WRD_Full Book (3)

ts«bgW« blšlh Ú® ts« tUÉir òdiy¡ f‰áiw nghy xUt‹ jh§»a bgUikahD« - bjhšfh¥ãa« Ó¿tU« Úiu jL¤J ÃW¤â mjid ga‹bgW« tifÆš âU¥ò« bgU«braš xU ngh®¥gilia v⮤J ÉF« ngh® åuD¡F x¥ghdJ v‹w bjhšfh¥ãa¤â‹ tÇfS¡F V‰g th‹ ËW bgŒj kiHÆdhš óÄ ts«bgw Úiu nrĤJ JšÈakhf ntsh©ik¡F ga‹gL¤j K¤jÄœ m¿P® fiyP® mt®fŸ gšntW bjhiyneh¡F â£l§fis brašgL¤âíŸsh®. K¤jÄH¿PÇ‹ bjhiyneh¡F¥ gh®it : bghJ¥g¤Jiw mik¢ruhf ïUªj nghJ fhÉÇ eLt® k‹w«, nkyh©ik thÇa« mik¡f Fuš bfhL¤jh®. Kjyik¢ruhd ã‹d® fhntÇÆ‹ cÇikfis bgw jÅ mik¥ig cUth¡»dh®. bjhl®ªJ 1997 M« M©L blšlh kht£l§fËš 1000 M©LfS¡F ãwF mjhtJ nrhH®fË‹ M£á¡fhy¤â‰F ãwF Kjš Kiwahf ö®thU« gÂfis bjhl§»it¤jh®. mt®j« Ó¿a gÂÆ‹ Éisthf 24 tUl§fshf blšlh kht£l§fŸ czî c‰g¤âÆš gšntW rhjidfis òǪJ tU»wJ. K¤jÄœ m¿P® fiyP® mt®fË‹ tÊÆš kh©òÄF Kjyik¢r® K.f.°lhÈ‹ mt®fŸ Ú®nkyh©ik, czî c‰g¤â, cHt® ey‹ rh®ªj gšntW bjhiyneh¡F â£l§fis¤ Ô£o áw¥ghf brašgL¤â tU»wh®. Éoaiy neh¡» Ú® nkyh©ik : bfhnuhdh ngÇlÇ‹ ïu©lh« miy jÄœeh£il fLikahf NœªJbfh©oUªj NHÈš bghW¥ng‰W bfh©lh® kh©òÄF jÄœehL Kjyik¢r® K.f.°lhÈ‹ mt®fŸ. xUòw« bfhnuhdhit f£L¥gL¤j ngh®fhy elto¡iffŸ brašgL¤â bfh©nl ts®¢á¥ gÂfisí« bjhŒÉšyhkš Ãiwnt‰¿dh®. 11443

xU ey¤â£l¤ij brašgL¤J« K‹ò mJ rh®ªj gadhs®fË‹ nfho kâ¥Õ£oš 575 »nyh Û£l® öu¤â‰F 89 gÂfS«, kÆyhLJiw fU¤J¡fis nf£L Ãiwnt‰Wtâ‹ _y« k£Lnk mJ KGikahf kht£l¤âš 5.74 nfhoÆš 461 »nyh Û£l® öu¤â‰F 26 gÂfS«, gy‹ jU« v‹gij jdJ 50 M©Lfhy bghJthœÉš cz®ªjt® flÿ® kht£l¤âš 2.20 nfho bryÉš 202 »nyh Û£l® öu¤â‰F 58 kh©òÄF Kjyik¢r®. mj‹go blšlh kht£l§fËš ö®thU« gÂfS«, òJ¡nfh£il kht£l¤âš 83.60 y£r« bryÉš 26 »nyh gÂfis Ãiwnt‰W« K‹ò mªj gFâ ÉtrhÆfË‹ njitfis Û£l® öu¤â‰F 9 gÂfS« nk‰bfhŸs¥g£ld. bkh¤j« %.65.10 nfho nf£l¿ªJ mj‹go brašgL¤j â£lÄ£lh®. â£lkâ¥ãš 4061.44 »nyh Û£l® öu¤â‰F 647 gÂfŸ eilbg‰wd. k¡fË‹ njitfis Ãiwnt‰W« muR ! ï¤Jl‹ jÄœehL Cuf ts®¢á¤JiwÆ‹ rh®ãš á k‰W« o ãÇî fhšthŒfŸ kfh¤kh fhªâ njáa Cuf ntiy cWâ mË¥ò¤ â£l¤â‹ ïij¤bjhl®ªJ kh©òÄF Kjyik¢rÇ‹ m¿îW¤jÈ‹ Ñœ 9 kht£l§fËY« 5893 »nyh Û£l® öu¤â‰F %.97 nfho kâ¥ãš go kh©òÄF Ú®ts¤Jiw mik¢r® âU. JiuKUf‹ mt®fË‹ ö®thU« gÂfŸ eilbg‰wd. jiyikÆš Étrha r§f§fË‹ ãuâÃâfSl‹ MnyhridfŸ nk‰bfhŸs¥g£ld. blšlh kht£l ÉtrhÆfË‹ njitfŸ JšÈakhf fs¤âš kh©òÄF Kjyik¢r® ! g£oaÈl¥g£L, mt®fË‹ nt©LnfhË‹go x›bthU M©L« k»œ¢áÆš ÉtrhÆfŸ ! #&‹ 12 M« njâ nk£^® mizÆš ïUªJ FWit rhFgo¡F Ú® âwªJÉlnt©L« v‹w nt©Lnfhisí« V‰Wbfh©lJ muR. Úiu M£á bghW¥ng‰w ehŸ Kjš rthšfŸ. mjid rhjidahf âwªJÉL« K‹ò Ú®tÊ¥ghijfis ö®thU« gÂfisí« br›tnd kh‰W« tifÆš bgU« â£lkhf fhntÇ blšlh kht£l§fËš Ãiwnt‰w nt©oa rthš muR¡F V‰g£lJ. ïj‹ K¡»a¤Jt¤ij áw¥ò ö®thU« gÂfis Ãiwnt‰¿dh® kh©òÄF Kjyik¢r®. cz®ªJ bfhnuhdh ngÇluhš blšlh kht£l ö®thU« gÂfŸ ï¥gÂfË‹ K‹nd‰w¤ij #]‹ 11M« njâ jŠir, âU¢áuh¥gŸË v›tifÆY« ghâ¡fhj t©z« òâa brašâ£l¤ij cUth¡»dh® kh©òÄF Kjyik¢r®. ï¥gÂfŸ â£lÄ£lgo elªnj¿l _¤j I V v° mâfhÇfŸ bfh©l áw¥ò f©fhÂ¥ò mYty®fŸ ÃaÄ¡fg£L gÂfŸ bjhŒÉ‹¿ Éiuî¥gL¤j¥g£ld. x›bthU gFâÆY« Étrha¡FG¡fŸ mik¡f¥g£L mt®fË‹ Mnyhridiaí« bg‰W ö®thU« gÂfis áw¥ghf brŒJ Ko¡f¥g£lJ. ngÇl® fhy¤âY« bgU« bt‰¿ : áw¥ghd îthf KiwahY«, gÂfis g»®ªjˤJ mjid btË¥gil¤j‹ikíl‹ brašgL¤âajhš mid¤J¥ gÂfS« â£lÄ£l fhy¤â‰F K‹ng ÃiwtilªjJ. jÄœehL Ú®ts¤JiwÆ‹ rh®ãš, âU¢áuh¥gŸË kht£l¤âš, 5.62 nfhoÆš 163 »nyh Û£l® öu¤â‰F 63 gÂfS«. f%® kht£lâš 1.60 nfhoÆš 61 »nyh Û£l® öu¤â‰F 10 gÂfS«, mÇaÿ® kht£l¤âš 7 nfho â£l kâ¥ãš 124 »nyh Û£l® öu¤â‰F 33 gÂfS«, jŠrhñ® kht£l¤âš 20.50 nfho â£l kâ¥ã£oš 1170 »nyh Û£l® öu¤â‰F 185 gÂfS«, âUth%® kht£l¤âš 16.35 nfho â£l kâ¥Õ£oš 1282.35 »nyh Û£l® öu¤â‰F 174 gÂfS«, ehf¥g£od« kht£l¤âš 5.25 144

kht£l§fS¡F neÇš br‹w kh©òÄF Kjyik¢r® mt®fŸ gÂfis cWâ mˤjh®. MŒî brŒjh®. blšlh kht£l ÉtrhÆfis fs¤âš rªâ¤J ö®thU« gÂfŸ Ãiwnt‰¿a Éj« F¿¤J« fU¤J nf£lh®. Kjyik¢rÇ‹ ïªj òâa rhjidia neh¡» blšlh czî c‰g¤â : òašntf brašghL F¿¤J blšlh kht£l ÉtrhÆfŸ kd k»œ¢áia bjÇɤJ bfh©ld®. K¤jÄœ m¿P® fiyPiu ngh‹nw kh©òÄF kh©òÄF Kjyik¢r® mt®fŸ M£á bghW¥ng‰w eh‹nf Kjyik¢rÇ‹ mQFKiwfŸ k¡fË‹ kd§fS¡F beU¡fkhfî«, thu§fËš xU bgU« rhjidahf Étrha bgU§Fo k¡fË‹ vËikahfî« ïU¥gjhf ÉtrhÆfŸ e‹¿ bjÇɤjd®. nfhÇ¡iffis Ãiwnt‰¿L« tifÆš, Ú®tʤ jl§fis ö®thÇ, br¥gÅ£L filkil tiu j©Ù® ÉiuªJ bršY« tifÆš â£l¥ âw¡f¥g£lJ nk£^® miz... gÂia Ãiwnt‰¿dh®. nkY« cÇa fhy¤âš (#]‹ 12) nk£^® ÃiwªjJ ÉtrhÆfË‹ kd« : mizÆÈUªJ j©Ùiu âwªJ it¤J ÉtrhÆfË‹ cŸs§fËš Ú§fh ïl¤ij bg‰WŸsh® kh©òÄF Kjyik¢r®. fhÉÇ fÊKf¥ blšlh kht£l§fËš k¡fis rªâ¤j k»œ¢ánahL mt®fË‹ gFâfËš eilbg‰w ö®thU« gÂfË‹ bt‰¿Ædhš flªj M©il nt©LnfhË‹go #]‹ 12 M« njâ nk£^® mizÆš ïUªJ Él ï›th©L ghrd gu¥ò mâfǤJŸsJ. ï›th©L blšlh j©Ù® âwªJÉl nk£^® miz br‹wh® kh©òÄF Kjyik¢r®. kht£l§fËš k£L« FWit k‰W« r«gh rhFgo 16 y£r« V¡fÇš m§F FWit rhFgo¡F j©Ù® âwªJÉ£l Kjyik¢r® jdJ muá‹ eilbgW« v‹W vâ®gh®¡f¥gL»wJ. ïj‹ _y« 35 y£r« bk£Ç¡ bjhiyneh¡F ts®¢á â£l§fËš Ú®nkyh©ikí« ÉtrhaK« K¡»a l‹ v‹w czî c‰g¤â v‹w ïy¡if ÉŠá òâa rhjidia blšlh ïl§fis ão¤âU¥gjhf bjÇɤjh®. j‰nghija rhFgoia Él mâf kht£l ÉtrhÆfŸ cUth¡Fth®fŸ v‹W vâ®gh®¡f¥gL»wJ. rhFgo, j‰nghJ ïU¡F« Ú® nkyh©ikia mâf¥gL¤JtJ v‹W jdJ ïy¡Ffis k¡fSl‹ g»®ªJ bfh©l kh©òÄF Kjyik¢r®, ÉGªJ »lªj fâ®fŸ ÃÄ®ªJ É»‹wd. ÉtrhÆfË‹ njitfis f©Q« fU¤Jkhf ï›tuR Ãiwnt‰W« vd Éoaiy neh¡»a ešyh£áÆš... f%® kht£l«, itifešÿ®, Fˤjiy fh£LthÇ 145

ÉtrhÆfË‹ cz®îfis cz®ªJ brašgL« Kjšt®... k»G« ÉtrhÆfŸ! muR¡F e‹¿ ! âU.uhn#Z f©zh âU.gh.g¢áa¥g‹ blšlh ÉtrhÆ Úlhk§fy« - âUth%® kht£l« ÉtrhÆ-e‹k§fy« Úlhk§fy« M‰¿š gy M©LfS¡F¥ ãwF Jh®thU« e‹k§fy« ÉÅnahf fhšthia e«ã Étrha« brŒJ gÂia brŒJŸsh®fŸ. ï¥nghJjh‹ ïJ Mwhf bjÇ»wJ. tU»nw‹. ïªj fhšthŒ flªj M©L 2 ».Û k£Lnk gy M©Lfshf ïâš j©Ù® tUtâšiy. m¥gona bgausɉF Jh®thÇÉ£L Ûâ fhšthia m¥gona tªjhY« mJ Étrha¤â‰F V¿ ghahJ. k© nkLfŸ k‰W« É£LÉ£lh®fŸ. v§fË‹ nfhÇ¡ifia V‰W ÛâÆUªj òj®fis vL¤J Jh®thu nt©L« vd nfhÇ¡if it¤njh«. 4 ».Û fhšthiaí« ïªj M©L muR Jh®thÇíŸsJ. M£á¡F tªjîl‹ Kj‹ Kjyhf Ãâ xJ¡» ïªj M‰iw Jh® filkil tiu j©Ù® ntfkhf tU»wJ. ïjdhš eh‹ thu Kjyik¢r® âU. K.f. °lhÈ‹ mt®fŸ c¤juÉ£lh®fŸ. k£LÄšiy, ï¥gFâ ÉtrhÆfŸ midtU« FWit, ï¥bghGJ j©Ù® jilÆ‹¿ ntfkhf ghŒ»wJ. r«gh vd ïUnghfK« rhFgo brŒnth«. FL«g¤ij v¥go 10 M©Lfshf vªj gÆU« gÆ® brŒa Koahkš fh¥gh‰w ngh»nw‹ vd jɤJ¡ bfh©oUªj neu¤âš v§fŸ fZl¥g£nlh«. ïªj M©Ljh‹ FWit k‰W« r«gh tƉ¿š ghiy th®¤J thH it¤j muR¡F« ÉtrhÆfË‹ gÆU« brŒâl jahuhf cŸns‹. thH tÊÆ‹¿ fZl¥g£l cŸs¤ij cz®îfis cz®ªj v§fË‹ Kjyik¢r® v§fS¡F thœtˤj Kjyik¢r® Iah mt®fS¡F ï¥gFâ °lhÈ‹ IahɉF« v‹W« e‹¿ cŸst®fshf ïU¥ngh«”. ÉtrhÆfŸ rh®ãš e‹¿ia bjÇɤJ¡bfhŸ»nw‹ vd¤ vd¡ T¿dh®. bjÇɤjh®. 146

jŠir juÂia brÊ¡f it¤j thG« fÇfhy‹... ÉtrhÆfŸ k»œ¢áíl‹ e‹¿ âU. eh.kâkhw‹ âU.Fznrfu‹ khlòw« ÉtrhÆ ÉtrhÆ- v«. òö® »uhk«, âU¢áuh¥gŸË kht£l« “khlòw« »uhk ÉtrhÆfŸ x‹W nr®ªJ v§fŸ gFâÆš, “v«.òö®, tl¡F gFâ fhšthia e«ã Étrha« brŒJ K£fS« òjUkhf kh¿ÆUªj M‰iwí«, fhšthiaí« Jh® tU»nw‹. ÉtrhÆfË‹ fU¤J¡fis, njitfis neÇš thÇdhšjh‹ ghrd¤â‰F j©Ù® tU«. ïšyhÉ£lhš br‹W nf£L, mj‹ãwF mt®fS¡fhd â£l¥gÂfis fhÉÇ Ú® v§fS¡F »il¡fhJ. eh§fŸ thH tÊ TW§fŸ brŒâL§fŸ vd mik¢r®fS¡F c¤juÉ£L, v§fË‹ vd kht£l M£áaiu njo kD bfhL¤njh«. v§fË‹ fU¤J¡fis nf£l¿ªJ â£l¤ij brašgL¤âaJ jÄHf nfhÇ¡ifia V‰W Kjyik¢r® mt®fŸ Jh®thÇl tuyh‰¿š ïJnt Kjš KiwahF«. v«.òö® tl¡F gFâ c¤juÉ£lh®fŸ. v£lh¡fÅahf ïUªj fhntÇ Ú® ï‹W fhšthia ahU« f©LbfhŸsnt ïšiy. ï¥bghGjhtJ v§fS¡F »il¤JŸsJ. ï¥gFâÆš Ãy¤jo Ú® k£l« mij ö®vL¤J j©Ù® tH§»L§fŸ v‹W Ú®ts¤Jiw ca®ªJ,Fs«,F£ilvšyh« Ãu«ãíŸsJ. ïÅ ï¥gFâÆš mik¢rÇl« ï§F tªj nghJ neÇš kD bfhL¤nj‹. Étrha« brÊ¡F«. k¡fS¡F« fhšeilfS¡F« FoÚ® ïªj ViH ÉtrhÆ‹ kDití«, nfhÇ¡iffisí« V‰W, ãu¢áid ïšiy. thœî¡F tÊfh£oa ï«k©Â‹ ikªj‹ ö®thu¥g£LŸsJ. eh‹ fdÉšTl Ãid¤J¥ gh®¡fÉšiy. Kjšt® °lhÈ‹ mt®fS¡F v§fË‹ kdkh®ªj e‹¿fis vdJ ftiyfŸ Ô®ªjJ, jŠir juÂia brÊ¡f it¤j bjÇɤJ¡bfhŸ»nw‹” vd¤ bjÇɤjh®. thG« fÇfhy‹ Kjšt® °lhÈ‹ IahɉF v‹W« v§fsJ e‹¿ ! ”. vdwh® cz®îó®tkhf. 147

v§fŸ thœÉš xË V‰¿a Kjšt®... KjštU¡F e‹¿ TW« ÉtrhÆfŸ ! âU.ã. nfhghš âUkâ. M®.cõhuh ÉtrhÆ, e¡ftu« »uhk« - f%® kht£l« ÉtrhÆ-nrªj‹Fo Ñœ kzÈ âUth%® “gidô® th¿ fhšthŒ _y« gy M©Lfshf rÇtu “ïªj thŒ¡fhÈ‹ Úiu e«ã¤jh‹ v§fË‹ Étrha« tašfS¡F j©Ù® ghŒ¢r Koahkš Étrha« ïU¡FJ. gy M©Lfshf ïªj thŒ¡fhiy ö®thÇ ghâ¡f¥g£lJ. j‰rka« ïªj thŒ¡fhš K£òj®fŸ k‰W« Ó®gL¤â¡ bfhL¡FkhW nfhÇ¡if it¤njh«. flªj k©nkLfŸ mf‰w¥g£L ö®thu¥g£ljhš ï¥bghGJ fhy¤âš ahU« f©L bfhŸsÉšiy. ï¥bghGJ °lhÈ‹ fhÉÇ Ú® ntfkhf tªJbfh©LŸsJ. ï¥bghGJ v§fshš mt®fŸ Kjyik¢ruhd ãwF v§fŸ nfhÇ¡ifia V‰W Étrha¥ gÂfËš áw¥ghf <Lgl Ko»wJ. ïªj M©L ö®thUtj‰F c¤juÉ£ljhš, j©ÂÆ‹ ngh¡F¡F beš Éis¢rš mnkhfkhf ïU¡F«. v§fŸ gFâ¡F ïilŠryhf ïUªj brobfho všyh« vL¤J R¤j¥gL¤â áw¥ò ö®thU« gÂfŸ â£l¤ij tH§» ÉtrhÆfË‹ cŸsh®fŸ. áw¥ghf ö®thÇajdhš j©Ù® jilÆ‹¿ thœÉš xË V‰¿a jÄHf Kjšt® °lhÈ‹ Iah brš»wJ. ïjdhš v§fŸ gFâ ÉtrhÆfŸ ÄFªj k»œ¢á mt®fS¡F blšlh ÉtrhÆfŸ rh®ãš beŠrh®ªj e‹¿ia milªJŸsh®fŸ. Kjšt® Iah mt®fS¡F v‹W« e‹¿¡ bjÇɤJ¡bfhŸ»nw‹.” - v‹wh®. fl‹g£lt®fshf eh§fŸ ïU¥ngh« vd¡ T¿dh®.” Ú®ts¤ij¡ fh¥ngh« ntsh©ik c‰g¤â ca®¤Jnth« ! 148

cHnt jiy vd cz149 ®ªj Kjšt® !

filkil¡F« fhÉÇ Ú®150 tH§»a V‰wÄF Kjšt® !

ntsh©ik¡F« jÅ ÃâÃ1i51 y m¿¡if jªj Kjšt® !

kh©òÄF Kjyik¢rU¡F ÉtrhÆfŸ e‹¿ ! - brUk§fy«, âUth%® kht£l« 152

Ú® nkyh©ikÆš ngu¿P® m©zh - fiyP® M£áÆ‹ rhjidfŸ! 1967 - 1976 l f‹ÅahFkÇ kht£l«- á¤jhW - g£lz§fhš â£l«. l flYh® kht£l« - kÂK¤jhW miz, nfhK» miz. l bešiy kht£l« - ïuhkhe⤠â£l«, fldh eââ£l«, it¥gh® miz. l kJiu kht£l« - gu¥gyhW miz. l jUkòÇ kht£l« - bjh£lAšyh miz, á‹dhW miz. l ntYh® kht£l« - j©liu miz¡f£L. l flYh®- ntYh® kht£l« - eªj‹ fhšthŒ òJ¥ã¤jš. l â©L¡fš kht£l« - kUjhÃâ â£l«. l âU¢á-bgh‹idahW Ú®¤nj¡f«. l Fˤjiy - ãu«gyhW Ú®¤nj¡f«. l jŠrhñ® - fšyiz fhšthŒ, fhntÇ fhšthŒ nk«gh£L¤ â£l« k‰W« Eh‰W¡F« nk‰g£l fhšthŒfŸ Óuik¥ò. l itif fhšthŒ eåd¥gL¤J« â£l«. l 9 kht£l§fËš 22 òâa VÇfŸ cUth¡f«. l nfhit kht£l« - 12 fhšthŒfŸ Óuik¥ò. l âU¢á mkuhtâÆš fhšthŒfŸ Óuik¥ò. l gu«ã¡Fs« MÊahW â£l«. l ã.o.uh#‹ fhšthŒ â£l«. l rhFgo gu¥gsit mâfÇ¡f áW ghrd â£l§fŸ. 9 M©L fhy M£áÆš 16 y£r« V¡f® l 17.2.1970 - fhÉÇ eLt® k‹w« mik¡f nt©o nfhÇ¡if. TLjš ghrd trâ bg‰W, czî c‰g¤âÆY« rhjid gil¤jJ. 153

1989-1991 1996-2001 l gšntW r£l¥ nghuh£l§fS¡F¥ ãwF 27.6.1990 m‹W l fhntÇ eLt® k‹w ïil¡fhy Mizia brašgL¤j fhntÇ eLt® k‹w« mik¥ò 5 Kiw ãujkU¡F foj« - ïU Kiw neÇš rªâ¤J l br§nfh£il- mlÉeÆdh® nfhÉš Ú®¤nj¡f« tÈíW¤âaJ, ã‹ c¢rÚâk‹w¤âš tH¡F bjhL¤jJ. l ntYh®-nkh®jhdh Ú®¤nj¡f« l bgÇahW-itif ghrd eåd¥gL¤J« â£l« (gFâ 2) l ãujk® âU. th{ghŒ mt®fŸ jiyikÆš fhntÇ l â©L¡fš - Fâiu MW Ú®¤nj¡f« Miza« mik¤jš l ÉUJef® - Miz¡F£l« Ú®¤nj¡f«. l Kšiy bgÇahW ãu¢áid - nfush muRl‹ ng¢Rth®¤ij l c¢r Úâk‹w tH¡F- 142 motiu Kšiy bgÇah® mizÆš Ú®nj¡»l Ô®¥ò. eL¤ju Ú®ghrd â£l§fŸ nkh®jdh Ú®nj¡f«, ntÿ® kht£l« l bgÇah® mizia nk«gL¤J« â£l«. l Midkiy Ú®¤nj¡f«. l Xu¤J¥ghisa« Ú®¤nj¡f« l bfstugŸË Ú®¤nj¡f« l á‹d ntl«g£o Ú®¤nj¡f« l fÇa nfhÉš Ú®¤nj¡f« . l 25.06.1991 fhntÇ eLt® k‹w« _y« M©L x‹W¡F 205 ov«á j©Ù® tH§»l tif brŒí«, ïil¡fhy Mizia¥ bg‰wJ. flhdh Ú®¤nj¡f«, âUbešntÈ kŠrŸ MW Ú®¤nj¡f«, njÅ tu£L¥gŸs« Ú®¤nj¡f«, <nuhL 154

fhÉÇ fÊKf¥gFâfËš Ú®ÃiyfŸ Jh®thU« â£l« l khu©lAŸË, J«gdAŸË fhšthŒ òduik¥ò¤ â£l« l âUt©zhkiy - rh¤jDh® ïlJ k‰W« tyJ òw¡ fhšthŒ l 11.8.1998 - fhÉÇ eâÚ® thÇa« mik¤âl tiuî â£l òduik¥ò¤ â£l«, rh¤jDh® miz ghJfh¥ò¤ â£l« m¿¡if l ÉG¥òu«-å^® miz fhšthŒ nk«gL¤J« â£l« l âU¡nfhÉÿÇš cŸs miz¡f£L k‰W« fhšthŒfŸ eL¤ju - áWghrd¤ â£l§fŸ: nk«gL¤J« â£l« l flYh® - k K¤jhW fhšthŒ nk«gL¤J« â£l« l ïuhkehjòu« -ehuhaz fhntÇ thŒ¡fhš Óuik¥ò l fŸs¡F¿¢á- nfhK» miz fhšthŒ nk«gL¤J« â£l« l yhšFo-M©oXil -miz l flYh® -nk«kh¤Jh® miz fhšthŒ nk«gL¤J« â£l« l bešiy-m«ghrK¤âu« - flhdh eâ Ú®¤nj¡f« l âUtŸq® -MuÂahW miz¡f£L fhšthŒ nk«gL¤J« l Ãy¡nfh£il-áWkiyahW Ú®¤nj¡f« â£l« l f%®-FlfdhW Ú®nj¡f¤âš cŸs btŸËaiz k‰W« l âUt©zhkiy-brŒahW miz¡f£L fhšthŒ nk«gL¤J« 3 VÇfŸ Óuik¥ò â£l« l jhuhòu«-ešyj§fhŸ Xil Ú®¤nj¡f« l jUkòÇ - <¢r«gho miz fhšthŒ nk«gL¤J« â£l«. l yhšFo, br‹d«g£o-átf§if M»a gFâfËš 3 òâa VÇfŸ l cyf t§» cjÉíl‹ ÚÇaš â£l«. A£nfh flDjÉíl‹ k‰W« 15 VÇfŸ nk«gL¤Jjš. Úuhjhu§fŸ nk«ghL. l K¡bfh«ò - nkyizia tY¥gL¤J« gÂ. Ú®ts Mjhu¤bjhF¥ò â£l« FâiuahW Ú®nj¡f«, â©L¡fš l bfhLKoahW Ú®¤nj¡f« l tl¡F g¢irahW Ú®¤nj¡f« l ÉUJef®-»Ujkhš eâ Ú®nj¡f« l njÅ nrh¤J¥ghiw Ú®¤nj¡f« l uh#h njh¥ò fhdhW Ú®¤nj¡f« l âUbešntÈ - e«ãahW Ú®¤nj¡f« l f‹ÅahFkÇ - bghŒifahW Ú®¤nj¡f« l ntYh®-ghyhW ghrd â£l«, bgh‹id miz¡f£L l flYh®-bjhGJh® k‰W« ãyhªJiw ghrd mik¥ò¤ â£l«. l jUkòÇ-gh%® beL§fš ghrd fhšthŒ òduik¥ò â£l« l »UZz»Ç Ú®¤nj¡f« tyJ, ïlJòw fhšthŒfŸ òduik¥ò¤ â£l« l thÂahW Ú®¤nj¡f¡ fhšthŒ òduik¥ò¤ â£l« l gh«ghW Ú®¤nj¡f fhšthŒ òduik¥ò¤ â£l« l Ns»Ç á‹dhW Ú®nj¡f fhšthŒ òduik¥ò¤ â£l« 155

ghrd¤ â£l§fŸ: 2006-2011 l âUbešntÈ kht£l« ïoªjfiu »uhk¤âš Jh©oš tisîfŸ, l 5.2.2007 - fhÉÇ eLt®k‹w ïW⤠Ԯ¥ò (217 o.v«.á) l ÉUJef® kht£l« -it¥gh‰¿‹ FW¡nf Ú®¤nj¡f« l kJiu kht£l« ngiuô®t£l« mŒadh® nfhÆš XilÆ‹ l <nuhL kht£l« ešyj§fhŸ XilÆ‹ FW¡nf Ú®¤nj¡f« FW¡nf xU f©khŒ cáy«g£o mUnf njhl¥g eha¡fDhÇš l âUt©zhkiy kht£l«-brŒah‰¿‹ FW¡nf Ú®¤nj¡f« mRtkh eâÆ‹ FW¡nf xU f©khŒ l â©L¡fš kht£l¤âš e§fhŠáah® Ú®¤nj¡f« l â©L¡fš kht£l«-uhk¡fhš Xil k‰W« Miz ÉGªjh‹ l ntYh® kht£l« ftr«g£L »uhk«-ghyh‰¿‹ FW¡nf XilÆ‹ FW¡nf Ú®¤nj¡f«, áWkiyah‰¿‹ FW¡nf gLif miz Ú®¤nj¡f«. l njÅ kht£l« c¤jkghisa« t£l¤âš 18M« fhšthŒ. l ntYh® kht£l« Foah¤j« t£l¤âš á¤jh¤Jh® mU»š l j®kòÇ kht£l« tu£lhW Ú®¤nj¡f¤ â£l« bfs©l‹ah ÃâÆ‹ FW¡nf miz l âUt©zhkiy kht£l« - fk©lyh‰¿‹ FW¡nf - br©gf¤njh¥ò Ú®¤nj¡f¤ â£l«. l ntYh® kht£l«, fh£gho t£l«, nkšgho »uhk¤âš l ntYh® kht£l« M©oa¥gDh® XilÆ‹ FW¡nf bgh‹id M‰¿‹ FW¡nf jiu¥ghy« Ú®¤nj¡f¤ â£l« l ïuhkehjòu« kht£l« ky£lh‰¿‹ FW¡nf miz¡f£L l r£lk‹w cW¥ãd®fshš nj®ªbjL¡f¥g£l 365 VÇfis l Jh¤J¡Fo kht£l« njnurhòu« »uhk¤âš ïu©L Jh©oš Jh®thÇ Óuik¤J nk«gL¤J« â£l« tisîfŸ. l fhÉÇ blšlh kht£l§fËš gGjilªJŸs f£Lkhd§fis òduik¡F« â£l« l â©L¡fš kht£l« - mŠRFËg£o »uhk¤âš r§FÈah‹ nfhÆš Xil, k‰W« á‹dh¤J XilÆ‹ FW¡nf xU òâa f©khŒ l f‹ÅahFkÇ kht£l¤âš kh«gH¤Jiw M‰¿‹ FW¡nf Ú®¤nj¡f« l flYh® kht£l«, btȧl‹ Ú®¤nj¡f¤ij òduik¤J M©oa¥g}® Xil Ú®¤nj¡f«, ntÿ® bgUthÇ¥gŸs« miz, ghy¡fhL nrhiyahW miz, nfha«ò¤ö® 156

gy¥gL¤J« gÂfŸ l âU¢á kht£l«-gh¥gh¡F¿¢á »uhk¤âš cŒa¡bfh©lh‹ thŒ¡fhÈ‹ tofhš trâ¡fhf - xU irg‹ m¡thbl¡£ l <nuhL kht£l«, fh˧fuha‹ thŒ¡fhš-òduik¥ò gÂfŸ mik¡F« gÂfŸ. l njáa ntsh©ik ts®¢á¤ â£l¤â‹ Ñœ Ko¡f¥g£l cyf t§» Ãâ cjÉíl‹ Ú®ts Ãyts¤ â£l« - %.2547 nfho gÂfŸ kâ¥Õ£oyhd Ú®ts Ãyts¤ â£l« -MW M©Lfhy¤ â£lkhf 15.425 y£r« V¡f® ghrd¥gu¥ò ga‹bgW« tifÆš 2007-« l mtru fhy RdhÄ òduik¥ò¤ â£l« M©L Kjš brašgL¤j¥g£lJ. l g§nf‰ò¥ ghrd nkyh©ik¤ â£l« l Kjyh« M©oš 9 cg toÃy§fËYŸs bkh¤j« 1634 VÇfŸ, 233 miz¡f£L¡fŸ k‰W« 3067 ».Û ÚsKŸs ghrd l òâa åuhz« â£l« nk«gh£L¥ gÂfŸ fhšthŒfŸ òduik¥ò (2007) l »UZz»Ç kht£l«, gljny› f©khŒ Kjš bt©zh« l ïu©lh« M©oš 16 cg toÃy§fËYŸs 757 VÇfŸ, 165 gŸË f©khŒtiu-tH§F fhšthŒ miz¡f£L¡fŸ k‰W« 1092 ».Û. ghrd fhšthŒfŸ òduik¥ò (2008) l átf§if kht£l«, njtnfh£il t£l«-27 f©khŒfis¥ òduik¥ò l _‹wh« M©o‰fhd 30 cg toÃy§fËš 1871 VÇfŸ, 293 miz¡f£L¡fŸk‰W«3605».ÛÚs¤â‰Ftu¤JfhšthŒfŸ l jŠrhñ® k‰W« òJ¡nfh£il kht£l§fËš - fšyiz¡ òduik¥ò (2009) fhšthÆid¥ òduik¤jš k‰W« jŠrhñ® kht£l« fŸs¥bgu«ó® VÇÆid eåd¥gL¤J« â£l« l eh‹fh« M©o‰fhd 5 cg toÃy§fËš Vw¤jhH 686 VÇfŸ, 9 miz¡f£LfŸ k‰W« 774 ».Û.Ús¤â‰F tu¤J fhšthŒfŸ l jŠrhñ® kht£l« xu¤jehL k‰W« g£L¡nfh£il òduik¥ò (2010) t£l§fËš fšyiz¡ fhšthŒ - òduik¤jš l bgU§Fo f©khÆid-òJ¥ã¤jš k‰W« òduik¤jš l nry« kht£l« -bfh©lyh«g£o »uhk¤âš cŸs beŒ¡fhu¥g£o tu¤J thŒ¡fhiy-òduik¤jš uh#hnjh¥òfdh® miz, ntÿ® tujkh eâ miz, â©L¡fš kh«gH¤JiwahW miz, f‹ÅahFkÇ 157

l <nuhL kht£l«, nfhã t£l¤âš mu¡f‹nfh£il k‰W« Ú®¤nj¡f¤â‰F âU¥ã ÉL« -gÂfŸ. jl¥gŸË fhšthŒfis-òduik¤jš l fhŠáòu« kht£l¤â‹ brŒô® t£l¤âš - k¡F¥g« l njÅ kht£l«, f«g« gŸs¤jh¡»š cŸs ghisa« guî VÇia eåd¥gL¤â g§fË¥ò ghrd nkyh©ik nk‰bfhŸS« thŒ¡fhš k‰W« ã.o.uh#‹ thŒ¡fhšfË‹ Ú®fl¤J« âwid -gÂfŸ. mâf¥gL¤J« gÂfŸ l kJiu kht£l«, Ãiyô® fhšthÆ‹ Ú® fl¤J« âwid l ïuhkehjòu« kht£l¤âš cŸs ïuhkehjòu« bgÇa VÇia Óuik¡F« gÂfŸ. òJ¥ã¡F« gÂfŸ l â©L¡fš kht£l«, M¤Jh® miz¡f£L fhšthia l f‹ÅahFkÇ kht£l«, ïuhjhòu« fhšthŒ, njhthis òduik¡F« gÂfŸ. fhšthŒ k‰W« f©khŒfis - òduik¡F« gÂfŸ. l âUbešntÈ kht£l«, e«ãah‰¿š - òâa miz¡f£L l â©L¡fš kht£l«, x£l‹r¤âu« jhY¡fh bj‰F k‰W« mik¡F« gÂfŸ tl¡F¡ »is Ñœ miz¡f£oš cŸs Ú®¥ngh¡»ia - òduik¤jš k‰W« »uî£o§ (guniting) brŒí« gÂfŸ. l âU¢áuh¥gŸË kht£l«, fhÉÇ M‰¿‹ FW¡nf cŸs nkyizÆš gGjilªJŸs fjtizfis-òduik¡F« l â©L¡fš kht£l«, x£l‹r¤âu« jhY¡fh, bfh¤ija« gÂfŸ »uhk¤âš ešyj§fhŸ XilÆ‹ FW¡nf-VÇ mik¡F« gÂfŸ. l kJiu kht£l«, itif M‰¿‹ ÉufDh® kjif - Óuik¡F« gÂfŸ l Kªâtyir mUnf itifah‰¿‹ FW¡nf fsÇ thŒ¡fhš k‰W« tyJ ãujhd fhšthÆdhš ga‹bgW« VÇfS¡F Ú® l âU¢áuh¥gŸË kht£l«, gd§Fo k‰W« Fgt‹ tH§f-gLif miz mik¡F« gÂfŸ. thŒ¡fhšfis nk«gL¤J« gÂfŸ l f%® kht£l«, mut¡F¿¢á t£l¤âš kiyah¤jh XilÆ‹ l òJ¡nfh£il kht£l«, Koadh‰¿‹ FW¡nf - òâa FW¡nf òâa F£il mik¤J btŸsÚiu M¤J¥ghisa« miz¡f£L mik¡F« gÂfŸ l òJ¡nfh£il kht£l«, btŸsh‰¿‹ FW¡nf - òâa á¤jhW - 1 Ú®¤nj¡f«, f‹ÅahFkÇ á¤jhW - 2 Ú®¤nj¡f«, f‹ÅahFkÇ fU¥gheâ Ú®¤nj¡f«, âUbešntÈ 158

miz¡f£L khÃy¤â‰FŸ ghí« eâfis l fhŠáòu« kht£l«, ÚŠrš kLî miz¡f£il-Û©L« ïiz¡F« â£l« f£Ljš k‰W« fhšthÆid Óuik¡F« gÂfŸ. l jÄœehL VÇfŸ ghJfh¥ò k‰W« M¡»uÄ¥ò mf‰Wjš khÃy¤â‰FŸ ghí« eâfis ïiz¡F« â£l« r£l« 2007 ïªâahÉnyna Kj‹Kiwahf jÄHf¤âš K¤jÄH¿P® l bra‰if KiwÆš jL¥giz _y« Ãy¤jo Ú® br¿ñ£Ljš fiyP® mt®fshš Jt¡f¥g£lJ. l âwªjbtË¡ »zWfŸ _y« Ãy¤jo Ú® bra‰if Kiw Ú®¢br¿î¤ â£l« l fhÉÇ - m¡ÅahW, nfhiuahW, gh«ghW, itif, F©lhW ïiz¥ò¤ â£l« -(2008-2009) kUjheâ Ú®¤nj¡f«, â©L¡fš l âU¢á¡F mUnf khaDhÇš fhÉÇÆ‹ FW¡nf %. 185 nfho kâ¥ãš f£lis¡ fjtiz f£L« gÂ. l jhÄuguÂ-fUnkÅahW - e«ãahW ïiz¥ò¤ â£l« l bg©izah‰Wl‹ brŒah‰iw ïiz¡F« â£l« l %. 5.26 nfho kâ¥ãš flš mÇ¥ò jL¥ò¥ gÂfŸ-6 â£l§fŸ l btŸs¤ jÂ¥ò¤ â£l§fŸ - %.253 nfhoÆš 49 gÂfŸ l miz òduik¤jš k‰W« nk«gh£L¤ â£l« âU_®¤â Ú®¤nj¡f«, cLkiy¥ng£il F©nlÇ¥gŸs« Ú®¤nj¡f«, <nuhL ãst¡fš Ú®¤nj¡f«, ÉUJef® 159

160

jÄHf tuyh‰¿š ïl«bg‰w M§»nya bgh¿ahs® r®. M®j® fh£l‹ jÄœeh£o‹ bgU« gŠr§fis K¿ao¡F« Éjkhf m§F Ú® mâfkhf ghŒªJ fhÉÇÆš cÇa Ú®tu¤J ïšyhkš nrhHeh£il be‰fsŠáakhf kh‰¿aâš K¡»a g§F ghâ¡f¥g£l jŠir kht£l ÉtrhÆfŸ Ja® Jil¥gJ M®j® fh£lD¡nf cŸsJ. F¿¤J MŒî nk‰bfhŸS« bghW¥ig M®j® fh£lÅl« tH§»aJ M§»nya muR. ïijaL¤J, fšyizia ghrd â£l§fis brašgL¤âdhš Étrha c‰g¤â K‹ khâÇahf¡ bfh©L 1835 - 36 š bfhŸËl« FW¡nf MH« fhz ïayhj kz‰gLifÆš mâfÇ¡F«, k¡fË‹ tUthŒ caU«, Ãy¤â‹ kâ¥ò TL« nkyizia¡ f£odh®. - ït‰whš murh§f¤â‹ tUthí« mâfÇ¡F« v‹gij v¥go mo¤js« mik¥gJ v‹»w M§»y M£áahs®fS¡F cz®¤â - bj‹ÅªâahÉ‹ ïj‹ _y« fhÉÇ Ú® nrÄ¡f¥g£L, jŠir, ehf¥g£od« khbgU« ghrd â£l§fis mt® cUth¡»dh®. blšlh gFâfS¡F ghrd Úiu¥ g»®ªjË¡f KoªjJ. E£g¤ij ït®fËlÄUªJjh‹ nkY« fhÉÇÆš btŸs« fiu òu©nlhoa fhy§fËš 1820š fhÉÇ ghrd¥ gFâ¡F bghW¥ghsuhf fšyiz¡F ghâ¥ãšyhkš ïU¡f nkyiz tÊahf cgÇ (<uhÆu« M©LfS¡F K‹ Ú® ghJfh¥ghf btËna‰w¥gl tÊ brŒa¥g£lJ. ÃaÄ¡f¥g£lh®. fšyizÆš kzš nkLfshš fšyizia¡ f£oa fÇfh‰nrhH‹) bfhŸËl« ÑHiz Únuh£l« jilg£oU¥gj‰F«, K¡bfh«ãš Étrha¡ eh« bjǪJbfh©nlh«. ïªj¥ bfhŸËl¤âš tʪnjhL« cgÇ ÚU« åzhf¡ flÈš fÊîfis¡ bfh©L mik¡F« j‰fhÈf miz cil¤J¡ fy¡f¡ TlhJ vd Ãid¤jh® M®j® fh£l‹. ïªj Úiu¤ ghl¤ij¥ ga‹gL¤â M‰W¥ nj¡» it¤jhš flÿ®, ehf¥g£od« gFâ Ãy§fË‹ bfhŸtj‰F« mt® Ô®î, fhz Ka‹wh®. ghrd¤â‰F ga‹gL¤jyh« v‹w neh¡»š mt® ghy§fŸ, miz¡f£LfŸ ngh‹w f£oaJjh‹ miz¡fiuÆš cŸs ÑHiz MF«. ÚÇaš f£Lkhd§fis¡ f£ondh«. fšyizÆ‹ bjhÊšE£g¤ij ã‹g‰¿ M®j® fh£l‹ fšyizÆš kzš _Ltij rÇ brŒtj‰fhf kzš 1874š MªâuhÉ‹ nfhjhtÇÆš bjsä°tu« mizia ïªj kf¤jhd rhjid òǪj ngh¡»fis mik¤jh®. m¥nghJjh‹ fÇfhš nrhH‹ f£odh®. f£oa fšyizia MuhŒªJ, kz‰gh§fhd M‰¿‹ ÛJ mªehisa k¡fS¡F, eh« bgÇJ« miz¡f£L« bjhÊšE£g¤ijí« f‰W¡bfh©lh®. ïJjh‹ bj‹ÅªâahÉ‹ jiybaG¤ijna kh‰¿aJ. fl‹g£LŸnsh«. - M§»y¥ bgh¿ahs® r® M®j® fh£l‹ bfhŸËl« nkyiz fhÉÇ MW K¡bfh«ãš fhÉÇ, bfhŸËl« vd ïu©lhf ãÇ»wJ. bfhŸËl« M‰W¥ gFâ jhœthf ïU¥gjhš, 161