) Ag+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? c) Na+ iyonlar› deriflimi kaç mol/litre olur? (AgOH için Kç = 2.10–12) 247