มองบทบาทของนายฮ้อยในฐานะพ่อค้าผู้นำควายไปขายเมืองล่าง #เรียนกับครูบลูมิ้นท์

บทความทางประวัตศิ าสตร์ มองบทบาทของนายฮอ้ ยในฐานะพ่อค้าผูน้ าควายไปขายเมืองลา่ ง (พ.ศ. 2398-2503) ภาคอสี านมีลักษณะทางกายภาพที่ส่งเสรมิ ใหเ้ ปน็ แหลง่ เลีย้ งสัตว์ของประเทศไทยมาตัง้ แต่สมัย โบราณ1 แมว้ า่ จะมีความสาคญั รองจากการทาการเกษตร การปลกู พืช การทาไรไ่ ถนา แต่ก็นบั วา่ เปน็ กจิ กรรม ท่ีช่วยส่งเสริมการทานาทาไร่ เน่อื งมาจากการเลี้ยงสตั ว์บางชนดิ มีจดุ ประสงคเ์ พ่ือการใช้งานโดยเฉพาะ เช่น ววั ควาย เปน็ ต้น และการทานาจะตอ้ งใช้พลงั งานจากสตั วเ์ หลา่ น้ี จงึ ทาให้เกิดการเลยี้ งสัตวค์ วบค่กู บั การทานาทา ไรไ่ ปด้วย และในบรรดาทรัพย์สนิ ของชาวนา สัตวก์ ถ็ ือว่าเป็นทรพั ยส์ นิ ทีส่ าคัญอย่างหน่ึง ซึ่งส่วนมากในหนงึ่ ครอบครวั จะตอ้ งมีควายอยา่ งนอ้ ยหนึ่งตัว เม่ือกลา่ ววา่ ภาคอสี านเปรียบเสมือนแหล่งเล้ยี งสตั ว์ และควายเองนน้ั ก็เป็นสตั วท์ ่ีมปี ระโยชน์และมี ความสาคญั 2 ด้วยเหตุน้ีจะไม่กล่าวถงึ การคา้ เลยกค็ งจะเปน็ ไปไม่ได้ เพราะการคา้ ไม่ว่าจะอย่ใู นยุคสมัยใด คนเรามชี วี ิตอยู่ด้วยการทามาหากิน เพราะงานคือเงนิ และเงนิ คอื งานบนั ดาลความสุข... เหตุเกดิ การค้า ภาคอีสานมลี ักษณะภูมิประเทศเปน็ ท่รี าบค่อนขา้ งสูง พนื้ แผน่ ดินโดยทวั่ ไปเป็นดนิ รว่ นปนดินทรายไม่ อมุ้ น้า ถา้ ฝนตกหนกั ติดต่อกนั หลายวันกจ็ ะทาใหร้ ะดบั นา้ สูงอย่างรวดเร็วจนเกิดนา้ ท่วมฉับพลนั แต่ใน ระยะเวลาอนั สั้นระดบั น้าก็จะลดลง ถ้าฝนไมต่ กนานสัก 2-3 สปั ดาห์ ก็จะเกดิ การแห้งแล้ง ภาคอสี านจึงเปน็ ภาคทีแ่ ห้งแลง้ ท่สี ุดในประเทศไทย ท้ังนีไ้ ม่ใช่เพราะฝนตกน้อยกว่าภาคอืน่ แตป่ ัจจัยท่ีทาใหเ้ กิดความแหง้ แล้ง คอื โครงสร้างของดิน (Soil Structure) เป็นดินทราย3 การทานาไม่สามารถทาได้ตลอดทง้ั ปี เนื่องด้วยปจั จัยแวดล้อม ทงั้ ดินท่เี ป็นดินทรายไม่อุ้มน้า ฝนไมต่ ก ตามฤดูกาล สภาพภูมิอากาศร้อนชื้น จึงก่อให้เกดิ อาชีพเสริม และอาชพี ทด่ี ูเหมือนจะทาได้โดยง่ายก็คือ “การค้า” นั่นเอง 1 รตั นา รุจริ กลุ , “การเลีย้ งสัตว์,” ภูมิศาสตร์ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ, (กรงุ เทพฯ: สานกั พิมพโ์ อ เดียนสโตร)์ , 2523, หน้า 280-283. 2 ใช้สาหรบั ไถนาของชาวนาแล้ว เนือ้ เป็นอาหารได้ เป็นสินค้าออกของเมืองไทย ภาคกลางใช้แรงงาน ควายหนกั กวา่ ทุกภาค เพราะภาคอีสานและภาคเหนือใช้สาหรับไถนาเท่าน้นั ส่วนในภาคกลางเม่ือถึงฤดเู ก็บ เก่ยี วยังต้องใช้แรงควายนวดข้าว เมือ่ เสรจ็ แล้วยงั ต้องลากเล่ือน-ล้อเพ่ือนาข้าวข้ึนยุ้งข้ึนฉาง บางแห่งใช้เทียม เกวียนด้วยอยา่ งนเ้ี ป็นต้น จึงนับว่าควายเปน็ ประโยชนต์ ่อชีวติ คนมากมาย ดเู พิ่มเตมิ ไทยน้อย. 70 ชพี , หนา้ 333. 3 อภิศกั ดิ์ โสมอินทร์. “ลักษณะภูมิอากาศ,” ภมู ศิ าสตรอ์ สี าน, คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรนี ค รนิ ทรวโิ รฒ มหาสารคาม, (กรงุ เทพฯ: สานักพิมพ์พรศักดแ์ิ อนดแ์ อสโซซิเอท), 2525, หน้า 44, 51. นางสาวอารยา วชิ าสวสั ด์ิ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวิชาสังคมศกึ ษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 1

เพราะการคา้ ทงี่ า่ ยทีส่ ุดสาหรับคนที่ไม่มีทุนทรัพย์ คงจะเร่ิมต้นจากการค้าในส่ิงทม่ี ีอยู่แลว้ ซึง่ ควาย เปน็ สตั ว์ทีเ่ กอื บทกุ ครวั เรอื นท่ีมีอาชพี ทานาจะตอ้ งมี เหตุนเ้ี องจึงทาให้เกดิ “การค้าควาย” เกิดข้นึ พ่อคา้ ควาย ระยะแรกในทศวรรษท่ี 70 และทศวรรษที่ 80 ภาคอสี านมีควายเกินกว่าความตอ้ งการในการใช้งาน และทาให้เกดิ การนาควายไปขาย ในขณะทีภ่ าคกลางมคี วามตอ้ งการควายมาก เพราะมีการขยายพืน้ ทีท่ านา หลังสนธสิ ญั ญาเบาริง่ เป็นตน้ มา4 จึงเป็นเหตใุ ห้ราคาควายสูงขึน้ ด้วยเหตุน้ีทาให้เกิดนายฮ้อยคา้ ควาย ซึง่ เป็น อาชพี ทส่ี าคญั ช่วงหนง่ึ ของประวัติศาสตรเ์ ศรษฐกิจอีสาน การค้าควายของพ่อคา้ ชาวอีสาน เริม่ ขึน้ ด้วยการเป็นพอ่ คา้ พ้ืนเมือง5 ซึง่ เรยี กกันตามภาษาชาวบา้ นวา่ “นายฮ้อย”6 เร่ิมแรกนายฮอ้ ยคือชาวบา้ นที่ทานาตามปกติ และเมื่อเสร็จฤดูเกบ็ เกยี่ วแลว้ ชาวนาจะมเี วลาวา่ ง ในช่วงน้เี องเปน็ ชว่ งทชี่ าวนาจะแสวงหารายได้เพื่อมาจุนเจือครอบครวั ฤดูการคา้ จึงเริม่ ต้นขึ้นนบั ตัง้ แต่เดือน กมุ ภาพนั ธ์ไปจนถึงเดือนเมษายน7 หมดฤดูเก็บเกีย่ ว การค้าของชาวนาในภาคอสี านจะเกิดจากการรวมกลุ่มกนั จากความสัมพันธร์ ะหวา่ ง สมาชิกมีความแนน่ แฟ้นเป็นอันหน่ึงอนั เดียวกนั 8 หาอาชพี เสรมิ ท่ีจะทารว่ มกัน แบ่งภาระหน้าทีต่ าม ความสามารถของตน แรกเร่มิ ของชาวนาทีห่ ดั เป็นพ่อคา้ ควายเอาควายมารวมกัน จะคนละกี่ตวั กแ็ ล้วแต่9 เมื่อ ไดจ้ านวนมากพอแลว้ ก็จะเลือกสรรหวั หน้าข้นึ มาหนึง่ คน เรียกว่า “นายฮ้อย” ตอ่ มาพวกพอ่ คา้ ควายจะเปน็ พวกที่มีเงินทนุ พอสมควรจะเกบ็ รวบรวมกนั หลาย ๆ คน และออกกวาด ต้อนซื้อควายกันตามหมูบ่ า้ นต่าง ๆ ทใ่ี กลเ้ คยี ง บางแหง่ จ่ายเงินสด บางแห่งจ่ายครึ่งราคาเพราะว่าเป็นคนรูจ้ ัก 4 หลงั จากทาสนธิสัญญาเบารงิ ใน พ.ศ. 2398 การคา้ ผกู ขาดของเมืองไทยโดยพระคลงั สินค้า เปล่ียนเปน็ การคา้ เสรี ประจวบกับดีมานด์ต่อขา้ ว ผลผลติ หลกั ของไทยเพ่มิ ขึ้น เพราะมหาอานาจตะวันตก ตอ้ งการขา้ วเพื่อไปเลีย้ งอาณานิคม การผลิตขา้ วของไทยจงึ มีความต้องการเพิม่ มากขึ้น ดูเพ่ิมเติม ฉัตรทิพย์ นาถสุภา. เศรษฐกจิ หม่บู ้านไทยในอดตี , (กรงุ เทพฯ : สรา้ งสรรค)์ , 2550, หน้า 41. กก 5 พ่อค้าพ้ืนเมอื งในภาคอีสาน คือนายฮอ้ ย กล่าวคือ เป็นพ่อคา้ หรือชา่ งพน้ื เมืองท่ีไมส่ ามารถพฒั นาพน้ จากความเปน็ ชาวนาได้ เรยี กว่า ชนช้ันกระฎมุ พีไทย ดเู พิ่มเตมิ ฉตั รทิพย์ นาถสุภา. ประวตั ศิ าสตร์เศรษฐกิจ ไทย, สานักพมิ พ์แห่งจุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั , พ.ศ. 2543, หนา้ 42. 6 ไทยน้อย. 70 ชีพ, (กรุงเทพฯ: แพรพ่ ทิ ยา), พมิ พ์ครง้ั ท่ี 2 : 2516, หนา้ 333-344. 7 สรุ ตั น์ วรางครัตน์. การคา้ ตา่ งแดนของอสี านในอดตี , เมืองโบราณ, พมิ พ์ครัง้ ที่ 2 : 2527, หน้า 1. 8 ดร. สมศักดิ์ ศรสี ันติสขุ . การเปล่ยี นแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม : แนวทางการศกึ ษา วเิ คราะห์และวางแผน, ภาควชิ าสังคมศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่ , พฤษภาคม 2528, หน้า 6-7. 9 อภิศักด์ิ โสมอินทร์. ภูมศิ าสตรอ์ สี าน, มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวโิ รฒ มหาสารคาม, (กรุงเทพฯ: สานักพมิ พ์พรศกั ดิ์แอนด์แอสโซซิเอท), พิมพ์ครั้งที่ 2 : สงิ หาคม 2533, หนา้ 126. นางสาวอารยา วชิ าสวสั ดิ์ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวิชาสังคมศกึ ษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 2

ทีพ่ อจะไวใ้ จกนั เมอ่ื พวกพ่อค้าควายเหลา่ นจ้ี ดั หาซอื้ ควายมารวมกันจนเปน็ ฝูง ซึง่ รวมกนั แล้วหลายร้อยตัวได้ ควายกจ็ ะถกู กวาดต้อนให้รวมกนั เป็นฝูง แลว้ เร่ิมตอ้ นเพ่ือเดินทางม่งุ ลงไปสภู่ าคกลาง ซึ่งเรียกการต้อนควายไป ขายภาคกลางนว้ี า่ “ไปขายควายเมอื งลา่ ง”10 นายฮอ้ ย หรือ หัวหน้าของพวกพ่อค้าควาย จะต้องมคี ุณสมบัติท่แี ตกต่างจากพวกท่ีไล่ต้อนควายไป ขายธรรมดา เนื่องจากนายฮ้อยเป็นหัวหน้า และพวกนน้ั เป็นลูกนอ้ ง นายฮอ้ ยจะต้องสามารถควบคุมคนและ ควายจานวนมาก ๆ ให้ทาตามคาส่งั ของเขาได้ ดังน้ันนายฮ้อยจงึ จะต้องเป็นผู้ท่ีเคยผ่านงานการคา้ ขายมาแล้ว มีไหวพริบ สติปญั ญาดี มคี วามกล้าหาญ เด็ดเดี่ยว มีบุคลิกที่น่าเลื่อมใส และเสียสละเพื่อหมู่คณะ11 อีกท้งั มี ความสามารถ และความเชื่อเก่ยี วกับโชคลาง ไสยศาสตร์ เวทมนต์คาถา เชอ่ื ในสง่ิ ศักด์สิ ิทธท์ิ างธรรมชาติ เพราะวา่ คนในสมัยนั้นยังเชื่อในเรอื่ งของส่ิงทีเ่ หนือธรรมชาติ การค้าทางไกลของนายฮอ้ ย การคา้ ควายระยะแรก การนาควายไปขายในแต่ละครงั้ มีขนาดของฝงู ควายที่ไม่แนน่ อน แล้วแต่นาย ฮ้อยซ่ึงมีหลายคน จะสามารถรวมกนั ไดแ้ คไ่ หน ถ้านัดแนะรวมกนั ไดห้ ลายคนฝงู ควายอาจใหญม่ ากเป็นพันหรือ หลายพันตัว ซ่ึงถา้ มากขนาดนน้ั จะตอ้ งมีนายฮอ้ ยสงู สุด 1 คน นายฮ้อยรอง ๆ ลงมาอีกหลายสิบคน และก็พวก ลกู น้องที่ไม่มคี วายเลย การคุมววั ควายของนายฮอ้ ยจะไม่มกี ารตีตราหรือพ่นสีเปน็ เครื่องหมายท่ตี วั ควาย จงึ ต้องทาการแบ่ง ฝูงออกเปน็ กลุ่มย่อยซึ่ง เรยี กวา่ “พาขา้ ว” พาข้าวมีคนคุมประมาณ 9-12 คน ต่อควายประมาณ 80-100 ตวั โดยจะมีหวั หนา้ พาข้าว 1 คน หลายพาขา้ วรวมกันเปน็ ขบวนใหญ่ก็จะมนี ายฮอ้ ยเป็นหัวหน้า 1 คน คมุ ขบวน ทง้ั หมด แตล่ ะพาข้าวก่อนจะออกเดินทางจะต้องดื่มน้าสาบานวา่ จะซื่อสัตยต์ อ่ กัน จะต้องยดึ ขอ้ ปฏิบัติเดียวกัน คือ ทุกคนจะไม่กินผ้งึ กนั (เพราะกลวั จะแตกแยกกัน) จะไม่กินเต่ากนั (เต่ามีความหมายว่าทาให้ขบวนเดนิ ชา้ หรือขายได้ชา้ ) จะไมห่ ามสง่ิ ของใดถ้าแบกกแ็ บกเลย (กลวั ว่าจะเป็นลางไม่ดจี ะตอ้ งตายและหามศพกนั )12 10 หลงั จากไทยทาสนธสิ ัญญาเบารง่ิ กับอังกฤษใน พ.ศ. 2398-2453 เศรษฐกิจไทยเปลยี่ นแปลงไปจาก เศรษฐกิจเพอื่ แบบเลย้ี งตัวเองมาเป็นเศรษฐกจิ ท่ผี ลิตเพื่อตลาด คือความตอ้ งการให้มกี ารผลติ มากขึ้นเพื่อการ ส่งออก ทาให้เกดิ ความตอ้ งการทางการผลติ ของชาวนาในภาคกลาง ท่จี ะต้องผลิตข้าวแต่ขาดเครื่องทุ่นแรง ดู เพ่มิ เติม ฉัตรทิพย์ นาถสุภา และคณะ. เศรษฐศาสตร์กับประวัติศาสตร์ไทย, หน้า 143. 11 ปรีชา อยุ ตระกูล. วรรณกรรมพนื้ บ้านจากตาบลรังกาใหญ่ อ.พิมาย จ.นครศรีธรรมราช, ปริญญานิพนธ์การศกึ ษามหาบณั ฑติ มหาวทิ ยาลัยศรนี ครินทรวิโรฒ ประศานมิตร, 2520 หน้า 4. 12 สวุ ิทย์ ธรี ศาศวัต. การค้าววั ควายในลุ่มแม่น้าชี ต้ังแตท่ ศวรรษ ๒๔๗๐ ถึงปจั จบุ นั , รวมบทความ ประวัตศิ าสตร์ 8, 2529, หนา้ 178. นางสาวอารยา วิชาสวสั ดิ์ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวชิ าสงั คมศกึ ษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 3

สว่ นท่ีจะตอ้ งเดินทางล่วงหนา้ ขบวนควายไปก่อน คือ แผนกทาอาหารของแตล่ ะพาข้าว พวกนี้จะนา “ตา่ ง” คอื วัวควายทบี่ รรทุกสัมภาระ13 ประกอบดว้ ยข้าวสาร เกลือ ปลารา้ พรกิ ของกนิ ต่าง ๆ เต็นท์ ผา้ หม่ และของใช้ท่จี าเป็นล่วงหนา้ ไปก่อน โดยนัดหมายวา่ จะไปพบกันทใี่ ด พวกแผนกทาอาหารกจ็ ะไปปักหลักรอท่ี จดุ นัดพบ ทาอาหารรอไว้ เมือ่ ขบวนไปถึงก็จะหยุดรบั ประทานอาหาร พักควายให้กินหญ้ากนิ นา้ จากนน้ั เดินทางต่อไปยงั จุดนดั ท่ตี ้ังค่ายพกั กนั ไว้ โดยนาววั ควายผกู ไว้ตรงกลาง ตอกหลกั เอาไว้ แล้วสมาชกิ พวกพาข้าว ก็จะกางเต็นท์อยรู่ อบ ๆ สว่ นตวั ของนายฮอ้ ยเองจะแยกนอนจากคนอืน่ 14 เนอ่ื งจากหากโจรสามารถจับนาย ฮอ้ ยได้ แล้วเอาตวั นายฮอ้ ยไป โจรอาจเอาตัวนายฮ้อยกลบั มาแลกกับฝูงควายที่ในตอนที่ไม่มีนายฮ้อยสูงสดุ ทมี่ ี ความสามารถเฉียบขาดในการเป็นผู้นา ซ่ึงอาจทาใหพ้ วกพาขา้ วและลูกน้องท่ีมากับนายฮ้อยกลัว และก็ กลายเป็นโจรไปด้วยในทีส่ ดุ เส้นทางการเดนิ ขบวนควายมีหลายเส้นทาง นายฮ้อยจะรูเ้ ป็นอย่างดวี ่าจุดไหนจะพักแรม ถงึ ตรงไหน จะบอกใหส้ มาชิกระวังเพราะมโี จรปลน้ ควายหรือลักควาย ฉะน้ันนายฮ้อยจะต้องประสบการณก์ ารควบคมุ ดแู ล การเดนิ ทางใหล้ ุล่วงปราศจากภยั อันตรายตา่ ง ๆ ภาระของนายฮ้อยจึงเปน็ เรอื่ งทจ่ี ะต้องเรยี นรู้15 นบั ตง้ั แตก่ าร ซอ่ มแซมเกวียน การเตรยี มอุปกรณใ์ นการซ่อมแซมกองเกวยี น การดูแลควาย การป้องกันเหตุรา้ ยจาก บคุ คลภายนอก การค้าควายของนายฮ้อยระยะหลัง ในทศวรรษ 2490 เปน็ ต้นมา จะแตกต่างจากการคา้ ควาย ระยะแรก 2 ประการ คือ ประการแรกจะมีการใช้พาหนะในการขนส่งควาย16 รถบรรทุก สิบล้อ หกล้อ หรือ รถไฟ ซึ่งทาให้การขนส่งรวดเร็วกวา่ เดมิ ประการทส่ี อง คอื ตลาดของควายทีแ่ ต่เดิมขายให้กบั ชาวนาในชนบท ภาคกลางไปทานา เปล่ียนมาเป็นขายให้กับโรงฆา่ สตั วใ์ นเมืองแทน 13 ตอ่ มาเมอื่ มีการสร้างถนนกเ็ ปลี่ยนมาใชเ้ กวยี นในการบรรทุกเสบยี งแทน ซง่ึ เมอ่ื ควายเสรจ็ แลว้ ก็จะ ขายเกวยี นไปด้วย 14 คาพนู บญุ ทว.ี นายฮ้อยทมิฬ, (กรุงเทพฯ: โปย๊ เซยี น), พมิ พ์คร้งั ที่ 6 : สิงหาคม 2543. 15 สุรัตน์ วรางครตั น์. การค้าตา่ งแดนของอสี านในอดีต, เมืองโบราณ, พิมพ์ครงั้ ท่ี 2 : 2527, หน้า 102. 16 รุ่งอรุณ ทีฆชณุ หเถียร, สมศักด์ิ ศรีสันตสิ ขุ . รายงานวจิ ยั เรื่อง การเปล่ียนแปลงทางเศรษฐกิจ การเมอื ง สังคม และวัฒนธรรม ในหมู่บา้ นชาติพันธ์ุ : ศกึ ษากรณีไทญ้อ บ้านโพน, คณะมนุษยศาสตรแ์ ละ สังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ , สิงหาคม 2532, หน้า 59. นางสาวอารยา วิชาสวสั ด์ิ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวิชาสงั คมศกึ ษา รหัสนสิ ติ 58010512119 | 4

ผลทต่ี ามมา การมนี ายฮ้อยซ่ึงเปน็ ผู้นาทีท่ าให้เกิดการคา้ ควายของพ่อค้าทปี่ ระสบความสาเรจ็ และลุล่วงในการค้า ขายแต่ละครง้ั ทาให้อาชีพการคา้ ควายทเี่ ริม่ แรกเปรียบเสมือนอาชีพรองจากการวา่ งเวน้ ในการทานา กลายเปน็ อาชีพหลกั ของชาวนาผู้ชายท่ผี ันตัวมาเป็นนายฮ้อยคา้ ขายทางบกอยา่ งเตม็ ตัว17 การเดินทางของนายฮ้อยทาใหเ้ กิดการบุกเบิกเส้นทางการทอ่ งเท่ยี ว เพราะในการเดนิ ทางไปคา้ ควาย แต่ละครง้ั จะต้องผา่ นสถานที่สาคัญ หมู่บ้านต่าง ๆ และพบปะกับผคู้ นมากมาย18 จึงเกิดการแลกเปลย่ี น ประสบการณ์การเดินทาง การปฏสิ มั พนั ธ์ การพูดปากต่อปากถึงสถานที่ดังกล่าวทเ่ี คยเดินทางผ่านมา กล่าวถึง ผู้คนที่อาศยั อยู่ในสถานที่นั้น ๆ และก่อให้เกิดความสนใจในการเดินทางไปพบปะและค้นพบสถานท่ีใหม่ ๆ เกดิ ขน้ึ และนาไปสู่การท่องเท่ียวในทสี่ ุด การเดนิ ทางนาไปสู่การเผยแพร่วัฒนธรรม โดยผู้ทมี่ าจากสถานทีห่ นึ่งนาเอาวัฒนธรรมของตนเองไป เผยแพร่ยังอีกสถานที่หน่ึง19 เกิดการแลกเปล่ยี นทางวฒั นธรรม ประเพณี ภาษา ความคดิ ความเชื่อ คณุ ค่า และสภาพแวดล้อม หรืออาจมกี ารนาวัฒนธรรมของตนเองและวัฒนธรรมทไ่ี ดร้ บั มา มาผสมผสานกันจนเกดิ เปน็ วัฒนธรรมใหม่ การค้าทางไกลของนายฮ้อยส้ินสุดลง การคา้ ต่างแดนของนายฮ้อยอีสานคอ่ ย ๆ หมดลง มหี ลายเหตุปัจจัย ปจั จัยแรก เกิดจากการพัฒนา ถนนหนทางและการพฒั นาของบา้ นเมือง เม่ือมีทางรถไฟและทางรถยนต์ตดั เขา้ สภู่ าคอีสาน ความจาเป็นใน การไลต่ ้อนควายไปขายทางภาคกลางกล็ ดความจาเปน็ ลง ต่างพากนั ไล่ต้อนขนึ้ รถไฟแทนเพราะสะดวก มากกวา่ 20และเม่ือมีการคมนาคมท่สี ะดวก พ่อค้าคนจีนกอ็ อกมาตงั้ หลกั แหล่งรบั ซื้อสินคา้ ยังจงั หวัดและท้องท่ี ต่าง ๆ มากข้นึ 21 ปจั จัยทส่ี อง การค้าในระยะหลงั ต้องเสียค่าใชจ้ า่ ยมากกวา่ การค้าในระยะแรก เพราะค่าใช้จ่ายสงู ขนึ้ ตอ้ งใชท้ ุนสูงมากข้ึน เชน่ ค่ายาทาลายเชือ้ โรค ตน้ ทนุ ควายทส่ี ูงขึน้ ควายแต่เดิมจากที่ซ้ือมาตัวละ 2-16 บาท 17 สมชาย นิลอาธิ. ต่าง – นายฮ้อย (The Traveling Animals and Mr.Hoi), วารสารรม่ พฤกษ์ 29, 2553, หนา้ 198. 18 คาพูน บญุ ทวี. นายฮ้อยทมิฬ, (กรงุ เทพฯ: โป๊ยเซียน), พิมพ์ครัง้ ท่ี 6 : สงิ หาคม 2543. 19 สาวติ รี รตโนภาส สวุ รรณลี, ไพบูลย์ บญุ ไชย (ผ้ปู ระสานงานและบรรณาธิการ). ภมู ิศาสตร์กบั สถานการณ์โลก, พมิ พ์ท่ี : หจก.อภชิ าติการพิมพ์ อ.เมือง จ.มหาสารคาม, หน้า 137-138. 20 เก้อื กลู ยืนยงอนันต.์ การพัฒนาคมนาคมทางบกในรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั , หนา้ 109. 21 สริ ลิ ักษณ์ (ศักดิเ์ กรยี งไกร) สมั ปัชชลิต. ตน้ กาเนดิ ของชนชั้นนายทนุ ในประเทศ (พ.ศ. 2398- 2453), (กรงุ เทพฯ: สรา้ งสรรค์บุ๊คส)์ , พมิ พค์ ร้งั ที่ 3 : สิงหาคม 2552, หนา้ 32, 34. นางสาวอารยา วิชาสวสั ดิ์ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวชิ าสังคมศึกษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 5

ในระยะ พ.ศ. 2460-2480 ก็เพ่ิมมาเป็นตวั ละ 1,200-2,000 บาท และในระยะ พ.ศ. 2504 เปน็ ตน้ มากเ็ พ่ิม เป็นราคาซ้ือตัวละ 4,000-6,000 บาท22 ทาให้นายฮ้อยบางคนไม่สามารถสู้ราคาต้นทนุ ทส่ี ูงตดิ เพดานเชน่ นีไ้ ด้ จงึ หันหลังใหก้ ับวงการพ่อคา้ ควาย ปัจจยั ที่สาม การคา้ ควายขายไมด่ ีเหมือนแต่ก่อน เพราะภาคกลางหนั ไปใช้รถไถนาแทนควาย บางครง้ั ราคาตกมากเพราะภาวะเศรษฐกิจภาคกลางไม่ดี จงึ ต้องไล่ต้อนควายกลบั เอามาส่งเจา้ ของ ปจั จัยทีส่ ่ี อายุมากข้นึ สังขารของคน มีเกิด แก่ เจ็บ ตาย เปน็ อนัตตา23 เมือ่ อายุมากขน้ึ การทางาน หนกั และการเดนิ ทางหอบสงั ขารไปยงั ทีไ่ กล ๆ เปน็ เร่ืองที่คอ่ นข้างจะยากลาบาก แม้ใจจะสเู้ พราะรายได้ของ นายฮอ้ ยดีกวา่ การทานากจ็ รงิ แต่เม่อื สงั ขารไม่ให้ ก็คงจะต้องปลงใจและอธิษฐานจติ 24 ปล่อยวางและไมย่ ดึ ติด กับมนั เพราะไมม่ เี หตุอันใดที่จะดนั ทรุ ังทาอาชีพนีต้ อ่ ไป ปจั จัยทห่ี ้า ถกู โกง หรือ เกิดการเอารัดเอาเปรยี บจากโรงฆ่าสตั ว์ เพราะตลาดควายถูกจากดั ลง เนื่องจากการทานาทาไรข่ องชาวนาแตเ่ ดิมใช้แรงควาย ต่อมามีการใช้เครื่องจักร หรอื รถไถนา25 ความต้องการ การใชค้ วายในภาคกลางจงึ ลดลง เป็นเหตุใหน้ ายฮ้อยต้องเอาควายไปขายให้กับโรงฆ่าสัตว์ แต่เปน็ การขายใน ลกั ษณะผกู ขาด กลา่ วคือ ผ้ซู ้ือมนี ้อยราย ตลาดเป็นของผซู้ ้ือ พวกโรงฆ่าสตั วเ์ หลา่ น้ีจึงไม่ไดซ้ ือ้ ในราคาทซ่ี ื้อไป ใชง้ านเหมือนท่พี วกชาวนาซื้อ แตจ่ ะซื้อในราคาทีถ่ ูกกวา่ และถ้าไมข่ ายก็จะไมง่ ้อ กจ็ ะไล่ให้ขนไปขายที่อื่น จึง เป็นเหตุใหก้ ารค้าควายขาดทุน ปัจจยั ที่หก “คา่ ภาษีเถื่อน”26 ผเู้ กบ็ คือ “บุคคลในเครื่องแบบสีกากี” จะตั้งด่านรีดไถนายฮ้อยตตลอด ทาง จากชยั ภูมิจนถงึ กรงุ เทพฯ จะมีดา่ นเกบ็ ภาษีเถ่ือนถึง 21 ด่าน บางดา่ นเป็นด่านถาวร บางดา่ นเป็นด่าน ชัว่ คราว แลว้ แตอ่ ารมณข์ องบุคคลในเคร่ืองแบบสีกากี ซ่ึงโดยปกตินายฮ้อยจะต้องจา่ ยแต่ละเท่ยี ว 10-18 ด่าน สมัยกอ่ นจ่ายด่านละ 10-20 บาท แต่ในภายหลังจะต้องจา่ ยดา่ นละ 50-100 บาท ถ้าไม่ยอมจ่ายภาษีน้ี กจ็ ะ ถกู แกล้งถ่วงเวลาไม่ปลอ่ ยให้ผ่านไป 22 สวุ ทิ ย์ ธรี ศาศวตั . การคา้ วัวควายในล่มุ แมน่ ้าชี ตั้งแต่ทศวรรษ 2470 ถงึ ปัจจบุ ัน, รวมบทความ ประวตั ิศาสตร์ 8, 2529, หน้า 184. 23 อนัตตา แปลว่า ไม่มีอัตตา ไม่มีตัวตน หรอื หมายความให้เขา้ ใจไดว้ า่ สภาพว่างเปล่า ไม่มใี ครเป็น เจา้ ของที่แท้จรงิ สงวนรกั ษามิใหเ้ ปลีย่ นแปลงไปไม่ได้ 24 พระศรญี าณโสภณ. อยู่อยา่ งไรให้ใจสบาย, (กรงุ เทพฯ: สารคดีการพมิ พ)์ , 2552. 25 วารินทร์ วงศห์ าญเชาว์. “ปัญหาพัฒนาการเศรษฐกิจไทย,” เศรษฐกิจไทย : โครงสรา้ งกับการ เปลี่ยนแปลง, ฝา่ ยวชิ าการ คณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ตุลาคม 2522, หน้า 35-36. 26 สุวิทย์ ธีรศาศวัต. การค้าววั ควายในลุ่มแม่น้าชี ต้ังแต่ทศวรรษ 2470 ถงึ ปัจจุบนั , รวมบทความ ประวตั ิศาสตร์ 8, 2529, หน้า 185. นางสาวอารยา วชิ าสวสั ด์ิ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวชิ าสงั คมศกึ ษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 6

โดยสรุป บทบาทของนายฮ้อยในฐานะผนู้ าควายขายเมอื งลา่ ง มีบทบาทและหนา้ ที่ท่มี ีความสาคญั ใน การแลกเปลย่ี นสินค้าและผลผลติ กระตุน้ ให้เกิดการผลติ เพ่ือการขาย27 ซึ่งถือเป็นการขบั เคล่ือนเศรษฐกจิ ทางการคา้ ในตา่ งแดน ทีเ่ ร่ิมต้นจากการค้าท่ีอาศยั ความสัมพันธร์ ะหว่างบคุ คล เน่ืองดว้ ยการค้าควายหลายร้อย ตัวนัน้ ต้องอาศยั แรงคน และอาศยั คนทส่ี ามารถ เชื่อถือหรือไวเ้ นือ้ เช่อื ใจกนั ได้ จะต้องไม่คดโกง ไมผ่ ดิ ใจกนั ระหว่างเดนิ ทางทอี่ าจทาใหเ้ กิดการคา้ ท่ีไม่บรรลุความสาเร็จ อกี ทงั้ นายฮ้อยยงั เปรียบเสมอื นศูนย์กลางของ อาชีพการคา้ ควาย เพราะเป็นผนู้ าทีม่ คี วามเฉียบขาด เปน็ บุคคลทีเ่ หลา่ ลูกน้องท่ีมาดว้ ยจะตอ้ งใหค้ วามเคารพ นบั ถือ และเช่อื มน่ั ในการตดั สินใจ นายฮอ้ ยจึงต้องเปน็ ผ้ทู คี่ วามสามารถอยู่เหนอื บุคคลอ่ืนทอี่ ยู่ในขบวนหรอื คาราวานการเดนิ ทาง ในบริบทอน่ื ๆ นายฮอ้ ยยังมีบทบาทในการบกุ เบิกเสน้ ทางต่าง ๆ เพราะนายฮ้อยจะตอ้ งมี ความสามารถ หรือเรียกได้วา่ นายฮอ้ ยจะต้องผา่ นงานมาแล้ว รูเ้ สน้ ทางในการเดินทาง วา่ เสน้ ทางใดท่ีไมม่ ี อันตรายต่อควาย ไม่มีโจรมาลอบดักทารา้ ยเพ่ือขโมยควาย ดว้ ยเหตุประการนี้เองก่อใหเ้ กิดการท่องเท่ียว เกิดข้ึนในเวลาต่อมา และกลายเป็นการแลกเปล่ียนวัฒนธรรมในแต่ละท้องถนิ่ เกดิ ข้นึ จะเห็นไดว้ า่ นายฮ้อยมคี วามสาคญั ต่อการเปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกิจถงึ แม้จะเปน็ ทางอ้อมกต็ าม เพราะในขณะที่ภาคกลางต้องการแรงควายเพ่ือใช้ทาสารพัดประโยชน์ ก็มีอาชีพพ่อคา้ ควาย ซ่ึง “นายฮ้อย” ก็ เปรยี บเสมือนตาแหนง่ สูงสดุ ของอาชีพน้ี ทมี่ บี ุคคลเคารพนับถือ หากไม่มีนายฮ้อยการคา้ ควายอาจจะไม่ บรรลุผล อาจจะไปค้าขายควายได้ไมถ่ งึ เมอื งลา่ ง อาจจะเกิดการคา้ แค่ระยะใกลเ้ พราะไม่มีใครรูแ้ ละชานาญ เส้นทาง หรืออาจจะเกิดการทะเลาะกันในหมู่คณะ เพราะหาคนทีม่ เี หตุผลในการเลือกและตดั สินใจทดี่ ีท่ีสุด ใหก้ ับทุกคนไม่ได้ เพราะทกุ อาชีพมีความสาคัญและมคี วามเชอื่ มโยงกัน ตามธรรมชาตแิ ล้วมนุษย์ต้องอยู่กันเปน็ สังคมมี การช่วยเหลือซง่ึ กนั และกนั หากมคี นขายกต็ ้องมีคนซ้ือเพ่ือนาไปใชป้ ระโยชนต์ อ่ ไป ดังนั้นก็ไม่แปลกท่ีนายฮ้อย จะมีความสาคัญต่อการขบั เคลือ่ นเศรษฐกิจการส่งออกข้าวของคนในภาคกลาง ในฐานะผู้ที่พาแรงงานสัตว์ไป ขาย 27 ปลายอ้อ ชนะนนท์. นายทุนพ่อค้ากบั การก่อและการขยายตัวของระบบทุนนยิ ม ในภาคเหนอื ของไทย พ.ศ. 2464-2523, บริษทั สานักพมิ พ์สรา้ งสรรค์ จากดั , กรกฎาคม 2530, หน้า 25. นางสาวอารยา วิชาสวสั ดิ์ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวิชาสงั คมศกึ ษา รหัสนสิ ติ 58010512119 | 7

บรรณานกุ รม เกอื้ กลู ยืนยงอนันต.์ การพฒั นาคมนาคมทางบกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกล้าเจ้าอย่หู ัว. กก กกกกกกกโรงพมิ พเ์ จริญวทิ ย์การพิมพ,์ 2520. คาพนู บญุ ทวี. นายฮ้อยทมฬิ . (กรงุ เทพฯ: โปย๊ เซียน), พมิ พค์ รง้ั ท่ี 6 : สิงหาคม 2543. ฉตั รทพิ ย์ นาถสุภา. ประวัตศิ าสตรเ์ ศรษฐกจิ ไทย. สานักพิมพ์แหง่ จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย, พ.ศ. 2543. ฉัตรทพิ ย์ นาถสภุ า. เศรษฐกิจหมบู่ า้ นไทยในอดีต. (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค)์ , 2550. ดร. สมศกั ด์ิ ศรีสันตสิ ขุ . การเปลีย่ นแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม : แนวทางการศึกษา วิเคราะห์ กกกกกก กกกกกกกและวางแผน. ภาควชิ าสังคมศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์และสงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่ , กกกกกกกพฤษภาคม 2528. ไทยน้อย. 70 ชพี . (กรงุ เทพฯ: แพร่พทิ ยา), พิมพค์ ร้ังท่ี 2 : 2516. ปรีชา อุยตระกูล. วรรณกรรมพื้นบ้านจากตาบลรงั กาใหญ่ อ.พิมาย จ.นครศรธี รรมราช. ปริญญานพิ นธ์กก กกกกกกกการศึกษามหาบณั ฑติ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประศานมติ ร, 2520. ปลายออ้ ชนะนนท์. นายทุนพอ่ ค้ากบั การก่อและการขยายตัวของระบบทนุ นิยม ในภาคเหนอื ของไทย พ.ศ. กกกกกกก2464-2523. บริษัท สานักพิมพส์ ร้างสรรค์ จากัด, กรกฎาคม 2530. พระศรีญาณโสภณ. อยู่อยา่ งไรใหใ้ จสบาย. (กรุงเทพฯ: สารคดกี ารพมิ พ์), 2552. รตั นา รจุ ิรกุล. ภมู ศิ าสตรภ์ าคตะวนั ออกเฉียงเหนือ. (กรุงเทพฯ: สานักพมิ พโ์ อเดยี นสโตร์), 2523. รุง่ อรุณ ทีฆชณุ หเถียร, สมศักด์ิ ศรีสันติสขุ . รายงานวิจยั เร่ือง การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ การเมืองสังคม กกกกกกกและวฒั นธรรม ในหมู่บ้านชาติพันธุ์ : ศึกษากรณีไทญ้อ บ้านโพน. คณะมนุษยศาสตรแ์ ละกกกก กกกกกกกสังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่ , สงิ หาคม 2532. วารนิ ทร์ วงศห์ าญเชาว์. เศรษฐกจิ ไทย : โครงสรา้ งกบั การเปลี่ยนแปลง. ฝ่ายวิชาการ คณะเศรษฐศาสตร์กก กกกกกกกจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ตลุ าคม 2522. สมชาย นิลอาธ.ิ ต่าง – นายฮอ้ ย (The Traveling Animals and Mr.Hoi). วารสารร่มพฤกษ์ 29, กกกก กกกกกกก2553. นางสาวอารยา วิชาสวสั ด์ิ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวชิ าสังคมศึกษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 8

สาวิตรี รตโนภาส สวุ รรณลี, ไพบูลย์ บญุ ไชย (ผปู้ ระสานงานและบรรณาธิการ). ภูมิศาสตร์กับสถานการณ์กก กกกกกกกโลก. พิมพท์ ี่ : หจก.อภิชาตกิ ารพมิ พ์ อ.เมือง จ.มหาสารคาม. สิริลกั ษณ์ (ศักดิ์เกรียงไกร) สัมปัชชลติ . ต้นกาเนดิ ของชนชัน้ นายทนุ ในประเทศ (พ.ศ. 2398-2453).), กกกก กกกกกกก(กรุงเทพฯ: สรา้ งสรรคบ์ คุ๊ ส์), พมิ พค์ ร้งั ที่ 3 : สิงหาคม 2552. สุรตั น์ วรางครตั น.์ การคา้ ต่างแดนของอสี านในอดตี . เมืองโบราณ, พิมพ์ครั้งท่ี 2 : 2527. สวุ ทิ ย์ ธรี ศาศวัต. การค้าววั ควายในลุม่ แม่นา้ ชี ตั้งแต่ทศวรรษ 2470 ถึงปัจจุบัน. รวมบทความกกกกกกกก กกกกกกกประวัติศาสตร์ 8, 2529. อภิศกั ดิ์ โสมอินทร์. ภมู ศิ าสตรอ์ ีสาน. คณะสงั คมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ มหาสารคาม. กกกก กกกกกกก(กรงุ เทพฯ: สานักพมิ พพ์ รศักดแิ์ อนด์แอสโซซเิ อท), 2525. อภศิ กั ดิ์ โสมอนิ ทร์. ภูมศิ าสตร์อสี าน. มหาวิทยาลัยศรนี ครินทรวิโรฒ มหาสารคาม. (กรงุ เทพฯ: กกกกกกกสานักพิมพ์พรศักดิ์แอนดแ์ อสโซซเิ อท), พิมพ์คร้ังที่ 2 : สิงหาคม 2533. นางสาวอารยา วิชาสวสั ดิ์ คณะศกึ ษาศาสตร์ สาขาวิชาสงั คมศึกษา รหัสนสิ ิต 58010512119 | 9