E-book-อันใหม่

อาร ย ธ ร ร ม ลุ่ ม แ ม่ นา ไ น ล์ จั ด ทํา โ ด ย น ส ล ภั ส ร ด า เ พ ช ร์ ก ล้ า ชั น ม . 6 / 4 เ ล ข ที 8

คํานาํ อีบุคเลม นีเ้ ป็ นสวนหน่ึงของวิชาอารยธรรมโลก ชัน้ มัธยมศึกษาปี ท่ี 6 โดยมจี ุดประสงคในการ ศกึ ษาและรวบรวมความรเู ก่ยี วกับอารยธรรมลมุ แมน ํ้าไนล เพ่อื ใหผ อู านไดรูความหมายท่ีถูกตอง รวมถึงสามารถนําไปปรับใชใ นชีวิตประจําวนั ได อยา งเหมาะสม ผจู ดั ทําไดเ ลือกหัวขออารยธรรมลมุ แมนํ้าไนล เน่ืองจากเป็ นเร่ืองท่สี นใจ ผจู ัดทาํ ตองขอ ขอบคุณ อาจารย อําพร ขนุ เนียม ท่ีใหค าํ ปรกึ ษา หวงั วา อบี ุคเลมนีจ้ ะเป็ นประโยชนตอ ผอู าน จดั ทาํ โดย นส ลภสั รดา เพชรก ลา

สารบญั หนาท่ี 1 ท่ตี งั้ ทางภมู ิศาสตร หนาท่ี 2 ปั จจัยท่สี งผลตอ การเกดิ อารยธรรมลมุ นํ้าไนล หนาท่ี 3 สมัยอาณาจักรอียปิ ต/ ดา นการเมืองการปกครอง หนาท่ี 4 ดานเศรษฐกิจ/ดา นสังคม หนาท่ี 5 ดา นศาสนา/ ดา นภาษาและวรรณกรรม หนาท่ี 6 ดานศิลปวิทยาการ/ดา นคณิตศาสตร หนาท่ี 7 ดานการแพทย/ดา นสถาปั ตยกรรม หนาท่ี 8 ดา นประตมิ ากรรม/ดานจิตรกรรม

อารยธรรมล่มุ นาํ ไนส์ 1. ท่ีตงั้ ทางภูมิศาสตร อารยธรรมลมุ แมน ้ําไนลหรอื อารยธรรมอียิปตโบราณกอ กาํ เนิดบรเิ วณดิน แดนสองฝั่ง แมน้ําไนล ตัง้ แตปากแมน ้ําไนลจ นไปถึงตอนเหนือของประเทศซูดานใน ปัจจบุ นั ทิศเหนือ ติดกบั ทะเลเมดิเตอรเรเนียนและคาบสมทุ รไซนายอียปิ ทิศตะวันตก ตดิ กบั ทะเลทรายลเิ บียและทะเลทรายซาฮารา ทิศตะวันออกและทิศใต ติดกับทะเลทรายนเู บียและทะเลแดง จากสภาพภูมิอากาศดงั กลา วจะเห็นวา บรเิ วณลุม แมน้ําไนลเ ปรยี บเสมอื นโอเอซิส ทามกลางทะเลทราย จึงเป็นปราการธรรมชาติป องกนั การรกุ รานจากภายนอกได สภาพภมู ิประเทศของลุมแมน ้ําไนลก อ นท่ีจะรวมเป็นปึกแผน ไดแบง ออก เป็นบรเิ วณลมุ น้ําออกเป็น 2 สวน ไดแก สวนทเ่ี ป็นบรเิ วณอียิปตลา ง (Lower Egypt) อยูบรเิ วณท่รี าบลุมปากแมน ้ําไนล ซ่ึงเป็นบรเิ วณท่ีแมน้ําไนลแยกเป็นแมน ้ํา สาขาทมี่ ลี กั ษณะเป็นรูปพดั แลว ไหลลงทะเลเมดิเตอรเรเนียน ชาวกรกี โบราณเรียก บริเวณนี้วา เดลตา และบรเิ วณอยี ิปตบน (Upper Egypt) ไดแ ก บริเวณท่ีแมน้ําไนล ไหลผา น หุบเขา เป็นทรี่ าบแคบๆ ขนาบดวยหน าผาท่ลี าดกวางใหญ ถดั จากหน าผา คือ ทะเลทราย ตอ มาเมเนส (Menes) ประมุขแหง อยี ิปตล างจึงไดรวมดนิ แดนทัง้ สองเขา ดว ยกนั

2. ปั จจัยท่ีสง ผลตอการเกิดอารยธรรมลมุ นํ้าไนล 2.1 ท่ตี งั้ 2.1.1 เน่ืองจากหมิ ะละลายในเขตทรี่ าบสูงเอธิโอเปีย ทําใหบ รเิ วณแมน ้ําไนลมีดิน ตะกอนมาทบั ถมจงึ เป็นพ้ืนท่ีมีความอดุ มสมบูรณ 2.1.2 มคี วามไดเ ปรยี บทางธรรมชาติ เน่ืองจากประเทศอยี ิปตเป็นดินแดนท่ีลอ ม รอบดวยทะเลทรายทําใหม ปี ราการธรรมชาตใิ นการป องกนั ศตั รูภายนอก 2.2 ทรัพยากรธรรมชาติ แมอยี ปิ ตจ ะแหง แลง แตส องฝั่งแมน้ําไนลก ็ประกอบดว ยหินแกรนิตและหินทราย ซ่งึ ใชกอสรางและพัฒนาความเจรญิ รุงเรืองดานสถาปัตยกรรม วัสดเุ หลานี้มคี วาม แข็งแรงคงทนแข็งแรงและชวยรกั ษามรดกทางดา นอารยธรรมของอียปิ ตใ หปรากฏ แกช าวโลกมาจนกระทงั่ ปัจจบุ นั 2.3 ระบบการปกครอง ชาวอียปิ ตย อมรับอาํ นาจและเคารพนับถือกษตั ริยฟ าโรหดจุ เทพเจาองคห น่ึง จึงมี อาํ นาจในการปกครองและบรหิ ารอยา งเต็มที่ทงั้ ดานการเมอื งและศาสนา โดยมี ขนุ นางเป็นผูช ว ยในการปกครอง และพระเป็นผชู วยดา นศาสนา ซ่งึ การทพ่ี าโรหมี อํานาจเด็ดขาดทําใหอ ยี ิปตส ามารถพฒั นาอารยธรรมของตนไดอยา งเต็มที่ 2.4 ภูมปิ ัญญาของชาวอียปิ ต ชาวอยี ิปตส ามารถคิดคน เทคโนโลยแี ละวทิ ยาการความเจรญิ ดา นตางๆเพ่ือตอบ สนองการดาํ เนินชีวิต ความเช่อื ทางศาสนาและการสรางความเจริญรุงเรอื งใหแก อียปิ ต เชน ความรูท างคณิตศาสตร เรขาคณิต และฟิสกิ ส ไดส ง เสริมความเจริญใน ดา นการกอสรางและสถาปัตยกรรม เป็นตน

3. สมัยอาณาจักรอยี ิปต 3.1 สมยั อาณาจักรเกา มคี วามเจรญิ ในชว งประมาณปี 2,700 – 2,200 กอ นครสิ ต ศกั ราช เป็นสมยั ท่ีอยี ปิ ตม คี วามเจรญิ กาวหน าในดานวทิ ยาศาสตรแ ละศิลปกรรม มกี ารกอสรา ง พรี ะมดิ ซ่ึงถือวา เป็นเอกลกั ษณโดดเดนของอารยธรรมอียิปต 3.2 สมัยอาณาจกั รกลาง ฟาโรหมีอาํ นาจปกครองอยูใ นชว งราวปี 2050 – 1652 กอ น คริสตศักราช ในสมัยนี้อยี ปิ ตมคี วามเจรญิ กา วหน าทางดา นทางวทิ ยาการและภมู ิปัญญามากโดย เฉพาะดา นการชลประทาน จงึ ไดร บั การยกยอ งวาเป็นยคุ ทองของอียปิ ต อยา งไรก็ตาม ในชว ง ปลายสมัยเกดิ ความวุนวายภายในประเทศ จนตางชาตเิ ขามารุกรานและปกครองอยี ปิ ต 3.3 สมัยอาณาจักรใหม ชาวอียิปตสามารถขับไลช าวตางชาติ และกลบั มาปกครองดนิ แดนของตนอีกครัง้ หน่ึง ในชวงประมาณปี 1567 – 1085 กอนครสิ ตศ ักราช สมยั นี้ฟาโรหมี อํานาจเด็ดขาดในการปกครองและขยายอาณาเขตเหนือดินแดนใกลเ คยี งจนเป็นจักรวรรดิ 3.4 สมัยเส่ือมอาํ นาจ จกั รวรรดิอียปิ ตเริ่มเส่ือมอํานาจตงั้ แตป ระมาณปี 1,100 กอน ครสิ ตศ ักราช ในสมยั นี้ชาวตา งชาติ เชน พวกอสั ซเี รียนและพวกเปอรเซยี จากเอเชีย รวมทงั้ ชนชาติในแอฟริกาไดเ ขามายึดครอง จนกระทัง่ เส่อื มสลายในท่ีสดุ 4. ดานการเมืองการปกครอง 4.1 สมยั อาณาจกั รเกา กษตั ริยห รอื ฟาโรห (Pharaoh) มอี าํ นาจสงู สดุ โดยมผี ูชวยใน การปกครองคอื ขุนนาง หัวหน าขนุ นางเรยี กวา “วิเซียร” และมีหนวยงานยอย ๆ ในการบรหิ าร ประเทศ แตล ะเมอื งแตล ะหมบู า นมีผปู กครองระดับตา ง ๆ ดแู ลเป็นลําดบั ขนั้ แตล ะชมุ ชนถกู เกณฑแ รงงานมาทาํ งานใหแ กท างการซ่งึ สวนใหญค ือ การสรา งพีระมิดแตละอาณาจกั รมีอํานาจ ปกครองเหนือมณฑลตา ง ๆหรือเรยี กวา โนเมส ซ่ึงแตล ะโนเมสมีสญั ลักษณแตกตางกัน ตอ มามี การรวมกนั เป็นอาณาจกั รใหญ 2 แหง คืออยี ิปตบนและอยี ปิ ตลา ง ตอ มาทัง้ 2 อาณาจักรไดถกู รวมเขา ดว ยกนั เกิดราชวงศอียปิ ตโดยประมขุ แหง อียปิ ต (เมเนสหรือนารเ มอร) ความเส่ือมของ อารยธรรมสมัยกอ นประวัติศาสตร การสรางพีระมดิ ขนาดใหญ เป็นการบนั่ ทอนเศรษฐกจิ และ แรงงานของอียิปต ซ่งึ นําความเส่ือมมาสรู าชวงศอียปิ ต 4.2 สมยั อาณาจกั รกลาง ฟาโรหเปลย่ี นภาพลักษณจากผูป กครองท่อี ยหู า งไกลประชาชน มาเป็นผปู กป องประชาชน ลดการสรา งพีระมดิ แตประชาชนตอ งตอบแทนดว ยการทาํ งาน สาธารณะตาง ๆ เชน การระบายน้ําในบริเวณสามเหลี่ยมปากแมน ้ําเพ่ือชว ยการเกษตร การขุด คลองเช่ือมแมน ้ําไนลกบั ทะเลแดงเพ่ือการสะดวกในการคา และขนสง 4.3 สมัยอาณาจกั รใหมฟ าโรหอ เมนโฮเตปท่ี 4 ทรงเปล่ียนแปลงความเช่อื ในเร่ืองการ นับถอื เทพเจาหลายองคม าเป็นการนับถือเทพเจาองคเดยี ว คือ เทพเจา แหง ดวงอาทติ ย ทาํ ให เกดิ ความไมพอใจในหมขู นุ นางและประชาชน รชั กาลนี้จึงตกต่าํ แตเม่อื ฟาโรหต ตุ นั คาเมนข้นึ ครองราชยจ ึงเปล่ียนกลับไปนับถอื เทพเจาหลายองคเ ชนเดมิ ตงั้ แตศ ตวรรษที่ 11 กอ นครสิ ต ศกั ราช อยี ิปตส ูญเสยี ความเขม แขง็ ชนเผาตาง ๆ สลับกนั มีอํานาจปกครองอียิปต เชน อัสซีเรยี ลิเบีย เปอรเ ซยี สุดทา ยอียปิ ตก ลายเป็นสว นหน่ึงของอาณาจักรโรมนั

5. ดา นเศรษฐกจิ อาชีพหลกั ของชาวอยี ิปต คอื เกษตรกรรม เพราะวาดนิ อดุ มสมบูรณ ทาํ ใหผลติ อาหารเกินความตองการ การผลิตทางการเกษตรท่เี ป็นหลกั ของ อียปิ ต คอื ขา วสาลี บารเ ลย ขา วฟาง ถัว่ ฝักยาว ถัว่ ผกั และผลไม และตอ มา ชีวติ ท่ีมงั่ คัง่ และฟุมเฟือยของบางคนนําไปสูการพฒั นางานหตั ถกรรมและ อตุ สาหกรรม บางสว นทอผา บางสวนผลิตเคร่อื งตกแตง หมอ ลินิน และ อัญมณี เหล็กและทองแดงมีการถลุง นํามาใชใ นการทําเคร่ืองมอื แกว และ เคร่ืองปั้นดินเผา มกี ารผลติ ทัง้ แบบเรียบ ๆ และวาด ทัง้ ยังมีวิศวกร จติ รกร ประตมิ ากร และสถาปนิกอีกดว ย 6. ดา นสังคม เป็นสงั คมแบบลําดบั ชนั้ ผูป กครองสูงสดุ คือ ฟาโรห และชนชัน้ ปกครอง อ่นื ๆ คอื ขนุ นางและนักบวช ชนชัน้ รองลงมาคือ พอคาและชา งฝีมือ ชนชัน้ ลาง คือ ชาวนา และทาส ซ่ึงเป็นคนสวนใหญ ท่ดี นิ ทงั้ หมดเป็นของฟาโรห สาํ หรบั ขุนนางและนักบวชกไ็ ดค รอบครองที่ดินจาํ นวนมาก ชาวนาอาศยั อยูในหมูบา น หรอื เมอื งเลก็ ๆ และเสียภาษเี ป็นผลผลิตใหฟาโรห ขุนนาง และพระ รวมทงั้ ตอง ถูกเกณฑแ รงงานไปทาํ งานใหร ฐั และเป็นทหารสตรีมบี ทบาทสงู ไมน อยกวา ผชู าย คือ ใหส ถานภาพแกส ตรสี งู ยอมใหสตรขี ้นึ ครองราชบลั ลังกไ ด มสี ทิ ธใิ น การมที รพั ยส นิ และมรดก ราชนิ ีที่มีช่ือเสยี งของอยี ิปต คอื แฮตเชพซตุ (Hatchepsut) ซ่งึ ปกครองในศตวรรษที่ 15 กอนคริสตศักราช และทาํ ความ งดงามใหก ับเมืองคารน ัก ชาวอียิปตไ มย อมใหช ายแตงงานกบั สตรีเป็นภรรยามากกวา 1 คน แมว าการมเี มยี น อยเป็นเร่ือง ปกติและยอมรบั ทวั่ ไป ลกั ษณะท่แี ปลกของ ระเบียบสงั คมนี้ คอื ชอบใหพชี่ าย-น องสาวแตง งานกนั หรอื แตงงานภายใน ตระกูล ฟาโรหแตง งานกบั ตระกูลของตน เพ่ือรกั ษาความบริสุทธิข์ องสายเลือด ประเพณีนี้ไดม ีผอู ่ืนนําไปใชต อมา

7. ดา นศาสนา ชาวอยี ิปตน ับถือเทพเจา หลายองคท เี่ กยี่ วขอ งกับอํานาจธรรมชาตโิ ดย เทพเจา ท่ีไดรับการเคารพสูงสดุ คือ เร หรอื รา (Re or Ra) เทพเจาแหงดวง อาทติ ย และเป็นหัวหน าแหง เทพเจาทัง้ ปวง ซ่งึ ปรากฏในหลายช่ือและหลายรูป ลกั ษณ เชน ผมู ีรางกายเป็นมนษุ ย มหี วั เป็นเหย่ยี ว และในรปู ของมนุษยคอื ฟาโรห ผูไดรับการยกยองวาเป็นบตุ รของเร และมีเทพเจาสําคัญองคอ่นื ๆ อกี เชน เทพเจาแหง แมน ้ําไนลหรือโอซริ ิส และยงั เป็นผูพทิ ักษด วงวญิ ญาณหลังค วามตาย เทพเจาแหงพ้นื ดนิ หรอื ไอซสิ เป็นผสู รางและชบุ ชวี ติ คนตาย เป็นตน การยกยอ งกษตั ริยใ หเ ทยี บเทาเทพเจา ทาํ ใหสถาบนั กษตั รยิ มคี วามศกั ดสิ์ ิทธิ์ ประดจุ เป็นเทพเจา ความเช่อื นี้มผี ลตอการสรางอารยธรรมดงั เชน การสราง พีระมิด 8. ดานภาษาและวรรณกรรม ชาวอยี ิปตไดพ ัฒนาระบบการเขยี นที่เรียกวา เฮียโรกริฟิค (Hieroglyphic) เป็นคาํ ภาษากรีก มี ความหมายวา การจารึกอนั ศกั ดสิ์ ิทธิ์ เร่ิม ตนดว ยการเขยี นอักษรภาพแสดงสัญลักษณตางๆ แลว คอย ๆ พฒั นาข้ึนมาเป็น รปู แบบพยญั ชนะ ในระยะแรก ชาวอียิปตจ ารึกเร่อื งราวดวยการแกะสลักอกั ษร ไวตามกําแพงและผนังของสงิ่ กอ สรา ง เชน วิหารและพีระมดิ ตอ มาจึงคน พบวธิ ี การทาํ กระดาษจากตนปาปิรสุ ทาํ ใหม กี ารบนั ทึกแพรห ลายมากข้นึ

9. ดา นศิลปวิทยาการ 9.1 ดานดาราศาสตร ความรูทางดานดาราศาสตรเกิดจากการสังเกตปรากฏการณจากการเกิดน้ํ า ทว มของแมน ้ําไนล ซ่งึ ไดนําความรนู ี้มาคํานวณเป็นปฏิทนิ แบบสรุ ยิ คตทิ ีแ่ บง วันออกเป็น 365 วนั ใน 1 ปี ซ่งึ มี 12 เดอื น และในรอบ 1 ปี ยังแบงออกเป็น 3 ฤดกู าล ท่กี ําหนดตามวถิ กี ารประกอบอาชีพ คอื ฤดูน้ําทว ม ฤดไู ถหวา น และฤดเู ก็บเก่ียว 9.2 ดานคณิตศาสตร ความรทู างคณิตศาสตรแ ละเรขาคณิตทอี่ ยี ิปตใ หแกชาวโลก เชน การบวก ลบ และหาร และการคํานวณพ้นื ทีว่ งกลม สเ่ี หลย่ี ม และสามเหลี่ยม ความรู ดงั กลาวเป็นฐานของวิชาฟิสิกสท ใ่ี ชค ํานวณในการกอ สรางพรี ะมิด วหิ าร และเสาหินขนาดใหญ

9.3 ดา นการแพทย ชาวอยี ิปตโบราณมีความรทู างการแพทยสาขาทนั ตกรรม แพทยผ เู ชย่ี วชาญ หลายสาขา เชน กระเพาะอาหาร และศลั ยกรรม ซ่ึงมีหลกั ฐานการบันทกึ และ ตอมาถกู นําไปใชแ พรหลายในทวปี ยุโรป ตลอดจนวิธีเสรมิ ความงามตาง ๆ เชน การรกั ษาริว้ รอยเห่ียวยน การใชผ มมนษุ ยท ําวิกผม เป็นตน 9.4 ดานสถาปั ตยกรรม เอกลกั ษณของสถาปัตยกรรมอยี ปิ ต คอื พีระมิดท่บี รรจศุ พของฟาโรห ซ่ึง สรา งข้ึนดว ยจดุ ประสงคทางศาสนาและอํานาจทางการปกครอง นอกจาก พีระมดิ แลว ยังมกี ารสรางวหิ ารจาํ นวนมาก เพ่อื บชู าเทพเจาในแตล ะองค และเป็นสสุ านของกษตั ริย เชน วิหารแหง เมืองคารนัก เป็นตน

9.5 ดานประตมิ ากรรม ชาวอียิปตสรา งประตมิ ากรรมไวจาํ นวนมากทัง้ ท่ีเป็นรูปปั้นและภาพสลกั ท่ี ปรากฏในพรี ะมิดและวหิ าร ภาพสลักสว นใหญจะประดบั อยูในพีระมดิ และ วหิ าร ในพรี ะมดิ มกั พบรปู ปั้นของฟาโรหและพระมเหสี รวมทงั้ เร่ืองราววถิ ี ชีวติ ของอยี ิปต สวนภายในวิหารมกั จะเป็นรปู ปั้นสญั ลกั ษณของเทพและสัตว ศกั ดสิ์ ิทธิ์ เชน สนุ ัข แมว เหยย่ี ว เป็นตน และภาพสลักทีแ่ สดงเร่อื งราวและ เหตุการณ 9.6 ดา นจิตรกรรม ผลงานดานจิตรกรรมมีเป็นจาํ นวนมาก มักพบในพีระมิดและสสุ านตา งๆ ภาพ วาดของชาวอยี ปิ ตส วนใหญมสี สี ันสดใส มีทัง้ ภาพสัญลกั ษณของเทพเจาท่ีชาว อียิปตนับถอื พระราชกรณียกิจของฟาโรหและสมาชกิ ในราชวงศ ภาพบคุ คล ทัว่ ไปและภาพท่ีสะทอนวถิ ชี ีวติ ของชาวอยี ิปต เชน ภาพการประกอบอาชีพ เป็ นตน

จดั ทําโดย นส. ลภัสรดา เพชร์กลา้ ชัน ม.6/4 เลขที 8 อ้างอิง https://sites.google.com/site/historyi nter123/xarythrrm-tawan-tk-smay- boran/xarythrrm-lum-na-nis