EB42866_ธรรมงาน เอาการเอางาน โดย ชยสาโร ภิกขุ

ชยสาโร ภกิ ขุ



พมิ พแ จกเปน ธรรมบรรณาการดวยศรัทธาของญาตโิ ยม หากทานไมไดใ ชประโยชนจ ากหนังสอื น้แี ลว โปรดมอบใหกบั ผูอืน่ ที่จะไดใช จะะเปนบุญเปน กศุ ลอยางยิ่ง

ชยสาโร ภกิ ขุ พมิ พแจกเปน ธรรมทาน สงวนลิขสิทธิ์ หามคัดลอก ตัดตอน หรือนำไปพมิ พจำหนา ย หากทา นใดประสงคจ ะพิมพแจกเปนธรรมทาน โปรดติดตอ กองทนุ สือ่ ธรรมะทอสี และมูลนธิ ปิ ญญาประทปี ๑๐๒๓/๔๖ ซอยปรีดีพนมยงค ๔๑ สขุ ุมวิท ๗๑ เขตวฒั นา กทม. ๑๐๑๑๐ โทรศัพท ๐-๒๗๑๓-๓๖๗๔ www.thawsischool.com, www.panyaprateep.org พิมพค ร้ังที่ ๑ ตลุ าคม ๒๕๕๒ จำนวน ๑๐,๐๐๐ เลม ขอขอบคุณและอนโุ มทนาผูถอดเทปและพมิ พต น ฉบบั คณุ สภุ าวดี จันทรทัต ณ อยธุ ยา ศิลปกรรม วชิ ชุ เสรมิ สวสั ดศิ์ รี ภาพประกอบ จติ รกรรมฝาผนังวดั มหาสมณารามวรวิหาร ตำบลคลองกระแชง อำเภอเมืองเพชรบรุ ี จงั หวดั เพชรบรุ ี จัดทำโดย กองทุนสอื่ ธรรมะทอสี และมูลนิธปิ ญ ญาประทีป ดำเนินการพมิ พโดย บริษทั คิว พร้ินท แมเนจเมน ท จำกดั โทรศพั ท ๐-๒๘๐๐-๒๒๙๒ โทรสาร ๐-๒๘๐๐-๓๖๔๙

สรุปคำถาม ๑ : เราควรมีมุมมองอยางไรใหสามารถทำงาน ไดอยางมีความสุขใจมีความพอใจและไดพัฒนาตนเอง ดว ย คอื ทำงานอยางฉลาดและไดพฒั นาคุณธรรมควบคู กนั ไป ....(หนา ๑) ๒ : การทำงานเพื่อเงิน เพ่ือช่ือเสียงเกียรติยศ อำนาจ งานท่ีไมผิดกฎหมาย ไมเบียดเบียนผูอื่น ผิด หรอื ไม มอี ะไรท่เี ปนสว นเสียหาย ขอคำแนะนำจากพระ อาจารยดว ยครบั ....(หนา ๔) ๓ : พระอาจารยบอกวาประเด็นข้ึนอยูกับวา ชีวติ มีเปาหมายท่สี ูงกวา น้หี รือไม เชน ทำงานเพอ่ื อะไร เกิดมาทำไม แตความคิดอยางนี้จะเกิดขึ้นมาไดอยางไร ในขณะที่เราอาจจะคิดวา หาเงิน ทำงานเพ่ือเงิน ทำงาน เพื่อ ช่ือ เสียง เกียรติยศ

เราดมู คี วามสขุ ระดบั หนง่ึ แตค ำถามคอื ทำอยา งไรจงึ จะ สรางเหตุปจจยั ท่จี ะนำชีวิตไปสคู วามคิดดีๆ งามๆ แบบ น้คี รับ .... (หนา ๗) ๔ : เราจะมีหลักในการคบเพื่อน หาเพ่ือนท่ีดีๆ ทท่ี านเรียกวากัลยาณมิตรไดอ ยา งไรครับ ....(หนา ๙) ๕ : ในชีวิตการทำงาน การตองเลือกระหวาง สงิ่ ทถ่ี ูกตอ งกบั สง่ิ ทถ่ี ูกใจเปนเร่ืองยากมาก เราจะมีหลัก และวิธีการฝกตนอยางไร ใหสามารถเลือกสิ่งท่ีถูกตอง มากขึ้นๆ ครบั ....(หนา ๑๐) ๖ : ถาเราหมั่นทำไปเรื่อยๆ แลวความถูกตอง ถกู ใจมันเร่มิ จะเขามาใกลกนั มากข้ึน แตถ า เราอยากจะ เรง เครอ่ื งนดิ หนง่ึ เราเหน็ วา สงิ่ นม้ี นั ถกู ตอ งแตว า มนั ยงั ไม คอยถูกใจ ทำอยา งไรเราจงึ จะปรับใจของเราใหเ ห็นเร่อื ง ความถูกตองไดง ายข้นึ ไดเ รว็ ขึน้ ครับ ....(หนา ๑๒) ๗ : ประโยคทวี่ า “ใหม คี วามเคารพในงาน” ทท่ี ำ ทกุ ประเภท หมายถงึ อะไร ทำไมตอ งจงึ ตอ งเคารพในงาน ครบั ....(หนา ๑๔) ๘ : พระอาจารยพูดถึงเรื่องการเอาใจใสในตัว งานทา นเคยพดู ถงึ เรอ่ื งการทำงานโดยทม่ี รี างวลั ตอบแทน ข : ธรรม เอาการเอางาน

กบั การทำงานทไ่ี มม รี างวลั กรณนี ก้ี ค็ งเปน ทำนองเดยี วกนั ใชไ หมครบั ทำดว ยความเอาใจใสด ว ยความพอใจในงาน ....(หนา ๑๖) ๙ : เราควรมองวา ชวี ติ และงานเปน เรอ่ื งเดยี วกนั หรือควรแบงแยกบทบาทออกจากกันใหชัดเจนครับ .... (หนา ๑๗) ๑๐ : พระอาจารยบอกวาเวลาพูดรวมๆ เรื่อง ชีวติ และงาน ถา งานหมายถงึ อาชีพกค็ วรจะแบงแยกพอ สมควร แตถ า เรามองไปถงึ พวกทม่ี อี ายอุ ยใู นวยั การเรยี น การศึกษา หรือพวกท่เี กษียณจากการทำงานแลว กรณี ของผูที่ไมไดอยูในวัยมีอาชีพการงานอยางเปนทางการ เขาควรจะมองคำวา งานอยา งไรครบั ชวี ติ และงานจะแยก กันอยางไรครบั ....(หนา ๑๙) ๑๑ : พุทธศาสนามีหลักในการพิจารณาความ สมั พนั ธร ะหวา งนายจา งและลกู จา งอยา งไรครบั ....(หนา ๒๑) ๑๒ : ในกรณที ี่ทั้งนายจา งและลูกจา งมีคุณธรรม ปญ หาคงนอ ย แตถ า ฝายหนงึ่ ฝา ยใดไมม คี ณุ ธรรม เชน นายจางมกี ารเอารดั เอาเปรียบ และฝายลูกจา งก็อาจจะ ไมม ีหลกั ในการทำงานเทา ทคี่ วร มุงเนนแตเ รอื่ งของเงิน ชยสาโร ภิกขุ ฃ

คา ตอบแทน หรือผลประโยชนต างๆ มนั ก็จะเปนปญหา ใชไหมครบั ....(หนา ๒๓) ๑๓ : พระอาจารยเคยเทศนเร่ืองความสัมพันธ ระหวางนายจา งกับลกู จา งท่ีปรากฏในสิงคาลกสตู ร เปน เรอ่ื งตง้ั แตส มยั พทุ ธกาล พระอาจารยค ดิ วา ยงั ใชไ ดอ ยหู รอื ไมอยางไร อีกอยางหน่งึ มีบางคนต้งั ขอสังเกตวาความ สมั พนั ธใ นลกั ษณะนายจา งและลกู จา งตามทป่ี รากฏในพระ สตู ร อาจจะมคี วามแบง แยกชนชน้ั คอ นขา งชดั เจน ประเดน็ นพ้ี ระอาจารยม ขี อ คดิ เหน็ อยา งไรครบั ....(หนา ๒๔) ๑๔ : ทำอยา งไรจงึ จะใหก ารทำงานเปน สว นหนง่ึ ของการปฏบิ ตั ิธรรมครบั ....(หนา ๒๖) ๑๕ : เม่ือก้ีพูดถึงเร่ืองทำงานกับปฏิบัติธรรมมี พาดพิงเร่ืองของอาชีพ จะขอพระอาจารยอธิบายขยาย ความเร่อื งสมั มาอาชพี ครับวาในความหมายพุทธศาสนา คืออะไร....(หนา ๒๘) ๑๖ : ทำอยา งไรจงึ จะปลกู ฝง ฉนั ทะในการทำงาน บางคร้ังทำงานประสบอปุ สรรคยากๆ หนักๆ ทำใหทอ แท จะปลุกเราตัวเองใหเกิดกำลังใจ มุงม่ันฝาฟนปญหาได อยางไรครับ ....(หนา ๒๙) ค : ธรรม เอาการเอางาน

๑๗ : ในสถานทที่ ำงานเราควรทำตวั อยา งไร ไม ใหเ ปนทีต่ ิฉินนินทาของผอู น่ื ครบั ....(หนา ๓๑) ๑๘ : แตประเด็นคงไมไดอยูที่วาใครจะนินทา วาอยางไรเราก็ไมสนใจ ปลอยไปเลย คงตองหยิบมา วิเคราะหดวยเพ่ือเปนบทเรยี น ใชไหมครับ ....(หนา ๓๒) ๑๙ : อีกอยางหนึ่งก็คงจะข้ึนอยูกับวาใครเปนผู พูดดวยใชไ หมครบั สมมติวา ใกลช ดิ กับเราขนาดไหน ถา ยิง่ ใกลม ากก็อาจจะย่งิ รสู กึ มาก ....(หนา ๓๓) ๒๐ : ผบู รหิ ารองคก ารควรมนี โยบายอยา งไร เพอื่ ใหเกิดความสมานสามัคคีในหมูพนักงานและเพ่ือนรวม งานทั้งปวงครับ ....(หนา ๓๔) ๒๑ : ถาอยูในองคการที่เพื่อนรวมงานกับผู บริหารมีศีลไมเสมอกัน การที่เราบอกวาเราควรจะเปน ชุมชนของคนที่วาถาคุณมีอะไรคุณบอกผม ผมมีอะไร ผมจะบอกคุณ ปรากฏวามันอาจจะเปนอยูฝายเดียว พอบอกเขาก็เกิดโกรธขึ้นมา เราจะทำอยางไรที่จะสราง บรรยากาศใหเ ปน ชมุ ชนของกลั ยาณมติ รทว่ี า เปน สามคั คี ของปราชญท แี่ ทจ ริง ....(หนา ๓๖) ๒๒ : ถาเจานายในที่ทำงานใหเราทำในเร่ืองท่ี ชยสาโร ภกิ ขุ ฅ

เหน็ วา ผดิ ศีลธรรม เราจะมวี ธิ กี ารอยา งไรทีจ่ ะหลีกเลี่ยง ไมตองทำ โดยไมสรางปญหาหรือความไมพอใจใหกับ ผูบงั คับบัญชา ซงึ่ ในประเดน็ นี้ถา วิธกี ารเราไมดพี อ ใน ทส่ี ดุ กอ็ าจจะกระทบตอ ความมน่ั คงในอาชพี การงานของ เราได อาจจะถกู เชิญออกไดค รบั ....(หนา ๓๗) ๒๓ : ในกรณีที่ครอบครัวมีอาชีพที่อาจจะไม สอดคลองกับการรักษาศีล เชนศีลขอที่ ๑ ศีลขอที่ ๕ ถึงแมอาชีพนี้จะไมผิดกฎหมาย เราในฐานะลูกหลาน ชีวิตของเราตั้งแตวัยเด็กไดรับประโยชนและสิ่งอำนวย ความสะดวกจากอาชีพการงานของพอแม เมื่อเราโต ขึ้นแลวเราก็มีความไมสบายใจในอาชีพงานเหลานี้ เรา ควรจะทำอยา งไรดใี นฐานะทเี่ ปน ลกู ทตี่ อ งสบื วงศต ระกลู และสืบทอดธุรกิจ และในประเด็นที่การที่เราจะตอง กตัญูรูคุณตอพอแมที่เลี้ยงเรามา ขณะเดียวกันเราก็ ตองพิจารณาประเด็นที่วาเราอยากจะเปนชาวพุทธที่ดี ดวย ....(หนา ๓๙) ๒๔ : ภรรยาหรือสามีท่ีทำหนาที่เปนแมบานหรือ พอบาน คือทำงานบาน บางครั้งอาจจะรูสึกตัวเองวา ดอ ยคา ทำแตง านทใี่ ชแ รงงานไมม ตี ำแหนง ไมม เี งนิ เดอื น ตัวเลขจีดีพีของประเทศก็ไมมีการบันทึกวาเปนสวนที่จะ ฆ : ธรรม เอาการเอางาน

ชว ยสรา งมลู คา เพม่ิ ใหแ กร ะบบเศรษฐกจิ พระอาจารยจ ะ มคี ำแนะนำอยา งไรกบั บคุ คลเหลานค้ี รบั ....(หนา ๔๑) ๒๕ : ถาคุณพอคุณแมยางเขาสูปจฉิมวัยแลว แตย งั เปย มดว ยพลงั ดวยฉันทะทจี่ ะทำสิง่ ดๆี งามๆ ควร จะมีหลักพิจารณาประการใดบางในการใชชีวิตใหเกิด ความสุข มีความสมดุล มีความพอดี ไดประโยชนจาก การทำงานหลังเกษียณ โดยไมเปนการบั่นทอนสุขภาพ ลูกหลานก็ไมตองหวงมาก และก็มีโอกาสปฏิบัติธรรม ดวย ....(หนา ๔๒) ๒๖ : ผใู หญบ างทา น สว นใหญท เ่ี ปน ผชู าย เมอ่ื ผา นพน วยั ทำงานมาแลว โดยเฉพาะทา นทเ่ี คยมตี ำแหนง งานใหญโ ตจะมคี วามหงอยเหงาซมึ เศรา ไมเ หน็ คณุ คา ของ ตวั เองไมม คี วามสขุ ไมร จู ะทำอะไรกบั ชวี ติ บางทา นออก ไปทางขห้ี งดุ หงดิ รำคาญ พระอาจารยม คี ำแนะนำอยา งไร ใหแกผใู หญเหลาน้ี ใหสามารถเปล่ยี นมุมมองใหชีวิตมี ความสขุ และมคี วามหมายทด่ี ขี น้ึ ครบั ....(หนา ๔๔) ๒๗ : ถา จะเรม่ิ ตน เมอ่ื หลงั เกษยี ณ โดยยงั ไมเคย ทำมากอ น และยงั ไมแ นใ จวา อยากจะทำหรอื เปลา ควรทำ หรอื เปลา จะทำอยา งไรกย็ งั ไมท ราบวธิ กี าร จะขอวธิ งี า ยๆ พระอาจารยจ ะแนะนำอยา งไรดคี รบั ....(หนา ๔๖) ชยสาโร ภิกขุ ง

๒๘ : หลายคนมีขอสงสัย มีคนตั้งขอสังเกต วาการทำงานของพระคอื อะไร เปนอยา งไร พระมอี าชพี ไหม บางคนกบ็ อกวา พระไมม อี าชพี กอ็ ยากจะขอใหพ ระ อาจารยไดอธิบายมุมมองตามหลักพระพุทธศาสนาครับ ....(หนา ๔๘) ๒๙ : จะขอความกรุณาพระอาจารยพูดถึงเรื่อง อาชีพของครูครับ อาชีพของครูเปนอาชีพที่คนที่มีความ สามารถสูง คนที่สามารถจะเรียกรองเงินเดือนไดมาก สวนใหญแลวไมคอยอยากทำ เพราะวาเปนงานที่ยาก และเหนื่อยมากถึงแมจ ะเปนงานทีเ่ ปนสัมมาอาชีพอยาง แทจริง ขอฟงขอคิดเห็นของพระอาจารยในเรื่องสัมมา อาชีพในฐานะครู และขอคำแนะนำสำหรับผูที่คิดวา อยากจะเปนครูครับ ....(หนา ๕๑) ๓๐ : ถาในสังคมใดอาชีพครูไมไดรับการยกยอง อาชพี ครไู มไ ดร บั การตอบแทนไมไ ดร บั การดแู ลความเปน อยเู ทา ทค่ี วร และคนสว นหนง่ึ ทเ่ี ขา ไปอยใู นอาชพี นก้ี เ็ ปน เหมอื นกบั วา ไปอยใู นอาชพี อน่ื ไมไ ด ไมม ที างไป กเ็ ลยมา ทางน้ี อนั นม้ี นั สะทอ นทฐิ อิ ยา งไรบา งครบั ....(หนา ๕๔) ๓๑ : แลวถาจะพลิกฟนตรงน้ีขึ้นมาใหมันดีข้ึน ควรจะเริ่มตนตรงไหนดคี รบั ....(หนา ๕๕) จ : ธรรม เอาการเอางาน

ชยสาโร ภกิ ขุ ฉ



ธรรม...เอาการเอางาน๑ ๑ ถาม เราควรมมี มุ มองอยา งไรใหส ามารถทำงานไดอ ยา ง มคี วามสขุ ใจมคี วามพอใจและไดพ ัฒนาตนเองดว ย คอื ทำงานอยา งฉลาดและไดพ ฒั นาคณุ ธรรมควบคกู นั ไป ตอบ งานมหี ลายประเภท แตเ รอ่ื งการจะฝก ความฉลาด หรอื จะพฒั นาตวั เอง ตอ งยอมรบั วา มโี อกาสไมเ หมอื นกนั งานบางประเภทตอ งใชส มองมาก งานบางประเภทเกอื บ จะไมต อ งใชส มอง งานบางอยา งทำตามคำสง่ั อยา งเดยี ว ความคิดสรางสรรคหรือความคิดที่จะพัฒนาตัวงานไมมี เลย ตองยอมรับวากรอบของการทำงานมีสวนในการท่ี จะอำนวยตอการพฒั นาตนเองในบางสว น แตโ ดยท่ัวไป ๑ สัมภาษณพระอาจารยชยสาโร เรอ่ื งการทำงาน วันท่ี ๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ คณะศษิ ยขอกราบขอบพระคณุ พระอาจารยทเี่ มตตาอนญุ าตใหพมิ พเ ผยแผเ ปนธรรมทาน ชยสาโร ภิกขุ 1

เราสามารถกลา วในหลักใหญๆ กอนวา ความทุกขทเี่ กดิ ข้ึนในที่ทำงานก็มีมากมายหลายประการดวยกัน เรา แยกออกงายๆ วา หนง่ึ ปญหาทเ่ี กิดเพราะคนอน่ื หรือสิ่ง แวดลอม ซึ่งคือปญหาท่ีเกิดจากนอกตัวเรา และ สอง ปญ หาทีเ่ กิดในใจตัวเอง ซ่ึงโดยปกตแิ ลว ทั้งสองอยางจะ เกดิ ควบคกู นั ประกอบกนั ไป หมายถงึ วา ปญ หาซง่ึ อาจจะ เกิดจากพฤติกรรมของคนรวมงานมันก็เปนปญหา แต จิตใจของเรา เพราะขาดสติขาดการฝกอบรมเกิดความ เศราหมอง เกิดความนอยใจ เสียใจ รงั เกยี จ เกลียดชัง อะไรเปน ตน ปฏกิ ริ ยิ าโตต อบทางจติ ใจเหลา น้ี ไมไ ดช ว ย แกปญหาแมแตเล็กนอยแตทำใหปญหากำเริบ และพอ จิตใจเศราหมองแลว สติปญญาในการท่ีจะหาทางออก หรือท่จี ะแกป ญ หาจะไมเกดิ ฉะน้ันการมีสติการรูตัวการควบคุมอารมณของ ตัวเองจึงเปนหลักสำคัญมากทั้งในการปองกันไมใหเกิด ความทุกข และการเสริมสรางความสขุ น่เี ปน งานท่เี รา ตองทำตลอด ตลอดทั้งวัน เปนงานใหญของชาวพุทธ งานในการท่ีจะต่ืนรอู ยูในปจจุบนั ไมใหจ ิตใจเผลอ คิด เรอื่ งในอดตี เรอ่ื งอนาคตโดยใชเ หตุ การทเี่ ราตง้ั มน่ั อยกู บั หนา ทใี่ นปจ จบุ นั ทำใหเ รามคี วามสขุ ไดท นั ที เพราะจติ ใจ 2 : ธรรม เอาการเอางาน

ไมต อ งเปรียบเทยี บในทางที่จะเกดิ ความไมพอใจ อยาง เชนเปรียบเทียบกับตำแหนงคนอื่นที่สูงกวา หรือวางาน คนอื่นท่ีเงินเดือนมากกวา เปนตน การท่ีเราอยูกับงาน ของเราดวยการยอมรับและดวยความพอใจก็เปนปจจัย สำคัญ เปนเรื่องของความสันโดษ แตขอเตือนดวยวา ความสนั โดษนนั้ ไมใ ชวาไมต อ งการกาวหนา ในอาชีพ มี ความตอ งการอยเู หมอื นกนั แตม นั เปน ความตอ งการทอ่ี ยู ภายในกรอบของศีลธรรม ของความถกู ตอง ของความ สุจริต ถา เราทำงานในระดบั หนง่ึ แลว ตอ งการจะเลอื่ นชนั้ หรอื วา เลอื่ นตำแหนง ตอ ไป ในขณะทท่ี ำงานเรากพ็ ยายาม มคี วามสขุ ในงานทที่ ำอยู ไมข เ้ี กยี จขคี้ รา น ทำใหด ที สี่ ดุ ที่ เราทำได เมื่อเราทำงานดว ยความตง้ั ใจ จะใหง านเราดี ทำดที ี่สดุ ที่เราทำได เราก็มคี วามสขุ ไดทนั ที แตเรอ่ื งการ ท่ีเราจะกาวหนาในอาชีพก็เปนอีกเรื่องหน่ึงซ่ึงเราไมตอง เสียเวลาคิด เสยี เวลาในการปรงุ แตงตางๆ นานา เพราะ วา เมอ่ื เราสรางเหตใุ หด แี ลว ผลจะตามมาเอง สรปุ วา ความสขุ ในการทำงาน จะขนึ้ อยกู บั ประเภท ของงาน บางงานจะสนุกมากกวา อยางอ่นื บางงานจะ ทำใหมีความรูสึกภาคภูมิใจ เชน งานที่เราชวยคนอ่ืน ชยสาโร ภกิ ขุ 3

เปนตน บางงานจะเหนื่อยมาก บางงานเหน่ือยนอย ฉะนนั้ จะตอ งมกี รอบของตวั งานอยบู า ง แตค วามอศั จรรย ของจิตใจมนุษยอยูตรงที่วา ถึงแมวาอยูในงานหรือ ตำแหนงทไี่ มคอยอำนวยเทาไหร ถาเราฝกจิตใจของตน ไดด ี เรากย็ งั สามารถมีความสขุ ในงานนั้นได เพราะ ตัว เหตุของความสุขไมไดอยูท่ีตัวงานหรือส่ิงแวดลอม นนั่ กเ็ ปน เพยี งปจ จยั แตเ หตกุ ค็ อื จติ ใจทอ่ี ยใู นสภาพ ทเ่ี ปนกศุ ล โดยเฉพาะจติ ใจมีสติอยูในปจจบุ ัน ๒ ถาม การทำงานเพือ่ เงิน เพอื่ ชื่อเสยี งเกียรติยศ อำนาจ งานทีไ่ มผ ดิ กฎหมาย ไมเ บียดเบียนผูอนื่ ผิดหรอื ไม มี อะไรท่ีเปนสวนเสียหาย ขอคำแนะนำจากพระอาจารย ดวยครบั ตอบ จริงๆ แลวถาทำงานเพ่ือสิ่งเหลาน้ีจะรักษาความ สุจริตไดยาก มันก็คอนขางจะขัดแยงกันอยู คำวา เบยี ดเบยี นมหี ลายระดบั ถา ไมไ ดเ บยี ดเบยี นถงึ ขนั้ ทำรา ย รา งกาย ก็ใช มันไมไดเ ปนโทษผดิ ติดคุก ตดิ ตะราง แต การเบียดเบียนบางอยางในขั้นละเอียดเพ่ือแสวงหาผล 4 : ธรรม เอาการเอางาน

ประโยชนของตน หรือการที่จะแซงคิวถึงจะไดส่ิงท่ีใน ความเปนจริงแลวควรจะเปนของคนอ่ืน วิธีศึกษาที่จะ เลย่ี งกฎหมายหรอื กตกิ าตางๆ กม็ ีมาก ผทู ่ีถอื วา เงนิ หรือ ชอ่ื เสียงเปนส่ิงสงู สุดในชวี ติ มกั จะอดไมไ ดท ีจ่ ะทำบางส่งิ บางอยา งท่อี อกนอกกรอบ โดยทวั่ ไปการทำงานเพอื่ โลกธรรมหรอื เพอื่ เงนิ เพอ่ื ทองเปน ใหญ มกั เปนการทำงานโดยเจตนาทเ่ี ศราหมอง หมายถึงวามันไมไดทำใหจิตใจเราผองใสเบิกบาน ไม เปนเหตุท่ีทำใหเกดิ ความภาคภูมใิ จในชวี ติ ของตน และ นอกเหนอื จากจะเปน ความภาคภมู ใิ จในทางทไี่ มด วี า เกง กวา เขา แนกวา เขา รวยกวาเขา ซึ่งถา มองในแงมมุ ของ คณุ ภาพจติ คณุ ภาพชวี ติ กท็ ำใหช วี ติ มคี ณุ ภาพทต่ี ำ่ ลง ไม ไดทำใหส งู ขน้ึ เรอ่ื งพฤติกรรมตางๆ ไมว าในกรณกี ารทำงานหรอื กรณที ั่วไป การงานทว่ี าไมผดิ กฎหมาย ไมเปน ทีต่ ำหนิติ เตยี นของสังคมท่ัวไป เราจะถอื วา มีขอ บกพรอ งกต็ อเม่อื เรามีเปาหมายชีวิตท่ีสูงกวาความเจริญดวยวัตถุ ถาเรา มเี ปา หมายในการทจี่ ะเขาถงึ คณุ ธรรมชนั้ สงู เชน ปญ ญา ความเมตตา กรุณา ความบริสทุ ธ์ิ เปน ตน เราจะเห็น ชัดไดว า ถา จิตใจมุง มัน่ ในสิง่ เหลานีจ้ นเกนิ ไป จะลืมส่งิ ชยสาโร ภิกขุ 5

ท่ีสูงกวาหรือวาจะประมาทไปเลย ถาเราไมมีเปาหมาย ชีวิตระดบั สูงเปนเครอ่ื งวัด เจตนาและการกระทำในชวี ิต ประจำวัน ใช เราจะรูส กึ วาเรื่องของฉนั ไมเหน็ เปนไร เรอ่ื งเหลา นจ้ี ะเปน ปญ หาหรอื ไมเ ปน ปญ หากต็ อ เมอ่ื เรากำหนดวา เราเกดิ มาทำไม เราเกดิ มาเพอ่ื อะไร ถา หากวา เราตดั สนิ ใจวา เรากำหนดวา สง่ิ สงู สดุ ในชวี ติ คอื การ มเี งนิ มที องการมอี ำนาจมชี อ่ื เสยี งกใ็ ชแ ลว การทำงานเพอ่ื สง่ิ เหลา นก้ี ถ็ กู ตอ ง ถา หากวา ความคดิ นน้ั ดี ความคดิ นน้ั ถกู แตเ มอ่ื ครบู าอาจารยท ง้ั หลายจะถามวา จรงิ หรอื แลว ทเ่ี รา ตอ งการสง่ิ เหลา น้ีมนั เพอ่ื อะไร สดุ ทา ยกจ็ บลงอยทู ค่ี ำวา สขุ เพราะฉะนน้ั สง่ิ ทค่ี วรพจิ ารณากค็ อื ความสขุ ทต่ี อ งการ ไดจ ากเงนิ จากอำนาจจากชอ่ื เสยี งเหลา น้ี เราไดห รอื ไม สง่ิ เหลา นส้ี ามารถจะใหค วามสขุ ทเ่ี ราตอ งการได ไหม ใหท บทวน ใหพ จิ ารณาทง้ั จากชวี ติ ของตน ชวี ติ คน รอบขา งวา จรงิ หรอื เปลา ทว่ี า ยง่ิ รวยยง่ิ มคี วามสขุ ยง่ิ มอี ำนาจยง่ิ มคี วามสขุ ยง่ิ มชี อ่ื เสยี งมากยง่ิ มคี วามสขุ มาก จรงิ ไหม จรงิ มากนอ ยแคไ หน เพราะถา ชวี ติ ทง้ั ชวี ติ เปน ไปเพอ่ื สง่ิ เหลา น้ี และเราไมเ คยฉกุ คดิ ไมเ คยพจิ ารณา เลยวา สง่ิ เหลา นจ้ี ะนำไปสสู ง่ิ ทต่ี อ งการคอื ความสขุ แลว ก็ เรยี กวา เปน ชวี ติ ทง่ี มงายไมใ ชห รอื 6 : ธรรม เอาการเอางาน

๓ ถาม พระอาจารยบอกวาประเด็นขึ้นอยูกับวาชีวิตมีเปา หมายที่สูงกวาน้ีหรือไม เชน ทำงานเพื่ออะไร เกิดมา ทำไม แตค วามคดิ อยา งนจ้ี ะเกดิ ขน้ึ มาไดอ ยา งไร ในขณะ ที่เราอาจจะคดิ วา หาเงิน ทำงานเพอื่ เงิน ทำงานเพื่อช่ือ เสยี งเกยี รติยศ เราดมู คี วามสขุ ระดับหนึง่ แตค ำถามคือ ทำอยางไรจงึ จะสรางเหตปุ จ จยั ทีจ่ ะนำชีวิตไปสูค วามคดิ ดีๆ งามๆ แบบนี้ครบั ตอบ คือเด็กบางคนเติบโตในครอบครัวท่ีมีคานิยมอยาง น้ี ถกู ปลกู ฝง ใหถ อื เงนิ ทอง ทรพั ยส มบตั ิ เกยี รตยิ ศ ชอ่ื เสยี งตา งๆ เปน สง่ิ สงู สดุ ทท่ี กุ คนควรจะปรารถนา กไ็ มใ ช เร่ืองแปลกท่ีคนท่ีเกิดและเติบโตในครอบครัวแบบน้ัน จะคิดแบบน้ี ความเปล่ียนแปลงจะเกิดข้ึนเพราะอะไร พระพุทธเจา ทา นเปรียบเทียบเหมอื นมา ท่ีฉลาด เห็นแค เงาของแสก ว็ ง่ิ แลว แตม า บางตวั ตอ งเจบ็ ตวั กอ นจงึ จะเรม่ิ เหน็ จงึ จะเรม่ิ คดิ เหมอื นคนทำงานสว นมากถา คนทม่ี บี ารมี นอ ย จะตอ งมกี ารผดิ หวงั หรอื วา ถกู ออกจากงาน หรอื ไม ไดต ำแหนง ทต่ี วั เองอยากได เปน ตน พอเกดิ ทกุ ขแ ลว คอื ความทุกขมีประโยชนตรงน้ี ท่ีจะทำใหคนประมาทหยุด ชยสาโร ภิกขุ 7

เสยี ที แลว ไปทบทวนชวี ติ วา เรากำลงั ทำอะไรอยู เหมอื น กบั วา สง่ิ ท่ตี วั เองเคยปรารถนาเหมอื นเปน ฟองนำ้ หรอื วา สง่ิ ทเ่ี หน็ วา เปน แกน เปน สาร ทจ่ี รงิ ไมม อี ะไร คนทเ่ี ราคดิ วา เราไวใ จได ปรากฏวา ไวใ จไมไ ด เคยทำงานกบั บรษิ ทั น้ี เสยี สละอทุ ศิ เพอ่ื บรษิ ทั พอเศรษฐกจิ ไมด ี วนั ใดวนั หนง่ึ ก็ ใหอ อกในวนั นน้ั เลย อยา งนก้ี ม็ บี อ ย การที่คนจะต่ืนรูในภาวะชีวิตของตนหรือฉลาดข้ึน ในเรอ่ื งของชวี ติ ตอ งยอมรบั วา หลายคนตอ งเจบ็ ตอ งทกุ ข จึงจะเหน็ แตก ม็ ปี จ จัยหนึง่ ถา เผ่ือวาคนน้นั มเี พอ่ื นท่ี ดี มสี ง่ิ แวดลอมท่ีดี ก็อาจจะกระตนุ ใหไ ดคิดในสิ่งที่ ไมเคยคิดมากอน กัลยาณมิตรจึงเปนปจจัยสำคัญ มาก บางทีกเ็ ปน การพดู คุยใหกำลงั ใจ หรอื เปน ลกั ษณะ การชวนไปฟง เทศนฟ ง ธรรม หรอื วา จะเปน การใหห นงั สอื ใหซ ดี ี บางทแี คน ี้ พออา นแลว ฟง แลว มนั จะมอี ะไรทชี่ วน ใหต่ืนขึน้ มา อนั น้กี ็แลว แตบารมขี องคน บางคนฉลาดถงึ ขน้ั ไดร บั ปรญิ ญาบตั รระดบั สงู ๆ ถงึ ปรญิ ญาเอก เปน ตน แตอ าจไมเ คยคดิ ในภาพรวมของชวี ติ เลย คดิ แตเ รอ่ื งแคบๆ เรอ่ื งอาชพี การงาน ตำแหนง อำนาจ นา เสยี ดายวา ชวี ติ อยา งนค้ี บั แคบมาก และสง่ิ ทแ่ี สวงหานน้ั ไมส ามารถจะตอบสนองความตอ งการอนั แทจ รงิ ของจติ ใจ 8 : ธรรม เอาการเอางาน

๔ ถาม เราจะมีหลักในการคบเพ่ือน หาเพื่อนท่ีดีๆ ที่ทาน เรยี กวา กลั ยาณมติ รไดอยา งไรครับ ตอบ คือเรือ่ งการคบคน สวนหน่ึงเราเลอื กไมได อยาง เชน คนที่อยูในครอบครัวตัวเอง ญาติตัวเอง เราคงไม สามารถทจ่ี ะแยกตวั เองหรอื อยหู า งออกไป โดยบอกวา เขา เหลา นไี้ มเ ปน กลั ยาณมติ ร บางทตี อ งอดทน แตใ นสว นที่ เราเลอื กไดเ พอื่ นทด่ี กี ม็ หี ลกั งา ยๆ อยา งหนงึ่ วา ถา เราอยู กับคนท่ีเปน กัลยาณมติ ร เรารูสกึ วาการกระทำและ การพดู ในสิ่งท่ีดจี ะงายขน้ึ การกระทำและการพดู ใน ส่ิงท่ีไมด จี ะยากขึน้ ในทางตรงขามถาเปนปาปมิตร (อานวา ปา-ปะ- มติ ร) ถงึ แมคนนั้นเปนคนนารกั ก็จรงิ เราอยดู ว ยกม็ คี วาม สุข แตไ มรเู ปน อยางไร เวลาเขา ใกล เวลาไปคุยดวยแลว มกั จะจบดว ยการทำอะไรทไี่ มค อ ยดี พดู ไปพดู มากลบั ไป พดู เรอ่ื งไมค วรพดู การพดู การทำเรอ่ื งไมด เี ปน เรอ่ื งงา ยขน้ึ การทจี่ ะทำความดรี สู กึ จะทำนอ ยลงดว ย ฉะนน้ั เครอื่ งชวี้ ดั งายๆ ของกัลยาณมิตรคือวา เราคบกบั ใครแลว รูสกึ วา ทำความดงี า ยขนึ้ ทำความชว่ั ไดย ากขนึ้ เรยี กวา เปน ชยสาโร ภกิ ขุ 9

กลั ยาณมิตร เหมือนกับวา กัลยาณมิตรจะดึงความดี ของเราออกมา แตถ า อยกู บั ปาปมติ รกจ็ ะดงึ ความชว่ั ของเราออกมามากกวา ๕ ถาม ในชวี ติ การทำงาน การตอ งเลอื กระหวา งสง่ิ ทถ่ี กู ตอ ง กบั สง่ิ ทถ่ี กู ใจเปน เรอ่ื งยากมาก เราจะมหี ลกั และวธิ กี ารฝก ตนอยา งไร ใหส ามารถเลอื กสง่ิ ทถ่ี กู ตอ งมากขน้ึ ๆ ครบั ตอบ ก็เปนผลของการปฏิบัติธรรมอยางหนึ่งวาเราจะรู เทา ทนั อารมณข องตวั เอง บรหิ ารอารมณต วั เองไดม ากขนึ้ เรอื่ งถกู ใจไมถ กู ใจถอื วา เรอ่ื งธรรมดา แตม จี ดุ ตอ ระหวา ง ถูกใจและการกระทำทางกาย ทางวาจา ทางใจ ซงึ่ เปน จุดวิกฤติ คือถาคนขาดสติ หรือขาดความรูตัวเองแลว พอเจอสง่ิ ทถี่ กู ใจจะพยายามจะครอบครองสงิ่ ทถ่ี กู ใจโดย เปนสัญชาตญาณไมไดคิดไตรตรอง เหมือนกับเปนสูตร แนน อนตายตวั วา ถา ถกู ใจแลว ตอ งเอา ในทำนองเดยี วกนั เจอส่งิ ที่ไมถกู ใจสญั ชาตญาณก็บอกทนั ทีวา ไมเ อา ถา เราทำตามสญั ชาตญาณ เลอื กเอาสง่ิ ทถ่ี กู ใจ ไมเ อาสง่ิ ทไ่ี มถ กู ใจ จะมปี ญ หาในกรณสี ง่ิ ทไ่ี มถ กู ใจแต 10 : ธรรม เอาการเอางาน

เปน สง่ิ ที่ดีในระยะยาวหรือสิ่งท่ีถูกใจแตเปนส่ิงที่ไม ดีในระยะยาว เพราะฉะนน้ั ในชว งชวี ติ ๆ หนง่ึ การทเ่ี รา ทำตามสง่ิ ทถ่ี กู ใจ ไมท ำตามสง่ิ ทไ่ี มถ กู ใจกเ็ ปน นโยบายท่ี อนั ตรายพอสมควร ผมู วี ฒุ ภิ าวะ ผทู เ่ี รยี กวา ฝก ตนดแี ลว พงึ รวู า ถกู ใจกแ็ คน น้ั เอง ไมต อ งวง่ิ ตามสญั ชาตญาณ แต วา มกี ารกลน่ั กรองอกี ทวี า ถกู ใจแลว ถกู ตอ งดว ยหรอื ไม เพราะบางทถี กู ใจและถกู ตอ งมนั กต็ รงกนั สอดคลอ งกนั กม็ ี และถา ยง่ิ ปฏบิ ตั ธิ รรมมากขน้ึ มนั จะยง่ิ สอดคลอ ง กนั มากขน้ึ ๆ โดยลำดบั แตก อ นสง่ิ ทถ่ี กู ใจมกั จะตรงกนั ขา มกบั สงิ่ ทถ่ี กู ตอ ง ในหลายเร่ือง แตพอปฏิบัติธรรมแลวสิ่งท่ีถูกใจสิ่งที่ถูก ตองมนั จะเขา ใกลกันเปน อันหนึง่ อนั เดียวกนั อนั น้กี เ็ ปน ผลของการปฏิบัติอยางหนึ่ง การท่ีเรารับรูตอภาวะที่วา ถูกตอ ง ถูกใจ ไมถ กู ใจนั้น ก็เปน เรื่องเหมอื นกับคนจะ ทำงานก็รับรูตอ ดินฟา อากาศ บางวันรอน บางวันหนาว แตว า ไมว า กรณไี หนกต็ อ งทำงาน กส็ กั แตว า รบั รรู บั ทราบ สภาพดินฟา อากาศ ชยสาโร ภกิ ขุ 11

๖ ถาม ถา เราหม่ันทำไปเรอื่ ยๆ แลว ความถูกตอ งถูกใจมัน เรม่ิ จะเขา มาใกลกันมากขึน้ แตถาเราอยากจะเรง เครอื่ ง นดิ หนง่ึ เราเหน็ วา สง่ิ นมี้ นั ถกู ตอ งแตว า มนั ยงั ไมค อ ยถกู ใจ ทำอยางไรเราจึงจะปรับใจของเราใหเห็นเร่ืองความถูก ตอ งไดงายข้นึ ไดเร็วขึน้ ครับ ตอบ คือกอนอื่นถาเรายังเปนปุถุชนตองระวังเหมือนกัน วาเรื่องถูกตอง บางทเี ราเช่อื วา ถกู ตอ ง แตไ มแนเ หมือน กนั เราอาจจะเขา ใจผิดกไ็ ด หรอื อาจจะขาดขอมูลบาง ประการ แตส รุปแลววา นถ่ี ูกตอง บางทจี ะมกี ารขดั แยง กนั อยใู นสงั คม เพราะตา งคนตางถอื วาเขาถูกตอ ง เรา จะพดู เรอ่ื งถกู ตอ งจะตอ งยอมรบั วา บางทกี ารขดั แยง ทแี่ ก ยากทส่ี ุดคือทงั้ สองฝา ยสุจริต ทงั้ สองฝา ยหวงั ดี ท้งั สอง ฝา ยบอกวา ทำเพอื่ ความถกู ตอ ง ฉะนน้ั เรากต็ อ งออ นนอ ม ถอ มตนบา งวา นก่ี ค็ อื ความถกู ตอ งเทา ทเ่ี หน็ และยอมรบั วา เรายงั ไมใ ชพ ระอรยิ เจา ความถกู ตอ งมนั ยงั อาจจะเพยี้ น ไปกไ็ ด เราตอ งไมท งิ้ หลกั ความไมแ นน อน อนั นเ้ี ปน ตวั รบั ประกนั ความปลอดภยั และกไ็ มย ดึ มน่ั ถอื มน่ั ในทฐิ มิ านะ ในความคิดความเหน็ ความถือตวั ถอื ตนของเรา 12 : ธรรม เอาการเอางาน

อยา งไรกต็ ามถา เรามนั่ ใจวา สงิ่ นถ้ี กู ตอ ง คอื ความ รสู กึ บอกวา ถกู ตอ ง หลกั คำสงั่ สอนของพระพทุ ธเจา กบ็ อก วาถูกตอง อะไรๆ มนั ก็คอ นขา งมนั่ ใจวาถกู ตอ งแลว แต มนั ก็ยังไมถ ูกใจ อันนเี้ ปน กรณที ี่ตอ งใชค วามอดทน เมอ่ื ใชความอดทนแลวในหลายๆ คร้ัง ปรากฏวาความไม ถกู ใจ เมื่อเราตั้งหลักวาจะยืนยนั ในหลักการนี้ จะอดทน เพอื่ ความถูกตอ ง ความไมถ ูกใจหายไปกม็ ี เพราะความ ไมถูกใจมันไมใ ชของตายตวั แนนอนทีเดียว มนั เปนแค อารมณๆ หนึง่ ขอเปรียบเหมือนกับวาพอแมมีกฎกติกาอะไรสัก อยา ง แตว า บางครง้ั บางคราวทา นกอ็ นโุ ลม ทนี ม้ี นั จะอยู ในสมองของลกู วา อนั นค้ี อื กตกิ าเขม งวดกจ็ รงิ แตย งั มหี วงั อยู เพราะวา มอี ยคู รง้ั หนง่ึ ทท่ี า นวางหลกั ไวอ ยา งนแ้ี ลว พอ เราขอรอ งสดุ ทา ยทา นกย็ อม เรากล็ องดู บางทกี ไ็ ด เพราะ ฉะนน้ั อารมณท ว่ี า อยากไดม นั ไมด บั งา ยๆ เพราะวา เราจำ ไดว า กฎไมใ ชก ฎเสมอไป ทนี ใ้ี นเรอ่ื งของความถกู ตอ ง ถา ทา นจะยนื หยดั อยใู นความถกู ตอ ง แตไ มแ น บางทถี า เรา ขอรอ งมากๆ ตวั กเิ ลสกค็ ดิ วา ถา ขอรอ งมากๆ เดย๋ี วกย็ อม หรอก ถา ทกุ ครง้ั ท่เี รายนื หยดั อยใู นความถกู ตอ งและไม ยอมเปลย่ี นไมย อมหยดุ สดุ ทา ยกเิ ลส ความไมถ กู ใจตา งๆ ชยสาโร ภกิ ขุ 13

อาจจะตอ งยอมวา เออ จะไปไมถ กู ใจทำไม ยงั ไงๆ กต็ อ ง ทำอยแู ลว เพราะฉะนน้ั กอ็ ยทู ก่ี ารอดทนในหลกั การ ๗ ถาม ประโยคท่ีวา “ใหมีความเคารพในงาน” ท่ีทำทุก ประเภท หมายถงึ อะไร ทำไมตอ งจงึ ตอ งเคารพในงานครบั ตอบ อาตมาเคยใชคำน้ี เพราะวาเรามักจะถือวางาน บางอยางเปนงานสูง งานบางอยางเปนงานตำ่ ทำไมเรา ถอื วาการทำงานอยางนเี้ ปนงานสงู และงานน้ีตำ่ อยาง เชน ทำไมเราถอื วาการกวาดถนนเปน งานตำ่ ถา เราเอา แคว า เงนิ เดอื นตำ่ จะใหเ งนิ เดอื นเปน ตวั ตดั สนิ วา งานมคี า หรอื ไมม คี า กไ็ มน า จะถกู เพราะวา งานบางอยา ง อยา งเชน เปน ครู เปน พยาบาล เงนิ เดอื นไมส งู แตเ ราใหเ กยี รตมิ าก วาเปนงานที่มีความหมายและมีคุณคาตอสังคม ถาเรา ถอื วา งานที่ตองใชส มองเปนงานสงู ก็มีคำถามงา ยๆ วา ทำไม ทำไมงานใชส มองสงู กวา งานใชม อื เปน เพราะอะไร ถา อยา งนน้ั ลองใชเ กณฑข องงานทตี่ อ งใชเ วลาฝก มากอ น หลายปจึงจะทำเปน ไมใ ชทกุ คนจะทำเปน ได กวาดถนน ใครกเ็ ปน ได ใครก็ทำได แตเปนหมอผาตดั นอยคนที่จะ 14 : ธรรม เอาการเอางาน

เปน ได ถา ใชหลักนอ้ี าจจะมสี วนมากขน้ึ อยา งไรก็ตามเราถือวา คณุ ภาพของงานโดยแท คือคุณภาพของจิตใจของคนในระหวางการทำงาน ถาเราทำงานแลวจติ ใจเศรา หมอง จติ ใจมีกิเลส ไม วา จะเปน งานอะไรกต็ าม กถ็ อื วา เปน ขอ บกพรอ งและ เปนการเสียงาน ถา เราทำงานดวยความเคารพในงาน คอื มคี วามพอใจในงานของตน ไมไ ดถ อื ตวั วา เราสงู เพราะ งานนี้ หรอื ถือวาเราดีกวา คนอนื่ หรือวาทำงานอยา งเชน กวาดถนน เก็บขยะ เราก็ไมไดถือวาเราต่ำกวาคนอื่น เพราะวาเกยี รตขิ องงาน ขอสำคญั อยทู ีค่ วามสจุ ริต ถาหากวาเปนคนกวาดถนนท่ีสุจริตก็นาจะ ถือวาสูงกวานักไฟแนนซท่ีทุจริต เรานาจะเอาความ ซ่ือสัตยเปนหลักตัดสินมากกวา แตความเคารพใน งานคือเร่ืองความเอาใจใสในตัวงาน โดยท่ีไมถือวา งานเปนแคเง่อื นไขท่ีจะไดเงิน หรือท่ีจะไดเกียรติยศได ช่อื เสียงอะไรเปนตน ถามองงานวาเปนแคเง่อื นไขท่ี จะไดส่งิ ท่ีตองการ เรียกวาขาดความเคารพในตัว งาน ถา เรามคี วามเคารพในตวั งาน เรยี กวา มฉี นั ทะ ในการทำงานก็มีความสุขไดท้ังๆ ท่ีเงินเดือนไม สงู เพราะความสขุ ของเราอยทู ต่ี วั งาน ชยสาโร ภิกขุ 15

๘ ถาม พระอาจารยพ ดู ถงึ เรอื่ งการเอาใจใสใ นตวั งาน ทา น เคยพดู ถงึ เรอ่ื งการทำงานโดยทมี่ รี างวลั ตอบแทน กบั การ ทำงานทไี่ มม รี างวลั กรณนี กี้ ค็ งเปน ทำนองเดยี วกนั ใชไ หม ครบั ทำดวยความเอาใจใสด ว ยความพอใจในงาน ตอบ เคยมีผลการวิจัยบอกวาการใหรางวัลเปนส่ิงจูงใจ มกั จะไดผ ลในเรอื่ งทใี่ ชก ำลงั กาย แตถ า เปน เรอ่ื งทต่ี อ งใช ความคดิ สรา งสรรคมักจะไมค อยไดผล ตรงกันขา มไมใ ห รางวลั จะดกี วา ทเ่ี ปน เชน นน้ั เพราะวา ถา ใหเ ดก็ เขาทำงาน เลอื กปญ หาอะไรสักอยาง เลน เกมสอ ะไรสักอยาง บอก เขาวา ถา เวลาผา นไป ๓๐ นาที ถา ทำไดต ลอดเวลานน้ั จะ ใหร างวลั แลว หาเดก็ อกี กลมุ หนง่ึ ไมม รี างวลั กลมุ แรกพอ ถงึ ๓๐ นาทกี ห็ ยดุ เพราะวา ทำเพยี งพอทจ่ี ะไดร างวลั แลว สว นเดก็ อกี กลมุ หนง่ึ ไมม รี างวลั พอถงึ ๓๐ นาที เขากม็ นั เขาสนุกกับเร่ืองท่ีทำ เขาอยากทำตอ การท่ีไมมีรางวัล ตอบแทนเขากม็ คี วามสขุ ได เขามคี วามเคารพในตัวงาน ไมไ ดคดิ วา น่กี ็เปนส่งิ ท่ีตองทำใน ๓๐ นาที หรอื ก่ชี ว่ั โมง มันจงึ จะไดรางวลั กลายเปน วาตัวงานคอื ตวั รางวัล 16 : ธรรม เอาการเอางาน

๙ ถาม เราควรมองวาชีวิตและงานเปนเร่ืองเดียวกันหรือ ควรแบง แยกบทบาทออกจากกนั ใหชัดเจนครบั ตอบ คือแลวแตเราจะจำกัดความหมายของคำวางาน ถา งานหมายถึงอาชพี เราก็ตองรูจ กั แบง แยกบาง ท่ีไม แบง แยกกค็ ือมปี ญ หาทที่ ำงาน หรือเครยี ดจากงาน พอ เขาไปในบานแลวก็ยังขบคิดเร่ืองของงาน ครุนคิดเรื่อง งาน กลุมใจเรื่องที่ทำงาน พอเขาบานอารมณของเรา ก็มีผลกระทบตอครอบครัวทำใหทุกคนอึดอัด บางคน จะใชครอบครัวจะเปนสามีหรือภรรยาเหมือนกับเปนถัง ขยะ คือมีอารมณที่สะสมมาจากที่ทำงานก็เอามาลงท่ี ครอบครวั ระบายทท่ี ำงานไมไ ดก ม็ าระบายกบั ครอบครวั ถือวาครอบครวั เปน ที่ระบายความเครยี ด อยางน้ีเรียกวา เปนขอบกพรองในการทำงาน จะเลาใหฟงเร่ืองของหลวงพอเล่ียม เจา อาวาสวดั หนองปา พงองคปจ จบุ นั ทา นเปน ผทู ม่ี สี ติ ในการเคลอ่ื นไหวในการทำงานอยา งยงิ่ เปน ตวั อยา ง ของเร่อื งนี้ เปนที่ยอมรับของพระสายเราทุกรูป วัน ชยสาโร ภิกขุ 17

หนง่ึ ทา นกำลงั คมุ การทำงาน จำไมไ ดว า เปน เรอ่ื งการ สรางศาลาทไี่ หน แตม คี นถามวา หลวงพอ งานน้ีจะ เสร็จเม่ือไหร จะทำงานน้ีเสร็จเม่ือไหร หลวงพอ ตอบสน้ั ๆ วา อาตมาทำเสรจ็ ทกุ วนั นคี่ อื คนทท่ี ำงาน เปน คือเวลาอยทู ี่ทำงานสามารถทำอยา งเตม็ ท่ี มี ความเคารพในตวั งาน พยายามทำงานใหด ที สี่ ดุ โดย ไมประมาท คอยคดิ ท่จี ะปรบั ปรงุ แกไข พอดวู ามนั มีปญหาอยูตรงน้ี ควรจะปรับปรุงอยางไรมันจึงจะ ดขี ้ึน ก็ไมใชวา ทำแบบอัตโนมตั ิ คือคอยๆ คดิ ทีจ่ ะ พัฒนาตัวงาน แตพอเลิกจากงานแลว ไมตองไป คิดปรุงแตงตอวาเรื่องน้ันยังไมเสร็จ เร่ืองน้ียังไม เรียบรอ ย พรุงนจี้ ะทำอยางไร จะตอ งติดตอกับคน นน้ั คนน้ี ออ แลว กม็ อี กี เรอื่ งหนง่ึ เรากย็ งั ไมไ ดท ำ ถา ออกจากทที่ ำงาน สมองเตม็ ไปดวยความคดิ อยางน้ี เรยี กวาเปนขอ บกพรอ งในการทำงาน สงิ่ ทคี่ วรจะพยายามทำ เปน สง่ิ ทท่ี ำไดย าก ยอมรบั วา ยาก แตอ ยา งนอ ยกเ็ ปน เปา หมาย คอื เวลาเราทำงาน กท็ ำเตม็ ที่ เลกิ จากทำงานกค็ อื ออกจากการทำงานทงั้ ทางกายทางวาจาและทางใจ อาตมาคดิ วาเราควรจะมี เวลาในแตล ะวนั หาชว งหนงึ่ ทไี่ มม ใี ครตดิ ตอ เราได ไมใ ช 18 : ธรรม เอาการเอางาน

วา เปด มอื ถอื เปด อะไร นกั ธุรกจิ ก็มพี วกแบลคเบอร่ซี ึ่ง คนติดตอ ไดท ง้ั วันท้งั คืน อยา งน้ีวนุ วาย คือเราตองรูจกั แบง เวลากนั บา ง อยา งเชน บอกวา สมมตวิ า เรามเี วลาเขา หองพระ ทำวตั รสวดมนต น่งั สมาธิ จาก ๒ ทมุ ถงึ ๓ ทมุ เปนตน ก็บอกใหทุกคนทราบวาช่ัวโมงนั้นไมรับโทรศัพท ปด โทรศัพทเอาไว ไมใ ชว า ไปนัง่ ในหองพระหรอื ตอหนา พระ แลว พอโทรศพั ทด งั รบี ลกุ ขน้ึ ไปรบั โทรศพั ท แลว กลบั ไปนง่ั ตอ อะไรอยางน้ี คงไมใชอยา งนัน้ ๑๐ ถาม พระอาจารยบ อกวา เวลาพดู รวมๆ เรอื่ งชวี ติ และงาน ถา งานหมายถงึ อาชพี กค็ วรจะแบง แยกพอสมควร แตถ า เรามองไปถงึ พวกทมี่ อี ายอุ ยใู นวยั การเรยี นการศกึ ษา หรอื พวกทเ่ี กษยี ณจากการทำงานแลว กรณขี องผทู ไ่ี มไ ดอ ยใู น วยั มอี าชพี การงานอยา งเปน ทางการ เขาควรจะมองคำวา งานอยางไรครบั ชีวติ และงานจะแยกกันอยางไรครับ ตอบ มันก็เหมือนกับมีสิ่งที่เปนหนาท่ี คือถายังอยูในวัย ทำงานเราก็ถือวาเปนอาชีพ ถาเปนนักศึกษาก็เปนเรื่อง การเรยี น เกษียณแลว ก็อาจจะไมมีอะไรโดยตรง แตว า ชยสาโร ภกิ ขุ 19

เรามกี จิ วตั รประจำวนั ทจ่ี ะเปน งานของเรา อาจจะเปน งาน อดเิ รกจะเปนงานอะไรกไ็ ด สง่ิ ใดที่เปน กจิ วตั รประจำวัน เราพยายามทำสง่ิ น้ันดว ยความเอาใจใส ดว ยความตั้งใจ แตพอแบงแยกอยางนมี้ ากเกนิ ไปมนั ก็สับสนได คอื เพียง แตขอใหเราใชเวลาใหเปนประโยชนไมประมาทในเรื่อง เวลา ไมป ลอ ยเวลาใหผ า นไปเฉยๆ เหน็ วา เวลามคี า อายมุ ากขน้ึ เวลาควรจะเปน สง่ิ ทเ่ี ราไมล มื คอื ใหเ รา คำนงึ ถงึ อยตู ลอดเวลา อายมุ ากแลว ทำเรอ่ื งนค้ี มุ ไหม จะ ใชเ วลากบั เรอ่ื งนเ้ี รอ่ื งนน้ั มนั คมุ ไหม ในเมอ่ื ชวี ติ เราสน้ั ลงทกุ วนั เมอ่ื อายเุ รามากขน้ึ ควรจะอยอู ยา งไรมนั จงึ จะมคี วาม สขุ จงึ จะไดร บั ประโยชนใ หม าก ทง้ั เรอ่ื งของกาย เรอ่ื งการ บรหิ ารสมอง เรอ่ื งการแสวงหาความสงบ เรอ่ื งการพฒั นา ปญ ญา สง่ิ เหลา นเ้ี ปน งานโดยแทข องชาวพทุ ธ 20 : ธรรม เอาการเอางาน

๑๑ ถาม พุทธศาสนามีหลักในการพิจารณาความสัมพันธ ระหวางนายจา งและลกู จางอยางไรครบั ตอบ ในพุทธศาสนาด้ังเดิมจะเนนในเรื่องปฏิสัมพันธ ความสัมพันธระหวางคนหรือกลุมคนในสังคมมากกวาท่ี จะพดู ในเรอ่ื งสทิ ธิ เรอ่ื งสทิ ธกิ เ็ ปน แนวความคดิ ใหมท เี่ กดิ ท่ีตะวันตกเพื่อปกปองคนและกลุมท่ีถูกรังแกหรือไดรับ ความไมยุติธรรม ใหความปกปองคุมครองทางกฎหมาย แตในสมัยพุทธกาลจะเนนที่ความสัมพันธวาควรจะเปน อยา งไร นายจางควรจะรับผดิ ชอบหรอื ควรจะปฏิบตั ติ อ ลกู จา งอยางไร ลกู จา งควรจะปฏบิ ตั ิตอ นายจางอยางไร ท่ีจริงเราอานในพระสูตร เราจะรูสึกวาไมนาเชื่อวาพูด เร่ืองอยางนี้ตั้ง ๒,๐๐๐ กวาปที่แลว หรืออาจจะเปน เพราะวาเปนสามัญสำนึก แตวาเปนส่ิงท่ีหาไดยากใน โลกปจจบุ นั โดยทว่ั ไปคอื เปน ลกั ษณะเหมอื นพอ แมก บั ลกู อยา ง หนง่ึ นายจา งเปน ผทู ต่ี อ งเหน็ ใจลกู จา ง ไมเ อารดั เอาเปรยี บ ใหค า จา งทย่ี ตุ ธิ รรม แลว เลอื กงานทเ่ี หมาะกบั คนงาน ไม บงั คบั ใหท ำงานทเ่ี กนิ กำลงั ไมเ บยี ดเบยี น สรปุ วา นายจา ง ชยสาโร ภกิ ขุ 21

เปน ผมู อี ำนาจเหนอื ลกู จา ง ลกู จา งตอ งอาศยั นายจา ง ผมู ี อำนาจตอ งไมเ บยี ดเบยี นผทู อ่ี ยใู ตอ ำนาจ อนั นส้ี ำคญั สว นลกู จา งกต็ อ งพยายามเปน ลกู จา งทด่ี ี ทำตามคำ สง่ั ของนายจา ง ใหร กั ษาเวลาใหข ยนั หมน่ั เพยี ร ทำงานดว ย ความตง้ั ใจไมอ งู านหรอื วา เลย่ี งงาน เปน คนขยนั และสจุ รติ ไมห ลอกลวง ไมฉ อ โกง เปน คนตรงไปตรงมา มคี วามจงรกั ภกั ดตี อ นายจา งแตก ต็ อ งสรา งบรรยากาศแหง ความเคารพ ซง่ึ กนั และกนั และการใหเ กยี รตซิ ง่ึ กนั และกนั และความ เมตตา การเหน็ อกเหน็ ใจกนั เอาใจเขาใสใ จเรา ทัง้ สองฝา ยไมไ ดมองวาตองสเู พื่อเอาชนะกัน แต ถือวาทั้งสองฝายตองประสานกัน อยางนายจางจะมี โอกาสท่ีลูกจางเจ็บไขไดปวยหรือวามีปญหา นายจาง ก็จะชวยเทาท่ีจะชวยได บางทีนายจางเดือดรอน เมื่อ ลูกจางมั่นใจในความเมตตาและมีน้ำใจของนายจาง ก็ ยนิ ดที จ่ี ะทำงานดกึ เปน บางวนั หรอื วา ทำอะไรบางสงิ่ บาง อยางโดยไมคิดคาตอบแทน กก็ ลายเปนวา คือแทนที่จะ เปนวาเราจะตอ งเอาใหมากที่สุด ถา ท้งั สองฝายคดิ อยาง นนั้ มนั กไ็ มม คี วามสขุ แตว า ถา นายจา งคดิ วา เราใหเ ขาใน ส่งิ ที่ใหไ ด ลูกจา งกค็ ดิ เราใหเ ขาในสง่ิ ท่เี ราใหไ ด ตางคน ก็ตางมปี ฏสิ ัมพนั ธท ่ีดี 22: ธรรม เอาการเอางาน

๑๒ ถาม ในกรณีท่ีท้งั นายจางและลูกจางมีคุณธรรมปญหา คงนอ ย แตถ า ฝา ยหนง่ึ ฝา ยใดไมม คี ณุ ธรรม เชน นายจา ง มกี ารเอารดั เอาเปรยี บ และฝา ยลกู จา งกอ็ าจจะไมม หี ลกั ในการทำงานเทา ทค่ี วร มงุ เนน แตเ รอ่ื งของเงนิ คา ตอบแทน หรอื ผลประโยชนต า งๆ มนั กจ็ ะเปน ปญ หาใชไ หมครบั ตอบ กรณีนายจางไมมีคุณธรรมหรือเบียดเบียนลูกจาง ก็ตองมีทางออกทางกฎหมาย ซ่ึงน่ันคือการท่ีมีสหภาพ แรงงาน หรือมีกลไกทางกฎหมายท่ีจะปกปองลูกจาง เพราะเหน็ วา ลกู จา งเปน ผทู ม่ี อี ำนาจนอ ย จะพง่ึ อำนาจตวั เองไดย าก ในบางกรณที างรฐั หรอื ฝา ยกฎหมายตอ งชว ย ปกปอ ง ถา ไมถ งึ ขน้ั ทจ่ี ะตอ งพง่ึ กฎหมาย บางครง้ั ลกู จา ง กจ็ ะตอ งออกจากงาน ไปหางานอน่ื ถา เปน ไปได อนั นม้ี นั กแ็ ลว แตเ ศรษฐกจิ แลว แตค วามเปน อยใู นสงั คม บางคร้ังลูกจางอยูกับนายจางท่ีทุจริตเอารัดเอา เปรียบ แตเน่ืองจากมีหน้ีสินหรือวามีความกดดันเร่ือง การตอ งเลย้ี งดพู อ แม หรอื การสง ลกู ไปเรยี นเปน ตน กไ็ ม สามารถทจ่ี ะเปลย่ี นงาน ตอ งทนอยอู ยา งนน้ั กต็ อ งยอมรบั วา เปน เรอ่ื งความอดทน แตถ า เผอ่ื เปลย่ี นงานได ออกจาก ชยสาโร ภกิ ขุ 23

สง่ิ แวดลอ มหรอื บรษิ ทั หรอื สถาบนั ทท่ี จุ รติ ทท่ี ำใหเ รารกั ษา ศลี ไดย าก มโี อกาสเมอ่ื ไหรเ รากค็ วรจะยา ย เพราะถา เรา อยทู ง้ั ๆ ทเ่ี รามหี ลกั การ เราพยายามเปน คนดี แตถ า เราอยู กบั คนไมด นี านๆ เดย๋ี วหลกั ของเรากจ็ ะคอ ยๆ เสอ่ื มไป ๑๓ ถาม พระอาจารยเคยเทศนเร่ืองความสัมพันธระหวาง นายจางกับลูกจางที่ปรากฏในสิงคาลกสูตร เปนเรื่อง ต้ังแตสมัยพุทธกาล พระอาจารยคิดวายังใชไดอยูหรือ ไมอยางไร อีกอยางหน่ึงมีบางคนตั้งขอสังเกตวาความ สัมพันธในลักษณะนายจางและลูกจางตามที่ปรากฏใน พระสูตร อาจจะมีความแบงแยกชนช้ันคอนขางชัดเจน ประเด็นนพ้ี ระอาจารยม ขี อ คดิ เหน็ อยางไรครับ ตอบ กใ็ ช คอื บางคนไปยดึ เอาพระสตู รนว้ี า นคี่ อื ตน ฉบบั ของชาวพุทธ เราเปนชาวพุทธทีแ่ ท เราตอ งปฏบิ ัตติ าม หลักนี้ แตค วามสัมพันธใ นหลายๆ คู อยางเชน พอแมก บั ลกู หรอื วา สามภี รรยา กส็ ว นหนง่ึ ทเ่ี ปน หลกั ตายตวั ทเี่ ปน ของธรรมชาตอิ ยแู ลว เชน สามภี รรยาตองไวว างใจซ่งึ กนั และกัน เคารพซึง่ กนั และกัน เปนตน แตบ างขอหรอื บาง 24: ธรรม เอาการเอางาน

เร่ืองอาจจะเหมาะในสมัยพุทธกาลเมื่อสังคมเปนเชนนั้น แตเมื่อเราเปล่ียนแปลงไปมาก ระบบนายทุนปจจุบัน ก็ ไมเ หมอื นกับสมัยกอนทีเดียว ปจจุบันเรื่องกฎหมายบานเมือง การปกปอง สิทธิของคนงานอะไรพวกน้ีก็เกิดขึ้น หลายคนบนเร่ือง สหภาพแรงงาน โดยเฉพาะพวกนักธุรกิจ คอื จะเหน็ วา เปน ปญ หา แทท จี่ รงิ แลว การทส่ี ง่ิ เหลา นเี้ กดิ ขนึ้ ทปี่ ระเทศ องั กฤษกเ็ พราะนายทนุ เอารดั เอาเปรยี บคนงานอยา งมาก จนกระทง่ั ทนไมไหว จะขอรอ งใหม นี ้ำใจมเี มตตา เขาไม ฟง เมอื่ การขอรอ งไมเ กดิ ผล กท็ ำใหต อ งมกี ตกิ า ซงึ่ เทยี บ กบั ประวตั ศิ าสตรของพทุ ธศาสนา ๒๐ ปแรกยังไมม ีพระ วินัยทีเ่ ปนสิกขาบท เพราะวาพระทกุ รูปเปนพระอรยิ เจา ตอนหลงั เรม่ิ มคี นไมด มี าบวช จงึ ตอ งมกี ตกิ า เพราะฉะนนั้ กค็ งจะคลา ยกนั ทกุ วนั นที้ แี่ บง แยกนายจา งลกู จา งกค็ งจะไมเ หมอื น ทเี ดยี วกบั ในสมยั พทุ ธกาล แมแ ตใ นระบบทนุ นยิ มนมี้ นั ก็ มหี ลายสไตล มสี ไตลแบบ Anglo-Saxon แบบอเมรกิ ัน แบบองั กฤษ มสี ไตลแ บบยโุ รป คอื มนั จะมแี บบปลาใหญ กินปลานอ ย และมคี วามพยายามจะเนน การมสี ว นรว ม ในกิจการของคนงาน มันมหี ลายแบบ เราจะสรปุ งายๆ ชยสาโร ภกิ ขุ 25

ไมได แตที่นาจะเปนหลักที่เราควรจะใหความสำคัญก็ คอื การสรางความรูส กึ ท่ดี ี ความรูส กึ เปนพนั ธมิตร การให เกยี รตซิ งึ่ กนั และกนั ระหวา งนายจา งกบั ลกู จา ง ไมใ หเ กดิ ความรูสึกวา เปนคนละฝา ยกัน คือการสรา งความเอาใจ เขาใสใ จเราเปน ตน นา จะเปน ผลดที งั้ ในแงบ รรยากาศใน ที่ทำงาน และแมแ ตใ นเร่ืองของประสิทธภิ าพการทำงาน เพราะความไววางใจซ่ึงกันและกัน ทำใหเราไดทำบาง ส่ิงบางอยางโดยไมตองคอยสำรวจไมตองไปตรวจสอบ เพราะวาไวใ จกนั ๑๔ ถาม ทำอยา งไรจงึ จะใหก ารทำงานเปน สว นหนงึ่ ของการ ปฏิบัตธิ รรมครับ ตอบ การปฏบิ ตั ิธรรม พูดงา ยๆ คอื การทำใหอกศุ ลธรรม นอ ยลง ทำใหก ุศลธรรมเพมิ่ มากข้นึ ฉะนั้นในการทำงาน สิ่งทาทายในงานของเรา ทำงานอยางไรเราจะมคี วาม รูสึกวาส่ิงที่ไมดีในชีวิตลดไปบาง อยางนอยคือไม กำเรบิ และสง่ิ ทีด่ เี พิ่มขึ้นอยางนอยไมเส่อื มลง งาน บางประเภทมันก็ดีอยูในตัวอยูแลว การมีสัมมาอาชีพ อยา งการเปน ครู เปน หมอ เปน พยาบาล หรอื ทำงานทาง 26 : ธรรม เอาการเอางาน

สงั คมสงเคราะห ทำเอน็ จีโอท่ีหวังผลดตี อสวนรวม เรียก วางานนี้ก็มีความดอี ยใู นตวั อยแู ลว เราทำเรากม็ คี วาม ภาคภมู ิใจวาทำเพ่ือประโยชนส ขุ ของประชาชน แตใ นงานอนื่ มนั อยทู กี่ ารทำดว ยจติ ใจทมี่ สี ตแิ ละมี ความตงั้ มน่ั อยใู นทานในศลี ในภาวนา เรอื่ งการภาวนานนั้ อาตมาเคยแนะนำวาในแตละวันเราแบงเวลาใหกับการ น่งั สมาธิชว งสั้นๆ ชวงละ ๒-๓ นาที ไมเ กิน ๕ นาที วนั หน่ึง ๓-๔ ครงั้ กจ็ ะมีความรสู ึกท่ีดีข้นึ ทันที คอื เรือ่ งการ ทำสมาธิ การเจรญิ สตไิ มจ ำเปนตองยาว ชว งส้นั ๆ มเี วลา วา งสัก ๕ นาที ๑๐ นาที แทนท่ีจะเสียเวลาดูหนงั สือพิมพ พดู คุยฆาเวลา เราก็นั่งดูลมหายใจเขา ลมหายใจออก ๒ นาที ๓ นาที เหมอื นกับเปน การต้ังตนใหม ถาใชภาษา คอมพิวเตอร กค็ อื เปนการ Reboot ระบบ ถาจติ ใจ มันกำลังจะบาจะฟุงซานกำลังจะวุนวาย ใหตั้งตนใหม มนั จะรสู กึ ดมี าก และจะทำใหก ารเจรญิ สตใิ นการงานตอ ไปเปน ไปไดง ายขนึ้ แมเ ปน ชว งระยะๆ สั้นๆ เพยี ง ๑ นาที กย็ งั จะเปนประโยชนไ ดเ หมือนกัน ชยสาโร ภกิ ขุ 27

๑๕ ถาม เมื่อกี้พูดถึงเรื่องทำงานกับปฏิบัติธรรมมีพาดพิง เรอ่ื งของอาชพี จะขอพระอาจารยอ ธบิ ายขยายความเรอ่ื ง สมั มาอาชพี ครับวา ในความหมายพุทธศาสนาคอื อะไร ตอบ สัมมาอาชีพเปนศัพทที่พระพุทธองคไมไดกำหนด ในรายละเอียดมาก เพราะวาพระองคทรงทราบวา อาชีพแตละประเทศก็ไมเหมือนกัน ในแตละยุคสมัยก็ จะมีอาชีพไมเหมือนกัน จะอธิบายอยางครอบคลุมได ยาก จึงพูดไดวาการงดเวนจากมิจฉาชีพคือสัมมาชีพ พูดงายๆ มิจฉาชีพคืออาชีพที่ผิด คืออาชีพที่อาศัยการ เบียดเบียน เบียดเบียนคน เบียดเบียนสัตว ฆาสัตว หรือวาเลี้ยงสัตวเพื่อฆาก็ยังอยูในกรอบ การคายาเสพ ติด ซึ่งรวมถึงเหลาและบุหรี่ การคาทาส ซึ่งทุกวันนี้ก็ ยังมีอยูบางเหมือนกัน หรือวาเรื่องการคามนุษย เปนสิ่ง ที่นำไปสูความทุกขของมนุษยโดยตรงอยางชัดเจน ถา เราดูสังคมปจจุบันดูวางานอาชีพตางๆ ถาเปนอาชีพที่ ทำใหคุณภาพคนคุณภาพสังคมดอยลงหรือทำใหกิเลส คนมากขึ้น ถางานมีผลอยางนี้หรือมุงที่จะเกิดผลอยาง นี้ มันก็จะเปนปฏิปกษกับสัมมาอาชีพ 28: ธรรม เอาการเอางาน

๑๖ ถาม ทำอยา งไรจงึ จะปลกู ฝง ฉนั ทะในการทำงาน บางครง้ั ทำงานประสบอปุ สรรคยากๆ หนกั ๆ ทำใหท อ แท จะปลกุ เรา ตวั เองใหเ กดิ กำลงั ใจ มงุ มน่ั ฝา ฟน ปญ หาไดอ ยา งไรครบั ตอบ ตอ งตัง้ เปา ใหต วั เองเปน คนใจสู เปน เปา หมายชวี ติ อยา งหนึ่ง คือการตัง้ เปา หมายนีส่ ำคัญมาก ตอนอาตมา ชวยกำหนดคุณธรรม ๑๒ ประการของนักเรียนวิถีพุทธ๒ ก็ไดยกเรื่อง “ใจสู” เปนเปาหมายหนึ่งทีเดียว เพราะถา เราถือวาเปนสิ่งที่เราตองการในชีวิต ก็ถือวาผลสำเร็จ ในชีวิตขอหนึ่งคือการเปนคนใจสู ไมยอมแพ มีปญหา อยางไรก็ไมเบื่อหนาย อยูตรงนั้นแหละจนกระทั่งเรา ฟนฝาอุปสรรคไดชัยชนะ เมื่อเราเกิดปญหา แตในขณะ เดียวกันใหม องวาเรากำลังฝกในการเปนคนใจสู คือรูสึก มคี วามสขุ ทกี่ ำลังจะไดส ิง่ ทตี่ ัวเองอยากไดใ นชวี ติ คอื คน ๒ คุณธรรมนักเรียนวิถีพุทธ ๑๒ ประการ ไดแ ก ๑. สำรวมระวงั อินทรยี  (อนิ ทรยี สงั วร ระวงั รักษา ตา หู จมกู ล้ิน กาย ใจ) ๒. รจู กั พอ รูจักพอดี (มตั ตญั ุตา) ๓. ไมเ บยี ดเบยี น (อวิหิงสา) ๔. อดทน ใจสู (ขนั ต)ิ ๕. ใฝร ู ใฝด ี ใฝค วามจรงิ (ฉนั ทะ) ๖. พดู จริง ทำจริง จริงใจ (สจั จะ) ๗. ขยนั ไมเ กยี จคราน (วริ ิยะ ชาคาริยานโุ ยค) ๘. เสยี สละ (จาคะ) ๙. ใจเออื้ หรือมนี ้ำใจ (พรหมวิหารสี่ เมตตา กรณุ า มุทติ า อเุ บกขา อันเปน คณุ ธรรมภายใน) (สงั คหวตั ถุสี่ ทาน ปย วาจา อตั ถจรยิ า สมานตั ตตา อนั เปนคุณธรรมภายนอก) ๑๐. มสี ติ ๑๑. จติ แนวแน (สมาธ)ิ ๑๒. คดิ เปน (โยนิโสมนสิการ) ชยสาโร ภกิ ขุ 29

ไมแพ ไมยอมแพตอปญหา คนใจสู ภายในความทุกข ที่เกิดขึ้นก็ยังมีความสุขอยูดวยวา กำลังไดสิ่งที่อยากได ถึงจะยากก็จริง แตวากำลังไดคุณธรรมขอสำคัญ เร่ือง การ ปลูก ฝง ฉันทะ จะ เกิด จาก โยนิโส มนสิการ ความสามารถท่ีจะเปลี่ยนแนวความคิด ใหเปนความคิดที่ทำใหเกิดกำลังใจ อยาไปคิดใน ทางที่จะบั่นทอนกำลังใจ งานน้ีมันมีปญหามากมาย ก็ดูวาถาไมแกไขแตปลอย ถามวาปลอยแลวมันจะดี หรอื เราก็ตอ งแก แตสว นมากท่จี ะทำใหเ ราหมดกำลัง ใจไมใ ชต วั ปญ หา แตม นั เปน การคดิ เรอื่ งปญ หาวา ปญ หา น้ีถาเราแกไมไดเด๋ียวตองใหคนออก และถาใหคนออก คนตกงานกจ็ ะสงสารเขา คนน้นั เขากำลงั เดือดรอ นเรื่อง เงินเรือ่ งทองอยแู ลว เรือ่ งน้ีถาเราไมแกเดยี๋ วตอไปคูแขง เขาก็จะไดงาน เราก็จะไมมีงาน ถาไมมีงาน....คือจะคิด ปรุงแตงตางๆ นานา ดวยความเปนหวงเรื่องปญหา แต ในกระบวนการการแกปญหาเองก็อาจจะมีความสนุก อยูด ว ย การแกปญหาคือเนนทีละข้ันทีละตอน เรามีสติ ในแตละขั้นท่ีเรากาวไป ความทุกขสวนหนึ่งอยูที่การ ครนุ คดิ เรอื่ งปญ หามากกวา ตวั ปญ หา คอื ครนุ คดิ ดว ย ปรุงแตง ดวย 30 : ธรรม เอาการเอางาน

๑๗ ถาม ในสถานทท่ี ำงานเราควรทำตัวอยางไร ไมใหเปน ที่ ตฉิ นิ นินทาของผูอนื่ ครับ ตอบ พระพทุ ธเจา ทา นสอนวา คนพดู มากเขากน็ นิ ทา คน พดู นอยเขากน็ ินทา คนไมพ ูดเลยเขาก็นนิ ทา ไมม ีใครใน โลกนท้ี เี่ ขาไมนนิ ทา อยา ไปหวงั เลยวา จะทำงานโดยไมมี ใครนนิ ทา อยาไปคดิ วาถาเราทำงานแบบดีเลิศประเสริฐ ไมมีขอบกพรองแมแตขอเดียวแลวคงจะพนจากการ นนิ ทา ไมเ ลย ในการนนิ ทาผนู นิ ทาก็มีเจตนาตา งๆ บางที เขาอาจจะไมชอบเรา หรืออิจฉาเรา เขาจะหาอะไรมา นินทาเราได ท้งั ๆ ทีไ่ มจ ริงกใ็ สรา ยเราได ถา เปน คนเกงก็ แนน อนคอื โทษของความเกง คอื ตอ งมคี นอจิ ฉา คนอจิ ฉา แลวเขาอยากจะทำใหคนที่เคารพเราเสียศรัทธา เพราะ ฉะนนั้ ก็ตอ งหาอะไรมาวาเราจนได การทเ่ี ราทำดที กุ ประการไมใ ชว า ปลอดภยั แลว ไมม ี ใครนินทาเราได ใช ถา โลกนถี้ ูกตอง ถา โลกน้ียุตธิ รรมก็ ใช แตโลกนี้มนั ไมยตุ ธิ รรม โลกนี้เปน โลกของคนมกี เิ ลส เพราะฉะนั้นตองยอมรับ แตในขณะเดียวกันถาหากวา เราทำดีท่ีสุดท่ีเราทำได เมื่อเราถูกนินทาในส่ิงท่ีไมจริง ชยสาโร ภิกขุ 31

ใจหนง่ึ กส็ บายใจวา ไมใ ช เราก็คอยชี้แจงตามความเปน จริงในเวลาอันสมควร แตถาหากวาเรามีขอบกพรองอยู แลว เขามานินทา ถงึ จะเรือ่ งนน้ั ไมจรงิ เราก็รูว าเรอื่ งอนื่ ท่ี เปนจริงกม็ ีอยเู หมือนกนั มันก็เลยทุกขไ ด เราถือวานินทาเปนสวนหนึ่งของโลก สรรเสริญ อยูที่ไหนนินทาอยูท่ีนั่น โลกมนุษยเปนโลกที่ตองมีท้ัง สองอยา ง แมแตพระพทุ ธเจาก็มีคนสรรเสริญดวยนินทา ดวย พระอริยเจาทั้งหลายก็เหมือนกัน พระอริยเจาไม ไดทำอะไรผิดกม็ คี นเขา ใจทา นผิด จบั คำพดู ของทานไป บิดเบอื น หรือวาจำผิดแลว กไ็ ปพดู ตอ ทำใหทา นเปนท่ี ตำหนิตเิ ตยี นก็มี มันธรรมดาของโลก ๑๘ ถาม แตประเด็นคงไมไดอยูท่ีวาใครจะนินทาวาอยางไร เรากไ็ มส นใจ ปลอ ยไปเลย คงตองหยบิ มาวิเคราะหด วย เพ่ือเปนบทเรยี น ใชไหมครับ ตอบ ก็ใชบางทีเปนเรื่องจริง เราไมสนใจเลยมันก็นา เสียดาย เพราะวาผลดีของการอยูในหมูอยางหน่ึงก็คือ เขาสามารถจะชี้ขุมทรัพยของเราไดใชไหม เราก็ตองมี 32 : ธรรม เอาการเอางาน

จุดบอดแนนอน แตถา เราอยูคนเดียวเรากไ็ มเหน็ อยูจน วนั ตายเรากย็ งั ไมเ หน็ ถา อยกู บั เพอื่ นเวลาคนชใ้ี หเ ราเหน็ จดุ บอดของตวั เอง เรากค็ งไมช อบ แตท จี่ รงิ ถา พดู ในภาพ รวมของชวี ิตก็เปน สิ่งท่ีมปี ระโยชน ๑๙ ถาม อีกอยางหน่ึงก็คงจะขึ้นอยูกับวาใครเปนผูพูดดวย ใชไหมครับ สมมติวาใกลชิดกับเราขนาดไหน ถายิ่งใกล มากก็อาจจะยงิ่ รสู ึกมาก ตอบ ใช มนั อยทู ว่ี า ผนู นิ ทานน้ั มคี วามหมายกบั เราอยา งไร คอื ถา เปน คนทเ่ี ราถอื วา ตำ่ กวา เรา เขานนิ ทาเรากเ็ ฉย ๆ ไม คอ ยรสู กึ อะไร แตถ า เปน คนทเ่ี ราเคารพนบั ถอื ตอ งการใหท า น มองเราในแงด ี ถา ทา นกลบั มองเราในแงร า ย เรากจ็ ะทกุ ข มาก แตส ง่ิ ทเ่ี ราควรจะระลกึ อยกู ค็ อื บางทคี นเปน ศตั รแู ละ คนมเี จตนารา ย บางทเี ขากน็ นิ ทาในเรอ่ื งจรงิ กไ็ ด คอื ไมใ ช วา เพราะเขาไมช อบเรา หรอื เพราะเขาอจิ ฉาเรา คำตำหนิ เราตอ งผดิ เสมอไปไมใ ชใ สร า ยเสมอไป เขาอาจจะหยบิ เอา ความจรงิ มาวา เรากไ็ ด ฉะนน้ั เราตอ งพรอ มทจ่ี ะวางใจเปน กลางเปน อเุ บกขาในการวเิ คราะหส ง่ิ ทพ่ี ดู วา ใชห รอื ไมใ ช ชยสาโร ภกิ ขุ 33

๒๐ ถาม ผูบ ริหารองคก ารควรมนี โยบายอยางไร เพ่อื ใหเ กดิ ความสมานสามัคคีในหมูพนักงานและเพื่อนรวมงานท้ัง ปวงครบั ตอบ ประการหนง่ึ กอ็ ยทู ว่ี า ผบู รหิ ารตอ งไมล ำเอยี ง ไมอ คติ ตอ ใคร ตอ งยตุ ธิ รรม ถงึ แมว า จะมีความรสู กึ วา ชอบคน นน้ั ไมช อบคนนก้ี ต็ าม เรอ่ื งธรรมดา แตอ ยา ใหแ สดงออก จนกระทง่ั เกดิ ความอจิ ฉากนั ภายในหมลู กู นอ งในผใู ตก าร บงั คบั บญั ชา และบรหิ ารดว ยการเปน ตวั อยา งทด่ี ี เรอ่ื งการ พดู การแสดงออก การทย่ี กความสมานสามคั คขี น้ึ มาเปน อดุ มการณ คอื ไมไ ดเ อาผลผลติ ของบรษิ ทั หรอื วา สง่ิ ทว่ี ดั ได เปน เครอ่ื งตดั สนิ วา กจิ กรรมสถาบนั บรษิ ทั ของเรากา วหนา เพราะวา กำไรเพม่ิ ขน้ึ อยา งนน้ั อยา งน้ี อนั นน้ั กเ็ ปน แคส ว น หนง่ึ หรอื ประเดน็ หนง่ึ แตว า เราควรจะถอื วา ความสขุ ของ คนงาน ถงึ แมว า จะวดั ไมไ ดว า กห่ี นว ยๆ กเ็ ปน สว นหนง่ึ ใน ความสำเรจ็ ของสถาบนั อาตมาเคยบอกวา ความสามคั คีมนั มีสองประเภท ความ สามัคคี ของ นัก ปราชญ และ ความ สามัคคี ของ อนั ธพาล ความสามคั คขี องอนั ธพาลกค็ อื “คณุ ไมว า ฉนั 34: ธรรม เอาการเอางาน

ฉนั จะไมว า คณุ ” อนั นก้ี ส็ ามคั คไี ด สามคั คแี บบไมพ ดู ใน สง่ิ ทไ่ี มด ี แตค วามสามคั คขี องนกั ปราชญค อื “ผมมอี ะไรไม ดงี าม ชว ยชแ้ี นะผมดว ย และถา คณุ ทำอะไรๆ ไมถ กู ตอ ง ผมขออนญุ าตบอกและหวงั วา คณุ จะไมโ กรธ” คอื สามคั คี กนั เพราะวา แลกเปลย่ี นความรสู กึ นกึ คดิ มมุ มองทกุ สง่ิ ทกุ อยา งดว ยความเคารพ ใหข อ มลู ใหเ สยี งสะทอ นกลบั ถา เราเขา ใจวา การใหเ สยี งสะทอ นจะเกดิ ผลกระทบ ถา เกดิ ผลกระทบแลว มนั จะเสยี ความสามคั คี เพราะฉะนน้ั ไมพ ดู ดกี วา อนั นน้ั กเ็ ปน ความคดิ ผดิ ความคดิ ทม่ี ผี ลรา ย ตอ สถาบนั ในระยะยาวในความสมานสามคั คใี นระยะยาว นม้ี นั อาจจะตอ งมคี ลน่ื มนั จะตอ งมบี างชว งทไ่ี มส ามคั คีแต เพอ่ื ความสามคั คใี นระยะยาว คอื บางอยา งดใู กลๆ มนั กด็ ู วนุ วายถา ถอนออกมากด็ สู งบบา ง ถา เราอยใู กลเ ขา ไปแลว โอย ไมไ ดห รอก เดย๋ี วเขาจะไมพ อใจ เดย๋ี วมนั จะอยา งนน้ั อยา งน้ี แตถ า ไมพ ดู แลว ในระยะยาวน้ี ยง่ิ ไมส ามคั คกี นั ใหญ ยง่ิ ไมไ วว างใจกนั ใหญ ชยสาโร ภิกขุ 35

๒๑ ถาม ถา อยใู นองคก ารทเ่ี พอ่ื นรว มงานกบั ผบู รหิ ารมศี ลี ไม เสมอกนั การทเ่ี ราบอกวา เราควรจะเปน ชมุ ชนของคนทว่ี า ถา คณุ มอี ะไรคณุ บอกผม ผมมอี ะไรผมจะบอกคณุ ปรากฏ วา มนั อาจจะเปน อยฝู า ยเดยี ว พอบอกเขา ก็เกดิ โกรธขน้ึ มา เราจะทำอยา งไรทจ่ี ะสรา งบรรยากาศใหเ ปน ชมุ ชนของ กลั ยาณมติ รทว่ี า เปน สามคั คขี องปราชญท แ่ี ทจ รงิ ตอบ อันนี้ไมใชเร่ืองท่ีจะบังคับได มันอยูที่วาผูบริหาร ก็เรียกประชุม บอกวานี่คือความคิดของผม ผมอยาก จะสรางบรรยากาศที่เราเปนกัลยาณมิตรตอกัน หรือวา เราสามารถอยูอยางสมานสามัคคีแบบนักปราชญอยาง ที่พระพุทธเจาทานสอน โดยถือหลักใหขอมูลซ่ึงกันและ กัน ไมตำหนิติเตียนแตวาเปดเผยความรูสึกความคิด ความเหน็ อะไรตา งๆ ดว ยความเคารพซง่ึ กนั และกนั ถงึ แมว าเราไมได ๑๐๐ เปอรเซน็ ต เพราะวาเราตางคนตาง มอี ัตตามกี ิเลส แตอยา งนอยถา เราถอื เปน หลกั การ เปน อุดมการณของหนวยงาน มใี ครวาอะไรไหม คือมันตอ ง ตกลงเปนเอกฉนั ทอยูในทปี่ ระชุมกอน ถา หากวาบางคน ถอื หลักน้ี บางคนไมถ อื ก็คงไมไ ดผ ลแนนอน 36 : ธรรม เอาการเอางาน