ลงิ ก์ Meet https://meet.google.com/lookup/ apra7jnese บทท่ี 2 ปจั จยั ท่มี ีความสาคัญตอ่ สุขภาพ โดย อ.ดร.สุรชาติ สิทธปิ กรณ์
บทที่ 2 ปจั จยั ท่มี คี วามสาคัญต่อสุขภาพ อ.ดร.สุรชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม
บทนา สขุ ภาพเปน็ เรือ่ งทีส่ าคัญ สุขภาพเน้นความสุขมี ความหมายทางบวก มีผูใ้ หค้ าจากัดความไวม้ ากมาย WHO ให้ ความหมายของ สุขภาพ คอื สภาวะของความสมบรู ณข์ อง ร่างกาย จิตใจ รวมท้ังการดารงชวี ิตอยูใ่ นสงั คมดว้ ยดี การปรบั ปรงุ ส่งเสริม/ดารงสขุ ภาพเปน็ หนา้ ทแี่ ละความ รับผิดชอบของบคุ คลท่พี ึงมตี ่อตนเอง การจะมีภาวะสขุ ภาพที่พงึ ปรารถนานนั้ บคุ คลจะต้องมแี นวคดิ ทถ่ี กู ต้องและเป็นระบบใน เรือ่ งสขุ ภาพ
วัตถุประสงค์ 1. อธบิ ายปัจจัยภายในทสี่ าคญั ตอ่ สขุ ภาพ ได้แก่ พนั ธุกรรม เช้อื ชาติ อายุ เพศ พฤตกิ รรมสุขภาพ สุขภาพจิต ได้ถกู ต้อง 2. อธิบายปจั จยั ภายนอกท่ีสาคญั ตอ่ สขุ ภาพ ไดแ้ ก่ สภาพ ภูมศิ าสตร์และภูมอิ ากาศ น้า เสียง ส่ิงปฏกิ ลู และขยะมูลฝอย ระบบ เศรษฐกจิ และการประกอบอาชีพ การเปลี่ยนแปลงดา้ นประชากร การศกึ ษา และการเปล่ยี นแปลงดา้ นเทคโนโลยสี ารสนเทศได้ถูกต้อง 3. อธิบายระบบบรกิ ารสุขภาพทสี่ าคญั ต่อสขุ ภาพไดถ้ ูกต้อง
ปัจจยั ที่มคี วามสาคญั ต่อสขุ ภาพ แบ่งเป็น 3 ปจั จัย คอื 1. ปจั จยั ภายใน (Internal Factors) 2. ปจั จัยภายนอก (External Factors) 3. ระบบบรกิ ารสุขภาพ (Health Service System)
ปัจจัยท่ีมีความสาคญั ตอ่ สขุ ภาพ 1. ปัจจยั ภายใน (Internal Factors) ตัวบคุ คล มีความสาคัญต่อการดูแลสขุ ภาพและสง่ เสรมิ สุขภาพ ขึน้ กับทัศนคติ ความรู้ วิธีการปฏบิ ัติตวั ซงึ่ คนอน่ื /เทคโนโลยีต่างๆ ไม่ สามารถปฏบิ ัตแิ ทนได้ เป็นเพยี งการสนับสนุน เกือ้ กูลเท่าน้ัน 1.1 พนั ธุกรรม (Genetic) 1.2 เชอื้ ชาติ (Race) 1.3 อายุ (Age) 1.4 เพศ (Sex) 1.5 พฤติกรรมสุขภาพ (Health Behaviors) 1.6 สุขภาพจิต (Mental Health)
ปจั จัยทม่ี คี วามสาคัญตอ่ สุขภาพ 1.1 พันธกุ รรม (Genetic) - คน หลีกเลีย่ งไม่ได้ ถ่ายทอดพนั ธุกรรม - ยีน (Gene)พ่อ/แม่ ถ่ายทอดทางพนั ธกุ รรมใหแ้ ก่ บุตร หลาน เชน่ - ความสูง/ต่า สีผวิ (ขาว/ดา) - เสน้ ผม (ดา น้าตาล ผมหยิก ผมตรง) - สีของตา (ฟ้า น้าตาล) - ชนิดของหมเู่ ลอื ด (A, B, O, AB) และหมู่เลอื ด Rh+, Rh- - ระดบั สตปิ ัญญา - ลกั ษณะผิดปกติของยีน เช่น สมองชา้ กวา่ ปกติ ศรี ษะลา้ น โรคเบาหวาน โรคหัวใจบางชนดิ โรคเลือด โลหิตจางชนิด Sickle cell anemia ธาลัสซีเมยี โรคมะเร็งบางชนดิ
ปจั จยั ทมี่ ีความสาคญั ตอ่ สขุ ภาพ 1.1 พันธกุ รรม (Genetic) ลักษณะและคารโิ อไทป์ของกล่มุ อาการดาวน์ ลักษณะเมด็ เลอื ดแดงและใบหนา้ ผเู้ ป็นทาลัสซเี มยี เม็ดเลือดแดงมีรูปรา่ งผดิ ปกติและอายสุ ั้น
ปจั จัยทม่ี คี วามสาคญั ต่อสขุ ภาพ 1.2 เชอ้ื ชาติ (Race) ทาให้มีโอกาสหรอื แนวโนม้ ตอ่ การเจบ็ ปว่ ยบางชนิดได้งา่ ย - คนผิวดาจะมีความตา้ นทานต่อไขม้ าเลเรยี - ชนเชื้อชาติอเมรกิ นั มโี อกาสเปน็ โรคเบาหวาน ความดนั โลหิตสงู และโรคหลอดเลอื ดหัวใจได้
ปัจจัยท่มี ีความสาคัญตอ่ สขุ ภาพ 1.3 อายุ (Age) - อายตุ า่ งกัน ความสัมพันธต์ อ่ การเกดิ โรคแตกตา่ งกนั เชน่ - ทารกและเดก็ กาลงั โต พฒั นาการของอวัยวะตา่ งๆ จงึ มี ภูมคิ ้มุ กนั ตา่ เสยี่ งต่อการเกดิ โรค เชน่ - โรคหดั เชื้อ Virus 2-14 ปี - คางทูม เช้อื Virus 5-15 ปี - คอตีบ เช้อื Bacteria 1-10 ปี - ไอกรน Bacteria 2-6 ปี - ไขอ้ ีสกุ อใี ส เชอ้ื Virus เด็ก > ผูใ้ หญ่ - ต่อมทอมซิลอักเสบ Bacteria วัยเรยี น - โปลิโอ - พยาธิเส้นด้าย ในเดก็ เล็ก - ไขเ้ ลือดออก
ปจั จัยทมี่ คี วามสาคัญตอ่ สขุ ภาพ 1.3 อายุ (Age) วัยรนุ่ การเจริญอยา่ งสมบรู ณ์ ฮอรโ์ มนในร่างกายเพิ่มมากขน้ึ มกั ไม่ คอ่ ยเจ็บป่วย เปน็ วยั ท่คี กึ คะนอง โรคที่เกิดขนึ้ เกดิ จากพฤติกรรม - โรคตดิ เชื้อทางเพศสัมพนั ธ:์ โรคซิฟิลิส หนองใน เอดส์ โรคทเ่ี กดิ จากการสบู บหุ รี่ ดืม่ สรุ า
ปจั จยั ท่มี คี วามสาคญั ตอ่ สขุ ภาพ 1.3 อายุ (Age) วัยกลางคนหรอื วัยผู้ใหญ่ - ส่วนใหญ่โรคที่เกยี่ วขอ้ งกับแพ้ภมู ิฯตัวเอง เชน่ โรค SLE และมะเร็ง เช่น มะเรง็ รังไข่ มะเรง็ ปากมดลูก มะเร็งลาไส้ มะเรง็ ปอด และโรคทเี่ กิดจากการสบู บุหร่ี ดม่ื สรุ า โรค SLE
ปจั จยั ทีม่ ีความสาคญั ตอ่ สขุ ภาพ 1.3 อายุ (Age) ผ้สู ูงอายุ ร้อยละ 50 ป่วยโรคหวั ใจและหลอดเลือด - อายุทีเ่ พมิ่ ขน้ึ สะสมของไขมันในหลอดเลอื ดแคลเซยี มเกาะ และความเสอื่ มของหลอดเลอื ด หลอดเลอื ดหวั ใจยดึ หยุ่นลดลง - การขาดฮอรโ์ มนในผ้สู งู อายหุ ญิง - ความเสอื่ มในการรับรสู้ ่งิ แวดล้อม เชน่ สายตา หู ความจา ทา ใหพ้ บภาวะซึมเศร้าในผสู้ งู อายไุ ด้
ปัจจัยท่ีมคี วามสาคัญตอ่ สุขภาพ 1.4 เพศ (Sex) โรคบางโรคมกั เกิดกับเพศใดเพศหนึ่ง เชน่ - หญิง นิ่วในถงุ น้าดี โรคของต่อมไทรอยด์ โรคกระดกู พรนุ โรคข้ออกั เสบรมู าตอยด์ โรคมะเรง็ เตา้ นม - ชาย กระเพาะอาหารอักเสบ ไส้เล่อื น โรคทางเดนิ หายใจ รดิ สีดวงทวาร มะเร็งตบั
ปจั จัยทีม่ คี วามสาคัญต่อสขุ ภาพ 1.5 พฤติกรรมสุขภาพ (Health Behaviors) พฤตกิ รรมสขุ ภาพ การกระทาและไม่กระทา การปฏบิ ัติ ของตนเองที่มผี ลตอ่ สุขภาพ ผลจากการเรียนรู้ของคนเปน็ สาคัญ 1. พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร - กินอาหารไมม่ ีประโยชน์ เชน่ อาหารจานด่วน ขนมกรบุ กรอบ/อาหารกล่องมี ส่วนประกอบไขมัน แป้ง โซเดียม สารปรงุ รสมากไป ดังนั้น ควรได้รบั สารอาหารเพยี งพอต่อความต้องการของร่างกาย ครบ ตามมาตรฐาน ประกอบด้วยอาหารหลัก 5 หมู่ - เลอื กอาหารทยี่ ่อยงา่ ย ปรงุ สุกใหม่ๆและสะอาด ควรหลีกเลย่ี ง ได้แก่ ข้าวขัดสี เคม็ จัด หวานจัด ไขมนั สงู ใส่สี สารกันบดู หมกั ดอง ปิง้ /ย่างไหม้เกรียม
1.5 พฤติกรรปมจัสจขุ ัยภทา่ีมพีคว(HามeสalาtคhัญBตe่อhaสvุขiภoาrsพ) ประโยชน์ของการบริโภคอาหาร - รา่ งกายมีการเจรญิ เติบโต - พฒั นาการสมวัย - ด้านกลา้ มเนื้อ การใชแ้ ขนขา ด้านการพูด - เสรมิ สรา้ งรา่ งกายให้เป็นปกติ - สตรรี ะยะตง้ั ครรภ์ - ทารกในครรภ์มกี ารสร้างอวยั วะทสี่ มบูรณ์ - มีความต้านทานโรค ป้องกันเชือ้ โรค - ให้ความอบอ่นุ แก่ร่างกาย เปน็ พลงั งานทดแทนในยามเจบ็ ป่วย - มีสมรรถภาพและประสิทธภิ าพในการปฏบิ ตั ิงาน
1.5 พฤตกิ รรปมจัสจขุ ัยภทาม่ี พีคว(Hามeสalาtคhญั Bตeอ่haสvขุ iภoาrsพ) ปัญหาที่พบเกย่ี วกบั การบรโิ ภคอาหารมีดงั นี้ - รับประทานไม่เพยี งพอ อวัยวะต่างๆทางานผิดปกติ สาเหตุอาจมาจากความเคยชนิ /ขนบธรรมเนียมประเพณี /ความเชอ่ื เชน่ การกนิ อาหารแสลงในหญงิ หลังคลอด ความยากจน ภยั ธรรมชาติ - การดูดซมึ อาหารผิดปกติ เช่น ลาไส้ตดิ เชื้อจากการผา่ ตัด หรอื มีเชือ้ โรคแปลกปลอมในระบบดูดซมึ อาหาร
ความเช่ือด้านสุขภาพ (Health Belief) เชอื่ ว่าถ้ารับประทานไขข่ ณะที่เป็นแผล จะทาให้แผลน้ันเปน็ แผลเปน็ ท่นี า่ เกลียดเมือ่ หาย ถา้ รับประทานข้าวเหนียวจะทาให้แผลกลายเปน็ แผลเปือ่ ย หญิงตง้ั ครรภ์ ถ้ารบั ประทานเนอื้ สัตวช์ นดิ ใด จะทาใหล้ กู มี พฤตกิ รรมเหมือนสัตวช์ นิดนั้น เชอ่ื ว่าการด่มื เบยี รว์ นั ละ 12 แกว้ จะช่วยปอ้ งกนั การติดเชอื้ ของลาไส้ เชือ่ วา่ ถ้าด่ืมน้ามะพรา้ วขณะมีประจาเดือน จะทาให้เลอื ดประจาเดือนหยดุ ไหลเป็นต้น
1.5 พฤติกรรปมจัสจุขัยภทาีม่ พีคว(HามeสalาtคhัญBตeอ่haสvุขiภoาrsพ) 2. การมพี ฤติกรรมเส่ียงทางเพศ - ทาใหเ้ กิดโรคตดิ ต่อทางเพศสมั พนั ธ์ - พฤติกรรมท่ไี มป่ ลอดภยั ทางเพศ เชน่ ไมใ่ สถ่ งุ ยางอนามยั มคี นู่ อน หลายคน มเี พศสัมพนั ธต์ ง้ั อายนุ ้อยๆ รกั รว่ มเพศ ชายรักชาย ใชบ้ ริการกับ สตรขี ายบรกิ ารทางเพศ - เกดิ ผลกระทบทางสุขภาพ โรคติดตอ่ เช่น ซิฟิลสิ เรมิ หดู หงอนไก่ หนองใน เอดส์ โรคไม่ติดตอ่ มะเรง็ ปากมดลูก
1.5 พฤตกิ รรปมจัสจขุ ยั ภทามี่ พีคว(Hามeสalาtคhญั Bตeอ่haสvขุ iภoาrsพ) 3. การออกกาลังกาย - สร้างสุขภาพใหแ้ ขง็ แรงสมบูรณ์ หัวใจและหลอดเลอื ดแข็งแรง - ช่วยใหค้ ล่องตัว กระฉับกระเฉง สดช่นื ลดความเครียด ลด ปญั หาการนอนไมห่ ลบั มีความอยากอาหาร ย่อยอาหาร - ชว่ ยสง่ เสรมิ สขุ ภาพจติ ใหด้ ยี ง่ิ ขน้ึ ป้องกันโรค/ลดอตั ราเส่ยี งการ เกิดโรคต่างๆ เช่น โรคอ้วน ความดนั โลหติ สงู หัวใจและหลอดเลือด - ออกกาลงั กาย ติดต่อ > 30 นาที ≥ สปั ดาหล์ ะ 3 วัน
1.5 พฤติกรรปมจัสจขุ ยั ภทามี่ พคี ว(Hามeสalาtคhญั Bตeอ่haสvุขiภoาrsพ) ประเภทของการออกกาลังกายแบ่งเปน็ 4 ประเภท ดังน้ีคือ 1. แอโรบิค รา่ งกายเคลอ่ื นไหวตลอด หัวใจและระบบไหลเวียนฯ ดขี ้นึ ว่ายน้า ถบี จักรยาน ว่ิงเหยาะๆ เตน้ แอโรบคิ 2. แอนแอโรคบิค ตอ้ งการใหอ้ อกซิเจนเพิม่ ขน้ึ ในชว่ งเวลาสน้ั ๆ ตามการออกแรงของกลา้ มเนอื้ เพิม่ ความแข็งแรงของกลา้ มเน้อื เฉพาะ สว่ นท่ฝี ึก เช่น นกั กฑี าฝกึ ว่ิง การยกน้าหนัก 3. เพื่อความแขง็ แรงและคงทน ของระบบกลา้ มเน้ือ เช่น การ ยกน้าหนัก การเพาะกาย 4. เพื่อเกิดการยืดหยนุ่ เคล่อื นไหวทาใหก้ ล้ามเนอ้ื และขอ้ ตอ่ ต่างๆ มคี วามยืดหยุ่นมากข้นึ เช่น การเตน้ ระบา โยคะ
1.5 พฤตกิ รรปมจัสจขุ ยั ภทา่ีมพคี ว(Hามeสalาtคhญั Bตe่อhaสvุขiภoาrsพ) ขัน้ ตอนการออกกาลังกายทมี่ ีความปลอดภัย ดังตอ่ ไปน้ี 1. ขน้ั การอบอุ่นร่างกาย (Warm up) เตรียมความพรอ้ ม ทาให้ กลา้ มเนือ้ เอ็น และขอ้ ต่อของรา่ งกาย มีความยดื หยนุ่ เตรียมพรอ้ ม สาหรับการออกกาลงั กาย ข้ันตอนนีค้ วรใช้เวลาประมาณ 5-10 นาที 2. ขนั้ การออกกาลังกาย (Conditioning) ออกกาลังตอ่ เนื่อง ใช้ เวลาประมาณ 20-30 นาที 3. ข้นั หลังออกกาลังกาย (Cool down) ข้ันตอนการลดการออก กาลงั กาย ควรใชเ้ วลาประมาณ 5-10 นาที
1.5 พฤตกิ รรปมจัสจขุ ัยภทาี่มพคี ว(HามeสalาtคhัญBตe่อhaสvุขiภoาrsพ) 4. ดม่ื สุรา สูบบหุ รี่ และการใช้สารเสพตดิ เพือ่ ลดความอว้ น การดื่มสุรา และการสบู บหุ ร่ี ทาใหเ้ กดิ โรค เช่น มะเรง็ ปอด ความดนั โลหิตสูง ถุงลมปอดโป่งพอง หลอดเลือดหัวใจแตก ตีบ ตนั สุราเป็นสาเหตุ เช่น โรคหวั ใจ ตับแข็ง ความดนั โลหติ สงู มะเร็งตับ ผลท่ี ตามมา ทรมานตอ่ รา่ งกายและจิตใจ สน้ิ เปลอื งค่าใชจ้ ่าย เกิดอุบัติเหตุ
1.5 พฤติกรรปมจัสจุขัยภทาม่ี พีคว(Hามeสalาtคhญั Bตeอ่haสvขุ iภoาrsพ) 4. การด่มื สุรา การสบู บุหรี่ และการใชส้ ารเสพติดเพื่อลดความอว้ น - วยั รุ่นมพี ฤติกรรมใชย้ า/ผลติ ภัณฑ์ลดน้าหนกั อย่างแพร่หลาย การศกึ ษาทผ่ี ่านมา อายุ 18-21 ปี กลุ่มที่เข้ารับบริการสถานลดนา้ หนกั มี พฤตกิ รรมการลดนา้ หนักโดยการใช้ยา และขอ้ มลู กองควบคุมวัตถุเสพตดิ (2553) พบว่า สถานพยาบาลเอกชน จัดยาลดความอว้ น ไว้เป็นชุด ประกอบด้วยยาประมาณ 1-6 รายการ 1 ใน 6 มียากลมุ่ ยา Amphetamine ออกฤทธิ์ กระตนุ้ ประสาทส่วนกลางและระบบประสาท ซมิ พาเธติก ทาให้เกดิ อาการเบอ่ื อาหาร มผี ลข้างเคยี ง เกิดอาการใจสัน่ กระวนกระวาย นอนไม่หลบั
1.5 พฤติกรรปมจัสจขุ ยั ภทามี่ พีคว(HามeสalาtคhัญBตe่อhaสvุขiภoาrsพ) 5. การขบั ถ่าย ผ้ทู ี่ถ่ายอุจจาระไมเ่ ป็นเวลา ถ่ายลาบาก อุจจาระแข็ง ต้องเบง่ ถ่าย มีโอกาสเสย่ี งต่อการป่วยเป็นโรครดิ สดี วงทวาร > คนท่ีมกี ารขบั ถา่ ยเป็นเวลาและถา่ ยสะดวก - พฤตกิ รรมการกลนั้ ปสั สาวะทาใหเ้ กิดเปน็ โรคตดิ เชอื้ ของกระเพาะปัสสาวะได้งา่ ย
1.5 พฤตกิ รรปมจัสจขุ ยั ภทาี่มพคี ว(Hามeสalาtคhญั Bตeอ่haสvขุ iภoาrsพ) 6. การนอนหลับพักผ่อน - ปกตคิ วรนอนพกั ประมาณ 6-8 ชั่วโมงในเวลากลางคืน - ผทู้ น่ี อนพกั ผ่อนไมเ่ พียงพอจะรูส้ ึกปวดศรี ษะ ควบคมุ สติไมไ่ ด้ ไมส่ นใจสิง่ แวดล้อม จะไมส่ ามารถควบคุมตนเองให้ทางานอย่างมี ประสิทธภิ าพได้ โดยเฉพาะหากต้องทางานท่ีมีความเส่ยี ง/ตอ้ งระวงั อนั ตราย เช่น ทางานเก่ียวกบั เคร่อื งจกั ร ขบั รถประจาทาง ซ่งึ อาจเกดิ อุบัตเิ หตไุ ด้
ปจั จยั ที่มีความสาคญั ตอ่ สุขภาพ 1.6 สขุ ภาพจติ (Mental Health) “สขุ ภาพจิต” สภาวะจิตใจทแ่ี สดงออก สดช่นื แจ่มใส ควบคมุ อารมณ์ให้ ม่นั คงเป็นปกติ สรา้ งสมั พนั ธภาพทด่ี กี บั บุคคลอ่นื และทาส่งิ สรา้ งสรรคไ์ ด้ใน สังคมและส่งิ แวดล้อมท่เี ปลย่ี นแปลง เมอ่ื มคี วามขัดแยง้ เกดิ ข้นึ บุคคลทส่ี ขุ ภาพจติ ดี ก็สามารถปรับจิตใจให้เกิด ความพอใจในผลทไ่ี ดร้ บั และพรอ้ มท่ีจะเผชญิ ปญั หาแทนทจ่ี ะหลีกหนีจากปัญหา (WHO, 1978) - สภาพท่ีไม่คงทข่ี ึน้ อยกู่ ับระดบั และความผันแปรต่าง ๆ - ความสามารถของบคุ คลในการสร้างสมั พนั ธภาพที่ดกี บั บคุ คลอืน่ - เมือ่ มคี วามขัดแย้งเกิดข้นึ สามารถปรับจิตใจและพรอ้ มที่จะเผชญิ ปัญหา แทนทจี่ ะหลกี หนีจากปัญหา - ใชค้ วามรู้สึกขัดแย้ง เปน็ แรงผลักดนั ให้ดารงตนอยู่ในสังคมได้
ปจั จยั ท่มี ีความสาคญั ต่อสขุ ภาพ ลกั ษณะของผูม้ ีภาวะสุขภาพจิตทดี่ ี 1. อารมณ์มัน่ คง และสามารถควบคมุ อารมณ์ได้ดี 2. ความตง้ั ใจและกระตือรือรน้ ในการทางาน ไมย่ อ่ ท้อเหนื่อยหน่าย 3. สดชืน่ ไมเ่ ครยี ด ไม่วติ กกังวลเกินไป อารมณ์ขนั บา้ งตามสมควร 4. ความรูส้ กึ ต่อผู้อน่ื ในแงด่ ี มองโลกในแงด่ ี 5. รู้จกั ตนเองดีและมคี วามเข้าใจผอู้ ่ืนดเี สมอ
ปจั จยั ท่ีมีความสาคัญต่อสุขภาพ ลักษณะของผมู้ ีภาวะสุขภาพจิตที่ดี 6. เป็นตวั ของตัวเอง และเชอื่ ม่นั ในตนเองอย่างมีเหตผุ ล 7. สามารถปรับตัวเข้ากบั สังคมและส่ิงแวดลอ้ มไดด้ ี 8. กล้าเผชิญกับปัญหา และตดั สินใจแก้ปัญหาไดอ้ ย่างถูกตอ้ ง 9. การแสดงออกอย่างเหมาะสม เมื่อมีความสะเทือนใจ 10. แสดงความยินดตี ่อผอู้ นื่ อย่างจริงใจเมือ่ ประสบความสาเรจ็
ปจั จยั ที่มคี วามสาคัญตอ่ สขุ ภาพ 11 วธิ ีการดูแลตนเองเพื่อปอ้ งกนั ปญั หาสุขภาพจิต 1. วางแผนครอบครวั และชีวติ ควบคุมรายรับ/จ่ายใหไ้ ด้ 2. ดูแลครอบครัวไมใ่ หต้ ิดสารเสพตดิ 3. รกั ษาสขุ ภาพกายใหส้ มบูรณอ์ ยู่เสมอ 4. ใชเ้ วลาวา่ งใหเ้ กิดประโยชน์ 5. ควบคุมอารมณ์ของตนเอง ไม่โกรธง่าย
การดแู ลตนเองเพื่อปอ้ งกนั ปปัจญัจัยทหีม่ คีาวสามขุ สาภคญัาพตอ่ จสขุ ติ ภาพ 6. เมอื่ เจอกับปญั หา ควรปรึกษาบุคคลที่ไว้วางใจได้ 7. ทาจติ ใจใหร้ ่าเรงิ มองโลกในแงด่ แี ละทศั นคติที่ดกี ับบคุ คลอื่น 8. ไมต่ ้งั ความหวังของชีวิตสงู เกนิ ไป
การดแู ลตนเองเพอื่ ปอ้ งกันปปัจจัญยั ทห่ีมคี าวสามขุสาภคัญาตพ่อสจุขิตภาพ 9. ยอมรบั สภาพความจริงในชีวิต ทุกสิ่งจะเกิดขนึ้ ตามสภาพ 10. ความรักใครป่ รองดองกัน ความอบอุน่ ในครอบครวั 11. สรา้ งบรรยากาศในการทางานให้เหมาะสม
ปัจจัยท่มี ีความสาคัญต่อสขุ ภาพ 2. ปจั จัยภายนอก (External Factors) 2.1 สภาพภูมศิ าสตรแ์ ละสภาพภมู ิอากาศ 2.2 นา้ 2.3 เสียง 2.4 สิ่งปฏกิ ลู และขยะมูลฝอย 2.5 ระบบเศรษฐกจิ และการประกอบอาชพี 2.6 การเปลี่ยนแปลงดา้ นประชากร 2.7 การศกึ ษา 2.8 การเปลยี่ นแปลงดา้ นเทคโนโลยีสารสนเทศ
ปัจจยั ท่มี ีความสาคญั ต่อสขุ ภาพ 2.1 สภาพภมู ิศาสตรแ์ ละสภาพภูมิอากาศ - ภูมิศาสตรท์ แี่ ตกตา่ งกนั ฤดกู าล อุณหภมู มิ ผี ลตอ่ สุขภาพ โดยตรง เช่น ตัง้ อยูแ่ ถบศนู ยส์ ตู ร มโี รคเขตรอ้ น ไดแ้ ก่ พยาธิต่างๆ มาลาเรยี - ภยั ธรรมชาติต่างๆ เช่น นา้ ทว่ ม แผน่ ดินไหว พายุ การ เปลี่ยนแปลงตามฤดกู าล เชน่ ฤดหู นาว ฤดูร้อน หากเปน็ ฤดูหนาว โรคทพ่ี บ บ่อยคือ โรคภูมแิ พ้ - อุณหภูมสิ ูง เชน่ ผดผ่ืน โรคลมแดด โรคทางเดินอาหาร - อุณหภมู ิท่ีหนาวเย็นเกนิ ไป โดยเฉพาะในเดก็ สูงอายุหรือผปู้ ว่ ย โรคเร้ือรัง โรคหัวใจ ความดันโลหิตสงู หอบหืด
ปจั จยั ท่ีมีความสาคญั ต่อสุขภาพ 2.2 น้า มนุษย์ต้องอาศยั น้าในการดารงชพี หากสารเคมเี จือปน เส่อื มคณุ ภาพจากสาเหตอุ ะไรก็ตาม เช่น การปล่อยน้าเสียจาก โรงงาน จะสง่ ผลกระทบต่อสขุ ภาพของบคุ คล เชน่ โรคทางเดิน อาหาร อุจจาระร่วง อาหารเปน็ พษิ โรคทางผวิ หนัง
ปจั จัยทมี่ ีความสาคัญตอ่ สุขภาพ 2.3 เสียง ระดับเสียงท่จี ะเป็นอนั ตรายต่อสุขภาพของบคุ คล ตาม เกณฑ์ขององคก์ ารอนามัยโลก คือ เสียงที่ดงั เกิน 85 dB(A): เดซิเบลเอ (โรงงานอตุ สาหกรรม) ไดแ้ ก่ อาการหอู อื้ หูหนวก แบบเฉียบพลัน ในกรณีที่ เสยี งมคี วามดังเปน็ คร้ังคราว อาจทาให้ขาดสมาธใิ นการ ทางาน เกดิ ความเครยี ดได้
ปจั จยั ทมี่ ีความสาคัญตอ่ สุขภาพ เสียง เสียงดังเกนิ 85 dB(A):
ปจั จยั ทีม่ คี วามสาคัญตอ่ สขุ ภาพ 2.4 สงิ่ ปฏกิ ูลและขยะมลู ฝอย - จาก รพ./หอ้ งปฏบิ ัติการตา่ งๆทใี่ ช้สารเคมี เป็นแหล่งกระจายของเชอ้ื โรคและสารเคมี สารพิษ กอ่ ให้เกดิ อนั ตรายต่อสุขภาพของบุคคล - แหลง่ เพาะพนั ธุส์ ตั ว์นาโรคต่างๆ ไดแ้ ก่ แมลงวนั แมลงสาบ หนู สตั ว์ นาโรค เชน่ โรคทางเดนิ อาหาร นอกจากเกิดโรคแล้ว ส่งิ ปฏิกูลและขยะมลู ฝอยยังเกดิ กลิ่นเหม็นเนา่ สภาพแวดล้อมไม่สวยงาม ส่งผลตอ่ จิตใจได้
ปจั จยั ทม่ี คี วามสาคัญต่อสุขภาพ 2.5 ระบบเศรษฐกจิ และการประกอบอาชพี ระบบเศรษฐกิจในประเทศเปน็ แบบผสม (รฐั มสี ่วนในการดาเนิน กิจกรรมทางเศรษฐกจิ หลายประการ) กจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ส่วนใหญเ่ ป็นของเอกชน ใชใ้ นทว่ั โลก ภาวะ วิกฤตเศรษฐกิจเป็นปจั จัยหนึง่ ท่สี ่งผลกระทบกับครวั เรอื น กาลังการบริโภคของครวั เรือนลดลง รายได้ทีล่ ดลงจากการถูก เลกิ จา้ ง/ลดชั่วโมงการทางาน และรายจา่ ยเพ่มิ ข้นึ ราคาสินค้าทเ่ี พ่ิมขึ้น กาลงั การบริโภคลดลง บริโภคสินค้าและบริการลดลง ก่อให้เกิด ภาวะขาดสารอาหารได้ สภาพเศรษฐกจิ และสงั คม/ สถานการณร์ อบขา้ ง อาจทาใหค้ รวั เรือนเกดิ ความเครยี ด ซึมเศร้า และปัญหาสขุ ภาพจิต
ปจั จยั ทีม่ คี วามสาคญั ต่อสขุ ภาพ 2.6 การเปล่ียนแปลงด้านประชากร โครงสร้างทางประชากรเปลีย่ น (จานวนและสดั ส่วนเปล่ียนแปลงจากเดมิ ) - โครงสร้างประชากร แบง่ เป็น 3 กลุ่ม - วยั เด็ก - วยั ทางาน - วัยสงู อายุ - การคาดการณ์สดั ส่วนประชากร พบวา่ วัยทางานจะเริม่ ลดลง ก่อนปี พ.ศ. 2563 และกลมุ่ คนสงู อายุจะเพิ่มมากข้ึน ส่งผล ใหเ้ กดิ ความแปรปรวน/ การเติบโตทางเศรษฐกจิ เกิดปญั หา - ผู้สงู อายุมเี พ่มิ ขึน้ ส่งผลต่อการดูแลสุขภาพของประเทศ ปญั หาสุขภาพของผสู้ งู อายุ คอื โรคเรือ้ รงั ความผิดปกติเกยี่ วกบั อวยั วะ เชน่ การมองเห็น การได้ยิน ความผิดปกตขิ องระบบประสาท
ปัจจยั ทม่ี ีความสาคัญต่อสขุ ภาพ 2.7 การศึกษา - การศึกษา จะช่วยใหบ้ คุ คลมีพฤติกรรมเก่ียวกับสขุ ภาพอยา่ ง ถูกตอ้ ง เชน่ รับประทานอาหาร ออกกาลงั กาย ปอ้ งกันอบุ ัตเิ หตุ พฤตกิ รรมเหลา่ น้จี ะติดตัวเป็นลกั ษณะนสิ ยั ท่กี อ่ ให้เกดิ ผลดีต่อ สุขภาพเม่ือเข้าสวู่ ัยผใู้ หญ่และผ้สู ูงอายุตอ่ ไป - การศึกษาทาใหม้ ีความรู้ในการดแู ลสุขภาพและป้องกนั โรค ยัง ทาให้รถู้ ึงสทิ ธิในการรักษา สามารถเขา้ ถึงระบบบริการสุขภาพได้
2.8 การเปล่ยี นแปลงด้านเทคโนโลยีและคอมพิวเตอร์ ส่งผลกระทบตอ่ สุขภาพ ทงั้ ด้านรา่ งกาย และด้านจติ ใจ และด้านสังคมผู้ใชม้ กั ไมร่ ตู้ วั วา่ เกดิ ปัญหาเหล่าน้นั ขน้ึ ตวั อย่างผลกระทบต่อร่างกายมดี งั นี้ 1. ดวงตา กลา้ มเนือ้ และระบบประสาท เกดิ อาการเมื่อยตา ตา เส่อื ม ปวดกลา้ มเนือ้ และปวดศีรษะ คลื่นไส้ เปน็ มาก ตาเสอื่ มลง ขณะใช้คอมฯดวงตาตอ้ งจ้องมองหนา้ จอท่มี ีตัวหนังสอื /ภาพกระพริบ ตลอดเวลา กลไกการกระพริบตาลดลง ทาให้ เกิดตาแห้ง
ปัจจัยทีม่ คี วามสาคัญตอ่ สขุ ภาพ 2. กลมุ่ อาการปวดข้อ (Carpal Tunnel Syndrome: CTS) เกดิ จากมีการกดทบั เส้นประสาทบรเิ วณ Phalen's test คอื ให้งอข้อมือ ข้อมอื พบในผทู้ ใ่ี ชค้ อมพวิ เตอร์นานๆ อาการของ 90 องศาเปน็ เวลา 1 นาที โรคกระดกู ข้อมือเจบ็ ปวด ข้อกระดกู นว้ิ มอื เสื่อม และชา อาจเกดิ พงั ผืดบรเิ วณข้อมอื หากปล่อย ท้ิงไวเ้ ปน็ เวลานานจะทาใหเ้ กดิ อาการชา จนไม่ สามารถหยิบของได้ Tinel's test เคาะบริเวณตรงกลาง ขอ้ มือ ปวดหรือลักษณะไฟชอ็ ต
2.8 การเปลีย่ นแปลงดา้ นเทคโนโลยแี ละคอมพวิ เตอร์ 3. โรคทเี่ กดิ จากการใชอ้ ปุ กรณค์ อมพิวเตอร์ เชอ้ื โรคจากมอื และนิ้ว คียบ์ อร์ด หนา้ จอ เชือ้ แบคทเี รีย/ไรฝุ่นได้ เกดิ การติดเชื้อในร่างกาย/ เกิดโรคภมู ิแพ้จากไรฝนุ่ ได้
2.8 การเปลี่ยนแปลงดา้ นเทคโนโลยีและคอมพวิ เตอร์ 4. อาการทนรอไมไ่ ด้ (Hurry Sickness) มักเกิดกบั ผู้ที่เลน่ อินเทอรเ์ น็ต ขี้เบ่ือ หงดุ หงิดงา่ ย ใจ ร้อน เครยี ดงา่ ย เชน่ ทนรอเครอ่ื งดาวนโ์ หลดนานๆ ไมไ่ ด้ กระวนกระวาย มีอาการมากๆ เขา้ ข่าย โรคประสาทได้ - พยายามควบคมุ อารมณต์ นเอง
2.8 การเปล่ยี นแปลงด้านเทคโนโลยีและคอมพวิ เตอร์ 5. ปญั หาปวดคอ ปวดบา่ ปวดไหล่ ปัญหาปวดหลงั - จากคีย์บอรด์ และเมาส์ไมอ่ ยู่ในระดบั เดียวกัน - ถ้าอยสู่ งู กวา่ เวลาใช้คีย์บอรด์ และเมาสน์ าน ๆ ไหลจ่ ะคอ่ ย ๆ ยก สูงขึ้นโดยอตั โนมัติ เพอื่ ให้แขนและมือจะได้ทางานถนัด การยกไหล่ข้นึ นาน ๆ กลา้ มเน้ือท่ียกไหลจ่ ะลา้ ปวดเมื่อยได้ ปวดต้งั แต่ไหล่ บ่า ถึงคอ - ขณะนง่ั ทาคอมพิวเตอรห์ ากเก้าอไ้ี ม่สงู พอดที ่เี ทา้ สามารถวางพ้นื ได้ ก็จะปวดเมอื่ ย
2.8 การเปลี่ยนแปลงด้านเทคโนโลยแี ละคอมพวิ เตอร์ 5. ปญั หาปวดคอ ปวดบา่ ปวดไหล่ ปญั หาปวดหลัง
3. ระบบบริการสุขภาพ (Health Service System) ผลจากการพฒั นาระบบบริการสุขภาพ/ ระบบบริการ สาธารณสขุ เพอื่ ใหเ้ กิดความเท่าเทยี ม และประชาชนทุกคนสามารถ เขา้ ถงึ ระบบบริการสขุ ภาพทไี่ ด้มาตรฐาน และมีความยั่งยนื องคป์ ระกอบของระบบบริการสขุ ภาพ ประกอบด้วย 3.1 การกระจายโครงสร้างพนื้ ฐานของบรกิ ารสาธารณสขุ ทง้ั รัฐและเอกชน กระจายครอบคลุมมากขนึ้ และการสร้าง หลักประกนั ด้านสุขภาพ ประชาชนมีสขุ ภาพดขี นึ้ ได้
3. ระบบบริการสุขภาพ (Health Service System) 3.2 โครงสร้างองคก์ ร การบรหิ ารงานสาธารณสุข จะต้องปรับองค์กรการทางานใหเ้ ล็กลง เน้นกระจายอานาจไปสู่ หน่วยปฏิบัติจะทาให้เกิดการปรับกระบวนการทางานให้ ตอบสนองต่อภาวะการมีสุขภาพดีของประชาชน
Search
