บทที่ 1 3-2562

ลงิ ก์ Meet https://meet.google.com/lookup/apra7jnese บทที่ 1 ความหมายและความสาคญั ของสุขภาพ โดย อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์

บทท่ี 1 ความหมายและความสาคญั ของสุขภาพ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม 3/2562

เน้อื หา 1. ความหมายและความสาคญั ของสขุ ภาพ 1.1 ความหมายสขุ ภาพ 1.2 ความสาคญั ของสุขภาพ 2. แนวคิดของการพฒั นาและสุขภาพกบั การพฒั นาประเทศ 3. สถานการณ์ปัญหาสุขภาพและโรคภยั ไขเ้ จ็บ

เม่อื จบการเรยี นการสอนชัว่ โมงนแ้ี ลว้ นสิ ิตสามารถ วัตถุประสงค์ 1. บอกความหมายและความสาคญั ของสุขภาพ 2. มีความรูแ้ ละเขา้ ใจแนวคิดของการพฒั นาและสุขภาพกับการพัฒนาประเทศ 3. ระบุสถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภยั ไขเ้ จ็บในประเทศไทยได้

1. ความหมายและความสาคัญของสุขภาพ  1.1 ความหมายสุขภาพ (Health) สุขภาพ \"ภาวะท่ีปราศจากโรคภัยไข้เจบ็ ” เช่น อาหารเพ่ือสุขภาพ การสูบบหุ รเ่ี ปน็ อันตรายต่อสขุ ภาพ\" (พจนานกุ รมฉบับราชบณั ฑติ สถาน พ.ศ. 2542)  กอ่ น พ.ศ. 2500 เราใช้คาว่าสุขภาพน้อยมาก เพราะขณะนั้นเราใช้คาวา่ “อนามัย” เรมิ่ ใช้ “สขุ ภาพ” แทน  สุขภาพ “ภาวะแหง่ ความสมบูรณ์ของรา่ งกาย จิตใจ และดารงชวี ิตอย่ใู นสังคมด้วยดี ไมใ่ ชเ่ พยี งแตค่ วามปราศจากโรค หรอื ทพุ พลภาพเท่านน้ั ” (Health is defined as a state complete physical, mental and social well-being and merely the absence of disease infirmity : (WHO องค์การอนามัยโลก) 2491

 1.1 ความหมายสุขภาพ (Health) (ตอ่ )  ที่ประชมุ สมัชชาองค์การอนามัยโลก พ.ศ. 2541 เพ่ิมคาวา่ “Spiritual Well-being” ในคาว่าสุขภาพ  สขุ ภาพแบบไทย “Intellectual Well-being” (สขุ ภาวะดา้ นปญั ญาและการ รู้คิด) แนวความคดิ สขุ ภาพ สุขภาวะ/ Well-being - ความสุข คือ ความเปน็ อสิ ระหรือการหลดุ พน้ จากความบบี คั้น ดังนนั้ สุขภาพ คือ สขุ ภาวะหรอื ความเปน็ อสิ ระหลดุ พน้ จากความบบี คน้ั ทางกายทางจติ ทางสังคม และทางปญั ญา

 1.1 ความหมายสุขภาพ (Health) (ตอ่ )  พระราชบญั ญตั ิสขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2550 ได้ให้ความหมายของคาว่า “สขุ ภาพ” หมายถงึ ภาวะของมนุษยท์ สี่ มบรู ณ์ทงั้ ทางกาย ทางจติ ทาง ปญั ญา และทางสงั คม เชือ่ มโยงกนั เปน็ องคร์ วมอยา่ งสมดลุ  ดังน้นั สขุ ภาพ หมายถงึ ภาวะของการดารงชวี ติ ทม่ี ีความสมบรู ณท์ งั้ ร่างกาย จิตใจรวมท้ังการอยรู่ ว่ มกนั ในสงั คมได้ดว้ ยดี อยู่บนพน้ื ฐาน ของคณุ ธรรม และการใชส้ ติปญั ญา

ความหมายสขุ ภาพในปัจจุบัน  มิไดห้ มายความเฉพาะสขุ ภาพกายและสขุ ภาพจิตเทา่ นน้ั แตร่ วมถึงสขุ ภาพสังคม และ สขุ ภาพจติ วญิ ญาณ สรปุ ว่าในความหมายของ \"สขุ ภาพ\" ในปจั จบุ นั มีองคป์ ระกอบ 4 สว่ น ด้วยกนั คอื 1. สุขภาพกาย (Physical Health) สภาพท่ดี ีของรา่ งกาย อวยั วะต่าง ๆ อยใู่ นสภาพที่ดี แข็งแรง สมบรู ณ์ ปราศจากโรคภยั ไข้เจบ็ รา่ งกายทางานได้ตามปกติ และ มีความสัมพันธ์กบั ทุกสว่ นเป็นอยา่ งดี และกอ่ ให้เกดิ ประสทิ ธภิ าพทดี่ ใี นการทางาน

2. สขุ ภาพจติ (Mental Health) สภาพของจติ ใจทค่ี วบคุมอารมณไ์ ด้ จิตใจเบกิ บานแจม่ ใส มใิ หเ้ กดิ ความคบั ขอ้ งใจหรอื ขดั แย้งในจิตใจ ปรบั ตวั เขา้ กบั สงั คมและสิ่งแวดลอ้ มไดอ้ ยา่ งมคี วามสขุ ควบคมุ อารมณไ์ ด้ เหมาะสมกบั สถานการณต์ ่าง ๆ ผู้มีสขุ ภาพจติ ดี ยอ่ มมีผลมาจากสขุ ภาพกายดดี ว้ ย ดงั ที่ John Lock ไดก้ ลา่ วไวว้ า่ “A Sound mind is in a sound body” “จติ ใจทแี่ จม่ ใส ย่อมอย่ใู นรา่ งกายทส่ี มบรู ณ์”

3. สขุ ภาพสงั คม (Social Health) บุคคลทม่ี ีสภาวะทางกายและจติ ใจทส่ี ขุ สมบรู ณ์ มสี ภาพของความเป็นอยหู่ รอื การ ดาเนนิ ชีวติ อยใู่ นสงั คมไดอ้ ยา่ งปกติสขุ ไม่ทาให้ผอู้ ื่น/สงั คมเดือดรอ้ น ปฏิสัมพนั ธ์ และปรบั ตวั ใหอ้ ยใู่ นสงั คมได้เปน็ อยา่ งดแี ละมคี วามสขุ 4. สขุ ภาพจติ วญิ ญาณ (Spiritual Health) สภาวะทดี่ ีของปญั ญาทีม่ คี วามรทู้ วั่ รูเ้ ท่าทันและความเขา้ ใจอยา่ งแยกได้ในเหตุผล แหง่ ความดคี วามชว่ั ความมปี ระโยชนแ์ ละความมโี ทษ ซ่งึ นาไปสคู่ วามมีจติ อนั ดงี าม และเอือ้ เฟอื้ เผอ่ื แผ่

มติ ิของสุขภาพ แบ่งเปน็ 4 มติ ิ 1. การส่งเสรมิ สขุ ภาพ กลไกการสรา้ งความเข้มแข็งให้แก่ สขุ ภาพกาย สุขภาพจติ สขุ ภาพสงั คม และสขุ ภาพจติ วญิ ญาณ 2. การปอ้ งกนั โรค มาตรการลดความเส่ียงการเกดิ โรค การสรา้ งภูมิคุ้มกันเฉพาะโรค ดว้ ยวธิ ีการต่างๆ เพ่ือมใิ ห้เกดิ โรคกาย โรคจิต โรคสังคม และโรคจติ วิญญาณ 3. การรกั ษาโรค เมอ่ื เกดิ โรคขนึ้ แล้ว เร่งวนิ จิ ฉยั โรค รีบให้การรักษาดว้ ยวธิ ที ไี่ ด้ผลดี ท่ีสุดและปลอดภัยท่ีสุด และสามารถให้การบรกิ ารรกั ษาได้ เพอ่ื ป้องกนั มใิ ห้เสียชีวิต 4. การฟนื้ ฟูสภาพ เมอ่ื ปว่ ยเป็นโรคแลว้ อาจเกดิ ความเสยี หายต่อการทางานของระบบ อวัยวะ/ทาใหพ้ ิการ ตอ้ งเรม่ิ มาตรการฟ้นื ฟูให้กลบั มามีสภาพใกล้เคยี งปกติทสี่ ุดเท่าทีจ่ ะทาได้

2. มติ ิของสขุ ภาพ ซ่อมสขุ ภาพ สร้างสุขภาพ การสง่ เสริมสขุ ภาพ การรกั ษาโรค การปอ้ งกนั โรค การฟน้ื ฟสู ภาพ \"การสรา้ งสขุ ภาพ\" ใหก้ บั ประชาชนโดยการส่งเสริมสุขภาพและปอ้ งกนั โรคจะมี ประสทิ ธผิ ลดีกว่าและประหยัดกวา่ \"การซอ่ มสขุ ภาพ\" อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

1.2 ความสาคญั ของสขุ ภาพ “อโรคยา ปรมาลาภา” “ความไมม่ โี รคเปน็ ลาภอนั ประเสรฐิ ” “สขุ ภาพคอื พรอนั ประเสรฐิ สดุ (Health is the greatest blessing of all)” “คนทมี่ ีสขุ ภาพดคี ือคนท่ีมีความหวงั และคนทมี่ คี วามหวงั คือคนทมี่ ที กุ สง่ิ ทกุ อยา่ ง (He who has health has hope and he who has hope has everything)” สขุ ภาพจะเปน็ เสมือนหน่ึงวถิ ที างหรือหนทางซ่ึงจะนาบุคคลไปสคู่ วามสุข และความสาเร็จต่างๆ นานาได้ อาหรับโบราณ

“สขุ ภาพมคี วามสาคัญกับการพฒั นา ประเทศอยา่ งไร” อ.ดร.สุรชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม

2. แนวคดิ ของการพฒั นาและสขุ ภาพกบั การพัฒนาประเทศ - การพัฒนาประเทศลาดับแรก ต้องพัฒนาคนหรอื ประชาชนในชาติถือวา่ เปน็ ทรัพยากรมนษุ ยท์ ี่มคี ุณคา่ อยา่ งยงิ่ - จดุ เรม่ิ ต้นของการพฒั นา มงุ่ ท่ีชุมชนจะต้องสร้างให้เกิดศักยภาพเกิดชุมชน เขม้ แข็งในการพฒั นาด้านความรู้ สขุ ภาพ และการมีส่วนรว่ มของชุมชนเพอ่ื ทาใหค้ น มีสุขภาพกายและจติ ดี การพัฒนาประเทศในดา้ นตา่ งๆ ทาให้ประเทศมกี าร พัฒนาและมีความเจรญิ รงุ่ เรอื ง อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

ความเช่ือมโยงของสขุ ภาพของคนในชุมชนกับระบบอ่ืนๆ ของประเทศ ก. ระบบการศกึ ษา คนทม่ี สี ขุ ภาพดี สมบูรณท์ ง้ั ทางด้านรา่ งกายและจติ ใจย่อมมีโอกาสไดร้ ับ การศึกษาที่ดี มกี ารพัฒนาตนเองและรจู้ กั ดูแลสขุ ภาพตนเอง ดูแลสุขภาพ ของตนเอง ครอบครวั ข. ผลผลติ ทางดา้ นการเกษตร การท่ไี ม่มีโรคภยั ไข้เจ็บทาใหก้ ารใช้แรงงานในภาคเกษตรกรรมดาเนินไปไดอ้ ย่าง เต็มที่ และมปี ระสิทธิภาพ ผลผลิตมาก อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

ความเชอื่ มโยงของสขุ ภาพของคนในชมุ ชนกบั ระบบอนื่ ๆ ของประเทศ ค. ระบบเศรษฐกจิ เมอื่ สุขภาพดีประกอบอาชีพได้ มรี ายได้ ใช้จา่ ยในครอบครวั ครอบครัวม่ันคง ประเทศชาตไิ ม่เสียดลุ การค้า ง. ระบบบรกิ ารสาธารณสขุ ตงั้ แต่แผนฉบับที่ 1 - ปจั จบุ นั - การขยายสถานบรกิ าร ปรับเปล่ยี นโครงสร้างหนว่ ยงาน เพมิ่ อัตรากาลังใช้ งบประมาณดาเนนิ งานแต่ละปจี านวนมาก ถ้าการดาเนนิ งานบรรลุวัตถุประสงค์ ประชาชนพึ่งตนเองด้านสุขภาพได้ การจัดบริการด้านสาธารณสขุ เปล่ยี นเปน็ ผู้ใหก้ ารสนบั สนนุ และแนะนา การใชง้ บประมาณดา้ นสาธารณสขุ จะลดลง อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สขุ ภาพไทยกบั การเปลีย่ นแปลงในสังคมไทย แนวโน้มของระบบสุขภาพไทยสมั พนั ธ์กบั การเปลี่ยนแปลงของปัจจัยแวดลอ้ มท่ีเป็นทุน ทางเศรษฐกจิ สงั คม ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดล้อม ส่งผลต่อสุขภาพภายในประเทศและ ภายใตก้ ระแสโลกาภวิ ัตน์ท่เี ปลยี่ นแปลงไปอย่างรวดเร็ว แบบแผนการดาเนนิ ชีวิต การบริโภค โครงสร้างประชากรและการเคล่ือนยา้ ย เทคโนโลยขี ้อมูลขา่ วสารการแพทย์และชีวภาพ ระบาด วทิ ยาใหม่ ความรนุ แรง ภัยพิบตั ิ และโรคอบุ ัติการณใ์ หม่ๆ การเปล่ียนแปลงด้านการเมอื งและ การบริหารของภาครฐั และการเปลย่ี นแปลงด้านธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ ม อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

แผนพัฒนาสุขภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) - แผนพฒั นาฯ ฉบับท่ี 1 จนถึง ฉบับท่ี 10 มีพัฒนาการมาอย่างต่อเนื่องภายใต้ สถานการณ์ เง่อื นไข และการเปลยี่ นแปลงในมิติต่าง ๆ ทัง้ ภายในและภายนอกประเทศ - แผนพฒั นาฯ ฉบับท่ี 8 (พ.ศ. 2540-2544) เป็นจดุ เปลย่ี นสาคญั ของการ วางแผนพฒั นาประเทศทใี่ ห้ความสาคัญกับการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนในสงั คม และมุ่งให้ “คนเป็นศูนยก์ ลางการพฒั นา” อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

แผนพัฒนาสขุ ภาพแห่งชาติ ฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2555-2559) - แผนพฒั นาฯ ฉบับที่ 9 (พ.ศ. 2545-2549) อัญเชญิ “ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง” นาทางในการพัฒนาและบรหิ ารประเทศ ควบค่ไู ปกับกระบวนทศั นก์ ารพฒั นาแบบ บูรณาการเปน็ องค์รวมท่มี ี “คนเปน็ ศนู ยก์ ลางการพฒั นา” - แผนพฒั นาฯ ฉบบั ที่ 10 (พ.ศ. 2550-2554) จุดเนน้ ยงั คงคลา้ ยกนั กบั แผน 8, 9 พัฒนาให้เกิดความสมดุลทง้ั คน สงั คม เศรษฐกิจ และสง่ิ แวดลอ้ ม โดยการเตรยี ม “ระบบภูมคิ ุ้มกัน” ด้วยการเสริมสรา้ งความเข้มแข็งของทุนทมี่ ีอยู่ในประเทศและบรหิ ารจัดการ ความเสยี่ งใหพ้ รอ้ มรับผลกระทบจากการ ปป.ทง้ั นอกและในประเทศ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

แผนพฒั นาสขุ ภาพแห่งชาติ ฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2555-2559) - แผนพัฒนา ฯ ฉบับที่ 11 ประเทศเผชิญกับกระแสการเปล่ยี นแปลงท่สี าคัญ ทัง้ ภายนอกและภายในประเทศท่ปี รับเปลี่ยนเร็วและซับซอ้ น ข้อผกู พนั ที่จะเปน็ ประชาคมอาเซียนในปี 2558 จาเปน็ ตอ้ งนาภมู ิคมุ้ กนั ที่มอี ยู่ เร่ง สร้างภมู ิคมุ้ กันในประเทศให้เขม้ แขง็ ขึน้ มาใชใ้ นการเตรียมความพร้อมให้แก่ คน สงั คม และ ระบบเศรษฐกจิ ของประเทศใหส้ ามารถปรับตวั รองรบั ผลกระทบจากการ ปป.ไดอ้ ยา่ งเหมาะสม อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สาระสาคญั ของแผนพัฒนาสขุ ภาพแห่งชาติ ฉบับท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) 1. หลกั การ: มงุ่ พฒั นาภายใต้หลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียง สร้างเอกภาพและ ธรรมาภิบาลในการอภิบาลระบบสขุ ภาพ ให้ความสาคัญกบั การสรา้ งกระบวนการการมีส่วนร่วมของ ทุกภาคสว่ นในสงั คม ม่งุ เน้นการสร้างหลักประกนั และการจัดบริการทคี่ รอบคลุม เป็นธรรม เห็นคณุ คา่ ของการสรา้ งความสัมพันธท์ ี่ดีระหวา่ งผู้ให้และผู้รับบรกิ าร 2. วิสยั ทศั น์: ประชาชนทุกคนมสี ุขภาพดี ร่วมสรา้ งระบบสุขภาพพอเพียง เป็นธรรม นาส่สู ังคมสุขภาวะ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สาระสาคญั ของแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2555-2559) 3. พันธกิจ: พฒั นาระบบสขุ ภาพพอเพยี งโดยยึดหลักธรรมาภิบาล สร้างภมู ิคมุ้ กันตอ่ ภัย คกุ คาม และสรา้ งเสรมิ การมสี ว่ นรว่ มของทุกภาคสว่ น รวมถงึ การใชภ้ มู ิปญั ญาไทย 4. เป้าประสงค์: 1) ประชาชน ชมุ ชน ทอ้ งถิน่ และภาคีเครอื ขา่ ยมีศกั ยภาพและสร้างเสรมิ สขุ ภาพ ป้องกนั โรค ลดการเจบ็ ปว่ ยจากโรคท่ีป้องกันได้/โรคจากพฤตกิ รรมสุขภาพ ใช้ภมู ิปัญญาไทยและมี สว่ นร่วมจดั การปัญหาสขุ ภาพของตนเองและสังคมได้ 2) มีระบบเฝา้ ระวังและเตือนภยั ท่ที ันการณ์ สามารถจัดการปญั หาภัยคกุ คามสุขภาพได้ อยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สาระสาคญั ของแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) 4. เปา้ ประสงค:์ (ต่อ) 3) ระบบสขุ ภาพเชิงรกุ ทีม่ ีประสิทธิภาพ สง่ เสรมิ /ป้องกัน/ควบคมุ โรค/และคุม้ ครอง ผู้บรโิ ภคดา้ นสขุ ภาพ 4) มีระบบบริการท่ีมีคุณภาพมาตรฐาน สามารถตอบสนองต่อความตอ้ งการตามปัญหา สุขภาพ และมคี วามสมั พนั ธท์ ่ีดรี ะหวา่ งผ้ใู หแ้ ละผู้รบั บรกิ าร 5) มรี ะบบบริหารจดั การและการเงนิ การคลงั ด้านสขุ ภาพอย่างมปี ระสิทธิภาพและเปน็ เอกภาพ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สาระสาคญั ของแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบับท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) 5. ยุทธศาสตรก์ ารพฒั นาสุขภาพ กาหนดไว้ 5 ยทุ ธศาสตร์ ยทุ ธศาสตรท์ ่ี 1: สรา้ งความเขม้ แขง็ ของภาคสี ขุ ภาพในการสร้างสุขภาพ การพ่ึงพาตนเองดา้ น สุขภาพบนพนื้ ฐานภมู ิปญั ญาไทย: ให้ความสาคัญกบั การส่งเสรมิ บทบาทของประชาชน ชุมชน ทอ้ งถิ่นและ ภาคเี ครือขา่ ยสขุ ภาพใหม้ ศี ักยภาพ มีความเขม้ แข็ง ในการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ปอ้ งกันโรค ยุทธศาสตรท์ ่ี 2: พฒั นาระบบเฝา้ ระวงั เตือนภัย และการจัดการภัยพบิ ตั ิ อบุ ัติเหตแุ ละภัย สขุ ภาพ ยุทธศาสตรท์ ่ี 3: มุ่งเน้นการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ การปอ้ งกนั ควบคมุ โรค และคุ้มครองผ้บู ริโภคดา้ น สขุ ภาพ เพื่อใหค้ นไทยแข็งแรงทัง้ ร่างกาย จิตใจ สังคม และปญั ญา อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สาระสาคญั ของแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2555-2559) 5. ยทุ ธศาสตรก์ ารพฒั นาสขุ ภาพ กาหนดไว้ 5 ยุทธศาสตร์ (ต่อ) ยทุ ธศาสตร์ที่ 4: เสรมิ สรา้ งระบบบรกิ ารสขุ ภาพใหม้ มี าตรฐานในทุกระดบั เพอื่ ตอบสนองตอ่ ปญั หา สุขภาพในทุกกลุ่มเป้าหมาย และพฒั นาระบบสง่ ตอ่ ทีไ่ รร้ อยตอ่ - พฒั นาโครงสรา้ งพ้ืนฐานและการใหบ้ ริการในทกุ ระดับใหไ้ ดม้ าตรฐาน - กระจายทรัพยากรสขุ ภาพท่ีเหมาะสม - ใชเ้ ทคโนโลยีทางการแพทยอ์ ยา่ งเหมาะสม - จัดบริการสุขภาพในกลมุ่ เป้าหมายเฉพาะ - พฒั นาการเข้าถึงบรกิ ารระบบบรกิ ารการแพทยฉ์ กุ เฉินใหค้ รอบคลุม - พัฒนาระบบส่งตอ่ ประชาชนไมถ่ กู ปฏิเสธการสง่ ต่อและการดแู ลที่ดรี ะหวา่ งสง่ ตอ่ อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สาระสาคญั ของแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ที่ 11 (พ.ศ. 2555-2559) 5. ยทุ ธศาสตรก์ ารพฒั นาสขุ ภาพ กาหนดไว้ 5 ยทุ ธศาสตร์ (ตอ่ ) ยทุ ธศาสตร์ที่ 5: สร้างกลไกกลางระดับชาติในการดแู ลระบบบริการสุขภาพ และพฒั นาระบบ บรหิ ารจัดการทรพั ยากรใหม้ ีประสิทธิภาพ - สร้างกลไกการบริหารจดั การระบบสขุ ภาพให้เกดิ ความเปน็ เอกภาพ มธี รรมาภิบาล - จัดต้ังกรรมการนโยบายระบบบริการสุขภาพแห่งชาติ - เรง่ ผลิตและพฒั นากาลังคนดา้ นสุขภาพให้มีปริมาณเพยี งพอและมีคณุ ภาพ - สนับสนุนการวิจยั ด้านการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ทีเ่ ปน็ ปญั หาที่สาคัญของประเทศ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณ์ปญั หาสขุ ภาพและโรคภยั ไขเ้ จ็บ 1) อายคุ าดเฉลย่ี (Life Expectancy: LE) อายุโดยเฉลย่ี ของประชากรทค่ี าดวา่ จะมีชวี ิต อยู่มแี นวโนม้ ยืนยาวขนึ้ - ผู้ชายจาก 69.1 ปี ในพ.ศ. 2553 เพ่ิมเปน็ 71.1 ปี ใน พ.ศ. 2563 - ผหู้ ญงิ จาก 75.7 ปี ในพ.ศ. 2553 เพม่ิ เปน็ 77 ปี ตามลาดบั (รายงานการฉายภาพประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2548–2568, สถาบันวจิ ัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัย มหดิ ล) - อายุคาดเฉลย่ี ของการมสี ขุ ภาพดี (Health Adjusted Life Expectancy: HALE) การ คาดประมาณจานวนปีโดยเฉลี่ยของการมีชีวิตอยู่ของประชากร - การคาดประมาณจานวนปโี ดยเฉลี่ยของการมีชวี ิตอยู่ของประชากร มแี นวโน้ม เพิ่มขึ้น พ.ศ. 2545 ผู้ชายเท่ากับ 57.7 ปี เพิม่ เปน็ 59 ปี ใน พ.ศ. 2552 ผหู้ ญิงกับ 62.4 ปี เพมิ่ เปน็ 68 ปี ตามลาดบั อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภัยไขเ้ จบ็ 2) การสูญเสยี ปสี ขุ ภาวะ (ปที ่มี สี ขุ ภาพสมบรู ณม์ ชี วี ติ ตามปกติ) - ปสี ุขภาวะทส่ี ญู เสยี ปรบั ด้วยความบกพร่องทางสขุ ภาพ (Disability-adjust life years: DALYs) ความสญู เสียที่เกดิ มาจากการตายกอ่ นวัยอนั ควรและความสญู เสยี จากการเจ็บปว่ ยหรือพิการ - ผ้ชู ายไทยสญู เสียปสี ขุ ภาวะสูงสุดจากการตดิ สุรา อุบัติเหตุจราจร และโรคหลอดเลือดสมอง มกี ารเปล่ียนแปลงอนั ดับแรกของการสูญเสยี ปีสขุ ภาวะจากการติดเช้ือ HIV/เอดส์ ในพ.ศ. 2547 เป็นการ ติดสุราใน พ.ศ. 2552 - ผหู้ ญิงไทยสญู เสยี ปสี ุขภาวะสูงสดุ จากโรคเบาหวาน โรคหลอดเลอื ดสมอง และภาวะซึมเศร้า ซึง่ ต่างจาก พ.ศ. 2547 เปล่ียนแปลงอนั ดับของการสูญเสียปสี ุขภาวะจากติดเช้ือ HIV/เอดส์ เป็นซึมเศรา้ สรุป สาเหตหุ ลกั ของการสญู เสยี ปสี ุขภาวะ ทั้งในชายและหญงิ มาจากโรคไมต่ ดิ ตอ่ และโรคเรอื้ รงั อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภัยไขเ้ จบ็ 3) สาเหตุการตาย การคาดประมาณแนวโน้มการตายดว้ ยโรคตา่ งๆ ของประชากรไทย ใน พ.ศ. 2537–2552 โดยใช้สาเหตกุ ารตายโดยตรงจากมรณบัตร พบวา่ - 10 ปขี า้ งหนา้ (2562) อุบตั เิ หตจุ ราจร มะเร็งตับ และหลอดเลอื ดสมอง เป็น สาเหตุการตายทีพ่ บสงู สดุ ในผู้ชายไทย - เบาหวาน หลอดเลอื ดสมอง และมะเร็งตบั เป็นสาเหตุการตายมากท่สี ุดในหญงิ ไทย - โรคไมต่ ิดต่อโดยเฉพาะกลมุ่ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด มะเร็ง และเบาหวาน เปน็ ปัญหาสาคัญทที่ าใหค้ นไทยเสียชวี ิตเพิ่มข้นึ แนวโนม้ การเจ็บปว่ ยดว้ ยโรคเรื้อรังที่ป้องกันได้ เพิ่มขนึ้ ตลอด ใน 2 ทศวรรษที่ผา่ นมา อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภยั ไขเ้ จบ็ 4) อตั ราการฆา่ ตัวตายมแี นวโนม้ ลดลง ต้งั แต่ พ.ศ. 2544 จนถึง พ.ศ. 2553 พบวา่ อตั ราการฆา่ ตวั ตายในประเทศไทย จาก - พ.ศ. 2544 มอี ตั ราการฆา่ ตัวตาย 7.68 ตอ่ ประชากรแสนคน ลดลงอยา่ งต่อเน่อื งเป็นลาดับ - พ.ศ. 2553 มอี ัตราการฆา่ ตัวตาย 5.90 ต่อประชากรแสนคน (โครงการช่วยเหลือผทู้ เ่ี สย่ี งตอ่ การฆา่ ตัวตาย SUICIDETHAI.COM) - พบวา่ การฆา่ ตัวตายเปน็ ปญั หามากในบางพน้ื ท่ี เชน่ ภาคเหนือตอนบน อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภัยไขเ้ จบ็ 5) โรคตดิ เชอ้ื อบุ ตั ิใหม่/โรคตดิ เชื้ออบุ ัติซา้ (Emerging Infectious Diseases, EID) โรคทีส่ าเหตุการติดเชื้อโรคท่มี กี ารอบุ ตั ิเกดิ เพ่มิ มากข้ึนในช่วงระยะเวลา 20 ปที ผ่ี ่านมา และ คาดการณ์วา่ จะเป็นภัยคกุ คามมากข้ึนในอนาคต แบง่ เปน็ - จลุ ินทรยี ส์ ายพันธใุ์ หม่ทรี่ ะบุไดแ้ ลว้ เช่น โรคซาร์ โรคเอดส์ - เชอ้ื โรคเดิมท่มี ีการปรับตวั & ววิ ัฒนาการ มีผลให้เกิดโรคข้ึนมาอีก เชน่ ไขห้ วดั ใหญ่ - เชือ้ โรคท่เี ป็นท่รี จู้ กั โดยท่วั ไป แพร่กระจายไปยังภูมปิ ระเทศใหม่ เช่น West Nile Virus - ระบบนเิ วศนท์ ม่ี ีเปลี่ยนรปู ทาใหต้ ดิ โรคทเ่ี ปน็ ท่ีรู้จกั ดีในพ้ืนทเี่ คยประสบมาแลว้ เชน่ Lyme Disease - โรคตดิ เชอื้ อุบตั ซิ ้าขึ้นมาใหม่ เนอ่ื งจากการดือ้ ยาของเช้ือโรค เช่น วณั โรค Tuberculosis อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสขุ ภาพและโรคภยั ไขเ้ จบ็ 5) โรคตดิ เชอ้ื อบุ ตั ิใหม่/โรคตดิ เชอ้ื อบุ ัตซิ ้า (Emerging Infectious Diseases, EID) - ท่วั โลกใหค้ วามสนใจเก่ียวกับความสัมพันธ์ส่งิ มชี ีวติ ในระบบนเิ วศ ประกอบด้วย ความสัมพนั ธ์ระหว่างสขุ ภาพของระบบนิเวศ สขุ ภาพของมนษุ ย์ และสุขภาพของสัตว์ - การจัดการกับปัญหานี้จาเป็นตอ้ งอาศยั ความรว่ มมอื ของทุกภาคส่วนทงั้ ภายในและระหวา่ ง ประเทศอย่างกวา้ งขวาง บนพ้นื ฐานของการจัดความรู้ และการพฒั นาเทคโนโลยใี หมๆ่ อาทเิ ชน่ เทคโนโลยีในการตรวจวินิจฉยั โรค วคั ซีนป้องกันโรค ฯลฯ เพือ่ รับมอื กบั ความตอ้ งการอยา่ งเร่งดว่ น - ต้องมีการพัฒนาระบบเฝา้ ระวังปอ้ งกนั และควบคมุ โรค โดยเนน้ การมสี ว่ นร่วมขององค์กร ปกครองทอ้ งถิน่ และภาคประชาสงั คมแทนท่จี ะดาเนนิ การโดยภาครัฐเปน็ หลกั เหมอื นอดีตทีผ่านมา อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภยั ไขเ้ จบ็ 6) สถานการณค์ วามรนุ แรงของโรคไม่ตดิ ตอ่ เรอ้ื รงั - วถิ ีชีวติ ทีเ่ ปลย่ี นแปลงไป ผลจากการเผชิญกับกระแสโลกาภวิ ฒั น์ เกดิ ความเสือ่ มถอยและลม่ สลายของสถาบนั ครอบครัว วิถกี ารดาเนินชวี ติ ท่ีไม่พอเพียงและขาดความสมดลุ ขาดการใสใ่ จดแู ลควบคุม ป้องกันปัจจยั เสย่ี งทีส่งผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไมป่ ลอดภยั มีภยั คกุ คามสขุ ภาพ และไม่ เอ้ือต่อการสรา้ งสุขภาพดี - พฤตกิ รรมเสยี่ งทสี่ าคญั จากการบรโิ ภคหวาน มนั เคม็ มาก บริโภคผกั และผลไม้นอ้ ย สบู บุหร่ี ด่มื สุรา ขาดการออกกาลังกาย เกิดความเครียดและไม่สามารถจัดการกับอารมณไ์ ดเ้ หมาะสม ทาให้มภี าวะ น้าหนักเกนิ อว้ นลงพุง ความดนั โลหติ สูง ไขมันคลอเรสเตอรอลในเลอื ดสูง นา้ ตาลในเลอื ดสงู และภาวะ เมตาบอลิกซนิ โดรม อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภยั ไขเ้ จบ็ 6) สถานการณค์ วามรนุ แรงของโรคไม่ตดิ ตอ่ เรอื้ รงั - คนไทยอายุ 15 ปขี ้ึนไป พ.ศ. 2551–2552 มีความชุกภาวะนา้ หนักเกินและอว้ น (BMI ≥ 25 กก./ตร.ม.) รอ้ ยละ 24.7 (17.6 ล้านคน) อว้ นลงพุง (รอบเอว ≥ 90 ซม. ในชาย และ ≥ 80 ซม. ใน หญิง) ร้อยละ 32.1 (16.2 ล้านคน) - ความชุกของโรคเบาหวาน รอ้ ยละ 6.9 โรคความดันโลหติ สงู 21.4 และภาวะไขมนั ใน เลอื ดสงู รอ้ ยละ 19.4 - โรคมะเร็ง หวั ใจหลอดเลือดสมอง เบาหวาน ความดันโลหิตสงู เขา้ รับการรักษาเปน็ ผปู้ ว่ ย ใน ในชว่ ง พ.ศ. 2548–2551 เพิ่มขน้ึ 1.2–1.6 เท่า เป็น 505 , 684, 845 และ 1,149 ตอ่ แสนประชากร ตามลาดบั - ภาระคา่ ใช้จา่ ยทางด้านสขุ ภาพและการสญู เสียทางเศรษฐกิจตามมาอย่างมหาศาล อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสขุ ภาพและโรคภัยไขเ้ จบ็ 7) การเสยี ชีวติ จากอุบัตเิ หตุ - อบุ ตั ิเหตจุ าการจราจรนาความสญู เสียของสังคมไทยท้ังทางเศรษฐกจิ ปลี ะ 106,994–115,932 ลา้ นบาท พกิ ารสะสม 65,000 คน ในปี 2555-2557 มจี านวนผู้เสยี ชีวติ จากอุบัตเิ หตุทางถนน จานวน 14,059, 14,789 และ 15,045 คน ต่อปตี ามลาดบั - อตั ราตายด้วยอบุ ัตเิ หตุการจราจรทางบกอยใู่ นระดับสูงเพ่ิมขน้ึ จาก 21.88 ต่อประชากรแสน คน ในปี 2555 เพิม่ เป็น 22.89 และ 23.16 ในปี พ.ศ. 2556-2557 ต่อประชากรแสนคน - ผบู้ าดเจบ็ ปีละ 9.5 แสน–1 ลา้ นคน สาเหตุมาจากเมาแล้วขบั และผขู้ บั ข่ีรถจักรยานยนต์ นยิ มสวมหมวกนิรภยั ลดลง ทาให้เกิดการบาดเจ็บจากอุบตั เิ หตรุ ถจักรยานยนต์ 2 แสนคนตอ่ ปี และไดร้ ับ อนั ตรายถึงชวี ติ เฉลย่ี วนั ละ 18 คน(http://www.thaincd.com) อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสขุ ภาพและโรคภัยไขเ้ จบ็ 8) ปญั หาโรคเอดส์ สถานการณใ์ นปี 2557 มผี ตู้ ดิ เชอ้ื และผูป้ ว่ ย 1.2 ลา้ น และคาดว่ามผี ู้ ติดเชือ้ เพ่มิ ข้นึ เป็นประมาณ 1.3 ลา้ นคนในปี 2573 แนวโนม้ แพร่ระบาดเพิ่มขน้ึ ในกลมุ่ ชายรกั ชาย - สถานการณ์การแพร่ระบาด ปี 2558 ในกทม. พบมผี ู้ติดเช้ือท่มี ียังชีวติ 60,109 คน เสยี ชวี ติ ภายในปี 57 จานวน 3,341 คน ผ้ตู ดิ เชือ้ ได้รับยาต้านไวรัสจานวน 24,871 คนและผตู้ ิดเชอ้ื HIV รายใหมจ่ านวน 1,771 คน ส่วนใหญเ่ ป็นกลมุ่ ชายรักชาย (60%) รองลงมากลุม่ ภรรยาตดิ เช้ือจาก สามีร้อยละ 15 และกลุ่มผู้ใชส้ ารเสพติดชนดิ ฉดี รอ้ ยละ 9 - ผู้ติดเชื้อรายใหม่เปน็ กล่มุ เยาวชนอายนุ อ้ ยกว่า 25 ปีถึงร้อยละ 55 - คา่ ใช้จา่ ยโดยเฉพาะยาต้านไวรสั ขนั้ พื้นฐาน/รกั ษาโรคฉวยโอกาส 85,000 บาท /คน/ปี หากติดเชื้อต้งั แต่ 20 ปี รักษานานกว่า 20 ปี เสียค่าใชจ้ ่ายราวคนละ 2 ลา้ นบาท และ 4 ล้านบาท ต่อคนในกรณีเช้อื ด้ือ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสขุ ภาพและโรคภัยไขเ้ จบ็ 9) ปัญหาสขุ ภาพจติ สังคม ปป. โครงสรา้ งมีความเหลอื่ มล้าสูง ปญั หาความเครยี ด/สขุ ภาพจิต มผี ้ตู ดิ สุราเพม่ิ ขึ้นอยา่ งตอ่ เน่อื ง กว่า 1.6 ลา้ นคนป่วยด้วยโรคอารมณแ์ ปรปรวน และ 8.4 ลา้ นคนป่วย โรควติ กกงั วล - ปัญหาสุขภาพจติ เกย่ี วขอ้ งกับสมั พนั ธ์ในครอบครัว ปี พ.ศ. 2558 ใน 3 ปีท่ผี า่ นมา คน ไทยเจ็บปว่ ยทางจิตเพิ่มขึน้ ตวั เลขการเขา้ รกั ษาตวั ทางด้านจิตเวชเพ่ิม 1.5 ล้านคน ส่วนใหญเ่ ปน็ ผู้ปว่ ยโรค จติ ยังไมร่ วมบางส่วนทไ่ี มย่ อมไปรบั บริการการรักษา เพราะอายกลวั วา่ จะต้องถูกตราหนา้ ว่าเป็น “คนบา้ ” - ปจั จัยหลกั ทที่ าใหค้ นไทยมปี ญั หาดา้ นสุขภาพจติ มากทีส่ ุด คือ การดม่ื สรุ า 9.3 ล้านคน(18%) รองลงมา ภาวะตดิ บุหร่ี 14.9%/ 7.7 ล้านคน การใชส้ ารเสพติด 2.1 ลา้ นคน ตามด้วยกลมุ่ วิตกกงั วล อีก 1.6 ล้านคน (3.1%) ของประชากรทงั้ ประเทศ อ.ดร.สรุ ชาติ สทิ ธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

3. สถานการณป์ ญั หาสุขภาพและโรคภยั ไขเ้ จบ็ สรปุ ปญั หาสขุ ภาพและโรคภยั ไข้เจ็บของคนไทย เปล่ียนแปลงไปจากโรคตดิ ต่อท่ี เป็นปญั หาสขุ ภาพทร่ี นุ แรงในอดีต มาเป็นปัญหาโรคไมต่ ิดต่อทาใหเ้ จบ็ ป่วยและเสยี ชีวิตใน อันดับต้นๆ นอกจากน้ียงั พบโรคอบุ ตั กิ ารณใ์ หมๆ่ อีกหลายโรค และโรคที่เกิดจาก พฤตกิ รรมและแบบแผนการดาเนนิ ชีวิตจะเปน็ สาเหตสุ าคญั ของการเจบ็ ปว่ ย นอกจากนย้ี งั พบปัญหาดา้ นโรคทางเพสสัมพันธ์ ปัญหาขาดการออกกกาลงั กาย และปัญหาสขุ ภาพจติ ทีม่ ี แนวโนม้ สูงข้ึน อ.ดร.สรุ ชาติ สิทธปิ กรณ์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

สรปุ เน้อื หา