Revista Social- Kulturore "Une jam Punonjes Social" Nr.3

UNË JAM PUNONJËS SOCIAL VJESHTË 2021 NR.3 SMPPASFEIINDKNDOAXETSËMONEICËSSISËAHILËTCRONABVËUIIMTSDIHI-KT1KG9OJLALTËË PPSSSDEUOIFRSINNECDTJAIËEAATLSMTLËEESIENINSEËË RREGJISTRI ADOLESHENCA PERSONAL I RËNDËSIA E MOTIVIMIT TË PROFESIONISTËVE PUNONJËSVE SOCIAL NË TË SHËRBIMEVE SHËRBIMIN SHËNDETËSOR PSIKOSOCIALE (SPITALOR) NPZKËHRDNIVINKDILDIMVLËEIIRMNSOOHERRTESRTJNIËMEËLFELAËPJSMEËPISRJEËKSTIN

Bordi i revistës Themeluese Msc. Arena Llapaj Redaktor Msc. Arjet Pervizi Editore Ma. Doriana Ramaj Grupi i punës Msc. Marsida Marinaj Msc. Myfarete Ylli Grafika Ren Freelance Services

KATEGORITË 1 PUNË SOCIALE 2 MIRËQENIE 3 STUDIME 4 SPONSOR

PËRMBAJTJA 4 SFIDAT E PUNONJËSIT SFIDAT E SHËRBIMIT SOCIAL NË SISTEMIN E 12 PSIKOSOCIAL NË SHKOLLË DREJTËSISË PENALE ME NXËNËSIT AUTIK GJATË -Fioralba Hoxha & Kristina Qypi PANDEMISË COVID -19 5 FILLIMI I VITIT TË RI AKADEMIK, -Dr. Sabina BELSHAKU PËRSHTATJA E STUDENTËVE 19 OLISA TRAINING ROLI I PUNONJËSIT SOCIAL -Rajmonda Xhetani -Sponsor 7 ISSAT 20 RËNDËSIA E MOTIVIMIT TË -Sponsor PUNONJËSVE SOCIAL NË SHËRBIMIN SHËNDETËSOR (SPITALOR) -Arnisa Bushati 8 ADOLESHENCA 23 ELDORA -Vjollca Gjura SHTYPSHKRONJË & BOTIME 10 RËNDËSIA E PUNËS -Sponsor SOCIALE NË SISTEMIN MJEKËSOR 24 KËNDVËSHTRIME PËR NDIKIMIN E -Shegush Biçoku SJELLJES PRINDËRORE NË ASPEKTIN ZHVILLIMOR TË 11 RREGJISTRI PERSONAL I FËMIJËS. PROFESIONISTËVE TË - Hyperactivity Albania SHËRBIMEVE PSIKOSOCIALE 30 SHËRBIME -Arena Llapaj FREELANCE -Ren Freelance Services 3

SFIDAT E PUNONJËSIT SOCIAL NË SISTEMIN E DREJTËSISË PENALE Punonjësit socialë mund ta gjejnë veten të përfshirë nësisteme të ndryshme të shoqërisë ashtu si është edhe puna sociale në institucionet e vuajtjes së dënimeve. Duke punuar brenda sistemit të drejtësisë penale, punonjësit socialë në burgje sigurojnë një burim kritik për të burgosurit, duke ndihmuar në adresimin e çështjeve kryesore në menaxhimin e kujdesit dhe shëndetit të sjelljes. Punonjësi social vepron si një lidhje midis një institucionit dhe botës së jashtme. Mbi të gjitha, ata luftojnë për të parandaluar çrrënjosjen e një personi të privuar nga liria, duke vepruar si një \"ndërmjetës\" midis tyre dhe mjedisit të tyre të afërt shoqëror dhe familjar. Këta punonjës Fioralba Hoxha & Kristina Qypi socialë ndeshen me sfida unike që nuk mund të Punonjëse Sociale gjenden askund tjetër aq të ngjeshura sa në institucionet e vuajtjes së dënimeve. Një sfidë është edhe mungesa e udhëzime kombëtare ose standardeve për trajtimin e të burgosurve, nevoja për të balancuar nevojat e shëndetit mendor dhe fizik të klientëve të tyre me sigurinë më të madhe të shoqërisë, rritja epopullsisë në burgje etj. Pavarësisht nëse një punonjës social ka për detyrë të punojë me të burgosurit, të rehabilitojë individë me kusht, të hetojë abuzimin e mundshëm të fëmijëve, ose të mbrojë të drejtat e viktimave të krimit, sistemi i drejtësisë penale është i sigurt se do të ketë një ndikim të madh në pothuajse çdo aspect të rastit të një klienti dhe jetën personale. Për të ndihmuar sa më mirë klientët që janë mbyllur në këtë sistem kompleks është thelbësore që ne si punonjës socialë të kemi të paktën një njohuri themelore se çfarë është sistemi, si funksionon, terminologjinë bazë dhe më e rëndësishmja, të drejtat e mbajtura jo vetëm nga klientët tanë, por nga çdo person që është qytetar i këtij vendi. Të jesh punonjës social në drejtësinë penale është një sfidë ku shpeshherë sfidojmë dhe veten, por nuk ka kënaqësi më të madhe se kur shikon klientë të riintegrohen, të risocializohen dhe të bëhen idinvidë të sukseshëm në jetë. Nuk ka kënaqësi më të madhe kur shikon një familje që bashkohet, kur shikon një individ të pendohet dhe ti rikthehet dëshira për një jetë të shëndetshme. Në fund të fundit ky është roli ynë, kjo është puna jonë. Është pak të thuash hero, punonjësi social është qeliza e jetës së shëndetshme. 4

,Fillimi i vitit të ri akademik përshtatja e studentëve Roli i Punonjësit social Rajmonda Xhetani , ,Çdo fillim viti akademik përmban në vetvete ngarkesë emocionale për studentët sidomos për të . rinjtë që ulen për herë të parë në auditore , ,Ngarkesa më e madhe emocionale vihet re tek studentët që nisin studimet në në qytet tjetër larg . , ( ),familjes Një sistem i ri arsimor ndryshe nga shkolla e emesme largimi dhe të jetuarit jo pranë , / , ,familjarëve përshtatja me bashkëjetuesin en përshtatja me një mjedis të ri sjellin ankth në fillim të . .vitit akademik Sigurisht që potenciali adaptues është i ndryshëm tek persona të ndryshëm Disa ,prejtyre e kanë më të lehtë përshtatjen kurse një pjesë kanë nevojë për suport emocional dhe jo .vetëm Individët që kanë qenë viktima të bullizmit dhe diskriminimit e kanë më të vështirë , - .adaptimin dhe sigurisht ky është target grupi që ka nevojë për vëmendje të veçantë Njerëzit përgjithësisht janë të prirur të mos reagojnë ,pozitivisht ndaj ndryshimeve të mëdha por këto .efekte negative lehtësohen me kalimin e kohës Diversiteti social gjithashtu nuk e lehtëson .proçesin e adaptimit Mendja e njeriut është e ndërtuar me shumë mekanizma me qëllim .zgjidhjen e problemeve specifike adaptive Kultura është thelbësore në përshtatjen .njerëzore Përshtatja akademike është proçesi i ,përshtatjes së studentëve me mjedisin arsimor duke përfshirë sistemin e marrëdhënies njerëzore ,në arsim aktivitetin arsimor dhe hapësirën , ,arsimore të cilat karakterizojnë përvojën e një ,ekuilibri akademik midis individit dhe mjedisit . ,arsimor Përshtatja e studentëve ka të bëjë me , -performancën akademike përshtatjen personale ,emocionale vetëkontrollin akademik si dhe natyrën e marrëdhënieve brenda mjedisit .studentor Vetëefikasiteti akademik dhe mbështetja sociale janë dy faktorë që ndikojnë në përshtatjen e .studentëve Kalimi nga shkolla e mesme në universitet supozon përshtatjen në një mjedis të ri ,akademik i cili nuk ka kontroll kaq të rreptë por njëkohësisht kërkon aftësi akademike të cilat nuk .janë zhvilluar ende Kërkohet një ndryshim në ,strategjitë e të mësuarit i cili shpesh është një proçes jo i thjeshtë dhe ndikon jo vetëm në performancën akademike por edhe në gjendjen .psikologjike të studentëve Sidoqoftë përshtatja akademike e studentëve është e rëndësishme për .të mësuarin produktiv 5

’ .Roli i punonjësve socialë është t u vijnë në ndihmë studentëve që kanë nevoja akute Ata janë profesionistë të shëndetit mendordhe janë të trajnuar për të ofruar këshillim për studentët dhe .stafin që i suporton ata Ata janë edukatorë të specializuar dhe mbështetës në mënyrë të - .vazhdueshme të integrimit social emocional Ndërtimi i marrëdhënieve profesionale me , .studentët sigurisht që është sfidë e vështirë Punonjësi social duhet të ketë aftësi të bëhet i disponueshëm për studentët dhe stafin me anë të . ?një sërë kapacitetesh Si mund të realizohet në mënyrë të suksesshme kjo gjë , ,Organizimi i takimeve bisedave dhe aktivitetevenë grup është faza e parë e prezantimit me .studentët Punonjësi social duhet të ofrojë në mënyrë të vazhdueshme komoditetin për të folure .diskutuar si dhe të ndërgjegjësojë në lidhje me rolin e punonjësit social dhe psikologut , , ,Krijimi i besimit dhënia e kohës dhe hapësirë për të folur mbështetja emocionale janë faktorë të ..rëndësishëm që ndihmojnë në lehtësimin e fazës së adaptimit të tyre Gjatë fillimi të vitit , ,akademik takimet realizohen në grup për të gjithë studentët që vijnë për herë të parë në , ,auditore ku secili prej tyre tregon eksperiencën në ditët e para larg familjes si dhe eksperiencën / . -e re me bashkëjetesin en Përfshirja e tyre në aktivitetet social kulturore që organizohen është .shumë e rëndësishme në këtë proçes ,Në rastet e veçanta ku vërehen vështirësi të mëdha në përshtatje dhe ngarkesë emocionale .kërkohet bashkëpunimi me familjarët e studentit ,Punonjësi social luan rol të rëndësishëm në menaxhimin e konflikteve identifikimin dhe trajtimin e , .tyre në mënyrë të arsyeshme të drejtë dhe efikase Të gjitha këto do ta bënin më të lehtë adaptimin e studentëve në këtë fazë të rëndësishme të .jetës së tyre Referenca , . .1990.Goldsmichmindt W R The human career 6

Instituti i Studimeve Strategjike dhe Trajnimeve Instituti \"ISSAT\" prej 15 vitesh organizon Trajnime VINI RE! të avancuara në fusha të ndryshme: Në ISSAT së shpejti Ekonomi-Financë do organizohen Menaxhim(Administrata Publike Trajnime të dhe Private) Çertifikuara Shkenca Juridike Shëndetësi Ndërkombëtarisht. Sociologji Psikologji KONTAKT Edukim +355 422 600 35 / Shkenca Kompjuterike Inxhinieri 067 71 74 773 [email protected] [email protected] ADRESA Rr. \"Sami Frashëri\", Kompleksi nr.56, Nobis, Seksioni L.kati 6, Tiranë Në ISSAT janë kualifikuar 14 000 persona nga Administrata Publike dhe Private, kompanitë më të mëdha në vend, OJF, Issat Trajnime Universitete etj. issat.al 7

ADOLESHENCA “-Kush je ti? pyeti Larva. “Unë…Tani nuk e di se kush jam, por së paku di se kush kam qenë kur u zgjova sot në mëngjes, por që atëherë duhet të kem ndryshuar disa herë. ” u përgjigj Liza. Ljuis Kerell-Shkrimtar anglez i shekullit të 19-të. Msc.Vjollca Gjura Punonjese Sociale Adoleshenca, periudha tranzitore midis Edukimi i adoleshenteve sot është kthyer në një fëmijërisë dhe moshës së rritur përkon me sfide të madhe për të gjitha institucionet si i ndryshimet fizike, mendore, emocionale dhe familjes, shkollës, shoqërise etj… të marrëdhënieve shoqërore. Ajo është koha Nevoja për metodologji efikase në mënyrën e kur fëmijët fillojnë të vendosin vetë. Ata e trajtimit të tyre gjatë periudhes së edukimit të hulumtojnë pavarësinë e tyre. Fillon procesi i adoleshentit ka mobilizuar cdo institucion per ndarjes nga prindërit. Ata duan që të rrinë të hulumtuar rreth këtyre teknikave të vetëm në dhomën e tyre (kërkojnë intimitet). rendesishme dhe bashkekohore per një Duan të eksperimentojnë me atë që është miredukim të shëndetshëm të kësaj grupmoshe. trend (modë). Duan të provojnë ide të reja Mundësite e zhvillimit të adoleshenteve duhet të dhe përpiqen me aktivitete të reja. Shokët e jenë të larmishme dhe ekzistente, në mënyre që tyre përbëjnë pjesë të rëndësishme në jetën fëmijët të kalojnë një pjesë të mirë të kohes së e tyre dhe kanë ndikim të madh në vendimet lire në aktivitete të dobishme të cilat e tyre. Në këtë moshë fillon dhe tërheqja formësojnë zhvillimin pozitiv tek adoleshenti. ndaj seksit tjetër.Biologjikisht, adoleshenca Aktiviteti fizik është një element tejet i shënohet me fillimin e pubertetit dhe domosdoshëm për një adolesht i cili pervec ndërprerjen e rritjes fizike me ndryshimet në perfitimit shëndetesor ai e zevëndëson kohën e organet seksuale dhe karakteristikat lirë nga qëndrimi në rrjetet sociale në përfshirë gjatësinë, peshën, masën muskulore, bashkëveprim me bashkëmoshataret, gjithashtu si dhe një periudhë për ndryshime të mëdha edhe aktivitet social-kulturore janë burime të në rritjen dhe pjekurinë e trurit. mirëqenies psikologjike-emocionale dhe Në aspektin konjitiv, adoleshenca akademike të adoleshentit. karakterizohet nga përmirësimi i të Të gjithë jemi duke u perballur me një realitet menduarit abstrakt, i dijeve dhe i arsyetimit të hidhur të pamundësise për të edukuar logjik. adoleshntët në udhën e duhur. I shohim të ulur Në aspektin social, adoleshenca është një nëpër kafene në orarin e shkolles, biseda periudhë për përgatitjen e roleve sociale të joproduktive, mungesa e kreativitetit, fjalor përshtatshme duke manifestuar sjellje brutal etj. socializuese në ambjentin që rrethohet. 8

Vazhdimisht flasim mbi këtë gjendje, e bejme Njëkohësisht shtohet dëshira për t’u rebeluar dhe atë shqetësim familjar, shkollor e qytetar, por për të bërë diçka ndryshe. Adoleshenca është gjendja pak ndryshon, në mos përkeqësohet mosha më e prirur për të krijuar idetë e dita-ditës. Nga ana tjeter përballemi me gabimeve, fajeve dhe deformimeve të së adoleshentë që përqeshen, iu ngjiten nofka e tashmes. Është niveli i prirur për të krijuar idenë e pseudonime, dhunohen psikologjikisht e ndryshimit të vetes dhe të procesit. Asnjë shoqëri fizikisht nga bashkëmoshatarët e tyre, dukuri nuk mund të realizojë instiktivisht përcjelljet dhe që tashmë njihet me emrin bullizëm.Sipas një kapërcimet qoftë këto dhe të papritura. studimi të Institutit të Shëndetit Publik, 23 % e Adoleshenca fillon në kohën e pubertetit. Për nxënësve tallin shokët e tyre, duke u meshkujt puberteti arrihet në moshën 13 vjeç, për shkaktuar stres. femrat rreth moshës 11 vjeç. Adoleshenca është në Disa të tjere nuk duan t’ia dinë as për kuptimin e vërtetë të fjalës një tranzicion prej mësuesin, as për prindin, në mos vetëm për varësisë te pavarësia dhe përfundon kur individi policin. E nderkohe qe te tjere shprehen: “Më arrin statusin e të rriturit. Gjatë kësaj moshe mërzisin të gjithë librat dhe të gjithë ndodhin tranformimet kryesore në organizmin dhe mësuesit”.Nxënës të tillë nuk kanë një gjendjen e brëndshme të fëmijes. Këto marrëdhënie miqësore me klasën, mësuesit, trasformime mund t’i përmbledhim në biologjike librat, nuk janë përfshirë në jetën e shkollës dhe shpirtërore? në atë mënyrë që ta gjejnë veten. Kjo moshë shoqërohet me ndryshime të lehta Konfliktet mes adoleshentëve shpesh janë të shpirtërore. Tashmë individi fillon t’i besojë më nxehta, aq sa janë shoqeruar dhe me rrahje shumë vetvetes dhe kërkon që fjala e tij të mos mes djemve e gjer në thika. Një sondazh i neglizhohet si nga familjarët e tij ashtu dhe nga “Save the Children” në 16 shkolla të vendit ka rrethi shoqëror. Një tjetër nuancë (karakteristikë) vërejtur se është rritur shkalla e agresivitetit e kësaj moshe është tendenca e fëmijës për t’u te të rinjtë. Perdorimi i internetit në menyre mbyllur në vetvete. Në këtë periudhë adoleshenti të pakontrolluar dhe në ore të tejzgjatura ka mundohet që problemet që has t’i gjejë vetë cekuilibruar të gjithë sistemin jetësor, zgjidhje. Për të e vetmja gjë që mund të jetë e shëdetësor, psikologjik të adoleshentit. Për të drejtë, është mendimi dhe zgjidhja që ai ofron. synuar mirëdukimin e adoleshentëve duhet të Brenda tij fillon të mos ekzistojë me rehatia e synojmë bashkëveprimin e një sërë faktorësh brendshme siç ndodhte më parë kur për çdo institucional sic janë familja, shkolla, problem vinte zgjidhja nga më të bibliotekat, shoqëria civile, mediat, puna etj. rriturit.Megjithatë të gjithë adoleshentët “Të jesh adoleshent në ditët e sotme është përjetojnë probleme, madje disa prej tyre vuajnë shumë e vështirë. Nuk e di sa shpejt ikin vitet nga një stres ekstrem dhe kanë probleme të dhe gjendesh përpara një bote të panjohur rënda. Ata janë mes paradokseve: ndihen të me frikën nëse do të mundësh t’a përballosh. rritur, por shpeshherë nuk trajtohen si të tillë, Askush nuk më kupton. Ndjej se të gjithë i ndihen të mençur, por shihen si të papjekur. kanë sytë nga unë dhe gjithçka që po bëj Jetojnë në një shoqëri me paradokse e probleme. është e gabuar. Më konsiderojnë të Është tepër ë nevojshme mirëkuptimi dhe ofrimi i papërgjegjshëm dhe njëkohësisht presin mbështetjes përball cdo situate. shumë nga unë. Më nevojitet dikush për të më mbrojtur. Nuk e di sa kohë do të zgjasë 9 ky ankth i pasigurisë”. Realiteti për adoleshentët shpesh herë duket jo i drejtë. Këtë padrejtësi ata e lidhin me frikën e lënjes së fëmijërisë dhe përballja me të qënurit i rritur. . Ata e dinë mirë se të jesh në këtë moshë, përgjegjësitë shtohen.

RËNDËSIA E PUNËS SOCIALE NË SISTEMIN MJEKËSOR Puna sociale mjekësore fokusohet kryesisht në mbështetjen e pacientëve dhe familjeve të tyre në spitale, klinika komunitare dhe mjedise të tjera të kujdesit shëndetësor duke koordinuar kujdesin e pacientëve me ekipin më të madh mjekësor. Punonjësit socialë në këtë fushë luajnë një rol thelbësor në shumë aspekte jo-mjekësore të kujdesit ndaj pacientit, përfshirë ndihmën e pacientëve dhe familjeve të tyre, vlerësimi dhe monitorimi i shëndetit mendor dhe emocional, sigurimi i këshillimit dhe terapisë afatshkurtër dhe komunikimi i nevojave dhe Msc. Shegush Biçoku shqetësimeve të pacientëve tek ekipi Punonjëse Sociale mjekësor. Qendra Spitalore “Xhaferr Kongoli” Elbasan Për të dhënë një panoramë më të qartë dhe më të kuptueshme po sjell një shembull si më poshtë: Një nënë sapo kishte zbuluar se fëmija i saj ka një sëmundje potencialisht kërcënuese për jetën. Një milion mendime përshkojnë mendjen e saj: Çfarë do të ndodhë me vajzën time? Sa serioze është kjo sëmundje? Si mund të përballojë trajtimin familja ime? Çfarë t’i them asaj? A mundem unë dhe familja ime t’a përballojmë këtë? Një kohë dërrmuese dhe shumë konfuze për të gjithë familjen, dhe në të tilla raste është e rëndësishme që familjet të kenë dikë që di t’a orientojë, t’a mbështes gjatë gjithë kësaj periudhe. Kush mund t'i ndihmojë ata të menaxhojnë emocionet e tyre dhe të marrin lehtësisht shërbimet në sistemin kompleks mjekësor. Aty punonjësit socialë mjekësorë mund të ndërhyjnë si avokatë për pacientët dhe familjet. Punonjësit socialë mjekësorë punojnë ngushtë me pacientët dhe anëtarët e familjes të cilët po përjetojnë stres mendor, emocional, familjar dhe/ose financiar për shkak të gjendjes mjekësore të tyre ose të të dashurit të tyre. Për shkak të llojeve të ndryshme të sfidave me të cilat ata ballafaqohen dhe ritmit të shpejtë të mjediseve mjekësore, punonjësit socialë mjekësorë mund ta gjejnë këtë fushë si stresuese dhe kërkuese. Sidoqoftë, shumë punonjës socialë mjekësor i referohen marrëdhënieve që ata ndërtojnë me pacientët, familjet dhe ekipin mjekësor, të kombinuara për të ndihmuar sa më shumë individët, në bazë edhe të arsyes që ata kanë hyrë dhe kanë qëndruar në këtë terren. Të bëhesh punonjës social mjekësor është sa sfiduese, profesionale por edhe humane. Ata kombinojnë në mënyrë tipike një kuptim të fortë të praktikave dhe modaliteteve klinike të punës sociale (të tilla si vlerësimet psiko-sociale, ndërhyrjet në kriza dhe psikoterapia) me njohuritë për mjediset dhe protokollet mjekësore. Bëhuni punonjës social mjekësor dhe do ta shikoni sa nevoja të papërmbushura ka kjo shoqëri. 10

Rregjistri personal i profesionistëve të shërbimeve psikosociale psGikjaotsëopcuianlëesnsdëestyhreenpvuanzohndjiëmsiisthetsmhëersbfiimdae,vreisi Autori: Msc. Arena Llapaj dhmeirmënbipnëgrakrklieesnëtëntëeptëyrrpej.eKkyjempaëtretrëiablëerrëdmhiëstië Themeluese e Iniciativës \"Unë jam Punonjës Social\" gjantjëëmpëernpajexkhjme iptëtrëtrëalsethetvëes.uAairëpsuhntëënideetuyarrenë frorremgjëisnteronjnjëërtrëegdjhisëtnrai ntëetkëliceinlitnëavteasmi duhnedttëë Pedagoge & Mentore e Punës Sociale planifikvoljenrëë,soorjgnaëneizcoujrninëë, meopnuintëosro.jnë dhe Përmbajtja Recensoi: Msc. Arjet Pervizi Redaktoi: Ma. Doriana Ramaj Instrumente dhe analiza për Grafika: Ren Freelance Services menaxhimin e rastit* 148f; ; 14,5 x 20,5 -Historia e rastit ISBN 978-9928-333-33-9 -Analiza: çfarë?, pse?, si? -Analiza SWOT -Genograma -Pema e problemit -Pema e objektivave -Plani i veprimit -Kutiza për rastet e referimit -Rishikimi i rastit -Mbyllja e rastit *Shënim; seksioni \"Instrumente dhe analiza për menaxhimin e rastit\", përsëritet pesëmbëdhjetë herë në kuadër të mundësisë për të trajtuar pesëmbëdhjetë raste brënda këtij rregjistri. Materiale plotësuese - Legjenda e genogramës - Pema e problemit dhe e objektivave Argëtim - Formate mandala për ngjyrosje - Reflektim Referencat Porosit rregjistrin une_jam_punonjes_social tënd online ! Unë jam Punonjës Social 11

SFIDAT E SHËRBIMIT PSIKOSOCIAL NË SHKOLLË ME NXËNËSIT AUTIK GJATË PANDEMISË COVID -19 Abstrakt Vlerësimi i nevojave dhe kapaciteve të nxënësve dhe shkollës si dhe zhvillimi i roleve të ndryshme brenda vetë ekipit të shkollës janë ndër kompetencat kryesore në praktikën e punës sociale në shkollë. Punonjësi social në shkollë punon me anën më vulnerabël të proçesit të edukimit, kryesisht aty ku edukimi nuk arrihet. Puna e punonjësit social në shkollë me nxënës të diagnostifikuar me crregullime të spektrit autik është e orientuar dhe drejtuar në veprimtarinë e tyre në vlerësimin e nevojave dhe koordinimin e elementëve të mbështetjes sociale dhe kujdesit. Pandemia Covid -19 i ballafaqoi punonjësit social të shkollave që trajtojnë rastet e nxënësve me crregullime Dr. Sabina BELSHAKU të spektrit autik me probleme të mëdha në ofrimin e Lektore e Punës Sociale shërbimeve për ta .Qëllimi i studimit është të evidentojë UNIVERSITETI I ELBASANIT rolin dhe sfidat e shërbimit psikosocial në punën me “ ALEKSANDËR XHUVANI ” nxënës autik gjatë periudhës së pandemisë Covid-19. [email protected] Metodologjia e përdorur për realizmin e studimit është metoda kualitative. Instrumentat që u përdorën janë intervista të pastrukturuara dhe gjysme të strukturuara , fokus grupe dhe një studim rasti. Kampioni i përzgjedhur në tre shkolla nëntëvjecare të qytetit të Elbasanit. Në studim morën pjesë 6 punonjës të shërbimit psikosocial, 5 prindër të nxënësve autik , 3 mësues ndihmëse dhe 3 drejtues shkolle. Të dhënat e studimit dëshmuan se për shumë nxënës me crregullime të spektrit autik, veçanërisht ata me nevoja të gjera mbështetjeje ( paaftësi shoqëruese intelektuale, nevoja komplekse komunikimi, nevoja intensive për mbështetje dhe të sjelljes), pandemia prodhoi një tranzicion më të vështirë nga rutina e shkollës në shtëpi sesa për moshatarët e tyre pa ASD. Ofruesit e shërbimit psikosocial nuk mund të ofrojnë shërbimin e tyre në shtëpi, përmes të mësuarit online sepse gjenden të patrajnuar profesionalisht dhe me mungesa në udhëzime . Studimi sygjeron hartimin e një udhëzuesi të standartizuar për punën e shërbimit psikosocial në shkollë me nxënësit me ASD gjatë të mësuarit në distancë. Fjalë kyçe : shërbimi psikosocial në shkollë, nxënës me crregullim të spektrik autik, pandemi Covid -19 HYRJE Autizmi është një çrregullim kompleks i Prandaj ndihma dhe mbështetja për ta nga neurozhvillimit që karakterizohet nga dëmtime momenti i diagnostikimit e në vazhdimësi në fushat e marrëdhënieve sociale, komunikimit merr një rëndësi të veçantë për përballimin e dhe sjelljes. Të pasurit e një fëmije me autizëm situatave problematike dhe të padëshiruara që mund të ketë pasoja të thella emocionale tek krijohen. Një problem tjetër me të cilin prindërit. Studimet tregojnë se prindërit përballen prindërit e fëmijëve me autizëm përjetojnë stres si pasojë e diagnostikimit të është paragjykimi. Paragjykimi më së shumti fëmijës me autizëm (Ludloë, Skelly & Rohleder, lidhet me sjelljen jo normale të fëmijës në 2011; Sicile-Kira, 2004; Siegel, 1996).Momenti i publik dhe mjediset sociale. diagnostikimit të fëmijëve me autizëm dhe Një tjetër faktor stresues në familjet e fëmijëve periudha që vjen më pas janë të vështira për me autizëm janë financat. prindërit dhe familjet. 12

Disa nga arsyet kryesore të problemeve Qëllimi ekonomike janë shtimi i shpenzimeve si pasojë Të eksplorojmë problemet që ndesh fëmija autik e disa kërkesave të veçanta që kanë fëmijët me në familje dhe shkollë , ndikimin që ka mbi familjen autizëm, humbja e vendit të punës apo dhe anëtarët e saj ,si dhe të njohim shërbimet dhe pamundësia për të punuar e njërit prind si politikat që ofrohen për nevojat e tyre. Studimi pasojë e kujdesit të vazhdueshëm që kërkon synon të evidentojë rolin dhe sfidat e shërbimit fëmija, si dhe vështirësia në punësimin e psikosocial në punën me nxënës autik prindërve. Pandemia e Covid-19 rendoi me gjatë periudhës së pandemisë Covid-19. shume ne situaten ekonomike te familjeve qe kane femije autik. Pyetjet kërkimore Një sfide e madhe për familjet e fëmijeve me Çfarë shërbimesh ofrohen per femijën me autizëm autizem eshte dhe shkollimi I tyre. dhe anëtarët e saj? Gjithëpërfshirja e fëmijëve me nevoja të Çfarë ndikimi ka mbi prindërit fëmija me autizëm? veçanta (aftësi të kufizuara) në shkollën publike Cilat janë nevojat e tyre? nis më së pari me trajtimin që i bëhet sot kësaj Cfarë shërbimesh ofroi shkolla gjatë pandemisë çështjeje në perspektivën e garantimit të të Covid-19 për nxënësit autik dhe cila ishte sfida e drejtave themelore të njeriut (OKB, 1948). shërbimit psikosocial për nxënësit me crregullime Fëmijët me aftësi të kufizuara vlerësohen në te spektrit autik? numër (UNESCO, 2006) si një ndër grupet më të përjashtuara nga përfitimet që ato duhet të Objektivat gëzojnë prej sistemeve arsimore, ashtu si edhe 1 .Të identifikojmë politikat sociale ekzistuese per bashkëmoshatarët e tyre pa aftësi të kufizuara. personat me aftësi të kufizuar. Kjo ka nxitur më së shumti në dy dhjetëvjeçarët 2 .Identifikimi i përjetimeve dhe qëndrimeve të e fundit lëvizje të rëndësishme të shoqërisë prindërve të cilët kanë fëmijë me autizëm. civile, kryesisht përfaqësime ndërkombëtare të 3 .Analizimi i shërbimeve që ofrohen për fëmijët aftësisë së kufizuar, që kanë mundësuar autik, familjen dhe nevojat e ketyre fëmijëve. krijimin e “klimës“ së përshtatshme për 4. Identifikimi i sfidave të shërbimit psikosocial në realizimin e veprimeve konkrete nëpërmjet shkollë gjatë pandemisë Covid -19 me nxënsësit me organizmave ndërkombëtarë. crregullime të spektrit autik. Këto veprime më pas janë materializuar me miratimin e akteve politike , ku theksohen Rishikim Literature detyrimet që kanë shtetet për hartimin dhe Çfarë është autizmi? zbatimin e planeve për veprim me qëllim Autizmi është një çrregullim i trurit që garantimin e të drejtës për arsim edhe të diagnostikohet normalisht në fëmijërinë e fëmijëve me aftësi të kufizuara (OKB, 1989; hershme, është çrregullim i zhvillimit, i cili 2006). Zhvillimet e përmendura më sipër shfaqet afërsisht tek 0,005% e fëmijëve, prej të mbartin në vetvete edhe atributin e zgjerimit të cilëve 80%, fëmijë të gjinisë mashkullore. konceptit të arsimimit të fëmijëve me aftësi të Shenjat e para të autizmit shfaqen në tre vitet e kufizuara, duke e lidhur ngushtë atë me para të jetës e më shpesh në muajt e parë. gjithëpërfshirjen si proces për sigurimin e Simptomatike është kur fëmija nuk reagon ndaj arsimit për të gjithë. Ligji “Për sistemin arsimor ngacmimeve të jashtme. parauniversitar” Nr. 7592 dt.21.6.1995 i Kuvendit të Shqipërisë si dhe “Dispozitat Prindërve mund t'iu duket sikur fëmija nuk Normative për Arsimin Parauniversitar”, janë dëgjon apo shikon. Po ashtu, në rastet kur nocionet dhe konceptimet e reja në trajtimin fëmija nuk tregon interes për rrethin familjar, dhe vendin që duhej të zinte arsimi special dhe apo kur shikon, ndërsa shikimin e ka të zbrazët, kryesisht pjesa për aftësinë e kufizuar në dëgjon, dhe është indiferent ndaj zërave. Nuk u Shqipëri (MASH, 2005). buzëqesh anëtarëve të familjes, dhe qesh me vetveten. Tek fëmija autik çrregullohet ushqimi, por edhe fjetja. Kur këto çrregullime shfaqen të ndara, nuk janë tregues të autizmit, mirëpo, kur manifestohen (shfaqen) në të njëjtën kohë, 13

atëherë ka arsye për shqetësim. Si një nga të tyre fizik dhe intelektual, përmirësimin e simptomat e para të autizmit, është kontakti cilësisë së jetës dhe sigurimin e integrimit të me sy, kur fëmija i largohet çdo lloj kontakti me tyre të plotë në shoqëri dhe në tregun e punës. sy me fëmijë të tjerë, po ashtu edhe me Ligji promovon konceptin e arsimit prindërit.Rol me rëndësi është diagnostikimi i gjithëpërfshirës, duke theksuar se përfshirja në hershëm i autizmit që në moshën 3-vjeçare, institucione arsimore të specializuara është e sepse terapitë do të kenë me shumë sukses përkohshme dhe se përfshirja në kopshte dhe sesa kur ato fillojnë me vonë. shkolla të përgjithshme ka rëndësi primare. Duhet permendur, se mjekësia deri në ditët e Qeveria është e angazhuar të sigurojë arsim sotme nuk ka mundur të identifikojë shkaktarin gjithëpërfshirës për të gjithë fëmijët, por ende e autizmit, përkundër përpjekjeve të mëdha që duhet të ngrihen disa themele të rëndësishme po bëhen. Një pjesë e fëmijëve autikë shfaqin për arsimin gjithëpërfshirës për fëmijët me shkallë të lartë të dhuntive në sfera të aftësi të kufizuara. ndryshme, si në muzikë, art dhe ndonjëherë edhe në matematikë. Metodologjia Metodologjia e përdorur për realizmin e studimit Crregullimet e spektrit të autizmit (ÇSA) është metoda kualitative. Instrumentat që u përfshijnë: përdorën janë intervista të pastrukturuara dhe gjysme të strukturuara , fokus grupe dhe një Çrregullimin e Asperger-it studim rasti. Kampioni i përzgjedhur në tre shkolla Çrregullimin e Rett-it nëntëvjecare të qytetit të Elbasanit. Në studim morën pjesë 6 punonjës të shërbimit psikosocial, 5 Çrregullimin dizintegrativ të prindër të nxënësve autik , 3 mësues ndihmëse fëmijërisë, dhe 3 drejtues shkolle. Rishikimi i literaturës ka Çrregullimin autik ose autizmin klasik konsistuar në shqyrtimin dhe analizimin e ·Çrregullimin pervaziv të zhvillimit literaturës klasike dhe bashkëkohore, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, mbi fëmijët me Të gjitha çrregullimet e spektrit të autizmit kanë autizëm dhe ndikimin e tyre mbi familjen.Sipas karakteristika të përbashkëta me autizmin Hart (2005), rishikimi i literaturës krijon themelet klasik, por dallojnë ndërmjet tyre përsa u përket për një kërkim të mirë, ashtu siç duhet të jetë në të sjelljeve specifike që fëmijët kanë si dhe shkallës vërtetë. Rishikimi i literaturës përfshiu identifikimin në të cilën janë prekur. Zyrtarisht, çrregullimi e materialeve mbi problemin e studimit nga libra, kryesor i ÇSA quhet “çrregullim autik”, por artikuj, rishikime, disertacione, abstrakte, shpeshherë ai quhet thjesht autizëm. monografi, raporte kërkuesish dhe median Konteksti Legjilsativ elektronike. E drejta për arsim për të gjithë fëmijët në Shqipëri, përfshirë fëmijët me aftësi të kufizuara, Instrumenti i përdorur është e garantuar nga një shumëllojshmëri Instrumenti i përdorur për këtë studim është ligjesh dhe rregulloresh, si dhe nga objektivat studimi rastit dhe intervista e sociale të përcaktuara në kushtetutë. Ligji “Për strukuruar.Përzgjedhja e intervistës si instrument sistemin arsimor parauniversitar” Nr. 7592 për mbledhjen e të dhënave u bë duke u bazuar te dt.21.6.1995 i Kuvendit të Shqipërisë si dhe qëllimin, objektivat, pyetjet kërkimore, Me intervistat “Dispozitat Normative për Arsimin për kërkimin cilësor, kërkuesi përpiqet të kuptojë Parauniversitar”, janë nocionet dhe konceptimet diçka nga pikëpamja e subjekteve dhe të zbulojë e reja në trajtimin dhe vendin që duhej të zinte kuptimin e përvojave të tyre.Megjithëse intervistat arsimi special dhe kryesisht pjesa për aftësinë e kanë shumë anë të forta, ato sipas Rubin dhe Rubin kufizuar në Shqipëri (MASH2005). Ligji për kanë dhe kufizime sepse jo të gjithë njerëzit janë arsimin parauniversitar përcakton parime që njëlloj bashkëpunues dhe artikulues, intervista udhëzojnë arsimimin e fëmijëve me aftësi të kërkon aftësi kërkuese, dhe se intervista nuk është kufizuara, konkretisht për zhvillimin e potencialit një mjet neutral por një ndërveprim ndërmjet intervistuesit dhe të intervistuarit në një kontekst. 14

Kampionimi Kampionimi i përdorur në këtë studim është kampioni i qëllimshëm Kampioni i përzgjedhur për këtë studim përbëhet nga fwmija me prapambetje mendore , prindërit e tij dhe përfaqësues të shërbimeve që ofrohen për fëmijët me aftwsi ndryshe dhe familjarët e tyre. Sipas Silverman (2000) metoda e kampionimit të qëllimshëm është metoda tipike për të marrë sa më shumë informacione për fenomeninne studim. Kampioni i përzgjedhur në tre shkolla nëntëvjecare të qytetit të Elbasanit. Në studim morën pjesë 6 punonjës të shërbimit psikosocial, 5 prindër të nxënësve autik , 3 mësues ndihmëse dhe 3 drejtues shkolle. Shkolla duhet tu japë prindërve të fëmijëve me Analiza e të dhënave aftësi të kufizuara informacion për procedurat Në mendimin e sotëm modern politik, filozofik e regjistrimit dhe pranimit dhe çdo rregullore dhe sociologjik ka një perceptim ndryshe për tjetër që lidhet me nxënësit me aftësi të nevojat jetike dhe integritetin social të personave kufizuara, për të lehtësuar vendimmarrjen e me aftësi të kufizuara. Madje, duke e vlerësuar prindërve për ta regjistruar fëmijën e tyre në situatën e tyre është e nevojshme të kapërcejmë shkollë, si dhe të njihen me personelin e saj e mentalitetin frenues monetarist dhe të të marrin informacionin e nevojshëm për atë vlerësojmë në të njëjtën kohë me shumë që ofron shkolla. Detyra dhe roli i prindërve të seriozitet ndikimin negativ që statusi social i tyre, fëmijëve me aftësi të kufizuara në hartimin apo faktin që duke qenë me “aftësi ndryshe” ajo planit PEI shpesh bëhet faktor që sjell pasoja në cënimin e ·Të japin informacion të vazhdueshëm për dinjitetit qytetar dhe bëhet pengesë serioze për fëmijën me AK sidomos gjatë fazës së kushtet që duhen për afirmimin e personalitetit vlerësimit të tij dhe hartimit të PEI-t integral të tyre. Çështja e trajtimit ndryshe të ·Të marrin pjesë aktive në hartimin, personave me aftësi të kufizuara, në kohën e monitorimin dhe rishikimin e PEI-t sotme është një problem socio-politik, financiar, ·Të shohin të gjithë dokumentacionin e urban me përmasa në rritje dhe me presione shkollës që lidhet me fëmijën e tij sociale me intensitet më të madh. Megjithë Të konsultohet me stafin e shkollës për çdo problemet që mund të kenë skemat e vendimmarrje për fëmijën mbështetjes sociale për Personat me Aftësi të ·Të mbështesin arsimimin e fëmijës në shkollë Kufizuara, përsëri është e nevojshme që të ·Të mbajë lidhje të vazhdueshme me shkollën bin·demi se së pari duhet ndryshuar në familje (shkëmbejnë informacion dhe ndajnë dhe shoqëri qëndrimi që mbahet ndaj tyre. Sepse përgjegjësitë në lidhje me pjesë të caktuara të problemi i aftësisë së kufizuar nuk është vetëm planit individual të edukimit. individual, por problem gjithëpërfshirës. ·Takohen rregullisht me stafin e shkollës, Integrimi i nxënësve në shkollat e zakonshme marrin pjesë në takimet me prindër, detyrat e është një proces që diktohet edhe nga faktorë të shtëpisë etj)Roli i prindërve është njësoj i tjerë si: (MASH, 2005): rëndësishëm edhe në Planin Edukativ 1-Futja e fëmijëve në këto shkolla nuk pritet me Individual. Puna me fëmijët nuk mund të kënaqësi nga prindërit e tjerë. përfundojë apo të jetë e mjafueshme vetëm 2- Ekziston një mentalitet i gabuar i shoqërisë për me atë që realizohet në shkollë. Prindi duhet të këto shkolla. jetë pjesë e këtij plani që në momentin e 3- Nuk ka asnjë evidencë që të na bindë që hartimit të tij, duke bërë pjesëedhe atë që progresi i fëmijëve në shkollat speciale është më i fëmija bën në shtëpi duke qënë se në të mirë se në shkollat e zakonshme. integrohen edhe aftësimi për jetën. Zbatimi në 4-Për shkak të madhësisë dhe organizimit që shtëpi mbetet detyrë e prindërve duke ndjekur kanë shkollat speciale, struktura e tyre ka prirje realizimin e kompetencave dhe të fitimin e të mos jetë e kufizuar dhe si pasojë, mundësitë aftësive të reja përpos detyrave akademike. për zgjerimin e arsimimit dhe zhvillimit të 15

fëmijëve janë të kufizuara. Gjithashtu,mund të ekzistojë një mbivendosje e 5- Fëmijëve të shkollave speciale u mohohet mundësia e ndërveprimit me fëmijët e tjerë, konsiderueshme simptomash mes këtyre dhe anasjelltas fëmijëve “normalë” u mohohet mundësia e ndërveprimit me fëmijët me gjendjeve. Vonesa mendore është gjendja më e nevoja speciale. 6- Futja e fëmijëve në këto shkolla ka bërë që zakonshme në popullatën e njerëzve me aftësi të këta fëmijë të humbasin kontaktin me bashkë moshatarët e tyre si dhe mundësinë e rritjes kufizuara zhvillimora; sidoqoftë jo të gjithë në kushtet reale të shoqërisë. Politikat arsimore të MASH ne fillimet e viteve 2000 personat me vonesa mendore klasifikohen me sugjerojnë se fëmijët me aftësi të kufizuara, të vërtetuar të tillë nga organet shëndetësore, aftësi të kufizuara zhvillimore,pasi gjendja e tyre mund të arsimohen në shkolla 9-vjeçare publike, nga 1-2 nxënës për klasë, ose hapen mund të mos konsiderohet aq e rëndë , sipas klasa të arsimit special, kur numri i tyre arrin 10-12 fëmijë. përcaktimit të lartëpërmendur. Përcaktimi Roli i punonjësit social me fëmijët me aftësi funksional i tanishëm fokusohet në popullatën me ndryshe Aftësia e kufizuar zhvillimore është “një handikapet më të rënda , dhe si rrjedhim gjendje që prodhon dëmtim funksional si pasojë e sëmundjeve , çrregullimeve gjenetike përjashton mjaft njerëz me aftësi të kufizuara të ,ose një modeli të dëmtuar të rritjes,të shfaqur para moshës së rritur”. Në mënyrë më lehta. Gjithashtu,gjendja e varfërisë është shpesh specifike ,aftësitë e kufizuara zhvillimora janë përcaktuar nga Akti amerikan i kartës së të themeli i aftësive të kufizuara zhvillimore , për drejtave dhe asistencës mbi aftësitë e kufizuara zhvillimore si gjendje të rënda dhe shkak të faktorëve të tillë, si kequshyerja kronike që : -i atribuohen dëmtimeve mendore ose fizike ,përdorimi i alkolit dhe duhanit , mungesa e ose të një kombinimi të dy llojeve -hfaqen para se personi të ketë arritur kujdesit parandalues ,helmimi nga plumbi moshën 22 vjeç -kanë të ngjarë të vazhdojnë për një kohë të ,abuzimi i fëmijëve ,deprivimi i hershëm ushqimor papërcaktuar -rezultojnë në kufizime të konsiderueshme në dhe mungesa e ndërveprimit. Punonjësit social tre ose më shumë fusha madhore të aktivitetit jetësor duhet të përdorin shprehitë e tyre në advokaci -kërkojnë kombinimin dhe vazhdimësinë e kujdesit , trajtimit ose shërbimeve të tjera të ,koordinim dhe fuqizim ,për të ndihmuar lidhjen e vëçanta ,ndërdisiplinore ose të përgjithshme , me një shtrirje të zgjatur në kohë ose të familjeve të varfëra me shërbimet dhe burimet e përhershme dhe jnaë të planifikuara dhe kombinuara individualisht .Gjendjet e nevojshme ,në komunitetet ku ato jetojnë .Dhe klasifikuara si aftësi të kufizuara zhvillimore përfshijnë paralizën cerebrale , sindromën pse ekzistojnë një sërë gjendjesh të ndryshme ,të Down , epilepsinë , vonesën mendore dhe autizmin. cilat mund të klasifikohen si aftësi të kufizuara zhvillimore , Freedman ( 1995 ) rradhiti disa karakteristika dhe nevoja të përgjithshme të kësaj populate : -kufizime funksionale të rëndësishme dhe të vazhdueshme në aktivitetet kryesore ditore të jetës . -kufizime funksionale të lidhura në kontekstin mjedisor -nevojë për shërbime dhe mbështetje me një shtrirje të zgjatur në kohë ose të papërcaktuar . -nevojë për shërbime shumëfishe , multidisiplinare në fushën e kujdesit shëndetësor , shërbimeve sociale , arsimit , strehimit dhe mbështetjes financiare . Ndërkohë që kujdesi mjekësor dhe teknologjia biomjekësore përparon , personat me aftësi të kufizuara zhvillimore po jetojnë më gjatë . Si rrjedhim , punonjësit socialë nevojiten për të asistuar në planifikimin dhe koordinimin e shërbimeve dhe mbështetjes afatgjatë , si për individin e prekur , ashtu dhe për familjen e tij . Prespektiva ekologjike e punonjësit social është e dobishme në punën me personat me aftësi të kufizuara zhvillimore . 16

Punonjësit socialë mund të përfshihen në Në arritjen e kësaj punonjësi social do të kryejë nivel makro ose mikro duke punuar me shpesh funksionet e punës sociale të konsultimit individët dhe familjet , ose me grupet dhe dhe këshillimit , aftësimit , referimit dhe komunitetet . Në nivel mikro , punonjësit mbështetjes . socialë kryejnë funksionet e vlerësimit , Pas ofrimit të shërbimeve fillestare , punonjësi diagnozës , këshillave dhe këshillimit , social duhet të përcaktojë nëse janë korrigjuar referimit dhe koordinimit . Në nivel makro , kushtet e dëmshme. Nëse situata nuk është punonjësit socialë janë të pregatitur të përmirësuar , agjensia mund të fillojë veprimet përdorin njohuritë e tyre për të identifikuar ose me bashkëpunimin e prindërve ose me një dhe mobilizuar grupet dhe komunitetet për të potecion në gjykatë , për dhënien e shërbimeve të krijuar akses më të madh ndaj burimeve përshtatshme ose të kujdesit zëvendësues për ekzistuese. fëmijët . Në këtë fushë janë gjithashtu të Së fundmi , punonjësit socialë mund të rëndësishme ndërhyrjet e nivelit makro . përdorin gjithashtu shprehitë e tyre për Punonjësit socialë duhet të kryejnë funksionet e planifikim , advokaci dhe fuqizim , për të identifikimit dhe advokacisë për të realizuar nxitur ndryshimet parandaluese në situatat ndryshime të politikave publike që përmirësojnë sociale afatgjata , si psh . varfëria , shërbimet për fëmijët e abuzuar dhe të neglizhuar parandalimin e aftësive të kufizuara dhe familjet e tyre . zhvillimore ose për minimizimin e pasojave të tyre negative . (Brisset- Chapman, S . ( 1995). Përfundimet Child abuse and neglect : Direct practice R . L Rishikimi i literaturës ndërkombëtare mundësoi Edwards , Encyclopedia of social work ( 19th njohjen me qasje të ndryshme teorike lidhur me end 23 th ) Washington. Dc NASW Pres ). filozofinë, rëndësinë, organizimin, praktikat dhe Një punonjës social në shërbimet e mbrojtjes programet më të mira të shërbimeve sociale për së femijëve duhet të jetë i aftë të kuptojë fëmijët me aftësi ndryshe. Analiza e kuadrit ligjor rëndësinë e ndërhyrjeve psikosociale . kombëtar dhe ndërkombëtar mundësoi një tablo Megjithëse janë identifikuar një sërë të qartë lidhur me mbrojtjen sociale të fëmijëve si treguesish të abuzimit , nuk ekziston një dhe të drejtën e tyre për shërbime sociale. model perfundimtar apo një trajtim i pranuar Rishikimi i literaturës ndihmoi kërkuesen në në mënyrë , universal , si rrjedhim , punonjësit analizën e gjetjeve të studimit dhe në arritjen e socialë duhet të jenë të aftë të ndërveprojnë përfundimeve . Trajtimi i qasjeve të ndryshme me një ekip multidisiplinar dhe shumë teorike dhe përdorimi i tyre për diskutimin e agjensish për të monitoruar dhe siguruar një gjetjeve ishte i domosdoshëm nisur nga fakti se plan efektiv kujdesi që përfshin identifikimin , zhvillimi i shërbimeve sociale për fëmijët me aftësi planifikimi ,trajtimin dhe ndjekjen ( Brissett ndryshe është një proces me një vlerësim akoma ,Chapman , 1995 ) .Punonjësit socialë në këtë në vazhdimësi për vendin tonë. fushë kryejnë një sërë funksionesh të punës Nga shqyrtimi i literatures rezulton se familja zë sociale duke përdorur shumë shprehi të një vënd të rëndësishëm në dokumente ndryshme . Për shembull , gjatë intervistës kombëtare e ndërkombëtare. Shërbimet sociale fillestare , punonjësi social do të përdorë për fëmijët konsiderohen si një dimension i shprehitë e vlerësimit dhe diagnostifikimit për rëndësishëm i të drejtave të familjes. Shteti i të përcaktuar nëse fëmija rrezikohet nga një mirëqenies sociale ka si obligim, funksion dhe abuzim i mëtejshëm dhe për të arritur tek një përgjegjësi të parashikojë mbrojtjen e familjessi trajtim i përshtatshëm si për fëmijën ashtu rrjedhojë dhe mbrojtjen e fëmijëve me nevoja të edhe familjen . Qëllimi kryesor ne rastet e veçanta me shërbime sociale. abuzimit dhe neglizhimit është të mbrohet Mbrojtja sociale dhe ofrimi i shërbimeve sociale fëmija duke ndihmuar prindërit te kuptojnë me fokus fëmijët me aftësi ndryshe mbetet akoma dhe ndryshojnë sjelljen e dëmshme për një sfidë jo vetëm për shtetin shqiptar, por edhe fëmijën . 17

për vendet e tjera evropiane . Organizimi dhe Bashkëpunimi dhe takimet formale me prindërit e zhvillimi i kurseve të trajtimit me punonjës të fëmijëve me aftësi të vëçantë është një pikë fokalë shërbimit psiko-social është bërë një pjesë për një pprogres sa më te arrirë në shoqëri dhe në shumë e rëndësishme e komunitetit. përmirësimin ë cilësisë së jetës së këtyre fëmijëve. Rekomandime Hartimi i një strategjie kombëtare për fëmijët me autizëm dhe familjet e tyre. Shteti dhe institucionet e tij duhet të marrin më shumë përgjegjësi në trajtimin e problematikave dhe ofrimin e shërbimeve për këtë kategori. Krijimi në kopshtet dhe shkollat publike i mjediseve të përshtatshme për fëmijët me autizëm, përfshirja e tyre në këto shërbime, si dhe trajnimi i edukatoreve dhe mësueseve nga profesionistët e fushës. Ofrimin e shërbimeve të punësimit me kohë të pjesshme për nënat në rastet kur ato janë të punësuara. Shtimi në numër dhe llojshmëri i shërbimeve si për fëmijët ashtu edhe për prindërit, si dhe plotësimi i nevojave që ata kanë për shërbime dhe terapi. Krijimi i mundësive për akses në shërbime duke i ofruar ato pranë vendbanimeve të tyre apo zonave të afërta me to. Kjo do t’i ndihmonte dhe lehtësonte shumë prindërit si në kujdesin ndaj fëmijës ashtu dhe në reduktimin e shpenzimeve financiare. Ngritja e shërbimeve specifike për fëmijët me autizëm dhe familjet e tyre për arsye se numri i tyre po rritet me ritme të shpejta dhe shërbimet për ta përgjithësisht janë pjesë e problematikave të shumta të shërbimeve të shëndetit mendor. Këshillimi i prindërve për çështjet psikologjike, sociale, shëndetësore, përfitimin e ndihmës ekonomike, si dhe për probleme të tjera që shqetësojnë ata dhe familjen e tyre. Përfshirje edhe më e madhe e punonjësve socialë, psikologëve dhe mjekëve në punën me prindërit, familjen dhe anëtarët e saj Sensibilizim dhe informim i vazhdueshëm i publikut nga profesionistët e fushës nëpërmjet mediave vizive dhe të shkruara mbi këtë tematikë. REFERENCA 1. (Bennett, Sh., Dworet, D., Weber, K., 2008). 13.[1]Shumaker, S., Broënell, A., 1984, Toward a theory of social 2.(Bouissou, 1967) .” (Ndrio, M, 2012) support: closing the gaps, Journal of Social Issues, 40, pp11-36 3..” (Radoman, V., Nano, V., Closs, A., 2006) 14.[1] Mays, N., Pope, C., 1995. Rigour and qualitative research. 4.(Vigotski, L.S., 1978, f.57) BMJ;311: 109–12. 5..” (Ikonomi & Sula, 2012) 15.[1] Corbin, J. M., and Strauss, A. C., 2008. Basics of qualitative 6. Shërbime Sociale për Personat me Aftësi të Kufizuar”fq 2-3. research: Techniques and procedures for developing grounded 7. [1]Rregullat standarte mbi barazimin e mundësive për theory (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage personat me aftësi të kufizuar 16.[1] Nurani, M. L., 2008. Critical revieë of ethnographic 8[1]http://www.ishp.gov.al/multimedia/Kalendari_2013/Dita%20 approach http://ëëë.fsrd. itb.ac.id/ Boterore%20%20e%20Personave%20me%20Aftesi%20te%20Kuf ëpcontent/uploads/5%20Lusi%20Ethnography%20Approach.pdf izuar.pdf 17.[1] Burgess, R., 1984. In the Field: An Introduction to Field 9.Strategjia Kombetare e personave me aftesi te kufizuar- Research, Routledge, London Shqiperia 359767.pdf(fq 6-9) 18.[1] Silverman, D., 2000. Analyzing talk and text, in Denzin and 10. Ligj_18-2017_Per_Te_Drejtat_dhe_Mbrojtjen_e_Femijes.pdf fq Lincoln [eds] (18-19) 19.Botuar në Revistën “Psikologjia”, Nr 13 11. Brisset- Chapman, S . ( 1995). Child obuse and neglect : 20. (Lett, Blumenthal et al., 2005), Direct practice R . L Edëards , Encyclopedia of social ëork ( 19th 21. FSHDPAK (2006a). Vëzhgim i të drejtave të përsonave me end 23 th ) Washington. Dc NASË Pres . aftësi të kufizuar intelektuale në fushat eshërbimeve sociale, 12. De Weaver . K L ( 1995 ) Developmental disabilites and kujdesit shëndetësor, arsimimit, punësimit dhe trajnimit practice In R . L Edëards. Encyclopedia of social work ( 19th end profesional. FSHDPAK: Tiranë,Shqipëri 20th ) Washington. Dc NASË Pres . 22. “Protecing the Rights of Persons with Disibilities”2018. 18

OLISA TRAINING ÇFARË OFRON ? Olisa Training ofron një gamë të gjerë trajnimesh, të cilat përmbajnë çështje nga më interesantet. Disa nga modulet më të kërkuara janë: STRATEGJITË E ZHVILLIMIT TË AFTËSIVE DREJTUESE MENAXHIMI STRATEGJIK I BURIMEVE NJERËZORE INTELIGJENCA EMOCIONALE MENAXHIMI I PROJEKTEVE UDHËHEQJA EFEKTIVE E BIZNESIT ZHVILLIMI I AFTËSIVE TË LIDERSHIPIT TEKNIKAT E SHITJES NË TELEMARKETING SI TË PËRGADITEMI PËR INTERVISTË PUNE PERDORIMI I EXCEL NË MËNYRË PROFESIONALE Olisa Training olisa_training 19

RËNDËSIA E MOTIVIMIT TË PUNONJËSVE SOCIAL NË SHËRBIMIN SHËNDETËSOR (Spitalor) HYRJE Motivimi dhe përkushtimi nëpunë janë të rëndësishme pasi ndikojnë drejtpërdrejtë në përmirësimin e shërbimit, prandaj për këtë arsye ka nevojë për menaxhimtë vazhdueshëm. Ky artikull ka si synim të ndihmojë drejtuesit po ashtu dhe stafin për të kuptuar dhe kontrolluar elementet që ndikojnë në motivimin e punonjësve. Duke pasur parasysh që sjellja e njeriut përbëhet nga mirëkuptimi, njohja dhe e thënë ndryshe në veprime (verbale dhe fizike), ky studim mbështetet mbi nivelet njohëse të motivimit në punë. Duke analizuar modelet teorike zbulohen se këto janë pikëpamje të ndryshme të realitetit të njëjtë. Dallimet e tyre shtrihen në aspektet kryesore të motivimit në punë. Motivimi është një proces i stimulimit të një individi për të Msc.Arnisa Bushati ndërmarrë veprime dhe për të arritur një qëllim të caktuar.1 [email protected] Duke qënë se procesi i motivimit është një element i rëndësishëm për çdo profesion por sidomos për punonjësit soc ial që punojnë në shërbimin shëndetësor. insEtitu qcaiortnëi. është se punonjësit luajnë një rol të rëndësishëm në suksesin apo dështimin e çdo \"Kapitali njerëzor prej kohësh konsiderohet të jetë një burim kritik në shumicën e institucioneve. 2 Në ditët e sotme shërbimi shëndetësor përmban nivel të madh të rëndësisë, sepse shihet si një burim i rëndësishëm për mirëqënien e popullatës. Pra, shumica e vendeve në botë i kushtojnë një vemendje të veçantë politikave në shërbimin shëndetësor, në mënyrë që ato të kenë një popullatë sa më të shëndetshme. Spitale Rajonale, Instituti i Shëndetit Publik janë institucione shumë të rëndësishme, sepse ndihmojnë në përmirësimin dhe në mirëqënien e shëndetit të popullatës. Të punësuarit luajnë rol kryesor në suksesin e institucionit, për arsye se ato janë, personat që ndikojnë drejtpërdrejtë në përmirësimin e gjëndjes shëndetësore të pacientëve. Shumë autor pohojnë se nëse \"kujdeset drejtuesi për punonjësit, atëherë dhe punonjësit do të kujdesen për pacientët\".3 Prandaj është e rëndësishme që t'i kushtohet vëmendje punonjësve. HIPOTEZA E STUDIMIT PYETJET DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT “Ekziston një korrelacion i fortë pozitiv mes Pytjet e parashtuara për temën kanë si motivimit nga puna dhe përkushtimit në punë qëllim që të kuptohet rëndësia e motivimit, të punonjësve social në shërbimin roli që ka tek punonjësit social në uljen apo shëndetësor”. rritjen e motivimit në punë. Po ashtu të Kjo hipotezë është ndërtuar për të qënë kuptohet niveli i përgjithshëm i përkushtimit boshti i studimit dhe për të krijuar lidhjen në punë i punonjësve social në shërbimin mes motivimit dhe përkushtimit. Vërtetimi ose spitalor. jo i kësaj hipoteze do realizojë qëllimet dhe Përsa i përket objektivave të këtij studimit, objektivat e këtij studimi. Korrelacioni mes ato kërkojnë të tregojnë se si është niveli i dy variablave, motivimit dhe përkushtimit do motivimit nga puna, nivelin e përkushtimit në jetë thelbi i studimit. punë të punonjësve social. 20

Nëse ndikon motivimi nga puna, në rritjen e Motivimi nuk mjafton në vetvete për të përkushtimit në punë. pasqyruar përkushtimin, në fakt rezultatet e marra nga një punonjës varen në mënyrë të RËNDËSIA E MOTIVIMIT TË PUNONJËSVE barabartë si nga motivimi i brendshëm i tij, po SOCIAL ashtu dhe nga motivimi i jashtëm siç është Njerëzit janë qënie komplekse që mbartin institucioni apo ambjeti ku ai punon (duke në vetvete cilësi individuale të ndryshme dhe përfshirë kushtet e punës, marrëdhënien me të shumëllojshme të cilat mbarten edhe në hierarkinë dhe me dinamikat e ekipit). Motivimi vendin e punës dhe ndikojnë në mënyrën e duhet të konsiderojë një numër të rëndësishëm ndërveprimit me ambjentin rrethues. Këto faktorësh, gjë që e bën të vështirë për të shfaqen me anë të qëndrimeve, sjelljeve, ndryshuar. Drejtuesit duhet të mësojnë sesi t'a perceptimeve, etj. “Kënaqësia e punonjësve bëjnë të komunikojnë ekipin, t'i dëgjojnë ata, e social në shërbimin shëndetësor është sidomos se si t'i motivojnë ato. Ai është një vendimtare për arritjen e suksesit në punë, proces, shumë i vështirë për t'u analizuar nga për të pasur pacient të kënaqur dhe për të ku burojnë dhe vështirësitë për t'a vlerësuar ruajtur besimin e pacientëve. 4 dhe për t'a matur. Mbajtja në punë e personelit, mjekëve, Staf i motivuar Pacient Pacient infermierëve, por edhe të stafit psiko-social dhe i të kënaqur besnik kërkon që Ministria e linjës pra, ajo e Shëndetësisë të studiojë skema të reja përkushtuar motivimi, të cilat bazohen në meritë dhe jo në aspketin kohor apo diçka tjetër. Vëprimi i parë Ngritja e Më shumë Rekomandim që duhet të merret është respektimi i cilësisë së pacientë tek shokët profesionistëve të fushës.Në vendin tonë vihet shërbimit dhe miqtë re një mungesë e kualifikimeve për profesionistët, vlerësimit të performancës në Për vetë rëndësinë e këtyre sjelljeve janë punë etj. Rekrutimi i stafit duhet të ndryshojë, ai ndërmarrë studime e kjo nevojë studimi ka duhet të bëhet mbi bazën e meritës e po ashtu ardhur kryesisht për tre arsye themelore: të punësohen në punë, persona të kualifikuar Së pari, natyra njerëzore përcakton dhe specializuar të fushave përkatëse. Parimet që udhëheqin hartimin e programeve mënyrën e organizmit të punës, projektimin, trajnuese të personelit duhet të hartohen dhe lidërshipin, metodat e kontrollit, mënyrën e të diskutohen në mënyrë të qartë. Një tjetër centralizimit të autoritetit, mënyrën e çështje e rëndësishme është trajnimi i zgjidhjes së konflikteve, etj... punonjësve social për të zhvilluar kompetencat Së dyti, burimet njerëzore ndikojnë direkt në e tyre për përdorimin e metodave të reja. Zhvillimi i vazhdueshëm profesional i performacën e përgjithshme të institucionit. punonjësve social, por jo vetëm duhet të Së treti, pregatitja e lartë profesionale e përputhet me nevojat e tyre. Mund të themi se motivimi i punonjësve social njerëzve të motivuar në mënyrën më të realizohet në disa mënyra, ndër to përmendim: përshtatshme është vendimtare për ecurinë -Komunikim i mirë me stafin (punonjësin) dhe mbajtjen e një pozite konkuruese sa më -Mbështetje pozitive gjatë punës afatgjatë. Motivimi në vetvete përdoret për -Krijimi i shpirtit të skuadrës një tërësi elementesh si: dëshirat, nevojat, -Shpërblimi me pagë, ose me një pagë shtesë shtytjet, kërkesat etj. “Motivimi ka të bëjë me për performancë të mirë në punë mënyrën se si shtytjet, aspiratat, nxitjet dhe nevojat e qënieve njerëzore drejtojnë, kontrollojnë apo shpjegojnë sjelljen njerëzore”. 5 21

-Mundësia për t’u rritur profesionalisht Komunikimi është një çështje që do shumë -Kushtet e punës kujdes, ai krijohet shpejt por është e vështirë të Duke përmendur rolin e motivimit dhe mbahet aq më tepër të vendoset një ekuilibër. rëndësinë e tij mund të themi se: Një mënyrë për forcimin e stafit dhe krijimin e -Realizimi i procesit të motivimit është jetësor një fryme të mirë në ambjentet e punës do të për çdo institucion përmendim aktivitetet që stafi mund të -Motivimi i stafit çon në kënaqësi të grumbullohet, si të punës ashtu dhe ato festive punonjësve dhe rekreative. Grupet e punës bëjnë që stafi -Motivimi çon në performancë të lartë të të njihet më mirë dhe të ketë bashkëpunim të stafit në përgjithësi dhe atij psiko-social mirë me njeri-tjetrin. -Nxitja e motivimit forcon komunikim ndërmjet profesionistëve Një pikë tjetër për motivimin e stafit është -Punonjësit e kënaqur punojnë me kënaqësi pjesëmarrja e stafit në disa vendime, është e -Ato japin shumë më tepër nga vetja për rëndësishme që një punonjës/e të ndjehet i mbarëvajtjen e punëve kur janë të motivuar vlerësuar dhe të ndjehet pjesë e institucionit, -Punonjësit e motivuar janë më të aftë në madje ai duhet të ndjehet pjesë e vlefshme për punë, transmetojnë siguri dhe vetëbesim institucionin (repartin, zyrën, qëndrën) ku ai/ajo -Punonjësit e motivuar kërkojnë vetë të marrin punon, kjo është detyrë e drejtuesit, ai duhet të përsipër më tepër përgjegjësi. jetë i aftë të krijojë një klimë të tillë. Pikë e rëndësishme dhe e domosdoshme është KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME që të bëhen trajnime dhe seminare të Për institucionet të cilat ofrojnë shërbime në vazhdueshme për drejtuesit e punonjësve në ndihmë të komunitetit, shohim si një ndër mënyrë që ato dinë të manaxhojnë situatat dhe çështjet më të rëndësishme mirë menaxhimin të aftësohen e të ndërgjegjësohen se një e stafit të tyre. Ajo që rekomandoj/sugjeroj punonjës fillimisht duhet parë si një koleg/e i/e është që zyrat burimeve njerëzore të barabartë, është njeri në rradhë të parë, dhe funksiononin më mirë, të ekzistonin vlerësimet nëse një drejtues arrin të kuptojë natyrën dhe e performancës së stafit psiko-social, të potencialin që ka secili atëherë ai do të dijë të merreshin me të drejtat e tyre etj. Pjesë e vlerësojë aftësitë dhe do të dijë të orjentojë detyrave të kësaj zyre është pregatitja e njerëzit e duhur për punën e duhur. mirë e stafit ekzistues dhe edukimi i stafit te ri, realizimi i seminareve dhe forumeve të Referencat hapura ku punonjësit social por jo vetëm të shprehin idetë dhe gjithashtu të informohen 1 Llaçi, Shyqyri, v.2002“Manaxhimi”. Tiranë. Onufri. fq 155 për çdo gjë që ato kanë nevojë. Për të 2 Prof. Santisi. Giuseppe. v. 2005 \" Motivacione e plotësuar nevojën për sigurinë e vendit të soddisfazzione nel lavoro\" fq. 138 punës punonjësit duhet të marrin pjesë në 3 Po, aty kualifikime të ndryshme ose të vazhdojnë 4 Llaçi, Shyqyri, v.2002 “Manaxhimi”. Tiranë. Onufri. fq 156 studimet. 5 Lame, Perlat v. 2007 \"Administrimi i punës sociale\" E rëndësishme është që drejtuesit, të jenë sa Tiranë, alb Paper. fq.170 më të afërt me punonjësit e tyre dhe të mos i mohojnë të drejtat që kanë, të jenë sa më të hapur në komunikim ndaj tyre dhe të dinë të mbajnë një ekuilibër ku shefi/drejtuesi të dijë të mbajë një marrëdhënie shoqërore brenda kufinjve; kjo për të ruajtur respektin që i takon secilit, punonjësit dhe drejtuesit. 22

Shtypshkronja Shtepia Botuese Eldora 23

KËNDVËSHTRIME PËR NDIKIMIN Ideuar nga: MSc. Migena Kurushi Realizoi: M.A. Enxhi Nasto E SJELLJES PRINDËRORE NË Hyperactivity Albania ASPEKTIN ZHVILLIMOR TË FËMIJËS. Rrëfimi i përvojave të specialistëve të fushës në mbrojtjen e të drejtave për fëmijët si subjekte të hipervigjilencës prindërore. HYRJE Dr. Gëzim Tushi (2017) arsyeton se: “Është një Nga episode dhune të mëparshme të trajtuara situatë e vështirë në familjen shqiptare, në të edhe në hapësirat televizive, por edhe nga cilën zhvillohen marrëdhënie edukative që në aktualiteti i kronikave të zeza të edicioneve pamje dhe në thelbin e tyre duken ca informative për opinionin publik, vazhdojnë paradoksale. Të gjithë pyesim, të tronditur sërish gratë dhe fëmijët të jenë subjekte të këtyre njëri-tjetrin: “çfarë po ndodh me fëmijët historive me karakter dramatik për shoqërinë e tanë?”, çfarë duhet të bëjmë, si të ndërtojmë sotme. Ekziston ende mentaliteti i një marrëdhëniet edukative, si mund të ndikojmë autoritarizmi prindëror i cili ushtrohet në formën në mirërritjen, edukimin dhe komunikimin e një dhune verbale dhe jo verbale në pozitiv me ta në familje? Pa dyshim që sot ky përditshmërinë e një fëmije. Histori të tilla kanë problem është bërë shumë i vështirë për t’u nxitur shumë organizma shtetërore, si dhe zgjidhur, sepse është vërtetë shqetësim i organizata të shoqërisë civile për të vendosur madh social, edukativ dhe psikologjik…Nëse gratë dhe fëmijët në qëndër të shërbimeve psiko- shikojmë angazhimin edukativ të prindërve në sociale të financuara nga partnerët familje, sipas mendimit tim duken dy “prerje ndërkombëtarë. Sigurisht që kjo ka qënë njëra sociale”, ose më saktë dy kategori prindërish. anë e luftës së vazhdueshme për të përmbysur Nga njëra anë janë prindërit (për fat janë këto parime të vjetra të “paternalizmit social” ku shumica e tyre) që vërtet, me shpirt edukativ prindërit përdorin metoda shkatërruese të dhe sinqerisht përpiqen të punojnë me edukimit të fëmijës. Mirëpo kohët moderne kanë fëmijët, por që janë shumë të shqetësuar dhe gjeneruar situata krejtësisht të reja, ku fëmijët të frikësuar për rezultatet e ulëta të kësaj janë subjekt i një hipervigjilence prindërore pune. Nga ana tjetër më duket se po rritet (fenomeni i ri që i referohet një ndjeshmërie numri i prindërve që jo vetëm nuk dijnë “të maksimale shqisore ndaj mjedisit). Nga ekstremi i prindërojnë”, por as që nuk duan të mbajnë dhunshëm i figurës prindërore dhe autoritariste përgjegjësi edukative për edukimin e fëmijëve me teknika kushtëzuese të zhvillimit normal të të tyre. Të obliguar pas punëve, halleve fëmijës, vërejmë se koha na ka prezantuar me një ekonomike, bizneseve dhe kënaqësive të vogla fenomen edhe më kushtëzues ndaj fëmijës por jo të ditës, shumë prindër kanë hequr dorë nga formë fizike të dhunshme. Kjo i përket ekstremit ky mision themelor edukativ i familjes duke tjetër, atij të frikërave, pasigurive dhe paranojës menduar se edukimi është një proces i lirë, prindërore për t’i paraprirë çdo kërcënimi të spontan, i natyrshëm që mund të realizohet mundshëm të mjedisit ndaj fëmijës. Sociologu i vetvetiu në kohë”. mirënjohur shqiptar 24

Nisur nga pyetja që dëshmon frikën dhe -thotë i biri. pasigurinë e çdo prindi e sidomos të atij lloji -Jo xhan, se fryn erë, - përgjigjet nëna. hipervigjilentësh: “Ҫfarë po ndodh me fëmijët -Po për ata nuk fryn erë moj mami? tanë?” hulumtuesi përcaktoi si qëllimin kryesor të -Fryn fryn, por ata nuk i gjen gjë! kërkimit zbardhjen e historive, ngjarjeve dhe -Po pse mua do të më gjejë gjë? përvojave të rrëfyera nga specialistë që -Po edhe ty nuk të gjen gjë, por grykët… profesionin e tyre e kanë të lidhur ngushtë me -Grykët, grykët, mikrobet, një mijë herë më ke zhvillimin e fëmijës në aspektin e shëndetit thënë, - përgjigjet furishëm Beni. psikologjik, fizik dhe emocional. Specialistët e -Mos vrapo, se do djersitesh! përzgjedhur në këtë studim për të qënë pjesë e Në këtë film shfaqet edhe një fenomen që tryezës së diskutimit, janë vajza dhe gra që vijnë ekzistonte edhe në atë periudhë, që tani e ka një me një eksperiencë disa vjeçare në fushën e emërtim, i quajtur bullizëm. Shprehja “djalë zhvillimit dhe mbrojtjes së të drejtave të fëmijës, mamaje” e shoqëron personazhin kryesor gjatë që janë aktiv si pjesë e trupës mësimore pranë gjithë pjesës së filmit, për shkak se ai është rritur institucioneve parashkollore, e Linjës Kombëtare nën efektin e një kufizueshmërie të lirisë së tij për të Këshillimit për Fëmijët dhe jo vetëm. Ato t’u djersitur, për t’u lënduar pak, për të luajtur në dëshmojnë disa raste të veçanta të natyrë. Kur në fakt duhet kuptuar se shoqërizimi hipervigjilencës ku nëna e ushqen fëmijën 4 vjeç është procesi me anë të cilit fëmija i pambrojtur me ushqime të bluara në mixer duke i mohuar bëhet gradualisht i vetëdijshëm, i ditur, i aftë për fëmijës në mënyrë të pandërgjegjshme llojin e kulturës në të cilin ai ka lindur. ushtrimin e aparatit të të folurit dhe duke Shoqërizimi nuk është ndonjë lloj ‘programimi shkaktuar tek ai sindromën e belbëzimit; ku nëna kulturor’ nga i cili fëmija merr kontakt dhe i ofron iPhone për ta përdorur me një ndikohet në mënyrë pasive. Edhe foshnja e kohëzgjatje të madhe, sepse i druhet lotëve të sapolindur ka nevoja ose kërkesa që ndikojnë në fëmijës dhe mendon se duke qarë do të pësojë sjelljen e atyre që përgjigjen për kujdes ndaj saj: dëmtim në sistemin nervor, ndërkohë që ai foshnja është që në fillim një qënie aktive. fëmijë fiton instikte të kufizuara të autizmit Shoqërizimi lidh brezat e ndryshëm me njëri – virtual. Këto janë episode nga jeta reale e këtyre tjetrin (Turnbull, 1984; cit. nga Giddens, 1986). prindërve, të cilët kanë ndarë emocionet, Lindja e një fëmije ndryshon jetën e atyre që ndjesitë, frikërat dhe pasiguritë e tyre shumë të përgjigjen për rritjen e tij, prandaj edhe u theksuara me këta profesionistë. Prindërimi nënshtrohen përvojave të reja të të mësuarit hipervigjilent është një metodë e hershme, e cila (Giddens, 1986, fq. 69). Dhe hulumtuesi ndërton gjëndej edhe në sistemin e atëhershëm ku tri pyetje kërkimore që udhëheq gjithë procesin fëmijët ishin më pranë natyrës dhe shumë më kërkimor të tematikës në fjalë: larg pajisjeve elektronike. Shumë fenomene të kohëve moderne kane ekzistuar edhe më parë, 1-A është hipervigjilenca prindërore një faktor i thjesht popullata e atij sistemi nuk është brëndshëm që nxit bullizimin e fëmijës nga prezantuar me terminologjitë e duhura. Në mjedisi i jashtëm? shumë sekuenca filmike të kinematografisë 2-A perceptohet hipervigjilenca prindërore si shqiptare të realizmit socialist, janë shfaqur normalitet kur ajo vjen si rezultat i përvojës së sjellje hipervigjilente të prindërve kundrejt parë të të qënit prind? fëmijëve të tyre në rol. Një pasazh i shkëputur 3-Cilat janë avantazhet dhe disavantazhet e nga filmi shqiptar “Beni ecën vetë” gjëndet i sjelljes prindërore me natyrë hipervigjilente? zbardhur si më poshtë: -Beni, sa herë të kam thënë të mos rrish në I.1.Impakti i hipervigjilencës prindërore në dysheme, apo do të marrësh prapë të ftohtë?, - zhvillimin kognitiv të fëmijës. shprehet nëna. Qëllimet zhvillimore dhe të mësuarit të -Mami më lër të dalë pak jashtë se u mërzita, fëmijëve janë shumëdimensionale. Ato arrihen kur fëmijët mbijetojnë dhe bëhen të shëndetshëm fizikisht, alertë mendërisht, 25

të sigurtë emocionalisht, të aftë në shoqëri dhe për një prind. Po si mund të arrihet kjo kur një në procesin e të mësuarit, të ndërgjegjshëm fëmijë i kushtëzuar nga paranojat e prindit nuk kulturalisht dhe shpirtërisht dhe estetikisht mund të njohi botën për të mësuar se nga krijues. Ata rriten dhe bëhen njerëz të rritur të dallon e mira nga e keqja, egoizmi nga përgjegjshëm dhe produktivë…Përqasja e humanizmi, apo shanset nga kërcënimet që zhvillimit tërësor në fëmijëri përmban: zhvillimin vetë jeta ia sjell në fazat e rritjes së tij. kognitiv (njohës), social, fizik, emocional, Prindërimi është një proces ku individi mëson të gjuhësor, shpirtëror, moral etj. nga faza njohi vetveten në rolin e udhërrëfyesit dhe prenatale deri në moshën 8 vjeçare. Për të pasur sigurisht që kjo mbart një përgjegjësi të madhe, një zhvillim tërësor nevojiten: shëndet, të por aftësia e vetëkontrollit për të mos cënuar ushqye\\rit, stimulimi i hershëm, bashkëveprime lirinë e fëmijës është fitore e madhe. pozitive sociale dhe emocionale me kujdestarët, I.2. Strategjia e reduktimit të hipervigjilencës loja, mundësitë e të mësuarit, dhe mbrojtja nga tek prindërit. dhuna…Zhvillimi socio-emocional nënkupton Bashkëpunimi prind-mësues është një kusht i marrëdhëniet që zhvillojnë fëmijët derisa janë të domosdoshëm gjatë procesit të rritjes dhe vegjël me të rriturit dhe me fëmijët e mjedisit të edukimit të fëmijëve. Disa prej tyre po i ndajmë tyre. Çështje të rëndësishme të kësaj fushe janë: në këtë material shkencor studimor. Së pari, cila është përvoja që e përvetësojnë derisa prindërit kanë nevojë të ndiejnë mbështetjen e këmbejnë diçka me mjedisin, si reagojnë ndaj të mësueseve; ata duhet të informohen mbi njohurve dhe të panjohurve, sa të lehtë ose gjithçka që lidhet me fëmijën; Së dyti, mësueset vështirë e kanë të vendosin marrëdhënie të mira duhet t’u përgjigjen nevojave të prindërve për me të tjerët, sa ia dalin t’i kontrollojnë ndjenjat e të qenë të informuar lidhur me çdo gjë që ka të tyre etj. bëjë me fëmijën e tyre; Së treti, prania dhe Në këtë periudhë fëmijët mësojnë se si ta njohin pjesëmarrja e prindërve në aktivitetet mësimore dhe si ta kuptojnë atë që ndjejnë ata vetë ose atë duhet nxitur dhe inkurajuar; Së katërti, që ndjejnë të tjerët, mësohen si të miqësohen prindërit, në ditë të caktuara, mund të vijnë më me njerëzit dhe fëmijët përreth tyre, si ta herët në kopsht për të parë se si fëmijët e tyre shprehin atë që ndjejnë, si ta kontrollojnë sjelljen përfshihen në aktivitete, se si ata zbatojnë e tyre, si të kuptohen më lehtë me ambientin që i rregullat, se si luajnë dhe përfshihen në rrethon. Zhvillimi i këtyre përvojave dhe aktivitete; Së pesti, prindërit nuk duhet të jenë shkathtësive i ndihmon fëmijët që të gjenden më shumë kërkues, qortues e korrigjues ndaj lehtë në grupe më të mëdha, të marrin pjesë në fëmijëve (Tahsini & Duci & Voko, 2014). Nisur aktivitete grupore dhe të kënaqen me nga këto pika të rradhitura arrijmë të kuptojmë mbështetjen që i ofron mjedisi i tyre. Fëmijët e se kontakti i afërt me stafin e institucioneve vegjël janë veçmas të ndjeshëm ndaj asaj se si parashkollore mund të jetë një mënyrë shumë e pranohen nga mjedisi i tyre dhe cilat janë mirë për t’i paraprirë hipervigjilencës së qëndrimet e njerëzve të mjedisit që i rrethon prindërve. Informacioni që ata mund të marrin ndaj tyre dhe ndaj ideve që shprehin (Tahsini & mbi përditshmërinë e fëmijës mund t’i sigurojë Duci & Voko, 2014). Mbështetur në këtë manual ata për të qënë më të qetë, më të sigurtë në udhëzues mbi çështjet e prindërimit, vërejmë se mjedisin e përditshëm që frekuenton fëmija e theksi vendoset më shumë tek procesi i të tyre. mësuarit të fëmijës për të qënë i pavarur në II.Përzgjedhja e metodës kërkimore në aspektin emocional, psikologjik dhe kreativ. realizimin e këtij studimi. Nxitja e mendimit kritik tek fëmijët kur ata Metoda kërkimore e zgjedhur për realizimin e fillojnë të kuptojnë më mirë ngjarjet në këtij hulumtimi shkencor është cilësore, me përditshmërinë e tyre si në mjedisin familjar po instrument fokus grupin për të procesuar me ashtu edhe përtej saj, është fitorja më e madhe mbledhjen e të 26

dhënave. Literatura shpjegon se fokus grupet Specialistët vijnë nga fusha e psikologjisë janë të përbëra nga pjesëmarrës që janë të klinike, sociologjisë, logopedisë, terapisë ngjashëm me njëri-tjetrin në funksion të qëllimit zhvillimore për fëmijët. Ato vijnë edhe si të fokus grupit. Kjo e përbashkët përbën drejtuese ekzekutive të qëndrave dhe karakteristikën mbi bazën e së cilës bëhet institucioneve parashkollore. Të gjitha kanë rekrutimi dhe pjesëmarrësit informohen për këtë shprehur një interes të përbashkët për trajtimin gjë që në fillim të diskutimit (Tahiri & Rama & e kësaj tematike, të cilën e kanë konsideruar të Sota, 2013). Pjesëmarrësit në këtë fokus grup rëndësishme dhe janë ndjerë të vlerësuara që kanë dy karakteristika të përbashkëta, së pari janë ftuar në fokus grup. Pjesëmarrësve iu është puna e përditshme që lidhet me çështjet e është prezantuar edhe ai dialogu i shkëputur zhvillimit dhe mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve nga filmi “Beni ecën vetë” dhe e kanë zbërthyer dhe së dyti, është aspekti gjinor pasi të gjitha rolin e nënës duke e cilësuar me natyrë janë vajza dhe gra profesioniste me eksperiencë hipervigjilente. disa vjeçare. Në këtë diskutim të fokusuar tek II.1.Pasqyrimi i perceptimeve dhe tematika e studiuesit, ato kanë patur një qëndrimeve të specialistëve për stilin ndërveprim shumë të mirë në komunikim dhe hipervigjilent të prindërimit. kanë rezultuar shumë gjetje kërkimore që i përgjigjen në mënyrë të drejtëpërdrejtë tri “Më vjen shumë mirë që jam pjesë e fokus grupit tuaj pyetjeve kërkimore. Fokus grupi është realizuar dhe uroj që tema të tilla të shtjellohen sa më shumë, në platformën online (Zoom), në respekt të pasi është shumë e nevojshme ngritja e vetëdijes në masave anti-Covid. Kjo mënyrë e organizimit të shumë fusha e sidomos tek hipervigjilenca si temë që grupit në kohë jo reale ka përparësi në sensin që keni zgjedhur. Kjo temë nuk është se diskutohet shpesh. lejon një grup akoma më të madh njerëzish që të Ka shumë nëna që duan t’i mbajnë nën ombrellën e tyre. marrin pjesë në grup. Kjo lejon dhe komunikimin Në përditshmëri e shikojmë këtë dukuri tek prindërit, midis personave që jetojnë në shtete të por jo vetëm, edhe tek gjyshërit. Gjithmonë me atë idenë ndryshme ku dhe ora nuk është e njëjtë. Në që të rriturit dijnë më shumë se sa fëmijët, duke cënuar fokus grupet online, si në kohën reale ashtu padashur edhe shprehjen e emocioneve të tyre se çfarë edhe në kohë joreale, duhet pasur gjithmonë këta fëmijë ndjejnë. Ky si diskutim duhet në një farë parasysh çështja e mbajtjes së sekreteve apo mënyre të institucionalizohet, sepse është diçka që e privatësia e atyre që thuhen gjatë diskutimit. shikojmë konstant” (Anëtare e fokus grupit nr. 3). Kërkuesi duhet të parandalojë ekspozimin jashtë “Si fillim dua t’iu përgëzojmë për temën, sepse as mua grupit të informacioneve personale të vetë nuk më kishte shkuar në mëndje që hipervigjilenca pjesëtarëve të grupit (Tahiri & Rama & Sota, e një prindi mund të bëjë problem për zhvillimin e 2013). Në kontekstin e konsideratave etike, fëmijës, sepse në përgjithësi nuk e shohim me këtë sy, e hulumtuesi është kujdesur që karakteristikat shikojmë me syrin e mirë gjithmonë që përkujdeset ndaj demografike të pjesëmarrësit t’i marrë në fëmijës. Po mendoja pak për veten, sepse edhe unë jam mënyrë konfidenciale. Gjatë minutave të para të vetë fëmija i parë dhe në përgjithësi ne fëmijët e parë e fokus grupit, studiuesi ka bërë vetëm një vuajmë këtë hipervigjilencën e prindit. Po reflektoja nga prezantim të vetes dhe organizatës përpara vetja në shumë aspekte që unë e kam parë pjesëmarrësve pa u ndalur tek të dhënat e tyre hipervigjilencën sidomos tek mamaja. Për të mbrojtur personale përball njëri-tjetrit. Në fokus grupe fëmijën, prindi e fut në një fllusk fëmijën, kanë frikë se mund të ndodh që të përfshihen edhe figura mos ti vritesh jashtë, se ti mos vritesh nga topi, se publike që mund të jenë të njohura për pjesën dikush mund të të ngacmojë etj., ndërkohë prindi nuk e tjetër të pjesëmarrësve, por edhe në këtë rast, kupton se fëmijën e ka bërë deri diku të pazotin” studiuesi është përpjekur që të shmang detajet (Anëtare e fokus grupit nr.4). personale të secilës prej tyre, por të përqëndrohet vetëm tek çështja e marrë nën “Shpesh herë për specialistët duke patur atë vigjilencën shqyrtim. klinike, është shumë e rëndësishme për ne të kuptojmë se një fëmijë është duke vuajtur, një fëmijë është duke u bulluar, një fëmijë është duke u keqtrajtuar, dhe ne gjithmonë duke qënë vigjilentë në mënyrën se si i drejtojmë pyetjet, se si ata arrijnë të kenë kontakte me sy, se si komunikojnë me profesionistët ose me të rriturit ose edhe me njëri-tjetrin, ne kuptojmë se si këto fëmijë trajtohen dhe mund të ndihmojmë shumë në këtë pjesë. Gjithashtu, një nga trajnerët më të njohura të 27

prindërimit në botë që është Elein Peiler Clau, ajo merret atë pjesën e ankthit që përjetonte tek fëmija i saj dhe kjo me trajnimin prindëror lidhur me hipervigjilencën. Dhe ajo gjë vazhdoi për më shumë se një muaj. Dhe ishte prindi që thotë që: “Unë kam patur shumë prindër të cilët vinin me merrte në telefon më pas çdo 5 minuta: “më thuaj tani!”; një ankth të shtuar, të tmerruar, se çfarë po ndodhte me “çfarë po bën ai, po qan? Është i frikësuar?”. Dhe më është fëmijët e tyre, që donin që fëmijët e tyre t’i kishin pas vetes dashur një punë me nënën, për ta bërë të kuptojë që se ndiheshin të sigurt dhe mua më është dashur që t’iu fëmija ndihet kështu nga ti si pasojë e mënyrës se si ti i shpjegoj që pjesa më e vështirë e prindërimit është që t’i shpreh emocionet e tua. Ajo u shpreh se e bënte kudo lëshosh fëmijët dhe t’i lejosh ata që të mësojnë nga këtë gjë, nuk e linte as në park, dhe kur shkonte në gabimet e tyre”. Prindërit këtë e kanë shumë të vështirë, parkun e lojërave nuk e linte asnjë minutë vetëm. Ajo sepse nuk i lejojnë të gabojnë, sepse nëse ata gabojnë do të ishte shumë e vetëdijshme për këtë problem që kishte dhe ndodh gjëma dhe kushedi se çfarë…përkundrazi të gabosh kërkonte ndihmë që të mos merakosej kaq shumë për të. është njerëzore, sigurisht duke i qëndruar pranë fëmijës Unë e referova që duhet të kërkojë një ndihmë tek një duke i shpjeguar çdo gjë që ndodh. Dhe kjo nuk e bën profesionist dhe ajo e zgjodhi vetë specialistin. E kam prindin të mirë apo të keq, sepse nuk i ndajmë dot. Kështu ndjekur rrjedhshmërinë e këtij rasti, ajo pas një viti kishte që, shpesh në punën tonë ne jemi mësuar të shohim prindër përmirësim të dukshëm. Ishte babai që e sillte më shpesh që kanë hipervigjilencë, pastaj ka edhe që janë për herë të fëmijën, nuk telefononte më shpesh (Anëtare e fokus parë prindër, ata e kanë edhe më të shtuar vigjilencën grupit nr. 3). sepse i ndjekin frikëra më të mëdha. Kjo ka të bëjë me “Unë problemet që lidhen me ç’rregullimet zhvillimore të moshën e prindërve, pra kur ata bëhen prindër për herë të fëmijës i shoh tek prindërit. Kur bëjmë vlerësime parë, sepse sigurisht që kjo është një qasje tjetër pastaj. psikologjike për të parë deri ku është situata zhvillimore e Kur ti bëhesh prind në moshën 22 vjeç p.sh., sigurisht që ti tyre, se në çfarë fushash ata kanë probleme, unë shikoj nuk je dot e aftë për të përballuar prindërimin, dhe kështu që prindërit i lënë gjithë ditën me telefon, para ekranit të vështirësitë rriten (Anëtare e fokus grupit nr. 1). televizorit dhe nuk iu flasin fare. Kur mbaroj këtë pjesën e “Hipervigjilenca ndikohet shumë nga rrethi në të cilën vlerësimit unë iu them gjithmonë që duhet ta konsideroni jetojmë dhe veprojmë. Ndikohet nga mënyra e edukatës veten si aktorë me fëmijët, duhet vetëm të flisni, edhe kur dhe e kulturës që përfaqësojmë. Nga praktika profesionale ato nuk e kanë vëmëndjen tek ju, sepse diçka tek veshi i që kam bërë jashtë shtetit, ka një qasje që 90 minuta fëmija tyre do ngelet. Çdo veprim që bëni lidheni me fjalën, p.sh., duhet të dalë jashtë dhe të marr ajër të pastër, gjë që nuk jam duke gatuar ose jam duke hekurosur dhe hekuri mund ta realizosh faktikisht në Kosovë, sepse tek ne, nëse është i nxehtë. Prindërit më thotë shpesh: “Po ja nuk i bie shi është rrezik, nëse bie borë është rrezik, nuk e kemi flasim se nuk na degjojnë merren veç me telefonin”. qasjen e njëjtë që t’i lëmë fëmijët të ballafaqohen me Prindërit kështu janë rehat dhe nuk po lodhen (Anëtare e ambjentin. Pra janë shumë faktorë që ndikojnë, nuk është fokus grupit nr. 1). vetëm mosha. Tani nëse flasim edhe për Kosovën dhe për “Edhe tek filmi “Beni ecën vetë” tek dialogu që po Shqipërinë, normalisht që ndikon edhe mosha. Prindërimi shqyrtojmë aty thuhet se: “Sa herë të kam thënë të mos në moshë të hershme ka edhe anë pozitive dhe negative. rrish në dysheme”. Pra, një fëmijë e ka të nevojshme që t’i Ekziston një vullnet, dëshirë dhe një qasje që prindër të rinj thuhet disa herë e njëjta gjë, sidomos një fëmijë me aftësi marrin nga të tjerët, mbase i ndihmon edhe teknologjia që të kufizuar si autizmi” (Anëtare e fokus grupit nr.4). lexojnë edhe më shumë, sepse nuk është në ditët e sotme “Stilet e prindërimit janë të ndryshme, por meqë jemi një informatë që nuk mund ta gjesh. Mirëpo, në anën tjetër duke folur për prindër që janë hipervigjilentë mund të prindërimi i hershëm jo çdokush është përgatitur për të themi se kjo i dëmton fëmijët në rritje dhe zhvillim, sepse marrë përgjegjësi dhe obligime që i kërkon një fëmijë, por i deformon, i bën tejet alert përball çdo gjëje që i rrethon, edhe një prindërim në moshë më të vonë, më të vjetër pra ata nuk arrijnë të kenë fëmijëri dhe ta gëzojnë atë, dallon nga të rinjtë nga entuziasmi dhe forma e trajtimit sepse gjithnjë do të jenë të tërhequr nga vëmëndja e (Anëtare e fokus grupit nr. 4). prindit. Kjo i pengon për t’u rritur dhe formuar” (Anëtare e fokus grupit nr.1). “Nga eksperienca ime në kopësht kam takuar target grup “Doja të ndaja një përvojë personale meqë jam vetë nënë prindërish të mëdhenj në moshë dhe që ishin më të vërtetë dhe tani që merrem edhe me fëmijët mund të bëjë atë hipervigjilentë dhe dukeshin qartë që nga mënyra se si e dallimin dhe mënyrën se si realisht i kam trajtuar gjërat. linin në kopësht, nga reagimet… Ishte një prind që unë nuk Në fakt, kam filluar të përdor shumë herët internetin që e kisha takuar, pasi unë ndodhesha me pushime në fakt në vitin ’99 ku isha pjesë e Kombeve të Bashkuara, por në dhe fëmija kishte një javë që kishte vazhduar kopshtin. Kur fakt jam nëna e vetme që e kam mbijetuar atë sfidën që u riktheva më thotë edukatorja që është shumë i frikësuar, të mos i lejoj fëmijët të përdorin teknologji. Djali im ka futet në një qoshe dhe nuk do të bashkëveprojë. Kjo është filluar të përdor telefon të mënçur që në moshën 15 mëse normale që kur një fëmijë fillon kopshtin ato ditët e vjeçare dhe në fakt isha personi më i kritikuar në gjithë para nuk socializohet, ngaqë nuk njeh as ambjentin dhe e vëndin. Jam injoruar dhe persekutuar në forma të lejojmë edhe prindin të qëndrojë pak me të që t’i krijojë një ndryshme duke thënë: “Si ka mundësi që nuk i lejoja siguri në ambjentin ku ndodhet. Nëna në fjalë, kishte përdorim të teknologjisë?”. Ndoshta edhe unë isha më kërkuar që të rrinte gjatë gjithë kohës aty me të. Kur asaj i shumë seç duhet vigjilente, por si e rritur e dija që çdo gjë duhej të largohej ajo qante dhe fëmija bënte të njëjtën gjë që përdorej me masë, normalisht që është e rregullt, por kur shikonte edhe nënën e tij dhe ajo i transmetonte kështu 28

kur teprohet dhe pastaj kur ti humb kontrollin, punon në IV. Rekomandimet e studimit. orare të zgjatura dhe nuk di se çfarë ndodh…Dhe i them gjithmonë fëmijëve të mi, kjo është puna ime që të bëj 1.Përmes këtij raporti studimor, Fondacioni dallimin midis asaj që themi dhe bëjmë, sepse në fakt Hiperactivity Albania i bën thirrje organizatave të fëmijët bëjnë çfarë bëjmë ne, na imitojnë ne, nuk bëjnë tjera të shoqërisë civile për mobilizim dhe çfarë themi ne. Kjo është ajo që i mungon qasjes së prindit, partneritet në krijimin e klasave të prindërimit, që të jemi sa më produktiv që të jemi ne ata që i manualeve udhëzuese, që i shërben çdokujt për udhëzojmë. Unë vazhdoj t’iu them fëmijëve të mi, është në procesin e prindërimit. Klasat mund të rregull që të gabosh, por mos i përsërit gabimet dhe mos organizohen në platforma online në respekt të gabo në atë masë që të devijosh nga e drejta” (Anëtare e masave Anti-Covid. fokus grupit nr. 2). 2.Media duhet t’i kushtojë më shumë hapësirë “Avantazh i hipervigjilencës për mendimin tim, është që ne televizive ngjarjeve dhe situatave konfliktuale mund të marrim një informacion për fëmijën, nëse ai është dhe problematike në lidhje me figurën e prindit. duke u bulluar në mjedisin jashtë, pra nëse kemi një Zhvillimi i seancave konsultative ndikon në vigjilencë të shtuar ndaj fëmijëve tanë, ne mund ta rritjen e aftësisë komunikative për mënyrën se si kuptojmë këtë gjë. Normalia dhe anormalia është e ndarë ata duhet t’i qasen fëmijëve të tyre. me një fije aq të padukshme sa ti nuk kupton dot që je në 3.Prindërit rekomandohen që të jenë më aktiv në normalitet apo në anormalitet. Dhe pikërisht kjo është ajo lexim dhe në dëgjimin e përvojave të të tjerëve. pjesa që duhet të mendojmë sa është masa për të qënë Të jenë pjesëmarrës në seancat e trajnimeve vigjilentë dhe të kuptuarit të mesit të artë është si thembra prindërore. e Akilit, pra është një mrekulli që prindi të arrijë të kuptojë masën. Ndërsa në këndvështrimin tjetër, hipervigjilenca i bën fëmijët jo të realizuar, jo vetvetja, kanë ato problemet e tyre në qasjen ndaj fëmijëve të tjerë. Ndërsa për prindërit hipervigjilenca shkon deri në ankth, depresion dhe përfundon në paranojë pastaj. Dhe kjo futet në probleme të shëndetit mendor që duhet trajtuar. Iu ikën gjumi, janë gjithë kohës të shqetësuar, kanë një lloj aritmie, kanë mungesë të frymëmarrjes duke qënë tërë kohës në ankth e panik. Në periudhën e karantinës patëm atë Linjën e Gjelbër, ku patëm shumë prindër që kërkonin ndihmë psikologjike pikërisht për këtë arsye, sepse pyesnin çfarë do iu ndodhte fëmijëve tanë, do na sëmuren, do na vdesin, si do e përballojmë gjithë këtë situatë” (Anëtare e fokus grupit nr. 1). III. Renditja e përfundimeve të studimit. BIBLIOGRAFIA Giddens,A. (2004). Sociologjia. Tiranë: 1.Mosha është një faktor biologjik që ndikon në Botimet Çabej. rritjen e kurbës së hipervigjilencës prindërore. Tahsini, I. & Duci, V. & Voko, K. (2014). Prindër të rinj në moshë kanë një vigjilencë të Roli i institucioneve dhe i mësuesve për shtuar ndaj kujdesit të fëmijëve. të krijuar partneritet në mbështetje të 2.Hipervigjilenca prindërore ndikon në rritjen e prindërve në zhvillimin tërësor të bullizimit të këtyre fëmijëve nga mjedisi i jashtëm. fëmijëve. Save the children. Ata janë subjekte të presioneve psikologjike të Tushi, G. (2017). Edukimi në familje dhe jashtme për shkak se janë të varësuar nga vëmëndja në shkollë. Tiranë: Botimet Toena. dhe kujdesi i tepruar prindëror. 3.Hipervigjilenca është vetëm një hap larg ndaj paranojës ku prindi manifeston simptoma të ankthit, stresit post – traumatik dhe pasiguri të shumta gjatë fazave të rritjes së fëmijës. 4.Hipervigjilenca ka një avantazh që i referohet 29 gjenerimit të informacionit të saktë mbi gjëndjen aktuale të fëmijës. 5.Hipervigjilenca ka një disavantazh që krijon paaftësi të fëmijës për të qënë i lirë, i pavarur në socializim.

Shërbime Freelance Mentorim & Asistencë në punime akademike/shkencore Content writing Formate për axhenda/ditare Materiale për rrjetet sociale ; post, reel, IGTV etj Video montazh Postera për korniza dekorative Ftesa për evente Desing për revista Kopertina libri etj Na gjeni në: 30 ren.freelance_services Ren Freelance Services

NUP UNË JAMLAI ONJËS SOC Për t'u bërë pjesë e revistës si dhe për të mbështetur iniciativën tonë duke reklamuar punën/ biznesin tuaj na kontaktoni në adresën [email protected]