ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ - ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΘΕΩΡΙΑΤα δομικά στοιχεία της παραγράφου.............................................................. 5Τρόποι ανάπτυξης παραραγράφου................................................................. 7Πλαγιότιτλος............................................................................................ 18Αναφορική και Ποιητική λειτουργία.............................................................. 21Συλλογισμοί............................................................................................. 22Ενεργητική – Παθητική σύνταξη.................................................................. 23Τρόποι σύνδεσης λόγου............................................................................. 25Σημεία στίξης........................................................................................... 27Σχήματα λόγου......................................................................................... 34Ρηματικά πρόσωπα.................................................................................... 37Ύφος κειμένου......................................................................................... 39Βασικές αρχές οργάνωσης παραγράφου........................................................ 54Η περίληψη.............................................................................................. 57Τα δομικά μέρη του κειμένου....................................................................... 65Το επικοινωνιακό πλαίσιο........................................................................... 66Τεχνικές μετάβασης από παράγραφο σε παράγραφο........................................ 73Η προλογική παράγραφος........................................................................... 77Κύριο Μέρος............................................................................................ 81Η μεταβατική παράγραφος.......................................................................... 81Η επιλογική παράγραφος............................................................................ 82Περιγραφή............................................................................................... 86Αφήγηση................................................................................................. 95ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣΓλώσσα - Γλώσσα των νέων...................................................................... 108Ψηφιακή Γλώσσα.................................................................................... 119Γλωσσομάθεια........................................................................................ 129Προφορικός και γραπτός λόγος.................................................................. 139Διάλογος............................................................................................... 147Αναλφαβητισμός..................................................................................... 158 3Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΕφηβεία................................................................................................ 165Τρίτη ηλικία – Γηρατειά............................................................................ 177Χάσμα γενεών........................................................................................ 184Πρότυπα – Είδωλα .................................................................................. 193Έρωτας – Αγάπη..................................................................................... 205Φιλία..................................................................................................... 215Ενδυμασία – Μόδα................................................................................... 221Γέλιο – Κωμικό στοιχείο............................................................................ 232Ελεύθερος χρόνος................................................................................... 241Ψυχαγωγία............................................................................................ 251Οικογένεια............................................................................................. 259 4Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτης· Εισαγωγικά: ενδέχεται να δηλώνουν έμφαση... ή ειρωνεία... ή μεταφορική χρήση της λέξης που περικλείουν...· Αποσιωπητικά: ενδέχεται να δηλώνουν απορία... ή αγανάκτηση, αποστροφή... ή δισταγμό, αποθάρρυνση... ή χιούμορ... ή ειρωνεία...ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ Τα σημεία στίξης χωρίζονται σε παυστικά (ή συντακτικά) και σε σχολιαστικά(ή κειμενικά). Παυστικά είναι αυτά που οριοθετούν λέξεις, φράσεις, προτάσεις ήπεριόδους, ενώ σχολιαστικά είναι αυτά που λειτουργούν ως σχόλιο, πουσχολιάζουν δηλαδή λέξεις, φράσεις, προτάσεις ή περιόδους. Κάποια, βέβαια, σημείαστίξης μπορούν να λειτουργήσουν και ως παυστικά και ως σχολιαστικά.Α. Η ΤΕΛΕΙΑΤελεία (.) (παυστικό σημείο στίξης: σχετικά μεγάλο σταμάτημα της φωνής)βάζουμε:α) στο τέλος κάθε περιόδου, όπου και όταν ολοκληρώνεται ένα νόημα (Ο καθηγητήςσήμερα ζήτησε από την Άννα να διαβάσει το μάθημα.),β) για τη σύντμηση λέξεων (Ο καθηγητής Χ. Τσιατήνας δεν ήρθε σήμερα στοσχολείο.),γ) στους αριθμούς για τη διάκριση χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων κ.λπ. (Ο μισθόςτου ήταν 15.000 Ευρώ.) καιδ) σε κάποιες συντομογραφίες (π.χ., μ.Χ. κ.λπ.).ε) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τελεία μετά από ένα απόλυτο αριθμητικό για να νοηθείως τακτικό: 9. = ένατος. (Η χρήση αυτή είναι σπάνια.)Δε βάζουμε τελείαα) σε τίτλους κειμένων, π.χ. «Πάσχα στο χωριό» (όταν όμως υπάρχει και υπότιτλος,τότε μπαίνει, π.χ. «Πάσχα στο χωριό. Μια αξέχαστη εμπειρία») ,β) σε επικεφαλίδες,γ) σε επιγραφές,δ) σε λεζάντες φωτογραφιών (Η μητέρα μου κοπελίτσα),ε) στους αριθμούς των χρονολογιών (Γεννήθηκε το 1968 μ.Χ.),στ) σε κάποιες συντομογραφίες (Η ΔΕΗ μας πετσόκοψε τον προηγούμενο μήνα),ζ) μετά το ερωτηματικό, το θαυμαστικό και τα αποσιωπητικά.Η τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:Όταν υπάρχουν εισαγωγικά στο κείμενο, η τελεία σημειώνεται πάντα έξω από αυτά.Το ίδιο ισχύει στις περιπτώσεις χρήσης παρενθέσεων, αγκυλών κτλ. Ωστόσο, ότανμέσα στην παρένθεση υπάρχει ολόκληρη περίοδος, τότε η τελεία σημειώνεται μέσαστην παρένθεση.Β. Η ΑΝΩ ΤΕΛΕΙΑΆνω τελεία (·) (παυστικό σημείο στίξης: σταμάτημα της φωνής λίγο μικρότερη απότην τελεία και λίγο μεγαλύτερη από το κόμμα) βάζουμε για να φτιάξουμεημιπεριόδους, δηλαδή για να συνδέσουμε δύο κομμάτια μιας περιόδου που είναισυνδεδεμένα νοηματικά και έχουν κάποια σχετική αυτοτέλεια (Ο καθηγητής εξήγησετι πρέπει να κάνουμε· σκοπός είναι να συμπληρώσουμε σωστά το ερωτηματολόγιο). 28Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΕιδικότερα η άνω τελεία μπαίνει:1. Μέσα στην περίοδο χωρίζει ομάδες από προτάσεις. Οι προτάσεις αυτές χωρίζονταιμεταξύ τους με κόμματα, π.χ.: Του Αισχύλου σώζονται τρεις τραγωδίες από τοντρωικό κύκλο, ο Αγαμέμνονας, οι Χοηφόρες, οι Ευμενίδες· του Σοφοκλή, ο Αίας, ηΗλέκτρα και ο Φιλοκτήτης.2. Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δυο μέρη της που σχετίζονται μεταξύ τους,αλλά και που έχουν διαφορές, ιδίως όταν το δεύτερο επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεσημε το πρώτο, π.χ.: Αυτός δεν είναι άνθρωπος· είναι ζώο.Η άνω τελεία και τα άλλα σημεία της στίξης:Όταν υπάρχουν στην πρόταση εισαγωγικά ή παρένθεση, η άνω τελεία σημειώνεταιέξω από την παρένθεση ή τα εισαγωγικά.Γ. ΤΟ ΚΟΜΜΑΚόμμα (,) (παυστικό σημείο στίξης: μικρότερο σε σχέση με την τελεία σταμάτηματης φωνής) βάζουμε στις εξής περιπτώσεις:1. Όταν έχουμε ασύνδετο σχήμα, όταν δηλαδή παρατάσσονται είτε ασύνδετες λέξεις ή φράσεις (Ο καθηγητής σήμερα ζήτησε από την Άννα, τον Γιώργο, τον Χρήστο και την Κάλια να διαβάσουν το μάθημα.) είτε όμοιες προτάσεις (Το πρωί ξύπνησα στις 7:00, πήρα πρωινό, ετοίμασα τα βιβλία μου, ανέβηκα στο σχολικό και πήγα σχολείο.»2. Στην παρατακτική αντιθετική σύνδεση, και κυρίως πριν από τον αντιθετικό σύνδεσμο αλλά (Του το είπα, αλλά δεν ήρθε)3. Στις κύριες παρενθετικές προτάσεις, πριν και μετά από αυτές (Η γνώση, πρόσθεσε ο καθηγητής, ανοίγει νέους ορίζοντες στη σκέψη μας) κ.λπ.4. Στις παρενθετικές φράσεις (Η κατάσταση, κατά την άποψή μου, είναι πολύ δύσκολη.)5. Στην υποτακτική σύνδεση:• Πριν από τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, όταν η δευτερεύουσαπρόταση δηλώνει κάποια επιρρηματική σχέση (αιτία, χρόνο, υπόθεση κ.λπ.), π.χ.«Αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή η περιοχή ήταν πολύ εκτεθειμένη σε πειρατικέςεπιδρομές.»• Στις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις, βάζουμε κόμμα μόνο όταν αυτέςέχουν θέση ονοματικού προσδιορισμού και ειδικότερα επεξήγησης, π.χ. «Φοβάμαικαι τούτο, μήπως αποτύχω». Στις περιπτώσεις που οι ονοματικές προτάσεις έχουνθέση υποκειμένου, αντικειμένου ή κατηγορούμενου δεν βάζουμε κόμμα, π.χ.«Φοβάμαι μήπως αποτύχω» ή πρόκειται για πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ότανπροηγούνται του ρήματος: Το τι απέγινε, είναι μια άλλη ερώτηση . Αλλά: Είναι μιαάλλη ερώτηση το τι απέγινε.• Στις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις βάζουμε κόμμα, όταν αυτές είναια)επιρρηματικές που προσδιορίζουν κάποιον όρο πλην του ρήματος, π.χ. «Πήγα στοσπίτι, όπου γεννήθηκα», β) ονοματικές επιθετικές προσθετικές/παραθετικές/μηπεριοριστικές(λειτουργούν ως επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη που αναφέρονταικαι παραθέτουν μια λεπτομέρεια που δε θεωρείται απαραίτητη για τη διάκριση καιτον επακριβή προσδιορισμό αυτής), π.χ. «Έχασα το κινητό, το οποίο μού χάρισε οπατέρας μου». 29Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΔε βάζουμε κόμμα στις υπόλοιπες περιπτώσεις: α) στις επιρρηματικές πουπροσδιορίζουν άμεσα το ρήμα, π.χ. «Πήγαινε όπου θέλεις», β) στις ελεύθερεςονοματικές αναφορικές που έχουν θέση υποκειμένου, αντικειμένου ήκατηγορούμενου, π.χ. «Διάβασα όσα μου είπες», β) στις επιθετικές αναφορικές πουείναι προσδιοριστικές/περιοριστικές (η πληροφορία αναγκαία για τον προσδιορισμό-κατανόηση της λέξης στην οποία αναφέρεται), π.χ. «Στην κατηγορία αυτή ανήκουναριθμοί οι οποίοι είναι ζυγοί»6. Στην επεξήγηση ή παράθεση, πριν και μετά τη λέξη (Ο φίλος μου, ο Μάκης, αγόρασε καινούργιο κινητό / Ο Μάκης, ο φίλος μου, αγόρασε καινούργιο κινητό.)7. Στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων (Το αγόρασα 150, 70 Ευρώ)8. Στο αναφορικό «ό,τι»9. Στη κλητική προσφώνηση (Άννα, έλα γρήγορα) και όταν αυτή είναι μέσα στην πρόταση (παρένθετη προσφώνηση) το κόμμα μπαίνει πριν και μετά τη λέξη (Γιατί, μπαμπά, τρέχεις;)10. Στα προτασιακά-κειμενικά επιρρήματα ή μόρια, αν βρίσκονται μέσα στην πρόταση, πριν και μετά από αυτά (Ο φίλος μου, λοιπόν, αποφάσισε να φύγει), ή αν βρίσκονται στην αρχή (το ίδιο ισχύει και για προτασιακά μόρια), π.χ. «Ναι, θα έρθω / Βέβαια, θα έρθω». Ο γενικός κανόνας που ορίζει ένα επίρρημα ή οτιδήποτε άλλο έχει επιρρηματική χρήση (π.χ. όχι, μπα κ.λπ.) ως προτασιακό-κειμενικό επίρρημα είναι να προσδιορίζει το σύνολο της πρότασης (είναι δηλαδή προσδιορισμός της πρότασης) ή ένα ευρύτερο τμήμα κειμένου και να υπηρετεί τη συνοχή του κειμένου, λειτουργώντας ως κειμενικός δείκτης, παραπέμποντας δηλαδή τον δέκτη σε πληροφορίες που προηγούνται ή έπονται. Δεν θεωρείται προτασιακό ένα επίρρημα το οποίο προσδιορίζει το ρήμα της πρότασης ή ένα όρισμα αυτής. Υπό την έννοια αυτή, όταν το \"επίσης, ακόμη, όμως, ωστόσο\" και πολλά άλλα προσδιορίζουν ολόκληρη την πρόταση ή ένα ευρύτερο τμήμα κειμένου, παίρνουν κόμμα είτε βρίσκονται στην αρχή της πρότασης είτε μέσα σ΄ αυτήν.11. Τους όρους μιας πρότασης που συνδέονται με τους συνδέσμους μήτε, ούτε, όταν είναι περισσότεροι των δυο, π.χ.: Ούτε ο Κώστας, ούτε ο Γιάννης, ούτε Μαρία ήρθαν.12. Τον σύνδεσμο και, όταν αυτός έχει σημασία συνδέσμου που χρειάζεται κόμμα, π.χ.: Πήγαινε στο καλό, και (= γιατί) δε σ' έχω ανάγκη.Το κόμμα και τα άλλα σημεία της στίξης:· Όταν παραθέτουμε τα λόγια κάποιου άλλου σε εισαγωγικά, σημειώνουμε τοκόμμα έξω από τα εισαγωγικά μόνο όταν το απαιτεί η πρόταση: Κατορθώσαμε ναπει «παραδίνομαι», γιατί τον κουράσαμε πάρα πολύ.Αντίθετα, δεν χωρίζουμε με κόμμα τις παρένθετες προτάσεις, μικρές ή μεγάλες, πουδηλώνουν ποιος είπε τα λόγια που βρίσκονται στα εισαγωγικά: «Είμαστε έθνοςανάδελφο» είπε ο Πρόεδρος.Αν, όμως, αυτού του είδους οι προτάσεις υπάρχουν σε διαλόγους χωρίς εισαγωγικά(εισάγονται δηλαδή με παύλες), χρησιμοποιούνται πάντα με κόμμα:– Μπορείτε να πιείτε νερό, μας είπε ο περβολάρης. 30Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΠαραδείγματα: Απολάμβανε τη λιακάδα. Οι άνθρωποι επικοινωνούν με τη γλώσσα. ΥΦΟΣ Ο ομιλητής επιλέγει να εφαρμόσει τις λέξεις σύμφωνα με τις περιστάσειςομιλίας του. Συγκεκριμένα ανάλογα: με το πώς, δηλαδή με ποιο ύφοςχρησιμοποιείται η κάθε σημασία της λέξης, με το πόσο, δηλαδή πόσο συχνάχρησιμοποιείται, με το πού, δηλαδή σε ποια γλωσσική επικοινωνία χρησιμοποιείταικαι με το γιατί, δηλαδή τι επιδιώκει ο ομιλητής. Αυτές οι ενδείξεις πώς, πόσο, πού,γιατί αποτελούν τα επίπεδα ύφους.Ø ΑπλόΟ συγγραφέας εκφράζεται φυσικά, χωρίς πολλά κοσμητικά επίθετα ή σχήματαλόγου.Παράδειγμα: «Είναι λογικό, όταν καθημερινά ακούμε για κρούσματα βίας, κλοπές,μαχαιρώματα και φόνους, να επηρεαζόμαστε».Ø Γλαφυρό ή ΜέσοΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί κοσμητικά επίθετα, σχήματα λόγου.Παράδειγμα: «Η λέξη παράδεισος δεν είναι υπερβολική. Το Πήλιο είναι μιασυμφωνία από πράσινο, από καταρρακτώδη νερά, από πυκνότατους ίσκιους...».Ø Υψηλό ή Μεγαλοπρεπές τόνο, υψηλές ιδέες, ανωτερότητα σκέψεων,Ο συγγραφέας έχει υψηλόσυναισθημάτων.Παράδειγμα: «Ηχήστε, οι σάλπιγγες...Καμπάνες βροντερές,Δονήστε σύγκορμη τη χώρα, πέρα ως πέρα...». Α. ΣικελιανόςØ Οικείο-άμεσοΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί λέξεις του οικογενειακού και του φιλικούπεριβάλλοντος, που δεν χρησιμοποιούνται όταν απευθύνεται κάποιος σε αγνώστουςή σε ανωτέρους, στην επαγγελματική ή σε άλλη ιεραρχία.Παράδειγμα: «Με το πέρασμα των χρόνων άκουγα μόνο για σκάνδαλα.. Ο χΒουλευτής έφαγε τόσα, ο γ Βουλευτής είναι μπλεγμένος στο τάδε σκάνδαλο...».Ø Επίσημο-ΣοβαρόΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί λέξεις, συνήθως λόγιες, συχνές σε λόγο που αφοράδημόσιες υπηρεσίες, στη διοικητική, εκκλησιαστική, στρατιωτική κ.λπ. γλώσσα,καθώς και σε κάθε περίπτωση που χρειάζεται να δηλωθεί η επισημότητα που απαιτείκάποια συγκεκριμένη περίσταση ή εκδήλωση, όπως εθνικές γιορτές, λόγοι πολιτικώνκ.λπ.Παράδειγμα: «Το φαινόμενο της αγωγής δεν περιορίζεται σήμερα μόνο στη μελέτητης διαδικασίας εκπαιδεύσεως του ανθρώπου και διαμορφώσεως του χαρακτήρα του 39Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτηςσύμφωνα με τα ιδεώδη ενός ορισμένου ηθικοκοινωνικού συστήματος, αλλάεπεκτείνεται και στη σπουδή άλλων πτυχών της ζωής του». Ή« Η προθετικότητα των πράξεων καθώς και η υιοθέτηση κάποιων αρχών ορίζουν καιτην ηθική βάση αξιολόγησης κάθε κατάστασης πολέμου η ειρήνης».Ø ΜεικτόΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί γνωρίσματα που ανήκουν σε περισσότερα είδη ύφους.Παράδειγμα: «Είναι βέβαιο ότι πολλοί θα εγκαταλείψουν τη «Σχολή» τους μόλιςβαρεθούν το πηγαινέλα ή βρουν κάποια δουλειά. Η καλή πρόθεση επί της οποίαςβασίζεται η απόφαση για εισαγωγή σε κάποιο τμήμα στο τέλος θα έχει κακόαποτελέσματα εις βάρος αυτών που υποτίθεται ότι ήθελε να βοηθήσει. (οικείο -επίσημο)Ø ΧιουμοριστικόΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί στοιχεία προφορικού λόγου, καθημερινό λεξιλόγιο,ευφυολογήματα και υπαινιγμούς με στόχο την πρόκληση γέλιου.Παράδειγμα: «Γονείς, παιδιά, όλοι με την ψυχή στο στόμα. Να διαβάσει τα παιδί.Να ξενυχτήσει το παιδί. Κι απ’ έξω απ' το δωμάτιο, ένας τρελός πατέρας κόβει βόλτεςστο χαλάκι. Και στην κουζίνα, μια τρελή μάνα στύβει το ένα πορτοκάλι πίσω από τοάλλο».Ø ΕπιστημονικόΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί λέξεις (ειδικό λεξιλόγιο) που απαντούν σε περισσότερεςαπό μια επιστήμες.Παράδειγμα: «Η μαζική εξαφάνιση οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στις ασταμάτητεςμεθόδους της ανθρώπινης παραγωγής και κατανάλωσης, συμπεριλαμβανομένης τηςκαταστροφής των ενδιαιτημάτων (οικοτόπων)...».Ø ΕιρωνικόΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί λέξεις ή φράσεις που χαρακτηρίζονται από ειρωνεία(δηκτική διάθεση), με τις οποίες κοροϊδεύει (χλευάζει) με λεπτό και υπαινικτικότρόπο πρόσωπα και καταστάσεις και συνήθως υπαινίσσεται άλλο από αυτό που λέει.Παράδειγμα: «Με μεγάλη λύπη διαπιστώνουμε τον τελευταίο καιρό ότι στην«ευρωπαϊκή μας χώρα» εξαφανίζονται πολλά αδέσποτα ζώα, των οποίων δεβρίσκουμε τα πτώματα. Θα μπορούσε κανείς με ευκολία να διαπιστώσει ότι εμείς εδώστην ωραία μας πόλη έχουμε αναγάγει σε επιστήμη τις φόλες...». Στοιχεία που κάνουν το ύφος οικείο 1. Η χρήση του α’ ενικού και β’ ενικού προσώπου, όπως και του α’ πληθυντικού και β’ πληθυντικού προσώπου. 2. Ο διάλογος. 3. Οι ρητορικές ερωτήσεις. 4. Ο ευθύς λόγος. 5. Τα παραδείγματα. 6. Ο μύθος. 7. Η σαφήνεια. 8. Το χιούμορ. 40Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτης ΓΛΩΣΣΑΟρισμόςΓλώσσα, με την ευρύτερη έννοια, συνιστά οποιοδήποτε σύνολο ή σύστηματυποποιημένων συμβόλων, σημείων, ήχων ή κινήσεων, που συνθέτει έναν κώδικαεπικοινωνίας, που αποτελεί μέσο ανταλλαγής μηνυμάτων.Ειδικότερα, ο κατά ομάδες, κυρίως έθνη, καθιερωμένος κώδικας επικοινωνίας, πουσυνίσταται στην απόδοση συγκεκριμένων σημασιών με λέξεις και εκφράσεις (τόσοως εσωτερικό οργανωμένο γραμματικό, συντακτικό και λεξιλογικό σύστημα, ως«λόγος», όσο και ως πράξη, εφαρμογή, δηλαδή ως «ομιλία»).«Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία Ελληνική, όπως εξελίχθηκεαπό την Αρχαία, που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μαςστήριγμα». Οδυσσέας ΕλύτηςΗ ελληνική γλώσσα και η εθνική μας ταυτότητα Η αδιάσπαστη ενότητα και συνοχή της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότηταμέχρι σήμερα δείχνει τον γλωσσικό και πνευματικό πλούτο, φανερώνει τη δύναμήτης και την ανθεκτικότητά της στο πέρασμα των χρόνων, αλλά και την αδιάσπαστησυνέχεια της φυλής μας. Η γλώσσα μας παρ' όλες τις επιρροές από άλλες γλώσσεςκατόρθωσε να διατηρήσει την εθνική ταυτότητα του λαού μας, που κράτησε υψηλάτην εθνική συνείδηση και δεν επέτρεψε την πολιτισμική αφομοίωσή του από άλλουςτεχνολογικά προηγμένους λαούς. Η γλώσσα δεν είναι στατική, αλλά συνεχώς μεταβάλλεται και εμπλουτίζεται,Έτσι οι ίδιες λέξεις αλλάζουν νόημα, περιεχόμενο και σημασία, όπως οι λέξεις: αρετή,δημοκρατία κτλ. Παράλληλα όμως η γλώσσα πλουτίζεται με νέες λέξεις, έννοιες καιτύπους έκφρασης, ενώ άλλες λέξεις αχρηστεύονται, γιατί η κάθε εποχή και η κάθεπολιτική και κοινωνική αλλαγή έχει τα δικά της γλωσσικά στοιχεία, τα οποία είναι τομέσο επικοινωνίας των ανθρώπων.Γλώσσα και πολιτισμός Η σχέση μεταξύ γλώσσας - πολιτισμού είναι άρρηκτη, αδιάσπαστη. Στηγλώσσα αποτυπώνονται οι συνήθειες ενός λαού, οι αλλαγές στο πέρασμα τουχρόνου. Διαμορφώνεται με την επίδραση των ιστορικών συνθηκών και τουσυστήματος ηθικοπνευματικών αξιών που υιοθετεί η συγκεκριμένη κοινωνία. Ηγλωσσική ένδεια σε συνδυασμό με τις επιδράσεις που δέχεται η γλώσσα από τιςκυρίαρχες ξένες γλώσσες οδηγούν σε πολιτιστική παραμόρφωση. Και αντίστροφα:η πολιτιστική αλλοίωση επιφέρει φθορά στη γλώσσα, που εκδηλώνεται μεσυρρίκνωση του λεξιλογίου, εισροή ξένων λέξεων, αλλαγή στη μορφολογία και τησημασιολογία των λέξεων και, στη χειρότερη περίπτωση, στη σύνταξη της γλώσσας.Για να αποτρέψουμε, λοιπόν, τη φθορά και τη νόθευση της γλώσσας, επιβάλλεται ηέμφαση στην παράδοση και στον πολιτισμό, στην ανάδειξη της πολιτιστικήςταυτότητας και η διατήρηση της πολιτιστικής ακεραιότητας. Το ζητούμενο δεν είναιη αποκοπή της ελληνικής γλώσσας από τις ξένες γλώσσες αλλά η κριτικήενσωμάτωση ξένων γλωσσικών στοιχείων, που θα επιτευχθεί μέσα από τησυνειδητοποίηση της αξίας της γλώσσας και του πολιτισμού. 108Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΤα χαρακτηριστικά της ελληνικής γλώσσας 1. Έχει μακραίωνη και ενιαία παράδοση. 2. Λεξιλογικό πλούτο. 3. Με αυτήν ορίστηκαν επιστημονικές έννοιες–κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα. 4. Ελληνικές λέξεις αποτελούν επιστημονικές και πολιτικές ορολογίες διεθνώς. 5. Με αυτήν εκφράστηκαν αριστουργήματα της παγκόσμιας γραμματείας. 6. Έχει μουσικότητα και πολυσημία.Βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα της γλωσσικήςικανότηταςΟικογένεια:Είναι το πρώτο, και γι’ αυτό καθοριστικό γλωσσικό περιβάλλον με το οποίο έρχεταιο άνθρωπος σε επαφή. Το παιδί μιμείται ταυτίζεται με τη γλωσσική συμπεριφοράτων γονέων και συγγενών. Το γλωσσικό επίπεδό τους και οι ανάλογες παρεμβάσειςτους (η επαφή με βιβλία, ο έλεγχος τηλεοπτικών προγραμμάτων που παρακολουθείτο παιδί) καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη γλωσσική ικανότητα των παιδιών.Σχολείο:Παρέχει συστηματική, μεθοδική, από ειδικευμένο προσωπικό, με επιστημονική καικρατική υποστήριξη, με εποπτικά μέσα (βιβλία κ.ά.) γλωσσική διδασκαλία. Στοσχολείο το παιδί θα διδαχτεί ουσιαστικά και το γραπτό λόγο. Παράλληλα θαεπηρεαστεί γλωσσικά και από τους συμμαθητές του.ΜΜΕ:Ο λόγος των ηρώων παιδικών εκπομπών, των παρουσιαστών και δημοσιογράφων,ιδίως τηλεοπτικών, καθορίζει γλωσσικά το σύγχρονο άνθρωπο (αν σκεφτούμεμάλιστα ότι 3,30+ ώρες είναι η ημερήσια τηλεθέαση στη χώρα μας)Γλωσσικές ποικιλίεςΟρισμοί• Διάλεκτος: το γλωσσικό ιδίωμα ενός τόπου στο χώρο μιας εθνικής γλώσσας ήγλώσσα συνθηματική («η διάλεκτος των κακοποιών»).• Ιδίωμα: ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ή γνώρισμα, ιδιότητα και στο χώρο τηςγλωσσολογίας ο ιδιαίτερος τρόπος ομιλίας και προφορά των λέξεων σε κάποιο τόπο.• Ιδιωματικός: ο αναφερόμενος σε γλωσσικό ιδίωμα, ο χαρακτηριστικός τυπικήςδιαλέκτου («ιδιωματική προφορά»).• Ιδιωματισμός: έκφραση ή τρόπος εκφοράς του λόγου, χαρακτηριστικά μιαςγλώσσας ή διαλέκτου.• Ιδιωτισμός: τύπος λέξης, έκφραση ή ύφος λόγου, που ιδιάζει σε γλώσσα,διάλεκτο ή ομιλία ανθρώπου που ανήκει σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή επάγγελμα. [Μείζον Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος Φυτράκης Αθήνα, 1999] 109Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτης Άρθρο από την Ελευθεροτυπία2ο Κείμενο Το Πρόβλημα της Γλώσσας των Νέων Δεν μπορώ να φανταστώ πολιτιστική ανάπτυξη που χωρεί ερήμην μιαςπαράλληλης γλωσσικής ανάπτυξης ενός λαού. Όταν το πνεύμα καλλιεργείται καιεξελίσσεται σ' έναν λαό, εμφανίζεται, από καθαρά εκφραστικές ανάγκες, καιανάλογη καλλιέργεια της γλώσσας του ίδιου λαού. Η πνευματική ανάταση είναικατανάγκην και γλωσσική. Είναι, θέλω να πω, δυνατόν να μιλήσει κανείς γιακαλλιέργεια, για ανάπτυξη της λογοτεχνίας, ή για βίωση της πολιτισμικήςπαράδοσης, ή και για ευρύτερους προβληματισμούς στην τέχνη σε περιόδουςγλωσσικής κατάπτωσης, με την έννοια πάντοτε μιας ευρύτερης παραμέλησης τηςγλώσσας; Το επίπεδο της γλώσσας των νέων, ειδικότερα, συναρτάται, αφενός μεν προςτα γενικότερα ενδιαφέροντά τους, αφετέρου δε προς την ίδια την αντίληψη καιγνώση που έχουν της γλώσσας μας. Χωρίς να γενικεύουμε, όπως λαθεμένα νομίζωσυμβαίνει συχνά, η έλλειψη ευαισθησίας, γνώσης, αγάπης, άρα και ενδιαφέροντοςγια τη γλώσσα, που παρατηρείται σε πολλούς νέους μας -όχι όλους, τοεπαναλαμβάνω-, είναι φυσικό να παράγει και χαμηλής ποιότητας γλώσσα. Θέλω νατονίσω ωστόσο δύο πλευρές αυτού του θέματος: Πρώτον, δεν πρέπει να γίνεταισύγχυση ανάμεσα στη γενικότερη χρήση της γλώσσας από τους νέους και στονκώδικα που χρησιμοποιούν πολλοί από τους νέους σε ορισμένες μορφές τηςεπικοινωνίας τους. Η «φοιτητική αργκό» λ.χ. ή η «αργκό των μηχανόβιων» είναιειδικοί κώδικες επικοινωνίας που δεν μπορεί να τις παίρνουμε ως μέτρο κρίσεως τηςγλωσσικής ικανότητας των νέων, αφού οι ίδιοι σε άλλες μορφές επικοινωνίας τουςεμφανίζουν άλλη μορφή γλώσσας, πολύ διαφορετική και πολύ καλύτερη. Τοπρόβλημα με τη γλώσσα των νέων είναι άλλο: πόσο καλά, σε έκταση και σε βάθος,διδάσκονται την ελληνική γλώσσα στο σχολείο; πόσο έχουν ασκηθεί στη χρήση της(στη σύνταξη διαφόρων κειμένων); και συγχρόνως ποια είναι τα ακούσματα και ταδιαβάσματά τους στη γλώσσα; Γιατί, βεβαίως, η γνώση και η χρήση της γλώσσαςείναι απόρροια της γλωσσικής εμπειρίας μας (διαβάσματα - ακούσματα) και τουβαθμού συνειδητοποίησης των μηχανισμών λειτουργίας της (διδασκαλία τηςγλώσσας στο σχολείο) Γ. Μπαμπινιώτης, Η Γλώσσα ως Αξία, GutenbergΘΕΜΑ 1οΑ.1 α) Ποια είναι η στάση του συγγραφέα του πρώτου κειμένου σχετικά με τηνεανική γλώσσα; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 50 περίπου λέξεων. Μονάδες 3Α.1 β) Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, οι νέοι κάθε εποχής επιλέγουν νααναπτύσσουν μια δική τους διάλεκτο, που διαφέρει από αυτή των μεγαλύτερων; Νααπαντήσετε με 50-70 λέξεις. Μονάδες 3 123Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΑ.1 γ) Συμφωνείτε με την άποψη του συγγραφέα του δεύτερου κειμένου ότι ηπνευματική ανάπτυξη κάθε λαού συνδέεται άμεσα με τη γλωσσική του ανάπτυξη;Να απαντήσετε με 50 - 70 λέξεις. Μονάδες 3Α.1 δ) Ποια είναι η γνώμη του συγγραφέα του δεύτερου κειμένου για τη νεανικήγλώσσα; Ταυτίζεται με αυτή του συγγραφέα του πρώτου κειμένου; Να απαντήσετεμε 50 – 70 λέξεις. Μονάδες 3Α.1 ε) Πού εντοπίζει ο συγγραφέας του δεύτερου κειμένου τους λόγους της κακήςχρήσης της γλώσσας εκ μέρους των νέων; Να απαντήσετε με 50 - 70 λέξεις. Μονάδες 3Α.2 Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τα κύρια σημεία του πρώτου κειμένουσε μια παράγραφο 4Ο-50 λέξεων. Μονάδες 10ΘΕΜΑ 2οΒ.1 Να εντοπίσετε παραδείγματα λόγιου, καθημερινού και λαϊκού λεξιλογίου στοπρώτο κείμενο. Μονάδες 10Β.2 α) Εντοπίστε τα σημεία στίξης της πρώτης παραγράφου του πρώτου κειμένουκαι εξηγήστε τη χρήση τους. Μονάδες 4Β.2 β) Γιατί θεωρείτε ότι ο συγγραφέας του πρώτου κειμένου επέλεξε να παραθέσειτην άποψη του διδάκτορα Γλωσσολογίας Γιάννης Ανδρουτσόπουλου; Μονάδες 4Β.2 γ) Γιατί το πρώτο κείμενο είναι υβριδικό; Μονάδες 4Β.2 δ) Στο πρώτο κείμενο επικρατεί η χρήση του γ' προσώπου, ενώ στο δεύτεροκείμενο το α' ενικό πρόσωπο. Να εξηγήσετε τις επιλογές των δύο συγγραφέων. Μονάδες 3ΘΕΜΑ 3ο Το δεύτερο κείμενο είναι απόσπασμα από επιστημονικό έργο. Εσείςυιοθετώντας ένα πιo οικείο ύφος να ετοιμάσετε μια εισήγηση, που θα εκφωνηθεί στησχολική σας αίθουσα στην οποία θα αναφέρεστε στους λόγους δημιουργίας της«νεανικής γλώσσας», καθώς και στις συνέπειες της χρήσης της. (350 - 400 λέξεις) Μονάδες 50 124Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτης ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣΟΡΙΣΜΟΣΑναλφαβητισμός, με την κλασική έννοια του όρου, είναι η άγνοια των στοιχειωδώνεργαλείων του γραπτού λόγου, η αδυναμία ανάγνωσης και γραφής. Σύμφωνα μετην UNESCO “αναλφάβητος είναι όποιος δεν έχει αποκτήσει τις αναγκαίες γνώσειςκαι ικανότητες για την άσκηση όλων των δραστηριοτήτων για τις οποίες η γραφή, ηανάγνωση και η αρίθμηση είναι απαραίτητες”.Ο αναλφαβητισμός είναι φαινόμενο δηλωτικό της πολιτισμικής ανάπτυξης ενόςλαού. Παρατηρείται κυρίως στις υπανάπτυκτες χώρες και λιγότερο στιςαναπτυσσόμενες. Εμφανίζεται, όμως, και στις αναπτυγμένες, όπου πλήττει κυρίως:οικονομικά εξαθλιωμένα στρώματα, κατώτερες κοινωνικές τάξεις, μετανάστες καιπρόσφυγες, γενικά τις μειονότητες, τις γυναίκες, τον αγροτικό πληθυσμό.ΜΟΡΦΕΣ – ΕΙΔΗ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ1. Πλήρης /ολικός /οργανικός : πλήρης άγνοια γραφής και ανάγνωσης.2. Λειτουργικός: αφορά όσους έχουν διδαχθεί ανάγνωση και γραφή αλλά δεν έχουν ολοκληρώσει την εκπαιδευτική διαδικασία και δεν μπορούν να κάνουν χρήση τους, ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα και να εκφράσουν εύστοχα τις σκέψεις τους, να εμβαθύνουν στη γνώση.3. Μερικός : ικανότητα ανάγνωσης, αλλά όχι γραφήςα. Ο οργανικός αναλφαβητισμός προσδιορίζεται ως πλήρη στέρηση στοιχειωδώνγνώσεων γραφής, ανάγνωσης, βασικών αριθμητικών πράξεων και κατανόησηςαπλών μορφών προφορικού λόγου σε θέματα της καθημερινής ζωής.β. Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός ορίζεται ως απώλεια της ικανότητας ενόςατόμου, που έχει παρακολουθήσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, να κατανοεί μεεπάρκεια τον προφορικό και γραπτό λόγο, να διατυπώνει με σαφήνεια τη σκέψητου, να κάνει αφαιρετικούς συνειρμούς, να αναπτύσσει κριτική σκέψη, ναεκμεταλλεύεται ευκαιρίες για βελτίωση των γνωστικών του δεξιοτήτων (ΕΕΚ,UNESCO, 1987).γ. Μερικός αναλφαβητισμός: η γνώση μόνο της γραφής και η άγνοια τηςανάγνωσης ή η γνώση μόνο της ανάγνωσης και η άγνοια της γραφής.δ. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας οι ενήλικες απειλούνται διαρκώς από τοντεχνολογικό ή ψηφιακό αναλφαβητισμό, καθώς δεν μπορούν να χειριστούν ήδεν διαθέτουν πόρους για να προμηθευτούν ηλεκτρονικές, ψηφιακές ή ηλεκτρικέςσυσκευές βελτιώνοντας έτσι τις προσωπικές και επαγγελματικές τους δεξιότητες, Αξίζει εντούτοις να σημειωθεί ότι η γενίκευση της υποχρεωτικής εκπαίδευσηςκαι η εξάπλωση των ΜΜΕ μετέβαλαν σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο τουαναλφαβητισμού. Έτσι, σήμερα, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι η αδυναμίακατανόησης απλών γεγονότων τα οποία αναφέρονται στην καθημερινή ζωή τωνανθρώπων (κοινωνική, οικονομική, πολιτική). Αυτή η μορφή αναλφαβητισμού είναιανεξάρτητη από την τυπική μόρφωση και συναντάται σε κάθε κοινωνικό στρώμα. 158Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-Χορτιάτης Στη σημερινή εποχή παράλληλα με την κλασική έννοια του αναλφαβητισμούέχει εισαχθεί και το φαινόμενο του τεχνολογικού – ψηφιακούαναλφαβητισμού. Η στοιχειώδης ικανότητα διαχείρισης του τεράστιου όγκουπληροφοριών που διοχετεύεται μέσω των τεχνολογικών – ψηφιακών επιτευγμάτωναναδεικνύεται σε γνώση μείζονος σημασίας όμοια με αυτή της γραφής καιανάγνωσης. Μετά την πάροδο μερικών δεκαετιών ή ετών ο ορισμός τουαναλφαβητισμού είναι ιδιαιτέρως πιθανό να εμπεριέχει την έλλειψη γνώσηςδιαχείρισης αρχείου στον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή την άγνοια χρησιμοποίησης τουηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ψηφιακά αναλφάβητος θεωρείται εκείνος ο οποίος δεν έχει τις απαραίτητεςγνώσεις να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις στην εργασία του και στην καθημερινή τουζωή, ύστερα από την ένταξη των νέων τεχνολογιών και της εξέλιξής τους, στονεπαγγελματικό και κοινωνικό του βίο. Η έλλειψη ψηφιακής γνώσης και η αδυναμία κατανόησης των νέωντεχνολογιών και του διαδικτύου μπορεί να οδηγήσει σε: επαγγελματικήαναποτελεσματικότητα, σε κοινωνική απαξίωση και αποκλεισμό. Εκφράζει αδυναμίανα ανταποκριθεί κάποιος στις σύγχρονες επαγγελματικές απαιτήσεις, γι' αυτό και ητεχνολογική εγγραματοσύνη ή ενημέρωση εξακολουθεί να αποτελεί επαγγελματικόπροσόν. Άλλωστε οι νέες τεχνολογίες γίνονται στοιχείο της καθημερινότητας τωννεότερων γενεών.ΑΙΤΙΑ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ Ø Η ανάγκη για βιοπορισμό οδηγεί στην αναζήτηση εργασίας από την παιδική ηλικία και επομένως στην απομάκρυνση από τα εκπαιδευτικά κέντρα. Ø Οικονομική και κοινωνική καθυστέρηση, χαμηλό βιοτικό επίπεδο, αδυναμία ίδρυσης σχολείων. Ø Αδιαφορία του κράτους για την επαρχία, τις αγροτικές περιοχές, τις υποβαθμισμένες και τις δυσπρόσιτες Ø Κοινωνικές ανισότητες μη κατοχυρωμένο για όλους το κοινωνικό δικαίωμα στην παιδεία ο αναλφαβητισμός συνδέεται στενά με τη φτώχεια και την κοινωνική περιθωριοποίηση (για παράδειγμα τα παιδιά αναλφάβητων γονιών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να μείνουν αναλφάβητα). Ø Προκαταλήψεις, στερεότυπα, κοινωνικός και φυλετικός ρατσισμός. Ø Μετανάστευση, προσφυγιά. Ø Πόλεμος, αλλεπάλληλες πολεμικές περιπέτειες – μακρόχρονη υποδούλωση σε ξένους κατακτητές. Ø Πολιτικά συμφέροντα προσπάθεια πολιτικής χειραγώγησης και εκμετάλλευσης των αναλφάβητων από ανελεύθερα καθεστώτα. Ø Η ευθύνη της οικογένειας. Ø Χαμηλό πνευματικό επίπεδο περιορισμένες πνευματικές δυνατότητες. Ø Μεγάλος αριθμός νομάδων - κτηνοτρόφων διασπορά μεγάλου τμήματος πληθυσμού σε μικρούς αγροτικούς οικισμούς. 159Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Πυλαία-Πανόραμα-ΧορτιάτηςΕΙΔΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ v Η πολυπλοκότητα των σύγχρονων συνθηκών ζωής οι ραγδαίες εξελίξεις ο καταιγισμός των ανθρώπων με πληροφορίες από τα ΜΜΕ αδυναμία αφομοίωσής τους από το σύγχρονο άνθρωπο. v Η έντονη εξειδίκευση που οδηγεί σε πνευματική μονομέρεια, σε έλλειψη γενικών γνώσεων. v Η χρησιμοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας που εισάγει στοιχεία αυτοματισμού στην καθημερινή ζωή, οξύνει το πρόβλημα του αναλφαβητισμού.Ο ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα, παρά την πολιτιστική μας παράδοση και την πατροπαράδοτηφιλομάθεια της ελληνικής φυλής, το ποσοστό των αναλφάβητων είναι επίσημα 3,6%επί του συνολικού πληθυσμού της χώρας, αλλά ανεπίσημα αγγίζει το 12% και το13%.ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ· Η μακραίωνη δουλεία στους Τούρκους είχε ως συνέπεια η παιδεία και η μόρφωση να πέσουν σε μαρασμό.· Οι πολεμικές και εθνικές περιπέτειες έφεραν την πνευματική και πολιτιστική αποτελμάτωση.· Η αύξηση του πληθυσμού από το προσφυγικό στοιχείο και την απελευθέρωση ελληνικών εδαφών περιόρισαν τη μόρφωση.· Η ανέχεια και οι άσχημες συνθήκες διαβίωσης στέρησαν το αγαθό της γνώσης από οργανωμένα σχολεία.· Η έλλειψη χρημάτων για τη λύση των προβλημάτων της χώρας.ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥΑ. Σε ατομικό επίπεδο ο αναλφάβητος:o Εξαρτάται από τους άλλους ανθρώπους συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης.o Αδυνατεί να βρει εργασία (περιορισμένοι οι τομείς απασχόλησης).o Υφίσταται υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου.o Βυθίζεται σε σκοτάδι αμάθειας, είναι δέσμιος προκαταλήψεων, προλήψεων, δεισιδαιμονιών.o Χειραγωγείται εύκολα, φανατίζεται, γίνεται άβουλο ενεργούμενο ον, είναι πνευματικά ανελεύθερος.o Διακατέχεται από ανασφάλεια, συμπλέγματα κατωτερότητας.o Παρεμποδίζεται στη συμμετοχή του στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα (ο αναλφάβητος δεν μπορεί να ενημερωθεί, να γνωρίσει τα πολιτικά προγράμματα και άρα να επιλέξει ορθά, δεν έχει σαφή αντίληψη των ατομικών και κοινωνικών πολιτικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του).o Δυσκολεύεται να εξωτερικεύσει τον εσωτερικό του κόσμο, να επικοινωνήσει με τους άλλους → οδηγείται στην απομόνωση και την εσωστρέφεια.o Αδυνατεί να επικοινωνήσει με την γραπτή πολιτισμική παράδοση. 160Επιμέλεια: Μαρκοπούλου Ιωάννα, Φιλόλογος