พัฒนาการของอาณาจักรอยุธยา #เรียนกับครูบลูมิ้นท์

พฒั นาการของอาณาจกั รอยธุ ยา ด้านการเมอื งการปกครอง เศรษฐกจิ

พฒั นาการดา้ นการเมอื งการปกครองสมัยอยธุ ยาแบ่งเปน็ 3 ระยะ ระยะท่ี พ.ศ.1893-1991 ตรงกบั สมยั สมเด็จพระเจ้าอทู่ อง จนถึง สมัยสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ หน่ึง 2 (เจา้ สามพระยา) อยธุ ยาเป็นราชธานีและขยายอานาจไปอาณาจักรอืน่ เชน่ สโุ ขทัย เขมร เป็นตน้ ระยะที่ พ.ศ.1991-2231 ตรงกับสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ จนถึง สมัยสมเด็จพระนารายณ์ สอง มหาราช อยธุ ยามคี วามเจรญิ รงุ่ เรือง ตดิ ตอ่ คา้ ขายกบั นานาชาติ เสยี กรุง ครงั้ ที่ 1 เมอ่ื พ.ศ.2112 มกี ารประกาศอสิ รภาพเมอ่ื พ.ศ. 2127 ระยะท่ี พ.ศ.2231-2310 ตรงกับสมยั สมเด็จพระเพทราชา จนถงึ สมัยสมเดจ็ พระน่งั สุริยาสน์ สาม อมรินทร์ (พระเจ้าเอกทัศ) เป็นราชวงศส์ ุดทา้ ยของกรงุ ศรีอยุธยา ชว่ งตน้ ราชวงศเ์ ข้มแข็ง ต่อมามีการกาจดั ควบคุมขนุ นาง และการแย่งชงิ อานาจ

การจัดระเบียบการปกครองสมยั อยุธยา กษัตริย์แบ่งการปกครอง ระยะท่ี ออกเป็น 4 ฝา่ ย หนงึ่  สมยั เริ่มตงั้ อาณาจกั รอยุธยา  จึงเป็นเหตุใหต้ ้องมีการควบคมุ กาลังคนอยา่ งเขม้ งวด เรียกว่า จตสุ ดมภ์ ตามแบบ (1) การจัดการปกครองในเมอื งหลวง ทร่ี ับมาจากเขมร จตุสดมภ์ กรมเวยี ง กรมวัง กรมคลัง กรมนา (เมอื ง) ดูแลรบั ผิดชอบใน การหารายได้และการ ดูแลเรอื่ งการทานา ดูแลทุกข์สขุ ของ กจิ การราชสานกั รกั ษาผลประโยชนข์ อง การทามาหากนิ ของ ราษฎรในเมืองหลวง แผน่ ดิน ราษฎร

การจัดระเบียบการปกครองสมยั อยธุ ยา ระยะท่ี หนง่ึ  สมัยเริม่ ตัง้ อาณาจกั รอยธุ ยา  จึงเปน็ เหตุให้ตอ้ งมกี ารควบคมุ กาลังคนอยา่ งเขม้ งวด เป็นการปกครองหวั เมืองท่ี ตงั้ อย่นู อกเขตเมอื งหลวง (2) การจัดการปกครองในหวั เมือง เมืองพระยามหานคร เมืองประเทศราช เมอื งลูกหลวง เมอื งหลวง หวั เมืองช้นั ใน

(2) การจัดการปกครองในหวั เมือง เป็นการปกครองหวั เมืองที่ ระยะท่ี ตงั้ อยู่นอกเขตเมอื งหลวง หน่ึง เมืองพระยามหานคร อยูห่ ่างไกล เมืองประเทศราช อยูห่ ่างไกล มอี สิ ระ มีเจา้ เมอื งทเี่ ปน็ เจ้าเมืองท้องถน่ิ ในการปกครอง แตม่ ีการสง่ บรรณาการมาแสดงความจงรกั ภักดี ปกครอง เชน่ เมอื งสงขลา เป็นต้น เมอื งหลวง เมอื งลูกหลวง อยูใ่ กล้เมอื งหลวง มีชื่อเรยี กอกี ชอ่ื ว่า เมืองหนา้ ด่าน มพี ระโอรสไปปกครอง ทา หัวเมืองชนั้ ใน อยใู่ กล้เมอื งหลวง และอยู่ ตามเสน้ ทางคมนาคม เช่น หน้าท่เี สมอื นเมอื งป้อมปราการ เมอื งปราจีนบรุ ี เมืองราชบรุ ี เป็นต้น (เตรยี มกาลังทหาร) เชน่ เมอื ง ลพบุรี เมอื งสพุ รรณบรุ ี เปน็ ต้น

การจัดระเบียบการปกครองสมยั อยธุ ยา ระยะท่ี สอง  มกี ารจัดปฏิรปู ระบบการบรหิ าราชการแผ่นดินในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สาเหตุการปฏริ ปู มดี งั น้ี 1. อาณาเขตอยธุ ยาขยายออกไปกว้างขวาง ประชากรมาก ทาใหต้ ้องมีการจัด ระเบยี บการปกครอง 2. อยุธยาเจรญิ จนมเี จา้ นาย ขนุ นางจากการสโุ ขทยั เขมรมาอาศัยอยใู่ น ราชสานัก ทาให้อยธุ ยาได้รบั วฒั นธรรมและรปู แบบการปกครองของสอง อาณาจกั รน้ี  สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เนน้ การรวมอานาจเขา้ สศู่ ูนย์กลาง แยกงานฝ่าย ทหารและฝ่านพลเรือน (ประชาชนท่ัวไปท่ีไม่ใชท่ หาร) ออกจากกัน สมหุ นายกดแู ลพลเรอื น สมุหกลาโหมดูแลทหาร กรมท่าดแู ลหัวเมืองชายทะเล

การบรหิ าราชการแผน่ ดนิ ในระยะทส่ี อง ระยะท่ี (โดยสมเดจ็ พระบรมไตยโลกนาถ) สอง เน้น ➢ สมหุ นายก ดูแล พลเรอื น ➢ สมุหกลาโหม ดแู ล ทหาร การรวมอานาจสู่ศูนยก์ ลาง ➢ กรมท่า ดูแล หัวเมืองชายทะเล แยก ฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรอื น

การปกครองหัวเมอื งท่ีปฏริ ูปใหม่ สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ ระยะท่ี แบ่งการปกครองออกเป็น สอง หวั เมอื งช้นั นอก อยู่ถัดออกมาจากหวั เมืองชนั้ ใน แบง่ ออกเป็น เมืองช้ัน เอก - หวั เมอื งชน้ั ใน โท ตรี ตามความสาคญั และขนาดเมอื ง เจา้ เมืองจะเป็นเจา้ นายหรอื ขนุ นางทม่ี า - หวั เมอื งช้ันนอก จากเมอื งหลวง - หวั เมืองประเทศราช หัวเมืองชั้นใน ยกเลิกเมือง เมืองประเทศราช อยูห่ ่างไกล มอี ิสระ ลูกหลวง ขยายอานาจเมอื งหลวง ในการปกครอง แต่มีการสง่ ออกไปปกครอง ผู้ปกครองเมือง ถูกเรยี กวา่ ผ้รู ้ัง สว่ นใหญ่เปน็ บรรณาการมาแสดงความจงรักภักดี ขนุ นาง เมืองหลวง

จดลงสมดุ การจดั ระเบียบการปกครอง ระยะท่ี 1 สมเด็จพระเจ้าอู่ทอง (พ.ศ.1893-1991) พระมหากษตั ริย์ การปกครองส่วนกลาง จตสุ ดมภ์ กรมเวียง กรมวัง กรมคลงั กรมนา

การจัดระเบยี บการปกครอง ระยะที่ 2 สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ จดลงสมดุ (พ.ศ.1991-2231) พระมหากษัตริย์ สมุหกลาโหม สมหุ นายก จตุสดมภ์ นครบาล ธรรมาธิกรณ์ โกษาธบิ ดี เกษตราธิการ

การจัดระเบยี บการปกครองสมัยอยธุ ยา ระยะที่ สาม  มีการปรบั ปรุงการบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ โดยสมเด็จพระเพทราชา 1. สมหุ นายก (เสนาบดกี รมมหาดไทย) ดแู ลดา้ นทหารและพลเรือนหัวเมอื ง ฝ่ายเหนอื 2. สมุหกลาโหม ดูแลดา้ นทหารและพลเรอื นหวั เมืองฝา่ ยใต้ 3. พระยาโกษาธิบดี (เสนาบดกี รมคลัง) ดแู ลหัวเมืองชายทะเลตะวนั ตก และ การคา้ ขายกบั ตา่ งชาติ  ปรบั เปลี่ยนใหมเ่ พื่อคานอานาจของขนุ นางทง้ั สองฝา่ ย เพือ่ เพมิ่ ประสทิ ธภิ าพใน การปกครอง และเพือ่ ความรวดเรว็ ในการเกณฑ์ไพรพ่ ล สมุหนายก สมุหกลาโหม พระยาโกษาธบิ ดี ดแู ลทหารและพลเรอื น ดูแลทหารและพลเรอื น ดูแลหัวเมอื งชายทะเลตะวันตก ฝา่ ยเหนือ ฝา่ ยใต้ และการคา้ กบั ต่างชาติ

การจดั ระเบียบการปกครอง ระยะที่ 3 สมเดจ็ พระเพทราชา จดลงสมุด (พ.ศ.2231-2310) หัวเมืองใต,้ ตะวนั ออก พระมหากษัตริย์ สมุหนายก หวั เมืองเหนอื ดูแลทหารและพลเรอื น สมุหกลาโหม จตุสดมภ์ นครบาล ธรรมาธกิ รณ์ โกษาธิบดี เกษตราธิการ

พัฒนาการด้านเศรษฐกิจสมัยอยุธยา ประชาชนไมไ่ ด้มีบทบาททาง เศรษฐกจิ มาก เนอื่ งจากมีการค้า เศรษฐกิจแบบพ่ึงพาตนเองและสามารถยงั ชพี ได้ แบบผูกขาดของราชสานกั แต่ เพราะมพี น้ื ทอ่ี ดุ มสมบูรณ์ สังคมสว่ นใหญเ่ ป็นเศรษฐกจิ แบบ มีทรพั ยากรธรรมชาติจานวนมาก พึง่ ตนเอง ทตี่ ั้งอานวยตอ่ การคา้ ขาย

พฒั นาการดา้ นเศรษฐกจิ สมยั อยุธยาแบ่งเปน็ 2 ด้าน ดา้ น ตรงกับสมยั สมเด็จพระเจา้ อู่ทอง จนถงึ สมัยสมเดจ็ พระบรมราชาธริ าชที่ การเกษตร 2 (เจา้ สามพระยา) อยธุ ยาเป็นราชธานีและขยายอานาจไปอาณาจักรอน่ื เชน่ สุโขทัย เขมร เปน็ ตน้ ด้าน การค้าขาย ตรงกบั สมยั สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ จนถึง สมัยสมเด็จพระนารายณ์ มหาราช อยธุ ยามคี วามเจรญิ รุ่งเรือง ติดต่อค้าขายกบั นานาชาติ เสียกรงุ คร้งั ที่ 1 เม่อื พ.ศ.2112 มีการประกาศอสิ รภาพเมอ่ื พ.ศ. 2127

1. ดา้ นการเกษตร พัฒนาการดา้ นเศรษฐกิจ สมัยอยุธยา - การเกษตรแบบยังชพี ผลผลติ ส่วนเกนิ ชาวบา้ นจะนามา - ราษฎรทานาเพ่อื เพียงพอสาหรบั เป็น แลกเปลี่ยนซ้อื ขายกัน อาหารในครอบครวั - ไม่ใช่การทานาเพ่อื นาผลผลติ ไปขาย - มกี ารเลยี้ งสัตว์ เช่น โค กระบือ - การปลูกพืชไร่ พชื สวน เชน่ มะพรา้ ว ถ่ัว อ้อย ขา้ ว ออ้ ย ถั่ว มะพรา้ ว เปน็ สนิ ค้าเกษตร ทีต่ อ้ งการของชาวตา่ งชาติ



2. ดา้ นการคา้ ขาย (1) การคา้ ภายใน พัฒนาการด้านเศรษฐกิจ (2) การค้ากบั ต่างประเทศ สมยั อยุธยา (1) การคา้ ภายใน ชาวบ้านนาผลผลติ ส่วนเกนิ จากการบริโภค มาแลกเปลีย่ นซื้อขายกนั ตามตลาด ตลาดสินคา้ กรุงศรอี ยุธยามีช่ือเรียกตลาดตามสนิ ค้า - ย่านป่าดนิ สอ เงนิ พดดว้ ง เงนิ ตราโบราณของไทยทใี่ ชม้ าต้งั แต่ - ยา่ นขนมจนี ขายของที่นามาจากเมืองจีน สมยั สุโขทยั - ยา่ นปา่ ฟูก ทีน่ อนทีย่ ดั ด้วยนุน่ เงินตราในสมัยอยธุ ยาทาด้วยโลหะ เรยี กวา่ เงินพดดว้ ง และใชห้ อยทะเลชนดิ หน่ึง เรียกวา่ เบ้ีย เปน็ เงินปลีกหรือเงนิ ยอ่ ย



2. ดา้ นการคา้ ขาย (1) การค้าภายใน พัฒนาการด้านเศรษฐกิจ (2) การค้ากบั ต่างประเทศ สมยั อยุธยา (2) การค้ากบั ต่างประเทศ เป็นการค้าขายแบบผูกขาดโดยราชสานกั มีพระคลงั สนิ ค้า (กรมทา่ ) ทาหนา้ ท่ีดูแลการคา้ กบั ตา่ งประเทศ หน้าท่ขี องพระคลังสินค้าและกรมท่า - ดูแลการขายสนิ คา้ ใหก้ ับพ่อค้าจากตะวันตก - ดูแลการแต่งสาเภาหลวงไปคา้ ขายกบั จีน - ดูแลส่วย สินค้าหายากทร่ี าษฎรนามาเสียภาษี เชน่ ไม้หอม งาชา้ ง พรกิ ไทย เป็นต้น - กาหนดราคาสินค้าและรายการสินคา้ ต้องห้าม

สนิ ค้าเข้า สนิ ค้าผกู ขาด หรือ สนิ คา้ ต้องหา้ ม พอ่ คา้ ตา่ งชาติ - ปนื - ไหมดบิ ขาย - เคร่อื งถว้ ยชาม ราชสานัก - ทองแดงแทง่ - เหรียญเงิน ขาย สินคา้ ผกู ขาด หรอื สินคา้ ตอ้ งหา้ ม ราษฎร - ขา้ ว - ไม้หอม ราษฎร สนิ ค้าออก - ไม้ฝาง - งาช้าง ขาย/สว่ ย - นอแรด - หนงั สตั ว์ ราชสานกั - พริกไทย - เครอื่ งเทศ ขาย - ดีบกุ - ทองคา พอ่ คา้ ตา่ งชาติ

กรมทา่ ซ้าย กรมท่าขวา มหี น้าที่ดแู ล มีหน้าท่ดี ูแล - การติดตอ่ ค้าขายกับจนี และประเทศตะวนั ออก - การติดตอ่ คา้ ขายกบั ชาวแขก ทั้งอนิ เดีย อาหรับ - ฮอลันดา ชวา มลายู รัฐในหมเู่ กาะอินโดนเี ซีย - ฝร่งั เศส - โปรตเุ กส - องั กฤษ ภาษาทใ่ี ชใ้ นกรมทา่ ซ้าย คือ ภาษาจนี กรงุ ศรอี ยุธยาส่งบรรณาการไปติดตอ่ กับจนี เป็นหลกั ภาษาท่ใี ช้ในกรมท่าขวา คอื ภาษามลายู เพราะมีความสัมพันธก์ นั มาอย่างยาวนาน