การวางแผนดูแลสุขภาพครอบครัว

หน่วยที่ 2 การวางแผนพฒั นา สขุ ภาพ ครพู นั ธรกั ษ ์ ลำดวนหอม

แนวคิด ทกุ คนจำเป็นต้องตระหนักถึงควำมสำคญั ในกำรดแู ลสุขภำพ ของตนเองในทุกมิติ คือ มิติทำงกำย มิติทำงจิตใจ มิติทำงสงั คม และมิติทำงปัญญำ โดยมีกำรวำงแผนพฒั นำสุขภำพของตนเอง และปฏิบตั ิตำมแผนในทุกมิติอย่ำงสมำ่ เสมอ จะนำไปสู่กำรมี สขุ ภำพท่ีดีทงั้ ในระดบั บคุ คล ครอบครวั และชมุ ชนต่อไป

การวางแผนดแู ลสขุ ภาพของตนเองและครอบครัว คณุ คา่ ของการวางแผนดแู ลสุขภาพของตนเองและครอบครัว • การวางแผนดูแลสขุ ภาพของตนเองและครอบครวั เปน็ เรื่องท่มี คี ุณค่า เพราะนอกจากจะกระตุน้ ใหต้ นเองและบุคคลในครอบครัว ใส่ใจในการดแู ลสุขภาพแลว้ ยังส่งผลดตี อ่ ตนเองและครอบครัว ดังน้ี ๑ สรา้ งเสริมสขุ ภาพทง้ั กายและจิตใจของตนเองและครอบครวั ๒ ทาใหม้ คี ณุ ภาพชีวติ ทด่ี ขี น้ึ ๓ สรา้ งสัมพันธภาพอันดีภายในครอบครวั ทาให้เกิดความอบอุ่นในครอบครวั ได้ ๔ กาหนดหรอื เลอื กรปู แบบการดๆเนนิ ชีวติ ของตนเองและบคุ คลในครอบครัวได้อย่างเหมาะสม ๕ กาหนดชว่ งเวลาในการดแู ลสุขภาพไดอ้ ยา่ งเหมาะสม ๖ เป็นการเฝ้าระวงั สขุ ภาพของตนเองและสมาชิกในครอบครัวไม่ใหเ้ จ็บปว่ ย ๗ ชว่ ยในการวางแผนคา่ ใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลในกรณีเจ็บป่วย

ขัน้ ตอนในการวางแผนดูแลสุขภาพของตนเองและครอบครัว สามารถแยกได้ ๓ ข้ันตอน ข้นั ท่ี ๑ การประเมนิ สภาวะสขุ ภาพของตนเองและครอบครวั มี ๒ วิธี การประเมนิ ด้วยตนเอง • เป็นการประเมนิ สภาวะสขุ ภาพของตนเองทัง้ ในดา้ นร่างกาย จิตใจ สังคม และสติปัญญา สังเกต สขุ ภาพของตนเองและสมาชกิ ภายในครอบครวั ไดว้ ่า มีสภาพอว้ น ผอม แขง็ แรงสมบูรณ์ ปราศจาก โรคภยั ไข้เจ็บ มีสุขภาพจิตทด่ี ีหรอื ไม่ สามารถดาเนนิ ชวี ิตอยา่ งมีสติสัมปชญั ญะ และอยใู่ นสังคมได้ อย่างมคี วามสขุ มากน้อยเพียงใด การประเมินโดยบุคลากรสาธารณสขุ หรอื แพทย์ • การประเมนิ สขุ ภาพดว้ ยตนเองในบางด้านอาจไม่ละเอยี ดและครอบคลมุ มากนัก จาเปน็ ต้องมี ผ้เู ชี่ยวชาญหรอื ผู้ชานาญการในวงการสาธารณสุขหรือแพทย์เขา้ มามีส่วนร่วมด้วยเพอื่ ความถูกตอ้ ง และชัดเจน

สง่ิ ทีจ่ าเปน็ ที่สดุ ในการดแู ลสขุ ภาพ กค็ อื ควรไปพบแพทยเ์ พื่อตรวจสุขภาพประจาปี ปลี ะ ๑-๒ ครง้ั โดยจะได้รับบริการทาง การแพทย์ ดงั น้ี • รายละเอียดทัว่ ๆ ไป เกย่ี วกบั ประวตั ิส่วนบุคคล ประวัติครอบครัว โดยสังเขป ประวัตกิ ารพฒั นาการ ประวัตกิ ารเจบ็ ปว่ ย การดแู ล รักษาจากอดตี ถงึ ปจั จุบนั • ตรวจสอบสภาพรา่ งกาย โดยการฟงั คลา การเคาะ การสงั เกต เพอ่ื ค้นหาความผดิ ปกติ • ตรวจในหอ้ งปฏบิ ัตกิ าร เช่น การตรวจเลือด ตรวจคลื่นหัวใจ ตรวจปสั สาวะ ตรวจอุจจาระ และอ่นื ๆ

ขน้ ท่ี ๒ การวเิ คราะหข์ ้อมลู ทไ่ี ดจ้ ากการประเมนิ • เป็นข้ันตอนเพ่ือสรา้ งความเขา้ ใจ และตระหนกั ถงึ สภาวะและปญั หาสขุ ภาพของตนเอง โดยกระบวนการน้จี ะเริ่มตน้ ต้งั แตก่ าร เปรียบเทียบสภาวะสขุ ภาพทีป่ ระเมนิ ได้ กับเกณฑ์มาตรฐานท่ีควรจะเป็น เมอ่ื วิเคราะห์ไดแ้ ลว้ ก็สามารถนาไปวางแผนเพ่ือ แก้ไขปญั หาไดอ้ ยา่ งเหมาะสมต่อไป ขัน้ ที่ ๓ การวางแผนหรือกาหนดวิธีการเพื่อแกป้ ัญหาท่พี บหรอื ปรากฏ • เป็นข้นั ตอนของการออกแบบกิจกรรมเพอ่ื แก้ไขปัญหาสขุ ภาพหรือสาเหตขุ องปญั หาสุขภาพทพี่ บ โดยจะตอ้ งมกี ารวางแผนท่ี ชัดเจน และเปน็ ระบบ เช่น อาจสร้างตารางการดูแลสุขภาพของตนเองในระยะเวลา ๑ เดือน การวางแผนน้ี เราเป็นผู้ วางแผนและดาเนนิ การด้วยตนเอง หรืออาจเกิดจากการท่ีสมาชิกในครอบครวั ช่วยกนั วางแผนในการดูแลสุขภาพให้กบั สมาชกิ ในครอบครวั ของตนเอง

การวางแผนดแู ลสุขภาพโดยใช้ปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียง • หลกั ของเศรษฐกิจพอเพียง คือ ความพอประมาณ ความมเี หตุผล และการมีภมู คิ มุ้ กนั ในตัวท่ีดี ท้งั น้จี ะตอ้ งอยู่บนพืน้ ฐานของความรู้ ควบคไู่ ปกบั คุณธรรม ฉะนน้ั สุขภาพที่พอเพยี ง หมายถงึ การกระทาอะไรแต่พอดี กินพอดี อย่พู อดี ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพียงกับการดูแลสขุ ภาพ พอประมาณ • รักษาสุขภาพตามฐานะของตนเองที่เรยี บงา่ ย ไมเ่ บยี ดเบยี นหรอื ทาความเดือดร้อนผอู้ ่นื มีเหตุผล • รวู้ ่าดแู ลรักษาสขุ ภาพเพราะอะไร เชน่ เพราะต้องการให้ร่างกายแข็งแรง มอี ายุยนื ยาว ความรูค้ วบคู่คณุ ธรรม • ใชค้ วามรใู้ นทางท่ีถูกต้อง ไมเ่ อาเปรยี บผอู้ ่นื เช่น ผลิตอาหารทม่ี ีคณุ ภาพ สะอาดปลอดภยั ใหก้ ับผูบ้ รโิ ภค มีภมู คิ ุ้มกนั ในตัวที่ดี • อาทิ การรบั ประทานอาหารทปี่ ลอดภัย ออกกาลังกายอย่างเหมาะสมกบั เพศและวัย

งานสาธารณสขุ มูลฐานกบั การดูแลสขุ ภาพของตนเองและครอบครัว ลกั ษณะงานสาธารณสุขมลู ฐาน • งานสาธารณสขุ มูลฐาน มีความสอดคลอ้ งกบั ชีวิตความเป็นอย่ขู องคนไทยในเรือ่ งของสุขภาพอนามัย ชว่ ยส่งเสริมความเขา้ ใจของ ผู้คนในทอ้ งถ่ิน และยงั เปน็ การลงทุนทีไ่ ม่สงู มคี วามพอเพียงและเหมาะสมกบั ชุมชนในสงั คมไทยเปน็ อย่างยง่ิ ปจั จบุ ันงาน สาธารณสขุ มลู ฐานจะครอบคลุมการดาเนนิ งาน ดงั น้ี ๑. งานโภชนาการ ๘. การสร้างเสรมิ ภูมิคุ้มกนั โรค ๒. งานสขุ ศกึ ษา ๙. การส่งเสริมสุขภาพฟัน ๓. การรกั ษาพยาบาลทีจ่ าเปน็ เบื้องตน้ ๑๐. การส่งเสริมสขุ ภาพจติ ๔. การจัดหายาทีจ่ าเป็น ๑๑. การรกั ษาอนามัยสง่ิ แวดล้อม ๕. การสขุ าภบิ าลและจดั หาน้าสะอาด ๑๒. คุม้ ครองผบู้ ริโภค ๖. อนามยั แมแ่ ละเด็กและการวางแผนครอบครวั ๑๓. การป้องกนั ควบคุมอุบตั เิ หตุ อบุ ตั ิภยั และโรคไมต่ ิดตอ่ ๗. งานควบคุมปอ้ งกนั โรคตดิ ต่อในทอ้ งถน่ิ ๑๔. การควบคมุ ปอ้ งกันการแพร่ระบาดของโรคเอดส์

แนวทางในการดาเนนิ งานสาธารณสุขมูลฐาน • การดาเนนิ งานสาธารณสุขมูลฐานในปจั จุบันใช้วิธกี ารคัดเลอื กบุคคลในชมุ ชน ท่มี ีความรกั ความรู้ ความเขา้ ใจ เกี่ยวกับการปฐม พยาบาล เข้ามาเป็นอาสาสมคั รสาธารณสุข ในกรงุ เทพมหานคร เรยี กว่า อสส. (อาสาสมัครสาธารณสขุ ) สว่ นในชนบทหรอื ต่างจงั หวัด เรียกว่า อสม. (อาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจาหมบู่ ้าน) บุคคลเหลา่ นไ้ี ด้รับการอบรม ด้านสาธารณสขุ มูลฐานที่ถกู ต้อง เพือ่ ดูแลช่วยเหลือประชาชนในชุมชน มี ๒ ลกั ษณะ คือ การดแู ลผ้ไู ม่เจ็บปว่ ย • คือการทากจิ กรรมรว่ มกนั เชน่ การใหค้ วามรดู้ า้ นสขุ ภาพต่างๆ การร่วมกันทากจิ กรรมในชมุ ชน การประชาสมั พนั ธด์ า้ นตา่ งๆ เก่ียวกับเร่ืองสขุ ภาพออนามัยในชุมชนและท่วั ๆ ไป เพ่ือเปน็ การผสมผสานความรู้ร่วมกนั ของคนในชมุ ชนใหร้ ว่ มกันดูแลสขุ ภาพเพ่ือ การมสี ุขภาพดีถ้วนหน้า ดังนี้ ๑ เปน็ ผู้ปฏบิ ตั ติ นใหม้ สี ขุ ภาพดี เชน่ การออกกาลังกาย กินอาหารท่มี ีประโยชน์ มีภาวะโภชนาการทด่ี ี รกั ษา ความสะอาดของรา่ งกายและท่อี ยู่อาศัยอย่างสม่าเสมอ หลกี เลยี่ งสารเสพติดทุกชนิด ๒ เป็นผรู้ บั บริการ เชน่ การพาบตุ รหลานไปรบั การฉดี วัคซนี ป้องกันโรคตามช่วงวัย การเข้าร่วมกจิ กรรมหรอื โครงการตา่ งๆ เช่น โครงการกฬี าชุมชนสมั พันธ์ โครงการออกกาลังกาย เปน็ ต้น

การดแู ลผูไ้ ม่เจ็บป่วย • เป็นกิจกรรมทีก่ ระทารว่ มกนั ของเจา้ หน้าที่สาธารณสุขอาสาสมัคร เพ่อื บรกิ ารให้กับประชาชนในชมุ ชนต่างๆ เช่น การฉีดวัคซนี การพน่ ยากันยงุ การฟ้นื ฟูสมรรถภาพคนปว่ ย การส่งเสรมิ สขุ ภาพและการป้องกันโรค เพื่อใหด้ ารงชีวติ อยใู่ นสงั คมได้ตามอัตภาพ โดยมีวัตถปุ ระสงค์ ดงั นี้ ๒ เพื่อศึกษาขอ้ มลู ผูป้ ว่ ย ครอบครัวสภาพแวดลอ้ ม สาหรับนามาใชใ้ นการประเมินปญั หาและผลกระทบ ๒ เพ่อื สนับสนนุ ครอบครัวให้รจู้ กั การวางแผนการชว่ ยเหลอื และประเมินผลในการชว่ ยเหลอื ผูป้ ่วยให้ กลับคืนสกู่ ารมสี ขุ ภาพดี ๓ เพื่อการบรกิ ารสขุ ภาพแบบผสมผสาน ครอบคลมุ ดา้ นสง่ เสรมิ รกั ษาพยาบาลปอ้ งกันโรค และการฟ้นื ฟู สมรรถภาพ ๔ เพื่อใหก้ ารดูแลผปู้ ่วยเปน็ ไปอยา่ งตอ่ เนอื่ ง และมปี ระสทิ ธภิ าพ ๕ เพื่อเป็นการเช่อื มความสัมพนั ธ์ท่ีดขี องสาธารณสุขกับผู้ป่วยและครอบครัวให้ใกล้ชดิ ย่ิงข้นึ

ข้อมลู ข่าวสารและแหลง่ การเรยี นรทู้ างสขุ ภาพ ความหมายของข้อมูลและข้อมูลข่าวสาร • ขอ้ มลู (Data) หมายถึง ข้อเทจ็ จริงที่มอี ยู่ หรือไดม้ าจากเหตุการณ์ทเี่ กิดขนึ้ โดยไมไ่ ด้จดั การ เปลีย่ นแปลงใดๆ อาจจะเปน็ เคร่ืองหมาย ตัวเลข หรือสัญลกั ษณใ์ ดๆ กไ็ ด้ • ข้อมลู ขา่ วสาร (Information) หรอื อาจเรยี กว่า ขา่ วสาร หมายถงึ ขอ้ มลู ทีผ่ า่ นกระบวนการ วิเคราะหห์ รอื จัดการดว้ ยวิธีการใดวธิ ีการหนงึ่ ใหอ้ ยู่ในรปู แบบที่สามารถนาไปใช้ประโยชน์ในการ ตดั สินใจได้

ความสาคัญของขอ้ มลู ข่าวสารทางสุขภาพ • ปัจจุบนั ข้อมลู ข่าวสารเขา้ มามบี ทบาทในการดาเนนิ ชวี ติ อยา่ งมาก ประกอบกบั ความเจรญิ ก้าวหนา้ ทางเทคโนโลยที มี่ ากขน้ึ ทาให้ ขอ้ มลู ข่าวสารท่ีเกยี่ วข้องกับสุขภาพมกี ารเผยแพร่อย่างรวดเร็วและมอี ิทธพิ ลหรอื บทบาทต่อการดาเนนิ ชวี ิต โดยเฉพาะข้อมลู ข่าวสาร สุขภาพท่ีมรี ูปแบบของการโฆษณาชวนเชื่อ เชน่ การรบั ประทานสารอาหารบางอย่างทีช่ ะลอความแกช่ รา การลดนา้ หนัก โดยการ สวมใส่อปุ กรณ์บางชนดิ เป็นตน้ กลุ่มของข้อมลู ขา่ วสารทางสขุ ภาพ ขอ้ มลู ขา่ วสารสขุ ภาพ (Health Information) หมายถงึ ข้อมูลขา่ วสารทางด้านการแพทย์ และสาธารณสุข ซ่งึ มปี ระโยชนต์ อ่ การนามาตัดสินใจในการดาเนนิ กิจกรรมทางดา้ น สุขภาพ โดยสามารถท่ีจะแบ่งกลุ่มของข้อมูลขา่ วสารทางสุขภาพตามกิจกรรมของการ สาธารณสุขไดเ้ ป็น ๔ กลุ่มใหญ่ คือ • ข้อมลู ข่าวสารท่เี กี่ยวข้องกับการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ เช่น ข้อมลู ข่าวสารทเี่ กย่ี วกบั การออกกาลงั กาย การบรโิ ภค การพกั ผ่อน เป็นตน้ • ขอ้ มลู ขา่ วสารที่เกีย่ วข้องกับการปอ้ งกันโรค เช่น การเสริมสร้างภมู ิคมุ้ กันโรค การสุขาภิบาลส่ิงแวดลอ้ ม เป็นตน้ • ข้อมูลขา่ วสารทเี่ กีย่ วข้องกับการรกั ษาพยาบาล เช่น วิธกี ารรักษาพยาบาลแบบต่างๆดูแลรกั ษาผู้ป่วย หรอื ขอ้ มลู เกย่ี วกับยารักษาโรคขนานใหมๆ่ • ข้อมูลขา่ วสารท่เี กีย่ วข้องกับการฟ้นื ฟสู มรรถภาพ เช่น การทากายภาพบาบดั แบบต่างๆ หรอื เทคนิคในการฟน้ื ฟจู ติ ใจของบคุ คล เปน็ ตน้

ความสาคญั ของข้อมลู ขา่ วสารทางสุขภาพ การตัดสินใจของบคุ คลในการท่ีจะเลอื กรูปแบบหรือวิธีการใดนัน้ ข้นึ อยกู่ ับข้อมูลข่าวสารทางสขุ ภาพท่ีไดร้ บั โดยท่ัวไปแล้วข้อมลู ขา่ วสาร สุขภาพจะมีประโยชน์ตอ่ การตัดสินใจอยูด่ ว้ ยกัน ๒ ดา้ น คือ ด้านการวางแผน • ในการดาเนนิ ชีวติ ของคนเรามีการวางแผนล่วงหน้าทัง้ มีระบบและไมม่ รี ะบบ เชน่ การวางแผนเรือ่ งสุขภาพ วางแผนการบรโิ ภค อาหารในแตล่ ะวนั วางแผนการออกกาลังกาย ปัจจยั สาคญั คอื เรื่องของขอ้ มลู ข่าวสาร โดยเฉพาะขอ้ มูลข่าวสารดา้ นสขุ ภาพที่มีผล ตอ่ การตดั สนิ ใจ เชน่ ปัจจุบันแนวทางในการรักษาโรคมอี ยู่หลายแนวทาง ได้แก่ การแพทย์แผนตะวนั ตก การแพทยแ์ ผนไทย หรอื การแพทยท์ างเลอื กอน่ื ๆ บคุ คลที่เจบ็ ป่วยจะเลอื กทางไหนก็ข้นึ อยู่กบั ข้อมลู ขา่ วสารสุขภาพที่ไดร้ ับมา ดา้ นการควบคมุ • ขอ้ มูลข่าวสารสขุ ภาพ มปี ระโยชน์อยา่ งมากตอ่ การควบคมุ หรือการประเมินผล วา่ ส่งิ ที่ได้ดาเนินการไปแลว้ เกิดผลดตี ่อสขุ ภาพ อย่างไร และควรจะดาเนินการอย่างไรตอ่ เชน่ กรณลี ดความอว้ น ถ้าทราบวา่ หลังการออกกาลังกายและควบคุมอาหารแลว้ ทดลอง ชง่ั นา้ หนกั พบว่านา้ หนกั ตัวลดลงกม็ ีกาลงั ใจที่จะลดความอ้วนตอ่ ทาให้สามารถลดความอ้วนได้ในทสี่ ดุ ส่ิงเหลา่ นเ้ี กดิ จากผลของการ ประเมินวา่ สิง่ ทีต่ ดั สินใจไปแลว้ นน้ั เหมาะสมตอ่ สขุ ภาพมากนอ้ ยเพยี งใด

แหลง่ ของขอ้ มูลข่าวสารสขุ ภาพ • การแสวงหาขอ้ มลู ข่าวสารทางดา้ นสุขภาพนัน้ สามารถสบื คน้ ได้จากแหล่งตา่ งๆ มากมาย โดยแบ่งออกเปน็ ๒ กลุ่มใหญๆ่ ดงั น้ี แหลง่ ปฐมภมู ิ แหล่งทุติยภูมิ • เจา้ หนา้ ทีส่ าธารณสขุ หรือบุคลากรทางการแพทย์ตา่ งๆ • ส่ือส่ิงพมิ พ์ • อาสาสมคั รหรือผู้นาชุมชนทางด้านสขุ ภาพ • สอ่ื วทิ ยุ โทรทศั น์ • บดิ า มารดา ปยู่ า่ ตายาย • นทิ รรสการด้านสขุ ภาพ • บคุ คลอน่ื ในชุมชนทม่ี ีความร้ทู างด้านสขุ ภาพ • สอื่ อเิ ล็กทรอนกิ ส์และโทรคมนาคม