เอกสารประกอบการสอนการพยาบาลผู้ป่วยโรคมะเร็งเต้านม

เอกสารประกอบการสอน การพยาบาลผูป้ ่วยโรคมะเร็งเต้านม โรคมะเร็งเต้านมเปน็ โรคมะเร็งทพี่ บบ่อยในสตรีไทย โดยพบสตรีไทยปว่ ยเปน็ โรคมะเรง็เต้านมรายใหม่อันดับ ๑ ของประเทศ ในจานวนมะเร็งรายใหม่ ๑๕ อันดับ เป็นจานวน ๘๔๙ คน ซ่ึงส่งผลกระทบตอ่ การเปล่ียนแปลงทางด้านร่างกาย จิตใจ คุณภาพชีวิตและเศรษฐกิจ พยาบาลวิชาชีพจึงจาเป็นต้องมีความรู้ในการให้การพยาบาลผู้ป่วยมะเร็งเต้านมทุกวัยแบบองค์รวมและในทุกระยะของการเจ็บป่วยร่วมกับทีมสุขภาพและครอบครัว เพ่ือให้ผู้ป่วยและครอบครัวผ่านพ้นวิกฤตของการเจ็บป่วยในระยะต่าง ๆ ไปไดด้ ว้ ยดี โรคมะเร็งเต้านม (Breast cancer) เกิดจากการแบ่งตัวที่ผิดปกติของเซลล์เต้านมและสามารถทาใหเ้ กดิ การแพร่กระจายไปยงั อวัยวะอื่นได้ ปจั จัยเสยี่ งต่อการเป็นมะเร็งเตา้ นม ประกอบดว้ ย อายทุ เี่ พมิ่ มากขึ้น การมีประวัติครอบครัวเป็นโรคมะเร็งเต้านม การได้รับฮอร์โมนเอสโตรเจนนานมากกว่า ๕ ปี การมีประวัติประจาเดือนครั้งแรกมาก่อนอายุ ๑๒ ปี การมีประวัติหมดประจาเดือนภายหลังอายุ ๕๕ ปี การมีประวัติบุตรคนแรกภายหลังอายุ ๓๐ ปี การเลือกรับประทานอาหารไม่เหมาะสม การมีภาวะน้าหนักเกิน การจัดการความเครียดไมเ่ หมาะสม อาการและอาการแสดง ประกอบด้วย ๒ ระยะ ดังนี้ ๑. ระยะไม่แสดงอาการ ในระยะแรกของโรคมะเร็งเตา้ นมจะไม่แสดงอาการ ไม่สามารถคลากอ้ นได้ มักตรวจพบจากการทา Ultrasound และ/หรือ Mammography ๒. ระยะแสดงอาการ สามารถคลากอ้ นได้ มีสารคัดหลัง่ ออกทางหวั นม อาจเปน็ น้าใส ๆ หรือน้าปนเลือดหรือเป็นเลือด กดไม่เจ็บ มีการหดร้ังของหัวนม ผิวหนังเต้านมบวมแดง ตรวจพบก้อนที่รักแร้ ในระยะท้าย ๆ ก้อนอาจใหญ่ขึ้นจนเต้านมแตกเป็นแผล มีน้าในช่องเย่ือหุ้มปอดได้และอาการเหนือ่ ยหอบ เปน็ ตน้ การตรวจร่างกาย โดยการตรวจเตา้ นมทง้ั 2 ข้าง ดว้ ยวธิ ีการดแู ละการคลา การดู โดยดูขนาด รปู ร่าง การหดรัง้ ของหวั นม การหดร้ังของผวิ หนงั และดอู าการผิดปกติต่าง ๆ เช่น อาการบวมแดง การมแี ผลที่เตา้ นมหรอื การมีสารคดั หลง่ั ไหลออกมาทางหัวนม การคลา ซึ่งมี ๓ ท่า คือ การคลาท่ากน้ หอย ท่าดาวกระจาย และทา่ ลูกคล่นืเพ่อื หากอ้ นและบนั ทกึ ขนาด ตาแหน่ง รปู ร่าง ขอบเขตของกอ้ นและลกั ษณะก้อน การตรวจพิเศษ ประกอบดว้ ยการตรวจด้วยวธิ ี Ultrasonography และ Mammography Ultrasonography ใชใ้ นกรณีทไ่ี ม่เหมาะแก่การทา Mammography เน่อื งจากอายนุ อ้ ย ต้ังครรภ์ เปน็ ต้น Ultrasonography สามารถใช้บอกตาแหน่งเพื่อทาการตรวจชิ้นเนื้อและสามารถแยกระหว่างกอ้ นกบั ถุงนา้ ได้

Mammography ใช้ตรวจหาโรคมะเร็งเต้านมในกรณีท่ีไม่แสดงอาการ สามารถตรวจพบโรคมะเร็งเต้านมก่อนท่ีจะคลาก้อนได้ เหมาะสาหรับผู้ท่ีมีอายุ ๔๐ ปีขึ้นไป การตรวจMammographyสมควรตรวจทุกปี ปีละ ๑ ครั้ง หากเป็นผู้ท่ีมีปัจจัยเส่ียงสูงต่อการเกิดมะเร็งเต้านมควรได้รบั การตรวจปีละ ๑-๒ คร้งั และสามารถตรวจได้ตงั้ แตอ่ ายุ ๓๕ ปีเป็นต้นไป การตดั ชน้ิ เน้อื ส่งตรวจทางพยาธิ ช่วยให้การวนิ จิ ฉัยโรคมะเรง็ เตา้ นมแม่นยามากข้ึน ซงึ่สามารถทาไดห้ ลายวธิ ี ดงั น้ี ๑. Excisional biopsy เปน็ การตัดชิ้นเอทีส่ งสยั สง่ ตรวจท้ังช้ิน ๒. Incisional biopsy เป็นการตดั ชิน้ เน้ือบางสว่ นส่งตรวจ ๓. Core biopsy เป็นการใช้เขม็ ขนาดใหญต่ ดั ช้นิ เอบางสว่ นหรอื ดดู เอานา้ ไปตรวจ ๔. Neddle biopsy/Fine needle biopsy เป็นการใช้เข็มเล็ก ๆ ตัดช้ินเนื้อไป ตรวจ ผลกระทบจากการเจ็บป่วยด้วยโรคมะเร็งเต้านม โรคมะเร็งเต้านมเป็นโรคเรื้อรังที่ส่งผลกระทบกบั ผปู้ ่วยและครอบครวั ในหลาย ๆ ดา้ น ดงั น้ี ๑. การเปล่ยี นแปลงทางดา้ นร่างกาย เชน่ การมีแผลทีเ่ ตา้ นม การสูญเสยี เตา้ นมผลข้างเคยี งจากการไดร้ บั การรกั ษาดว้ ยยาเคมีบาบัด ฉายแสง ๒. การเปลยี่ นแปลงทางดา้ นจิตใจ เช่น ท้อแท้ เครียด วิตกกังวล เปน็ ตน้ ๓. คณุ ภาพชีวิต ผปู้ ่วยโรคมะเรง็ เต้านมสูญเสียบทบาทหน้าที่ในการดแู ลครอบครวัการงาน มีผลสืบเน่ืองถึงเศรษฐกิจในครอบครัว บางรายอาจเกิดภาวะพึ่งพา รู้สึกถึงคุณค่าในตนเองลดลง การรักษาโรคมะเร็งเตา้ นม ในปจั จบุ นั การรักษาโรคมะเร็งเต้านมให้ได้ผลดีนั้น โดยส่วนใหญ่ใช้หลายวิธีในการรักษา ทั้งการรักษาด้วยการผ่าตัด การให้ยาเคมีบาบัด หารใช้ฮอร์โมนรักษา การรักษาทางชวี วิทยาหรอื เปา้ หมายเฉพาะและการฉายแสง การรกั ษาด้วยการผา่ ตดั เปน็ วธิ หี ลักสาหรับรักษาผูป้ ่วยโรคมะเร็งเตา้ นม สามารถแบ่งได้ ๒ วิธี คือ การผ่าตัดเอาเฉพาะก้อนมะเร็งออกโดยรักษาเต้านมไว้และการผ่าตัดเต้านมออกท้ังเต้า ๑. การผา่ ตัดเอาเฉพาะกอ้ นมะเรง็ ออกโดยรักษาเตา้ นมไว้(Breast Conservation Therapy; BCT) เป็นการผ่าตัดก้อนมะเร็งและเนื้อของเต้านมปกติท่ีอยู่รอบก้อนมะเร็งเต้านม โดยตัดห่างจากขอบก้อนประมาณ ๑-๒ เซนติเมตร โดยมากยังคงเหลือหัวนมลานนมและส่วนใหญ่ของเน้อื เตา้ นม มักทาในรายทม่ี เี ต้านมขนาดเลก็ มีก้อนมะเร็งเพียงตาแหน่งเดียวเป็นมะเร็งเต้านมในระยะเร่ิมแรก การรกั ษาด้วยวิธนี ้ี สามารถทาไดห้ ลายวิธี ดงั นี้ ๑.๑ Lumpectomy เปน็ การผา่ ตดั เอาก้อนมะเร็งออก อาจมีเนื้อดีบางส่วนและต่อมน้าเหลืองด้วย ๑.๒ Partial Mastectomy เปน็ การผ่าตัดแบบสงวนเตา้ นมไว้ ๑.๓ Quadrantectomy เปน็ การผา่ ตดั เอาเต้านมออกประมาณหนงึ่ สว่ นสี่

ผู้ป่วยทุกรายท่ีได้รับการผ่าตัดเอาเฉพาะก้อนมะเร็งออก และรักษาเต้านมเอาไว้ ต้องได้รบั การฉายแสงทีเ่ ตา้ นมรว่ มด้วยเสมอ ๒. การผา่ ตัดเตา้ นมออกทัง้ เตา้ (Mastectomy) พิจารณาทาในกรณที ่มี โี อกาสในการเกิดมะเร็งเต้านมซ้าสูงเกินกว่าร้อยละ ๒๐ เช่น ก้อนมะเร็งมีขนาดใหญ่ มีหลายกอ้ น การผ่าตัดเต้านมออกท้ังเตา้ สามารถทาได้ ๒ วิธี ดังน้ี ๒.๑ Simple Mastectomy เป็นการตัดเตา้ นมออก ไม่มีการเลาะตอ่ มน้าเหลืองบริเวณรักแร้ ใช้วิธีนี้เมื่อแน่ใจว่ามะเร็งเต้านมอยู่เฉพาะท่ีไม่ได้แพร่กระจายไปยังต่อมนา้ เหลอื ง ๒.๒ Modified Radical Mastectomy; MRM เป็นการผ่าตัดเอาเตา้ นมและต่อมน้าเหลอื งใตร้ ักแรอ้ อก การพยาบาลผปู้ ว่ ยโรคมะเรง็ เตา้ นมโดยใช้กระบวนการพยาบาล มดี งั นี้ ข้อวินิจฉยั ทางการพยาบาล ๑. วิตกกังวลเก่ียวกับการผ่าตัดเน่ืองจากไม่มีความรู้และไม่มีประสบการณ์ใน การผ่าตดั S : ผา่ ตดั ครั้งแรก O : ไม่มคี วามร้เู กย่ี วกับการผ่าตดั มะเรง็ เต้านม O : สหี นา้ ท่าทางกงั วล เช่น หนา้ นิว่ คิว้ ขมวด นอนไม่หลบั ความดนั โลหติ สงู ชพี จรเต้นเร็ว G : วิตกกังวลลดลง I : ประเมินสภาพผปู้ ่วย I : การสนับสนนุ ทางด้านขอ้ มูลขา่ วสาร - การเตรียมรา่ งกายกอ่ นการได้รบั การผ่าตดั - การใหข้ อ้ มูลเกีย่ วกบั สภาพรา่ งกายภายหลังผ่าตดั - การให้ข้อมูลเก่ียวกับภาวะแทรกซ้อนและการป้องกันภาวะแทรกซ้อน ภายหลงั การผ่าตดั I : การให้กาลงั ใจแกผ่ ้ปู ว่ ยและครอบครวั และเปดิ โอกาสให้ผปู้ ่วยและ ครอบครัวซักถามข้อสงสัย I : ดแู ลใหไ้ ด้รบั ยาตามแผนการรักษา ๒. ไม่สขุ สบายเน่ืองจากปวดแผลผ่าตดั S: Pain Score ……………….. O: สหี นา้ ย่งุ รอ้ งครวญคราง คว้ิ ขมวด G : Pain Score ลดลงเหลือ ......... I : ประเมนิ สภาพผ้ปู ่วย I : check V/S I : ดูแลใหน้ อนพัก I : ดูแลช่วยเหลือกจิ กรรม

I : แนะนาการลูบเบา ๆ บรเิ วณผวิ หนงั ใกล้กับแผล I : เบย่ี งแบนความสนใจ ดว้ ยวิธีตา่ ง ๆ I : ดแู ลให้ได้ยาแกป้ วดตามแผนการรักษา I : Observe pain score ๓. เสย่ี งตอ่ การเกดิ ภาวะขอ้ ไหล่ตดิ แขนบวม เน่ืองจากไม่มีความรู้ในการปฏิบัติ ตัว O : ไมม่ คี วามรู้เก่ยี วกบั การปฏิบตั ิตวั หลังผา่ ตดั G : ไม่มีภาวะแทรกซอ้ นจากการผ่าตดั I : ประเมนิ ความรูใ้ นการดแู ลตนเองของผู้ปว่ ยและประเมนิ ความร้ขู อง ครอบครวั ในการดแู ลผูป้ ว่ ย I : ให้คาแนะนาการบรหิ ารข้อไหล่ I : ตดิ ตามวดั องศาแขน I : แนะนาหลีกเล่ยี งการยกของหนัก I : แนะนาหลีกเลยี่ งการทาหตั ถการแขนขา้ งทผี่ ่าตัด เช่น การวัดความดันโลหติ การเจาะเลือด ฉดี ยา I : แนะนาหลีกเลย่ี งการสวมเครอ่ื งประดบั ขา้ งที่ทาหตั ถการบทสรุป การให้การดูแลผู้ป่วยโรคมะเร็งเต้านม ผู้ให้การดูแลพยาบาลจาเป็นต้องมีองค์ความรู้ และการใช้กระบวนการพยาบาลในการดูแลผปู้ ว่ ยโรคมะเร็งเตา้ นม