Program-wychowawczy_Nasze_przedszkole

Projekt okładkiMagdalena PilchFotografia na okładceGrzegorz WrzecionowskiKierownik projektuEwelina SękRedakcjaWiesława Żaba-ŻabińskaRedakcja językowaBeata PędziwilkKorektaBeata PędziwilkSkład i łamanieMarek ZapałaNasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do sprawoświaty i wychowania, wpisany do wykazu programów z zakresu wychowania przedszkolnego na podstawie recenzji:dr Jadwigi Lubowieckiej, mgr Ewy Brańskiej.ISBN 978-83-7491-268-6© Grupa Edukacyjna S.A. 2009Grupa Edukacyjna S.A.25-655 Kielce, ul. Łódzka 308tel. 041 366 53 66; faks 041 366 55 55e-mail: [email protected]; http://www.mac.plDruk i oprawa: GŁOWACCY – Kielce

SPIS TREŚCIWstęp ....................................................................................................................................................................5Struktura programu ...............................................................................................................................................7Cele edukacyjne ....................................................................................................................................................9Wskazania metodyczne ......................................................................................................................................12Warunki dotyczące realizacji programu..............................................................................................................13Treści edukacyjne:– Aktywność społeczna • To ja .........................................................................................................................................................14 • Nasze rodziny ...........................................................................................................................................16 • Nasza grupa ..............................................................................................................................................17 • Nasza miejscowość, nasz region ..............................................................................................................19 • Jesteśmy Polakami ...................................................................................................................................20 • Polska w Europie .....................................................................................................................................21 • Nasza Ziemia ...........................................................................................................................................22 Oczekiwane efekty aktywności społecznej dziecka ........................................................................................23– Aktywność językowa • Potrafimy słuchać .....................................................................................................................................24 • Mówimy wyraźnie....................................................................................................................................25 • Opowiadamy ............................................................................................................................................25 • Interesujemy się książką ..........................................................................................................................26 • Przygotowujemy się do nauki czytania ...................................................................................................27 • Przygotowujemy się do pisania ...............................................................................................................29 Oczekiwane efekty aktywności językowej dziecka ........................................................................................33– Aktywność poznawcza • Nasze zabawy i zainteresowania ..............................................................................................................34 • Nasze zmysły............................................................................................................................................35 • Ćwiczymy pamięć i koncentrację uwagi .................................................................................................35 • Rozwijamy myślenie ................................................................................................................................36 • Nasza edukacja matematyczna .................................................................................................................38 • Poznajemy przyrodę .................................................................................................................................41 • Poznajemy świat ......................................................................................................................................46 Oczekiwane efekty aktywności poznawczej dziecka ......................................................................................47– Aktywność artystyczna • W świecie sztuki * Muzyka ....................................................................................................................................................48 * Plastyka ....................................................................................................................................................50 * Literatura i czasopisma ............................................................................................................................52 * Teatr .........................................................................................................................................................53 * Film ..........................................................................................................................................................54 3

Nasz kontakt z techniką ................................................................................................................................54 Jesteśmy artystami ........................................................................................................................................56 Oczekiwane efekty aktywności artystycznej dziecka......................................................................................58– Aktywność ruchowa i zdrowotna • Nasz rozwój fizyczny................................................................................................................................59 • Nasza sprawność ruchowa .......................................................................................................................59 • Dbamy o nasze zdrowie ...........................................................................................................................60 • Nasze bezpieczeństwo na co dzień ..........................................................................................................62 Oczekiwane efekty aktywności ruchowej i zdrowotnej dziecka .......................................................................64Zasady, metody i narzędzia diagnozowania rozwoju dziecka ............................................................................65Zasady, formy i przykłady organizowania współpracy przedszkola z rodzicami...............................................67Proponowana literatura .......................................................................................................................................69Aneks4

WSTĘP Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej wspomagający rozwój aktywności dzieci przeznaczonyjest do instytucjonalnie zorganizowanej pracy pedagogicznej z małymi dziećmi. Jego autorska koncepcja dostosowana jest do założeń Podstawy programowej wychowania przedszkolnegodla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkol-nego z dnia 23 grudnia 2008 roku1 oraz odpowiada zaleceniom zawartym w Rozporządzeniu Ministra EdukacjiNarodowej z dnia 8 czerwca 2009 roku w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowaniaprzedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników2. Zgodnie z za-pisem mówiącym o możliwości dokonywania zmian w innych programach (§2, p. 3)3 proponowany programjest dostosowaną do nowych wytycznych wersją programu Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej4naszego autorstwa. Przeobrażenia natury aksjologicznej, jakie dokonały się w ostatnim dziesięcioleciu w polskiej pedagogice,wymusiły weryfikację tradycyjnych poglądów na proces wychowania małych dzieci, a tym samym na jego cele,treści, metody. Konsekwencją tego stała się potrzeba podejmowania prób aktualizowania założeń programo-wych edukacji, począwszy od jej najniższych szczebli. Różnorodność ujęć wszystkich aspektów związanych z wychowaniem, choć trudna do ogarnięcia i wnikliwejinterpretacji, wskazuje na ogromne zainteresowanie rozwojem człowieka na każdym etapie jego życia. Wyjąt-kowym z pedagogicznego punktu widzenia okresem rozwojowym jest wiek przedszkolny, kiedy to po razpierwszy w sposób zorganizowany, zamierzony, celowy, planowy i systematyczny dziecko poddawane jest wie-lorakim oddziaływaniom. Mając na uwadze wielość koncepcji filozoficznych5 wyjaśniających istotę wpływów różnych czynników narozwój człowieka oraz reakcji na nie, w programie Nasze przedszkole postanowiono postrzegać i interpretowaćzachowania dziecięce w perspektywie transgresyjnej, sytuującej je zawsze ponad to, czego się od nich ocze-kuje. Punktem wyjściowym uczyniono aktywność dziecka, we wszystkich możliwych jej formach, którejwłaściwością jest działanie zmierzające do poznania samego siebie, własnych możliwości, otoczenia społeczno--przyrodniczego, relacji z innymi, ale przede wszystkim dążenia do wzrastającej samodzielności, a w konsekwen-cji do samostanowienia zgodnego z osobistymi potrzebami, dążeniami, aspiracjami. Przejście z tak ogólnie rozu-mianego podejścia humanistycznego do transgresyjnego pojmowania aktywności oznacza przyzwolenie dzieckuna wykraczanie poza ustalone kanony postępowania, co w prezentowanym programie zaznaczono w hasłachmówiących o swobodzie wyborów, poszukiwaniu niestandardowych rozwiązań, podejmowaniu czynności nie-konwencjonalnych, ustalaniu wewnętrznych motywów działania. W związku z rozumieniem rozwoju dziecka nie tylko jako poznawania siebie i działania w otoczeniu, ale takżejako permanentne dążenie do czegoś więcej, program Nasze przedszkole, pomimo sztywności struktury, zakładapełną elastyczność w toku wykorzystywania go w pracy pedagogicznej, co w rzeczywistości oznacza dostoso-wanie stawianych zadań (najlepiej o charakterze otwartym) do potrzeb zespołu dziecięcego i poszczególnychjednostek, dowolność w interpretacji treści, wykraczanie ponad, i tak już rozbudowanego, zakresu materiałuedukacyjnego. W tym kontekście pojawiają się konkretne wymagania względem nauczyciela, który posiadając pełne kwali-fikacje do pracy pedagogicznej z małymi dziećmi, powinien ponadto charakteryzować się szczególnymi cechamiosobowościowymi, intelektualnymi, dydaktycznymi i wychowawczymi, które będą sprzyjać pełnemu rozwojowi1 Załącznik nr 1 Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17).2 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole progra- mów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dziennik Ustaw z dnia 10 czerwca 2009 r. Nr 89, poz. 730).3 Tamże4 M. Kwaśniewska, W. Żaba-Żabińska Nasze przedszkole. Program edukacji przedszkolnej, Grupa Edukacyjna S. A., Kielce 2009.5 Zdaniem D. Walaszek (por. Program w edukacji dzieci. Geneza. Istota. Kryteria, „ŻAK”, Warszawa 2005, s. 126) jednym z kryteriów poprawności programu jest konieczność przyjęcia określonej koncepcji filozoficznej i psychologicznej. 5

dziecięcej aktywności. Z listy pożądanych cech6 wyszczególnienia wymagają: elastyczność w postępowaniu,umiejętność twórczego przystosowania się do zmian, pomysłowość, wysoki poziom wiedzy, twórczość w for-mułowaniu problemów i poglądów, samodzielność w poszukiwaniu nowych metod i środków, otwartość na pro-blemy dzieci, dążenie do odnoszenia przez wychowanków sukcesów, wychowywanie ich na ludzi o szerokichhoryzontach myślowych, aktywnie i twórczo przekształcających rzeczywistość. Jednak głównymi walorami na-uczyciela, animatora zmian w dziecku, mają być: świadomość własnej roli jako autorytetu, odpowiedzialność zaczłowieka w jego całościowej formie oraz nieustanna refleksja metodyczna. Realizacja potrzeby dziecka do określenia swojej odrębności, przy konieczności jednoczesnego uwzględnia-nia indywidualności innych, wymaga uczestnictwa w procesie wychowawczo-dydaktycznym przebiegającymw określonych warunkach środowiska sprzyjającego doświadczaniu świata. Obok standardowych elemen-tów wyposażenia przedszkoli najważniejszym komponentem infrastruktury, warunkującym sukces edukacyjny,jest w tym przypadku kultura życia codziennego przejawiająca się w dążeniu do zrozumienia dotychczasowychdoświadczeń dziecka, poszanowaniu jego potrzeb, akceptowaniu wyrażanych poglądów, ukierunkowaniu po-dejmowanych działań, rozpoznawaniu motywów postępowania, dyskretnym współuczestniczeniu w budowaniuswoistej hierarchii wartości. W takim rozumieniu procesu edukacyjnego, element wychowania, czyli wspomaga-nia dziecka na drodze gromadzenia doświadczeń i nabywania zdolności ich przekształcania w kierunku większe-go zróżnicowania, stanowi priorytetową wartość interakcyjnych spotkań z wychowankami. W działania pedagogiczne na rzecz pomagania dzieciom w rozwoju zaangażowani powinni być, oprócznauczycieli i personelu przedszkola, także rodzice, których wiedza o dziecku, preferowany system wartościoraz światopogląd powinny być elementami wspólnych uzgodnień i podejmowanych decyzji względem dbałościo losy podopiecznych. Praca przedszkola oparta na zasadzie otwartych drzwi dla rodziców jest gwarantem zrozu-mienia idei przewodnich programu Nasze przedszkole, a tym samym nadzieją na urzeczywistnienie założonychw nim celów edukacyjnych. Tytuł programu jest kwintesencją sposobu pojmowania i organizowania działalno-ści pedagogicznej placówek przedszkolnych (szczegółowe zasady organizowania współpracy z rodzicami wrazz propozycjami spotkań zawarte zostały w jednym z rozdziałów tego programu). W założeniach programowych główny nacisk położony został na aktywność dziecięcą w różnych jej obsza-rach: społecznym, językowym, poznawczym, artystycznym, ruchowym i zdrowotnym, co skorelowane zostałoz obszarami edukacyjnymi zaproponowanymi przez MEN w podstawie programowej7. Główne cele wychowania przedszkolnego określone w podstawie programowej rozbite zostały na cele szcze-gółowe, określone w rozdziałach Cele edukacyjne oraz Cele operacyjne, sformułowane po przedstawieniu treściz każdego obszaru, określone jako Oczekiwane efekty aktywności dziecka. Osiągnięcia dzieci powinny być stale monitorowane, co ułatwić mogą zaproponowane w programie zasadyi metody diagnozowania rozwoju dzieci wraz z załączonymi narzędziami pomiarowymi. Przedszkole jest dla dziecka pierwszym miejscem nabywania doświadczeń w instytucjonalnie zorganizowa-nym środowisku i w celowo zaplanowanym procesie. Dorośli (rodzice, nauczyciele), świadomi roli, jaką w życiuodgrywają pierwsze kontakty, relacje, wrażenia, odczucia, powinni dołożyć wszelkich starań, aby okres edukacjiprzedszkolnej był dla dziecka nie tylko obfity w korzystnie wpływające wydarzenia, ale przede wszystkim, abyodbywał się on w atmosferze wzajemnej życzliwości, zaufania, poszanowania praw, otwarcia na „inność”. Podczas realizacji głównego życzenia autorek, aby wszyscy uczestnicy procesu edukacyjnego wzajemniechcieli siebie słuchać i przy tym dobrze się bawili, działając w różnych obszarach aktywności, możliwe jest,aby dziecko kończyło edukację przedszkolną szczęśliwe, bogate w doświadczenia, gotowe do ekspansjiw nowym środowisku szkoły.6 Cz. Banach Cechy – właściwości osobowościowe nauczycieli, w: Edukacja i rozwój, jaka szkoła?, jaki nauczyciel?, jakie wychowanie?, pod red. A. Jopkiewicza, Kielce 1995, s. 209−219.7 Por. tabela, s. 86

STRUKTURA PROGRAMU Jednym z zasadniczych czynników rozwoju człowieka, obok uwarunkowań biologicznych, wpływów środo-wiskowych i wychowania, jest aktywność jednostki wyrażona w toku podejmowanych czynności motorycz-nych, werbalnych i umysłowych. Aktywność małego dziecka służy poznawaniu otoczenia, coraz sprawniejszej orientacji w nim, ocenianiu wła-snych możliwości, nawiązywaniu kontaktów społecznych, przekształcaniu rzeczywistości. Doświadczanie światadzięki aktywności własnej pomaga w gromadzeniu, rejestrowaniu i reorganizowaniu danych stanowiących istotęregulacji stosunków między dzieckiem a otoczeniem społeczno-kulturowym. Cechą aktywności jest ukierunko-wanie na osiągnięcie wyniku, co przyczynia się do podejmowania przez dziecko działań zorientowanych na cel,wymagających nazywania problemów i poszukiwania sposobów służących ich rozwiązywaniu. Aktywność jestwięc fundamentalnym elementem radzenia sobie w różnych sytuacjach oraz warunkiem osiągania sukcesów. Aktywność, według transgresyjnego sposobu rozumienia rozwoju człowieka, nabiera dodatkowo znaczeniaw kontekście dążenia jednostki do podkreślania swojej indywidualności w toku podejmowania różnorodnychdziałań. To, co dziecko będzie chciało robić, dlaczego, w jaki sposób, w jakim tempie, do czego będzie zmierzać,jak bardzo wynik jego działania będzie odbiegał od oczekiwanego, na ile będą to działania niestandardowe, sta-nowi o wartości, dojrzałości podmiotu. Jest więc pewnym, że w toku aktywnego działania rozwija się osobowośćdziecka. Tak rozumiane znaczenie aktywnej działalności dla rozwoju człowieka skłoniło autorki programu do uję-cia treści edukacyjnych w obszarach odpowiadających różnym formom aktywności dziecięcej. Z uwagi naróżnorodność kryteriów klasyfikacji, zarówno w literaturze psychologicznej, jak i pedagogicznej, form ak-tywnych działań podejmowanych przez dzieci, zaproponowany w programie układ ma charakter autorski.I tak z ogólnie rozumianej aktywności wyodrębniono następujące jej przejawy: społeczną, językową, po-znawczą, artystyczną, ruchową, zdrowotną, w ramach których wyszczególnione zostały dodatkowe kate-gorie (przedstawione w schemacie). Aby wykazać ich zgodność z założeniami ministerialnymi, zestawiono jew przedstawionym schemacie, z jednoczesnym ujęciem numeru obszaru edukacyjnego z podstawy programo-wej. 7

Rodzaj aktywności Zakres treści edukacyjnych Numer obszaru edukacyjnego SPOŁECZNA z podstawy programowej odpo- − To ja wiadający danemu rodzajowi JĘZYKOWA − Nasze rodziny aktywności dziecięcej POZNAWCZA − Nasza grupa − Nasza miejscowość, nasz region 1, 2, 15 ARTYSTYCZNA − Jesteśmy Polakami − Polska w Europie 3, 14, 15 RUCHOWA − Nasza Ziemia I ZDROWOTNA 4, 5, 11, 12, 13 − Potrafimy słuchać − Mówimy wyraźnie 7, 8, 9, 10 − Opowiadamy − Interesujemy się książką 5, 6 − Przygotowujemy się do nauki czytania − Przygotowujemy się do pisania − Nasze zabawy i zainteresowania − Nasze zmysły − Ćwiczymy pamięć i koncentrację uwagi − Rozwijamy myślenie − Nasza edukacja matematyczna − Poznajemy przyrodę − Poznajemy świat − W świecie sztuki • Muzyka • Plastyka • Literatura i czasopisma • Teatr • Film − Nasz kontakt z techniką − Jesteśmy artystami − Nasz rozwój fizyczny − Nasza sprawność ruchowa − Dbamy o nasze zdrowie − Żyjemy w zdrowym otoczeniu − Nasze bezpieczeństwo na co dzień Aktywność własna, aby mogła odegrać właściwe sobie znaczenie w rozwoju dziecka, musi współwystępowaćz wpływem otoczenia, w którym jednostka żyje i działa. Dlatego też od świadomie organizowanej działalnościnauczyciela przedszkola oczekuje się, że w toku procesu edukacyjnego będzie miało miejsce sprzyjanie dzie-cięcej aktywności. Z racji tego, że typową formą działalności, w której wyraża się i rozwija pełna aktywnośćpsychomotoryczna dziecka, jest zabawa, zaproponowane treści programowe powinny być traktowane jako punktwyjścia do organizowania wspólnych zabaw będących terenem aktywnego nabywania przez wychowanków do-świadczeń. W wyniku podejmowanych przez dzieci działań należy spodziewać się efektów tej aktywności. Mimo róż-norodności doświadczeń dziecięcych, splotu czynników warunkujących tempo rozwoju, zindywidualizowane-go charakteru oddziaływań pedagogicznych przedszkola oczekiwać można pewnego, wspólnego dla wszystkichdzieci, zakresu kompetencji, jakimi powinny charakteryzować się w konsekwencji stosowanych w praktyce za-łożeń programowych. Stąd propozycja umieszczenia w programie, po zaprezentowaniu treści z zakresu danegoobszaru aktywności, wykazu postulowanych efektów działalności edukacyjnej przedszkola, ujętego w postacilisty kompetencji nabytych przez wychowanków.8

CELE EDUKACYJNE Dziecko w wieku przedszkolnym charakteryzuje się cechami swoistymi dla tego okresu rozwojowego. Psy-cholodzy podkreślają, że są nimi głównie: − dominujący wpływ rodziny na osobowość dziecka − dynamiczny rozwój fizyczny − mimowolny charakter zaangażowania procesów poznawczych w rozwój intelektualny − egoizm w kontaktach społecznych − silnie emocjonalny stosunek do wykonywanych działań − zabawowy charakter aktywności − naturalna ciekawość świata. Chociaż lista cech ujętych w sposób bardziej szczegółowy byłaby znacznie dłuższa, to te wystarczą, aby okre-ślić ogólny cel edukacji przedszkolnej, którym jest, według autorek programu, wspomaganie rozwoju dzieckapoprzez świadome podejmowanie zorganizowanych działań edukacyjnych, przyczyniających się do aktyw-nego nabywania przez nie doświadczeń. Przyjęcie, jako kluczowej, transgresyjnej koncepcji rozwoju człowie-ka wymaga uzupełnienia celowości podejmowanej w przedszkolu działalności pedagogicznej o przyzwalaniedziecku na rozwój zgodnie z jego indywidualnym programem (tempem, zakresem potrzeb, upodobaniami,rodzajem inteligencji itp.) oraz o wyzwalanie w nim postawy twórczej, zdolnej do specyficznego spostrzega-nia, interpretowania i przekształcania otaczającej rzeczywistości. Układ treści programowych skoncentrowanych wokół form aktywności dzieci podyktował specyfikę ujęciaszczegółowych celów edukacji, pogrupowanych według wcześniej przyjętego porządku. Dokonano także przyporządkowania celów dotyczących wspomagania określonego rodzaju aktywności dzie-cięcej celom nadrzędnym wytyczonym w podstawie programowej. Cele dotyczące wspomagania aktywności społecznej Uszczegółowienie następujących celów z podstawy programowej: − budowanie systemu wartości, w tym wychowanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co dobre i co złe (2) − kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek (3) − rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i doro- słymi (4) − stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych moż- liwościach fizycznych i intelektualnych (5) − kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty na- rodowej) oraz postawy patriotycznej (9) − nabywanie przez dziecko wiedzy o sobie (dane personalne, cechy wyglądu zewnętrznego, cechy charakte- ru) − nazywanie własnych stanów emocjonalnych − nabywanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach (odporność na porażki i stres) − dostrzeganie różnic między dobrem a złem − rozszerzanie informacji o swojej rodzinie − nabywanie coraz większej samodzielności − dążenie do rozumienia własnej indywidualności − uświadamianie motywów własnego działania − aktywne uczestniczenie w życiu grupy − przestrzeganie zasad zgodnego życia w grupie − swobodne komunikowanie się z innymi − dostrzeganie odrębności innych − dążenie do rozumienia potrzeb dzieci o zróżnicowanych potrzebach fizycznych i intelektualnych − posiadanie podstawowej wiedzy o miejscu zamieszkania − nabywanie świadomości własnej roli, jako dziecka, w środowisku społeczno-kulturowym 9

− nabywanie świadomości obywatelskiej − poznawanie ogólnych informacji o świecie i wszechświecie − określanie własnych upodobań (co lubię robić, co mi się podoba) − swobodne podejmowanie działań zmierzających do określenia własnej tożsamości. Cele dotyczące wspomagania aktywności językowej Uszczegółowienie następujących celów z podstawy programowej: − wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych, potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji (1) − zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samo- dzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej (10) − słuchowe spostrzeganie różnego rodzaju dźwięków i ich określanie − umiejętne rozróżnianie dźwięków mowy ludzkiej − prawidłowe artykułowanie głosek − posługiwanie się wyrazistą mową − swobodne wyrażanie swoich myśli, potrzeb, stanów emocjonalnych w rozmowach z innymi osobami w codziennych sytuacjach − stopniowe nabywanie szerszego zasobu słownictwa − posługiwanie się mową poprawną gramatycznie − posługiwanie się pozawerbalnymi sposobami komunikacji − wykorzystywanie mowy do osiągnięcia coraz większej samodzielności i niezależności − zainteresowanie korzystaniem z książek dla dzieci − poznawanie literatury dziecięcej − wzrokowe spostrzeganie elementów z otoczenia (jako czynnik warunkujący nabycie umiejętności czyta- nia) − rozumienie znaczenia symboli graficznych − zainteresowanie umiejętnością czytania i pisania. Cele dotyczące wspomagania aktywności poznawczej Uszczegółowienie następujących celów z podstawy programowej: − wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji (1) − stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych moż- liwościach fizycznych i intelektualnych (5) − budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejęt- ności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych (7) − zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samo- dzielności, a także kształtowanie tych wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej (10) − inicjowanie działalności zabawowej według własnych pomysłów i na miarę własnych możliwości − rozwiązywanie w charakterystyczny dla siebie sposób problemów pojawiających się podczas zabawy − prezentowanie własnych zainteresowań, poznawanie cudzych − poznawanie w toku zabaw zróżnicowanych potrzeb innych dzieci − dostrzeganie pomysłów dzieci uzdolnionych i korzystanie z nich w zabawach − wykorzystywanie zmysłów w poznawaniu otoczenia − odtwarzanie z pamięci treści wierszy i piosenek − coraz dłuższe koncentrowanie uwagi na materiale edukacyjnym − rozwijanie czynności myślenia (analizy, syntezy, porównywania, klasyfikowania, próby abstrahowania i uogólniania) − dostrzeganie prostych związków przyczynowo-skutkowych − rozwijanie orientacji w schemacie własnego ciała i w otoczeniu − dostrzeganie rytmu w organizacji przestrzeni i czasu − rozwijanie rozumienia pojęć liczbowych oraz umiejętności liczenia i wykonywania prostych działań aryt- metycznych10

− dążenie do zrozumienia pojęcia stałości miary, objętości i masy − wykorzystywanie w zabawach figur geometrycznych − dostrzeganie zmian zachodzących w przyrodzie pod wpływem zmieniających się pór roku − rozpoznawanie zwierząt i roślin spotykanych w najbliższym otoczeniu − posługiwanie się podstawowymi terminami z zakresu przyrody ożywionej i nieożywionej − rozumienie konieczności ochrony środowiska naturalnego − systematyczne poszerzenie wiedzy o świecie (z różnych dziedzin życia człowieka, np. wybranych aspek- tów świata kultury, techniki itp.). Cele dotyczące wspomagania aktywności artystycznej Uszczegółowienie następującego celu z podstawy programowej: − wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne (8) − słuchanie różnego rodzaju muzyki − śpiewanie poznanych piosenek − uczestniczenie w zabawach rytmicznych − swobodne wyrażanie siebie poprzez śpiew, taniec, grę na instrumentach perkusyjnych − dostrzeganie piękna w otaczającym świecie − wyrażanie własnej wrażliwości estetycznej poprzez wykonywanie prac plastycznych różnymi technikami − rozumienie znaczenia literatury w życiu człowieka − oglądanie przedstawień teatralnych i filmów dla dzieci połączone z wyrażaniem własnych refleksji − czynne uczestniczenie w przygotowanych przedstawieniach teatralnych − podejmowanie działalności konstrukcyjnej − nabywanie umiejętności bezpiecznego korzystania z wybranych urządzeń technicznych − rozumienie znaczenia techniki w życiu człowieka − określanie własnych zainteresowań z określonej dziedziny sztuki − rozwijanie talentów artystycznych. Cele dotyczące wspomagania aktywności ruchowej i zdrowotnej Uszczegółowienie następującego celu z podstawy programowej: − troska o zdrowie dzieci i ich sprawność fizyczną, zachęcanie do uczestnictwa w zabawach i grach zespoło- wych (6) − aktywne uczestniczenie w zabawach, grach i zajęciach ruchowych − poprawne posługiwanie się nazwami części ciała (łącznie z wybranymi nazwami organów wewnętrznych) − dostrzeganie zmian zachodzących w rozwoju fizycznym człowieka w ciągu jego życia − rozumienie znaczenia ruchu w rozwoju człowieka − przestrzeganie zasad przyjętych w zabawach ruchowych − sprawne wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych − twórcze wykorzystywanie w zabawach niekonwencjonalnych przyborów − podejmowanie sportowej rywalizacji − świadome regulowanie zmęczenia odpoczynkiem − poznawanie podstawowych zasad dbałości o zdrowie, przestrzeganie ich − rozumienie znaczenia dbałości o bezpieczne, sprzyjające zdrowiu otoczenie − poznawanie ogólnych zasad bezpieczeństwa, przestrzeganie ich − umiejętne określanie własnego samopoczucia − rozumienie problemów ludzi niepełnosprawnych fizycznie − rozumienie problemów ludzi chorych i cierpiących. Pomiędzy założeniem ogólnych celów edukacji a ich osiągnięciem ma miejsce długofalowy i skomplikowanyproces, w czasie którego dziecko podlega licznym wpływom przyspieszającym lub też opóźniającym nabywa-nie określonych kompetencji. Świadomość tego faktu nie może jednak ograniczać stałego dążenia nauczycielido stwarzania jak najlepszych warunków sprzyjających aktywnej działalności dziecka w różnych jej formach.Jednak tylko praca oparta na określonych zasadach, metodach, wskazaniach metodycznych może przynieść po-żądane rezultaty. 11













− współdziałanie podczas zabaw, gier, tańców inte- gracyjnych − unikanie zachowań agre- sywnych, powstrzymywa- nie się przed nimi, dążenie do kompromisu − unikanie chwalenia się bo- gactwem (wskazywanie na skromność jako pożądaną cechę charakteru) − unikanie wzajemnego wy- szydzania i szykanowania − wspólne rozwiązywanie powstałych problemów, nawet w sposób niekonwen- cjonalny − ocenianie własnego zacho- wania, działania względem innych, a także zachowa- nia innych względem nas Współdziałanie w grupie − uczestniczenie we wspól- − uczestniczenie we wspól- − współuczestniczenie nych zabawach nych zabawach, np.: w tworzeniu grup dzieci ruchowych, prowadzonych o określonych zaintereso- − mówienie metodą R. Labana, waniach o swoich potrzebach W. Sherborne − odpowiadanie na pytania − wspólne wykonywanie − dzielenie się swoimi prze- prac plastycznych, układa- nie gier matematycznych, życiami organizowanie zabaw twórczych, np. tworzenie scenek z wykorzystaniem pantomimy, dramy − wspólne planowanie i przygotowywanie uroczystości na terenie przedszkola i poza nim Komunikowanie się w grupie − dzielenie się wrażeniami, − prowadzenie dialogów spostrzeżeniami z obser- z zachowaniem przyjętych wacji danego zdarzenia, zasad sytuacji − odpowiadanie na zadane pytania, formułowanie własnych pytań18

− pełnienie w każdej sytuacji roli słuchacza i mówiącego − zwrócenie uwagi na nie- werbalny sposób porozu- miewania się Aktywne uczestniczenie w dbaniu o porządek i wystrój sali zajęć − udział w porządkowaniu − pełnienie dyżurów, np. − wykazywanie inicjatywy sali po skończonej zabawie przy nakrywaniu stołu do w dbałości o salę zajęć posiłków − składanie ubrań przed leżakowaniem − porządkowanie po sobie miejsca zabaw, pracy − odkładanie prac do półek i spożywania posiłków indywidualnych − uczestniczenie w two- rzeniu dekoracji, wzbo- gacanie kącika przyrody, tworzenie okazjonalnych kącików zainteresowań − dbanie o porządek w indy- widualnych półkachNasza miej- Poznawanie swojej miejscowościscowość,nasz region − określanie miejsca za- − nazywanie swojej miej- − poznawanie zapisu nazwy mieszkania (miasto, wieś) scowości, poznawanie swojej miejscowości jej historii, ważniejszych instytucji, zabytków i miejsc − podawanie adresu za- mieszkania, adresu przed- szkola − poznawanie legend, opowieści związanych ze swoją miejscowością, regionem − wskazywanie lokalizacji swojej miejscowości na mapie Polski − tworzenie planu osiedla, swojej miejscowości − organizowanie kącika re- gionalnego, wzbogacanie go o eksponaty wykonane w przedszkolu i przynie- sione z domu 19

− słuchanie nagrań zespołów ludowych ze swojego regio- nu, poznanie przyśpiewek, obrzędów, tańców, gwary − spotkania z twórcami ludo- wymi, np. garncarzem Spacery, wycieczki po swojej miejscowości, swoim regionie − spacerowanie w pobliżu − zwracanie uwagi na ukształ- − układanie reklam zachę- przedszkola towanie terenu, występującą cających do odwiedzenia roślinność, ważniejsze za- miejscowości, regionu kłady przemysłowe, miejsca pamięci narodowej − wykonywnie albumów o swojej miejscowości, swoim regionie − poznanie zasad organizacji życia społecznego w swo- jej miejscowości, swoim regionie Poznanie osób pracujących w bliskim otoczeniu przedszkola − poznawanie czynności, − odwiedzanie punktów usłu- − poznawanie zawodów nie- jakie wykonują osoby gowych, poznawanie pracy dostępnych bezpośredniej z najbliższego otoczenia, zatrudnionych w nich osób obserwacji nazywanie narzędzi pracy, zwrócenie uwagi na ich − poznawanie, na podstawie ubiór swojej miejscowości, spo- sobów budowania dawniej i współcześnie − zwracanie uwagi na materiały, jakie wykorzy- stywano w budownictwie dawniej, a jakie wykorzy- stuje się obecnie − nazywanie zawodów zwią- zanych z budownictwem − zwracanie uwagi na architekturę zieleni i wnętrz zwiedzanych obiektów znajdujących się we wła- snej miejscowościJesteśmy Rozwijanie poczucia przynależności narodowejPolakami − stosowanie zwrotów: Je- − wskazywanie Polski na stem Polakiem. Mieszkam mapie Europy, nazywanie w Polsce. Mówię po polsku jej sąsiadów − poznawanie legend, opo- wiadań, wierszy dotyczą- cych historii państwa pol- skiego, np. jego powstania20

− poznawanie ważniejszych regionów Polski, znajdu- jących się tam bogactw naturalnych − podawanie nazwy naszego kraju, symboli narodo- wych: flagi, godła, hymnu − poznawanie poprzez lite- raturę pochodzenia nazwy stolicy Polski – Warszawy, jej herbu i ważniejszych miejsc − nazywanie największych rzek Polski – Wisły i Odry, morza – Bałtyku, gór – Tatr oraz większych miast Polski − poznawanie ważniejszych wydarzeń z życia Polski, np. wejście Polski do Unii Europejskiej − interesowanie się aktual- nymi wydarzeniami w naszym kraju − poznawanie imion i na- zwisk znanych Polaków, np.: Fryderyka Chopina, Mikołaja Kopernika itd., oraz ważniejszych pomni- ków polskiej historii, np.: Zamku Królewskiego w Warszawie − oglądanie zdjęć, ilustracji, słuchanie wierszy, opowia- dań; odwoływanie się do własnych obserwacji w celu zwrócenia uwagi na piękno naszego krajuPolska Zainteresowanie Unią Europejskąw Europie − wyjaśnienie znaczenia − wskazywanie na mapie zdań: Jesteśmy Polakami. Europy wybranych państw Jesteśmy Europejczykami należących do Unii Euro- pejskiej − wyjaśnianie, jakie znacze- nie dla Polski ma przyna- − całościowe rozpoznawanie leżność do Unii Europej- nazw wybranych państw skiej należących do Unii Euro- pejskiej − poznawanie nazw wybra- nych państw należących do Unii Europejskiej 21

Nasza − poznawanie charaktery- − poznawanie ciekawostek Ziemia stycznych zwyczajów, na temat Ziemi i wszech- tradycji, poznawanie baśni świata22 wybranych państw należą- cych do UE − dzielenie się wiadomo- ściami na temat kosmosu: Poznawanie świata lotów kosmicznych, pla- net, gwiazdozbiorów − nazywanie ludzi różnych ras, określanie miejsc ich zamieszkania, warunków klimatycznych, w jakich żyją − poznawanie zwyczajów ludzi różnych ras (ubiór, mieszkanie) − zwracanie uwagi na zabawy dzieci z różnych regionów świata − szanowanie odrębności narodowych, etnicznych, językowych ludzi innych ras (zwracanie uwagi na równość praw wszystkich ludzi) − poznawanie modelu kuli ziemskiej – globusa: • wskazywanie kontynen- tów, oceanów, mórz • zabawy z globusem, np. Podróżujemy palcem po świecie • poznawanie nazw wy- branych planet Układu Słonecznego, np.: Mars, Wenus; słuchanie cieka- wostek na ich temat • gromadzenie literatury, zdjęć, albumów związa- nych z kosmosem • poznawanie zawodów związanych z kosmosem, np.: kosmonauty, astrono- ma • poznawanie ciekawostek, opowiadań, legend na temat satelity Ziemi – Księżyca

Oczekiwane efekty aktywności społecznej dzieckaW wyniku tej formy aktywności dziecko: − podaje swoje dane osobowe − swobodnie wypowiada się na temat swojej rodziny − zna zakres swoich obowiązków w domu rodzinnym − przejawia samodzielność w czynnościach samoobsługowych i organizowaniu swobodnej działalności sto- sownie do swoich możliwości rozwojowych − wykazuje inicjatywę w działaniu − uzasadnia swoje postępowanie − nazywa swoje emocje − umiejętnie pokonuje trudności, radzi sobie z porażkami i stresem − określa wartości na zasadzie przeciwieństw, np.: dobro – zło, piękno – brzydota itd.; próbuje uzasadnić swoje odczucia − zna zasady ustalone w przedszkolu, stara się ich przestrzegać − swobodnie porozumiewa się z dorosłymi osobami i rówieśnikami − określa odrębność innych względem siebie − jest zdolne do kompromisów − akceptuje potrzeby dzieci o zróżnicowanych potrzebach fizycznych i intelektualnych − chętnie podejmuje działania zbiorowe, czuje się współodpowiedzialne za uzyskany wynik − wykazuje zainteresowanie wiedzą o miejscu zamieszkania, Polsce, Unii Europejskiej, świecie i wszech- świecie − pełni swoją rolę, jako dziecko, w życiu społecznym − dąży do organizowania i przekształcania rzeczywistości społeczno-kulturowej według własnych pomy- słów. 23

Aktywność językowaRealizacja założeń podstawy programowej z zakresu następujących obszarów edukacyjnych:Wspomaganie rozwoju mowy dzieci (3).Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania (14). Zakres Grupa dzieci tematyczny Dzieci młodsze Dzieci starsze Dzieci o szczególnie wyso-Potrafimy (3-, 4-letnie) (5-, 6-letnie) kim poziomie rozwojusłuchać − słuchanie dźwięków do- Rozróżnianie dźwięków chodzących z otoczenia − rozpoznawanie sztucznie − nazywanie źródeł dźwię- − rozpoznawanie sztucznie otrzymywanych dźwię- ków otrzymywanych dźwię- ków, np.: przelewanie ków, np.: poprzez pocie- płynów, przesypywanie ranie, gniecenie różnych lub rozsypywanie różnych rodzajów papieru lub materiałów stukanie przedmiotami − słuchanie znanych osób, − słuchanie różnych odgło- rozpoznawanie ich po sów przyrody, rozpozna- głosach wanie ich − uczestniczenie w zabawach − różnicowanie głosów polegających na odtwarza- zwierząt, pojazdów, naśla- niu usłyszanych dźwięków, dowanie ich np. w zabawie w echo melodyczne, wokalne − uważne słuchanie roz- mówcy − określanie, wskazywanie miejsca powstawania − maszerowanie w rytmie dźwięku, liczenie usłysza- muzyki lub w rytmie wy- nych dźwięków stukiwanym na bębenku − porównywanie słyszanych dźwięków, np. wysoki – niski, długi – krótki, cichy – głośny − rozpoznawanie instrumen- tów muzycznych – per- kusyjnych i innych, np.: gitary, pianina, po wydawa- nych przez nie dźwiękach − aktywne słuchanie roz- mówcy Odtwarzanie dźwięków − wyklaskiwanie rytmicz- − odtwarzanie rytmu nych fragmentów piosenek w metrum 2 3 44, wystuki- 4 4 wanego, wyklaskiwanego przez nauczyciela24

− rozpoznawanie piosenki po melodii nuconej przez nauczyciela lub chętne dziecko − uczestniczenie w zaba- wach ruchowo-słucho- wych według Metody Dobrego StartuMówimy − zwrócenie uwagi na zasady Ćwiczenia oddechowewyraźnie higieny aparatu oddecho- wego − przestrzeganie zasad higie- ny głosu − ćwiczenia oddechowe po- łączone z ruchem ciała − ćwiczenia oddechowe po- łączone z wypowiadaniem głosek, śpiewaniem lub recytowaniem wierszy Ćwiczenia usprawniające narządy mowy − ćwiczenia szczęki dolnej − ćwiczenia narządów arty- − ćwiczenia warg kulacyjnych z wykorzysta- − ćwiczenia języka niem samogłosek, spółgło- − ćwiczenia podniebienia sek, krótkich tekstów miękkiego i mięśni zwiera- − kształtowanie silnego, jących pierścień gardłowy o odpowiedniej wysokości, głosu poprzez wykonywa- nie ćwiczeń fonacyjnych i głosowych − modulowanie głosu sto- sownie do sytuacjiOpowiada- − wyrażanie swoich myśli, Swobodne rozmowy − sprawne posługiwanie sięmy potrzeb, przeżyć w rozmo- mową w różnych sytu- wach z dorosłymi − wyrażanie swoich myśli, acjach w codziennych sytuacjach potrzeb, przeżyć w rozmo- wach z rówieśnikami − swobodne rozmowy na w codziennych sytuacjach tematy bliskie dzieciom w kontaktach indywidual- − swobodne rozmowy na nych tematy bliskie dzieciom w kontaktach grupowych − przekazywanie swoich odczuć, intencji w sposób werbalny i niewerbalny Rozwijanie umiejętności płynnego mówienia − wypowiadanie się na temat − wspólne układanie opo- − samodzielne układanie obrazka, ilustracji, wysłu- wiadania opowiadań chanego tekstu − podawanie zakończeń zna- − mówienie z właściwą dla nych bajek, opowiadań sytuacji intonacją 25

− układanie historyjek obrazkowych, opowiada- nie ich, dopowiadanie ich zakończeń Wyrabianie umiejętności poprawnej mowy − naśladowanie zdań − stosowanie w wypowie- − posługiwanie się popraw- poprawnie formułowanych dziach prawidłowych form ną mową przez dorosłych fleksyjnych wszystkich odmieniających się części − powtarzanie krótkich mowy: czasownika, rze- rymowanek czownika, zaimka, przy- miotnika, liczebnika − używanie spójników w celu uzyskania dłuższych wypowiedzi − prawidłowe stosowanie przyimków Stosowanie prawidłowych form składniowych − wypowiadanie się prosty- − wypowiadanie się złożo- − formułowanie dłuższych mi zdaniami nymi zdaniami, stosowanie wypowiedzi na dowolny kilkuzdaniowej wypowiedzi temat − poprawne wypowiadanie się w czasach przyszłym i przeszłym − odpowiadanie na pytania, poprawne formułowanie pytań − stosowanie słów prze- ciwstawnych, zdrobnień, zgrubień − formułowanie dłuższych wypowiedzi na ważne tematy − samodzielne werbalizowa- nie własnych potrzeb i decyzjiInteresu- Organizowanie w sali kącika książekjemy sięksiążką − nabywanie nawyku dbania − systematyczne wzbogaca- − próby samodzielnego o książki, szanowania ich nie kącika książek o nowe czytania książek pozycje z zakresu literatury dziecięcej − poznawanie nazwisk wybra- nych autorów książek dla dzieci, np.: D. Wawiłow, D. Gellner, W. Chotomskiej, J. Tuwima, J. Brzechwy itd.26

− zwracanie uwagi na budowę książki: okładkę z tytułem i nazwiskiem autora, ilustrację − przestrzeganie zasad korzystania z książek: od- wracania stron, oglądania tekstu Wzbudzanie zainteresowania literaturą − słuchanie wierszy, opowia- − słuchanie wierszy, opowia- − tworzenie własnych stron dań dań, baśni polskich książek i zagranicznych autorów, − odpowiadanie na pytania − wyodrębnianie elemen- dotyczące utworu literac- − recytowanie, indywidual- tów akcji danego utworu kiego nie i zespołowo, długich literackiego wierszy − recytowanie, indywidual- nie i zespołowo, krótkich − tworzenie własnych ksią- wierszy żek dotyczących znanych bajek lub wymyślonych przez dzieci, składających się z obrazków lub tekstu ułożonego przez nie, a zapisanego przez nauczy- cielaPrzygoto- Rozwijanie spostrzegania wzrokowegowujemy siędo nauki − obserwowanie otoczenia, − obserwowanie otoczenia, − układanie swojego imie-czytania wymienianie jego elemen- wymienianie jego elemen- nia z liter bez podanego tów tów, porównywanie ich wzoru z tym, co znajduje się dalej − wyszukiwanie takich samych przedmiotów, − wyszukiwanie takich sa- obrazków mych przedmiotów, obraz- ków, symboli graficznych − wskazywanie istotnych różnic pomiędzy dwoma − wskazywanie szczegó- przedmiotami, obrazkami łowych różnic pomiędzy dwoma przedmiotami, − układanie prostych kom- obrazkami pozycji z figur geome- trycznych według podane- − układanie złożonych go wzoru kompozycji z figur geome- trycznych według podane- − składanie pociętych ob- go wzoru razków w całość według podanego wzoru − składanie pociętych obraz- ków w całość bez wzoru − kończenie rysowania danego przedmiotu według podanego wzoru − segregowanie danych sym- boli graficznych według przyjętego kryterium 27

− poznawanie zapisu swoje- go imienia i zapisu imion kolegów i koleżanek z grupy, rozpoznawanie ich, układanie liter według wzoru Rozwijanie słuchu fonetycznego − sylabizowanie w toku − wymawianie samogłosek, − rozumienie różnic pomię- zabaw, np. naśladowanie a potem wymawianie za dzy samogłoską i spółgło- mowy robota, lalki itp. nauczycielem spółgłosek ską − rytmiczne powtarzanie − wykonywanie ćwiczeń − wykonywanie ćwiczeń tekstów rymowanek, krót- różnicujących głoski opo- dotyczących tempa wypo- kich wierszy zycyjne, np.: t – d, r – l, wiedzi, akcentu wyrazo- p–b wego i zdaniowego, różni- cowania zdań pytających − powtarzanie słów zawiera- i oznajmujących jących głoski opozycyjne, np.: kura – góra, piórko – biurko − wyodrębnianie zdań w wypowiedziach, liczenie ich, układanie wypowie- dzi, np. na temat obrazka, składającej się z określonej liczby zdań − słuchanie zdań, wyod- rębnianie w nich słów; liczenie słów w zdaniach; układanie zdań z określo- nej liczby słów; określanie kolejności słów w zda- niach − układanie rymów do poda- nych słów − wyodrębnianie w słowach sylab, określanie ich ko- lejności; dzielenie słów na sylaby; liczenie sylab w słowach; tworzenie słów rozpoczynających się, koń- czących się daną sylabą − wyodrębnianie w słowach głosek: w wygłosie, nagło- sie, śródgłosie − liczenie głosek w słowach; układanie słów rozpoczy- nających się, kończących się daną głoską28

Przygotowanie do czytania − obserwowanie dorosłego − umiejętne odczytywanie − rozumienie relacji głoska czytającego książki, cza- często stosowanych ozna- – litera, słowo – wyraz sopisma czeń i symboli − rozpoznawanie liter, czy- − naśladowanie czytających − zwracanie uwagi na fakt, tanie krótkich tekstów dorosłych, np.: zabawa że czytanie – obok mówie- w czytanie nia, pisania – jest jedną z form komunikowania się − obserwowanie napisów ludzi znajdujących się w oto- czeniu, np.: witryn sklepo- − rozumienie, że rozwój wych, nazw produktów itp. umiejętności czytania odbywa się stopniowo i indywidualnie u każdego dziecka − całościowe rozpoznawanie napisów umieszczonych w sali zajęć – nazw znaj- dujących się tam zabawek, kącików zainteresowań, roślin (sukcesywne ich wymienianie) − wykonywanie ćwiczeń rozwijających orientację przestrzenną (przygotowa- nie do czytania od lewej strony do prawej) − wspólne z nauczycielem czytanie tekstów obraz- kowo-wyrazowych (na- uczyciel czyta tekst, dzieci podają nazwy obrazków) − czytanie całościowe wyra- zów, równoważników zdań − określanie znaczenia umie- jętności czytaniaPrzygoto- Naturalne kontakty ze słowem pisanymwujemy siędo pisania − obserwowanie piszących − odróżnianie druku od − rozpoznawanie liter pisa- nych dorosłych pisma odręcznego Nabywanie doświadczeń z zakresu posługiwania się różnymi narzędziami pisarskimi − posługiwanie się kredkami − posługiwanie się różnymi świecowymi rodzajami kredek, ołów- ków, mazaków, cienkopi- sów, długopisów itp. 29

Stopniowe uzupełnianie wrażeń dotykowych − rozpoznawanie różnych − stosowanie do rysowania przedmiotów za pomocą różnego rodzaju podłoża dotyku (kartek o zróżnicowanej grubości, kolorze, struktu- rze, fakturze) Podejmowanie działalności plastyczno-konstrukcyjnej − wykonywanie prostych − wykonywanie prac pla- prac plastycznych styczno-konstrukcyjnych różnymi technikami Rozwijanie dyspozycji psychofizycznych niezbędnych do nabycia umiejętności pisania − rozwijanie sprawności − rozwijanie sprawności − podpisywanie własnym całego ciała (w toku całego ciała (w toku imieniem rysunków, wykonywania czynności wykonywania czynności zaproszeń dla rodziców na samoobsługowych, zabaw samoobsługowych, zabaw uroczystości przedszkolne, ruchowych) ruchowych, ćwiczeń gim- upominków dla kolegów nastycznych) itp. − poprawne nazywanie czę- ści ciała − nabywanie świadomo- ści własnego ciała (tzn. − stopniowe poznawanie poprawnego nazywania określeń położenia przed- części ciała, rozumienia miotu w przestrzeni ich funkcji, znajomości stron ciała) − nabywanie sprawno- ści manualnej (poprzez − określanie kierunku (ryso- wykonywanie czynności wania) pisania – od lewej wymagających zaangażo- strony linii do prawej i od wania mięśni dłoni, np.: góry kartki do dołu lepienie prostych kształ- tów z plasteliny, zgniatanie − wykonywanie czynności i zaginanie papieru itp.) wymagających zaanga- żowania mięśni dłoni, − nabywanie koordynacji np.: lepienie z plasteliny, ruchowej zgniatanie i zaginanie pa- pieru, wycinanie, wydzie- − nabywanie koordynacji ranie itp. wzrokowo-ruchowej, np. powtarzanie prostych ru- − rozwijanie koordynacji chów innej osoby w czasie ruchowej (głównie sko- zabawy ordynowanej współpracy ruchów ramienia, przedra- − naśladowanie ruchów mienia, nadgarstka wykonywanych przez i palców) nauczyciela, odtwarza- nie ruchem całego ciała − rozwijanie koordynacji sposobów poruszania się wzrokowo-ruchowej, np. zwierząt itp. powtarzanie ruchów innej osoby w czasie zabawy30

− stosowanie gestów jako − rozwijanie koordynacji znaków umownych, np. ruchowo-słuchowo- palec wskazujący na -wzrokowej (wykorzysta- ustach jako prośba o za- nie w zajęciach Metody chowanie ciszy; wprowa- Dobrego Startu Marty dzanie graficznych znaków Bogdanowicz lub jej ele- umownych, np.: znaczków mentów) w szatni, oznakowania indywidualnych półek − naśladowanie ruchów wykonywanych przez nauczyciela, odtwarzanie ruchem całego ciała lub samych rąk sposobów po- ruszania się zwierząt itp. − rozumienie wybranych znaków umownych − interpretowanie znaczenia wybranych znaków drogo- wych − słowne określanie struktu- ry kartki i swobodne próby plastycznego eksperymen- towania z jej właściwo- ściami − gospodarowanie prze- strzenią kartki (wykony- wanie prac plastycznych na papierze o różnych formatach z tendencją do przechodzenia do małych, zamkniętych powierzchni) − wykonywanie czynności z dużym i małym napię- ciem mięśniowym w toku zabaw ruchowych i ćwi- czeń plastycznych − nabywanie płynności ruchów rąk (np. w toku swobodnych ruchów ta- necznych, gimnastycznych ćwiczeń ramion, zadań plastycznych wymagają- cych zamalowania dużych przestrzeni kartki, ćwiczeń grafomotorycznych Hany Tymichovej itp.) − nabywanie precyzji wyko- nywania ruchów dłońmi (np. ubieranie lalek, zapi- nanie guzików, wiązanie sznurowadeł, dekorowanie kartki itp.) 31

− rozwijanie wyobraźni przestrzennej (np. poprzez zastosowanie przestrzen- nych technik plastycznych, takich jak: konstruowanie, modelowanie itp., oraz pozostawianie swobody w zagospodarowaniu przestrzeni kartki w toku rysowania) − nabywanie wrażliwości dotykowej (poprzez kon- takt z różnorodnym mate- riałem przeznaczonym do działalności plastyczno- -konstrukcyjnej, np.: sznurkiem, watą, folią alu- miniową, papierem ścier- nym, styropianem itp.) − wykonywanie czynności na czas, rysowanie pod dyktando wierszyków recytowanych w różnym tempie, wykorzystywanie rywalizacji stosowanej w toku zespołowych za- baw ruchowych − odwzorowywanie elemen- tów (przerysowywanie, rysowanie według wzoru, kalkowanie itp.) − nabywanie umiejętności kreślenia w ograniczonej przestrzeni, w układzie szeregowym, linii będą- cych elementami liter (linii prostych – pionowych, poziomych i ukośnych; falistych, zaokrąglonych; pętli, kół, owali) − rysowanie literopodob- nych szlaczków na dużych płaszczyznach i w linia- turze − rozwijanie zainteresowa- nia podejmowaniem prób pisania − określanie znaczenia umie- jętności pisania32

Oczekiwane efekty aktywności językowej dzieckaW wyniku tej formy aktywności dziecko: − przejawia wrażliwość słuchową − uważnie słucha rozmówcy − prawidłowo artykułuje głoski − swobodnie posługuje się mową dla wyrażania swoich myśli, potrzeb, stanów emocjonalnych w codzien- nych sytuacjach − formułuje zdania poprawne pod względem gramatycznym − w toku komunikowania się z innymi stosuje pozawerbalne środki wyrazu − mówiąc, przejawia postawę twórczą (swoista intonacja, wykonanie, interpretacja) − chętnie korzysta z książek dla dzieci − zna nazwiska wybranych autorów i tytuły wybranych pozycji klasycznej literatury dziecięcej − recytuje z pamięci wiersze lub ich fragmenty − przejawia wrażliwość wzrokową − ma rozwinięty słuch fonematyczny − rozumie znaczenie znaków i symboli graficznych − jest zainteresowane pisaniem − dysponuje sprawnościami niezbędnymi do nauki pisania − rozumie istotę czytania i pisania jako nośnika informacji (międzyludzkiej komunikacji językowej). 33

Aktywność poznawczaRealizacja założeń podstawy programowej z zakresu następujących obszarów edukacyjnych:Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebiei swojego otoczenia (4).Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń (11).Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt (12).Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną (13). Zakres Grupa dzieci tematyczny Dzieci młodsze Dzieci starsze Dzieci o szczególnie wyso-Nasze zaba- (3-, 4-letnie) (5-, 6-letnie) kim poziomie rozwojuwy i zainte-resowania Uczestniczenie w zabawach − uczestniczenie w zabawach − uczestniczenie w zabawach rozwijających poznawanie rozwijających: aktywność samego siebie badawczą, umiejętność rozwiązywania problemów, myślenie, wyobrażenia, umiejętność klasyfikowa- nia, uogólniania, rozumo- wania przyczynowo- -skutkowego, poznawania samego siebie − uczestniczenie w zabawach organizowanych przez na- uczyciela, dających dziec- ku satysfakcję i radość Organizowanie zabaw w kącikach zainteresowań i innych miejscach do zabaw − wykorzystywanie w zaba- − wykorzystywanie w zaba- − inicjowanie różnego wach różnych zabawek, wach (także w sposób nie- rodzaju zabaw z wykorzy- przedmiotów konwencjonalny) różnych staniem pomysłów dzieci zabawek, przedmiotów, − wymienianie poglądów na znaków i symboli − dostrzeganie roli zabawy temat ulubionych zabawek dla rozwoju kompetencji − dostrzeganie w toku zabaw językowych, społecznych, − uczestniczenie w zaba- potrzeb dzieci o zróżnico- kontroli emocji i zdolności wach organizowanych wanych możliwościach fi- twórczych przez nauczyciela, dają- zycznych i intelektualnych cych dziecku satysfakcję i radość − wymienianie poglądów na temat ulubionych zabawek (z uzasadnieniem wyboru)34

Rozwijanie zainteresowań poprzez zabawy − podejmowanie zabaw − dzielenie się swoimi zain- − indywidualne prezentowa- inicjowanych przez na- teresowaniami nie przez dzieci przedmio- uczyciela, rozwijających tów (eksponatów, zdjęć zainteresowania dzieci − uświadamianie sobie pod- itp.) związanych z ich czas zabawy jej efektów osobistymi zainteresowa- końcowych niami − czynne uczestniczenie osób dorosłych (rodziców, zaprzyjaźnionych gości) w zajęciach z dziećmi, prezentowanie im swoich pasji, hobby, zaintereso- wańNasze Poznawanie świata poprzez zmysłyzmysły − rozpoznawanie przedmio- − rozpoznawanie przedmio- − rozumienie roli zmysłów tów, roślin, zwierząt za tów, roślin, zwierząt za w życiu człowieka pomocą zmysłów: dotyku, pomocą zmysłów: dotyku, smaku, zapachu, wzroku, smaku, zapachu, wzroku, słuchu słuchu − podporządkowywanie się − wyjaśnianie roli zmysłów dorosłym dbającym w życiu człowieka o higienę zmysłów dziec- ka (np. kontroli wzroku, − nabywanie właściwego słuchu, ściszanie głosu na stosunku do ludzi niewi- prośbę dorosłego) domych, głuchoniemych, u których zaburzone są pewne zmysły − dbanie o higienę zmysłów, np. unikanie hałasu, nie- krzyczenie itp.Ćwiczymy Wykonywanie ćwiczeń wzmacniających pamięć wzrokową, słuchową, ruchowąpamięći koncentra- − powtarzanie z pamięci − powtarzanie z pamięci − zwracanie uwagi na niero-cję uwagi wierszy, rymowanek, pio- wierszy, rymowanek, pio- zerwalną więź emocji senek w połączeniu senek w połączeniu z pamięcią z ruchem z ruchem, obrazem, dźwię- kiem − nauka na pamięć krótkich wierszy i piosenek treś- − nauka na pamięć wier- ciowo bliskich dzieciom szy i piosenek treściowo – sytuacjom, z jakimi się bliskich dzieciom – sytu- spotykają acjom, z jakimi się spoty- kają Rozwijanie uwagi − uczestniczenie w za- − uczestniczenie w zaba- bawach sprzyjających wach, ćwiczeniach, pra- koncentracji uwagi przez cach plastycznych, rozmo- krótki czas wach, słuchaniu wierszy, opowiadań sprzyjających koncentracji uwagi 35

Rozwijamy Rozwijanie wyobrażeńmyślenie − uczestniczenie w zaba- − włączanie wyobrażeń do − układanie opowiadań wach twórczych (głównie działań manipulacyjnych, o tematyce fantastycznej tematycznych, konstruk- np. przekształcenie figu- (np. na temat: Moja wizyta cyjnych i ruchowych) ry ułożonej z patyczków na obcej planecie) (kwadratu) w oczekiwaną − rysowanie na dowolne (wiatraczek) itd. tematy − uczestniczenie w różnego rodzaju zabawach twór- czych (tematycznych, kon- strukcyjnych, ruchowych, według np. R. Labana, z elementami pantomimy itd.) − rysowanie z wyobraźni − oglądanie przedstawień teatralnych i filmów o tematyce fantastycznej Rozwijanie myślenia − rozwiązywanie prostych − rozwijanie myślenia twór- − układanie różnych warian- zagadek czego poprzez stosowanie tów zakończeń opowia- różnych metod i technik dań, historyjek obrazko- − ustalanie kolejności wyko- twórczych, np.: rysowania wych nywania czynności oskomatów (uzupełniania bazgrołów, aby powstał − układanie zagadek − ustalanie kolejności zda- rysunek), burzy mózgów, − poszukiwanie niekonwen- rzeń (np. teraz, wcześniej, analogii... później) cjonalnych sposobów roz- − rozwijanie myślenia lo- wiązywania problemów − wskazywanie ilustracji od- gicznego poprzez: powiadającej fragmentowi wysłuchanego opowiada- • rozwiązywanie zagadek, nia rebusów − określanie przydatności • określanie kolejności danych przedmiotów czynności, np. podczas wykonywania zamku − reagowanie na humor z piasku zawarty w utworze literac- kim lub danej sytuacji • zadawanie pytań • analizowanie, syntezo- wanie, porównywanie, klasyfikowanie • rozwiązywanie zagadek logicznych (sylogizmów)36

• próby logicznego ujęcia motywów własnego dzia- łania• rozwijanie myślenia przy- czynowo-skutkowego• określanie kolejności zdarzeń w różnych na- turalnych sytuacjach, historyjkach• łączenie prostych czynno- ści z ich skutkami• zauważanie wokół siebie zmian odwracalnych (np. wycieranie gumką wyrazu napisanego ołówkiem na kartce), nieodwracalnych (np. rozbicie kubka) oraz cyklicznych (np. pory roku)• układanie historyjek ob- razkowych, opowiadanie ich z podaniem przyczyny i skutku danych zdarzeń− słuchanie zdań praw- dziwych i fałszywych, ocenianie ich wartości logicznej (np. poprzez wykonywanie określonych ruchów)− słuchanie rymowanek, wierszy opisujących nie- realne miejsca, postacie, zdarzenia; wymienianie zawartych w nich nonsen- sów− tworzenie ciągów słów na zasadzie skojarzeń, np. wiosna – ptaki – bocian – żaba – jezioro...− wyjaśnianie pochodze- nia nazw wybranych przedmiotów, roślin, np.: drukarka, naszyjnik, mrówkojad− tworzenie uogólnień do podanych nazw przedmio- tów, roślin, zwierząt 37

Nasza edu- Orientacja przestrzennakacja mate-matyczna − dotykanie swojego ciała, − nazywanie i wskazywanie − posługiwanie się umow- zabawy z wykorzystaniem części ciała występujących nymi znakami, np. strzał- palców, dłoni, głowy, ra- podwójnie, parami, np.: kami, w zabawach tropią- mion itd.; oglądanie siebie oczu, uszu, nóg cych w lustrze − różnicowanie prawej − wskazywanie wymienio- i lewej strony ciała nych części ciała − wskazywanie kierunków od − nazywanie danych części osi własnego ciała, stosowa- ciała nie określeń: lewa, prawa, z przodu, z tyłu, z boku − pokazywanie wymienio- nych części ciała u part- − poruszanie się pod dyktan- nera do nauczyciela − określanie położenia przed- − wykonywanie ćwiczeń miotów w przestrzeni; sto- w parach, np. według me- sowanie określeń: na, pod, tody W. Sherborne przed, za, wysoko, nisko − porównywanie schematu − określanie kierunków ru- własnego ciała ze schema- chu, stosowanie określeń: tem ciała innej osoby do przodu, do tyłu, na dół, do góry, w bok − określanie położenia przedmiotów w przestrzeni, stosowanie określeń: blisko, daleko, między − określanie kierunków ru- chu, stosowanie określeń: na prawo od, na lewo od − określanie odległości położenia przedmiotów w przestrzeni, stosowa- nie określeń, np.: daleko, dalej, najdalej − orientowanie się na kartce papieru, wskazywanie, np. prawego górnego rogu, lewego górnego rogu kartki itd. Organizacja przestrzeni i czasu − zauważanie rytmów, np. − zauważanie rytmów, np. − wskazywanie pełnych w ułożonym materiale w powtarzających się dźwię- godzin na zegarze przyrodniczym, mozaice kach; kontynuowanie ich geometrycznej, w kloc- − mierzenie czasu trwania kach − przedstawianie wysłucha- różnych czynności, np. nego rytmu za pomocą stoperem; porównywanie układu klocków, pasków czasu trwania różnych papieru itd. czynności, stosowanie określeń: dłużej, krócej − przedstawianie układu rytmicznego wyrażonego − zwracanie uwagi na upły- ruchem za pomocą układu wający czas, uwidocznio- klocków, tworzywa przy- ny, np. w rozwoju dzieci rodniczego38

− dostrzeganie rytmicznej organizacji czasu w sta- łych następstwach dnia i nocy, pór roku, dni tygo- dnia, miesięcy − nazywanie kolejno pór roku, dni tygodnia, mie- sięcy; określanie aktualnej pory roku, miesiąca, dnia tygodnia − zwracanie uwagi na kalen- darze, ich rolę w określa- niu dni tygodnia, miesięcy − poznawanie wybranych mierników czasu od staro- żytności do dnia dzisiej- szego − nazywanie pór dnia: rano, południe, popołudnie, wieczór, i nocy − odpowiednie stosowanie określeń: przedwczoraj, wczoraj, jutro, pojutrzeRozwijanie umiejętności szeregowania i klasyfikowania− porządkowanie jednorod- − budowanie danego szeregu − budowanie szeregów zło- nych obiektów w otoczeniu w toku praktycznego dzia- żonych z wielu elementów na podstawie różnic wystę- łania, przewidywanie jego pujących między nimi całościowego obrazu − klasyfikowanie przedmio- tów pod względem wielu− budowanie danego szere- − łączenie przedmiotów cech wspólnych gu w toku praktycznego w grupy na podstawie działania cechy percepcyjnej, np.: barwy, wielkości, kształtu,− dostrzeganie podobieństw a następnie cech funkcjo- między przedmiotami ze nalnych względu na ich wspólne położenie w przestrzeni − klasyfikowanie przedmio- tów pod względem jednej lub kilku cech wspólnych − porównywanie liczebności zbiorów poprzez ustawia- nie elementów w pary lub ich liczenieKształtowanie pojęć liczbowych i umiejętności liczenia− liczenie z wymienianiem − rozróżnianie błędnego − rozpoznawanie cyfr kolejnych liczebników liczenia od poprawnego − układanie działań do po- głównych; zwrócenie uwagi na rolę ostatniego − liczenie od dowolnego danych zadań liczebnika miejsca, na wspak, dwój- kami, piątkami 39

− liczenie palców, przedmio- − posługiwanie się liczbami tów itp. w aspektach kardynalnym i porządkowym − dodawanie i odejmowanie w zakresie 10 z wykorzy- staniem palców lub innych zbiorów zastępczych − rozwiązywanie zadań tek- stowych na temat znanych dzieciom sytuacji; stosowa- nie metody symulacyjnej − rozgrywanie gier plan- szowych wspierających matematyczne umiejętno- ści dzieci − samodzielne konstru- owanie gier przez dzieci, wspólne ich rozgrywanie; poszukiwanie niestandar- dowych rozwiązań Mierzenie przedmiotów, rozumienie stałości miary (wysokość, długość, szerokość) − używanie określeń: wyso- − porównywanie wysokości − porównywanie objętości ki, niski, długi, krótki dzieci względem siebie; cieczy używanie określeń: wyższy od, niższy od, takiej samej − zwracanie uwagi na wysokości zmiany objętości podczas dolewania lub odlewania − mierzenie długości (szero- cieczy kości) za pomocą sznurka, dłoni, stopy, kroków − mierzenie objętości cieczy przy zastosowaniu takiej − porównywanie długości samej miary, np. nalewa- przedmiotów; stosowanie nie odmierzonej kubkiem określeń: dłuższy, krótszy, cieczy do różnych sło- takiej samej długości ików; próby wyjaśniania, dlaczego poziom cieczy − porządkowanie przedmio- w poszczególnych sło- tów od najkrótszego do ikach jest różny najdłuższego i odwrotnie − poznawanie różnych ro- − wykonywanie ćwiczeń dzajów wag, wyjaśnianie pozwalających na uświa- ich roli w określaniu masy domienie stałości długości przedmiotów (szerokości) − poznawanie wagi szalko- wej i istoty jej działania − porównywanie masy wybranych przedmiotów, tworzywa przyrodniczego; stosowanie określeń: cięż- szy od, lżejszy od, ważący tyle samo40

Rozwijanie intuicji geometrycznej − układanie prostych kom- − układanie dowolnych − nazywanie figur geome- pozycji, mozaik, obrazków kompozycji, mozaik, trycznych (koło, trójkąt, z figur geometrycznych obrazków z figur geome- kwadrat, prostokąt) trycznychPoznajemy Jesieńprzyrodę − obserwowanie środowiska − oglądanie drzew znaj- − wymienianie nazw mie- przyrodniczego; zwraca- dujących się w bliskim sięcy przynależących do nie uwagi na dominującą otoczeniu, nazywanie ich; jesieni kolorystykę, zmiany, jakie wyjaśnienie zjawiska usy- zachodzą w przyrodzie chania liści − gromadzenie doświadczeń w toku przyrodniczych − oglądanie drzew znajdują- − rozpoznawanie drzew po zabaw badawczych (np. cych się w bliskim otocze- ich liściach i owocach otrzymywanie mąki ziem- niu niaczanej) − poznawanie ogólnej budo- − zbieranie owoców drzew, wy drzew (korzenie, pień, wzbogacanie nimi kącika korona); wyjaśnienie ich przyrody podziału na drzewa liścia- ste i drzewa iglaste, pozna- − rozpoznawanie i nazywa- wanie roli drzew (lasów) nie wybranych warzyw; w życiu ludzi i zwierząt rozróżnianie ich za pomo- cą wzroku, dotyku, smaku, − zbieranie owoców drzew, zapachu wzbogacanie nimi kącika przyrody; wykorzystywa- − rozpoznawanie wybranych nie owoców w działalności owoców po wyglądzie, plastycznej, technicznej, kształcie, smaku matematycznej, muzycznej oraz w inny, niestandardo- − pokazywanie na wybra- wy sposób nych przykładach (np. jeża, wiewiórki, bociana), − rozpoznawanie drzew jak zwierzęta przygoto- owocowych po owocach; wują się do nadchodzącej wyjaśnienie znaczenia zimy (odlatują do Afryki, słowa sad gromadzą zapasy, zasy- piają) − poznawanie wybranych owoców egzotycznych − obserwowanie zmian za- chodzących w przyrodzie − nazywanie przetworów późną jesienią, występu- z owoców i warzyw (dże- jących zjawisk atmosfe- my, soki, kiszonki, kompo- rycznych, np.: padającego ty); samodzielne wykony- deszczu wanie wybranych − poznawanie wybranych przedstawicieli grzybów jadalnych (borowik, pie- prznica jadalna, maślak) i niejadalnych (np. mucho- mor sromotnikowy) − wymienianie potraw i przetworów sporządzo- nych z grzybów na podsta- wie własnych wiadomości 41

− poznawanie ogólnej budo- wy grzybów, sposobów ich zbierania − pokazywanie na wybra- nych przykładach (np. jeża, wiewiórki, bociana), jak zwierzęta przygoto- wują się do nadchodzącej zimy (odlatują do Afryki, gromadzą zapasy, zasypia- ją); zwracanie uwagi na zmiany w wyglądzie zwie- rząt, np. zmiana ubarwie- nia, gęstnienie futra, piór − obserwowanie zmian za- chodzących w przyrodzie późną jesienią, występu- jących zjawisk atmosfe- rycznych, np.: padającego deszczu, mgły, obniżającej się temperatury, skracają- cej się długości dnia − wyjaśnianie roli wody w życiu ludzi i zwierząt − poznawanie kalendarza pogody − słuchanie prognoz pogody (w radiu i w telewizji), interpretowanie wysłucha- nych zapowiedzi, zacho- wywanie się stosownie do podawanych informacji Zima − obserwowanie zmian za- − poznawanie zjawisk − wymienianie nazw mie- chodzących w przyrodzie atmosferycznych charak- sięcy przynależących do zimą; zwracanie uwagi na terystycznych dla zimy, zimy koloryt i piękno przyrody nazywanie ich, np.: opady w zimowej szacie śniegu, szron, szadź, za- − badanie zjawisk związa- wieje śnieżne nych z przyrodą nieoży- − poznawanie zjawisk wioną, np. badanie zmian atmosferycznych charak- − poznawanie wybranych stanów skupienia wody terystycznych dla zimy, właściwości fizycznych nazywanie ich, np.: opady śniegu i lodu, zwracanie śniegu uwagi na zanieczyszcze- nia, które zatrzymują w sobie42

− dokarmianie i dopajanie zwierząt w trudnych, zimowych warunkach − nazywanie ptaków odwie- dzających karmnik − zwrócenie uwagi na ostrożność w kontaktach z chorymi zwierzętami, np. ptakami − rozpoznawanie wybranych zwierząt po śladach na śniegu − poznawanie historii po- wstania węgla kamienne- go, jego właściwości − poznawanie wybranych zwierząt (dinozaury) i roślin (np. olbrzymie paprocie) występujących w tamtym okresie Wiosna− obserwowanie zmian za- − obserwowanie zmian za- − wymienianie nazw mie- chodzących w przyrodzie chodzących w przyrodzie sięcy przynależących do przed zbliżającą się wio- przed zbliżającą się wio- wiosny sną, np.: topnienie śniegu, sną, np.: coraz dłuższe dni, powracające pierwsze coraz wyższa temperatura, − poznawanie zjawiska ptaki (bociany), pojawia- topnienie śniegu i lodu, tęczy jące się pierwsze kwiaty powracające pierwsze (krokusy) ptaki (skowronki, czajki, szpaki), pojawiające się− oglądanie kwitnących pierwsze kwiaty (przebi- roślin; zwrócenie uwagi na śniegi, krokusy) zawarte w nich piękno − poznawanie zwiastunów− omawianie życia pta- wiosny, np. kwitnienie ków wiosną (budowanie wierzby i leszczyny, gniazd) pojawienie się pąków na drzewach, krzewach− poznawanie wybranych przedstawicieli zwierząt − zakładanie w sali zielone- egzotycznych go ogródka; poznawanie czynników potrzebnych do− poznawanie wybranych rozwoju roślin; zachęcanie dorosłych i młodych zwie- do prowadzenia kalendarza rząt hodowanych na wsi obserwacji roślin − poznawanie roli dżdżow- nicy w spulchnianiu ziemi, przełamywanie niechęci dzieci do zwierzęcia 43

− oglądanie kwiatów ogro- dowych, nazywanie ich, np.: tulipany, nasturcje, li- lie; omawianie ich budowy oraz etapów rozwojowych (np. tulipana) − omawianie życia pta- ków wiosną (budowanie gniazd, składanie jaj, wylęganie się młodych, dbanie o młode) − poznawanie warunków niezbędnych do rozwoju zwierząt − dostrzeganie różnic w budowie dzikich zwie- rząt dostępnych bezpo- średniej obserwacji − określanie znaczenia barwy ochronnej w życiu zwierząt − poznawanie dorosłych i młodych zwierząt hodo- wanych na wsi − nazywanie domów zwie- rząt, sposobów poruszania się zwierząt, odżywiania − wyjaśnianie znaczenia ho- dowli zwierząt dla ludzi − poznanie właściwości powietrza poprzez zabawy, ćwiczenia i eksperymenty − poznanie pomocnej i szkodliwej roli wiatru w działalności ludzi Lato − obserwowanie w sposób − obserwowanie, w sposób − wymienianie nazw mie- bezpośredni zmian zacho- bezpośredni lub pośredni, sięcy przynależących do dzących w przyrodzie zmian zachodzących zimy w przyrodzie w wybranych − poznawanie wybranych środowiskach (np.: lesie, − poznawanie leczniczych owadów, np.: pszczół, na łące) właściwości wybranych mrówek roślin zielnych − określanie charaktery- (np.: rumianku, szałwi) − poznawanie owoców (tru- stycznych cech lata, np.: skawki, poziomki, czere- długie dni, wyższa tempe- śnie, porzeczki) dojrzewa- ratura; poznanie zjawisk jących latem atmosferycznych wystę- pujących o tej porze roku, np.: burzy, tęczy44

− poznanie wybranych roślin zielnych, np.: wrotczynu, rumianku, mniszka lekar- skiego, i ich znaczenia dla ludzi (herbaty, syropy, preparaty kosmetyczne) − zachęcanie do tworzenia zielnika − obserwowanie roślin, zwie- rząt przy użyciu lupy − poznanie wybranych owa- dów, np.: pszczół, mró- wek, ich pożyteczności dla przyrody i ludzi − poznawanie owoców (tru- skawki, poziomki, czere- śnie, porzeczki) dojrzewa- jących latem; opisywanie ich wyglądu, smaku − poznawanie właściwości piasku, gliny poprzez zabawy Przyroda w sali, w domu− poznawanie zasad dbania − dbanie o rośliny donicz- − hodowanie roślin donicz- o zwierzęta hodowane kowe uprawiane w po- kowych w domu: karmienia ich, mieszczeniach, nazywanie wychodzenia na spacer wybranych, umieszczanie ich w nasłonecznionych− naśladowanie sposobów miejscach poruszania się zwierząt hodowanych w domu, ich − poznawanie zasad dbania odgłosów o zwierzęta hodowane w domu: karmienia ich, wizyt u weterynarza, za- pewniania odpowiedniego miejsca na odpoczynek i sen, wychodzenia na spacer − nazywanie dorosłych i młodych zwierząt Ochrona przyrody − poznawanie zagrożeń dla − poznawanie idei tworze- środowiska przyrodnicze- nia parków narodowych, go wynikających z nisz- rezerwatów czycielskiej działalności ludzi, np. zatruwanie wód, − uczestniczenie w zaba- powietrza, gleby, zabijanie wach badawczych zwią- zwierząt dla futer, kłów, zanych z oczyszczaniem wycinanie lasów, wyrzuca- wody, np. wykorzystywa- nie odpadów w niedozwo- nie filtrów wykonanych lonych miejscach z naturalnych materiałów (np. z piasku) 45

Poznajemy − nieniszczenie roślin, np. świat niełamanie gałęzi drzew46 − pomaganie zwierzętom, np. dokarmianie zwierząt w schronisku, ptaków zimą − wyrzucanie śmieci do kosza − sprzątanie placu zabaw, np. w czasie Dnia Ziemi − sadzenie drzew, kwiatów i dbanie o nie − niedeptanie trawników, klombów z kwiatami − szanowanie wody, niemar- nowanie jej − wyjaśnianie określeń: kwiaty chronione, zwierzęta chro- nione; poznanie przedstawi- cieli ginących gatunków − poznanie sposobów dbania o środowisko • oczyszczanie wody • zakładanie filtrów na ko- miny fabryczne • karanie za łamanie praw przyrody Rozszerzenie doświadczeń poznawczych − rozszerzenie doświadczeń i wiedzy na temat otacza- jącej rzeczywistości (z różnych dziedzin życia człowieka) – odpowia- danie na pytania, np.: Do czego to służy?, Skąd się to wzięło?, Dlaczego to się porusza? itp. − zdobywanie informacji o świecie poprzez korzy- stanie z różnych źródeł wiedzy, np.: literatury, czasopism, filmu, inter- netu − samodzielne przepro- wadzanie doświadczeń w celu rozwiązywania aktualnie nurtujących problemów, np. określanie znaczenia kształtu kół w pojazdach dla sprawne- go poruszania się itd.

Oczekiwane efekty aktywności poznawczej dzieckaW wyniku tej formy aktywności dziecko: − samodzielnie inicjuje zabawy zgodnie z własnymi pomysłami − twórczo podchodzi do problemów pojawiających się w zabawach − chętnie mówi o swoich zainteresowaniach − poznaje upodobania innych osób − korzysta w zabawach z pomysłów dzieci uzdolnionych − rozumie znaczenie poszczególnych zmysłów w poznawaniu otaczającej rzeczywistości − zna proste rymowanki, wiersze i piosenki z repertuaru dziecięcego, potrafi odtworzyć je z pamięci − jest skoncentrowane w toku zorganizowanych działań edukacyjnych − dokonuje analizy, syntezy, porównania i klasyfikacji spostrzeganych przedmiotów − poszukuje odpowiedzi na nurtujące je pytania, problemy − z łatwością rozwiązuje proste zagadki logiczne − dostrzega zależność między skutkiem a przyczyną − zna części ciała, poprawnie je nazywa − posługuje się określeniami dotyczącymi położenia przedmiotów w przestrzeni − rozumie podstawowe określenia czasu − prawidłowo posługuje się liczebnikami − wykorzystuje w zabawach figury geometryczne − dokonuje porównań miary i masy przedmiotów oraz objętości cieczy − dostrzega zmiany dokonujące się w przyrodzie, słownie je określa − rozpoznaje i poprawnie nazywa często spotykane zwierzęta i rośliny − rozpoznaje zwierzęta niedostępne bezpośredniej obserwacji − nazywa podstawowe zjawiska z zakresu przyrody ożywionej i nieożywionej − zna główne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, rozumie konieczność jego ochrony. 47

Aktywność artystycznaRealizacja założeń podstawy programowej z zakresu następujących obszarów edukacyjnych:Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem (7).Wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew, pląsy i taniec (8).Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne (9).Wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne i budzenie zainteresowań technicznych(10). Zakres Grupa dzieci tematyczny Dzieci młodsze Dzieci starsze Dzieci o szczególnie wyso-W świecie (3-, 4-letnie) (5-, 6-letnie) kim poziomie rozwojusztuki.Muzyka Słuchanie i śpiewanie piosenek − słuchanie piosenek w wy- − słuchanie piosenek w wy- − śpiewanie piosenek prze- konaniu nauczyciela konaniu nauczyciela oraz kraczających możliwości nagrań z płyt kompakto- wokalne dzieci w wieku − nauka prostych piosenek wych przedszkolnym fragmentami, metodą ze słuchu − nauka piosenek fragmenta- mi, metodą ze słuchu − śpiewanie piosenek razem z osobą dorosłą − zbiorowe i indywidualne śpiewanie piosenek − śpiewanie regionalnych piosenek ludowych Gra na instrumentach perkusyjnych − zorganizowanie kącika − wykorzystywanie natural- − wykonywanie prostych muzycznego nych efektów perkusyj- melodii na dzwonkach nych (klaskania, tupania, stukania...) do akompania- mentu podczas słuchania lub śpiewania piosenek − poznawanie wyglądu instrumentów perkusyj- nych: kołatki, grzechotki, bębenka, trójkąta, talerzy, drewienek i sposobu gry na nich − wykonywanie akompa- niamentu do piosenek na instrumentach perkusyj- nych oraz innych przed- miotach – indywidualnie lub grupowo (tworzenie orkiestry) − wykonywanie prostych, jedno-, dwutaktowych tematów rytmicznych na instrumentach perkusyj- nych48

− instrumentacja wierszy, opowiadań − tworzenie akompaniamen- tu perkusyjnego według podanego kodu i samo- dzielnie utworzonego kodu (zastępowanie obrazka przedstawiającego daną czynność znakiem graficz- nym, np. gniecenia papieru znakiem zygzaka) − wykonywanie instrumen- tów perkusyjnych z różnych materiałów Wyrażanie muzyki ruchem− uczestniczenie w zaba- − uczestniczenie w zaba- − improwizowanie ruchowe wach rytmicznych, rucho- wach rytmicznych, ru- dowolnej muzyki wych chowych, pląsach przy muzyce− reagowanie na zmiany tempa i dynamiki utworu − reagowanie na zmiany o dużym zróżnicowaniu tempa i dynamiki utworu− rytmiczne poruszanie się − wyczuwanie akcentu me- przy muzyce trycznego w taktach dwu-, trzy- i czteromiarowych − estetyczne, rytmiczne po- ruszanie się przy muzyce − improwizowanie piosenek ruchem − nauka elementów wybra- nych tańców ludowych, np.: krakowiaka, polki − uczestniczenie w twór- czym tańcu według kon- cepcji Batti Strauss Rozwijanie twórczości muzycznej− nucenie piosenek na wła- − śpiewanie powitania, − układanie melodii do krót- sną melodię pożegnania lub innych kich wierszy, rymowanek tekstów na podane lub wymyślone melodie − śpiewanie na podany temat, np. Nadchodzi wio- sna, lub na temat obrazka, śpiewanie znanego tekstu z różną intonacją, np.: ze smutkiem, złością, rado- ścią 49

− śpiewanie tekstu wy- soko, nisko i z różnym natężeniem głosu według wskazań nauczyciela lub pokazanego wzoru () Rozwijanie wrażliwości słuchowej − słuchanie utworów wokal- − słuchanie śpiewu kobiety, − rozpoznawanie formy nych lub instrumentalnych, mężczyzny, chóru; rozpo- (AB, ABA, ABC) słysza- np. muzyki filmowej, znawanie ich głosów nych piosenek i tańców poważnej − rozpoznawanie wybranych − uczestniczenie w koncer- instrumentów po wydawa- tach muzycznych nych przez nie dźwiękach w wykonaniu muzyków, i wyglądzie; nazywanie np. z filharmonii muzyków grających na tych instrumentach − rozpoznawanie piosenek na podstawie wystukanego rytmu, zanuconej, zagranej melodii − dostrzeganie zmian w wysokości dźwięków − słuchanie utworów wokal- nych lub instrumentalnych, np. muzyki filmowej, po- ważnej, o różnym tempie, dynamice i nastroju − uczestniczenie w koncer- tach muzycznych w wykonaniu muzyków, np. z filharmonii − rozpoznawanie słyszanych piosenek i tańców, okre- ślanie ich budowy (dwu-, trzyczęściowa, zwrotkowa, z refrenem)W świecie Obcowanie ze sztukąsztuki.Plastyka − tworzenie galerii prac − oglądanie albumów − wymienianie nazwisk plastycznych dzieci z reprodukcjami, zdjęciami znanych artystów dzieł wybranych twórców: − dostrzeganie otaczającego malarzy, rzeźbiarzy, archi- nas piękna tektów − poznawanie słów zwią- zanych ze sztuką: obraz, rzeźba, portret, autopor- tret, reprodukcja, zabytek, stosowanie ich50