E-book แก้ใหม่

1

2 CONTENTS เคร่ืองมือคดั กรองและประเมินภาวะโภชนาการท่เี ป็ นที่ยอมรับ 1 Nutrition care process NCP 9 การคานวณพลงั งานทตี่ ้องการ 15 NUTRITION LIFE CYCLE 20 Nutrition Support Therapy 23 การคานวณสูตรอาหารทางการแพทย์ DASH Diet อาหารทางเลือกสาหรับผู้ป่ วยความดันโลหติ สูง 25 คาศัพท์เฉพาะทางการแพทย์ 26 28

1 เคร่ืองมือคดั กรองและประเมนิ ภาวะโภชนาการที่เป็ นที่ยอมรับ

2 การแปลผลเครื่องมือคดั กรองและประเมนิ ภาวะโภชนาการ

3

4 Short Nutritional Assessment Questionnaire (SNAQ) Nutritional Risk Screening (NRS 2002)

5 Malnutrition Universal Screening Tool (MUST)

6

7

8

9

10 กระบวนการให้โภชนบาบดั (Nutrition Care Process) กระบวนการให้โภชนบาบดั (Nutrition Care Process) คือ กระบวนการที่นกั กาหนดอาหารใชใ้ นการดูแลผปู้ ่ วยดา้ นโภชนาการ อยา่ งเป็นระบบการดูแลผปู้ ่ วยแบบรายบุคคล ประกอบไปดว้ ย 4 ข้นั ตอนหลกั คือ การประเมินภาวะโภชนาการ(Nutriton Assessment) การวนิ ิจฉยั ทางโภชนาการ(Nutriton Diagnosis) การให้แผนโภชน บาบดั (Nutrition intervention) และการติดตามประเมินผลของแผน โภชนบาบดั (Nutrition Monitoring & Evalution)

11 ข้นั ตอนท่ี 1 : การประเมินภาวะโภชนาการ(Nutriton Assessment) A : Anthropometry assessment คือ การวดั สดั ส่วนร่างกายของผปู้ ่ วย เช่น การ ชงั่ น้าหนกั ตวั วดั ส่วนสูง เส้นรอบวงเอว เสน้ รอบวงสะโพก ดชั นีมวลกาย รวมถึงการวดั องคป์ ระกอบของร่างกาย B : Biochemistry assessment คือ ขอ้ มลู ต่างๆจากหอ้ งปฏิบตั ิการ เช่น ระดบั น้าตาล ระดบั ไขมนั ระดบั ของแร่ธาตตุ า่ งๆในเลือด หรือจะเป็นผลปัสสาวะ C : Clinical assessment คือ อาการแสดงออกท่ีเกิดข้ึนจากการขาดสารอาหาร บางชนิด หรือความผิดปกติของร่างกาย เช่น ภาวะโลหิตจางท่ีเกิดจากการขาด ธาตุเหลก็ ใตต้ าหรือภาวะบวมในผปู้ ่ วยโรคไตเร้ือรัง D : Diettary assessment คือ การประเมินรายละเอียดการบริโภคอาหารของ ผปู้ ่ วยโดยละเอียด ซ่ึงเครื่องมือที่ใชส้ ่วนใหญ่ คือ การจดบนั ทึกการบริโภค อาหาร 3 วนั (3-day Dietary record) การซกั ประวตั ิรับประทานอาหารยอ้ นหลงั 3 วนั (3-day Dietary recall) การสอบถามความถ่ีในการบริโภคอาหาร (ประวตั ิ การรับประทานอาหาร (Food history)

12 คานวณพลังงานท่ีได้รับจากการบริโภคอาหาร โดยการเทียบกบั ตารางรายการ อาหารแลกเปลีย่ น

13 ข้นั ตอนที่ 2 : การวนิ ิฉัยทางด้านโภชนาการ (Nutriton Diagnosis) ตารางท่ี 1 : ตวั อยา่ งการวนิ ิจฉยั โรคของแพทยแ์ ละการวนิ ิจฉยั ทางดา้ นโภชนาการ การใชห้ ลกั “PES statement” เพอ่ื ใชใ้ นการระบปุ ัญหาสาเหตแุ ละการวนิ ิจฉยั ทางดา้ นโภชนาการของผปู้ ่ วย ▪ P : Problem คือ การระบุปัญหาท่ีเก่ียวขอ้ งกบั โภชนาการของผปู้ ่ วย ▪ E : Etiology คือ สาเหตุของปัญหาท่ีระบไุ ว้ ▪ S : Sign/symptoms คือ อาการแสดงของผปู้ ่ วย หรือหลกั ฐานตา่ งๆ จาก การประเมินผปู้ ่ วย(ตามหลกั A-B-C-D) ท่ีบง่ ช้ีใหเ้ ห็นถึงปัญหาที่ระบไุ ว้

14 ข้นั ตอนท่ี 3 : การให้แผนโภชนบาบดั (Nutrition intervention) ข้นั ตอนน้ีมีวตั ถปุ ระสงคเ์ พื่อแกไ้ ขปัญหาที่ซ่ึงสามารถเลือกใชว้ ิธีการ ต่างๆท่ีไดว้ นิ ิจฉยั ไว้ มีหลายวิธีข้ึนอยกู่ บั ความเหมาะสมกบั ผปู้ ่ วยแตล่ ะคน เช่น การใหค้ าแนะนาปรึกษาทางดา้ นโภชนาการเป็นรายบุคคลหรือรายกลมุ่ การให้ โภชนศึกษา การวางแผนเมนูอาหารหรือการจดั การอาหารใหก้ บั ผปู้ ่ วย เป็นตน้ ข้นั ตอนที่ 4 : การตดิ ตามและประเมนิ ผลของโภชนบาบดั (Nutrition Monitoring & Evaluation) ข้นั ตอนน้ีมีวตั ถปุ ระสงคเ์ พ่อื วดั ผลการปฏิบตั ิตามแผน โดยเป็นการติดตาม ผลดูวา่ ผปู้ ่ วยสามารถปฏิบตั ิตามแผนท่ีวางไวไ้ ดบ้ รรลุเป้าหมายหรือไม่ ▪ ถา้ ผปู้ ่ วยสามารถปฏิบตั ิไดอ้ ยา่ งดีมีความกา้ วหนา้ ใน แนวทางท่ีดีข้ึนนกั กาหนดอาหารควรมีการสรุปประเด็นที่ผปู้ ่ วยทาไดส้ าเร็จตามเป้าหมายให้ กาลงั ใจเสริมพลงั ใหผ้ ปู้ ่ วยสามารถที่จะปฏิบตั ิเป็นพฤติกรรมท่ีถาวรหรือ ใหอ้ ยใู่ นช่วงยงั่ ยนื (Maintenance Phase)

15 *** สาหรับในกรณีท่ีผปู้ ่ วยท่ียงั ไมส่ ามารถปฏิบตั ิตวั ไดบ้ รรลุตามเป้าหมาย ไดน้ ้นั ตอ้ งช่วยผปู้ ่ วยคน้ หาวา่ ปัญหาอปุ สรรคใดบา้ งทอ่ี าจจะขดั ขวางที่จะทาให้ ผปู้ ่ วยไม่สามารถบรรลุไดต้ ามเป้าหมายท่ีวางไวแ้ ละร่วมกนั หาทางแกไ้ ขปัญหากบั ผปู้ ่ วย โดยตอ้ งใหผ้ ปู้ ่ วยเป็นผทู้ ่ีจดั การหลกั ในกระบวนการคน้ หาวิธีการแกไ้ ข ปัญหาดว้ ยตนเอง เราทาหนา้ ที่เป็นผรู้ ับฟังที่ดีและคอยแนะนาในสิ่งที่ผปู้ ่ วยตอ้ งการ ทราบเพม่ิ จะช่วยใหไ้ ปถึงเป้าหมายที่ต้งั ไว้ การคานวณพลงั งานท่ตี ้องการ

16 Schofield equation (1985)

17 Mifflin-St Jeor equation Harris-Benedict equation

18 Ireton-Jones equation

19

20 NUTRITION LIFE CYCLE Nutrition for Pregnancy น้าหนกั ตวั : แบง่ ตาม BMI ก่อนต้งั ครรภ์ BMI น้าหนักตวั ทีแ่ นะนาตลอดการต้งั ครรภ์ <18.5 125-18 18.5-24.9 11.5-16 25.0-29.9 7-115 >30 5-9 Energy : ปริมาณความตอ้ งการพลงั งานตอ่ วนั ▪ ไตรมาสท่ี 1 50 – 100 kcal ▪ ไตรมาสท่ี 2 250 – 300 kcal ▪ ไตรมาสที่ 3 450 – 500 kcal

21 Nutrition for Lactation Energy : ปริมาณความตอ้ งการพลงั งานตอ่ วนั ▪ 0-5 เดือน +500 kcal ▪ 6-11เดือน +300 kcal Protein โปรตนี ท่ีควรไดร้ ับเพมิ่ ข้ึน 25 กรัม/วนั หรือ 1.3 g/kg/day Nutrition for Infancy and children Energy *EER = estimate energy requirement Age Calculation 0-3 m (89+ wt(kg)-100) +175 4-6 m (89+ wt(kg)-100) +56 7-12 m (89+ wt(kg)-100) +22

Nutrition for Adolescent 22 Energy/day 9-12 ปี 13-15 ปี 16-18 ปี 2370 kcal เพศ อายุ 1800 kcal 2200 kcal 1890 kcal 1650 kcal 1860 kcal Male Female Nutrition for Adult Female Energy and Protein /day Male

23 Nutrition Support Therapy ▪ Oral nutrition คือ การใหอ้ าหารทางปาก จะใหเ้ ม่ือระบบทางเดิน อาหารของผปู้ ่ วยทางานไดป้ กติและไม่มีขอ้ หา้ ม ▪ Oral nutrition supplements คือ การใหอ้ าหารทางปาก จะใหเ้ ม่ือ ระบบทางเดินอาหารของผปู้ ่ วยทางานไดป้ กติ แต่กินไดน้ อ้ ย ▪ Enteral Nutrition คือ การใหอ้ าหารในรูปของเหลวใหแ้ ก่ผปู้ ่ วยผา่ น ทางสายยางที่ตอ่ เขา้ กบั กระเพาะอาหารหรือลาไสเ้ ลก็ เหมาะสาหรับผปู้ ่ วยที่ ยงั มีการทางานของระบบทางเดินอาหารทางานปกติ ▪ Parenteral Nutrition (การใหส้ ารอาหารทางเส้นเลือด) เป็นการให้ สารอาหารแก่ผปู้ ่ วยผา่ นทางระบบเลือด โดยจะใชใ้ นกรณีท่ีผปู้ ่ วยไมส่ ามารถ รับอาหารทางปาก หรือทาง Enteral Feeding ได้ โดยจะเป็นการใหส้ ารอาหาร เขา้ สู่ระบบเลือดโดยตรง

24 อาหารทางสายยาง (Tube feeding) อาหารทางสายยาง โดยหลกั การตอ้ งมีอาหารใหค้ รบ 5 หมู่ ไดแ้ ก่ คาร์โบไฮเดรต (ขา้ ว+แป้ง+น้าตาล) โปรตนี (เน้ือสตั ว,์ ไข่, นม, ถวั่ ) ไขมนั (น้ามนั , ไขมนั สัตว)์ เกลือแร่+วติ ามิน (ผกั ตา่ ง ๆ +ผลไม)้ กลา่ วโดยทวั่ ไปตอ้ งให้ ไดค้ าร์โบไฮเดรต 40-50% โปรตีน 20-30% ไขมนั 10-20% เกลือ+วติ ามิน 10% แลว้ แตว่ า่ ผปู้ ่ วยตอ้ งการหรือตอ้ งหลีกเลี่ยงอาหารบางประเภท จึงจะจดั ทาสูตร อาหารแตกตา่ งกนั ไปในแตล่ ะบคุ คล นอกจากน้ี ยงั ข้ึนกบั ทอ้ งถ่ินวา่ จะหาซ้ือหรือ จดั หาไดส้ ะดวกหรือผลไม้ ตามฤดูกาลก็ประยกุ ตเ์ ขา้ กบั สูตรอาหารไดเ้ ช่นกนั ข้อควรระวงั ▪ อาหารปั่นควรใชใ้ หห้ มดภายใน 24 ชวั่ โมง ▪ อาหารท่ีเหลือเกบ็ เขา้ ตูเ้ ยน็ ช้นั ลา่ ง ไมแ่ ช่แขง็ ▪ ภาชนะท่ีใชแ้ ละบรรจุ ควรลวกน้าร้อนกอ่ นเกบ็ และแยกชุดต่างหาก ไมค่ วรใชป้ นกบั ผอู้ ่ืน

25 การคานวณสูตรอาหารทางการแพทย์ ▪ ความเขม้ ขน้ (1:1),(1.2:1),(1.5:1),(2:1) การ Feed : Bolus , Drip continue , Intermittent วธิ ีการคานวณ Ex BD (1.2:1) 400*4 feed = 1600*0.8 // Free water = 1280 วธิ ีการคานวณการใช้นม EX Blendera MF (1:1) 300* 4 Feed/day ใชอ้ าหารทางการแพทย์ ก่ีกรัม 1200/4.52(มาจากพลงั งานของนม) จะได้ 264 กรัม การคานวณโปรตนี EX สูตร EN มีโปรตนี 16% orderแพทย์ (1:1) 360*4 ผปู้ ่ วยจะไดร้ ับโปรตีน ? วิธีคิด P 16% = 16/100 ดงั น้นั 360*4=1440 มีโปรตีน 16/100 * 1440 = 230.4/4 =57.6

26 DASH Diet อาหารทางเลือกสาหรับผู้ป่ วยความดันโลหิตสูง DASH Diet หรือ Dietary Approaches to Stop Hypertension Diet คือแนวทาง โภชนาการเพอ่ื หยดุ ความดนั โลหิตสูง หลกั การรับประทานอาหารแบบ DASH DIET ได้แก่ ▪ ลดอาหารที่มีเกลือโซเดียม รับประทานไดไ้ ม่เกิน 1,500 มิลลิกรัมตอ่ วนั ▪ ลดอาหารที่มีไขมนั อิ่มตวั ▪ รับประทานอาหารคอเลสเตอรอลต่า ▪ เนน้ ผกั ผลไม้ ▪ เนน้ ธญั พืช ปลา ถวั่ เปลอื กแขง็ ▪ ดื่มนมไขมนั ต่า ▪ เลี่ยงเน้ือแดง น้าตาล เคร่ืองด่ืมรสหวาน เคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์ ▪ เลี่ยงผกั ผลไมก้ ระป๋ องหรือผลิตภณั ฑแ์ ปรรูปต่าง ๆ ▪ ปริมาณแคลอรี่ตามความตอ้ งการของร่างกายส่วนบคุ คล ไม่เกิน 2,000 แคลอรี่ ตอ่ วนั

27 ตวั อย่างปริมาณโซเดยี มในเครื่องปรุงต่างๆ เคร่ืองปรุง ปริมาณ โซเดียม (มลิ ลกิ รัม) เกลือป่ น 1 ชอ้ นชา 2,000 น้าปลา 1 ชอ้ นชา 465-600 ซีอิ้วขาว 1 ชอ้ นโต๊ะ ซอสปรุงรส 1 ชอ้ นโตะ๊ 960-1,420 ซอสหอยนางรม 1 ชอ้ นโตะ๊ 1,150 1 ชอ้ นโตะ๊ 420-490 น้าจิ้มไก่ 1 ชอ้ นโต๊ะ 202-227 ซอสพริก 1 ชอ้ นชา 220 ผงชูรส 1 ชอ้ นชา 492 339 ผงฟู ข้อควรระวงั ในการใช้ DASH Diet 1.ผปู้ ่ วยท่ีเป็นโรคไตเร้ือรัง โรคตบั เร้ือรงั และผทู้ ่ีมีปัญหาระบบเรนิน-แองจิโอเทน ซิน (renin angiotensin system, RAS) ซ่ึงควรปรึกษาแพทยแ์ ละนกั กาหนดอาหาร ก่อนเริ่มรับประทาน DASH Diet 2.กลุม่ ผปู้ ่ วยที่มีภาวะหวั ใจลม้ เหลวเร้ือรัง เบาหวานชนิดท่ีไม่สามารถควบคุมได้ ผู้ ที่แพแ้ ลคโตส แพก้ ลูเตน สามารถใช้ DASH Diet ไดแ้ ต่ควรปรับเปล่ียนอาหารให้ เหมาะสมกบั โรคที่เป็น

28 คาศัพท์เฉพาะทางการแพทย์ ศัพท์เฉพาะ(ภาษาองั กฤษ) ความหมาย Ascites ทอ้ งมาน Actual Body Weight (ABW) น้าหนกั ปัจจุบนั Acute Kidney injury(AKI) ภาวะไตบาดเจบ็ รุนแรง Acute Gastroenteritis(AGE) กระเพาะอาหารหรือลาไสอ้ กั เสบ Fracture กระดูกหกั Dangue Fever ไขเ้ ลือดออกระยะแรก Diabetes Mellitus โรคเบาหวาน Hypertension โรคความดนั โลหิตสูง Dyslipidemia โรคไขมนั ในเลือดสูง Cerebro Vascular Accident โรคทางหลอดเลือดสมอง Acute Renal Failure ไตวายฉบั พลนั Chronic Renal Failure ไตวายเร้ือรัง Acute Myocardial Infarction โรคหวั ใจวายฉบั พลนั Congestive Heart Failure หวั ใจวาย Acute Gastroenteritis ลาไสอ้ กั เสบฉบั พลนั Cancer โรคมะเร็ง Chronic Dento Alveolar abscess เป็ นฝี ท่ีเหงือกเร้ื อรัง

29