รูปแบบละครวังสวนกุหลาบ

รปู แบบละครวังสวนกหุ ลาบ ที่มา : สํานกั หอจดหมายเหตุแหง ชาติ กรมศิลปากร รูปแบบการเรียนการสอนนาฏศิลปไทยแตโบราญ ไมมีหลักสูตรเปนขอกําหนดแนชัด แตใชดุลยพินิจ ของครูผสู อนเปน สงิ่ สาํ คัญ เนนการฝก ทกั ษะใหเ กดิ ความชํานาญ ดวยบทเรยี นท่ีซาํ้ ๆ ยํ้าเน้ือหาการฝกในระยะ เวลานานพอสมควร จนกระทั่งผูรับการฝกสามารถจดจําทาทางซึ่งเปนหลักใหญ ๆ ได จากนั้นครูผูสอนจะ ถา ยทอดกลวธิ ที ี่จะปรงุ แตง ลีลาทาทางใหงดงานย่งิ ข้ึน เปนการเฉพาะตัวสําหรับศษิ ยแตละคน วธิ ีการฝก หดั ละครของวังสวนกุหลาบ วิธีการฝกหัดละคร เทาท่ีประมวลจากบทสัมภาษณ คุณครูลมุล ยมะคุปต เม่ือครั้งทานยังมีชีวิตอยู และบทสัมภาษณ คุณครูเฉลย ศุขะวณิช ผูเช่ียวชาญการสอนนาฏศิลปไทย วิทยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร ในปจ จุบนั สรุปไดวา เวลา ๐๕.๐๐ – ๐๗.๐๐ น. จะไดยินเสียงสัญญาณกระดิ่งดังข้ึน ทุกคนจะตองรีบตื่นนอน ทํากิจวัตร สวนตัวแลวลงมาพรอมกันที่สนามหญาหนาตําหนัก เพื่อรําเพลงชา เพลงเร็ว ตามฝายของตน ตัวพระอยูอีก กลุมหน่ึง สวนตัวนางอยูอีกกลุมหน่ึง เม่ือรําเพลงชา เพลงเร็วจบ ตัวพระแยกไปเตนเสา สวนตัวนางฝกเพลง เชดิ ฉิ่ง เม่ือตัวพระเตนเสาเสร็จแลว ก็แยกไปออกแมทายักษในเพลงกราวใน พวกตัวนางก็แยกไปออกแม ทา ลงิ ฝก ไปจนถึงเวลา ๐๗.๐๐ น. การฝกออกแมทา ยักษ ลิง เพ่ือใหมีความรูในทาโขน จะเห็นไดวาคณะละครวังสวนกุหลาบสามารถ แสดงโขนที่ใชผูหญิงเลนทั้งโรงได และการท่ีใหตัวพระไปหัดแมทายักษ เพราะลีลาทายักษกับพระมีความ ใกลเคียงกันมากกวาฝายอ่ืน โดยเฉพาะเรื่องของเหล่ียม (สวนของขา) และวง (สวนของแขนและมือ)

เชนเดียวกับตัวนางใหไปฝกหัดแมถาลิง เพราะนางกับลิงมีเหลี่ยมขาท่ีใกลเคียงกัน (ลบเหล่ียม หรือหลบ เหล่ียม) ท่ีมา : คุณสจุ ิตต วงษเทศ ๐๗.๐๐ น. หยุดพกั อาบน้าํ เปล่ียนเคร่อื งแตง ตวั ๐๘.๐๐ น. รบั ประทานอาหารเชา ๐๙.๐๐ น. เริม่ เรียนวิชาสามัญ การเรียนวิชาสามัญ เปนวิธีการที่คอนขางแปลกใหม เพราะโดยปกติละครหลวงสมัยโบราญไมมีการ สอนวิชาสามัญ การท่ีคณะวังสวนกุหลาบใหเรียนวิชาสามัญ โดยเฉพาะเนนท่ีเรื่องการอาน การเขียน เพราะ ประสงคขาหลวงพวกละครมีความรู สามารถอานบท จดบทการแสดงได ดังเชนที่ คุณครูเฉลยกลาวไวในการ แสดงปาฐกถาชดุ สิรินธร ครงั้ ท่ี ๑๑ ณ หองประชมุ สารนเิ ทศ หองประชมุ จุฬาลงกรณม หาวิทาลัย เม่ือวันที่ ๒๗ พฤศจกิ ายน ๒๕๓๘ วา “ สองโมงเชาก็หยุดพักกินอาหาร อาบน้ําอาบทาเสร็จทานก็มีโรงเรียนใหในวังเรียนหนังสือ เรียนครูธรรมดาสามัญแบบหนังสือก็ใชกานธูปช้ี ตองการใหอานบทละครได ถาไมง้ันสงเจรจามาก็อาน ไมอ อก กใ็ หเ รยี นหนงั สือซะ รมู ากกไ็ มไดเ ดย๋ี วเขียนเพลงยาว ไมรูม าก ” ๑๑.๓๐ น. เลิกเรียนวชิ าสามญั ๑๒.๐๐ น. หยุดพกั รบั ประทานอาหารกลางวนั ๑๓.๐๐ – ๑๖.๐๐ น. เริม่ ซอ มโขน-ละคร การซอมโขน - ละคร ในชวงนี้ เปนการฝกหัดรําตามบทบาท มีการแบงตัวแสดงใหรับบทตาง ๆ คุณครูที่อยูประจําในวัง ไดแก หมอมครูนุม หมอมครูอ่ึง หมอมครูแยมและหมอมครูหงิม จะเปนผูกํากับดูแล ท้ังน้ีอยูในการควบคุมของคุณทาวนารีวรคณารักษอีกช้ันหนึ่ง ซึ่งทานผูหญิงดุษฏีมาลา มาลากุล ไดกลาวไวถึง เหตุการณใ นการซอ มละครตอนบายวา

“เรอื นคณุ ปา ที่ทูลกระหมอมสรางประทาน เปนเรือนไมช้ันเดียว ใหญท่ีสุดที่ดิฉันเคยเห็นมา พ้ืนท่ี นอกนนั้ เปน เฉลียง เปนหองโถงที่ใหญทีส่ ุด บางวันก็เสด็จลงมาประทับกับพื้นทอดพระเนตรการซอมละคร ของคณุ ปา ” ๑๖.๐๐ – ๑๙.๐๐ น. หยุดพักการซอม เปนเวลาอิสระที่จะไดพักผอน อาบนํ้าและรับประทาน อาหารเยน็ ๒๐.๐๐ – ๒๔.๐๐ น. เริ่มการซอมเฉพาะบท หรือซอมเขาเร่ือง บางครั้งจะเชิญครูผูใหญมาควบคุม การฝกซอม ๒๒.๐๐ น. หยุดซอมพกั รบั ประทานอาหาร แลวใหก ลบั ไปอาบนาํ้ เขา นอน หมดสิน้ ภารกิจในวันนัน้ วิธีกาฝกหัดของคณะวังสวนกุหลาบดําเนินตอไปเชนนี้ทุกวัน นอกจากวันใดที่มีการแสดง ตอนเชาจึง ไมตองรําลงเพลง การแสดงไมบอยครั้งนัก เพราะจะแสดงในโอกาสพิเศษ งานท่ีมีเกียรติย่ิง เชน งานฉลองวัน ประสูติของพระบรมวงศ หรือเสนาบดีช้ันผูใหญ เชน ในงานฉลองพระชนมายุครบ ๖๐ ทัศ สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ เม่ือวันที่ ๑๔ – ๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๖๕ คณะละครวังสวนกุหลาบ ไดไปแสดงระบํา ละครใน ละครดึกดําบรรพ และละครพูด ถวายตัว ดังปรากฏในสูจิบัตร “ระเบียบตํานาน ละคร เลน ถวายตัวทว่ี งั วรดิศ” “ละครในทจ่ี ะเลนในวนั น้ี ละครคณะวังสวนกสุ วนจะเลนเรื่องอเิ หนา ตอนอิเหนาพานางท้ังสามไป ชมสวนทีเ่ มืองหมันยา ตามบทพระราชนพิ นธ รชั กาลที่ ๒ ตัวละคร อิเหนา นางสาวลมนุ มฑุ ุวรรณ นางจนิ ตะหรา นางสาวเทียม เนาวโชติ นางมาหยารัศมี นางสาวปน สวุ รรณจ ฑุ า นาวสะการวาตี นางสาวศรี หมูหงส สังคามาระตา นางสาวเทมี นอย เนาวโชติ” เรือ่ งทแี่ สดง ละครวังสวนกุหลาบถึงแมวาวิธีการฝกหัดยึดถือแนวทางการฝกละครหลวงครั้งรัชกาลที่ ๒ เปน แมแบบโดยเนน การฝกทกั ษะกระบวนการราํ ทีง่ ดงามประกอบการขับรอง และเพลงดนตรีไพเราะ คุณครูที่ เขามาถายทอดนอกจากครูที่สอนประจํา ๓ - ๔ ทา น (หมอ มครูนุม หมอมครูอ่ึง แมครูหงิม และหมอมครูแยม) ยังไดสงตัวละครไปฝกหัดกับครูละครท่ีมีความสามารถล้ําเลิศ อาทิ เจาจอมที่เคยเปนละครหลวงมาแตรัชกาล กอน ๆ ดว ยเหตุนี้ตัวละครวังสวนกุหลาบจึงมีทักษะการรําท่ีหลากหลายเปนเหตุใหสามารถจัดการแสดงละคร ไดหลายประเภทเพอ่ื ใหเกิดความเขาใจไดชดั เจนย่ิงข้ึน จึงขอบง ประเภทตามลาํ ดับ ดังน้ี

ละครใน เรื่องท่ีใชสําหรับการแสดงละครใน ไดแก อิเหนา อุณรุท รามเกียรติ์ คณะละครวังสวนกุหลาบไดเคย แสดงมาแลวทุกเร่ืองโดยเฉพาะเรื่องอิเหนา และอุณรุท แสดงในตอนตาง ๆ ตั้งแตตนจนจบเร่ือง การแสดง ละคร เร่ืองอิเหนา ทคี่ ณะละครวงั สวนกหุ ลาบมคี วามชํานาญ และเคยออกแสดง อาทิ - ตอน ศกึ กะหมงั กุหนงิ - ตอน ประสนั ตาตอ นก ถึง ดรสาแบหรา - ตอน ตัดดอกไมฉายกริช - ตอน ใชบน – ไหวพระ - ตอน อเิ หนาส่ังถ้ํา – ลมหอบ ปรากฏหลักฐานการแสดงท่ีคุณครูลมุล ยมะคุปตไดกลาวไวในประวัติ ของทานวา ทานเคยแสดงเปนอิเหนาสียตา สังคามาระตา วิหยาสะกํา คุณครูเฉลย ศุขะวณิช เคยรับบทเปน นางมะเดหวี นางดรสา ฯ นอกจากนไ้ี ดแสดงเรอื่ งอณุ รุท ต้งั แตตนเรอ่ื งจนจบเร่ืองเชน กนั อาทิ - ตอน พระอณุ รุทประพาทไพร - ตอน พระไสยอุม สมจนถึงพราก - ตอน นางอสุ าครวญ - ตอน นางศภุ ลกั ษณอ าสาตดิ ตาม และวาดรปู - ตอน นางศุภลกั ษณอุมสม - ตอน กรุงพานาสูรทราบขา วจบั ตวั พระอณุ รุทมัดประจารบนยอดปราสาท - ตอน พระบรมจกั รกฤษณเสรจ็ มาชว ยพระอุณรทุ - ตอน รบกรงุ พานาสรู - ตอน อภิเษกพระอุณรุทกับนางอุษา ตัวละครท่ีเคยไดรับบทบาทสําคัญในการแสดงละครเรื่อง อุณรทุ ของคณะละครวังสวนกหุ ลาบ คือ - คุณครลู มุล ยมะคปุ ต แสดงเปน พระอณุ รุท - นางอุนเรือน ธนูปกรณ แสดงเปน นางอษุ า - คุณครูเฉลย ศุขะวณิช แสดงเปน นางศุภลักษณ สวนการแสดง เรื่อง รามเกียรต์ิ น้ันไดแสดงท้ัง รปู แบบละครใน และแสดงแบบโขน ออกแสดงในโอกาสตา ง ๆ หลายชดุ หลายตอนดว ยกัน อาทิ - ชุด พระรามเขาสวนพระพิราพ แสดงในงานฉลองพระตําหนัก วังสวนกุหลาบ และทําบุญอายุครบ ๖๐ ป คณุ ทา วนารวี รคณารักษ ในราวป ๒๔๕๙ ผแู สดงทสี่ าํ คัญไดแ ก - ทา นผูหญิงแผว สนิทวงศเสนี แสดงเปน พระพิราบทรงเครือ่ ง - นางเผือก แสดงเปน พระพิราพปา (ออกหนาพาทยรอน) - คุณครูลมลุ ยมะคปุ ต แสดงเปน พระราม - หมอมหลวงสุจิตร อศิ รางกรู แสดงเปน พระลกั ษมณ - นางอุนเรือน ธนูปกรณ แสดงเปน นางสดี า

- คุณครูเฉลย ศุขะวณิช แสดงเปน บริวารรากษส (ทานไดจดจําวิธีการเลนของตัวบริวารรากกษสมา ถา ยทอดใหกับศิลปน กรมศลิ ปากร) เรื่องรามเกยี รต์ิ น้ใี ชผูแสดงเปนหญิงทัง้ หมดแมในบทบาทตวั ยักษ หรอื ตัวลิง อาทิ - ทานผูห ญงิ แผว สนทิ วงศเ สนี เคยแสดงเปนพระพริ าพทรงเครอื่ ง เปน ตัวทศกัณฐ - คณุ ครูลมลุ ยมะคุปต เคยแสดงเปน อินทรชิต พระลบ พระมงกฎุ - คณุ ครเู ฉลย ศุขะวณิช เคยแสดงเปน นางมณโฑ นางพิรากวน นางศูรปนขา บทบาทตัวลิง ทานเคย แสดงเปน ชมพูพาน - คุณครนู อม ประจายกฤต เคยแสดงเปน รามสูร - คุณครพู ัน เคยแสดงเปน หนมุ าน การแสดงเรื่องรามเกียรต์ิ ของคณะละครวงั สวนกุหลาบตามแบบโขน นั้นคือ ใชผูหญิงแสดงลวนมีการ พากย – เจรจา และการรําเพลงหนาพาทย ผูแสดงของคณะละครวังสวนกุหลาบ สามารถแสดงไดเปนอยางดี ผทู ่รี บั บทเปน ตัวลิง กส็ ามารถตีลังกา หกคะเมนไดเ ชน เดยี วกบั ผูชาย ยกเวน บางทา ท่ไี มเหมาะสมกับสรีระ และ กาํ ลังของผูหญิง ละครนอก การแสดงละครนอกของคณะละครวังสวนกุหลาบแสดงตามแบบ “ละครนอกแบบหลวง” คือ เนนกระบวนรําที่งดงามกวาละครนอกแบบชาวบาน สอดแทรกมุกตลกบางแตไมแทรกมุกที่สองแงสองงาม หรือมกุ ตลกทห่ี ยาบโลน เร่ืองที่เลน คือ สังขทอง คาวี มณีพิชัย ไกรทอง ไชยเชษฐ สังขศิลปชัย ลักษณวงศ พระอภัยมณี เงาะปา (บทพระราชนิพนธใ นรัชกาลท่ี ๕) ครูผสู อนท่ีเปน หลกั ในการถา ยทอดรปู แบบการแสดงละครนอกของคณะละครวังสวนกุหลาบ ท่ีเปนครู ประจํา คือ แมครูหงิม และเปนครูพิเศษ คือ แมครูแปลก และหมอมครูคราม โดยมีแมครูแวกคอยสอนบท ละครนอกในบางบทบาท แมครูหงิมเปนผูถายทอดทารํา “กลมเงาะ” ใหกับครูลมุล ยมะคุปต หมอมสมบุญ และคณุ ครสู รอยทอง กาญจนลดา ตวั ละครของคณะละครวงั สวนกหุ ลาบที่เปนตัวเอกของโรง คือ คุณครูลมุล ยมะคุปต และคุณครูเฉลย ศขุ ะวณิช ไดกรุณาฟน ความทรงจํา ในการท่ที านเคยรับบทเปน ตัวละครสําคญั ๆ ของการแสดงละครนอก เร่ือง ตาง ๆ มดี งั นี้ คณุ ครลู มุล ยมะคปุ ต - เรือ่ งสงั ขทอง เคยแสดงเปน พระสังข เจาเงาะ พระวษิ ณกุ รรม พระมาตุลี เขยเลก็ - เร่อื งสังขศลิ ปช ัย เคยแสดงเปน พระสังขศิลปชยั พระศรสี นั ต - เรอื่ งเงาะปา เคยแสดงเปน ฮเนา ซมพลา - เรอื่ งพระอภัยมณี เคยแสดงเปน พระอภัยมณี ศรสี วุ รรณ สุดสาคร อุศเรน

คุณครเู ฉลย ศุขะวณิช - เรือ่ ง สังขท อง เคยแสดงเปน นางมณฑา นางจนั ทา - เร่อื ง สังขศิลปช ยั เคยแสดงเปน นางเกสรสุมณฑา - เรอื่ ง คาวี เคยแสดงเปน นางทัศประสาท นางคันธมาลี - เรอ่ื ง เงาะปา เคยแสดงเปน นางฮอ ยเงาะ - เรอื่ ง พระอภัยมณี เคยแสดงเปน นางสวุ รรณมาลี นางวารี - เรอ่ื ง ไชยเชษฐ เคยแสดงเปน นางแมว ละครพนั ทาง การแสดงละครพนั ทางของคณะละครวงั สวนกหุ ลาบ แสดงตามแบบละครเจาพระยามหินทรศักดิ์ธํารง (เพ็ง เพ็ญกุล) โดยเฉพาะละครเรื่อง ราชาธิราช และแสดงตามแบบพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธิป ประพันธพ งศ โดยเฉพาะเรือ่ ง พระลอ เร่ืองท่ีคณะละครวังสวนกุหลาบแสดงเปนละครพันทางน้ัน ไดแก เรื่อง ราชาธิราช ขุนชางขุนแผน พระลอ พระยาแกรก ฯ โยเฉพาะเรื่องราชาธิราช ขุนชางขุนแผนน้ัน การแสดงออกหลายตอน สวนเร่ือง พระลอ และพระยาแกรกแสดงต้ังแตตนเนื่องจนจบเร่ือง ตามบทพระนิพนธ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระ นราธิปประพันธพงศ คุณครูท่ีเขามาสอน คือ เจาจอมมารดาเขียนในรัชกาลที่ ๔ สวนเร่ืองราชาธิราช และขุน ชางขนุ แผน สวนใหญ แมค รูหงิม จะเปน ผสู อนและผคู วบคุมการแสดง เพราะทานมีความเชี่ยวชาญในกระบวน ทา ออกภาษาในละครพันทาง ไดถา ยทอดกระบวนทารบดวยอาวธุ แบบจีน (ไมบู) ซ่ึงเลากันวาทานจดจํามาจาก กระบวน “ทาง้ิว” ของวังหนา ในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญคณะละครวังสวนกุหลาบ ไดฝกหัด และจัด แสดงละครเรื่องตา ง ๆ สามารถสรปุ ไดด งั น้ี ขณะอยูในพระอุปถมภสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาอัษฎางคเดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา (ป ๒๔๕๔ – ๒๔๖๑) ปรากฏเร่อื งตา ง ๆ ที่แสดงแยกตามประเภทได ดังน้ี ละครใน - เรอื่ ง อิเหนา (แสดงหลายตอน) - เรอื่ ง อุณรทุ (ตง้ั แตตน เรือ่ งจนจบเรอ่ื ง) - เรื่อง รามเกยี รต์ิ (แสดงท้งั แบบละครใน และแบบโขน) ละครนอก - เรอื่ ง สังขท อง (แสดงทงั้ เรอื่ ง) - เร่อื ง คาวี (แสดงท้งั เรื่อง) - เรื่อง มณีพชิ ัย (แสดงท้ังเรอื่ ง)

- เรื่อง ไกรทอง (แสดงทง้ั เร่อื ง) - เรื่อง ไชยเชษฐ (แสดงทั้งเรอื่ ง) - เรื่อง สงั ขศ ิลปช ยั (แสดงท้ังเรอื่ ง) - เรื่อง ลกั ษณวงศ (เคยซอ มแตไ มเคยมีโอกาสแสดง) - เรือ่ ง พระอภยั มณี (แสดงเปนบางตอน) - เรือ่ ง เงาะปา (แสดงเปนบางตอน) ละครพันทาง - เรอ่ื ง พระลอ (แสดงทงั้ เร่อื ง) - เร่อื ง ราชาธิราช (แสดงหลายตอน) - เรอ่ื ง ขุนชางขุนแผน (แสดงหลายตอน) - เรื่อง พระยาแกรก (แสดงทง้ั เรื่อง) การแสดงละครของคณะละครวังสวนกุหลลาบนอกจากจะแสดงถวายสมเด็จพระบรมวงศเธอ เจา ฟา อษั ฎางคเ ดชาวุธ กรมหลวงนครราชสมี า ทอดพระเนตรในโอกาสสาํ คญั ตาง ๆ หรือเปนการสวนพระองค ภายในวังสนกุหลาบแลว พระองคไมโปรดที่จะใหคณะละครในพระองคไปแสดงนอกวังบอยครั้งนัก นอกจาก เปนงานทส่ี ําคญั ๆ เปนเกียรติยศ หรือแสดงถวายพระบรมวงศานุวงศ จึงโปรดจดั ละครไปแสดงถวาย เชน งาน ฉลองวันประสูติ งานฉลองพระตําหนัก หรืองานฉลองวังที่สรางขึ้นใหม งานท่ีโปรดใหไปแสดงใหสามัญชนได ชม ไดแก งานของขาราชการช้ันเสนาบดี ดวยเหตุนี้ผูที่มีโอกาสไดชมการแสดงละครของคณะละครวังสวน กุหลาบจึงมีนอยมาก คุณครูเฉลย ศุขะวณิช กลาววา “แมแตพอแมของทาน ไดเห็นทานแสดงละคร ก็เมื่อ ลาออกจากวังเพช็ รบูรณ” คณะละครวังสวนกุหลาบจึงละครสวนพระองค เปรียบไดกับคณะละครหลวงของพระมหากษัตริยมา แตก อนงดงามทั้งกระบวนทาราํ และลีลาอันออ นชอย เครื่องแตง กาย เครื่องประดับก็งดงามวิจิตร ประกอบกับ รูปโฉมอันงดงาม ขอขาหลวงละครวังสวนกุหลาบ ที่มีกิริยามารยาทงดงาม หนาตาสะสวย ผิวพรรณดี เพลง ดนตรี การขับรองท่ีไพเราะ เปนยอดสุดของการละครไทยในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว จึงทาํ ใหผูทีโ่ อกาสไดช มตา งปลาบปลมื้ ในการแสดงของคณะละครวังสวนกุหลาบ คณะละครวังสวนกุหลาบ นอกจากจะแสดงละครและโขนแลว ยังไดแสดงดานอื่น ๆ อีกดวย อาทิ การรอ งสักวา การรอ งคอนเสิรต สกั วา เปนลักษณะคําประพันธประเภทหน่ึง ที่ข้ึนตนบทดวยคําวา “สักวา” การเลนสักวาเปนการใช ความสามารถในกรประพันธที่ตองอาศัยปฏิภาณไหวพริบ สามารถโตตอบกลอนสักวาไดอยางปจจุบันทันใด มกี ารแตงโตต อบกัน มตี น เสียงรอ งสงบทท่ีแตงข้ึน

การเลนสกั วาในวังสวนกุหลาบ แสดงในงานฉลองคลองขุดขึ้นใหมรอบวัง สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาอัษฎางคเดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมาโปรดใหพวกขาหลวงละครวังสวนกุหลาบลอยเรือเลนสักวา โตตอบ โดยพระองคป ระทบั ทอดพระเนตรอยูบนพระตําหนักแพ วงสักวาในครัง้ นน้ั มี ๓ วง คือ ๑. วงคุณทาวนารีวรคณารักษ (แจม ไกรฤกษ) คณุ ครูลมลุ ยมะคุปต สงั กดั อยูวงน้ี ๒. วงพระยาจรรยายตุ กฤตย (สวน ไกรกฤษ) คุณครเู ฉลย ศุขะวณิช เปน ตน เสยี งของวงนี้ ๓. วงทานอาจารย หมอ มเจาหญิง พจิ ติ รจิราภาเทวกลุ ทา นอาจารยใ หญโ รงเรียนราชนิ ี คณุ ครเู ฉลย ศขุ ะวณิช ไดจดจําบทรองสกั วาไดบางบท ทานครทู ่เี ขา มาสอนรองสักวา การเลนสักวาขอองคณะละครวังสวนกุหลาบแตละวงจะมีคุณครูผูสอนกํากับดูแล ถายทอดกลวิธีและ เม็ดพรายตาง ๆ กันอยางเต็มที่ ตามคําบอกเลาของคุณครูลมุล ยมะคุปต กลาววา วงของคุณทาว นารีวรคณารักษ ที่คุณครูลมุลสังกัดอยู ครูที่สอนสักวา คือ “คุณเปนวม” หรือ ขุนสําเนียง วิเวกวร (นวม บุญเกียรติ) ทานครูผูน้ีนอกจากจะสอนสักวาแลวยังไดปรุงยาบํารุงเสียงใหกินดวย เชน นํ้ามะกรูดกางหาว (น้ํามะกรูดคร้ันใสเกลือ พริกข้ีหนู น้ําตาล แลวนําไปตากนํ้าคางกลางแจง) หรือบางครั้ง เอากานพลูกับเกลือ กวาดคอใหเ สยี งดีข้ึนมียาเสยี งเลน ลบั บอกใหอ กี ขนานหน่งึ ใหเ อารากกลวยตีบฝนกับฝาละมีแลวนําทองคําบาง สะพานฝนปนลงไปดว ย นํ้ามันนัน้ มากวาดคอ ทานวาเสยี งจะดีนักแตไ มไดท าํ ใหเพราะไมม ที องคําบางสะพาน ครูสอนสักวาวงพระยาจรรยายุตฤตย คือ ขุนพราม ฯ (จําสรอยนามมิได) ปรากฏช่ือในสักวาที่คุณครู เฉลยไดจ าํ ทอนหน่ึงวา “ทา นใหลกู รักรองสกั วา ขุนรามมาสอนรองคลองชาํ นาญ” รอ งคอนเสิรต การรองคอนเสิรต เปนวิธีการรองเพลงไทยประเภท เพลงตับเร่ือง คือ รองเพลงตาง ๆ ตามเนื้อเรื่อง เชนเดยี วกบั การแสดงละคร เพยี งแตไมมีตัวแสดงเทานั้นเปนลักษณะวิธีการรองเพลงที่สมเด็จพระเจาบรมวงศ เธอเจาฟาพระยานริศรานุวัดติวงศ ทรงปรับปรุงขึ้นในรัชกาลที่ ๕ และเปนท่ีนิยมสืบมา คณะละครวังสวน กหุ ลาบไดฝก หัดขาหลวงละครใหห ดั รอง คุณครูเฉลย ศุขะวณิชทานเลาวา ไดเคยรองเพลงถวายสมเด็จพระศรี พัชรนิ ทราบรมราชินีนาถ สมเดจ็ บรมราชชนนีพนั ปหลวงคร้ังหน่ึง บทคอนเสิรตท่ีรอง เชน ตับนางลอย ตับนาคบาศ ฯ สวนทานครูที่เขามาสอนนั้นคือ “หมอมจันทร” (หมอมในเจาพระยาเทเวศรวงศวิวัฒน หรือหมอมราชวงหลานกุญชร) ซึ่งเปนครูสอนประจําในครั้งนั้น หมอม มาลยั (อดีตหมอ มในเจาพระยาเทเวศรวงวิวฒั น) เขามาชว ยสอนเปน ครง้ั คราว ไมบอยนกั แตไ ดเขามาสอนการ รองดึกดําบรรพ เมื่อคร้ังคณะละครวังสวนกุหลาบยายไปอยูที่วังเพ็ชรบูรณในพระอุปถัมภสมเด็จพระเจาบรม วงศเธอเจาฟา จุฑาธชุ ธราดลิ ก กรมขุนเพช็ รบูรณอนิ ทราชยั เม่อื ป ๒๔๖๒ – ๒๔๖๖ คุณครูทเ่ี ขามาสอนปพาทยประกอบในการรองสง บทคอนเสิรต กลา วไวในประวัติคุณครูสงัด ยมะคุปต ซึ่งเปนผูหน่ึงที่ถวายตัวเปนมหาดเล็กฝกหัดดนตรีปพาทยในวังสวนกุหลาบยุคเดียวกันไดแก ครูตาด ครูบาง

(ครูป) ครชู ุม (ครเู ครอ่ื งสาย) ครูเหลือ พระยาประสานดุริยศพั ท (แปลก ประสานศัพท) หลวงประดิษฐ ไพเราะ (ศร ศิลปะบรรเลง) นกั รองประจาํ วงั สวนกหุ ลาบในการรอ งประกอบการแสดงละคร มอี ยู ๒ ทาน คือ - คณุ สอน เปนตนเสียง (คุณทาวนารวี รคณารักษ รับเปน บตุ รบุญธรรม) - สําเนยี ง เปน ตน เสยี งเชน กนั นักดนตรีประจําวังสวนกหุ ลาบเทาทีค่ ณุ ครูเฉลยจําได คอื - นายแยม (ระนาดเอก) - ครูสงดั ยมะคปุ ต - นายปลั่ง วรรณเขจร (ซอ) ทั้งนี้อยูในการกํากับดูแลของพระยาประสานดุริยศัพท (แปลก ประสานศัพท) และหลวงประดิษฐ ไพเราะ (ศร ศลิ ปะบรรเลง) จากการศึกษาเร่ืองการแสดงของคณะละครวังสวนกุหลาบ ในชวงระยะเวลาที่อยูในพระอุปถัมภ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาอัษฎางคเดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา ตั้งแตป ๒๔๕๔ – ๒๔๖๑ รวม ระยะเวลาประมาณ ๘ ป เรื่องที่แสดงสวนใหญ อยูในประเภทการแสดงละครใน ละครนอก และมีละคร พันทางบางในบางครัง้ ประเภทของการแสดงละครใน และละครนอกมลี กั ษณะเปน แบบหลวงที่สืบทอดมาแตละครหลวงคร้ัง รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลที่ ๒ เนนกรับวนรําท่ีงดงาม ประกอบเพลงรองที่ ไพเราะมากกวาจะเนน การดําเนินเรื่อง อิทธิพลตามรูปแบบน้ี ไดสืบทอดตอมาใหกับรูปแบบการแสดงละครใน ละครนอกของกรมศลิ ปากรโดยตรง และเปน ทไ่ี ดรบั การยกยอ งวางดงามประณีตมากกวาสาํ นกั อืน่ ๆ นางสาวขนิษฐา คณะผจู ัดทาํ ๓๑๑๕๖๐๑๐๐๓ นางสาวธิดารตั น ผวิ งาม ๓๑๑๕๖๐๑๐๐๘ นายภูวิศ ฤทธ์ศิ รสี นั ต ๓๑๑๕๖๐๑๐๑๘ โสขมุ า

อางอิง กรมศิลปากร.(๒๕๔๓). ๑๐๑ ป ละครวังสวนกุหลาบ. กรุงเทพมหานคร : สํานักวรรณกรรมและ ประวัตศิ าสตร กรมศิลปากร. สถาบันนาฏดุริยางคศิลป. (๒๕๔๓). ละครวงั สวนกหุ ลาบ. กรงุ เทพมหานคร : บริษทั พรีสเกล จาํ กัด.