หน่วยที่ 1.1 เครื่องมือทางภูมิศาสตร์.แผนที่

ภมู ศิ าสตร์ ม.5

เครื่องมอื ทางภมู ิศาสตร์ เคร่อื งมอื และ เทคโนโลยีทางภูมิศาสตร์ แผนท่ี เทคโนโลยีทาง การรบั รู้จากระยะไกล ภูมศิ าสตร์ ระบบกาหนดตาแหนง่ บนพน้ื โลก หรือจีพเี อส (GPS) ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ หรือจีไอเอส (GIS)

เขาคิลิมนั จาโร ทวีปแอฟริกา https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B2 %E0%B8%84%E0%B8%B4%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%A1%E0 %B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B9%82%E0%B8 %A3 ภเู ขาเอเวอเรสต์ ทวปี แอฟริกา https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%94%E0%B9 %80%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8 %A7%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B9 %8C

ภเู ขาไฟฟจู ิ ทวีปเอเชีย https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B9%80 %E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9F%E0%B8%B9%E0%B8%88%E0 %B8%B4 เทือกเขายรู ัล ทวปี ยโุ รป https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B7%E0%B8 %AD%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8 %B9%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%A5

ทะเลทรายสะฮารา ทวปี แอฟริกา http://119.46.166.126/self_all/selfaccess10/m4/biology4_1_1 /Biology_1/more_4/item1_6.php ทะเลทรายโกบี ทวีปเอเชีย https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%97%E0%B8%B0%E0%B9%80 %E0%B8%A5%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0 %B9%82%E0%B8%81%E0%B8%9A%E0%B8%B5

แมน่ า้ ไนล์ ทวปี แอฟริกา http://islamhouse.muslimthaipost.com/article/22802 แมน่ า้ แอมะซอน ทวปี อเมริกาใต้ https://kirklandgi.com/%E0%B9%81%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B 8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B8%AD%E0%B8%B0%E0%B9%8 0%E0%B8%A1%E0%B8%8B%E0%B8%AD%E0%B8%99/

1หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ เคร่อื งมอื ทางภูมศิ าสตร์ สาระการเรยี นรแู้ กนกลาง • แผนทแ่ี ละองค์ประกอบ • การอา่ นแผนทเ่ี ฉพาะเร่ือง • การแปลความหมายรูปถา่ ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม • การนาภมู สิ ารสนเทศไป ใช้ ในชวี ติ ประจาวนั

เครื่องมือทางภูมศิ าสตร์ คือ วสั ดุ อปุ กรณ์ในรูปแบบต่าง ๆ ทนี่ ามาใช้ เป็ นสื่อเพ่ือการศึกษา การสารวจ การ เกบ็ รวบรวม การบนั ทกึ การวเิ คราะห์ ข้อมูล และการแสดงผลการวเิ คราะห์ ตลอดจนใช้เป็ นส่ือในการเผยแพร่ข้อมูล ทางภูมศิ าสตร์

ตวั อย่างเครื่องมือทางภูมิศาสตร์ แผนท่ี รูปถา่ ยทางอากาศ ภาพจากดาวเทียม

แผนท่ี

ถ้าเราต้องการเดนิ ทางไปท่องเทยี่ วประเทศต่าง ๆ ในโลก เราควรศึกษาความรู้ เกย่ี วกบั การเดนิ ทาง สถานทท่ี ่องเทยี่ ว หรือสภาพภูมิประเทศ ดงั น้ัน จะสามารถใช้เครื่องมือ ทางภูมศิ าสตร์ใดได้บ้าง และประโยชน์ทจ่ี ะได้รับจากเครื่องมือดงั กล่าวคืออะไร แผนท่ี เพราะนาเสนอขอ้ มูลลกั ษณะของส่ิงท่ีปรากฏบนผวิ โลก และทาใหท้ ราบได้ ถึงสภาพภูมิประเทศ ตลอดจนสถานท่ีท่องเที่ยวในบริเวณพ้ืนท่ีต่าง ๆ บนโลกไดเ้ ป็นอยา่ งดี เคร่ืองมือทางภูมศิ าสตร์มีความสาคญั อย่างไร เป็นเคร่ืองมือท่ีสามารถใชศ้ ึกษาเรื่องราวสภาพพ้ืนที่ต่าง ๆ บนโลก เชน่ ลกั ษณะทาง กายภาพของโลก ตลอดจนการสะทอ้ นใหเ้ ห็นถึงสภาพสังคมและการดารงชีวติ ประจาวนั ของ มนุษย์ จึงนามาซ่ึงขอ้ มูลที่มีความถูกตอ้ งและทนั สมยั รวมถึงสามารถนามาประยกุ ตใ์ ชเ้ พอ่ื เป็น ประโยชน์ในการดารงชีวติ ประจาวนั ได้

นักเรียนพบเห็นสิ่งใดจากแผนที่บ้าง ชื่อแผนท่ี เสน้ โครงแผนที่ สี สญั ลกั ษณ์ มาตราส่วน พิกดั ทางภูมิศาสตร์ นักเรียนคดิ ว่า แผนทม่ี ีประโยชน์อย่างไร ใชศ้ ึกษาลกั ษณะภูมิประเทศ ศึกษาลกั ษณะทรัพยากรธรรมชาติ ศึกษาสภาพ อากาศ ศึกษาเส้นทางการเดินทาง ศึกษาเสน้ ทางการท่องเที่ยว

หากนักเรียนมีการสืบค้นข้อมูลจากแผนท่เี ชิงเลขบนสมาร์ตโฟน จะสามารถตรวจสอบ ความถกู ต้องได้จากส่วนใดของแผนท่ี มาตราส่วน เน่ืองจากขอ้ มูลของแผนท่ีเชิงเลขมีความสมั พนั ธ์ระหวา่ งขอ้ มูลพิกดั และสญั ลกั ษณ์ แสดงผล โดยสามารถแสดงรายละเอียดท้งั ทางราบและทางดิ่งได้ จึงมีความถูกตอ้ งท่ีจะสามารถพิจารณาไดต้ าม หลกั เกณฑข์ องมาตราส่วน เช่นเดียวกบั แผนที่ประเภทกระดาษทว่ั ไป

แผนท่ที ่เี ก่าแก่ท่สี ุดในโลก คอื แผนที่ของชาวเมโสโปเตเมีย เมื่อ 2,300 ปี ก่อนพทุ ธศกั ราช ทาดว้ ยดินเหนียวใชแ้ สดงกรรมสิทธ์ิที่ดิน https://sites.google.com/site/sarawut560410058/pr awati-phaenthi/prawati-phaenthi-lok แผนท่ี เป็น เครื่องมือ สาคญั ในการอธิบายขอ้ มูล และปรากฏการณ์ต่าง ๆ ท่ี เกิดข้ึนบนพ้นื โลก การศึกษาถึงความหมาย องคป์ ระกอบ การอา่ น และแปล ความหมายของแผนท่ี ทาใหม้ ีความรู้ นาไปประยกุ ตใ์ ช้ ในชีวิตประจาวนั ได้

แผนที่ มาตราส่วน อัตราส่วนระยะทางในแผนท่ี แบง่ ประเภทตามการใชง้ านเปน็ แผนทอ่ี ้างอิง และ แผนทเ่ี ฉพาะเร่อื ง กับระยะทางจรงิ บนพื้นผวิ โลก มีองค์ประกอบ ดังน้ี ทศิ ปกตกิ าหนดให้ด้านบนขอบระวาง ช่ือแผนท่ี แผนท่เี ป็นทศิ เหนอื เสมอ บอกพน้ื ทแี่ ละข้อมลู ที่แสดง พกิ ดั ภมู ิศาสตร์ ในแผนทนี่ ั้น ๆ จุดท่ีตดั กันของคา่ ละติจูด และค่าลองจิจูด สญั ลกั ษณ์ แทนสงิ่ ที่ปรากฏบนผวิ โลก คาอธบิ ายสัญลกั ษณ์ อธบิ ายความสงู ตา่ ดว้ ยสี ตามตาแหนง่ ทีต่ ้ังต่าง ๆ แทนลักษณะภมู ิประเทศ ขอบระวาง ขอบเขตของพ้ืนทแี่ สดงแผนท่ี และมตี วั เลขบอกคา่ พกิ ัดภมู ิศาสตร์ เสน้ โครงแผนท่ี เส้นเมรเิ ดียนและเสน้ ขนานละตจิ ูด ถา่ ยทอดลกั ษณะทรงกลมของโลก

L7018 เป็ นหมายเลขประจาชุด บอกให้ทราบวา่ แผนที่อยใู่ นชุดใด เป็ นการกาหนดตาม มาตรฐานสากลของสหรัฐอเมริกาซ่ึงถือตามขอ้ ตกลงของนาโต มีองคป์ ระกอบ 4 ประการ คือ L หมายถึง ภูมิภาคหน่ึงของทวีปเอเชียซ่ึงตรงกบั ของประเทศไทย 7 หมายถึง กลุ่มของมาตราส่วนที่กาหนดไวแ้ น่นอน 0 หมายถึง ตวั เลขแสดงส่วนยอ่ ยของภูมิภาค 18 หมายถึง จานวนคร้ัง ที่จดั ทาแผนท่ีชุดน้นั ในภูมิภาค

ข้อใดไม่ใช่แผนทเ่ี ฉพาะเรื่อง 1. แผนทภ่ี ูมิประเทศ 2. แผนท่กี ารใช้ท่ีดนิ 3. แผนทแ่ี สดงความลาดชัน 4. แผนทแ่ี สดงช้ันบรรยากาศ 5. แผนทแี่ สดงความหนาแน่นของประชากร ตอบขอ้ 1. แผนท่ีเฉพาะเร่ืองเป็นแผนท่ีที่จดั ทาข้ึนเพอื่ แสดงขอ้ มูลหลกั เฉพาะเร่ืองใดเร่ืองหน่ึง

องค์ประกอบของแผนท่เี ฉพาะเร่ือง ช่ือแผนที่ (title) ระบุวา่ แผนที่น้นั เป็นแผนที่แสดงอะไร เพื่อใหส้ ามารถนาแผนที่ มาใช้ ไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง และตรงตามความตอ้ งการของผู้ ใชแ้ ผนท่ี เช่น แผนท่ีแสดงลกั ษณะ ภูมิประเทศจงั หวดั สงขลา แผนท่ี แสดงเน้ือท่ี ป่ าไมจ้ งั หวดั เชียงใหม่ ขอบระวาง (margin) เป็นขอบท้งั ส่ีดา้ นของแผนท่ี มีพ้นื ท่ีขอบระวางสาหรับแสดงรายละเอียดของ องคป์ ระกอบภายนอก ขอบระวางแผนที่ เช่น ชื่อแผนที่ มาตราส่วน คาอธิบายสัญลกั ษณ์ ทิศ เส้นขอบ ระวางแต่ละ ดา้ นมีตวั เลขบอกค่าพกิ ดั ภูมิศาสตร์ (คา่ ของละติจูดและลองจิจูด) กากบั ไวด้ ว้ ย

มาตราส่วน (scale) แสดงได้ 3 รูปแบบ ดงั น้ี มาตราส่วนคาพดู เช่น ระยะทาง 1 เซนติเมตรบนแผนท่ี เท่ากบั ระยะทางจริงบนพ้ืนผวิ โลก 500 เมตร มาตราส่วนสัดส่วน เช่น มาตราส่วน 1: 50,000 หมายถึง ระยะทาง 1 ส่วนบนแผนที่ เท่ากบั ระยะทางจริงบนพ้นื ผวิ โลก 50,000 ส่วน

สัญลกั ษณ์ (symbol)

ทศิ (direction)

เส้นโครงแผนท่ี (map projection)

ระบบพกิ ดั ภูมศิ าสตร์ (geographic coordinate system)



การอา่ นและแปลความแผนที่ เป็นการแปลความหมายของสิ่งท่ีปรากฏบนองคป์ ระกอบของแผนที่ ส่ิงสาคญั ในการอ่านและแปลความแผนที่ 1. ศึกษาสญั ลกั ษณ์สีท่ี ใช้ ในแผนที่โดยดูจากคาอธิบายสญั ลกั ษณ์ 2. วเิ คราะห์ความเชื่อมโยงของเขตภูมิอากาศกบั ที่ต้งั ตามตาแหน่งละติจูดและลกั ษณะภูมิประเทศ

แผนที่เฉพาะเรอื่ ง ตวั อย่าง แผนท่ีการกระจาย แผนทีแ่ สดงการกระจายของประชากรในทวีปเอเชยี จากแผนทแ่ี สดงการกระจายของประชากร ในทวีปเอเชีย แปลความได้ว่าอยา่ งไรบา้ ง ? เพราะเหตใุ ดจงึ เปน็ เชน่ น้นั ?

การอ่านและแปลความ • ตอนกลางของทวีปแอฟริกามี ภูมิอากาศแบบเขตร้อนเน่ืองจากอยใู่ กล้ เส้นศูนยส์ ูตรและไดร้ ับอิทธิพลจากลม ประจา • บริเวณตอนเหนือและตะวนั ตกเฉียง ใตข้ องทวีปแอฟริกามีภูมิอากาศแบบ ทะเลทรายเขตร้อนและก่ึงทะเลทราย เขตร้อน

บุคคลในข้อใดน่าจะเป็ นผู้ใช้แผนทไ่ี ด้อย่างชานาญทสี่ ุด 1. วจมี ีความรู้เรื่องแผนทเ่ี ป็ นอย่างดี 2. สุพตั ราสอบเรื่องการอ่านแผนทไี่ ด้คะแนนสูงสุด 3. รวภิ าท่องจาแผนท่ีประเภทต่างๆ ได้อย่างแม่นยา 4. ทศั นีย์รวบรวมแผนทีเ่ ฉพาะเร่ืองไว้ได้อย่างหลากหลาย 5. มาลนิ ีใช้แผนทใี่ นชีวติ ประจาวนั และศึกษาเพม่ิ เตมิ อยู่เสมอ ตอบขอ้ 5. ผทู้ ี่ใชแ้ ผนท่ีไดอ้ ยา่ งชานาญควรเป็นผทู้ ่ีมีความรู้ความเขา้ ใจและหมน่ั ฝึกฝน อ่านแผนท่ีอยา่ งสม่าเสมอ เพราะฉะน้นั มาลินีจึงเป็นผทู้ ี่ใชแ้ ผนที่ไดช้ านาญท่ีสุด

การนาไปใช้ในชวี ติ ประจาวัน ดา้ นการทอ่ งเท่ียว ด้านการเรยี นการสอน ดา้ นสังคม ประโยชน์ ด้านวางแผนพัฒนาประเทศ ของแผนท่ี ด้านเศรษฐกิจ ด้านการเมอื งการปกครอง ด้านการทหาร

แผนท่ีมีประโยชนใ์ นการดาเนินชีวติ ของบุคคลทว่ั ไปและการพฒั นาสงั คมและ ประเทศชาติอยา่ งไร แผนท่ีมีประโยชน์ต่อบุคคลทวั่ ไปในการดาเนินชีวติ หลายดา้ น เช่น การเดินทาง การคน้ หาที่ต้งั ของสถานที่ และมีประโยชน์ในการพฒั นาสงั คมและประเทศชาติ คือ การ ใชเ้ ป็นขอ้ มูลพ้นื ฐานในการพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คม เช่น การวางแผนสร้างระบบ สาธารณูปโภค การปักปันเขตแดนระหวา่ งประเทศและการทหาร