Хўжа Шарофиддин масжиди Объект тури: архитектура Шофиркон тумани Fуломте МФЙ, Fуломте кишлоFида жойлашган Хожа Шарофиддин масжиди XIX аср охирида бунёд этилган. Масжид Бухоро яни чупкори услубида курилган булиб, Г шаклида айвондан иборат. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Шофирокон тумани махалла фукаролар йитини номи: Fуломте МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Fуломте кишлоғи Даври: XIX аср 30
Хужа Кутейба масжиди Объект тури: архитектура Шофиркон тумани Fуломте МФЙ, Fуломте кишлоFида жойлашган Хожа Шарофиддин масжиди XIX аср охирида бунёд этилган. Масжид Бухоро яни чупкори услубида курилган булиб, Г шаклида айвондан иборат. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Шофирокон тумани махалла фукаролар йитини номи: Пашмон МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Лабируд кишлоғи Даври: XIX аср 31
Хужа Ориф ар-Ревгарий Мохитобон зиёратгоҳ Объект тури: Диққатга сазовор жойлар Хожа Ориф Ревгарий куддиса сирруху (Аллох сиррини мукаддас килсин) туFилган йиллари аник эмас. Милодий 1237-38 (хижрий 635) йилларда Ревгарда вафот этган. Хожагон - накшбандия тарикати силсиласидаги ун биринчи буFин шайхи, Бухорои шарифнинг етти пирларидан иккинчиси булиб, унинг тулик исми Хожа Мухаммад Ориф Ревгарийдир. Ориф Ревгарий устози Абдулхолик Fиждувоний хазратларининг туртинчи халифасидир. Ревгарий кишлоFи Бухородан 36-38 чакирим масофада жойлашган. Бу манзил Шофиркон шахридадир. Фахриддин Али Сафий (1463-1503) узининг “Рашохату айнил хаёт” номли асарида Хожа Ориф Ревгарийни Бухоронинг Ревгар дахасидан эканини, Абдулхолик Fиждувонийнинг суюкли шогирдларидан бири булганини ва Хожа Бахоуддин Накшбанд (1318-1389) у хакида хурмат билан сузлаганини эслатиб утади: “Хожа Ориф Ревгарий Хожа Абдулхолик Fиждувоний каддасаллоху таъоло сиррахунинг хулафоларидин туртинчи халифа турурлар. Мавлид ва мадфанлари Ревгардирким, Бухоронинг дахаларидин бир даха турур, шахардин олти фарсах ерда. У ердин то Fиждувонгача бир шаръий фарсах турур”. Мазкур асарда яна таъкидланадики: “Хдзрати Хожа Бахоуддин куддиса сиррухуни силсилайи нисбатлари ва иродатлари Хожа Абдулхоликнинг хулафолари аросидин хизмати Хожа Ориф куддиса сиррухуFа етушур”. Ориф Ревгарий Абдулхолик Fиждувоний вафотларидан кейин тасаввуфнинг Хожагон тарикатини бошкарди, шоху-гадо унинг хузурига югурди ва эл уни “Мохитобон” (зулматни ёритувчи ой) деб атай бошлади. ПаЙFамбаримиз (с. а. в)нинг суннатига эргашишда жуда талабчанлиги боис, юксак даражага етган эди. Абдулхолик Fиждувоний вафотидан кейин унинг йулини давом эттиришда самимий ихлос ва Fайрат курсатган. Шунинг учун узидан турт авлод кейин келадиган Мухаммад Бахоуддин Накшбанд хазратлари улар изидан бориб, рухониятларидан файз олиб, дунёга машхур булганлар. Ориф Ревгарийнинг бизгача маълум булган ягона асари “Орифнома”дир. Бу асарда илк суфийларнинг фикр-карашлари билан бирга, устози Абдулхолик Fиждувоний билан боFлик манкабалар хам урин олган. Ориф Ревгарий хазратлари бу китоби оркали соликларга ва китобхонларга насихат килади. Мухаммад Толибнинг “Матлаб ут-толибин” асарида Хожа Орифнинг “Тадбирга боFлик, такдирга мункир киши дузахий, илохий такдирга таслим булган киши эса жаннатийдир”, деган сузлари кайд этилган. 1993 йилда Баховуддин Накшбанднинг 675 йиллигига баFишлаб республикамизда утказилган халкаро йетин муносабати билан Ревгарий хазратларининг ёзган “Орифнома” асарининг кулёзмасини покистонлик накшбандшунослар Бухоро олимларига совFа килишади. Бу асар Хожа Наъим деган кишининг илтимоси билан Ориф Ревгарий томонидан 622 хижрий (1225 мелодий) йилда, форс тилида Нур касабасида ёзилган экан. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Шофирокон тумани махалла фукаролар иитини номи: Хожа Ориф МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Тагитеппа кучаси Даври: XVII аср 32
33
Дегрезтепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Дегрез қишлоғидан 500 м жануби-ғарбда жойлашган. У икки қисмдан иборат: қалъа ва унга туташ турар жой. Қалъа қисми овал бурчакли планда пастки квадрат шаклида бўлиб, ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб 90 м ва шимолий-жануб чизиғи бўйлаб 100 м. Баландлиги 15 м га етади, треангуляция нуқтасининг еталон қисми қисман сақланиб қолган. Қўшни аҳоли пункти қалъанинг жануби-шарқида жойлашган бўлиб, у билан ени 17 м бўлган истмус шаклида туташган.Қалъанинг ўлчами шимолий-жанубий йўналиши бўйича 100 м, ғарбий-шарқий йўналиши бўйича 70 м. Шимолда посёлка пастлаб, баландлиги 2 м гача, жанубий қисми еса 5 м гача кўтарилган.Қўшни аҳоли пунктига тупроқ ишлари таъсир қилган, шимолдан 16 м гача чуқурликдаги булдозер кесилган. Қалъа қисмининг тепасида триангуляция минораси қисман сақланиб қолган. Қалъанинг қисмида жануби-шарқий бурчак минораси ва ғарбий томондан учта минора, шу жумладан жануби-ғарбий бурчак қолдиқлари релйефда сақланиб қолган. Миноралар 31х21х9 см ўлчамдаги лой ғиштдан қурилган. Ёдгорликни қўшни аҳоли пункти бўлган қалъа сифатида таснифлаш мумкин. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Когон тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Хўжа Якшаба» МФЙ кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Дегрез қишлоғи. 34
Чамбаронтепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Чамбарон қишлоғининг жанубий чеккасида ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб чўзилган. У 2 қисмдан иборат: ғарбий қисмдаги қалъадан ва унга туташ турар жойдан. Қалъанинг шимолий-жанубий чизиғи бўйлаб ўлчамлари 55 м, ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб 45 м, баландлиги 10 м.Қалъанинг юқори платформасининг ўлчамлари 16х12 м.Қалъалар жуда тик, деярли. шаффоф. Сирт анча зич торфланган. Қишлоқнинг ғарбий қисмида ени 30 м, кенгроқ шарқий қисмида еса 72 м.Қўшни шаҳарчанинг баландлиги 3 м га яқин. Ёдгорликни унга туташ аҳоли пункти бўлган қалъа деб таснифлаш мумкин. Даври: IV — VIII асрлар 35
Талчатепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Талча қишлоғидан 300 м жануби-шарқда жойлашган. Тепа шакли жиҳатидан пастки квадрат бўлиб, асосий нуқталарга йўналтирилган. Ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб узунлиги 47 м, шимолий-жануб йўналиши бўйича 46 м, баландлиги 4 м. Солончак кукуни билан қопланган. Сирт силлиқ емас, еҳтимол механизмлар томонидан шикастланган. Ёдгорлик атрофи паст, сув босган, қамишзор ўсган. Ҳеч қандай кўтарувчи материал йўқ. Еҳтимол, бу ерта ўрта аср манорининг қолдиқлари. Даври: Ўрта асрлар 36
Кержактепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Баҳоуддин Нақшбандий меъморий мажмуасидан бир ярим километр жануби- шарқда ва магистралдан 50 м жанубда жойлашган.Ёдгорлик тўртбурчаклар шаклига ега бўлиб, ғарбий, шимолий ва шарқий томонлари тик, жанубий томони пастроқ, бу йерда дарвоза жойлашган бўлиши мумкин. Юқори платформа текис, унда вайрон қилинган еталон қолдиқлари бор. Унинг ўлчамлари шимолдан ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб 150 м, жанубдан шу чизиқ бўйлаб 210 м, шарқдан шимол-жануб чизиғи бўйлаб 170 м, ғарбдан 160 м. Баландлиги 14 м га етади. Шимолдан, йўл бўйлаб ва жануби-шарқий томондан тушиш учун юмшоқ тўсиқлар мавжуд. Ён бағирлари шўрланган кукун билан қопланган. Кўтарувчи материаллар IV-VIII ва Х-ХII асрлар. Ёдгорлик, еҳтимол, кичик аҳоли пунктлари сифатида таснифланиши мумкин. Даври: IV — ХII асрлар 37
Яғловтепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Яғлоу қишлоғидан 100 м шимоли-шарқда, Юқори Хонзи қишлоғидан 500 м ғарбда жойлашган. У қўшни аҳоли пунктларини ташкил етувчи қалъа қисми ва алоҳида жойлашган иккита массивдан иборат. Қалъа қисми режа бўйича тўғри бурчакли бўлиб, шимолий- жанубий чизиқ бўйлаб ўлчамлари 46 м, ғарбий-шарқий йўналишда 35 м, баландлиги 11,5 м га етади.Юқори платформанинг ўлчамлари 30х15 м.Қан бағирлари тик. Қалъадан 55 м жанубда биринчи массив жойлашган бўлиб, ўлчамлари шимолий-жанубий чизиғи бўйлаб 40 м, ғарбий-шарқий чизиғи бўйлаб 110 м, баландлиги 5 м га етади. Биринчи массивдан 20 м шарқда иккинчи массив бўлиб, шимолдан жанубга 170 м га чўзилган ва ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб 68 м кенглигида иккинчи массивнинг баландлиги жанубий қисмида 3 м га, 1,5 м га етади. шимолий. Шимолий қисми сезиларли вайронагарчиликка учради. Шарқий томонда, тахминан 100 м масофада, ёдгорликка ҳам тегишли бўлган ва замонавий мазор егаллаган паст қолдиқлар кузатилади. Кўтарувчи материаллар IV-VIII асрлар. Тахминларга кўра, ёдгорлик аҳоли пункти бўлган қалъа сифатида таснифланиши мумкин. Даври: IV — VIII асрлар 38
Тайталтепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Тайтал қишлоғи ҳудудида жойлашган. Елобод қишлоғи ёдгорликдан 400 м шарқда жойлашган. Қалъа қисми ва алоҳида қўшни аҳоли пунктидан иборат. Қалъанинг ғарбий- шарқий чизиғи бўйлаб ўлчамлари 93 м, шимолий-жанубий чизиғи бўйлаб 112 м, баландлиги 8 м га етади. Қалъадан 30 метр ғарбда ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб ўлчамлари бўйича биринчи тўртбурчаклар массиви 93 м ва шимолий-жануб чизиғи бўйлаб 112 м. Биринчи массивнинг баландлиги 5 м га етади.Унинг шимоли-ғарбий томони иккинчи массив билан истмус билан туташган. Иккинчи массив ёмон вайрон қилинган, сақланиб қолган баландлиги 3 м гача, фақат унинг контурларини кузатиш мумкин. Иккинчи массивнинг олдинги ўлчамлари (контурлар бўйлаб) шимолий-жанубий чизиқ бўйлаб 186 м ва шарқ-ғарбий чизиқ бўйлаб 98 м. Кўтарувчи материал 4-8 асрларга тўғри келади. ХVIII-ХIХ асрларга оид сопол буюмлар парчалари ҳам бор. Ёдгорликни, еҳтимол, унга туташ аҳоли пункти бўлган қалъа сифатида таснифлаш мумкин. Даври: IV — VIII асрлар 39
Коштепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик дашт зонасида (Когонга бурилишдан 9 км масофада) жойлашган. Енг яқин Чукур Кўл қишлоғи шимоли-ғарбда жойлашган. Ғарбдан ёдгорликгача 100 м масофада автомобил йўли ўтган. Қўрғон ва ундан 25 м узоқликдаги мустаҳкам қўшни посёлкадан иборат. Қалъанинг асоси ва аҳоли пунктлари ўтмишда қўшилиб кетганга ўхшайди, аммо ҳозирги вақтда улар орасидан тупроқ йўл ўтади. Қалъанинг режаси деярли юмалоқ бўлиб, диаметри 100 м атрофида, баландлиги еса 12 м гача. Қўшиб олинган турар-жойнинг ўлчамлари ғарбий-шарқий чизиқ бўйлаб 140 м, шимолий-жануб чизиғи бўйлаб 66 м, баландлиги 5-6 м га етади. Ғарбдан, йўл четидан булдозер йўллари бор. Қалъа ва аҳоли пункти шарқидан шимолий-жанубий ўқи бўйлаб 160 м масофага кенглиги 30 дан 50 м гача, қалинлиги 1,5 м гача бўлган cüруф оқизмалари чўзилган. Aҳоли пункти сопол идишлар ва шлак парчалари билан тўлиб тошган. Шубҳасиз, ўтмишда бу йерда 12-13-аср бошлари билан боғлиқ бўлган йирик кулолчилик ишлаб чиқариш фаолият кўрсатган. Ён бағирлари шўрланган кукун билан қопланган. Кўтарувчи материал 4-8 асрларга тўғри келади. ва ХII- ХIII аср бошлари. Ёдгорликнинг жанубида ғишт заводи жойлашган. Тахминларга кўра, ёдгорлик алоҳида қалъага ега кичик аҳоли пунктидир. Даври: IV — ХIII асрлар 40
Сайид Мир Кулол зиёратгоҳи Объект тури: Диққатга сазовор жойлар Ҳазрати Саййид Амир Кулол Бухорои шарифдаги хожогон –нақшбандия тариқотининг машхур 7 пирларининг олтинчилари бўлиб, ҳижрий 680 (милодий 1287) йилда Бухоройи шариф яқинидаги Сухор қишлоғида таваллуд топган. Асл исмлари Саййид Амир Калон ас- Сухорийдир.Оталари Амир Ҳамзанинг асл келиб чиқишлари Ҳижоздан бўлиб бўлиб,Пайғамбаримиз Мухаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга авлод хисобланади.Тариқат сир асрорларини Хожагон тариқатининг йирик мутасаввуфи Мухаммад Бобо Самосийдан (ваф.354) олдилар.Бу улуғ зот билан Ҳазрат Амир Кулол 15 ёшда бўлғанларида учрашганлар ва 20 йил узлуксиз у кишиниг хизматларида бўлиб,Қуръон,ҳадис,тасаввуф илмларини ўрганиб, “Саййидул орифин”-авлиёларнинг саййиди унвонларига эга бўлганлар.772 (мелодий 1370) вафот этган жойи Сухоб қишлоғи (Когон тумани)да. Истиқлогача бу зотнтнг фақатгтна қабрлари бўлиб, 2008 йилларда қабр тубдан таъмирланиб,қабр устига махобатли,миллий меъморчилик ананалариги мос мақбара,зиёратгохда,масжид,минора,таҳоротхона қурилди.. Даври: ХVI-XX асрлар 41
Хўжа Каъбул Ахбор Вали қабри Объект тури: Диққатга сазовор жойлар Даври: ХVI аср Хўжа Хўшкап Ато ҳам деб аталган, “Хўжа каьбир Ахрор Вали” зиёратгоҳи мавжуд ушбу уламо тахминан VII- асрларда яшаб ўтган ва ҳозирги “Хўжа каьбир Ахрор Вали” зиёратгоҳида қабрлари ҳам жойлашган, уламо пайғамбарларнинг тарихини яни келажагини айиб берадиган ўша замоннинг даҳоси бўлиб танилган ва “Тарихдан хабар берувчи” унвонни берилган “Хўжа каьбир Ахрор Вали” қабрининг узунлиги 12 метр бўлган 7-асрлардан тахмин бўлиб келган бу уламонинг бўйининг узунлиги ҳам 12 метр бўлган деб ҳозиргача сақланиб қолган. 42
Баҳоуддин Нақшбанд мажмуаси Объект тури: Архетектура ёдгорлиги Ҳазрат Баҳоуддин Нақшбанд (қаддасаллоҳу сирраҳу) мусулмон оламида “Шайх Баҳоуддин”, “Хожаи Бузург”, “Шоҳ Нақшбанд” номлари билан машҳур бўлиб, 1318-йилда Бухоро шаҳри яқинидаги Қасри Орифон қишлоғида тўқувчи ҳунарманд оиласида туғилганлар. Туғилганларидан сўнг у қишлоқ ҳанузга қадар Қасри Орифон деб аталган. Тўлиқ исмлари Саййид Муҳаммад ибн Саййид Муҳаммад Жалолоддин Бухорий. Муборак лақаблари Баҳо ул-Ҳақ (Ҳақнинг нури), Баҳо уд-дин (Диннинг зиёси), баҳо ул-милла (Миллатнинг нури).Хўжа Боҳоуддин Нақшбанд 1318 йил (XIV аср) да Қасри Орифонда дунёга келганлар ва Хўжа Бобой Самосийдан таьлим олганлар умрлари матога охор бериш, нақшбандлик билан ўтган жуда кўп шогирдлари бўлган. Ушбу зиёратгох ўрганилганда Абдулазизхон хоноқоси, Бохоуддин Нақшбанд дахмаси, Музаффархан масжиди, Абул Ҳаким Қушбеги масжиди, Амир Убайдуллохон дахмаси, Пошшо Ойим дахмалари яхши ахволда эканлигини кўришимиз мумкин Мустақиллик йилларида Хўжа Боҳоуддин Нақшбанд зиёратгоҳи ва Биби Орифа хазиралари замонавий туристик талабларига жавоб беради . Даври: ХIV-XX acpлар 43
Казак Хонимтепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Юрунболо кишлоғининг жанубгтаарбида, Работ кишлоғининг шимолида жойлашган. Туртбурчаклар кичик, шимолий-жанубий чизик буйлаб улчамлари 90 м, Fарбий- шаркий йуналиш буйича тахминан 70 м.Баландлиги 10 м га етади.Деворлари тик, тик, гофрировка ва лой Fишт излари билан копланган. . Урта кисмида шаркий томонда майдони 15 дан 10 м гача булган хона сакланиб колган, шимолий кисмида еса яна бир канча хоналарнинг деворларини кузатиш мумкин. Шимолий ёнбаFирда урта кисмида ески шишган хандак бор. Каламчаларда 40 х 24 х 9 см улчамдаги хом Fиштлар кайд етилган. Тепа - ерта урта асрларга хос булган гофрировка килинган деворли катта кеш калъаси колдиклари. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Бухоро тумани махалла фукаролар й^ини номи: Янгиобод» МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Юрунболо кишлоғи Даври: I - ХШ асрлар 44
Туркан Хачиртепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Туркон кишлоғининг шимолий чеккасида, Бухоро вилоятининг жануби- Fарбий маъмурий чегарасидан унча узок булмаган жойда жойлашган булиб, катта майдон (1,1 га га якин) тепа булиб, туртбурчак шакли жихатидан трапецияга якин жойлашган. Енг баланд баландлиги 12 м га етади. Юкори кисмида триангуляция минораси жойлашган. Мазор остида банд. Тот ёнбаFирларининг баъзи жойларида йер казиш натижасида вайронагарчилик излари бор. Махаллий ахолининг сузларига кура олдин ёдгорлик майдони каттарок булган. Ехтимол, асосий массивда, унинг жанубида, бу худудда ишлайдиган иккита Fишт заводи томонидан вайрон килинган кушни ахоли пункти хам булган. Юк кутариш материали I аср. XVII-XVIII асрларгача. Йитилан материалда сирланмаган урта аср сопол буюмлари: копкоклар, козонлар, козонлар, кузалар устунлик килади. Шунингдек, урта асрларга оид шиша идиш парчалари, 11-асрга оид сирланган болофон коса девори, 13—14-асрларга оид сирланган коса девори бор. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Бухоро тумани махалла фукаролар йитини номи: «Туркон» МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Туркон кишлоғи Даври: I--XVIII асрлар 45
Куш Талалиен. Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Кулонхон кишлогининг шимоли-гарбий чеккасида жойлашган Режаси буйича т^ри бурчакли йирик ахоли пункти кенглик йуналиши буйича 230 м га шимолий-жанубий уки буйлаб 120 м га чузилган. Енг баланд жойларда баландлиги 11 м га етади. Бурчак миноралари ажралиб туради. Ташки истехкомлар тузилишида жойларда пахса блоклари куринади. Кишлокнинг юкори платформасини кабристон егаллаган булиб, у куплаб дафнлардан куп жойларни узгартирган. Пастки жойларда баландлиги кундузги сатхидан 6- 7 м. Танишув материалини кутариш - 1-асрдан ХШ аср бошларигача. Кутарувчи материалда Х-бошининг суFOрилмайдиган ковоклари ва сирланган идишлари булаклари устунлик ^илади^^32аср о^фон ва туркуаз сугориш.^Шунингдек^теракотадан ясалган от хаикалчасининг парчаси ва ислом даврига оид иккита танга кутарилган. У кадимий типдаги бир кисмли тузилманинг ахоли пунктлари тоифасига киради - катта мустахкамланган кишлок ёки кичик шахар. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Бухоро тумани махалла фукаролар йетини номи: «Кулонхона» МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Кулонхона кишлоғи Даври: Х — ХШ асрлар 46
Тали Арабхона Объект тури: Археология ёдгорлиги Ахоли пункти 16-аср меъморий мажмуасининг шимолида жойлашган. Чор Бакр. Асосий истехком ва унга туташ иккита турар-жойдан иборат. Асосий истехком - шимолийтаарбий- жанубий-шаркий йуналиш буйлаб йуналтирилган катта тепалик булиб, майдони тахминан 180х100 м, баландлиги 14 м гача булган тик ён баFирлари. чунки, ехтимол, дарвоза куринади. Жануби-шаркдан тепаликка туташган биринчи кушни ахоли пункти. У туртбурчак шаклда, майдони 160х200 м, баландлиги 6 м га етади.У асосий тепаликка куприк оркали боFланган. Иккинчи кушимча массив асосий тепаликнинг шимоли-шаркида алохида жойлашган. Бу шакли жихатидан нок шаклидаги 2 метрдан ошмайдиган паст тепаликдир. Ахоли пунктининг узунлиги 100 м, кенглиги 30 м дан 90 м гача. Кутарувчи материал топилмаган. Асосий тепаликнинг тепасида казиш излари кайд етилган (1971 йил, Ахраров бошчилигида). Ахоли пункти ёзма манбаларда (Лн-Наршахи, Лс Самъани, Ёкут ал Хамави) \"Самтин\" шаклида кайд етилган тарихий Сумитан кишлоғи колдикларидир. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Бухоро тумани махалла фукаролар иитини номи«Шергирон» МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Шергирон кишлоғи Даври: Урта асрлар 47
Султан Шейхали боботепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик Бухоро вилоятининг Жондор вилояти билан жануби^арбий чегарасида, Подшой кишлоғининг Fарбида жойлашган. Fарбий-шаркий йуналиш буйлаб 220х120 м майдонга ега булган режадаги туртбурчаклар посёлка булиб, марказий кисмдаги тепаликнинг енг баланд баландлиги 14 м. Юкори кисмида триангуляция минораси урнатилган. IV-V асрларнинг урталаридан кутарувчи материал. XI-ХИ асрларгача. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Бухоро тумани махалла фуцаролар й^ини номи: «Подшохи» МФЙ куча номи (ёки бошца аницлаштирувчи манзил): Подшои цишлоғи 48
Шехантепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ёдгорлик_Шайхон_кишло£идан_жанубда_жойлашган._Бу_шимоли-гарбий_жануби- шаркка караб чузилган, тахминан 1 га майдонга ега булган овал тепаликдир. Тепанинг баландлиги 11 м га етади, ён баFирлари тик. Асосий тепаликнинг жанубида бир вактлар катта кушни ахоли пункти булган, хозир Fишт заводи томонидан бутунлай хайдалган ва вайрон килинган. Шудгорланган манзилгох юзасидан 4—5-аср урталарига оид сопол буюмлар топилган. Асосий тепаликда 7—8-асрларга оид кейинги сопол буюмлар. вилоят (шахар): Бухоро вилояти туман: Бухоро тумани махалла фукаролар йигини номи: «Работикалмок» МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Шейхон кишлоғи Даври: IV — VIII асрлар 49
Чор Бакр мажмуаси Объект тури: Архитектура ёдгорлиги Чор Бакр зиёратгохи Бухоро шахридан 6 км Fарбда жойлашган булиб, бу худуднинг кадимий номи Сумитандир. “Fиёсул-луFат” китобида ёзилишича Сумитан сузининг маъноси “жундан мато тукувчилар яшадиган жой” деган маънони англатади. Х асрда Сумитан кишлоғига Бухородан Ходшарун номли дарвоза оркали утиб борилган. Ходшарун дарвозаси XV-XVI асрларда Талипоч яъни “Хон тепалиги” деб номланган. Туртта буюк авлиё- Хдзрат Абу Бакр Саъд Яманий (ваф. 970), Хдзрат Абу Бакр Хомид (ваф 937), Хазрат Абу Бакр Мухаммад ибн Фазл (ваф.991),Хазрат Абу Бакр Тархон (ваф.945) шарофатларидан бу мавзе Чор Бакр, яъни туртта Бакр деб аталган. Тарихий ривоятларга караганда, Чор Бакрларнинг шажаралари ПаЙFамбаримиз Мухаммад (с.а.в.)га бориб такалади. Тарихчи Мухаммад Наршахий узининг “Бухоро тарихи” номли китобида келтирган маълумотга кура, 889 йилда Али ибн ал-Хусайн Хуросондан утиб, Амударё буйлаб Бухорога келади. Амир Исмоил Сомоний у кишини жуда яхши кутиб олади. Али ибн ал-Хусайн билан бирга уша машхур Чор Бакрлар - Абу Бакр Саъд Яманий, Абу Бакр Хомид, , Абу Бакр Фазл ибн Жаъфар, Абу Бакр Тархонлар хам бу куёшли юртга ташриф буюриб, бир умр шу ерда колиб кетадилар. Жаъфар ва Али авлодидан булмиш Чор Бакрлар Бухоро шохи атрофида жипслашиб, илму ирфоннинг тарFиботига катта хисса кушадилар. Тарихий манбаларда айтилишича, Амир Исмоил Сомоний Чор Бакр авлиёларига бехисоб ерларни вакф килиб берган. Улар эса вакф ерларидан келадиган даромадларни эл-улусга таркатган, юртни ободонлаштириш учун сарфлаган. Бошпанасизларга бошпана куриб берган, толиби илмларга илм ургатган, адашган кимсаларга туFри йулни курсатган, беморларга, етим-есирларга холис хизмат килган, бир суз билан айтганда Оллох ризосини топиш максадида, халкка беминнат хизмат килганлар. Минг йиллар давомида Чор Бакр авлодлари Бухорода катта нуфузга эга булиб, бу ерларнинг илму маърифати, маънавий хаётида иштирок этганлар. Бухоро хукмдорлари улар билан доим хисоблашган. Кийинчилик пайтларида маслахат олганлар. Юртнинг тинчлиги ва осойишталиги учун курашда уларнинг ёрдамларига суянганлар. Сумитандаги Чор Бакр мажмуаси бир-бирига туташиб кетган оилавий хазира ва дахмалардан иборат булиб, уларнинг олд томони пештоклар ва хужралар хусн бериб турувчи яхлит девор билан уралган. Чор Бакр номи билан машхур бу мажмуа Урта Осиё меъморчилигининг энг ажойиб намуналаридан хисобланиб, унда XVI-XVII аср меъморчилигининг Бухоро мактаби усуллари яккол уз ифодасини топган. Хазира ва дахмалар анча пухта ишланган булиб, кошинкор деворлар билан куршалган деворларнинг хар жой-хар жойида ичкарига олиб кирувчи мехробнусха эшик мавжуд, миёнсарой (дахлиз)нинг хар икки томонида хужралар жойлашган. вилоят (шахар): Бухоро вилояти шахар: Бухоро тумани махалла фукаролар иитини номи: «Шергирон» МФЙ куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Шергирон қишлоғи Даври: XVI-XX acp 50
Хазрат бобо масжиди Объект тури: архитектура Мазкур объект Кунжи калъа МФЙ, Тагитут кишлоғида жойлашган. Атрофи панжара билан уралган. Г шаклда айвондан иборат, махаллий ахоли томонидан хомийлик йули билан таъмирланган. вилоят (шахар): Бухоро вилояти шахар: Бухоро тумани махалла фукаролар йиғини номи: « Хумин » МФЙ, куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Хужа Чакмок кишлоғи Даври: XVIIIacp 51
52
Хужа Чакмок масжиди Объект тури: архитектура Мазкур объект Хумин МФЙ, Чакмок кишлоғида жойлашган. Масжид Г шаклда айвондан иборат, курилишида махаллий ахоли томонидан хомийлик йули билан таъмирланган. вилоят (шахар): Бухоро вилояти шахар: Бухоро тумани махалла фукаролар йиғини номи: «Хумин» МФЙ, куча номи (ёки бошка аниклаштирувчи манзил): Чакмок кишлоғи уй раками: Даври: XVIIIacp 53
Кўрғон Наршох боботепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Ушбу тепалик IХ-асрда ташкил топган. Тепалик устига Муқанна штаби бўлган. Баландлиги 9-10 метр. Тепалик туманиннг Латифсобунгар маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган. Қўрғон Наршохбобо тепа ҳозирги вақта Абу Бакр ибн Муҳаммад Ан Наршахий қабристони деб юритилади. Тепалик атрофи ўралган, ободонлаштириш ишлари олиб борилган тепалик тарихи ҳақида тўлиқ маълумот мавжуд эмас. Археологик қазишма ишлари олиб борилмаганлиги учун аниқ илмий хулосалар берилмаган. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Латифсобунгар» МФЙ кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Нарчоқ қишлоғи Даври: Ўрта асрлар 54
Объектни номи: Тали Пешмонтепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Тали Пешмон тепа ўрта асрларда ташкил топган бўлиб, тепалик Латифособунгар маҳалла фуқаролар йиғини Талпушмон қишлоғида жойлашган. Майдони 33 сотих ерни эгаллаган. Тепалик ҳақида тўлиқ маълумот мавжуд эмас. Археологик қазишма ишлари олиб борилмаганлиги учун аниқ илмий хулосалар берилмаган. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Латифсобунгар» МФЙ кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Талпешмон қишлоғи Даври: Ўрта асрлар 55
Кумушкенттепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Кумушкент тепаси тахминан 1 гектар ерга жойлашган бўлиб усти 50 сотихдан ортиқ. Бу тепа тахминан IX-асрда ташкил қилинган. Араб ва муғул жангларини ҳам ўтказган вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Халвогарон» МФЙ кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Кумушкент қишлоғи уй рақами: Даври: Аниқланмаган Республика/маҳаллий/ Республика 56
Чиллатепа Объект тури: Археология ёдгорлиги Илк ўрта асрларда ҳозирги Вобкент туманининг Хўжарабод маҳалла фуқаролар йиғини Хўжарабод қишлоғида жойлашган бўлиб, баландлиги 15 метрдан баланд қурилган. Тепалик тўғрисида маҳаллий аҳоли томонидан турли хил ривоятлар айтилган. Айни пайтда тепалик Лайлак тепа ҳам деб аталади. Тепалик атрофида Хўжаработ қабристони жойлашган тепалик ҳамда қабристоннинг умумий майдони 0.28 гегтарни ташкил этади. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Хўжарабод» МФЙ кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Хўжарабод қишлоғи уй рақами: Даври: Аниқланмаган 57
Сўфи Деҳқон ҳонақоси Объект тури: Архитектура ёдгорлиги Вобкент тумани Бухорони Самарқанд ва Тошкент билан боғловчи автомобиль магистрал йўли ёқасида жойлашган. Вобкентнинг ўртасидан Зарафшон дарёсининг ирмоғи Вобкент дарёси кесиб ўтган. Бухородан 28 км шимолий шарқда жойлашган. Туманнинг Сўфи Деҳқон маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида давлат муҳофазасига олинган , Сўфи Деҳқон ҳонақоси мавжуд бўлиб, қурилиши жиҳотидан XVII-XVIII асрлар меъморчилиги хос услубда қурилган. Хонақо қурилишида маҳаллий хом ашёлар обиғишт, ёғочдан фойдаланилган. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Суфидеҳқон» МФЙ, кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Сўфидеҳқон қишлоғи уй рақами: Даври: Аниқланмаган (XVII аср) 58
Чашма Аюб хазираси Объект тури: Архитектура ёдгорлиги Чашмаи Аюб хазираси XIII аср бошларида (1208-1212 йиллар) қурилган бўлиб, ривоятларга қараганда Абу Фаад Ал-Харжўший хадисшунос олим шу худудда келган пайтларида оёқ остларидан чашма булоғи отилиб чиқган. Хадисшунос 1017 йилда вафот этган. Вафотларидан 90 йил ўтиб хазира бунёд этилган. Ҳозирги кунда ушбу жойда фақатгина дарвоза қисми сақланиб қолган. Бугунги кунда Ўзбекистонда Чашмаи Аюб номида уч (3) та тарихий обида мавжуд бўлиб, биринчи обида Қашқадарё вилояти, иккинчиси Бухоро шаҳрида, учинчиси Вобкент туманида жойлашган. Унинг худудида Чашмаи Аюб жоме масжиди мавжуд бўлиб, XIX асрда бунёд этилган. Чашмаи Аюб хазираси пештоқида қўйидаги хадис ёзилган. Муҳаммад (с.а.в) ривоят қиладилар: “Мен сизларга қабрларни зиёрат қилишни ман қилган эдим, лекин энди қабрларни зиёрат қилишингиз мумкин” вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Пушмон» МФЙ, кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Хайработча қишлоғи уй рақами: Даври: XIII аср 59
Вобкент минораси Объект тури: Архитектура ёдгорлиги Вобкентдаги минора конуссимон минора типидаги иншоот бўлиб, режа бўйича думалоқ, балкон қисми фонар кўринишида жойлашган. Миноранинг умумий баландлиги 40,3 м, милнинг пастки диаметри 6,19 м, усткиси 2,81 м.Ёдгорлик жойлашган ҳудуд ўтмишда марказий бўлган. Шимоли-ғарбий томондан баланд айвонли масжид унга туташди. Бу масжид қурилишининг кейинги санаси ҳақида тахмин қилиш мумкин. Ушбу версия, еҳтимол, 19-асрнинг биринчи ярмида олинган тарихий фотосуратни синчковлик билан ўргангандан сўнг мос келади. 1858-йил 1-ноябрда Вобкентга ташриф буюрган П.И.Лерхнинг ёзишича, минорага катта масжид туташган бўлиб, йердан баланд кўтариладиган зинапояга фақат яқин атрофдаги бинонинг томидан кириш мумкин бўлган ешиги гувоҳлик беради. Ўхшатишга асосланиб айтишимиз мумкинки, бундай турдаги баланд ва чуқур ёғоч айвонли масжидлар 15-16 асрларда ҳамма жойда қурила бошланди. Маълумки, ислом даврида фақат масжидлар кейинчалик масжиднинг асосий жойлашган жойида қурилган. Бухоро воҳасида миноралар қуриш анъаналарини ўрганиб, қурилиш учун жой танлаш мезонлари ҳақида тахмин қилиш мумкин. Минора жуда массив иншоот бўлганлиги сабабли, жой тупроқнинг хусусиятлари ва унинг физик хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда танланган. Бухоро минорасига ўхшаб, Вобкент минораси ҳам кейинчалик унчалик чўкмайдиган тупроқларда қурилган. Шундай қилиб, Бухорода минора Зарафшон дарёсининг табиий канали бўлган канал бўйида қурилган бўлиб, унинг канали қурилиш бошланишидан анча олдин мавжуд бўлган. Демак, Вобкент минорасини қуриш жараёни қурилиш учун жой танлашдан бошлаб, худди шундай бўлиб, ўтмишда Вобкентдарёнинг каналларидан бири яқин атрофдан оқиб ўтган деб тахмин қилиш тўғри бўлар еди. Бугунги кунда минора атрофидаги майдон билан чегарадош бинолар замонавий кўринишга ега. ХVI асрга оид Aбдулазизхон мадрасаси биноси бундан мустасно. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Вобкент» МФЙ, кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): И. Бухорий кўчаси Даври: 1197 йил 60
Хўжа Маҳмуд Анжир Фагнавий зиёратгоҳи Объект тури: Диққатга сазовор жойлар Ҳазрат Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий Вобкент тумани Анжир Фағни қишлоғида тахминан 1210 йил туғиладилар ва шу қишлоқда 1286 йил вафот қиладилар. Бу зоти шариф ўрта бўйли,оқ танли, бурни ўзига ярашган, кенг оғизли, кўркам соқолли, нуроний юзли эдилар. Бошларига оқ салла ўрар, кароматлари жуда кўп эди. Манбаларда ёзилишича, Хожа Маҳмуд тақво, зуҳд, қаноатда ҳаммага ибрат бўлган. Ҳазрат Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий ҳақларида Абдураҳмон Жомийнинг “Нафоҳатул унс”, Алишср Навоийнинг “Насоимул муҳаббат”, Али Сафийнинг “Рашаҳоту айнул ҳаёт”, Бадридцин Сарҳиндийнинг “Ҳазаротул қудс”, Муҳаммад Толибнинг “Матлабул толибин”, Мажидуддин Бадахшонийнинг “Жомиъус салосил”, Тоҳир Эшоннинг “Тазкирайи нақшбандия”, Носириддин Тўранинг “Туҳфат аз зоҳирин” ва бошқа асарларда маълумотлар берилгандир. Тасаввуфшунослардан устоз Нажмиддин Комилов, Маҳмудхон Ҳасаний, шунингдек, Гулчеҳра Наврўзова, Нарзулло Йўлдошев, Ҳамидхон Исломий, Самад Азимов, Мирзо Кенжабек, Сайфиддин Сайфуллоҳ, Ойгул Шарипова, Нодирхон Ҳасанлар Ҳазрат Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий ҳақларида тадқиқотлар этиб, илмий мақолалар эълон этган. Хожа Маҳмуд «Силсилаи шариф»даги ўн иккинчи ҳалқанинг пири муршиди, буюк тарбиячи, аллома, валиюллоҳ ҳисобланадилар. Манбаъларда бу зоти шарифнинг касблари гилкор (лой-сувоқ ишлари билан шуғулланадиган) ва дурадгорлик дейилган. Хожа Маҳмуднинг туғилган қишлоқларининг ҳозирги номи Анжирбоғдир. Вобкент тумани марказидаги табаррук Минорадан ўтиб, Шофиркон туманига бораётганда чап томонга бурилсангиз, йўл сизни Хожа Маҳмуд Анжир Фағнавий зиёратгоҳларига элтади. Катта йўл бошида зиёратгоҳ номи ёзиб қўйилгандир. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Вобкент тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «Анджирбоғ» МФЙ, кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Анджирбоғ қишлоғи Даври: ХVI аср 61
Варахша шахристони Объект тури: Археология ёдгорлиги Варахша — қадимий шаҳар ҳаробаси. Бухородан 40 км шимолий-гʻарбда, Дашти Урганжи коʻлининг қадимий Ражфандун воҳасида жойлашган. Варахша майдони 9 га ва баландлиги 10—20 метрли улкан тепа шаклида сақланган. Варахша ва унинг атрофида В. А. Шишкин (1937-39, 1947-54) кенг коʻламда археологик тадқиқотлар олиб борган; А. Муҳаммаджонов (1975—77), О. В. Обелченко (1977—79), Г. В. Шишкина (1987—90) ҳам Варахшанинг айрим қисмларида қазишмалар олиб боришган. Археологик қазишмалардан маʼлум боʻлишича, Варахша мил. ав. 2-асрда бир- бирига туташган бир нечта истеҳкомли қишлоқлар тарзида қад коʻтарган. Варахша ҳаробаларининг шимолий гʻарбида қадимий қоʻргʻонлардан бирининг ташқи девори ҳамда ярим доира шаклдаги ички саҳни 4,5×5 метрли буржи кавлаб оʻрганилган. Деворнинг қалинлиги 1,8—1,9 м ва ҳажми 37×41×10 см боʻлиб хом гʻиштдан қурилган. Девор ва буржларида ички томони 38—40 см, ташқариси 75—80 см, кенглиги 20—22 см боʻлган пайконсимон нишон туйнуклари очилган. Мил. ав. 2—1-асрларда ва мил. 1—2 асрларда Варахша ва унинг атрофида маданий ҳаёт гуллаган. 3—4-асрларда Варахша таназзулга учраган. 5-асрда Варахша яна тикланиб Бухоронинг қадимий ҳукмдорлари — бухорхудотларнинт қароргоҳига айланган. Шу даврда Варахша мустаҳкам девор билан оʻралган, унинг жанубий қисмида арк қурилган. 8—10-асрларда айниқса обод боʻлган. Варахша ва унинг атрофлари 12 канал билан сугʻорилиб, Ражфандун воҳасидаги энг йирик ва марказий қалʼалардан бирига айланган. Бухоро ва Хоразм оралигʻидаги карвон ёʻли Варахша орқали оʻтган[1]. Ҳар оʻн беш кунда Варахшада бир кунлик, йил охирида 20 кунлик бозор сайли (навроʻзи кашо варзон, яʼни деҳқонлар янги йили) оʻтказилган[2]. Бухорхудотлар қароргоҳи қилиниши билан Варахша йирик шаҳарга айланган. 11—12-асрларда унинг ҳудуди энига 6 км дан зиёд боʻлган. 12- асрда Варахша воҳасидаги ҳаёт тоʻсатдан номаʼлум сабабларга коʻра тоʻхтаб қолган. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти туман: Жондор тумани махалла фуқаролар йиғини номи: «Ромиш» МФЙ куча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): Варахшо чул цисмида жойлашган 62
Абдуҳолиқ Ғиждувоний мажмуаси Объект тури: Архитектура ёдгорлиги Хўжагон тасаввуфий тариқатининг муршиди, кейинчалик нақшбандия тариқати ва таълимотининг ҳақиқий асосчиси, улуғ инсонпарвар сўфий Абдухолиқ Ғиждувоний ҳисобланади. Улуғ мутасаввуф олим, шайх Абдухолиқ Ғиждувоний Хожа Юсуф Ҳамадонийнинг тўртинчи халфалари (муридлари) бўлиб, 1103 йилда Ғиждувон шаҳрида таваллуд топганлар. Тасаввуф ва суфийлик маданиятига бағишлаб кўплаб асарлар ёзиб қолдирган. XV асрнинг мўътабар адиби ва мутафаккири Абдураҳмон Жомий тасаввуфнинг йирик намояндалари ҳақида қомусий маълумотларни қолдирган. Бу улуғ зотнинг ҳозирча - 2 та асарида: \"Нафахотул унс\" ва \"Баҳористон\"да Абдухолиқ Ғиждувоний ҳақида ёзиб қолдирган маълумотлар бор. \"Нафахотул унс\" (Қувончли туҳфалар\") Абдураҳмон Жомийнинг тасаввуф аҳли таржимаи ҳоли ва ижодини ўз ичига олган тазкираси 1475-1476 йилларда ёзилган. Асарда турли даврларда яшаган тасаввуф тариқатининг 600 дан зиёд вакили ҳақида маълумот берилади. Асарнинг 242-243 бетларида Ҳазрат Хўжа Абдухолиқ Ғиждувонийга оид тавсиф баён этилган. Алишер Навоий бу асарлардан илҳомланиб, \"Насойимул муҳаббат\" номли асар яратган. Алишер Навоийнинг \"Насойимул муҳаббат мин шамойимул футувват\" тарихий-фалсафий асарида улуғ зот ҳақида маълумот бериб, Хожа Абдухолиқ Ғиждувоний ҳақида тавсифлар ифодаланган. \"Абдулланома\" тарихий асарининг муаллифи Ҳофиз Таниш Бухорий (XVII аср) \"Хожайи Жаҳон Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний\" деб ҳурмат билан ул зотнинг номларини тилга олади. Бундан маълум бўладики, у кишини Хўжаи Жаҳон деганлар, шу манбада туғилган йили 1111, вафоти 1179 йил деб кўрсатилган. Қабрлари ўз она юртлари Ғиждувонда деб кўрсатилган. вилоят (шаҳар): Бухоро вилояти шаҳар: Ғиждувон тумани маҳалла фуқаролар йиғини номи: «А. Ғиждувоний» МФЙ кўча номи (ёки бошқа аниқлаштирувчи манзил): А. Ғиждувони кўчаси Даври: XV-ХXI acp 63
Search
