สารเคมีในงานอาชีพ

สารเคมใี นงานอาชพี ผู้สอน อ.สกุ าญจนา อน้ บางใบ

จุดประสงค์ 1. อธิบายสแี ละกลิ่นได้ 2. อธบิ ายหลักการของสารที่ใช้ทาความสะอาดได้ 3. อธบิ ายความปลอดภัยในการใชส้ ารเคมไี ด้ 4. อธบิ ายการนาสารปรุงแตง่ อาหารและสารท่ใี ช้ทาความสะอาด ประยุกตใ์ ชใ้ นงานอาชีพได้ 5. มีเจตคติท่ีดีในการเรยี น เรื่อง สารเคมีในงานอาชพี และรักษค์ า่ ยนยิ ม หลัก 12 ประการของไทย

สารเคมีใน สแี ละกล่นิ งานอาชีพ สารทีใช้ทาความสะอาด ความปลอดภยั ในการใชส้ ารเคมี

สี สี เป็นสารท่ีใช้เพื่อให้เกิดสีสนั หรือความสวยงามในชิน้ งาน อาหาร หรือ วสั ดตุ า่ งๆ แบง่ ออกเปน็ 2 ชนดิ คอื สีธรรมชาติ สสี ังเคราะห์ ผลิตจากพชื หรือ สตั ว์ มี สีที่สงั เคราะห์จากสารเคมีตา่ งๆ ความปลอดภยั สงู







สสี งั เคราะห์ สีเขียว ได้แก่ ฟาสต์กรีน เอฟซีเอฟ สีนา้ เงิน ได้แก่ อินโดโกคาร์มีน บริเลยี นบลู สแี ดง ได้แก่ ปองโซ 4 อาร์ คาโบอีซีน สีเหลือง ได้แก่ ตาร์ตาซีน ไรดบฟลาวิน

สีสงั เคราะห์ สีย้อมผ้าหรือสีย้อมกระดาษบางชนิด เป็นสสี งั เคราะห์ที่อาจมีโลหะบางชนิด เช่น โครเมียม ปรอท แคดเมียม ตะกวั่ สารหนู ถ้านาไปใสใ่ นอาหารอาจทาให้เกิดความผิดปกติ ของระบบประสาทและระบบทางเดนิ อาหาร

การเลอื กใช้สสี งั เคราะห์ 1. ชื่อสามญั ของสี 2. เลขทะเบยี น อย. 3. ชื่อ และท่ีต้ังของสถานท่ีผลิต 4. ปริมาณสุทธเิ ป็นระบบเมตริก 5. ถา้ เปน็ ชนิดผงจะมวี ธิ ใี ช้กากบั

ประเภทของสี สี ที่ใช้ในงานศิลปกรรมมีหลายประเภท เช่น สนี า้ (Water colour) สีท่ีทาจากหิน ดิน ยางไม้ หรือ วสั ดธุ รรมชาตอิ ่ืนๆ มาผสมกนั สามารถละลายนา้ ได้ ตอ่ มา วิทยาการก้าวหน้า จงึ นาสมี าผสม ด้วยสารเคมีเพม่ิ เตมิ เข้าไป มีการทา บรรจหุ ลอด กลอ่ ง หรือขวด

สีนา้ (Water colour) ประเภทของสี สที ีใ่ ช้มีเน้อื สีไมห่ นาแนน่ แสงทส่ี อ่ ง ลงไปสามารถสะทอ้ นกลบั ออกมา ผา่ นสีบนผิวหน้าของกระดาษ ทาให้ เกิดความสว่าง สดใส และ เบา จึงเรียกวา่ สนี า้ โปรง่ แสง

สนี ้ามนั (oil colous) ประเภทของสี สนี า้ มนั เป็นสีที่เกดิ จากผงเนอ้ื สี ธรรมชาติผสมกับน้ามนั ลนิ สดี ที่ทาจาก เมลด็ ต้นแฟลกซ์ ทน่ี ามาทาผา้ ลนิ ิน เมล็ด ตน้ แฟลกซ์มคี ุณสมบัตใิ นการละลายหมึก และสี บางครัง้ ใช้ใช้เนอ้ื สีผสมกบั น้ามันจาก ดอกคาฝอยหรอื ตน้ แสด หรอื น้ามันจาก ดอกพอปปี้ สีน้ามนั ท่ีทาเปน็ หลอด งา่ ยต่อการ จัดเกบ็ และสะดวกใชง้ าน โดยใช้ผงเนอื้ สีมา บดให้เขา้ กบั นา้ มนั ลินสดี

สฝี ุ่น (Tempera) ประเภทของสี สฝี ่นุ เป็นสธี รรมชาติท่ไี ด้จากแร่ หนิ โลหะ พืช หรอื บางส่วนของสตั วน์ ามาทา เป็นผง ซ่งึ แต่เดิมใช้เขียนภาพจิตรกรรมฝา ผนัง เทคนิคการวาดภาพสฝี ุ่น นามาผสม นา้ กาว เชน่ ยางมะขวิด ยางมะเดอ่ื ยาง กระถ่ิน หรือกาวเมด็ มะขาม บางคร้งั ใช้กาว จากสตั ว์ เช่น หนังวัว หนังควาย โดยนามา ผสมใหเ้ ข้าเนื้อ ในอัตราสว่ น 1 : 11 (กาว : นา้ ) จากนนั้ จึงนาไปวาดต่อไป

สีฝ่นุ (Tempera) ประเภทของสี การระบายสฝี ุ่น เมือ่ ยงั เปียกสจี ะสดใส เมอ่ื แหง้ จะมสี ีหม่นลง เมอื่ ระบายทับ หลายๆ ครง้ั สใี นการระบายครง้ั แรงจะ ปรากฏขึ้นมาทาให้ความเข้มและความสดใส นอ้ ยลง

สอี ะคริลกิ (Acrylic) ประเภทของสี ทาจากยางไมส้ ังเคราะหผ์ สมกบั ผงสี มีคุณสมบตั ิในการดูแลรักษาภาพผลงาน ไม้ให้เปล่ยี นแปลงถึงแม้จะเก็บไว้เป็น เวลานาน สีอะครลิ คิ จะแหง้ เรว็ และ คณุ ภาพสีจะไมเ่ ปลย่ี นแปลงแม้แสง ของหลอดไฟสอ่ งกระทบก็ไมเ่ หลือง เหมือนกับสีชนิดอ่ืน

สีชอลก์ ประเภทของสี ทา้ จากผงสผี สมกับชอลก์ หรอื ดนิ แลว้ หลอ่ เป็นแทง่ แบง่ เป็น 4 ประเภท 1. สชี อลก์ แบบนุ่ม 2. สชี อล์กแบบแขง็ 3. สชี อล์กแบบแทง่ ดินสอ 4. สชี อลก์ น้ามัน

กลน่ิ ประเภทของกลิ่น กลน่ิ เป็นสารใสเ่ พ่ือใหม้ กี ลน่ิ แบ่งออกเป็น 2 ชนิด ดังนี้ 1. กล่ินธรรมชาติ เปน็ กล่ินท่ไี ด้จากธรรมชาตทิ ง้ั พืชและสัตว์ เช่น กลิ่นใบเตย กลน่ิ นา้ มัน กลน่ิ ดอกมะลิ เปน็ ตน้ 2. กลนิ่ สังเคราะห์ เปน็ กลิ่นจากสารเคมีต่างๆ เช่น กรดอินทรีย์ + แอลกฮอล์ กรดซัลฟิวริก เอสเทอร์ + นา้ (กลิ่นสัง่ เคราะห์) กรดซาลซิ ลิ กิ + เมทานอล ความร้อน เมทลิ ซาลิซเิ ลต (กล่นิ นา้ มันระกา) กรดซัลฟิวรกิ ความรอ้ น

กลิน่ ของสารเคมี ประเภทของกล่นิ ทินเนอร์ เปน็ ของเหลวไม่มสี ี ระเหยงา่ ย มกี ลนิ่ ฉุน และจัด เปน็ สารละเหยทีม่ ฤี ทธิ์กดระบบประสาท เปน็ สาร เคมีที่ใชเ้ คลอื บเงา ลา้ งเล็บ มสี ่วนประกอบ คโี ต 18 % แอลกอฮอล์ 8 % เอสเทอร์ 3 % สารไฮโดรคารบ์ อน 71 %

กลิ่นของสารเคมี ประเภทของกลนิ่ กรดซลั ฟิวริก เรียกวา่ กรดกามะถนั หรอื ไฮโดรเจน ซลั เฟต เปน็ สารละลายท่มี ฤี ทธเ์ิ ปน็ กรด ไมม่ ี สี มีกลิ่นฉุน เมือ่ ละลายน้าจะทาให้นา้ มี สภาพเปน็ กรด เมือ่ สมั ผสั โลหะจะทาให้เกดิ แกส๊ นิยมใช้ในภาคอตุ สาหกรรม

กลิ่นของสารเคมี ประเภทของกลิ่น กรดเกลือ หรือกรดไฮโดรคลอรกิ เป็นของเหลวไมม่ ีสี หรอื มีสีเหลืองออกใส มีค่าความเข้มข้น ตา่ งๆ มไี อระเหย กล่ินฉุน ไอเปน็ กรดมีพิษ ทางเดนิ หายใจ ไม่มสี ารไวไฟ ใช้ใน อุตสาหกรรมสี ชบุ โลหะ สารฟอกหนงั ฟอก สี เป็นส่วนผสมของผลติ ภัณฑท์ าความ สะอาด เมอ่ื ทาปฎิกริยากับโลหะจะเกดิ ควัน ทีเ่ ปน็ พษิ

กล่นิ ของสารเคมี ประเภทของกลิ่น โซดาไฟ หรือโซเดยี มไฮดรอกไซด์ เป็นของแขง็ สีขาว หรืออาจอยใู่ นรปู ของเหลว เป็นสารละลายที่ มฤี ทธ์ิเป็นด่างแก่ ใชใ้ นอุตสาหกรรมผลติ สบู่ ขจัดคราบสกปรกและสง่ิ อุดตันในทอ่ ระบายน้า ใช้ปรบั สภาพน้าท่ีเป็นกรดให้ เปน็ ด่าง

สารเคมีในชีวติ ประจ้าวนั ในชีวิตประจาวนั เราจะตอ้ งเกีย่ วข้องกับสาร หลายชนดิ ซึง่ มีลักษณะแตกตา่ งกัน สารที่ใช้ใน ชีวิตประจาวนั จะมีสารเคมเี ป็นองคป์ ระกอบ ซึ่ง สามารถจาแนกเป็นสารสังเคราะห์และสาร ธรรมชาติ เช่น สารปรุงรสอาหาร สารแตง่ สีอาหาร สารทาความสะอาด สารกาจัดแมลงและสารกาจดั ศัตรูพืช เป็นตน้ ในการจาแนกสารเคมเี ป็นพวกๆ น้ันเราใชว้ ตั ถุประสงค์ในการใชเ้ ปน็ เกณฑก์ ารจาแนก ดงั รายละเอยี ดต่อไปน้ี

สารเคมใี นชีวติ ประจ้าวนั 1. สารปรงุ แตง่ อาหาร สารปรงุ รสอาหารใช้ใส่ในอาหารเพ่ือทาให้ อาหารมรี สดีขึน้ เชน่ น้าตาล นา้ ปลา น้าสม้ สายชู นา้ มะนาว ซอสมะเขือเทศ และ ใหร้ สชาตติ ่างๆ สารปรุงแต่งอาหาร แบง่ เปน็ 2 ประเภท 1. ได้จากการสังเคราะห์ เช่น นา้ สม้ สายชู นา้ ปลา ซอี วิ๊ ซอสมะเขือเทศ เปน็ ต้น 2. ไดจ้ ากธรรมชาติ เช่น เกลือ น้ามะนาว น้ามะขามเปยี ก อัญชนั เปน็ ต้น

สารเคมใี นชีวติ ประจ้าวนั 2. เคร่ืองด่มื สงิ่ ที่มนษุ ย์จดั เตรียมสาหรับดื่ม และมกั จะมี นา้ เป็นสว่ นประกอบหลกั บาง ประเภทได้คณุ คา่ ทางโภชนาการ บางประเภท ด่ืมแล้วไปกระต้นุ ระบบประสาท และบาง ประเภทด่ืมเพอ่ื ดบั กระหาย แบง่ ออกเป็น 7 ประเภท ได้แก่ นา้ ดมื่ สะอาด นา้ ผลไม้ นม นา้ อดั ลม เคร่ืองดื่มบารุงกาลงั ชาและกาแฟ และเครื่องด่ืมแอลกอฮอล์

สารเคมใี นชวี ิตประจ้าวัน 3. สารทาความสะอาด หมายถงึ คณุ สมบตั ิในการกาจดั ความ สกปรกตา่ งๆ ตลอดจนฆา่ เชือ้ โรค แบง่ ตามการเกิด ได้ 2 ประเภท คือ 1) ไดจ้ ากการสังเคราะห์ เช่น นา้ ยา ล้างจาน สบู่กอ้ น สบู่เหลว แชมพสู ระผม ผงซักฟอกสารทาความสะอาดพื้นเป็นต้น 2) ได้จากธรรมชาติ เช่น น้ามะกรูด มะขามเปียก เกลอื เป็นตน้

สารเคมีในชวี ติ ประจา้ วัน 3. สารทาความสะอาด แบง่ ตามวตั ถปุ ระสงค์ในการใช้งานเป็น เกณฑ์ แบง่ ออกได้เป็น 4 ประเภท 1) สารประเภทท้าความสะอาดรา่ งกาย ได้แก่ สบู่ แชมพสู ระผม เป็นต้น 2) สารประเภทท้าความสะอาดเสอื้ ผา้ ได้แก่ สารซกั ฟอกชนดิ ตา่ งๆ 3) สารประเภททา้ ความสะอาดภาชนะ ไดแ้ ก่ นา้ ยาล้างจาน เป็นต้น 4) สารประเภททา้ ความสะอาดห้องนา้ ไดแ้ ก่ สารทาความสะอาดหอ้ งนา้ ท้ังชนดิ ผงและ ชนดิ เหลว

สารเคมใี นชวี ติ ประจ้าวนั 3. สารท้าความสะอาด สารทาความสะอาด เช่น สบู่ แชมพสู ระผม สารล้างจาน สารทาความสะอาดหอ้ งนา้ สารซักฟอก บางชนดิ มสี มบัติเป็นกรด บางชนิดสมาสี รมทบาตั คเิ วปา็นมเบสสะซอึ่งาทดดหส้อองบนไา้ดแด้ ล้วะยเคร่ืองสขุ ภณั ฑ์บางชนดิ มีสมบตั ิเป็นกรด กระดาษลติ มัส สารทาความสะอาดห้องนา้ และเครอ่ื งสขุ ภัณฑ์ บางชนิดมสี มบตั ิเป็นกรด

สารเคมใี นชวี ิตประจา้ วัน 4. สารกา้ จัดแมลง และสารกา้ จดั ศตั รพู ชื สารเคมที ผ่ี ลติ ขึน้ เพ่อื ใช้ปอ้ งกนั การกาจดั และ ควบคมุ แมลงตา่ งๆ ไม่ใหม้ ารบกวน มีทัง้ ชนิดผง ชนดิ เมด็ และชนดิ นา้ แบง่ เปน็ 2 ประเภท 1. ได้จากการสังเคราะห์ เช่น สารฆา่ ยสุงารสทาารกคาวจาดัมแสมะลองาดเปหน็ ้อตง้นนา้ และเครื่องสขุ ภณั ฑ์บางชนดิ มีสมบตั ิเป็นกรด 2. ไดจ้ ากธรรมชาติ เชน่ เปลือก มะนาว เปลือกมะกรดู เปลอื กส้ม เปน็ ต้น

สารเคมีในชวี ิตประจา้ วัน 5.เครื่องสา้ อาง ผลติ ภณั ฑ์ทีใ่ ช้ทา ถู นวด โรย พน่ หยอด ใส่ อบรา่ งกาย เพอ่ื ใช้ทาความ สะอาดเพื่อใหเ้ กิดความสดชื่น ความสวยงาม และเพ่มิ ความมนั่ ใจ แบ่งเป็น 5 ประเภท 1 ) สาหรับผม เช่น แชมพู ครีมนวด เจลแต่งผม ฯลฯ แ2ละ) โสลาชห่ันสรทาับารรผทา่ วิงากยคาายวทาเาชมเล่นส็บสะนบอาู้่าคยดรามีดหบั้องนา้ และเคร่ืองสขุ ภณั ฑ์บางชนิดมีสมบตั เิ ป็ นกรด กลิน่ ตวั แป้งโรยตัว ฯลฯ 3 ) สาหรับใบหน้า เช่น ครีม โฟมลา้ งหน้า แปง้ ผดั หนา้ ลปิ สตกิ ดินสอเขยี นค้ิวและ ดนิ สอเขยี นขอบตา 4 ) น้าหอม 5 ) เบด็ เตล็ด เช่น ครมี โกนหนวด ผ้าอนามยั ยาสีฟัน ฯลฯ

ความปลอดภัยในการใช้สารเคมี พิษและอนั ตรายท่ีเกิดจากการใช้สารเคมี สารพิษเขา้ สู่รา่ งกายได้ 3 ทาง คอื 1. ทางเดินอาหาร 2. ทางการหายใจ 3. ทสางาผรวิทหานคังวามสะอาดห้องนา้ และเครื่องสขุ ภณั ฑ์บางชนิดมีสมบตั เิ ป็นกรด หลกั การเลือกใช้สารทว่ั ไป 1. ศกึ ษาสมบัติ วิธกี ารใช้ และการเก็บรักษา 2. ใชต้ ามคาแนะนาในฉลากอย่างเคร่งครดั 3. ต้องคานึงถึงผลกระทบ 4. ควรเลอื กใชส้ ารทไ่ี ดร้ บั การรับรองคุณภาพ

ความปลอดภยั ในการใช้สารเคมี มอก. ยอ่ มาจาก มาตรฐานการผลติ อุตสาหกรรมเป็นขอ้ กาหนด ท่สี านกั งานมาตรฐานผลิตภณั ฑ์อุสาหกรรม ได้กาหนดขนึ้ เพือ่ เปน็ แนวทางแก่ผ้ผู ลติ สินคา้ เพื่อใหส้ ินคา้ มคี ุณภาพ เหมาะสมกับ การใชง้ าน (สีแดง บงั คับใช้) สารทาความสะอาดเคหร้อ่ืองงหนมา้ าแยลทะ่วั ไเปครเื่ปอน็งสเคขุ รภอ่ื งณั หมฑา์บยทา่ีแงสชดนงดิบนมผีสลมิตบภัณตั เิฑปอ์ ็ นตุ กสารหดกรรม ไม่บงั คบั ผูผ้ ลติ สามารถยนื่ ขอใบอนุญาต แสดงเครื่องหมายมาตรฐาน ไดด้ ้วยความสมคั รใจ เชน่ ผลิตภณั ฑอ์ าหาร วสั ดุสานักงาน การดาเนนิ งานดา้ นการคมุ้ ครองผู้บริโภค ปกปอ้ งและคุ้มครองสุขภาพ ประชาชนจากการบริโภคผลติ ภณั ฑ์สุขภาพ (ซึ่งผลติ ภัณฑ์สุขภาพ สว่ นใหญ่ มักจะหมายถึง อาหาร ยา เวชภณั ฑ์ และเคร่อื งสาอางค์) โดยผลติ ภัณฑ์ สขุ ภาพเหลา่ น้ันตอ้ งมคี ุณภาพมาตรฐานและ ปลอดภัย

ความปลอดภัยในการใชส้ ารเคมี สารทาความสะอาดห้องนา้ และเครื่องสขุ ภณั ฑ์บางชนดิ มีสมบตั เิ ป็นกรด

จบหน่วยการเรยี นรู้ท่ี 3สารทาความสะอาดห้องนา้ และเคร่ืองสขุ ภณั ฑ์บางชนดิ มีสมบตั เิ ป็นกรด