หาดทรายมรดกทางธรรมชาติที่นับวันจะสูญสิ้น

หาดทราย มรดกทางธรรมชาติ ท่นี บั วนั จะสญู ส้นิ โครงการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะ กรณีการใชประโยชนหาดทรายและการอนุรักษคณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร 1

คำนิยม และขอแสดงความชื่นชมตอ แผน ของชายหาดสมหิ ลา ทีก่ ลาวไว และมรี ปู งานสรางเสริมการเรียนรูกับสถาบัน เปนหลักฐานชัดเจนในหนังสือหนา ๒๖ อุดมศึกษาไทยเพ่ือการพัฒนานโยบาย และ ๒๗ เราจึงสามารถมองหาดทราย สาธารณะที่ดี (นสธ.) สถาบันศึกษา ในฐานะ “ระบบ” นิเวศน ที่เปนระบบที่ ผมขอแสดงความชื่นชมตอคณะ ตรงกันขามกับเปาหมายอีกดวย นโยบายสาธารณะ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม ซับซอนและ ปรับตัว (Complex - Adap-ผูเขียน คณะทำงาน และตอองคกร ผมขอแสดงความชื่นชมคณะนักวิจัย ภายใตการสนับสนุนของ สสส.ที่จับเอา tive Systems) มีปจจัยที่หลากหลายซับสนับสนุน ใหจัดพิมพเผยแพรหนังสือ ของมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร ที่ได เรื่องนโยบายสาธารณะเกี่ยวกับการ ซอ นเขา มาเกย่ี วขอ งกบั การดำรง อยแู ละที่มีคุณคายิ่งเลมนี้ ชายฝงทะเลเปน ทำงานวิจัยเกาะติดเรื่องชายฝงอยาง อนุรักษและใชประโยชนหาดทราย เปน เปลี่ยนแปลงของระบบ และแนนอนที่สุดทรัพยากรที่มีคายิ่งของประเทศไทย ตอเนื่องเปนเวลานาน มีความเขาใจ ประเด็นหนึ่งของแผนงาน ปจจัยที่มีพลังที่สุด รุนแรงที่สุด รายกาจและหาดทรายชายทะเล เปนสวนหนึ่ง สมดุลทางธรรมชาตขิ องทราย กระแสน้ำ นอกจากพิมพเผยแพรเปนรูปเลมแลว ที่สุด คือปจจัยจากมนุษย และในขณะของทรัพยากรนี้ ที่มีประโยชนในหลาก กระแสลม และคลื่น ที่มีผลตอการดำรง หนังสือที่มีคุณคายิ่งเลมนี้ควรไดรับการ เดียวกัน ปจจัยของการเปลี่ยนแปลงที่หลายมิติ ดังอธิบายในหนังสือ อยหู รอื สญู เสยี หาดทราย โดยทำงานใน เผยแพร ในรูปของ eBook ดวยโดยที่ เปนดานบวกที่สุด ก็นาจะ มาจากมนุษย หนังสือ เลม นี้ เนนการ มอง หาด ลักษณะของอาสาสมัคร เปนเครือขาย ที่ เว็บไซต gotoknow.org ของมหาวิทยาลัย ดวยทรายชายทะเลจากปญหาการกัดเซาะ เรียกวา Beach Watch Network (www. สงขลานครินทร สามารถใหความรวมมือ ผมขอเสนอแนะขบวนการวิจัยเพื่อเนื่องจากการสรางสิ่งกอสรางเพื่อกัน bwn.psu.ac.th) ซึ่งเมื่อไดมีโอกาสรวม ในการจัดทำและเผยแพรได รวมทั้ง พัฒนา นโยบาย สาธารณะ ดาน การทราย หรือกันคลื่น ที่หวังจะอนุรักษ งานกับแผนงานสรางเสริมการเรียนรูกับ สามารถนำมาใหบริการ ดาวนโหลด อนุรักษและใชประโยชนหาดทรายและชายฝงทะเล แตก ลบั มผี ลตรงกันขา ม คือ สถาบันอุดมศึกษาไทยเพื่อการพัฒนา ที่เว็บไซต ของ Beach Watch Network ชายฝงทะเล โดยใชยุทธศาสตรการมีกลับทำใหมีการกัดเซาะทำลายหาดทราย นโยบายสาธารณะที่ดี (นสธ.) สถาบัน ไดดวย สวนรวมของชุมชนทองถิ่น โดยการวิจัย เมื่ออานเรื่องราวในหนังสือ เราจะ ศึกษานโยบายสาธารณะ มหาวิทยาลัย ทจ่ี รงิ เราสามารถมองหาดทรายชายทะเล ชาวบาน และโดยยุววิจัยที่นักเรียนในเขาใจวาทำไมสิ่งกอสรางแปลกปลอม เชยี งใหม ภายใตก ารสนบั สนนุ ของ สสส. ไดในหลากหลายมุมมอง และมุมมอง ทองถิ่นตั้งโจทยเก็บขอมูล วิเคราะหและเหลานั้นจึงกอผลทำลาย เปนตัวอยาง ก็ไดมีโอกาสนำเอาความรูที่สั่งสมไวออก หนึ่งที่จะเห็น ความเชื่อมโยงมาก และ รายงานผลตอชุมชน เปนสวนหนึ่งของของกระบวนการตัดสินใจที่ขาดความรู เผยแพร และมโี อกาสไดร ับการสนบั สนนุ มองเห็นเลยมิติทางกายภาพ คือมอง การเรียนรูชุมชนของตนเอง และมีการทำใหการดำเนินการตามการตัดสินใจ ทางการเงินและการสนับสนุนดานอื่นๆ เปนระบบนิเวศน ดังที่ไดมีการเสนอใน รวบรวมหลายๆ ผลงานยอ ยๆ สงั เคราะหหรือตามนโยบายนั้น ไมใชเพียงทำให เพื่อทำงานวิชาการเพิ่มขึ้น หนังสือเลมนี้บางแลว เปน ความรู ทชี่ ดั เจนกวา งขวางและลกึ ยิ่งเสียเงินเปลาๆ แตยังกอผลรายไปในทาง ไมวาจะมองในมุมใด หาดทรายมี ขน้ึ เสรมิ ดว ยการวจิ ยั ทตี่ อ งใชเ ทคโนโลยี ลักษณะคลาย “มีชีวิต” คือมีการปรับ หรือเครื่องมือซับซอน เรื่องการวิจัยชาว ตัวเปลี่ยนแปลงได ดวยตัวเอง ดังกรณี บานและยุววิจัยนั้น สกว. ไดพัฒนาวิธี2 3

ดำเนนิ การมาเปน เวลากวา ๑๐ ป จงึ นา (การเขยื้อนภเู ขา) ตองใชพลัง ๓ อยางจะแสวงหาความรวมมือกับ สกว. ดวย ประกอบกัน คือพลังปญญา หรือการ นักวิจัยในมหาวิทยาลัยมีตนทุนสังคม ทำงานวิจัย วิชาการ เพื่อหาและสรางที่ความเปนกลาง ปลอดผลประโยชนทับ ความรูขึ้นใช พลังที่ ๒ คือพลังสังคมซอ น มอี สิ ระ นา เชอื่ ถอื การเขา ไปทำงาน นักวิชาการตองนำความรูไปขับเคลื่อนวจิ ยั เรอ่ื งทซี่ บั ซอ น มองไดห ลากหลายมติ ิ สังคม ใหสังคมไปขับเคลื่อนพลังที่ ๓ คือเกยี่ วขอ งกบั ผลประโยชนข องหลากหลาย พลังนโยบาย ซึ่งหมายถึงภาคการเมืองฝาย จึงเปนเรื่องที่มหาวิทยาลัยมีโอกาส และภาคราชการ ที่มีอำนาจออกกฎทำไดด กี วา ฝา ยอน่ื ๆ การทที่ มี นกั วชิ าการ ระเบียบหรือกฎหมาย ใชบังคับเปนของ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร เขา มา กติกาสังคมเกาะติดทำงานวิจัยและเผยแพรความรู ผมจึงขอเสนอใหแผนงานสรางเสริมเรอ่ื งหาดทราย จงึ เปน ประโยชนต อ สงั คม การเรียนรูกับสถาบันอุดมศึกษาไทยเพื่ออยางยิ่ง นับเปนตัวอยางหนึ่งของการ การพัฒนานโยบายสาธารณะที่ดี (นสธ.)ทำงานวิชาการรับใชสังคมไทย หาทางสนับสนุนการวิจัยเกี่ยวกับหาด เนือ้ หา ในเรื่องที่มีความซับซอนสูงเชนเรื่อง ทรายชายทะเล ที่เปนทั้ง ขบวนการวิจัยหาดทรายชายทะเลนี้ การทำงานเพื่อ ชาวบาน นักวิจัยในมหาวิทยาลัย และเปลยี่ นแปลง ระบบทเี่ กยี่ วขอ งอยา งไดผ ล นักปฏิบัติในสวนงานตางๆ เพื่อรวมกัน บทนำ 6 หาดทราย : รอยตอที่ตองไมคุกคาม 8เปนสิ่งยาก และเกี่ยวของกับหนวยงาน ทำงาน สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา เกี่ยว คุณคาของหาดทราย 9 หาดทราย : วิกฤติการณ และสาเหตุ 15และผูคนที่มีผลประโชนแตกตาง หลาก กบั การอนรุ กั ษแ ละใชป ระโยชนห าดทราย สมดุลทางธรรมชาติกับพัฒนาการของหาดทราย 22 สิ่งกอสรางชายฝง : ตนเหตุใหเสียสมดุล 28หลายซับซอน ดังที่คณะผูเขียนไดระบุ ชายทะเลอยางยั่งยืน ใหเปนการทำงาน การกัดเซาะหาดทราย : บทเรียนจากประเทศตางๆ 31 สรุปปญหาและขอเสนอเพื่อการอนุรักษหาดทรายของไทย 37ไวแลว การทำงานเพื่อพัฒนานโยบาย โดยใชค วามรู และสรา งความรไู ปพรอ มๆ บรรณานุกรม 51สาธารณะจงึ ตอ งมหี ลกั คดิ ทถี่ กู ตอ ง และ กนั โดยขยายเครอื ขา ยการวจิ ยั ไปใหค รบหลักคิดที่ใชกันแพรหลายในประเทศไทย ทุกภมู ิภาคของชายฝงทะเลไทยรวมทั้งแพรเขาไปในตางประเทศดวย คือ วิจารณ พานิชทฤษฎีสามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา ของ ๒ มีนาคม ๒๕๕๔ศ.นพ. ประเวศ วะสี ซึ่งสรุปโดยยอ ไดว าในการดำเนินการเพื่อบรรลุผลสิ่งที่ยาก4 5

บทนำ สรรพสิ่งในโลกลว นอยูกันแบบคูขัดแยง แตที่ดำรงอยูไดตลอดมา การพังทลายของหาดทรายภาคใตอาวไทยตอนลางเปนปญหาที่อยูในขั้นวิกฤติและถูกกลาวถึงอยูเสมอ แต ก็เพราะมีรอยตอเปนสวนเชื่อมประสานมาตรการปองกันและการแกไขที่ดำเนินการอยูตลอดมาไม ดังเชนความสัมพันธระหวางแผนดินกับทะเลไดส ง เสรมิ ใหห าดทรายฟน คนื สสู ภาพเดมิ ทมี่ เี สถยี รภาพ ยง่ิ ที่มีหาดทรายเปนสวนเชื่อมตออยางลงตัวไปกวา นนั้ มาตรการเหลา นนั้ ยงั สง ผลกระทบตอ หาดทรายในพื้นที่ขางเคียงเปนลกู โซตอไปอยางไมมีที่สิ้นสุด ซึ่งแสดงถึงความไมเขาใจถึงปญหาและสาเหตุที่แทจริง นอกจากนี้ยังเกี่ยวของกับผลประโยชนทับซอนของบุคคลบางกลุม หนังสือเลมนี้จัดทำขึ้นโดยมีวัตถุประสงคเพื่อเผยแพรความรเู กยี่ วกบั หาดทราย โดยมงุ หวงั ใหเ กดิ ความเขา ใจทถี่ กูตอง การนำไปสูการแกปญหาที่ไมกอใหเกิดปญหาใหมดังที่ผานมา รวมถึงการสรางความรวมมือรวมใจกันเฝาระวังรักษาหาดทรายธรรมชาติของไทยใหคงอยูชั่วลูกหลาน67

หาดทราย ของหาดคทณุ รคายารอยตอท่ีตอ งไมค ุกคาม หาดทรายมีคุณประโยชนตอมนุษย เปนแหลงพักผอนหยอนใจของ หาดทรายเปนรอยตอระหวางแผนดินกับทะเลที่ธรรมชาติสรางขึ้นเพื่อใหเกิด มากมาย ทง้ั ชมุ ชนชายฝง ทใี่ ชป ระโยชน ครอบครัว ญาติมิตร เปนสนามเด็กเลนความสมดุลระหวางสถานะที่แตกตางกันระหวางผืนแผนดินที่เปนของแข็งกับน้ำทะเลที่เปนของเหลว ดังนั้น “หาดทราย” จึงเปนตัวกลางที่มีคุณสมบัติเฉพาะ มี โดยตรง และประชาชนหา งไกลทเี่ ดนิ ทาง ของเด็กๆในชุมชนลักษณะกึ่งแข็งกึ่งเหลว ยืดหยุนเคลื่อนไหวไดตามแรงพัดของน้ำ ขณะเดียวกันก็มีความหนักแนนเมื่ออยูรวมกันเปนกลุมกอน หาดทรายจึงทำหนาที่เปนกำแพงกัน มาใชประโยชน คุณคาของหาดทราย เปนแหลงสืบทอดประเพณีและคลื่นตามธรรมชาติ (ภาพที่ 1) ที่ปองกันชายฝงใหปลอดภัยจากคลื่นลมที่แปรปรวนอยูเสมอ ไดแก วัฒนธรรม เชน การชักพระ การลอย จากสถานะกึ่งแข็งกึ่งเหลวของหาดทราย เปนกำแพงกันคลื่นตามธรรมชาติ เคราะหลงทะเลทำใหมีความซับซอนมากทั้งเชิงกายภาพและนิเวศวิทยา ในทางวิชาการถูกจัดให ทำใหแผนดินบนฝงมีความมั่นคง เปนแหลงสรางรายไดของทองถิ่นเปนบริเวณที่เรียกวา “ชวงรอยตอหรือชวงเปลี่ยนผาน (Transition Zone) มีพฤติกรรม เปนแหลงประกอบอาชีพประมงพื้น จากธุรกิจการคาขายริมหาดทราย และที่ อธิบาย ได ยาก เนื่องจาก การ บรรจบ กันระหวางของแข็งและของเหลว โดยเฉพาะ บาน เชน การเก็บหอย การจับสัตวน้ำที่ เปนสถานที่พักผอนของผูมาเยือนหาดทรายเมอ่ื ถกู รบกวนแลว จะเกดิ ความเสยีหายที่ลุกลามและรุนแรงมาก อาศัยบริเวณหาดทราย ระบบนิเวศรอยตอระหวางบกและ ภาพท่ี 1 หาดทรายทำหนาที่ เปนกำแพงกัน น้ำ เปนแหลงอาศัยของสิ่งมีชีวิตที่อาศัย คลื่นตามธรรมชาติ (เกาะเตา จ.สุราษฎรธานี) อยูบนทรายและฝงตัวอยูในทราย (เชน http://www.thai-tour.com/thai-tour/South/ suratthani/hotel/charmchuree/index.html ปู หอย) เปนพื้นฐานของหวงโชอาหาร8 (เชน ลูกปลา ลกู กุง เพรียง) และเปน แหลงอนุบาลของสัตวน้ำวัยออนหลาย ชนิด (เชน เตา แมงดาทะเล) เปนแหลงหาอาหารและที่พักของ นกอพยพในฤดหู นาวซึ่งการสญู เสียหาด ทรายอาจสงผลถึงวงจรชีวิตของนกบาง ชนิด ดังนั้นหาดทรายจึงเปนรอยตอที่ เปนสถานที่ใชจอดเรือประมงขนาด เชื่อมโยงชีวิตมากมาย เปนสมบัติของ เล็ก และซอมแซมอุปกรณประมง ทุกคน และเปนสมบัติของโลก 9

การวัดมูลคาหาดทรายหรือทรัพยากรตางๆนั้น ในทางเศรษฐศาสตรจะวัด ภาพท่ี 4 ประโยชนของหาดทรายในการเปนทาเทียบเรือ และซอมแซมเครื่องมือประมง ที่หาดทรายสวนกงมูลคาผานการใชประโยชนที่มนุษยไดรับโดยแบงเปน 2 ประเภทคือ ประโยชนจาก อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลาการใช (Use Value) และประโยชนของการคงอยูหรือการใหความรูสึกที่ดี ท่ีมา : BWN, 2553(Non-use Value หรือ Passive-use Value) ดังนี้ 1) ประโยชนจ ากการใช หมายถึง มูลคาจากการที่มนุษยไดใชประโยชนหาดทรายอยางเปนรปู ธรรมประกอบดวย 3 สวนคือ ประโยชนท างตรง (Direct-use Value) การใชประโยนในฐานะที่เปนผูบริโภค เชน การเปนแหลงพักผอนหยอนใจ เปนสถานที่ใชจอดเรือประมงขนาดเล็ก และเปนกำแพงกันคลื่นลมตามธรรมชาติ เปนตน ภาพที่ 2 เปนพื้นที่นันทนาการ ที่หาดสมิหลา อำเภอเมือง จังหวัดสงขลาภาพท่ี 3 เปนสนามเด็กเลน ภาพท่ี 5 หาดทรายชวยดดู ซับความรุนแรงของคลื่นในฤดมู รสุมที่หาดชลาทัศน อำเภอเมือง จังหวัดสงขลาของเด็กๆ ที่หาดสวนกง ท่มี า : BWN, 2550อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา10 11

ประโยชนทางออม (Indirect-use Value) เปนการใชประโยชนผลผลิตจากหาดทราย เนื่องจากหาดทรายทำหนาที่เปนปจจัยการผลิต และมนุษยไดใชประโยชนจากผลผลิตนั้นอีกตอหนึ่ง เชน พืชน้ำ และสัตวน้ำนานาชนิดที่อาศัยอยูบริเวณหาดทรายภาพท่ี 6 การประมงพื้นบานที่หาดทรายแกว จังหวัดสงขลา ภาพที่ 7 เด็กๆเก็บหอยเสียบที่หาดทรายบานนาทับ อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา ภาพท่ี 8 ชีวิตที่เกิดและอาศัยบริเวณหาดทราย ทีม่ า : http://www.ku.ac.th/e-magazine/d...rab.html,12 http://blog.siamsport.co.th/admi...b%3D9938 และ คุณกองพล ใบมณฑา 13

ประโยชนในอนาคต (Option Value) วกิ แหฤลาตดะกิสทาารรเหาณตยุเปนมูลคาสวนที่ไมไดใชประโยชนในปจจุบัน แตมีศักยภาพในอนาคตเมื่อโอกาสมาถึง ตลอดสามสิบปที่ผานมาชายฝง คลื่น กำแพงชายฝง (กรมทรัพยากรทาง 2) ประโยชนของการคงอยูและการใหความรูสึก อาวไทยถูกกัดเซาะเสียหายไปแลวถึง ทะเลและชายฝง, 2550)ท่ีดี เปนมูลคาที่เกิดขึ้นจากความรูสึกที่ดีเมื่อไดทราบวาหาดทรายยังคงอยูในสภาพดี แมบุคคลนั้นจะไมไดใชประโยชนทั้งโดยตรงหรอื โดยออ ม เชน ชาวสงขลามคี วามรสู กึ ทดี่ ที ที่ ราบวาหาดสมิหลายังอยูในสภาพที่สมบูรณ เปนความรูสึกที่ตองการใหห าดอยเู ปน มรดกถงึ ลกู หลาน หรอื เปน ความรสู กึ ดที ตี่ อ งการใหหาดยังคงอยูถึงแมตนเองจะไมไดใชประโยชน รอ ยละ 29.3 ของทง้ั หมด และทเี่ สยี หาย ปจ จบุ นั ชายฝง ทะเลอา วไทยภาค รนุ แรงคดิ เปน รอ ยละ 18.2 หรอื ประมาณ ใตตอนลางทั้งสี่จังหวัด คือ นราธิวาส 485 กิโลเมตร ซึ่งพื้นที่ที่ไดรับความเสีย ปตตานี สงขลา และนครศรีธรรมราช หายรนุ แรงลว นเกดิ ขนึ้ จากผลกระทบจาก (ภาพที่ 10) มีปญหาการกัดเซาะรวมเปน สิ่งกอสรางรุกล้ำหาดทรายที่ดำเนินการ ระยะทาง 218 กิโลเมตร (ตารางที่ 1) โดยภาครัฐ เชน เขื่อนกันทราย เขื่อนกัน หรือประมาณรอยละ 37 ของระยะทาง ชายฝง แมวาหนวยงานของ รัฐที่เกี่ยวของจะดำเนินการ แกไข แต อัตรา การ กัด เซาะ มูลคาของการคงอยูและใหความรูสึกที่ดีนี้ ยิ่งเปนสิ่ง ภาพท่ี 9 กลับ ขยาย ตัว และ รุนแรงที่มีนอยและมีสิ่งทดแทนไดยาก ก็จะมีคาสูงมาก ดังนั้นการ การลอยทะเลตัดสินใจใดๆ ที่ละเลยมูลคา ดังกลาว จะทำใหเกิดการตัดสิน สะเดาะเคราะห ยิ่งขึ้น สาเหตุหลักมาจากใจทผี่ ดิ พลาด และเกดิ การใชท รพั ยากรไมเ หมาะสม (Freeman, ที่บานเกาะแตว1993 อางถึงในกัลยาณี พรพิเนตพงศ และคณะ, 2009) ดังนั้น อำเภอเมือง การแกปญหาที่ผานมาเปนขอมลู ประกอบการตัดสินใจ จึงจำเปนตองพิจารณามลู คาของ จังหวัดสงขลาทุกประเภทดังไดกลาวมาขางตน มาตรการที่แทรกแซงสมดุล ตามธรรมชาติ ของหาดทราย14 ภาพที่ 10 แผนที่ภาคใตอาวไทย ตอนลางตั้งแตจังหวัดนราธิวาสถึง นครศรีธรรมราช ที่มา : ปริทัศน เจริญสิทธิ์. 2550 15

ตารางที่ 1 การกดั เซาะชายหาดทรายภาคใตฝ งอาวไทยตอนลา ง การเสียสมดุลเนือ่ งจากสง่ิ แปลกปลอม และส่งิ กอ สรางชายฝง ตัวอยางหาดทรายทีถ่ ูกกดั เซาะขั้นวิกฤติ จงั หวดั ระยะทางท่ี ประเภทส่งิ หนว ยงานเจาของ 1 ชายฝง จงั หวัดนครศรีธรรมราช กอสรางชายฝง โครงการ การสรางเขื่อนกันทรายที่ปากคลองพังกาด บานบอคณที อำเภอปากพนัง ใน ความยาว ถูกกัดเซาะ ป 2527 สงผลใหหาดทรายดานทิศเหนือพังทลายลึกกวา 40 เมตร ดังภาพที่ 11 ชายฝง* **(ก.ม.) - กรมขนสงทางน้ำฯ ยาวเปนระยะทางมากกวา 5 กิโลเมตร บานเรือนถกู พัดหายไปในทะเลเปนจำนวน (ก.ม.) (%ระยะ - กรมชลประทาน มาก มีการใชเขื่อนกันคลื่นแกปญหาการกัดเซาะที่เกิดขึ้น แตสงผลให การกัดเซาะ - กรมโยธาธิการ ขยายออกไปดังภาพ ชายฝง) - กรมทางหลวง เขื่อนกันคลื่นที่สรางปตอมา - กำแพงชายฝง - กรมขนสงทางน้ำฯ ทำใหการกัดเซาะลุกลามไป - เทศบาลนครสงขลา ทางเหนือนครศรธี รรมราช 235 112 - เขื่อนกันคลื่น (47.6%) - คันดักทราย - กรมขนสงทางน้ำฯ เขื่อนกันทราย สรางป 2527 - เขื่อนกันทรายและ จุดเริ่มตนของการกัดเซาะ - กรมขนสงทางน้ำฯ คลื่น - กรมชลประทาน ภาพที่ 11 เขื่อนกันทรายปากคลองพังกาดที่บานบอคณที (ภาพป 2545) สงผลใหเกิดการกัดเซาะไปทางทิศเหนือ และแกปญหาดวยการสรางเขื่อน - เขื่อนกันคลื่น กันคลื่น สงผลใหการกัดเซาะขยายออกไป ท่มี า : สมบูรณ พรพิเนตพงศ 2550สงขลา 160 39 - คันดักทราย (24.4%) - เขื่อนกันทรายและ “ ปญ หาจากเขอ่ื นกนั ทรายปากคลองพงั กาดทสี่ ง ผลใหเ กดิ การพงั ทลาย ขยายไปทางทิศเหนอื ที่บานบอ คณที และสงผลใหตองมกี าร คลื่น สรา งเขอื่ นกนั คลน่ื ขยายแนวตอ ไปยงั บา นเกาะฝา ย อำเภอปากพนงั จงั หวดั นครศรธี รรมราช เปนผลกระทบลุกลามไปเปน ลูกโซ ”ปตตานี 135 26 - คันดักทราย (19.3%) - กำแพงชายฝง 17นราธวิ าส 57 41.2 - กำแพงชายฝง (72.3%) - คันดักทราย - เขื่อนกันคลื่นรวมสี่จงั หวดั 587 218.2 (37.2%)ทม่ี า : * กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง รวมกับสำนักอนุรักษ ทรัพยากรธรรมชาติ (2550) ** กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง (2551)16

ภาพที่ 13 เขื่อนกันทรายและเขื่อนกันคลื่นที่ปาก คลองระบายน้ำชะอวด-แพรกเมือง ทำใหเกิดการกัด เซาะไปทางเหนือ จากนั้นมีการแกปญหาดวยการ สรางกำแพงกันคลื่นที่บานหนาศาล อำเภอหัวไทร ท่มี า : (ปริทัศน เจริญสิทธิ์. 2550) และสมบูรณ พร พิเนตพงศ 2550 ภาพท่ี 12 เขื่อนกันคลื่น ที่อำเภอปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช ทีม่ า : ปริทัศน เจริญสิทธิ์. 2550 ปญหาลักษณะเดียวกันนี้ ไดเกิดขึ้น ละอองไอนำ้ เคม็ (salt spray) ฟงุ กระจายที่อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ไปในอากาศ ทำลายอาคารบานเรือนจากการสรางเขื่อนกันทรายที่ปากคลอง และพืชพันธุตา งๆ ดงั ภาพท่ี 14 ดงั นน้ัระบายน้ำชะอวด-แพรกเมือง ในป 2547 กำแพงกันคล่ืนจึงเปนอันตรายตอหาดทำใหชายฝงบานหนาศาล ตำบลหนาสตน ทรายและระบบนเิ วศชายฝง ปญหาเชนอำเภอหัวไทร ที่อยูทางทิศเหนือของเขื่อน นี้พบไดตลอดแนวชายฝงอาวไทยภาค ภาพท่ี 14 กำแพงถูกกัดเซาะอยางรวดเร็ว ดังภาพที่ 13 ใตตอนลาง เชน ที่บานสะกอม บานนา ชายฝงบานหนาศาลจากนั้นไดมีการสรางกำแพงกันคลื่นขึ้น ทับ บา นเกา เสง ของจงั หวดั สงขลา และ อำเภอหัวไทรจังหวัดบนหาดทรายดังภาพ เปนการเรงใหหาด ที่บานบอคณที บานเกาะฝาย จังหวัด นครศรีธรรมราช ชายฝงทรายถูกพัดพาหายไปในเวลาอันรวดเร็ว นครศรีธรรมราช ที่สูญเสียหาดทรายและกำแพงที่สรางนั้นก็ทรุดตัวแตกราว ดังน้ันจึงกลาวไดวา การพัง ทำใหคลื่นโถมเขาหาในเวลาตอมา อันเปนผลเนื่องจากการ ทลายของหาดทรายดา นอา วไทย กำแพง แรงปะทะทำใหเสียสมดุลของหาดทราย และเมื่อปราศ ของภาคใตตอนลางบัดน้ีอยูใน เกิดเปนละอองไอน้ำเค็มจากหาดทราย ทำใหคลื่นสามารถขยาย ขัน้ วิกฤติ ทมี่ า : สมบรู ณ พรพิเนตพงศตัวโถมเขาใสกำแพงกันคลื่นไดโดยตรง 2550แรงปะทะของคลื่นดังกลาวทำใหเกิดเปน “ การพังทลายเนอื่ งจากการเสยี สมดุลของทราย อันเปนผลจาก18 เขอื่ นกนั ทรายทปี่ ากคลองระบายนำ้ ชะอวด-แพรกเมอื ง และกำแพง กนั คลน่ื ทอี่ ำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช ” 19

2 ชายฝงจังหวัดสงขลา ภาพท่ี 16 การเสยี สมดลุ ของหาดทรายเนอ่ื งจาก การสรางเขื่อนกันทรายที่ปากคลองสะกอมอำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา เขื่อนกันทรายปากคลองนาทับ และเขื่อนกันในป 2540 วัตถุประสงคเพื่อการสัญจรบริเวณปากแมน้ำ เขื่อนดังกลาวไดสงผลให คลื่น ซึ่งสงผลใหเกิดการสญู เสียหาดทราย และเกิดการกัดเซาะที่บานบอโชนเนื่องจากการเสียสมดุลของทราย ตอมาในปเดียวกัน การกัดเซาะชายฝงที่บานนาทับ อำเภอเมืองมีการแกปญหาดวยการสรางเขื่อนกันคลื่นที่บานบอโชน ทำใหการพังทลายของ จังหวัดสงขลา ท่ีมา : สมบูรณ พรพิเนตพงศ 2550 หาดทรายลุกลามเปนระยะทางยาวกวา 3 กิโลเมตร และลึกกวา 80 เมตร (ภาพที่ 15) ทำใหชายหาด เขอ่ื นกนั คลนื่ สะกอมทเี่ คยสวยงามสญู เสยี ไป รวมทั้งทรพั ยส นิ ของ เข่ือนกนั ทราย ประชาชนเสียหายไปเปนจำนวนมาก 21ปญหาเชนเดียวกันนี้ไดเกิดขึ้นที่ชายฝงบาน ภาพที่ 15 การเสียสมดุลของหาดทรายนาทับ อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา ผลกระทบ เนื่องจากเขื่อนกันทรายที่ปากคลองสะกอมจากเขื่อนกันทรายและเขื่อนกันคลื่นที่บาน สงผลใหเกิดการกัดเซาะที่บานบอโชนนาทับ (ภาพที่ 16) ทำใหหาดทราย และ การแกป ญ หาดว ยการสรา งเขอื่ นกนั คลนื่ ที่ บา นบอโชน ทำใหห าดทรายพังทลายเปนสาธารณูปโภคบนฝง เชน เสาไฟฟา และถนน แนวตลอดชายฝง อำเภอจะนะ จังหวัดถูกกัดเซาะอยางรุนแรง เกิดความเสียหาย สงขลาลุกลามไปไมสิ้นสุด และการแกปญหาโดยใชโครงสรางตางๆ ทำใหการพังทลายลุกลามถึงอำเภอเมืองสงขลา20

สมดลุ ทางธรรมชาติ สนั ทรายชายฝงกบั พัฒนาการของหาดทราย ภาพท่ี 18 สันทรายปากคลองสะกอม ตำบลสะกอม อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา ป 2539 ทมี่ า : ภาพถายทางอากาศกรมแผนที่ทหาร 2539พฒั นาการของหาดทราย สันทรายชายฝง หาดทรายมีกำเนิดมาจากตะกอนทราย และจัดเรียงตัวเกิดเปน หาดทรายที่ ที่พัดพามาตามลำน้ำและไหลออกสูทะเล สมดลุ ระหวา งตะกอนทรายทม่ี าทบั ถม ภาพที่ 19 สันทรายปากคลองนาทับ อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา ป 2538 ทรายจะตกทบั ถมบรเิ วณปากคลองกอตัว และการพัดพาไปของคลื่น หาดทราย ทม่ี า : ภาพถายทางอากาศกรมแผนที่ทหาร 2538 กลายเปนแนวสันทราย (Coastal Barrier) ที่เกิดขึ้น ทำหนาที่เปนแนวปกปอง ทขี่ นานไปกบั ชายฝง (ภาพที่ 17) และคลนื่ แผน ดนิ ดา นในไวใ หม น่ั คง ความสมดลุ 23 เปน ตวั ชว ยพดั พาใหต ะกอนทรายเหลา นน้ั ตามธรรมชาตินี้ถูกสรางมาเปนเวลา เคลื่อนที่ตอไปหลอเลี้ยงตามแนวชายฝง นับพันป ตัวอยางลักษณะภูมิประเทศ เชนนี้ในภาคใตของ ไทย ไดแก สันทราย ปากคลองในอดีตที่ สะกอม อำเภอจะนะ จงั หวดั สงขลา (ภาพ ที่ 18) และสันทราย ปาก คลอง นา ทับ อำเภอเมือง จังหวัด สงขลา (ภาพที่ 19) เปนตน ภาพท่ี 17 กระบวนการเกิดหาดทราย เกิดจากตะกอนทรายที่พัดพามา ตามลำน้ำแลวไหลออกสูทะเล ที่มา: ปรับปรุงจาก www: geobytes.org.uk, 200722

สมดุลพลวตั และรปู ทรงสัณฐานของหาดทราย หาดทรายและเขตน้ำตื้นชายฝงทะเล ดังภาพที่ 21 อธิบายการเปลี่ยนแปลง ไดรับอิทธิพลจากกระแสน้ำที่เกิดจากการ รปู ทรงสัณฐานของหาดทรายที่เกิดจาก เหนี่ยวนำของคลื่น ลม และน้ำขึ้นน้ำลง คลื่นลมในสองฤดู คือ คลื่นลมแรงจาก ที่ไดกระทำอยางตอเนื่อง เสถียรภาพ พายใุ นฤดมู รสมุ และคลนื่ ลมปกตใิ นฤดู ของหาดทรายจะขึ้นอยูกับปริมาณและ แลงซึ่งจะมีความสูงคลื่นนอย กระบวนการทับถมของตะกอนที่สมดุล หาดทรายทั่วไปประกอบดวยสวนที่ ระหวางปริมาณทรายที่ไหลเขาและไหล เรียกวา หลังหาด (backshore) ซึ่งพน ออกตามแนวชายฝง ทำใหหาดทรายอยู จากอิทธิพลของคลื่น สวนหนาหาด ในสภาพ สมดุลพลวัต (dynamic equi- (foreshore) เปน บรเิ วณทคี่ ลน่ื ไถลขึ้นไป librium) (Sorensen, 1991) ดังนั้นการ ถึง และสวนที่สามเปนพื้นทะเลชายฝง พิจารณารูปทรงหรือการเปลี่ยนแปลงใดๆ (nearshore) โดยอาจมีสันดอนใตน้ำภาพที่ 20 กระบวนการเกิดแหลมทราย เกิดจากสมดุลของตะกอนทราย โดยการกระทำของกระแสน้ำ ของหาดทราย จะตองพิจารณาภาพรวม (sand bar) ทอดตวั ขนานกบั แนวชายฝงชายฝงทะเลและแมน้ำ ของแตล ะรอบป ไมใ ชเ พยี งชว งใดชว งหนง่ึ ซึ่งเปนตำแหนงที่คลื่นแตกตัวเมื่อเขาทีม่ า : ปรับปรุงจาก www: geobytes.org.uk, 2007 ใกลฝง แหลมทรายอันการเกิดจากสมดุลของ และหลักฐานทางวิชาการชี้ชัดวา เขื่อน ในชว งคลนื่ ลมปกติ คลนื่ตะกอนทรายโดยการกระทำระหวาง ริมทะเลแบบตางๆเปนตัวการทำใหหาด จะพัดทรายเขา หาฝงอยา ง ชาๆ และจัดเรียงตัวเปนกระแสน้ำชายฝงทะเลและแมน้ำ เชน ทรายและชายฝงพังทลายอยางรุนแรง หาดทรายทมี่ คี วามลาดชนัแหลมตะลุมพุก อ.ปากพนัง จ.นครศรี- เพราะเปนสิ่งแปลกปลอมที่แทรกแซง ในชวงมรสุมที่คลื่นลมแรงธรรมราช (ภาพที่ 20) ธรรมชาติของการเคล่ือนท่ีของตะกอน ทรายบนหาดจะถูกหอบ ชายฝงภาคใตตั้งแตจังหวัดนราธิวาส ทรายชายฝง ทำใหทรายเหลานั้นไม ออกสูทะเล ไปกองกันเปน สนั ดอนใตน ำ้ และเมอื่ คลนื่ขึ้นไปจนถึงจังหวัดนครศรีธรรมราช พบ สามารถเคลอื่ นทไี่ ปหลอ เลยี้ งชายฝง ดา น ลมสงบ คลื่นต่ำๆ หรือเดิ่งวา ตะกอนทรายชายฝง ทะเลมกี ารเคลอื่ นที่ เหนอื ทอี่ ยถู ดั ไป นอกจากนเี้ ขอ่ื นรมิ ทะเล จะพัดพาทรายที่สันดอนสุทธิไปทางทิศเหนือ ซึ่งสังเกตไดจาก ยังเปลี่ยนทิศทางของคลื่น ทำใหหาด ใตน้ำนั้นถมกลับขึ้นฝง กอทิศทางการงอกของสันทรายปากแมน้ำ ทรายที่เกิดตามธรรมชาติมาชานาน ถูก ภาพท่ี 21 ความสมดุลพลวัตของ ตัวเปนหาดทรายดังเดิม ดวยเหตุนี้ หาด หาดทรายตามฤดูกาล ทรายจะสมดลุ อยไู ดเ องตามธรรมชาตเิ ปนตางๆ (เชน แหลมตาชี แหลมสนออน กัดเซาะเปนรูปโคงเวาเสียสมดุล ( www: geobytes.org.uk, 2007 ?) วัฏจักรตามฤดูกาลแหลมตะลุมพุก) จากการสำรวจภาคสนาม24 25

กรณีตัวอยางการคืนสภาพของหาดทรายตามธรรมชาติ ความสัมพันธระหวางทะเลและหาด ชวงเวลาหนึ่งเทานั้น ซึ่งการเขาใจผิดวา ป 2542 (ภาพท่ี ก) และหาดทรายกลับคืน ทับถมกันเปนหาดทรายกวางตามเดิมทรายมีความซับซอนมาก ทำใหบอยครั้ง ปรากฎการณทางธรรมชาติเปนปญหา สภาพปกติในป 2545 (ภาพที่ ข) ซึ่งเปน ในฤดลู มสงบ บางปม ากบางปน อ ยตามทเี่ ขา ใจผดิ กนั ไปวา การสญู เสยี หาดทราย นี้เปนจุดเริ่มตนของการสรางปญหาที่ กระบวนการตามธรรมชาตทิ เี่ ปน วงจรมาเนนิ รอบของธรรมชาติ หากต่ืนตกใจกระทำตามธรรมชาตินั้นเปนปญหา แตแทจริง ลุกลาม นานตราบเทาที่ไมมีสิ่งรบกวน การอะไรลงไปจะนำไปสูการกัดเซาะเปนเพียงปรากฎการณทางธรรมชาติ โดยธรรมชาตทิ รายจะเคลอ่ื นทต่ี ามแรง หลายคนเขาใจอยางผิดๆ เกี่ยวกับ ลุกลามที่ยากที่จะเยียวยา ดังปญหาที่ พัด พา ของ กระแส การเคลื่อนยายตามธรรมชาติของหาด เกิดขึ้นตลอดแนวชายฝงของไทย คล่ืน และ ลม ดัง น้ัน ทราย วาเปนการสูญเสียอยางถาวร สมดลุ ของหาดทราย ซึ่งแทจริงแลวทราย จึงมีลักษณะไมเคย เพยี งแตเ คลอื่ นยา ยไป หยดุ นง่ิ การถูกกัด ชั่วคราวในฤดูมรสุม เซาะของชายหาด และพรอมจะกลับมา ในชวงฤดมู รสุม จะ ถูกทดแทนดวยเม็ด ท ร าย ที่ ถูก พัด คืน กลับมาทับถมดัง ภาพที่ ข แสดงการคืน สภาพ ของ หาด ส มิ หลา ภาพที่ ก แสดงการกัดเซาะชายหาดสมิหลา เดิมในฤดูที่ลมสงบ ดังตัวอยางการคืน ตามธรรมชาติ (ภาพเดือน ที่อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา ในฤดูมรสมของ สภาพของชายหาดสมิหลาที่ถูกคลื่น พฤษภาคม 2545) ซึ่งคลื่น เดือนธันวาคม 2542 คลื่นขนาดใหญกัดเซาะหาด กัดเซาะเสียหายใน ไดพัดพาทรายกลับคืนสู ทรายทมี่ คี วามกวา งราว 30 เมตรไปหมด และทำให ชายหาดดังเดิม ถนนบางสวนเสียหาย26 27

ส่งิ กอสรา งชายฝงตนเหตุใหเ สยี สมดุลปจจุบันสิ่งกอสรางหลายประเภทถูก กลุมแรก ตั้งฉากกับแนวชายฝง ภาพท่ี 23 คันดักทรายหรือรอ(groin) ใชเพิ่มเสถียรภาพของชายฝง ขณะเดียวกันก็ทำใหเกิดการสญู เสีย สมดุลของปริมาณทรายชายฝง (Sorensen, 1991)สรางขึ้นตามแนวชายฝงและปากแมน้ำ (ภาพที่ 22 และ 23) ถกู ใชกับทาเรือและ กลมุ ทสี่ อง ขนานกับแนวชายฝง (ภาพที่ 24) สรางขึ้นเพื่อกันคลื่นโดยตรงตางๆ สิ่งแปลกปลอมเหลานี้ไดเปลี่ยน ปากแมน้ำ เพื่อปองกันการตกตะกอนใน ไดแ ก เขอ่ื นกนั คลน่ื (breakwater) จะทำใหค ลน่ื ทเี่ ขา มาปะทะกบั เขอ่ื นเลย้ี วเบน เปน เหตใุ หท ดี่ า นหลงั ของเขอ่ื นปลอดจากคลน่ื ลม และเกดิ การตกสะสมของทรายเปน รปูทิศทางเคลื่อนที่ของทรายและกระแสน้ำ ทาเรือและกันคลื่นเขารองน้ำไดแก เขื่อน โคง เวา และจะเกดิ การกดั เซาะหาดทรายอยา งรนุ แรงทเี่ ขอ่ื นกนั คลน่ื ตวั สดุ ทา ยเสมอ เพราะขาดตะกอนทรายมาหลอเลี้ยงหาดทรายสวนนี้ สำหรับเขื่อนกันคลื่นใตระดับชายฝง ทำใหเกิดการทับถมของตะกอน กันทรายและคลื่น (jetty) ซึ่งทำใหเกิด น้ำทะเลก็ทำใหเกิดผลกระทบในลักษณะเดียวกัน ตัวอยางสถานการณจริงดังภาพ ที่ 11, 12 และ16ใกลกับสิ่งกอสรางนั้นๆ ไปพรอมกับการ การเปลี่ยนแปลงของหาดทรายขางเคียงกัดเซาะในพื้นที่ขางเคียง จะเห็นวาเกิดการสะสมของตะกอนดานสิ่งกอสรางเหลานี้จำแนกเปน 3 กลุม ทศิ ทางการพัดพาตะกอน ขณะทอี่ ีกดานคอื (1) ตงั้ ฉากกบั แนวชายฝง (2) ขนานกบั หนึ่ง หาดทรายถกู กัดเซาะอยางรุนแรงแนวชายฝง และ (3) ตั้งอยูบนหาดทราย ภาพที่ 22 เขื่อนกันทรายที่ สงผลตอการ กัดเซาะหาดทราย ภาพท่ี 24 การเปลี่ยนแปลงของหาดทรายจากเขื่อนกันคลื่น (Sorensen, 1991)28 29

กลุมที่สาม ตั้งอยูบนหาดทราย ดังภาพที่ 14 ถูกสรางขึ้นบนหาดทราย การกัดเซาะหาดทรายโดยตรง เพื่อปองกันแผนดินจากพายุใหญ ไดแก กำแพงกันคลื่นทั้งแบบแนวดิ่ง(seawall) และแบบเอยี ง (revetment) เขอ่ื นประเภทนนี้ อกจากจะทำใหส ญู เสยี ทราย บทเรยี นจากประเทศตางๆบนหาดแลว ยังเกิดการสะทอนของคลื่นดานหนากำแพงกันคลื่น ซึ่งหอบเอาทรายหนากำแพงออกสูทะเลลึก อันเปนเหตุใหกำแพงพังทลายลงได ดังนั้น ดานหนา ปญหาการกัดเซาะชายฝงทะเลเปน ในรปู แบบของกองทุนอยางตอเนื่องกำแพงจึงตองทิ้งหินไวจำนวนมาก สวนที่ปลายกำแพงทั้งสองดานหาดทรายจะถกู ปญหาที่เกิดในประเทศตางๆ มาหลาย ในสหรัฐอเมริกา หากพื้นที่ใดมีหลักกัดเซาะรุนแรงและขาดตะกอนมาหลอเลี้ยง นอกจากนี้ คลื่นจะโถมปะทะกำแพง ทศวรรษ หลาย ประเทศ สูญ เสีย งบ ฐานชัดเจนวา มีปญหาการกัดเซาะอยา งรนุ แรงเกดิ เปน ไอนำ้ เคม็ ฟุงกระจายไปในอากาศ ซึ่งมคี วามเปน กรดสงู สามารถ ประมาณจำนวนมากไปกับการแกปญหา ชายฝงอยูในระดับที่ไมอาจแกไขไดแลวกัดกรอนสิ่งของและบานเรือนใหผุกรอนอยางรวดเร็ว และทำใหพืชพันธุตามแนว แบบลองผิดลองถูกมายาวนาน บทเรียน ก็จะดำเนินการตามขั้นตอนดังนี้ชายฝงแหงตายไป ถาม-ตอบ การแกปญหาในที่ตางๆ จึงเปนขอมูล ใหจำกัดความเสียหายที่จะเกิด สำคัญตอการจัดการดานชายฝงของ ขึ้นเปนการชั่วคราว ถาม การใชกระสอบทราย หรือ ซีเมนตหลอรูปแบบตางๆ แทนหิน ทิ้งเปนแนว ประเทศไทยดวย ทำโครงการเติมทราย หรือสราง บริเวณชายฝง จะสามารถรักษาหาดทรายไดหรือไม 1. สหรฐั อเมริกา หาดทรายเทียม (Beach-nourishment) จุดเดนในการจัดการชายฝง ไดแก (1) พรอมกับทำการศึกษาถึงผลกระทบ ตอบ ไมได เพราะสิ่งเหลานี้จะสะทอนคลื่น(แทนที่จะดดู ซับคลื่น) ทำใหทราย ความชัดเจนในบทบาทของรัฐบาลกลาง จากการใชโครงสรางเพื่อปองกันการกัด ดานหนาถูกพัดพาออกสูทะเล ทรายจึงไมสามารถทับถมที่ชายฝงไดอีกตอไป และรฐั บาลทอ งถนิ่ ในการดแู ลชายฝง ทะเล เซาะลุกลาม และศึกษาถึงผลกระทบที่ สว นดา นหลงั ของเขอ่ื น หรอื ระหวา งเขอ่ื นกบั ฝง หาดทรายจะเวา แหวง เปน รปู โคง โดยมีกฎหมายที่ใชรวมกันในระดับภาพ เกิดขึ้น และการกัดเซาะรุนแรงจะเกิดที่ตำแหนงสิ้นสุดของแนวการวาง รวมและในระดับมลรัฐที่มีพื้นที่ติดชายฝง ถาประสบผลสำเร็จ ก็ใหดำเนิน วัสดุเหลานั้น ดังเชน ที่หาดชลาทัศน หาดสะกอม หรือที่อื่นๆ ทะเล (2) มีกฎหมายเพื่อการอนุรักษและ การตอ ถาเกิดผลเสียใหยกเลิกหรือรื้อ ควบคมุ การใชท รพั ยากรชายฝง โดยเฉพาะ ถอนโครงสรางที่สงผลกระทบตอการกัด สวนสำคัญที่มีความบอบบางเปนพิเศษ เซาะนั้นออกไป เชน พ.ร.บ.แนวสันทรายชายฝง, 1982 ในบางมลรัฐจะมีกฎหมายควบคุม (Coastal Barrier Resources Act) เปน กฎหมาย โดยไมอนุญาตใหใชโครงสรางแบบ ก า ร กั ด เซา ะ จ ะ ของประเทศสำหรบั พนื้ ทบี่ อบบางเชน แนว แข็ง (Hard Construction) ในการ เกิด ที่ ตำแหนง สันทรายชายฝง และสันทรายปากแมน้ำ แกปญหาการกัดเซาะชายฝง เชน ส้ินสุดของแนว (3) มีแนวปฏิบัติที่นำองคความรูทางวิชา กฎหมายรัฐนอรทแคโรไลนา ( North การวางวัสดุกัน การ มาประกอบการตดั สนิ ใจแกป ญ หาใน Carolina Law ) ที่มีผลการศึกษาชัดเจน คล่นื ที่มา : กรณีตางๆ เชน สนับสนุนเงินงบประมาณ วา โครงสรา งแขง็ ไมไ ดช ว ยแกป ญ หาการ เครือขายเฝาระวัง ใหมลรัฐทำการศึกษาทดลองแกปญหา กดั เซาะ แตก ลบั สรา งปญ หาการกดั เซาะ รักษาหาดทราย กอ นการปฏบิ ตั จิ รงิ (4) ใหช มุ ชนมสี ว นรว ม ตอพื้นที่ขางเคียงเพิ่มขึ้น ในการอนรุ กั ษแ ละเฝา ระวงั พื้นทชี่ ายทะเล30 31

ตารางท่ี 2 ตัวอยางการกำหนดระยะถอยรน(Set back) ของชายทะเล เพื่อควบคุม 2. สหภาพยุโรปสิ่งปลูกสรางชายทะเลในรัฐตางๆ หาดทรายหลายประเทศในสหภาพยโุ รปเผชญิ ปญ หาถกู กดั เซาะ และประสบ รัฐ ระยะ เสนกำหนด(เสน อา งอิง) กับความลมเหลวจากการพยายามแกป ญ หามายาวนาน มกี ารรวบรวมกรณศี กึ ษา ตา งๆไวก วา 60 ชิ้น ตามลักษณะทางกายภาพของหาดทรายทแี่ ตกตางกัน บทเรยี นรฐั ทก่ี ำหนดระยะแบบตายตวั สำคัญที่ยอมรับรวมกันในการแกปญหาการกัดเซาะหาดทรายคือ ปญหาการกัดเซาะ ชายฝงมีสาเหตุหลักมาจากมนุษย ประสบการณจากแหงหนึ่งไมสามารถใชกับเมน (Maine) 75 ฟุต ระดับน้ำสงู สุดเฉลี่ย (Sea- แหงอื่นไดเสมอไป วิธีแกปญหาที่ดีที่สุดคือตองเนนความเขาใจกลไก “การทำงาน sonal mean high water) รว มกับธรรมชาต”ิ โดยใหความสำคัญกับ “สมดลุ ของตะกอนทราย” และไมเดลาแวร 100 ฟุต 10 ฟุต จากชายฝงของทะเล แทรกแซงระบบของธรรมชาติเปนหลัก(Delaware) 7 ฟุต จากชายฝงของอาว ระดับน้ำสงู สุดเฉลี่ย โครงการกอสรางและอุตสาหกรรมตามแนวชายฝงทะเล สามารถสงผลอลาบามา 120-450 ฟุต กระทบตอความเสื่อมโทรมของชายฝงทะเลไดทั้งสิ้น เชน การสรางทาเรือ และการ(Alabama) ทำเหมืองทราย ซึ่งจะสงผลกระทบตอชายหาดในระดับสงู และระดับสงู ปานกลาง ตามลำดบั นน้ั ในยโุ รปจงึ มมี าตรการดแู ลสองกจิ กรรมนอี้ ยา งทว่ั ถงึ สว นส่ิงกอ สรา งรัฐทก่ี ำหนดระยะแบบไมตายตัว อนื่ ๆตามแนวชายฝง ซงึ่ มกั สง ผลตอ การกดั เซาะระดบั ปานกลางนนั้ จะมกี ารดแู ลบาง สวน(Doody, et.al., 2004) กรณีศึกษาตอไปนี้เปนบทเรียนสำคัญสำหรับทุกพื้นที่ที่นิวยอรค 25 ฟุตในเขตการกัดเซาะต่ำ (<1ฟุตตอป) แนวสันทรายชายหาด กำลังเผชิญกับปญหาการสญู เสียหาดทราย(New York) 25 ฟุต + 40 เทาของอัตรากัดเซาะตอปนอรท แคโรไลนา ในเขตการกัดเซาะสงู (>1ฟุตตอป) ตวั อยางกรณีชายหาดเมืองชาเตเลยง ( Chatelaillon) ในฝร่ังเศส(North Carolina) Chatelaillon เปนเมืองทองเที่ยวของฝรั่งเศส มีหาดทรายเปนแนวยาว >120 ฟุต หรือ 60 เทาของอัตราการกัดเซาะตอป แนวพืชน้ำ (Vegetable line) 4 กิโลเมตร ในป 1925 ประสบปญหาหาดทรายถกู กัดเซาะ รัฐบาลพยายามแกโรด ไอรแลนด (สิ่งปลูกสรางขนาดใหญ) ปญหาโดยใชโครงสรางแข็งหลายรูปแบบ แตปญหาการกัดเซาะกลับลุกลามมาก(Rhode Island) >60 ฟุต หรือ 30 เทาของอัตราการกัดเซาะตอป ยิ่งขึ้น กลายเปนปญหาเรื้อรังมานานกวา 60 ป จนถึงปจจุบันนิวเจอรซี (สิ่งปลกู สรางขนาดเล็ก) การแกปญหาในอดีต สวนใหญใชโครงสรางแข็งนานาชนิด แตไมประสบ(New Jersey) หางจากชายฝง 30 เทาของอัตราการกัดเซาะตอป ความสำเร็จ ดังนี้ บวก 105 ฟุตในพื้นที่อัตราการกัดเซาะ 1925 กอสรางกำแพงกันคลื่นเปนแหงแรก > 3.5 ฟุตตอป (สิ่งกอสรางทุกประเภท) 1932 ,1947,1953 สรางคันดักทรายขนาดเล็ก 5 ตัว และขนาดใหญอีก 1 ตัว 1962,1972,1983 กำแพงหิน(Seawall) สรางขึ้นดวยหินภูเขา และหินขนาดใหญ 50 ฟุตในเขตการกัดเซาะต่ำ (<1ฟุตตอป) แนวสันทรายริมหาด / 30 เทาของอัตรากัดเซาะตอป ในเขตการกัดเซาะสูง แนวพืชน้ำ (Boulders) (>2ฟุตตอป) 1968 เขื่อนกันคลื่น ถกู สรางขึ้นที่สวนกลางของหาดทราย 1987 เขื่อนกันคลื่นรปู ตัว “ Y ” ถกู สรางขึ้นอีก 3 ตัว 50 เทาของอัตราการกัดเซาะตอป ในแตละพื้นที่ ระดับน้ำสงู สุดเฉลี่ย 33ที่มา : COEMAP, (1998) การขออนญุ าตสรา งสงิ่ ปลกู สรา งทสี่ รา งขนึ้ ภายหลงั ประกาศขอ กำหนดนี้ จะไมอ นญุ าตใหส รา งใกลก วา ระยะถอยรน ทกี่ ำหนดไวใ นทกุ กรณี สว นสง่ิ ปลกู สรา งทมี่ ีอยกู อนขอบังคับ อาจถกู ใหร ื้อถอนบางสวนออกตามความเหมาะสม การพิจารณาใหร อ้ื ถอนสง่ิ ปลกู สรา งทมี่ อี ยแู ลว นน้ั จะใชค วามเขม งวดกบั สง่ิ ปลกู สรา งขนาดใหญมากกวาสิ่งปลกู สรางขนาดเล็กๆ เชน บานเรือน ซึ่งมักจะไดรับการผอนปรน32

ฝรั่งเศสไดรับบทเรียนวา โครงสรางแข็งไมสามารถแกปญหาการกัดเซาะ 3. ศรลี งั กา หาดทรายได ตอมาจึงเปลี่ยนไปใชการถมทราย (Beach-nourishment) ซึ่งเปนวิธีที่ ใชมากในสหรัฐอเมริกา ศรีลังกาประสบปญหาการกัดเซาะชายฝงเรื่อยมาตั้งแตป 1950 สาเหตุ ของปญ หาสว นใหญเ กดิ จากกจิ กรรมการใชป ระโยชนต า งๆ เชน การสรา งทา เรอื สง่ิ การถมทรายในเมืองซาเตเลยง (Chatelaillon) เริ่มตนในป 1989 ที่ ปลกู สรางรุกล้ำเขตชายฝง การทำเหมืองทราย และขุดปะการัง รวมถึงการปองกัน หาดทรายทางตอนใต เพอ่ื ปอ งกนั และลดการกดั เซาะของหาดทราย และการปอ งกนั ชายฝงดวยวิธีการที่ไมเหมาะสม ทำใหเกิดผลกระทบแบบลกู โซทั่วไป ตัวอยาง นำ้ ทว มชมุ ชน การสรา งความสมดลุ ใหก บั ปรมิ าณตะกอนทรายทถี่ กู คลนื่ พดั เขา ออก ในกรณีของศรีลังกา เชน การสรางคันดักทรายที่ปากแมน้ำปานาดรู า (Panadura) จากชายทะเล เพิ่มพื้นทชี่ ายหาดสำหรบั การทอ งเทย่ี ว โครงการดงั กลา วในระยะแรก เพื่อขยายปากแมน ำ้ ใหเ รอื ประมงเขา ออกไดส ะดวก แตป ญ หาทตี่ ามมาคอื เกดิ การ ใชเวลา 3 ป (1989-1991) ดวยปริมาณทราย 330,000 ลกู บาศกเมตร ทำให กดั เซาะชายฝง อยา งรนุ แรงบรเิ วณตอนเหนอื ของปากแมน ำ้ เนอ่ื งจากคนั ดกั ทรายขดั หาดทรายสูงขึ้น 3.5 เมตร (จากอดีต 4.5-8 เมตร) ความกวางของชายหาดเพิ่มขึ้น ขวางเสน ทางเคลอ่ื นตวั ของตะกอนทราย ทำใหพ ื้นทชี่ มุ ชนในตอนบนถกู กดั เซาะเสยี จาก 15 เมตร เปน 100 เมตร ใชงบประมาณทั้งหมด 15 ลาน ฟรังก (ประมาณ หายเปนจำนวนมาก และมีผลกระทบตอเสนทางเดินรถไฟ ตอมารัฐบาลตองสราง 112.5 ลานบาท) กำแพงชายฝง (revetment) ปองกันรางรถไฟในพื้นที่ การดำเนินการในระยะแรก สามารถบรรเทาปญหาการกัดเซาะและปญหา การสรางเขื่อนกันคลื่นที่เวลไลนานคารา (Wellainankara) เพื่อปองกัน น้ำทวม อีกทั้งยังทำใหจำนวนนักทองเที่ยวเพิ่มมากขึ้น จึงดำเนินการตอในระยะที่ เขตประมงในพื้นที่ ทำใหเ กิดการกัดเซาะรุนแรงมากทางตอนเหนือของพื้นที่ จนตอง สองในป 1998 ที่ชายหาดทางตอนกลาง โดยใชทราย 150,000 ลกู บาศกเมตร งบ รื้อถอนเขื่อนที่เพิ่งสรางนั้นออก แมวาตองเสียคาใชจายมากกวาการสราง ประมาณ 7 ลานฟรังก (ประมาณ 52.5 ลานบาท) ตอมาในป 1999 เกิดน้ำทวม ที่ชายฝงทางตอนเหนือของเมือง มีสิ่งปลกู สรางไดรับความเสียหายกวา 300 หลัง การลักลอบทำเหมืองทรายอยางผิดกฎหมาย เนื่องจากการทำเหมืองทราย จึงมีโครงการถมหาดทรายที่ชายฝงทางเหนือดวย ทำใหชายฝงขาดเสถียรภาพ งายตอการถกู กัดเซาะ และปญหาน้ำทวม แตมีบาง พื้นที่ไดรับการยกเวน โดยรัฐบาลอนุญาตใหทำเหมืองทรายไดในปริมาณจำกัด แต การถมหาดทราย เปนการแกปญหาที่ไดรับความสนใจมากในชวง 10 ปที่ ก็ยังมีการลักลอบทำในหลายพื้นที่ ผานมา แตก็มีบางพื้นที่ไดรับผลเสียจากการถมหาดทราย เชน ทำใหพืชและสัตว ในทองที่มีจำนวนลดลง เนื่องจากไมสามารถปรับตัวได การถมหาดทรายโดยไม ศรลี งั กาออกกฎหมายอนรุ กั ษช ายฝง ตง้ั แตป  1981 โดยใหห นว ยงานรฐั บาล ไดประเมินปจจัยที่เกี่ยวของตางๆ อยางรอบคอบ เชน ทิศทางคลื่น ลม ตะกอน (Coastal Conservation Department - CCD) มีอำนาจควบคุมและจัดการปญหา ทราย ก็อาจทำใหวิธีดังกลาวไมบรรลุผล ดังตัวอยางที่เมืองวาลโดโบโล ( Vale ตามกฎหมาย มีการกำหนดระยะถอยรนหางชายฝง เพื่อเปนแนวปฏิบัติในการใช do Lobo ) ในโปรตุเกส ซึ่งถมทราย 700,000 ลกู บาศกเมตร โดยใชเงินลงทุน 3.2 ประโยชนไวอยางชัดเจน (ขอบเขตชายฝง: ระยะทาง 300 เมตร จากระดับน้ำสูงสุด ลานยูโร กลับถูกคลื่นพัดหายไปในเวลาเพียง 2 สัปดาห (high-water line) เขา มาสฝู ง และวดั ออกจาก ระดบั นำ้ สงู สดุ ออกสทู ะเล 2 กโิ ลเมตร การจะสรางสิ่งปลูกสรางใดๆ ในเขตพื้นที่ดังกลาวตองไดรับอนุญาตกอน แตถึงแม34 จะมกี ารบังคับใชด ังกลาวออกมาอยางชัดเจน การละเมิดกฎดังกลาวกม็ ปี รากฏอยู ในหลายพื้นที่ 35

สรุปปญหาและขอ เสนอ เพอื่ การอนรุ กั ษหาดทรายของไทยสรปุ บทเรียนจากประเทศตางๆ ขอ สงั เกตเกย่ี วกบั ประเดน็ กฎหมาย สำหรับแมน้ำแตอาจจะไมเหมาะสม โครงสรางแบบแข็งรูปแบบตางๆที่รุกล้ำเขตชายฝง ไทยทคี่ วรปรับปรุง สำหรับทะเลจะมีผลกระทบตอสมดุลของตะกอนทราย ซึ่งเปนสาเหตุสำคัญที่ทำใหเกิดปญหาการกัดเซาะหาดทราย จากการทบทวนกฎหมายทเี่ กยี่ วขอ ง 2) การไมม มี าตรการทางกฎหมาย สำหรับปญหาที่เกิดขึ้นแลว การแกไขตองใหความ กับการดแู ลควบคุมการใชประโยชน การจดั การ การสงวน การอนรุ กั ษสำคัญตอวิธีการที่สอดคลองกับระบบหรือกระบวนการทางธรรมชาติ หรือเรียกวา การทำงานรวมกับธรรมชาติ และ ชายฝงของไทยนั้น พบวามีประเด็นที่ และการใชประโยชนท่ีชัดเจน ในตองใหความสำคัญกับ สมดลุ ของตระกอนทราย เพื่อไมใหเกิดปญหาแบบลูกโซ ควรปรับปรุงดังนี้ สวนของปากแมน้ำ สันทราย ซึ่งเปน การกำหนดแนวถอยรน ของชายฝง หรอื ขอบเขตทไี่ ด 1) กฎเกณฑการควบคุมดูแล รอยตอทางธรรมชาติระหวางแมน้ำรับอิทธิพลของระบบชายฝงตามธรรมชาตใิ หม คี วามชัดเจนในแตละพื้นที่ และมบี ทลงโทษผฝู าฝน เพื่อใหการใชป ระโยชนไ ม และการใชประโยชนทรัพยากร และทะเล ระหวางทะเลและแผนดินรบกวนระบบธรรมชาติของชายฝง ทางน้ำของไทยเปนกฎเกณฑกวาง ที่มีความสำคัญมาก และไมมีการ แนวสันทรายชายฝง เปนสมดุลของตะกอนทรายที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ที่มีความสำคัญตอการปองกันชายฝง เกินไป เปนกฎเกณฑที่ใชรวมกัน กำหนดแนวถอยรน ในแตล ะพื้นทอี่ ยา งทางกายภาพและระบบนิเวศของชายหาด เปน โครงสรา งตามธรรมชาติที่มีความเปราะบาง ดังนั้นจึงไมควรรบกวน ทุกพื้นที่ทั้งประเทศ และทุกประเภท เปนระบบ ปจจุบันมีแตในพื้นที่เขต ตองใหชุมชนในฐานะผูมีสวนไดสวนเสียไดเขาใจใน ของทรัพยากร (เชน แมน้ำ ลำคลอง อุทยานแหงชาติเทานั้นที่เขมงวดคุณคาของหาดทราย มีบทบาทในการอนุรักษ การเฝาระวังและรณรงคปองกันการกัดเซาะชายฝงในพื้นที่ บึง อางเก็บน้ำ ทะเลสาบ ทะเล หรือ 3) การอนุญาตสิง่ ปลกู สรางทีม่ ไิ ด ชายหาด) ซงึ่ หากพจิ ารณาโดยละเอยี ด มีขอกำหนดเกี่ยวกับการใชผลการ จะพบวาทรพั ยากรมคี วามแตกตา งกัน ศกึ ษาความเหมาะสมอยา งเปน วชิ า ทั้งพื้นที่ และประเภทของทรัพยากร การประกอบการพจิ ารณา เชน จาก เชน กายภาพของทะเล และแมน ำ้ จะมี พระราชบัญญัติการเดินเรือในนาน ความแตกตางกันอยางมาก กฎเกณฑ น้ำไทย พ.ศ. 2456 ขอ 5.ที่กำหนดวา ตางๆที่กำหนดขึ้นใชอาจเหมาะสม อาคารหรือสิ่งปลกู สรางอื่นใดทีล่ วงล้ำ36 37

ลำแมน้ำที่ไมมีลักษณะตามที่กำหนด กันน้ำเซาะดวยโครงสรางแข็งแรง เปน ใหเกิดการเปลี่ยนแปลงรองน้ำ ทาง กรมเจาทา ซึ่งเปนหนวยงานหลักไว ใหผานการอนุญาตโดยกรมเจาทา วิธีที่กอใหเกิดผลกระทบบริเวณขาง เดินเรือ โทษปรับดังกลาวจะไมมีผล ในการรับผิดชอบดูแลชายฝง ดวยจากนน้ั ใหประกาศลกั ษณะของอาคาร เคียงรุนแรง ตอเนื่อง ยากที่จะสิ้นสุด ยบั ยง้ั การสรา งปญ หา โทษปรบั ควรจะ ภารกิจหลักคือการขนสงทางน้ำ การหรือลักษณะของการลวงล้ำลำแมน้ำ และจะยิ่งรุนแรงขึ้นมากในกรณีของ ครอบคลมุ ถงึ การสญู เสยี ดลุ ยภาพของ ใชประโยชนชายฝงจึงเปนไปในดานนั้นในราชกิจจานเุ บกษาและใหถ ือเปน ชายฝงทะเล สิ่งแวดลอมดวย การขนสงทางน้ำเปนหลัก โดยมิไดหลกั เกณฑใ นการอนญุ าตตอ ไปได โดย อีกกรณีตัวอยางเชน ขอกำหนดที่ คำนึงถึงศักยภาพหรือคุณคาชายหาดมิไดระบุถึงมาตรการการสงเสริมการ ระบุไวใน ขอ 4 (7) ที่วา “โรงงานที่ จุดออนในการบริหารจัดการ ในดานอื่นๆ เชน การเปนแหลงกำเนิดใชกระบวนการทางวิชาการประกอบ ติดตั้งเครื่องสูบน้ำตองอยูบนฝงหรือ อนรุ กั ษห าดทรายของไทย ของชีวิตสัตวนานาชนิด และคุณคาการตัดสินใจ อยูใกลฝงมากที่สุด” จากขอกำหนดนี้ ทำใหปญหาการกัดเซาะชายฝง ดานนันทนาการ ทำใหการแกปญหา 4) ความไมเหมาะสมของขอ โรงติดตั้งเครื่องสบู น้ำทีส่ รางขึ้นจะเปน ของไทยมีความเสียหายรุนแรงขึ้นเปน ที่ผานมาสงผลใหเสียโอกาสในการใชกำหนดในบางกรณี เชน โครงสราง โครงสรางที่อาจจะกอใหเกิดปญหา ลำดับ ดังนี้ ทรัพยากรชายฝงในดานอื่นๆ ไปที่ไดรับอนุญาตใหทำการกอสรางลวง การกัดเซาะรุนแรงได เพราะการอยู 1) การมองขามองคความรู 3) การไมม กี ระบวนการใหค วามรูล้ำชายฝงไดบางประเภท ที่ระบุใน ใกลฝ งมากกจ็ ะลว งล้ำแนวถอยรนของ ทางวชิ าการเกย่ี วกบั ระบบนเิ วศหาด ทถ่ี ูกตอ งแกป ระชาชนในทุกระดับพ.ร.บ. การเดนิ เรอื ในนานน้ำไทย พ.ศ. ชายหาดและเกิดปญหาการกัดเซาะ ทราย อาจเกิดจากการไมใหความ2456 ขอ 4 เปน โครงสรา งทกี่ ระตนุ การ ตามมา ดังเชนปญหาที่เกิดขึ้นที่ตำบล สำคัญ ทำใหการใชประโยชน และ ภยั คกุ คามตอ การสญู เสยี หาดทรายกัดเซาะชายฝง กรณีตัวอยางเชน ขอ เกา เสง อำเภอเมอื ง จงั หวดั สงขลา ทมี่ ี การแกปญหาการกัดเซาะที่ผานมาเปน ธรรมชาตขิ องไทยกำหนดทรี่ ะบไุ วใ น ขอ 4 (5) ทวี่ า “การ โรงสบู นำ้ เสยี ตง้ั ลว งลำ้ แนวถอยรน ของ ไปดว ยความไมเ ขา ใจ ไมส อดคลอ งกบั 1) สังคมขาดความเขาใจท่ีถูกสรางเขื่อนกันน้ำเซาะ ตองมีโครงสราง ชายหาด ซงึ่ เปน สาเหตหุ นงึ่ ทกี่ ระตนุ ให ระบบทางธรรมชาติของชายฝง ทำให ตองในระบบนิเวศของหาดทรายที่แข็งแรง” จากการทบทวนเอกสาร เกิดปญหาการกัดเซาะที่เกิดกับหาด กจิ กรรมตา งๆของมนษุ ยเ ปน ตวั กระตนุ การเผยแพรตอสาธารณะอยางรูเทาพบวา โครงสรางแข็งจะเปนสิ่งแปลก เกา เสง อยา งรนุ แรง เพราะเปน สงิ่ แปลก ใหเกิดการพังทลายของหาดทราย ไมถึงการณอยูเสมอตอขาวสารที่ระบุปลอมทแี่ ทรกแซงระบบธรรมชาติ และ ปลอมที่รุกล้ำแนวถอยรน ที่แทรกแซง 2) การมองขามความสำคัญใน สาเหตุปญหาการกัดเซาะหาดทรายเปน สาเหตหุ ลกั ของการกดั เซาะ ซึ่งพบ ระบบของธรรมชาติ การกำหนดทศิ ทางการใชป ระโยชน ที่ไมถูกตอง กอใหเกิดความเขาใจผิดไดตลอดแนวชายฝงทะเลของไทย ใน 5) การกำหนดโทษปรับตำ่ เกินไป ทรพั ยากรชายฝง อยา งชดั เจน ทำให ทั่วไป และนำไปสูการแกปญหาที่ผิดทางวิชาการนั้น การปองกันน้ำเซาะมี เชน โทษปรับหาพันบาทถึงหาหมื่น มกี ารใชป ระโยชนไ ปอยา งไรท ศิ ทาง และ ทาง ตัวอยางเชน คนสวนใหญมักวิธกี ารทหี่ ลากหลาย วิธกี ารสรา งเขื่อน บาท กรณีการกระทำใดๆ ที่เปนผล ทำใหเสียโอกาสในการใชประโยชน เขาใจวาการกัดเซาะหาดทรายเกิด ศกั ยภาพของหาดทรายในอนาคต เชน จากคลนื่ ซงึ่ ความเปน จรงิ แลว ทรายจะ38 39

เคลอื่ นทมี่ าและเคลอื่ นไปตามธรรมชาติ ไมคำนึงถึงขอบเขตของผลกระทบที่ ขอ เสนอ ใน การ แก ปญหา 5) การขุดลอกรองน้ำ ตองนำโดยคลื่น การเคลื่อนที่ไปอาจจะมาก จะเกิดขึ้น แทนที่จะใชกระบวนการ และการอนุรักษหาดทรายของไทย ตะกอนทขี่ ดุ ออกไปชดเชยใหแ กช ายฝงในฤดมู รสุม และคลื่นจะชวยซอมแซม ทำความเขาใจอยางเปนวิชาการ เปน มาตรการเรงดวน เพื่อใหตะกอนทรายอยูในสมดุลในชวงคลื่นลมสงบ ที่ชาวบานเรียกวา จุดเริ่มตนของการแทรกแซงธรรมชาติ กรณีหาดทรายที่ยังคงสภาพความ 6) กำหนดใหหาดทรายที่ยังคงสภาพคลื่นแตงหาด โดยไมจ ำเปน และเกดิ การกดั เซาะหาด เปนธรรมชาติ เพื่อคงสภาพความเปน ปกตใิ หเ ปน เขตอนรุ กั ษ โดยมมี าตรการ 2) ไมมีการควบคุมการใช ทรายในพื้นที่ถัดไปโดยไมทราบจุดสิ้น ธรรมชาติ และความมีเสถียรภาพไว กำกับดแู ลประโยชน พื้นที่ ชายทะเล อยาง สุด เปนการเลือกวิธีแกที่กอใหเกิด กอนที่จะสายเกินการแกไข จึงตองมี กรณีหาดทรายที่กำลังประสบปญหาเหมาะสม เชน การกำหนดแนวการ ปญหาใหมในพื้นที่ขางเคียง มาตรการดูแลอยางเหมาะสม ดังนี้ การกัดเซาะ ตองใชมาตรการเพิ่มเติมใชประโยชนที่ไมรุกล้ำระบบธรรมชาติ 4) การแสวงหาผลประโยชน 1) การกำหนดแนวถอยรน หรือ ดังนี้ประกอบกับการมองขามองคความรู ของคนบางกลุม การแกปญหาการ ขอบเขตที่ไดรับอิทธิพลของชายฝงใน 1) จำกัดขอบเขตของความเสียหายทางวิชาการที่เกี่ยวของ สงผลใหการ กัดเซาะชายฝงเกี่ยวของกับการใชงบ แตละพื้นที่อยางเปนวิชาการ และไมใชวิธีแกไขที่กอใหเกิดการกัดใชป ระโยชนพ ื้นทชี่ ายทะเลทั้งโครงการ ประมาณจำนวนมาก จึงทำใหเกิด 2) ทำความเขาใจกับประชาชนที่ เซาะแบบลูกโซของรัฐบาลและประชาชนแทรกแซง ชองทางแสวงหาประโยชนของคนบาง อยูในพื้นที่ชายฝงใหมีความรูความ 2) ยายประชาชนที่ไดรับผลกระทบระบบของธรรมชาติทั้งโดยเจตนาและ กลมุ จากโครงการกอ สรา งตา งๆ ตลอด เขาใจ เพื่อการอยูอาศัยตามแนว ออกจากรัศมีการกัดเซาะ และชดเชยการรูเทาไมถึงการณ ปญหาการกัด จนการใชโอกาสในฤดูมรสุมลมแรง ชายฝงทะเลโดยไมรบกวนระบบของ อยางเปนธรรมเซาะจึงลุกลามเปนลกู โซในทุกวันนี้ และการอางกระแสขาวภาวะโลกรอน ธรรมชาติ 3) ศึกษาและดำเนินมาตรการฟนฟู 3) การแกปญ หาเฉพาะหนาโดย ในการเสนอโครงการกอสรางปองกัน 3) ยุติการกิจกรรมใดๆ ที่รบกวน ชายฝง ทถี่ กู กดั เซาะโดยใหค วามสำคญัไมใ สใจผลกระทบ เชน การกัดเซาะ ชายฝง โดยขาดการวเิ คราะหถ งึ สาเหตุ แทรกแซงระบบชายหาดในทุกกรณี ตอ “การทำงานรวมกับธรรมชาติ และชายฝงมักจะสรางความกังวลใหกับ ทแี่ ทจ รงิ การกระทำดงั กลา วจงึ เปน การ โดยอางอิงจากแนวถอยรน สมดุลของทราย”ชุมชนชายฝง ดังนั้นเพื่อตอบสนองขอ เพิ่มสิ่งแปลกปลอมแทรกแซงระบบ 4) รื้อถอนสิ่งกอสรางรุกล้ำทะเลเรียกรองของประชาชน หนวยงานที่ ธรรมชาติ กอ ใหเ กดิ ปญ หาการกดั เซาะ ชายฝงที่ไมใชประโยชนแลวออกไปเกี่ยวของมักใชงบประมาณไปกับการ ชายฝงอยางไมสิ้นสุด เพื่อใหห าดทรายคืนสคู วามสมดลุ ตามใชโครงสรางแข็งเพื่อแกปญหาโดย ธรรมชาติ40 41

การปรับปรุงมาตรการทางกฎหมาย การพงั ทลายของหาดทราย 1) ปรับปรุงกฎเกณฑการกำกับดูแลโดยจำแนกใหชัดเจนระหวางทะเล แมน้ำ ฝม อื ใคร? และอื่นๆ คอรร ัปชั่น 2) เพิ่มกลไกการดแู ลทรัพยากรชายฝงสวนสำคัญที่มีความบอบบางเปนพิเศษ เชน หาดทราย สันทรายชายฝง สันดอนใตน้ำ ความผดิ พลาด ทางวชิ าการ 3) เพิ่มกลไกการสนับสนุน การสงวนอนุรักษและการแกปญหาอยางเปนวิชาการ 4) กำหนดแนวถอยรนและมาตรการกำกับแนวถอยรนของแตละพื้นที่ ความเขาใจผิดของประชาชน 5) กำหนดโซนการใชประโยชน พื้นที่เพื่อการสงวนและการอนุรักษในแตละ พื้นที่ใหมีความชัดเจนทั้งในและนอกพื้นที่อุทยานแหงชาติ ออกกฎหมายคุมครอง 43 ชายหาดประเภทตางๆ เชนเดียวกับปาชายเลนและปะการัง 6) ปรับปรุง การบังคับใชกฎหมายใหมีประสิทธิภาพ และบทลงโทษใหมีความ เหมาะสม ถาม-ตอบ ถาม ถาใชหิน หรือรูปหลอซีเมนตวางไวใตน้ำ (เพื่อใหไมบดบัง ทัศนิยภาพ) จะสามารถรักษาหาดทรายไดหรือไม ตอบ ไมไ ด เพราะสิ่งดังกลา วทำหนาทเี่ ปน เขื่อนกันคลื่น แตอ ยใู ตน ้ำ จะทำใหเ กดิ ผลกระทบตอ หาดทรายเชน เดยี วกบั เขอ่ื นกนั คลน่ื เหนอื นำ้ ทุกประการ ทั้งยังตอง ใชงบประมาณสูงกวา และ เปน อุปสรรคตอ การเดินเรือ ที่มา: http://www.artif- cialreefs.org/Scientic Re- ports/264HarrisLee_files/ image004.jpg42

ความเขาใจผิด ความเขา ใจผิดท่พี บเสมอเกย่ี วกบั หาดทราย ท่พี บเสมอเกย่ี วกับหาดทราย ความเขาใจผดิ ความเขาใจผิด กลาวคือ กำแพงกันคลื่นสามารถ การกัดเซาะชายฝงเปนปญหา และจะตองมีการปองกัน กำแพงกันคลื่นสามารถปองกันการ ปองกันพื้นที่ดานบนของกำแพงไดจริง แทจ รงิ การกดั เซาะชายฝง เปน กระบวนการตามปกตขิ องธรรมชาติ เนอ่ื งจากหาดทราย กัดเซาะได แตจะเพิ่มการกัดเซาะใหกับหาดทราย ประกอบดวยเม็ดทราย ซึ่งเคลื่อนที่ตามแรงพัดพาของกระแสคลื่นและลม เกิดการ แทจ ริง ดา นลา ง จนในทส่ี ดุ อาจไมเ หลอื ชายหาด ทบั ถมเปน หาดทรายทมี่ คี วามสมดลุ ตามธรรมชาติ ขณะเดยี วกนั กไ็ มเ คยหยดุ นงิ่ การ การสรางกำแพงกันคลื่นจะแยกทราย บริเวณดานลางของกำแพงเลย ถูกกัดเซาะของหาดทรายในชวง ฤดมู รสุม จะถูกทดแทนดวยเม็ด ใหอยูเฉพาะดานบนของกำแพง ทำให ทรายที่ถูกพัดคืนกลับมาทับถม กันตามเดิมในฤดูที่ลมสงบ ปริมาณทรายในระบบตามปกติลดลง กรณีตัวอยางบา นหนา ศาล อำเภอ หาดทรายนนั้ จะไดร บั การปกปอ ง ดวยเหตุนี้ในชวงฤดูมรสุมชายหาดที่อยู หัวไทร จังหวดั นครศรีธรรมราช อยางสงู สุด ถาเรายอมรับ กระบวนการตามธรรมชาติของ ดานลางของกำแพง อาจถูกกัดเซาะ การกัดเซาะและการทับถมกลับ คืน โดยไมเขาไปรบกวนสมดุลนี้ อยางรุนแรงจนหมดสภาพ ภาพท่ี A แสดงกระบวนการเกิดของ การแกปญหากัดเซาะดวยการถมหิน หาดทรายและเนนิ ทรายจากการกระทำ บนหาดที่บานหนาศาลป 2548 ของคลื่น (ร.ท.ก. คือระดับน้ำทะเล ปานกลาง) จากนั้นก็เปลี่ยนเปนกำแพงชายฝง เรงให ทีม่ า: คัดลอกจาก Beach Protection ชายหาดถกู กัดเซาะมากขึ้น(ภาพป 2549) Authority, Queensland, Australia 4544

มรสุม ธ.ค. 2549 ชายฝงที่สญู ความเขาใจผดิเสีย หาด ทราย ทำให คลื่น โถมเขาหากำแพง ทีพ่ บเสมอเกีย่ วกับหาดทราย วันน้ี...ท่ีบานหนาศาล ความเขา ใจผดิ สรางเขื่อนกันคลื่นยื่นไปในทะเลสามารถ การสรางเขื่อนกันคล่นื หลายตัววาง อดตี ... ท่ีบา นหนาศาล ลดการกัดเซาะหาดทรายได เนื่องจาก ขนานกับแนวชายฝง ดานหลังของ เขื่อนจะเกดิ การตกตะกอน เพราะเกิด เขื่อนชวยลดแรงคลื่นที่พัดเขาฝง สภาพนำ้ นง่ิ และตน้ื เขนิ ในทสี่ ดุ ระหวา ง แทจรงิ ชอ งวา งของเขอื่ นชายฝง จะปรบั ตวั เปน อา วรปู โคง เสยี ดลุ ภาพของการเปน หาด เขื่อนกันคลื่นทำใหเกิดการสะสมของ ทรายตามธรรมชาติ ชายหาดถัดจาก ตะกอนดานทิศทางการพัดพาตะกอนมา เข่ือนกันคล่ืนตัวสุดทายจะเกิดการกัด ขณะที่อีกดานหนึ่ง หาดทรายจะถูกกัด เซาะชายฝงอยางรุนแรงและตอเนื่อง เซาะอยางรุนแรง เนื่องจากเม็ดทรายไม ไปเปน ระยะทางไกล สามารถเคลื่อนมาไดตามธรรมชาติ เอื้อเฟอภาพจากเครือขายเฝาระวังรักษาหาดทราย และคุณสุบิน นิยามเดชา การพังทลายของหาด ทรายและฝง อำเภอ46 ปากพนัง ที่ลุกลามไม สิ้นสุดจากเขื่อนหินกัน ทรายบานบอคณที 47

“รว มเปน สวนหนึง่ ของการอนรุ ักษห าดทราย” การกดั เซาะลุกลามเขาไปจนถึงแนวถนน เขื่อนหิน ตน เหตุ ชายหาดหลังเขื่อนหินถูกกัดเซาะ ตอเนื่องเปนแนวยาว จากภาพจะเห็นวาการกัดเซาะ ลุกลามเขาไปจนถึงแนวถนน ที่เดิมเคยอยูหางจากฝง กวารอยเมตร ท่มี า : เครือขายเฝาระวังรักษาหาดทราย ภาพ : ชมรมศิลปะการภายภาพ มอ. และเครือขายเฝาระวังรักษาหาดทราย48 49

“การพังทลายของหาดทราย...อยา ผิดซำ้ ซากอีกเลย” บรรณานุกรม ภาพ : เครือขายเฝาระวังรักษาหาดทราย 1. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง. 2550. เอกสารประกอบการสัมนาวิชาการเรื่อง “การปองกันและแกไขปญหาการกัดเซาะชายฝงทะเล”. กุมภาพันธ 2550. กระทรวง50 ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 2. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง รวมกับสำนักการบินอนุรักษ ทรัพยากร ธรรมชาติ. 2550. รายงานการสำรวจแนวชายฝง ทะเล สภาพการกดั เซาะชายฝง ทะเล และโครงสรา งชายฝง ทะเล “โครงการอนรุ กั ษท รพั ยากรทางทะเลและชายฝง โดยใชอ ากาศยาน” ระหวา งวนั ที่ 6-18 สิงหาคม 2550. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 3. กลั ยาณี พรพเิ นตพงศ และ สมยั โกรทนิ ธาคม. 2552. ความเสอ่ื มโทรมของชายฝง ทะเล ภาคใต : ปญ หา สาเหตุ และบทเรยี นการจดั การ. สำนกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั กทม. 4. เซาอี๊สทเอเชียเทคโนโลยี่ และบางกอก เอ็นยิเนียริ่ง เซอรวิส แอนด เทคโนโลยี. 2538. รายงานการออกแบบขั้นสุดทาย การสำรวจออกแบบกอสรางและเขื่อนกันทรายและ คล่ืนรอ งน้ำสะกอม, จังหวัดสงขลา. กรมเจาทา 5. ปริทัศน เจริญสิทธิ์. 2550. การสำรวจพื้นที่กัดเซาะชายฝงทะเลในฤดูมรสุม บริเวณ อา วไทยฝง ตะวนั ตก ตง้ั แตจ งั หวดั ชมุ พรถงึ จงั หวดั ปต ตานี ระหวา งเดอื นธนั วาคม 2549 - มกราคม 2550. เอกสารเผยแพรสำนักอนุรักษทรัพยากรทางทะเลและชายฝง ฉบับท่ี 28. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 6. สมบูรณ พรพิเนตพงศ. 2550. เอกสารประกอบคำบรรยายการสัมมนาวิชาการเรื่อง “ชายฝงทะเล : คณุ คา ปญ หา และการฟนฟ”ู 20-22 มิถุนายน พ.ศ. 2550 ณ โรงแรม เอกไพลิน ริเวอรแคว จังหวัดกาญจนบุรี 7. สมบูรณ พรพิเนตพงศ. 2552. วิศวกรรมชายฝงทะเล. ภาควิชาวิศวกรรมโยธา คณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร 8. เครือขายเฝาระวังรักษาหาดทราย. Beach Watch Network (BWN). Available: http:// host.psu.sc.th/~somboon.p/index.html, July 2009. 9. Bhageloe, S, van Hoof, J, van Hoof, P, van der Hout, E, and van’t Verlaat, S., 1996. Coastal Engineering in Southern Thailand: A Survey of the Coastal Dynam- ics at the East Coast of Southern Thailand., TUDelft, Netherlands. 10. Pornpinatepong, S., Tanaka, H., & Chittrakarn, T., 2005 “Coastal Dynamics and Shore Erosion in Songkhla”, The Fourth PSU Engineering Conference 8-9 December 2005. Faculty of Engineering, Prince of Songkla University, Hatyai, Songkhla, Thailand. 11. Sorensen, R.M., 1991. Basic Coastal Engineering, John Wiley & Sons, Inc., Singapore. 51

หาดทราย มรดกทางธรรมชาติท่ีนบั วันจะสูญสน้ิ ผูเ ขยี น สมบูรณ พรพิเนตพงศ กัลยาณี พรพิเนตพงศ สมัย โกรทินธาคม ดนุชัย สุรางคศรีรัฐ บรรณาธกิ าร พรรณิภา โสตถิพันธุ โสภิณ จิระเกียรติกุล เจาหนาทปี่ ระสานงาน สายสุดา บัวสม ผลติ และเผยแพรโดย โครงการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะฯ : กรณีการใชประโยชนหาดทรายและการอนุรักษ คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร สนับสนนุ การพมิ พโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ (สสส.) ภายใตแผนงานสรางเสริมการเรยี นรกู บั สถาบนั อดุ มศกึ ษาไทย เพื่อการพัฒนานโยบายสาธารณะทด่ี ี (นสธ.) สถาบนั ศึกษานโยบายสาธารณะมหาวิทยาลัยเชียงใหม พมิ พค ร้งั แรก มีนาคม 2554 จำนวนพิมพ 2,000 เลม ปก “สมิหลา” โดยชมรมศิลปะการถายภาพ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร รูปเลม /พิมพท ี่ บริษัท กราฟฟคเน็กซ จำกัด 234/53 ถ.ศุภสารรังสรรค อ.หาดใหญ จ.สงขลา 90110 โทร. 074-234100 ดาวนโหลด ebook ไดที่ www.bwn.psu.ac.th, www.economics.psu.ac.th หรือ www.tuhpp.org52