aw Foodwatse 2021ebook

คู่�่มืือวิธิ ีีการประเมิินปริมิ าณขยะอาหารและแนวทางการลดปริมิ าณขยะอาหาร ผู้เ�้ ขียี น เสกสรร พาป้้อง ผู้เ�้ ขีียนร่ว่ ม จิิตติิ มัังคละศิิริิ นงนุุช พููลสวััสดิ์�์ ฤทัยั อ่่อนพุทุ ธา ทััศนีีย์ว์ รรณ ชมอิินทร์์ เบญจมาภรณ์์ ถนอมนิ่่�ม จััดทำ�ำ โดย สถาบันั เทคโนโลยีีและสารสนเทศเพื่อ�่ การพััฒนาที่่�ยั่ �งยืืน ศููนย์เ์ ทคโนโลยีีโลหะและวัสั ดุแุ ห่ง่ ชาติิ สำำ�นักั งานพััฒนาวิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีีแห่ง่ ชาติิ 114 อุทุ ยานวิทิ ยาศาสตร์์ประเทศไทย ถ.พหลโยธิิน ต.คลองหนึ่�่ง อ.คลองหลวง จ.ปทุมุ ธานีี 12120 ข้้อมููลทางบรรณานุุกรมของสำำ�นักั หอสมุดุ แห่่งชาติิ เสกสรร พาป้อ้ ง. คู่่�มืือวิิธีีการประเมินิ ปริมิ าณขยะอาหารและแนวทางการลดปริิมาณขยะอาหาร.-- ปทุุมธานีี : สำำ�นัักงานพัฒั นาวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีีแห่่งชาติ,ิ 2564. 46 หน้้า. 1. การกำำ�จััดขยะ 2. การกำำ�จัดั ของเสียี . I. จิิตติิ มังั คละศิิริ,ิ ผู้แ้� ต่ง่ ร่ว่ ม. II. นงนุุช พููลสวัสั ดิ์์�, ผู้แ้� ต่ง่ ร่่วม. III. ฤทััย อ่อ่ นพุทุ ธา, ผู้แ้� ต่ง่ ร่ว่ ม. IV. ทััศนียี ์์วรรณ ชมอิินทร์์, ผู้�แ้ ต่ง่ ร่ว่ ม. V. เบญจมาภรณ์์ ถนอมนิ่่ม� , ผู้�แ้ ต่่งร่ว่ ม. VI. ชื่�อ่ เรื่อ่� ง. 363.728 ISBN 978-616-584-017-0 สงวนลิขิ สิิทธิ์์�ตามพ.ร.บ.ลิขิ สิิทธิ์์� โดยสำำ�นักั งานพัฒั นาวิิทยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีแี ห่่งชาติิ ห้้ามการลอกเลียี นไม่่ว่่า ส่่วนหนึ่่ง� ส่ว่ นใดของหนัังสืือเล่่มนี้้� นอกจากจะได้้รับั อนุญุ าต

ศููนย์์เทคโนโลยีโี ลหะ เกี่�่ยวกับั TIIS และวัสั ดุแุ ห่่งชาติิ (MTEC) สถาบัันเทคโนโลยีีและสารสนเทศเพื่อ�่ การพััฒนา สถาบัันเทคโนโลยีีและ ที่่�ยั่่�งยืืน (TIIS) อยู่่�ภายใต้้ สำ�ำ นักั งานพััฒนา สารสนเทศเพื่่อ� การพัฒั นา วิิทยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีแี ห่่งชาติิ (สวทช.) เป็็นสถาบันั ที่่�ใช้้วิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี (STI) ที่่�ยั่่�งยืืน (TIIS) เพื่�อ่ สนัับสนุนุ การพัฒั นาที่่ย� ั่่�งยืืนของประเทศไทย ขอขอบคุุณข้อ้ มููล เทศบาลนครรังั สิติ จัังหวัดั ปทุุมธานีี ทีีมผู้จ�้ ัดั ทำ�ำ ดร. เสกสรร พาป้อ้ ง ดร. จิติ ติิ มัังคละศิิริิ ดร. นงนุุช พููลสวัสั ดิ์์� นางฤทััย อ่่อนพุุทธา นางสาวทััศนียี ์์วรรณ ชมอิินทร์์ นางสาวเบญจมาภรณ์์ ถนอมนิ่่ม� เทศบาลนครรังั สิิต



สารบัญั 6 สรุุปเนื้้�อหา 9 บทที่่� 1 บทนำ�ำ 13 บทที่�่ 2 วิิธีีการประเมิินปริิมาณ ขยะอาหาร 19 บทที่�่ 3 วิิธีีการเก็บ็ ข้อ้ มูลู และ รายงานผลปริมิ าณขยะอาหาร 23 บทที่่� 4 การคาดการณ์์ ปริิมาณขยะอาหาร และปริมิ าณ ก๊๊าซเรืือนกระจก 35 บทที่�่ 5 แนวทางการลดปริมิ าณ ขยะอาหาร และวิิธีีการจััดการ

ขยสถะาอนกาารหณ์า์ ร ในปีี 2019 ขยะอาหารทั่่ว� โลกมากกว่า่ ทั่่ว� โลกและไทย 1/3 931 ลต้ั้าันน ของอาหารที่�่ผลิิตขึ้้น� ทั้้ง� ปีี เพื่่�อการบริิโภคของมนุุษย์์ โดยน้ำำ�� หนักั เปรีียบเทีียบ ถููกทิ้้�งขว้า้ งไปในทุุกๆ ปีี =รถบรรทุุก 40 ตันั 23 ล้า้ นคััน หากนำ�ำ มาต่่อเรีียงกััน 7รอบ จะพัันรอบโลกได้้ถึงึ ในปีี 63 พื้้น� ที่่� กทม. มีีขยะมูลู ฝอย เกืือบ 9,520 1/2 ตันั /วันั ของผักั และผลไม้้ 45% ที่ผ�่ ลิติ ขึ้�้นทั่่�วโลกในแต่่ละปีี ของขยะทั้้�งหมด คือื ต้อ้ งถููกทิ้้�งไป เศษอาหาร หรืือ ปริิมาณขยะอาหาร 4,284 ตันั /วันั CO2 61% ประเทศไทย มีีปริิมาณขยะอาหาร 350kg ของขยะอาหาร ที่�เ่ กิิดจากครััวเรืือน เกิิดจากบ้า้ นเรืือน CO2 5.5 ล้้านตััน/ปีี South and Southeast Asia ผลกระทบ จากขยะอาหาร • การสูญู เสีียอาหารและขยะอาหาร (FLW) • ประเทศไทย ตั้้ง� อยู่�ในเอเชีียตะวันั ออกเฉียี งใต้้ ทหั่่�รวืือโล8ก%ปล่ขอ่ อยงกก๊า๊ าซรเปรืืลอ่่อนยกรก๊๊าะซจเกรืือ4.น4กGรtะCจกOทั2้้eง� หq มด สร้า้ งผลกระทบจากขยะอาหาร คิิดเป็็นการปล่่อย ก๊๊าซเรืือนกระจก 350 kgCO2 eq ต่่อคนต่อ่ ปีี ที่ม�่ า: UN, UNEP FOOD WASTE INDEX REPORT 2021, สำ�ำ นัักสิ่่ง� แวดล้อ้ ม กทม. 6

การสููญเสีียอาหาร ขยะอาหารและ Food Loss and Food Waste; FLW SDGs 12 ลดขยะเศษอาหารของโลกลงครึ่่ง� หนึ่่ง� การผลิติ และ ในระดัับค้้าปลีีกและผู้้�บริิโภค และลดการ การบริิโภคที่ย่� ั่่ง� ยืืน สูญู เสีียอาหาร จากกระบวนการผลิติ และ ห่่วงโซ่่อุุปทาน รวมถึึงการสูญู เสีียหลััง เป้า้ ประสงค์์ 12.3 การเก็บ็ เกี่่�ยว ภายในปีี พ.ศ. 2573 ห่่วงโซ่่อุุปทานอาหาร การสููญเสีียอาหาร การขนส่่ง กัักเก็็บ การแปรรููป และกระจาย และบรรจุุ 12.3.1.a Food loss index TRANSPORT, STORAGE PROCESSING AND AND DISTRIBUTION PACKAGING FOOD หลัังการเก็็บเกี่่ย� ว POST HARVEST/ LOSS SLAUGHTER OPERATIONS ครัวั เรืือน ร้้านค้า้ ปลีีกและ ขยะอาหาร การบริิการอาหาร HOUSEHOLD 12.3.1.b RETAIL, FOOD SERVICE Food waste index WFOAOSDTE วิธิ ีีการประเมิินปริมิ าณ ตามมาตรฐานการรายงาน และการจัดั ทำ�ำ บัญั ชีีการสููญเสีียอาหารและขยะอาหาร Food Loss & Waste Protocol (FLW Standard) การเก็็บข้้อมูลู แบ่ง่ แยกตาม • สาขา (Sector) ร้า้ นค้้าปลีีก (Retail) การบริกิ ารอาหาร (Food service) ครััวเรืือน (Household) • ประเภทอาหาร (Material type) • ส่ว่ นที่บ่� ริิโภคได้้ (Edible part) ส่่วนที่่บ� ริิโภคไม่่ได้้ (Inedible part) • การจััดการขยะอาหาร (Destinations) 7 ที่่�มา: UN, World Resources Institute (WRI)

เราทำ�ำ อะไรได้บ้ ้้าง? วิธิ ีที ี่ด่� ีีที่่�สุดุ คือื การ “ป้้องกััน” ตั้้�งแต่่ต้้นทาง และ “จััดการ” ที่ป�่ ลายทาง รวมถึึง การจดบันั ทึึก เพื่่�อ ให้ท้ ราบถึึงจำ�ำ นวนและแหล่ง่ ที่ม�่ า เพื่่�อนำำ�ไปปรัับแก้้ไขได้ต้ รงจุดุ แนวทางการลดปริิมาณ ขยะอาหาร จากปัญั หาด้้านขยะอาหารที่ส�่ ่ง่ ผลกระทบมากมาย ถึึงเวลาที่่�เราควรตระหนัักและ “ปรับั เปลี่่�ยนพฤติิกรรม” ก้้าวเล็็กๆ ที่่�ทุกุ คนทำำ�ได้้ เพื่่�อโลกที่่�น่่าอยู่�มากขึ้น�้ วางแผนการทำำ�อาหาร ให้้พอเหมาะ วางแผนการซื้อ้� ของ อย่า่ งพอดีี ปริโิ ภคในปริมิ าณ เหมาะสม บัันทึึกปริิมาณขยะ ทิ้้ง� ให้ถ้ ูกู ที่�่ และ 8 จััดการให้้เหมาะสม

บบทททีน่่ำ� 1�ำ 9

ที่่ม� าและความสำำ�คัญั คู่่�มืือ ในอดีีตที่่�ผ่่านมาปััญหาขยะอาหารดููเป็็นเพีียงเรื่่�องเล็็กน้้อยสำำ�หรัับคนบางกลุ่่�ม เนื่�่องจากเป็็นของ ที่่�ไม่่มีีคุุณค่่า ไม่่มีีคนต้้องการ และบางครั้�งเป็็นภาระให้้ท้้องถิ่ �นต้้องบริิหารจััดการดููแล แต่่ในความเป็็นจริิง เรื่่�องขยะอาหารไม่่ใช่่เรื่�่องที่่�ไกลตััว และมีีความสำำ�คััญอย่่างยิ่ �งยวด ความสนใจของผู้้�บริิโภคในเรื่�่องการ สููญเสีียอาหารเพิ่่�มขึ้้�นอย่่างมากในช่่วงไม่่กี่่�ปีีที่่�ผ่่านมา วิิกฤตที่่�เกิิดจากการระบาดใหญ่่ของ COVID-19 ได้เ้ น้น้ ย้ำำ�� ถึึงความเปราะบางและจุดุ อ่่อนของระบบอาหารมากกว่่าที่่เ� คยเกิดิ ขึ้น�้ เมื่อ�่ กล่่าวถึึงการสููญเสียี อาหาร ที่่�สามารถรัับประทานได้้ตลอดทั้้�งห่่วงโซ่่อาหาร ตั้้�งแต่่การเพาะปลููก การแปรรููป การผลิิต จนถึึงจุุดสิ้้�นสุุด ของห่่วงโซ่่ในร้้านค้้าหรืือในมืือของผู้้�บริิโภค ตามการประมาณการขององค์์การอาหารและการเกษตร แห่่งสหประชาชาติิ ร้้อยละ 30 ของอาหารตลอดห่่วงโซ่่อุุปทาน สููญเสีียทั่่�วทั้้�งโลก ซึ่�งคิิดเป็็นร้้อยละ 8 ของ การปล่่อยก๊๊าซเรืือนกระจกทั่่�วโลก อาหาร 1.3 พัันล้้านตัันถููกทิ้้�งในแต่่ละปีี ขณะเดีียวกัันผู้�คนหลายล้้านคน เผชิิญกัับความอดอยากและขาดสารอาหาร สำำ�หรัับประเทศไทยปััญหาเรื่�องขยะอาหารมีีบริิบทที่่�น่่าสนใจ โดยสััมพัันธ์์กัับวิิถีชี ีวี ิิตและวัฒั นธรรมท้้องถิ่ �น ปััจจุบุ ััน สัดั ส่่วนของขยะอาหารคิิดเป็็นประมาณร้อ้ ยละ 40-60 ของปริิมาณขยะมููลฝอย พฤติิกรรมของสัังคมไทย อาทิิ ลัักษณะอาหาร การบริิโภค การทิ้้�ง การจััดเก็็บขยะ รวมไปถึึงการจัดั การขยะ ยังั คงเป็็นประเด็น็ ที่่น� ่่าค้้นหาและมีพี ื้้�นที่่�ที่่ส� ามารถพัฒั นาได้้ ความเคยชินิ บางเรื่อ�่ ง อาจเป็็นสาเหตุุของการเกิิดขยะอาหารโดยไม่่เจตนา อาทิิ พ่่อบ้้านแม่่บ้้านจ่่ายตลาดซื้�อของให้้ครอบครััว จนเต็ม็ ตู้�เย็น็ แต่่หลายครั้ง� รับั ประทานไม่่ทันั อาหารจึึงหมดคุณุ ค่่าทางโภชนาการไป โดยบางครั้ง� บางผลิติ ภัณั ฑ์์ นั้้น� ยังั ไม่่ได้ถ้ ููกแกะบรรจุภุ ัณั ฑ์อ์ อกด้ว้ ยซ้ำำ�� การบริโิ ภคอย่่างรับั ผิดิ ชอบ (Responsible consumption) จะเป็น็ ส่่วนสำำ�คัญั ที่่ช� ่่วยแก้ไ้ ขตลอดห่่วงโซอุปุ ทาน ในการนี้้� หากทุกุ ภาคส่่วนทำำ�งานอย่่างบููรณาการ สามารถลดขยะ อาหารได้้จะส่่งผลดีีในหลายด้า้ นและเป็น็ หนทางสู่�่การสร้า้ งโอกาสต่่างๆ มากมาย อาทิิ การแจกจ่่ายอาหาร ให้้กัับผู้้�ด้้อยโอกาส การส่่งเสริิมความมั่่�นคงทางอาหาร การลดการปล่่อยก๊๊าซเรืือนกระจก การลดความ เสื่่อ� มโทรมของดินิ และน้ำำ�� การเพิ่่ม� ผลผลิติ และการเติบิ โตทางเศรษฐกิจิ คู่ม่� ืือวิธิ ีกี ารประเมินิ ปริมิ าณขยะอาหารถููกจัดั ทำ�ำ ขึ้น้� ภายใต้ก้ ารสนับั สนุบุ งบประมาณของสำำ�นักั งาน พััฒนาวิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีีแห่่งชาติิ เอกสารฉบัับนี้้�จะอธิิบายคำำ�จำำ�กััดความ แนวคิิด แนวทางการ ประเมินิ ขยะอาหาร การเก็็บข้อ้ มููลในเชิิงปริิมาณเพื่อ�่ ติดิ ตามปริมิ าณขยะอาหารให้ร้ ะดัับครัวั เรืือน รวมไปถึึง ข้้อเสนอแนะเบื้้�องต้้น เพื่่�อสร้้างองค์์ความรู้�แก่่บุุคคลทั่่�วไป และให้้เป็็นไปตามเป้้าประสงค์์ในการขัับเคลื่�่อน การดำำ�เนิินงานด้้านขยะอาหารอย่่างเป็็นสากลในการนำ�ำ ปริิมาณมาเปรีียบเทีียบในระดัับสากล โดยหวััง เป็็นอย่่างยิ่ �งว่่าจะช่่วยให้้ทุุกภาคส่่วนตระหนัักและมีีส่่วนสำ�ำ คััญในการลดการสููญเสีียอาหารและขยะอาหาร รวมถึึงลดรายจ่่ายที่่ไ� ม่่จำำ�เป็น็ มุ่่ง� สู่ก�่ ารพัฒั นาเศรษฐกิจิ ฐานราก สร้า้ งสังั คมที่่เ� ข้ม้ แข็ง็ และสิ่่ง� แวดล้อ้ มที่่ย�ั่ง� ยืืน ของไทย สืืบไป 10

คำ�ำ จำ�ำ กัดั ความ อาหาร Food กแาลระสูขูญยะเสอีียาอหาาหร าร อาหารใดๆ ไม่ว่ ่่าจะผ่่านกระบวนการ Food Loss and Food ในการผลิิต การจััดเตรีียมอาหาร หรืือ Waste: FLW การจััดการอาหาร หรืือวััตถุดุ ิบิ ที่�ม่ ีีไว้้ สำำ�หรัับการบริิโภคของมนุุษย์์ โดยไม่่รวม เกี่ย�่ วข้้องกัับการผลิติ อาหาร เพื่่อ� ให้้ เครื่่อ� งสำำ�อาง ยาสูบู หรืือสารที่่�ใช้เ้ ป็น็ ยา มนุษุ ย์์บริโิ ภคเท่่านั้้น� พิจิ ารณาตั้้�งแต่่ ขั้น� ตอนการสููญเสีียของอาหารที่่� ครอบคลุุมทั้้ง� การปลููกพืืชและ การเลี้้ย� งสััตว์์ ซึ่�งรวมส่่วนที่่�สามารถ บริโิ ภคได้แ้ ละไม่่ได้้ หลัังเก็บ็ เกี่่�ยวหรืือ ฆ่่าสััตว์์ (Post-harvest/slaughter) ถึึงขั้น� ตอนของการค้้าส่ง่ (Wholesale) ขยะอาหารในขั้�นตอนสุดุ ท้า้ ยของ ห่ว่ งโซ่อ่ ุุปทานอาหารเกี่ย�่ วข้อ้ งกัับ ค้า้ ปลีีก (Retail) การบริกิ ารอาหาร (Food service) และครััวเรืือน (Households) ส่ว่ นที่�่กิินได้้-ไม่่ได้้ ขยะมูลู ฝอยชุมุ ชน Edible parts and Municipal Solid Inedible parts Waste: MSW ขยะมูลู ฝอยที่่เ� กิิดจากกิิจกรรมต่า่ งๆ ส่ว่ นประกอบของอาหารที่ก่� ินิ ได้้แบ่ง่ เป็น็ ของชุมุ ชนที่�อ่ อกจากภาคครััวเรืือน ชิ้น� ส่ว่ นที่่ก� ิินได้้ และส่่วนประกอบอาหาร ร้้านค้า้ ธุุรกิจิ ขนาดต่่างๆ อาคาร ตลอดห่่วงโซ่อ่ าหารที่ม�่ นุษุ ย์ไ์ ม่บ่ ริโิ ภค เช่น่ สำำ�นัักงาน และบริิษััทต่า่ งๆ โดยเป็็น กระดูกู และเปลืือก โดยเป็น็ สิ่่ง� ที่ม่� นุษุ ย์์ ขยะมูลู ฝอยที่ร�่ วมทุุกๆ ประเภท กินิ ไม่ไ่ ด้น้ ั้้น� แตกต่า่ งกัันไปตามผู้้�บริิโภค ในแต่ล่ ะวััฒนธรรม และประเทศ 11

เส้น้ ทางขยะอาหาร ในระดัับครััวเรืือน ต้น้ ทาง ตู้ �เย็น็ โต๊ะ๊ อาหาร ถัังขยะ ปจลัดัายกาทราง ปุ๋๋ย� หมักั อาหารสััตว์์ ถัังขยะ/หลุมุ ฝังั กลบ แรงงาน เวลาผลิติ การเงิิน น้ำ�ำ�เพาะปลูกู การทิ้�ง้ ขว้้างอาหารเกิิดการ แคลอรีี (สารอาหาร) สูญู เสียี อะไรบ้้าง ? สารเคมีี ปุ๋๋ย� น้ำำ��มัันเครื่่อ� งจักั ร อาหารสัตั ว์์ พื้น�้ ที่่เ่� กษตรกรรม พลังั งาน เชื้อ�้ เพลิิง ปลููก ขนส่่ง ถ้า้ ปล่่อยไว้ไ้ ม่่แก้้ไขใดๆ จะเกิดิ อะไรขึ้้�น ? ยิ่่ง� เพิ่่�มความรุุนแรง 12 ของผลกระทบทุุกๆ ด้า้ นจนไม่่สามารถควบคุมุ และแก้้ไขใดๆ ได้อ้ ีีกต่่อไป ถึึงเวลาแล้ว้ ที่เ�่ ราทุกุ คนต้อ้ งแก้ป้ ัญั หา !

บทที่่� 2 ปรวิิิมิธีากี ณารขปยระะอเามิหนิ าร 13

ปวิิธรีิกีิมาารณปขรยะะเมอินิ าหาร ความหมาย ขยะอาหาร คือื อาหารใดๆ ที่ถ่� ูกู ทิ้้ง� ที่่�ลดลงในเชิงิ ปริมิ าณ ขยะอาหาร หรืือคุุณภาพของอาหาร ซึ่�งเป็น็ ขยะอาหารในขั้น� ตอน สุดุ ท้า้ ยของห่ว่ งโซ่อ่ ุุปทานอาหาร (Food supply chain) Food waste เกี่่ย� วข้อ้ งกัับค้้าปลีีก (Retail) การบริิการอาหาร (Food service) และครััวเรืือน (Households) ห่ว่ งโซ่่อุปุ ทานอาหาร Food supply chain การสูญู เสีียอาหาร หลัังการเก็บ็ เกี่�ย่ ว 12.3.1.a Food loss POST HARVEST/SLAUGHTER OPERATIONS index LFOOSOSD การแปรรููปและบรรจุุ การขนส่ง่ กักั เก็บ็ และกระจายสินิ ค้้า PROCESSING AND PACKAGING TRANSPORT, STORAGE AND DISTRIBUTION ร้า้ นค้้าปลีีก และ ครัวั เรืือน FWขยOะAอOาSหDาTร E การบริิการอาหาร HOUSEHOLD 12.3.1.b Food RETAIL, FOOD SERVICE waste index เป้้าประสงค์์ 12.3 ลดขยะเศษอาหารของโลกลงครึ่่ง� หนึ่่ง� ในระดับั ค้า้ ปลีีกและผู้้บ� ริโิ ภค และ ลดการสููญเสีียอาหาร จากกระบวนการผลิิต และห่่วงโซ่่อุปุ ทาน รวมถึึง การสูญู เสีียหลังั การเก็็บเกี่่�ยว ภายในปีี พ.ศ. 2573 14

ดัชั นีีการสููญเสีียอาหารโลก ประกอบด้ว้ ย 2 ตัวั ชี้้ว� ัดั ย่่อย ได้แ้ ก่่ ตัวั ชี้้ว� ัดั ย่อ่ ย ตััวชี้้ว� ััด ตัวั ชี้้�วััดย่่อย 12.3.1.a 12.3.1 12.3.1.b ดัชั นีี การสููญเสีียอาหาร ดัชั นีี ขยะอาหาร Food Loss Index: FLI Food Waste Index: FWI หน่วยงานที่รับผิดชอบ คือ องคก์ ารอาหาร หนว่ ยงานที่รับผิดชอบ คือ โครงการ และเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) สิ่งแวดล้อมแหง่ สหประชาชาติ (UNEP) ดัชั นีีขยะอาหาร Food Waste Index สูตู รการคำ�ำ นวณดัชั นีีขยะอาหาร Food Waste Index (HH) = HHFW/person X 100 HโดoยusHeHhoคืldือ ครััวเรืือน HHFW/person (baseline) ปริิมาณขยะอาหาร ระดับั ครััวเรือื น ในกลุ่่�มประเทศอาเซีียน ที่ม่� า: UNEP, FOOD WASTE INDEX REPORT 2021 15

วิิธีีการเก็็บข้อ้ มููล วิิธีี ข้อ้ ดีี ข้อ้ เสีีย • ความถูกู ต้้องแม่่นยำำ� การวััดโดยตรง ไม่่สามารถติดิ ตามปริิมาณได้้ ของข้้อมููลสูงู Direct measurements • ค่า่ ใช้จ้ ่่ายสูงู •• ใช้เ้ วลาและแรงงานสููง •การนับั หรืือสแกน ค่า่ ใช้จ้ ่า่ ยต่ำ�ำ� • ความถููกต้้องแม่น่ ยำ�ำ ต่ำ�ำ� Counting/scanning ไม่่เหมาะกัับผลิติ ภััณฑ์์ ที่�่หลากหลาย •การประเมินิ ปริิมาตร เหมาะกัับประเมินิ ขยะ ลัักษณะของเหลว • ข้้อจำำ�กััดจากการคำำ�นวณ Assessing volume •การวิเิ คราะห์์ มีีความน่า่ เชื่�อถืือมากขึ้น้� • ค่า่ ใช้้จ่า่ ยที่ส่� ูงู เมื่่�อร่่วมกัับวิธิ ีีอื่�นๆ • คุณุ ภาพและความถููกต้อ้ งของ องค์์ประกอบของเสีีย AWnaasltyesiCs:oWmpCoAsition ข้้อมูลู ที่ไ�่ ม่ช่ ััดเจนจากวิธิ ีีที่บ�่ ัันทึึก การบันั ทึกึ ข้้อมูลู • ค่า่ ใช้จ้ ่่ายต่ำำ�� Records ไดอารีี ข้้อมูลู Real time ความถููกต้้องแม่น่ ยำ�ำ น้้อยกว่า่ วิิธีีการชั่่�งโดยตรง และ WCA Diaries • •เก็บ็ ข้อ้ มูลู ในส่ว่ นที่ไ�่ ม่ส่ ามารถเก็บ็ ได้้ ค่่าใช้จ้ ่่ายสููงมาก •• •ได้้ผลเชิิงคุณุ ภาพและเชิิงปริมิ าณ การสำำ�รวจ • ใช้เ้ วลาและค่่าใช้จ้ ่่ายน้้อยกว่่า • ขาดความเที่่�ยงตรง Surveys วิิธีกี ารชั่�่งโดยตรง และ WCA สมดุลุ มวล • มีีข้อ้ มููล และการเข้า้ ถึึงข้้อมููล มีีความซัับซ้้อนของการคำ�ำ นวณ ในปริมิ าณมาก Mass balance เห็น็ การเปลี่่�ยนแปลง •• ความน่า่ เชื่อ� ถืือน้อ้ ยกว่า่ วิธิ ีีอื่�นๆ •• ค่า่ ใช้จ้ ่่ายและใช้เ้ วลาน้้อย 16

วิิธีี ข้้อดีี ข้้อเสียี • ความถูกู ต้้องแม่่นยำำ�ของข้้อมููลต่ำำ�� •การสร้า้ งแบบจำำ�ลอง ค่า่ ใช้้จ่่ายต่ำ�ำ� •Modelling สามารถเปรีียบเทีียบกัับวิิธีกี ารวััด โดยตรงและการประมาณการ ข้อ้ มููล Proxy • ค่า่ ใช้้จ่า่ ยน้อ้ ยกว่า่ วิิธีีการวััด • ความถูกู ต้้องแม่น่ ยำ�ำ ของข้อ้ มูลู ต่ำ��ำ โดยตรงและการประมาณการ Proxy data วิิธีีที่่เ� หมาะสมในแต่่ละสาขา สาขา Sector วิิธีีการวััด Methods of measurement ค้้าปลีีก Retail การบริกิ ารอาหาร การวััดโดยตรง การวิิเคราะห์์ การประเมินิ สมดุุลมวล การนัับ องค์์ประกอบ ปริิมาตร หรืือสแกน Food service ของเสีีย ไดอารีี ครัวั เรืือน Household Food Loss & Waste Protocol การเก็็บข้้อมูลู แบ่ง่ แยกตาม FLW Standard สาขา (Sector) ร้า้ นค้้าปลีีก (Retail) • เป็็นมาตรฐานการรายงานและ การบริิการอาหาร (Food service) การจััดทำ�ำ บััญชีีการสููญเสีียอาหาร ครััวเรืือน (Household) และขยะอาหาร มีีวััตถุุประสงค์์ ประเภทอาหาร (Material type) เพื่่อ� เป็น็ แนวทางในการหาปริมิ าณ ส่่วนที่�บ่ ริโิ ภคได้้ (Edible part) FLW โดยอยู่่�บนพื้้�นฐานของ ส่่วนที่�บ่ ริิโภคไม่่ได้้ (Inedible part) ความสััมพัันธ์์กััน ความสมบููรณ์์ การจััดการขยะอาหาร ความสอดคล้้อง ความโปร่่งใส (Destinations) และความถูกู ต้อ้ ง ของการคำ�ำ นวณ หาปริมิ าณ FLW และการรายงาน 17 ข้้อมููล ที่่�มา: http://flwprotocol.org/

ขั้้�นตอนการดำำ�เนินิ งานเก็บ็ ข้อ้ มูลู การกำำ�หนดขอบเขตของข้อ้ มููลขยะอาหาร ตามมาตรฐานที่่ต� ้อ้ งรายงาน ประกอบด้ว้ ย 4 องค์ป์ ระกอบ ได้แ้ ก่่ กรอบเวลา ประเภทอาหาร การกำ�ำ จััดขยะอาหาร ขอบเขต ปลายทาง Time Material types Boundary Destination frame ชิ้้น� ส่่วนที่่ก� ินิ ไม่ไ่ ด้้ ให้เ้ ป็น็ อาหารสััตว์์ ประเภทอาหาร Inedible parts Animal Feed Food category ชิ้้น� ส่ว่ นที่ก่� ิินได้้ หลุุมฝัังกลบ ช่่วงตลอดวััฏจักั ร Edible parts Landfill, Refuse, Discards Lifecycle stage ใช้้เทคโนโลยีีการหมักั ร่ว่ ม ลัักษณะภูมู ิปิ ระเทศ Co-digestion Geography การทำำ�ปุ๋๋�ยหมัักแบบใช้้อากาศ Aerobic compost การย่อ่ ยสลาย แบบไม่่ใช้้ออกซิเิ จน Co/Anaerobic digestion การเผาไหม้้แบบควบคุุม Controlled combustion การใช้ป้ ระโยชน์์ในเชิงิ ที่�ด่ ินิ Land application ทิ้้�งทางท่่อระบายน้ำ�ำ� Sewer ที่่�มา: WRI, Food Loss & Waste Protocol (FLW Standard) 18

บทที่่� 3 ปวิรแิธิ มิีลีกาะาณรราเขกย็ยบ็งะาขอน้อ้ าผมหลููลาร 19

วิธิ ีีการเก็็บข้้อมููลและรายงานผลปริิมาณขยะอาหาร การรายงานผล การรายงานผลปริิมาณขยะอาหารตามมาตรฐานสากล สามารถแบ่ง่ ออกเป็็น 3 ระดัับ ตามคุุณภาพของข้อ้ มููล การรายงานผลในระดัับที่�่ 1 (Level 1) รายละเอีียด ปริมิ าณ หน่ว่ ย ปริมิ าณขยะมูลู ฝอยชุมุ ชน ตััน สััดส่ว่ นปริมิ าณขยะอาหารในขยะมูลู ฝอยชุมุ ชน % ปริมิ าณขยะอาหาร ตััน การรายงานผลในระดัับที่่� 2 (Level 2) ปริมิ าณขยะ ประเภทอาหาร (Material type) (ตันั ) อาหาร (ตััน) สาขา ส่่วนที่บ�่ ริโิ ภคได้้ ส่่วนที่บ�่ ริิโภคไม่ไ่ ด้้ (Edible part) (Inedible part) ค้า้ ปลีีก (Retail) การบริกิ ารอาหาร (Food service) ครััวเรืือน (Household) การรายงานผลในระดัับที่่� 3 (Level 3) สาขา ปริมิ าณ การจัดั การขยะอาหาร (Destinations) อื่่�นๆ ค้้าปลีีก (ตันั ) อาหารสัตั ว์์ การทำ�ำ ปุ๋๋ย� หมััก การเผา หลุมุ ฝังั กลบ                การบริิการอาหาร    20 ครััวเรืือน        ที่ม�่ า: SDG 12.3 indicator metadata Updated 5 February 2021, https://unstats.un.org/sdgs/metadata

ตััวอย่่าง การเก็บ็ ข้้อมููลต้้นทางในครัวั เรืือน แบ่่งตามวิิธีกี ารจััดการ และแหล่่งการเกิิดขยะอาหาร วิธิ ีีการจัดั การ การทำ�ำ อาหาร โต๊ะ๊ อาหาร ให้อ้ าหารสััตว์์ ส่่วนที่ก่� ินิ ได้้ ส่่วนที่ก�่ ิินไม่่ได้้ ส่ว่ นที่่�กินิ ได้้ ส่่วนที่ก�่ ินิ ไม่่ได้้ ทำ�ำ ปุ๋๋�ยหมััก แบ่ง่ ปัันอาหารให้ผู้้�อื่�น ทิ้้ง� ถัังขยะ อื่ �นๆ การติดิ ตามปริิมาณขยะอาหาร วัันที่…�่ ……….…….. ต้น้ ทุนุ /ค่า่ ใช้้จ่า่ ย รายละเอีียด ปริิมาณ (กิโิ ลกรััม) เหตุผุ ลการทิ้้�ง รวม ตััวอย่่าง การเก็บ็ ข้้อมูลู ปลายทาง (หน่ว่ ยงาน) แบ่งตามประเภทขยะอาหาร 1) 2) 1.ส่ว่ นที่่�คนกิินได้.้ ......................กิิโลกรััม (รวมน้ำ�ำ� ) ส่่วนที่ค�่ นกินิ ไม่่ได้.้ ......................กิโิ ลกรััม (รวมน้ำ��ำ ) 2.น้ำ�ำ�.......................กิิโลกรััม น้ำ��ำ .......................กิิโลกรััม เช่น่ ก้้าง กระดููก เปลืือกหอย กุ้�ง เปลืือกผััก/ผลไม้้ เปลืือกไข่่ สมุนุ ไพร เป็็นต้้น 3) อื่น� ๆ ที่ไ�่ ม่ใ่ ช่อ่ าหาร เช่่น ถุงุ พลาสติกิ หููหิ้้ว� ถุุงแกง ยางวง ใบไม้้ กระดาษทิิชชู่่�....................................กิโิ ลกรััม 21

แบ่ง่ ตามกลุ่่�มประเภทขยะอาหาร 1. ขา้ ว/เส้น 2. เน้ือสัตว/์ ปลา/ไข่ 3. ผัก/ผลไม้ 4. พืชราก/พชื หัว 5. อ่ืนๆ ก๋วยเตย๋ี ว/ถ่วั กิโิ ลกรััม กิิโลกรััม กิโิ ลกรััม กิิโลกรััม กิิโลกรััม การจำ�ำ แนกกลุ่่�มประเภทอาหาร (Commodity) ตัวั อย่่าง ประเภท 1. ข้้าว/เส้้นก๋๋วยเตี๋๋ย� ว/ถั่่ว� ข้า้ ว ข้้าวโพด ข้้าวโอ๊ต๊ เส้้นก๋๋วยเตี๋๋�ยว ถั่ว�่ ลิิสง ถั่�่วเขีียว ถั่ว�่ เหลืือง ธััญพืืชและถั่ว่� (Cereals and Pulses) เมล็ด็ ทานตะวััน เต้า้ หู้� เส้น้ มาม่า่ เส้้นขนมจีีน 2. เนื้้อ� สััตว์/์ ปลา/ไข่่ ปลา กุ้�ง หอย ปูู ไข่่ เป็ด็ วััว แกะ แพะ หมูู ไก่่ ลูกู ชิ้�น ผลิิตภััณฑ์เ์ นื้�้อสััตว์์ (Animal products) 3. ผักั /ผลไม้้ กล้้วย ส้ม้ มะนาว องุ่�น แอปเปิลิ สัับปะรด องุ่�น มะม่่วง มะเขืือเทศ ผัักและผลไม้้ (Fruit & vegetable) พริิกสด ถั่ว�่ งอก หััวหอม 4. พืืชราก/พืืชหััว แครอท เผืือก มัันเทศ มัันสำำ�ปะหลััง มัันฝรั่่ง� พืืชราก พืืชหััวและพืืชที่�่มีีน้ำ��ำ มััน (Roots, มัันแกว แห้้ว บีีตรููท และสาคูู Tubers and Oil-bearing crops) 5. อื่่น� ๆ (Other) อ้้อย สมุนุ ไพร เครื่่�องปรุุง ตัวั อย่า่ ง ตารางเก็บ็ ข้้อมููลปริมิ าณขยะอาหารจากการชั่่�งน้ำ��ำ หนักั ในแต่ล่ ะชุุมชนอย่า่ งง่า่ ย อำ�ำ เภอ..............................................................จัังหวััด........................................... ช่ว่ งเวลาเก็บ็ ข้้อมููล ปริิมาณ ขยะอาหาร .......................................................................(กิิโลกรััม/เดืือน) ชุุมชนที่่� 1 ชุุมชนที่�่ 2 ชุมุ ชนที่่� 3 ชุมุ ชนที่�่ 4 เดืือน............ปีี............ เดืือน............ปี.ี ........... เดืือน............ปี.ี ........... สรุุปวิิธีีการเก็็บข้้อมููลและรายงานผลปริิมาณขยะอาหารตามมาตรฐานสากลนั้้�น ต้้องแบ่่งแยกปริิมาณตาม สาขา แหล่่งการจััดการ ประเภทขยะอาหาร และกลุ่�มประเภทขยะอาหาร ซึ่�งมีีความละเอีียด โดยสามารถนำำ�มาปรัับ และประยุกุ ต์ใ์ ช้้ให้้เหมาะสมตามบริิบทของประเทศไทย 22

บทที่่� 4 การคาดการณ์์ปริิมาณ ขยะอาหารและ ปริิมาณก๊า๊ ซเรืือนกระจก 23

การคาดการณ์ป์ ริิมาณขยะอาหาร Model for Food Waste Evaluation หากพิจิ ารณาถึึงขยะอาหาร จะหมายรวมขยะอาหารที่่เ� กิิดจากการบริิโภค ตามสถานที่่�ต่่างๆ อาทิิ ร้า้ นอาหาร โรงแรมและโรงเรียี น อีกี ทั้้�ง ขยะอาหารที่่ม� ีกี ารบริโิ ภคในระดับั ครัวั เรืือน โดยคู่่�มืือนี้้�พิจิ ารณาเฉพาะ ขยะอาหารที่่เ� กิดิ ขึ้้น� จากการบริโิ ภคในระดัับครัวั เรือื น ปริิมาณขยะอาหาร จากการผลการศึึกษา ได้้ทำำ�การเก็็บข้้อมููลปริมิ าณขยะอาหารที่่เ� กิิดขึ้้�นจริงิ จากการบริิโภค ของชุมุ ชนที่่อ� ยู่ใ� นพื้้น� ที่่ต� ัวั อย่่าง โดยเก็บ็ ข้้อมููลจาก 4 ชุุมชน ดังั นี้้� ปริิมาณขยะอาหารในแต่่ละชุุมชน ช(ุ6ุม1ช0นคนก) (1ชุ,มุ 22ช2น คขน) ช(ุ9มุ 4ช7นคนค) (ช4ุุม52ชนคนง) 3.16ปีี พ.ศ. 3.03 5.04 6.86 2561 กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน กิิโลกรัมั /คน/เดืือน กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน กิิโลกรััม/คน/เดือื น 3.43ปีี พ.ศ. 2.88 5.04 14.00 2562 กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน กิิโลกรัมั /คน/เดือื น กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน กิโิ ลกรััม/คน/เดือื น 3.28ปีี พ.ศ. 9.35 4.76 11.08 2563 กิิโลกรัมั /คน/เดืือน กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน กิิโลกรัมั /คน/เดือื น กิโิ ลกรััม/คน/เดืือน ปริิมาณ 3.29 5.09 4.95 10.65 เฉลี่่�ย กิโิ ลกรัมั /คน/เดือื น กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน กิิโลกรัมั /คน/เดือื น กิิโลกรััม/คน/เดืือน 24

จากข้้อมููลที่�่ได้้ทำ�ำ การรวบรวมได้จ้ าก 4 ชุุมชน เพื่่�อนำ�ำ ไปคาดการณ์ป์ ริมิ าณขยะอาหารที่่�คาดว่า่ จะเกิดิ ขึ้้น� ในอีีก 5 ปีีข้้างหน้้า พบว่า่ อััตราการเกิิดขยะอาหารต่อ่ คนต่อ่ เดืือนเป็็น 15.81 กิิโลกรััม โดยแนวโน้ม้ การเกิดิ ขยะแสดงดัังรูปู หากคนในชุมุ ชนไม่่ลดปริมิ าณการเกิดิ ขยะอาหาร ปริิมาณขยจะาอกากหาราครขาดอกงชาุมุรณช์น์ ตััวอย่า่ ง ขยปะริอิมาาหณาร ชุมุ ชนตััวอย่่าง 2568 613 2562 2563 2564 2565 2566 2567 51 15.81 ตััน/ปีี 185 208 298 357 428 512 ตััน/เดืือน 19 21 25 30 36 43 กิโิ ลกรัมั /คน/เดืือน 5.73 6.44 7.70 9.21 11.03 13.21 หากต้อ้ งการคาดการณ์ป์ ริิมาณขยะอาหารในพื้น้� ที่�่ตััวอย่่าง ซึ่�งมีีจำ�ำ นวนประชาชนเพิ่่�มขึ้�้น สามารถคาดการณ์ข์ นาดประชาชนจากการเปลี่่�ยนแปลงอััตราของประชากรในพื้้น� ที่่� เพื่่อ� คาดการณ์์ปริมิ าณขยะอาหารในพื้น้� ที่ต่� ่อ่ ไป 25

จำำ�นวนประชากร จำ�ำ นวนประชากร สามารถคาดการณ์ไ์ ด้้จากการพิจิ ารณาแนวโน้ม้ การเปลี่่�ยนแปลง โดยใช้ส้ มการคาดการณ์์ ดังั ตัวั อย่่าง คาดการณ์์จำำ�นวน ประชากรของพื้้น� ที่่ต� ัวั อย่่าง จากการหาอัตั ราการเปลี่่�ยนแปลงและสมการ exponential เพื่่อ� คาดการณ์ป์ ริมิ าณประชากรในอีกี 5 ปีีข้า้ งหน้้า ตัวั อย่า่ ง แนวโน้ม้ การเปลี่่�ยนแปลงของประชากร ปีี พ.ศ. 2561 ปีี พ.ศ. 2562 ปีี พ.ศ. 2563 83,627 คน 83,573 คน 84,064 คน อัตราการเปลีย่ นแปลง (r) = 1 84,064  − 83,627 ] × 100 3 [ 83,627 = 0.17% ต่อปี คาดการณ์์จำ�ำ นวนประชากร P t = P 0ern โดยคาดการณ์์ประชากร ณ ปีีที่�่ 2568 หรืือในอีีก 5 ปีีข้้างหน้้า (n) 26

คาดการณ์์ปริิมาณประชาชนในพื้้�นที่่�ตััวอย่่าง จำำ�นวนประชากรของพื้�้นที่่�ตััวอย่่าง โดยสามารถแบ่่งตามช่่วงอายุุ ดัังนี้้� ปีี พ.ศ. 0-19 ปีี 20-59 ปีี 60 ปีขีึ้�นไป รวม 2563 18,704 คน 52,026 คน 13,335 คน 84,065 คน 52,117 คน 13,358 คน 84,212 คน ปีี พ.ศ. 52,208 คน 13,382 คน 84,359 คน 2564 18,737 คน 52,299 คน 13,405 คน 84,506 คน 52,390 คน 13,428 คน 84,653 คน ปีี พ.ศ. 52,481 คน 13,452 คน 84,801 คน 2565 18,769 คน ปีี พ.ศ. 2566 18,802 คน ปีี พ.ศ. 2567 18,835 คน ปีี พ.ศ. 2568 18,868 คน 27

จากข้อ้ มููลประชากรในพื้�น้ ที่ต่� ััวอย่่างที่เ่� พิ่่�มขึ้น้� และอััตราการเกิิดปริิมาณขยะอาหารของชุุมชนตััวอย่า่ งที่�ไ่ ด้้ ข้า้ งต้น้ เพื่่�อนำ�ำ ไปสู่่�การคาดการณ์์ปริิมาณขยะอาหารที่เ�่ กิิดขึ้�้น ดัังรูปู จากการคาดการณ์ข์ ยะอาหาร พบว่า่ ในปีี 2568 จะมีีขยะประมาณ 15.81 กก. 28% 1,341 15.81 สััดส่ว่ นขยะอาหาร/ขยะมูลู ฝอย ตันั /เดืือน กิิโลกรัมั /คน/เดืือน นอกจากนี้้� หากพิิจารณาสััดส่ว่ นขยะอาหารเทีียบกับั ขยะมููลฝอยทั้้ง� หมดที่่เ� กิิดขึ้้�นในพื้น�้ ที่�่ ตััวอย่่าง1 คิิดเป็น็ สัดั ส่่วนประมาณร้้อยละ 28 ของปริมิ าณขยะมููลฝอยที่่�เกิดิ ขึ้้�นในชุมุ ชนนี้้� 1 https://thaimsw.pcd.go.th/report5.php ข้้อมููลอ้้างอิิงปีี 2562 จำ�ำ นวนประชาชนทั้้�งสิ้้น� 83,573 คน ข้อ้ มููลอ้้างอิิงจาก http://www.rangsit.org/New/index.php/th/2014-11-07-07-51-09/normal-data/2014-11-03-07-37-35 28

จากการคาดการณ์์ ขยะอาหารในพื้้น� ที่่ต� ัวั อย่่าง พบว่่า ณ ปีี 2568 มีีปริมิ าณขยะอาหารเป็็น 1,341 ตัันต่อ่ เดืือน หรืือ 15.81 กิโิ ลกรััมต่่อคน ต่่อเดืือน ดัังนี้้� ประชากร ปริมิ าณ อััตราการเกิิด ปริมิ าณ สัดั ส่ว่ น พื้�้นที่�่ตััวอย่่าง ขยะมูลู ฝอย ขยะอาหาร ขยะอาหาร ขยะอาหาร/ ขยะมูลู ฝอย ปีี 83,573 4,800 5.73 479 10% คน ตััน/เดืือน กิโิ ลกรััม/คน/ ตััน/เดืือน 2562 เดืือน ปีี ค8น4,065 4,635 6กเิดืิโื.อล4นก4รััม/คน/ ต5ััน4/เ1ดืือน 12% ตััน/เดืือน 2563 ค8น4,212 4,674 7กิิโ.ล7ก0รััม/คน/ 6ตััน4/เ8ดืือน 14% ปีี ตััน/เดืือน เดืือน 2564 ค8น4,359 4,712 ก9ิโิ .ล2ก1รััม/คน/ 7ตััน7/7เดืือน 16% ตััน/เดืือน เดืือน ปีี ค8น4,506 4,751 1กิ1ิโล.0กร3ััม/คน/ 9ตััน3/เ2ดืือน 20% 2565 ตััน/เดืือน เดืือน ปีี 8คน4,653 4,790 1กิ3โิ ล.2กรั1ัม/คน/ ต1ัั,น11/เ8ดืือน 23% ตััน/เดืือน เดืือน 2566 8คน4,801 4,828 1กเิด5ืโิ ือล.น8กรั1ัม/คน/ 1ตัั,น3/เ4ดืื1อน 28% ปีี ตััน/เดืือน 2567 ปีี 2568 29

ผลกระทบที่่�เกิดิ ขึ้้�นทางสิ่่�งแวดล้อ้ ม Greenhouse gas: GHG การคำ�ำ นวณการปล่่อยและดูดู กลับั ก๊า๊ ซเรืือนกระจกที่�เ่ กิิดขึ้้น� จาก ขยะอาหาร ปริิมาณการปล่อ่ ยก๊า๊ ซ เรืือนกระจกจะขึ้้�นอยู่่�กับั วิธิ ีีการ จััดการขยะ ซึ่่ง� โดยทั่่�วไปจะเป็น็ วิธิ ีี การจััดการแบบฝัังกลบ (Landfill) รวมทั้้ง� สามารถจััดการขยะอาหาร ด้้วยวิธิ ีีอื่น� ๆ เช่่น การทำำ�ปุ๋๋ย� หมักั และการหมัักแบบใช้อ้ ากาศ ขั้้�นตอนและวิิธีกี ารประเมินิ ผลกระทบสิ่่ง� แวดล้อ้ ม ที่่เ� กิิดขึ้้�นจากขยะอาหาร การประเมิินผลกระทบสิ่่ง� แวดล้อ้ ม 1 ที่�่เกิดิ ขึ้้น� จากขยะอาหาร มีีขั้้�นตอนดังั นี้้� กำ�ำ หนดพื้�น้ ที่ศ�่ ึึกษา 43 2 วิเิ คราะห์์ข้อ้ มููล รวบรวมข้อ้ มููลปริมิ าณขยะ ออกแบบตารางเก็บ็ ข้อ้ มููล ในพื้้�นที่�่ศึกึ ษา ปริิมาณขยะอาหาร 5 6 30 คำำ�นวณปริมิ าณการ รายงานผลการปล่อ่ ยก๊๊าซ ปล่่อยก๊๊าซเรืือนกระจก เรืือนกระจกของขยะอาหาร

รูปู แบบตารางเก็บ็ ข้อ้ มููลขยะอาหารในชุุมชน การเก็็บข้อ้ มููลทำ�ำ การรวบรวมข้อ้ มูลู เป็น็ รายวัันของ แต่ล่ ะชุุมชน โดยจะมีีตััวแทนชุมุ ชนเข้า้ มารับั ผิดิ ชอบ เก็็บขยะอาหารตามจุุดรวบรวมขยะอาหาร รููปแบบตัวั อย่่างตารางการเก็บ็ ข้้อมูลู ขยะอาหาร แสดงในตาราง ตััวอย่่าง ตารางสำ�ำ หรัับรวบรวมปริิมาณขยะอาหารในแต่่ละชุุมชนรายเดืือน หน่่วย: กิโิ ลกรััม ข้อมูลปี…. มกราคม กุมภาพนั ธ์ ….. ธันวาคม ชุมชน A B C A B C A B C A B C วันที่ 1 2 3 4 5 6 7 8 … 31 รวม เฉลย่ี ตอ่ วนั ผรู้ บั ผิดชอบ 31

การวิเิ คราะห์์ข้อ้ มูลู ขยะอาหาร เมื่่�อรวบรวมข้้อมููลปริิมาณขยะรายวัันของแต่ล่ ะชุมุ ชน โดยการสุ่่�มเก็็บ 90 ตััวอย่่างจากชุมุ ชนพื้น�้ ที่่ศ� ึึกษาแห่่งหนึ่่ง� ถังั จจำำ�ำ�ำ นนววนนข9ยะ2อาหหลัางั รคา9เร0ืือนถังั เมื่่�อรวบรวมแล้้วนำำ�มาชั่ง� น้ำ��ำ หนักั แยกสิ่่ง� ที่่ส� ่่วนที่่�กิินได้้ ส่่วนที่่ก� ินิ ไม่่ได้้ และน้ำำ��ออกจากกันั นำ�ำ ส่่วนที่่ก� ิินได้้มาแยกองค์์ประกอบขยะอาหาร สามารถแยกองค์ป์ ระกอบขยะดังั กล่่าว ถัังที่่� ถัังที่่� ถังั ที่่� 1 23 ชั่่ง� น้ำ��ำ หนััก หาองค์ป์ ระกอบของขยะอาหารด้ว้ ยการนำำ�มาแยก 29% 9% 62% น้ำ��ำ ส่ว่ นที่่�กิินได้้ ส่่วนที่่�กินิ ไม่่ได้้ 5% เนื้้�อสัตั ว์์ ปลา ไข่่ 20% ผััก ผลไม้้ 75% ข้า้ ว เส้้นก๋๋วยเตี๋๋ย� ว ถั่่ว� 32

การคำำ�นวณปริิมาณ การปล่่อยก๊๊าซเรืือนกระจก ของขยะอาหารในชุมุ ชนพื้้�นที่่�ศึึกษา จากข้อ้ มููลปริิมาณขยะอาหารที่่ไ� ด้้จากการรวบรวมข้อ้ มููลในพื้�น้ ที่่ศ� ึึกษา ตั้้ง� แต่่ปีี 2561-2563 นำำ�ข้้อมููลดัังกล่า่ วมาคาดการณ์ป์ ริมิ าณขยะอาหาร ในปีี 2568 จากข้อ้ มูลู การคาดการณ์์ พบว่่าในปีี 2568 จะมีีปริิมาณ ขยะอาหารคิดิ เป็็นต่อ่ เดืือน และต่อ่ คน ดัังแสดงในตาราง ปริมิ าณขยะอาหาร หน่่วย ตััน/เดืือน 1,341 15.81 กิิโลกรัมั /คน/เดืือน คำำ�นวณ การปล่่อยก๊า๊ ซเรือื นกระจกที่่�เกิิดขึ้้�นจาก ขยะอาหาร กรณีีการจัดั การแบบเทกองขยะแบบตื้้น� องค์ป์ ระกอบขยะ ปริิมาณก๊๊าซเรืือนกระจกที่�่ปล่อ่ ยออกจากการ เทกองขยะแบบตื้้น� เศษอาหาร tonCO2 eq. ต่่อตัันขยะ (น้ำำ��หนัักแห้้ง) 2.53 ที่่ม� า: 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories-Volume 5: Waste 33

การคำ�ำ นวณการปล่่อยก๊า๊ ซเรือื นกระจก ที่่�เกิดิ ขึ้้�นจากขยะอาหาร สามารถคำ�ำ นวณได้จ้ ากสมการ ปริมิ าณก๊า๊ ซเรืือนกระจกของขยะอาหาร [(น้ำ��ำ หนัักขยะอาหารทั้้�งหมด*สััดส่่วนขยะอาหารที่�่กินิ ได้2้ )] x 2.533 ตันั CO2eq./ตันั ขยะอาหาร = [(1,341 x 0.8)] x 2.53 = = 1,072.8 x 2.53 = 2,714.18 ตัันCO2eq. ถัังที่่� ถัังที่่� ถังั ที่่� 1 23 ชั่่�งน้ำ�ำ�หนััก 1,341 ตััน/เดืือน ส่ว่ นที่่�กิินได้้ ส่่วนที่่�กินิ ไม่ไ่ ด้้ 1,072.8 ตันั /เดืือน 268.2 ตันั /เดือื น 2,714.18 ตััน CO2eq./เดืือน 32 หรือื 32 กิิโลกรััม/คน/เดือื น ดัังนั้้�น ปริิมาณการปล่่อยก๊๊าซเรือื นกระจกของขยะอาหารที่่�คาดการณ์ไ์ ด้ใ้ นปีี 2568 เป็็น 1,714.18 ตันั คาร์บ์ อนไดออกไซด์์เทีียบเท่า่ ต่่อเดือื น หรืือ 32 กิิโลกรัมั คาร์บ์ อนไดออกไซด์์ เทีียบเท่่าต่่อคนต่อ่ เดือื น 2 ค่่าเฉลี่ย�่ สััดส่่วนขยะที่ก่� ินิ ได้้ และกิินไม่่ได้้จากการลงพื้้�นที่่�ศึึกษาที่เ�่ ก็็บข้้อมูลู 34 3 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories –Volume 5: Waste

บทที่่� 5 แนวทางการลดปริมิ าณ ขยะอาหาร และวิธิ ีีการจััดการ ที่�ม่ า: สติกิ เกอร์ป์ ระเภทขยะเศษอาหาร สำ�ำ นัักสิ่่ง� แวดล้อ้ ม กทม 35

แลแนะ วจัทดั ากงากราเรศปษ้อ้ องากหันั าร เทกคาโรนใโชล้้ ยีี 1 การใช้้ Application เพื่่อ� แบ่ง่ ปันั อาหารเหลืือ หรืือให้ข้ ้อ้ มููลผู้�ซื้อ� และ ซื้�้ออาหารเหลืือจาก ร้้านอาหาร และโรงแรม ที่ม�่ า: https://toogoodtogo.org/en 2 การใช้้ Application เพื่่�อวางแผนรายการก่่อน ซื้�้ออาหาร เพื่่อ� หลีีกเลี่่�ยงการ ซื้้อ� ปริมิ าณมากเกินิ บริิโภค 3 การใช้้ Application เพื่่อ� ติิดตามปริมิ าณ ขยะอาหาร รวมถึึง ทราบผลกระทบที่่�เกิดิ ขึ้น�้ เช่น่ Mobile application :LookieWaste 36

4 การใช้้ Application ในการตรวจสอบขยะอาหาร จากภาพถ่า่ ย เพื่่อ� หาแนวทางจััดการ ติิดตาม ▶ บัันทึึก ▶ วิเิ คราะห์์ ▶ รายงานผล ▶ ดำำ�เนินิ การลด ปรับั เปลี่ย่� นพฤติิกรรม ที่่ม� า: https://www.winnowsolutions.com/en/product 5เครื่่อ� งกำำ�จัดั ขยะเศษ อาหารเป็น็ ปุ๋๋�ย ขยะอาหาร นำ�ำ ไปบำำ�รุงุ ต้น้ ไม้้ ปุ๋๋ย� อิินทรีีย์์ เครื่่อ� งกำ�ำ จััด ขยะอาหาร 6 ถังั หมััก จัดั การขยะอาหาร สำำ�หรัับบ้้านพื้้�นที่น�่ ้้อยๆ 37

การปรับั พฤติกิ รรม จดก่่อนซื้้อ� วันั รายการที่ม่� ีีแล้้ว รายการซื้�อ้ เพิ่่ม� จันั ทร์์ เช้้า กลางวััน เย็็น อังั คาร เช้า้ กลางวััน เย็น็ พุธุ เช้า้ กลางวััน เย็็น พฤหััสบดีี เช้า้ กลางวััน เย็น็ ศุุกร์์ เช้า้ กลางวััน เย็น็ เสาร์์ เช้า้ กลางวััน เย็็น อาทิิตย์์ เช้า้ กลางวััน เย็็น รวม 38

แลปะรัถับนวิิธอีีจมัดัอเากห็บ็ าร อย่่างถูกู วิิธีี น้ำำ�� มันั อาหารเหลืือจากบริิโภค เก็บ็ ไว้้ที่่� เก็บ็ ในตู้�เย็น็ อุณุ หภูมู ิหิ ้อ้ ง และที่�ม่ ืืด ผััก ผลไม้้ อาหารกระป๋๋อง ห่่อด้้วยกระดาษและเก็บ็ ในตู้�เย็น็ เก็บ็ ไว้้ในที่่�แห้้งและเย็น็ ไม่่ถูกู แสงแดด มัันฝรั่ง� หอม เก็บ็ ไวก้ท้รี่่�อะุุณเทีหียภมููมิิห้อ้ ง ขนมปังั ห่อ่ ผ้า้ หรืือใส่ถ่ ุุง และนำำ�เข้า้ ตู้�เย็น็ การแปรรูปู /ถนอมอาหาร การหมััก การดอง การแช่อ่ิ่�ม อาหารที่เ�่ น่า่ เสีียง่า่ ย การตากแห้ง้ การแช่แ่ ข็ง็ ควรเก็บ็ ไว้้ใน ช่อ่ งแช่แ่ ข็็งทัันทีี 39

หตัวัรือือยข่้า่อ้ งกกำ�ำ าหรนใชด้้นจโายกบภายาครัฐั 1 การให้ค้ วามรู้้�และสร้้างความตระหนััก ที่่�มา: กรมส่ง่ เสริมิ คุุณภาพสิ่่ง� แวดล้อ้ ม คลิิปสร้า้ งความตระหนััก New Normal \"No Time To Waste\" ที่ม่� า: สำำ�นัักงานนโยบายและแผนทรััพยากรธรรมชาติแิ ละ สิ่่�งแวดล้อ้ ม,กระทรวงทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่่�งแวดล้อ้ ม 2 ส่่งเสริมิ การแยกขยะ 3 สนัับสนุุนโครงการ เช่่น จัดั เตรียี มถังั ขยะ ที่่�มีกี ารนำ�ำ ขยะอาหาร อาหารไว้้ในชุมุ ชน ไปใช้้ประโยชน์ต์ ่อ่ 40

แขนยวะทาองกาาหรลาดรปริมิ าณ 41

ตภัวั าอคย่่าเองกการชดำน�ำ เนินิ งาน Thai SOS WasteWatch โครงการ “Food Rescue” • การส่ง่ มอบเป้า้ หมายการ ลดขยะอาหารโดยการวััด สร้า้ งระบบ “การถ่า่ ยโอน”  อาหารส่่วนที่�่ การจััดการ และการควบคุุม เกิินจากความต้้องการของตลาดไปยัังครััว ขยะอาหาร ชุุมชนที่ก่� ระจายรอบๆ กรุงุ เทพฯ • การมีีส่่วนร่่วมระหว่า่ งเจ้้าของ ธุุรกิิจและผู้้�บริโิ ภคผ่า่ นการ โครงการ “Compost Program” รายงานข้้อมูลู ของขยะอาหาร • การดำ�ำ เนิินงานมีีประสิิทธิภิ าพ นำ�ำ ขยะอาหารไปทำำ�ปุ๋๋ย� อินิ ทรีีย์์ เพื่่�อแจก มากขึ้�น้ เพราะพนัักงานจะใช้้เวลา จ่่ายให้้กัับเกษตรกรชาวไร่่ น้้อยลงในการจััดการกัับของเสีีย • ผลกระทบเชิงิ บวกต่่อสิ่่�งแวดล้อ้ ม ที่�่มา: https://th.scholarsofsustenance.org/sos-thailand โดยการลดผลกระทบต่่อน้ำ��ำ พลัังงาน และสภาพภููมิอิ ากาศ โครงการกิินได้ไ้ ม่ท่ ิ้้�งกััน • ลดการซื้�้ออาหาร และทิ้้ง� ขยะ อาหาร บริิจาคอาหารที่�จ่ ำำ�หน่่ายไม่่หมดแต่่ยััง • ลดค่่าใช้้จ่า่ ยในการกำ�ำ จััดขยะ รัับประทานได้้ จากสาขาใหญ่่ทุกุ สาขาให้้ มูลู นิธิ ิิและผู้�ยากไร้้ ที่่�มา: https://th.sodexo.com/th/home/positive- impact/sustainable-food/food-waste.html ที่่�มา: https://www.tescolotus.com/news/ 42

สำำ�หรับั ภาคประชาชน Strategy at home (Household) สำ�ำ หรัับประชาชน หรืือชุุมชน สามารถลดขยะอาหาร และปรัับปรุงุ วิิธีีการ จััดการขยะอาหาร ด้้วยวิธิ ีีที่่ส� ามารถทำำ�เองที่บ่� ้้านได้้ ตามช่่วงเวลาต่่างๆ ตั้้ง� แต่่ การวางแผนการซื้�้อการทำ�ำ อาหาร การบริิโภค และการจััดการขยะอาหาร ดัังนี้้� วางแผน • วางแผนก่่อนซื้้�อ การซื้้อ� ของ • ลดการซื้้�อปริมิ าณมากๆ อย่่างพอดีี • ระวัังโปรโมชั่น�่ เช่่น ซื้อ้� 1 แถม 1 ทำำ�ให้ซ้ ื้อ�้ มากเกินิ จำำ�เป็็น วางแผน • ทำ�ำ อาหารปริิมาณที่เ่� หมาะสม ทำ�ำ อาหาร • ถนอมอาหารและแปรรูปู อาหาร ให้เ้ หมาะ • เก็บ็ อาหารและวััตถุุตามประเภท ปริิโภค • แบ่ง่ อาหารเพื่่อ� บริโิ ภค ในปริิมาณ ในปริมิ าณที่เ่� หมาะสม เหมาะสม • การแยกของเหลืือจาก ทิ้้�งให้้ถูกู ที่่� โต๊ะ๊ อาหารก่่อนทิ้้ง� ลงถัังขยะ และจััดการ • การแยกขยะอาหาร ให้เ้ หมาะสม จดบันั ทึกึ 43

สรุุป การดำ�ำ เนิินงานด้้านขยะอาหารในระดัับครััวเรืือน ต้อ้ งอาศััยความร่่วมมืือทุกุ ภาคส่ว่ น ไม่ว่ ่่าจะเป็น็ ด้า้ นการ สร้า้ งความตระหนััก ควบคู่่�ไปกัับการบริหิ ารจััดการ พััฒนา วิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี ซึ่�งการมีีส่่วนร่่วมของภาค ประชาชนนั้้น� มีีส่ว่ นช่ว่ ยลดปริมิ าณขยะจากขยะต้น้ ทาง ได้้เป็็นอย่่างมาก พร้้อมนโยบายและกฎหมาย ในการ สนัับสนุนุ การดำำ�เนินิ งาน และที่ส่� ำำ�คััญการเก็บ็ ปริมิ าณ ข้้อมููลด้้านขยะอาหารเพื่่�อทำำ�ให้้เราสามารถติิดตาม ทราบถึึงระดัับความรุนุ แรงของปัญั หาและทำำ�ให้ป้ รัับ แก้้ไขได้้ตรงจุุด ตามเป้้าหมายการลดปริิมาณขยะ อาหารลงครึ่่ง� หนึ่่ง� ภายในปีี 2573 ของสหประชาชาติิ เริ่�มเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่�งของความท้้าทาย และร่ว่ มต่่อสู้�แก้ป้ ััญหานี้้�ไปด้ว้ ยกััน อนาคตจะเป็็นอย่่างไร? ขึ้้น� อยู่่�กับั เราทุุกคน 44

45

สถาบันั เทคโนโลยีีและสารสนเทศเพื่่อ� การพัฒั นาที่ย�่ั่่ง� ยืืน (สทสย.) ศููนย์์เทคโนโลยีีโลหะและวัสั ดุแุ ห่่งชาติิ (เอ็ม็ เทค) สำำ�นักั งานพััฒนาวิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีีแห่่งชาติิ (สวทช.) อุทุ ยานวิิทยาศาสตร์ป์ ระเทศไทย อาคาร MTEC Pilot Plant ถ.พหลโยธินิ ต.คลองหนึ่่ง� อ.คลองหลวง จ.ปทุุมธานีี 12120 Technology and Informatics Institute for Sustainability (TIIS) National Metal and Materials Technology Center (MTEC) National Science and Technology Development Agency (NSTDA) Thailand Science Park, MTEC Pilot Plant, Khlong Neung, Khlong Luang, Pathum Thani, Thailand www.nstda-tiis.or.th/en/ facebook.com/TIIS.NSTDA/