มารู้จักหมู่เลือดกันเถอะ

มารู้จักหมู่เลือดกันเถอะ มนาารงกู้จาักญหจมนู่เาลอื กดุลกโยันธเีถอะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนบรบอื สพม.26

ระบบหมู่เลือด (blood group) ทา่ นคงเคยไดย้ นิ เร่อื งราวเก่ียวกบั การทานายนิสยั จากหม่เู ลือด การทานายดวงชะตาจาก กรุป๊ เลือดหรอื การรบั ประทานอาหารตามกรุป๊ เลือดกนั มาบา้ ง แต่ทราบหรอื ไมว่ ่าจรงิ ๆแลว้ กรุป๊ เลือดคืออะไรและมีความสาคญั อย่างไร “กรุป๊ เลือด” หรอื “หม่เู ลือด” เป็นลกั ษณะจาเพาะของ สารแอนตเิ จนซง่ึ เป็นโปรตีนหรอื คารโ์ บไฮเดรตท่ีอย่บู นผิวเม็ดเลือดแดง ซ่ึงมีลกั ษณะแตกตา่ ง กนั ไปในแตล่ ะบคุ คล มีความสาคญั มากเน่ืองจากหากจาเป็นตอ้ งไดร้ บั เลือด จะตอ้ งไดร้ บั เลือด จากบคุ คลท่ีมีหม่เู ลือดหมเู่ ดียวกนั หรอื เขา้ กนั ได้ มิเชน่ นน้ั อาจเกิดปฏิกรยิ าจากการใหเ้ ลือดผิด หมซู่ ง่ึ รุนแรงถึงขน้ั เสียชีวิตได้ ดงั นน้ั คนเราทกุ คนจงึ ควรทราบหมู่เลือดของตวั เอง เพ่ือความ รวดเรว็ และปลอดภยั หากมีเหตทุ ่ีจะตอ้ งไดร้ บั เลือด หม่เู ลือดนนั้ มีอยดู่ ว้ ยกนั กว่า 40 ระบบแต่ท่ีมีความสาคญั จรงิ ๆมีอย่สู องระบบคือ ระบบเอบี โอ (ABO) ซง่ึ แบ่งหม่เู ลือด 4หมคู่ ือ เอ (A), บี (B), โอ (O) และเอบี(AB) และระบบอารเ์ อช (Rh) ซง่ึ แบ่งหมเู่ ลือดเป็น อารเ์ อชบวก (Rh positive) และ อารเ์ อชลบ (Rh negative) ซง่ึ คนท่ีมี หม่เู ลือดอารเ์ อชลบนน้ั พบไดน้ อ้ ยในคนไทย (ในคนไทย 1000 คนพบคนท่ีมีหมเู่ ลือดอารเ์ อชล บเพยี ง 3 คน) จดั เป็นหม่เู ลือดหายาก

ความสาคัญของการทราบกรุ๊ปเลอื ด • ใชเ้ ป็นหลกั ในการพิจารณาหาเลือดท่ีเหมาะสมและเขา้ กนั ไดก้ บั ผปู้ ่วยท่ีตอ้ งไดร้ บั เลือด เพ่อื การรกั ษาภาวะผดิ ปกตขิ องรา่ งกาย เพ่อื ไมใ่ หเ้ กิดผลขา้ งเคียงจากการรบั เลือด กลา่ วคือ เม่ือเจบ็ ป่วยหรอื ประสบอบุ ตั เิ หตฉุ กุ เฉินจะทาใหม้ ีความปลอดภยั มากขนึ้ เม่ือ ผปู้ ่วยตอ้ งเขา้ รบั การเปล่ียนถ่ายเลือด (ไมว่ า่ จะเป็นในระหวา่ งการผ่าตดั หรอื การเขา้ รบั การปลกู ถ่ายอวยั วะ) ซง่ึ หากผปู้ ่วยไมท่ ราบกรุป๊ เลือดของตวั เองหรอื แจง้ กรุป๊ เลือดผิดก็ อาจสง่ ผลอนั ตรายต่อผปู้ ่วยได้ (เชน่ ผปู้ ่วยมีเลือดกรุป๊ บี แต่ไดร้ บั เลือดกรุป๊ เอ แอนตบิ อดีชนิดเอท่ีอย่ใู นนา้ เลือดของผใู้ หจ้ ะไปทาลายเซลลเ์ ม็ดเลือดท่ีมีแอนตเิ จนชนิด เอของผรู้ บั ) • กรุป๊ เลือดมีความสาคญั ตอ่ หญิงตง้ั ครรภห์ รอื ผวู้ างแผนจะตง้ั ครรภ์ เพราะแพทยจ์ ะได้ พรอ้ มรบั มือกบั ปัญหาท่ีอาจจะเกิดขนึ้ ในระหวา่ งการตงั้ ครรภไ์ ด้ เพราะหากแม่มีกรุป๊ เลือดอารเ์ อชลบ แตพ่ อ่ มีกรุป๊ เลือดอารเ์ อชบวก ทารกอาจมีแนวโนม้ ท่ีจะมีกรุ๊ปเลือด ชนดิ อารเ์ อชบวกและมีโอกาสเสียชีวิตในครรภไ์ ด้ ทาใหแ้ มต่ อ้ งรบั ยา Rh immunoglobulin (RhoGAM) เพ่อื ปอ้ งกนั ไม่ใหแ้ ม่สรา้ งแอนติบอดีท่ีไปทาลายเซลล์ เม็ดเลือดของทารกในกรณีท่ีเลือดของแม่และเด็กเกิดการผสมกนั ซง่ึ เป็นส่งิ ท่ีมกั เกิดขนึ้ ในระหว่างการตง้ั ครรภ์ • ทางดา้ นนิตวิ ทิ ยาศาสตร์ กรุป๊ เลือดถกู นามาใชเ้ พ่อื ระบคุ วามเก่ียวขอ้ งกนั ทางพนั ธกุ รรม ถึงความเป็นพอ่ แม่ลกู กนั และใชศ้ กึ ษาการสืบเชือ้ สายของเหลา่ พนั ธไุ์ ด้ อีกทง้ั ยงั ใชใ้ น การช่วยระบตุ วั คนรา้ ยในกรณีท่ีเกิดเหตอุ าชญากรรมไดด้ ว้ ย

1.หมู่เลอื ดระบบเอบโี อ ( ABO blood group) ระบบหมูเ่ ลือดเอบโี อ: แผนภาพแสดงสายคารโ์ บไฮเดรตซ่งึ กาหนดหมโู่ ลหิตเอบโี อ ระบบเอบีโอเป็นระบบหม่โู ลหติ ท่ีสาคญั ท่ีสดุ ในการถ่ายเลือด,o6KpN แอนตี-เอและแอน ตี-บีแอนติบอดีปกติเป็นแอนตบิ อดีอมิ มโู นโกลบลู นิ เอม็ (IgM) แอนติบอดี IgM ผลิตขนึ้ ในปีแรก ของชีวติ โดยการสมั ผสั กบั สารในส่งิ แวดลอ้ ม เชน่ อาหาร แบคทีเรยี และไวรสั ฟี โนไทป์ จีโนไทป์ A AA หรือ AO B BB หรือ BO AB AB O OO

เป็นหม่เู ลือดท่ีมีความสาคญั มาก ถกู กาหนดโดยสารแอนตเิ จนท่ีอยบู่ นผวิ เม็ดเลือดแดงซง่ึ มี สองชนิดคือ สารแอนตเิ จน ‘เอ’ ( A antigen) และแอนตเิ จน ‘บี’ ( B antigen) โดยคนท่ีไมม่ ีสาร แอนติเจนชนิดใด ก็จะสรา้ งสารตา้ น (antibody) ตอ่ สารแอนติเจนชนดิ นน้ั ซ่งึ ถา้ ไดเ้ ลือดผดิ หมู่ ก็จะเกิดปฏกิ ิรยิ ารุนแรงจากสารตา้ นจนเกิดอนั ตรายถงึ แก่ชีวิตได้ ซง่ึ จะแบง่ กรุป๊ เลือดออกเป็น 4 กรุป๊ คือ • กรุ๊ปเลือด A คือ กรุป๊ เลือดท่ีมีแอนตเิ จนชนดิ เอ (A Antigens) ท่ีเซลลเ์ ม็ดเลือดแดง และมีสารแอนตบิ อดีชนดิ แอนติ-บี (Anti-B) ในพลาสมา ในคนไทยพบกรุป๊ เลือดนี้ ประมาณ 22% • กรุ๊ปเลือด B คือ กรุป๊ เลอื ดท่ีมีแอนติเจนชนิดบี (B Antigens) ท่ีเซลลเ์ ม็ดเลือดแดง และมีสารแอนตบิ อดีชนดิ แอนติ-เอ (Anti-A) ในพลาสมา ในคนไทยพบกรุป๊ เลือดนี้ ประมาณ 33% • กรุ๊ปเลอื ด O คือ กรุป๊ เลือดท่ีไม่มีแอนตเิ จนท่ีเซลลเ์ มด็ เลือดแดง แต่มีแอนตบิ อดีทง้ั ชนิดแอนต-ิ เอ (Anti-A) และชนิดแอนติ-บี (Anti-B) ในพลาสมา ในคนไทยพบกรุป๊ เลือด นีไ้ ดม้ ากท่ีสดุ ประมาณ 22% • กรุ๊ปเลอื ด AB คือ กรุป๊ เลือดท่ีมีแอนตเิ จนทงั้ ชนิดเอ (A Antigens) และชนิดบี (B Antigens) ท่ีเซลลเ์ มด็ เลอื ดแดง แตไ่ ม่มีแอนตบิ อดีชนดิ แอนติ-เอ (Anti-A) และชนดิ แอนติ-บี (Anti-B) ในพลาสมา ในคนไทยพบกรุป๊ เลือดนีไ้ ดน้ อ้ ยท่ีสดุ ประมาณ 8% ในการใหเ้ ลือดเราจะตอ้ งไดเ้ ลือดจากคนเลือดหมเู่ ดียวกนั หรือเขา้ กนั ไดค้ ือไมม่ ีสารตา้ นตอ่ แอนตเิ จน ของเลือดท่ีจะให้ ดงั แสดงในตารางและแผนภาพ หมเู่ ลือด แอนตเิ จน สารตา้ น ตอ้ งไดร้ บั เลือดจาก สามารถใหเ้ ลือดกบั A A Anti B หมู่ A,O หมู่ A, AB B B Anti A หมู่ B,O หมู่ B, AB AB A และ B ไมม่ ี หมู่ AB, A,B,O หมู่ AB O ไมม่ ี Anti A และ anti B หมู่ O หมู่ O, A,B, AB



การถ่ายทอดกรุ๊ปเลือดระบบเอบโี อของพ่อแม่ลูกทเี่ ป็ นไปได้ พอ่ และแม่จะถ่ายทอดกรุป๊ เลือดระบบเอบีโอใหล้ กู เป็นกรุป๊ เลือดไดด้ งั ตารางดา้ นล่างนี้ กรุ๊ปเลือดของพอ่ แม่ กรุ๊ปเลือดของลูกทเ่ี ป็ นไปได้ O + O O เท่านน้ั O + A O หรอื A O + B O หรอื B O + AB A หรอื B A + A A หรอื O A + B O, A, B หรอื AB A + AB A, B หรอื AB B + B B หรอื O B +AB A, B หรอื AB AB + AB A, B หรอื AB

2.กรุ๊ปเลือดระบบอารเ์ อช หรือรซี สั (Rh system หรอื Rh (Rhesus) blood group system) เป็นระบบกรุป๊ เลือดสาคญั รองจากระบบเอบีโอ ซง่ึ ประกอบไปดว้ ยแอนติเจนท่ีมีความสาคญั ทางคลนิ กิ 5 ชนิด คือ แอนตเิ จนดีใหญ่ (D), แอนติเจนซีใหญ่ (C), แอนติเจนอีใหญ่ (E), แอนติเจนซเี ล็ก (c), แอนติเจนอีเลก็ (e) และแอนติเจนอ่ืน ๆ ท่ีเก่ียวขอ้ งแตไ่ มค่ ่อยมี ความสาคญั ทางคลินกิ อีก 46 ชนดิ แตแ่ อนตเิ จนตวั สาคญั ท่ีเป็นตวั บง่ บอกชนดิ ของกรุป๊ เลือด ระบบอารเ์ อชคือ แอนติเจนชนิดดีใหญ่ (D) ซง่ึ จะแบ่งออกไดเ้ ป็น 2 กรุป๊ (เม่ือเอ่ยถงึ อารเ์ อช บวกหรอื อารเ์ อชลบนน้ั จะหมายถงึ เฉพาะแอนติเจนชนิดดีใหญ่) คือ • กรุ๊ปเลือดอารเ์ อชบวก (Rh+ หรอื Rh Positive) ผทู้ ่ีมีกรุป๊ เลือดดงั กลา่ วจะมี แอนติเจน-ดีใหญ่ (Antigen-D) อย่ทู ่ีผิวของเซลลเ์ ม็ดเลือดแดง สามารถรบั เลือด ไดท้ ง้ั ชนิดอารเ์ อชบวก (Rh+) และอารเ์ อชลบ (Rh-) ซง่ึ ในคนไทยส่วนใหญ่จะมี กรุป๊ เลือดอารเ์ อช (D) บวกนีป้ ระมาณ 99.7% • กรุ๊ปเลอื ดอารเ์ อชลบ (Rh- หรอื Rh Negative) ผทู้ ่ีมีกรุป๊ เลือดนีจ้ ะไม่มี แอนติเจน-ดีใหญ่ (Antigen-D) อยทู่ ่ีผิวของเซลลเ์ ม็ดเลือดแดง สามารถรบั เลือด ไดแ้ ค่เพียงชนิดอารเ์ อชลบ (Rh-) เทา่ นนั้ และในคนไทยพบผทู้ ่ีมีเลือดนีเ้ พยี ง 0.3% ซง่ึ เราเรยี กว่าเป็น “กรุ๊ปเลอื ดหายาก” หรอื “กรุ๊ปเลอื ดพเิ ศษ” ดงั นน้ั กรุป๊ เลือดระบบอารเ์ อชจงึ แบง่ การกรุป๊ เลือดออกเป็น 8 กรุป๊ ดงั นี้ 1. กรุป๊ เลือดเอ อารเ์ อชบวก (A+) 2. กรุป๊ เลือดเอ อารเ์ อชลบ (A-) 3. กรุป๊ เลือดบี อารเ์ อชบวก (B+) 4. กรุป๊ เลือดบี อารเ์ อชลบ (B-) 5. กรุป๊ เลือดโอ อารเ์ อชบวก (O+) 6. กรุป๊ เลือดโอ อารเ์ อชลบ (O-) เป็นกรุป๊ เลือดท่ีปลอดภยั สาหรบั คนทกุ กรุป๊ เลือด เพราะเขา้ กนั ไดก้ บั ทกุ กรุป๊ เลือด จงึ มกั ถกู นาไปใชใ้ นกรณีฉกุ เฉินเม่ือแพทยไ์ ม่ทราบ กรุป๊ เลือดของผปู้ ่วย 7. กรุป๊ เลือดเอบี อารเ์ อชบวก (AB+) 8. กรุป๊ เลือดเอบี อารเ์ อชลบ (AB-)



การตรวจกรุ๊ปเลือด การตรวจกรุป๊ เลือดคือวิธีท่ีชว่ ยใหท้ ราบกรุป๊ เลือดของตนเองไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งท่ีสดุ โดยในการ ตรวจกรุป๊ เลือดนน้ั มกั จะทาในกรณีท่ีผปู้ ่วยตอ้ งไดร้ บั การเปล่ียนถ่ายเลือดหรอื หลงั จากการ บรจิ าคเลือด โดยนาตวั อย่างของเลือดท่ีไดจ้ ากการบรจิ าคไปตรวจดว้ ยวิธีการคดั แยกกรุป๊ เลือด อยา่ งไรก็ตาม หากบคุ คลท่วั ไปตอ้ งการทราบกรุป๊ เลือดของตนเองก็สามารถเขา้ รบั การตรวจได้ เลย • ขัน้ ตอนในการตรวจกรุ๊ปเลือด การตรวจกรุป๊ เลือดจะเหมือนกบั การตรวจเลือดท่วั ไป แต่จะแตกตา่ งกนั ตรงท่ีผเู้ ขา้ รบั การตรวจไมจ่ าเป็นตอ้ งงดนา้ งดอาหารก่อนตรวจแต่ อยา่ งใด สามารถเขา้ รบั การตรวจไดเ้ ลย o ขนั้ ตอนการตรวจจะเรม่ิ จาก พยาบาลรดั ตน้ แขนดว้ ยสายรดั หรอื ยางยืดเพ่อื ให้ เห็นเสน้ เลือดดาไดช้ ดั เจนมากขนึ้ และทาใหง้ า่ ยตอ่ การใชเ้ ขม็ เจาะลงไปท่ีเสน้ เลือดดา o จากนนั้ พยาบาลหรอื เจา้ หนา้ ท่ีท่ีมีความเช่ียวชาญดา้ นการเจาะเลือดจะนาสาลี ชปุ แอลกอฮอลม์ าเช็ดบรเิ วณท่ีจะเจาะเลือด และนาเข็มท่ีผา่ นการฆา่ เชือ้ เจาะ ลงไปยงั บรเิ วณดงั กลา่ วเพ่อื เก็บตวั อย่างเลือด (แตถ่ า้ เจาะแลว้ ไมไ่ ดเ้ ลือดตามท่ี ตอ้ งการก็อาจจะตอ้ งเปล่ียนบรเิ วณท่ีเจาะและเปล่ียนเข็มเจาะเลือดใหม่) o ในขณะท่ีเก็บตวั อยา่ งเลือด พยาบาลจะปลดรายรดั ท่ีตน้ แขนออก เม่ือได้ ปรมิ าณเลือดตามท่ีตอ้ งการแลว้ พยาบาลจานาเขม็ ออก และปิดทบั บรเิ วณท่ี เจาะเลือดดว้ ยสาลีหรอื พลาสเตอรป์ ิดแผล o จากนน้ั พยาบาลจะแนะนาใหผ้ เู้ ขา้ รบั การตรวจเลือดไปน่งั รอผลการตรวจตอ่ ไป o การตรวจกรุป๊ เลือดระบบอารเ์ อชจะทาโดยใชน้ า้ ยาแอนตบิ อดี-ดีใหญ่ เพราะ เมด็ เลือดแดงท่ีเป็นอารเ์ อชบวกสว่ นใหญ่เม่ือทาปฏกิ ิรยิ ากบั นา้ ยาตวั นีจ้ ะ เกิดปฏิกิรยิ าจบั กลมุ่ หรอื เกิดการตกตะกอนของเมด็ เลือดแดงใหเ้ ห็นชดั เจนทนั ที แตถ่ า้ ไมเ่ กิดการจบั กล่มุ จะถือวา่ บคุ คลนนั้ มีกรุป๊ เลือดอารเ์ อชลบ (ไมม่ ี แอนตเิ จน-ดีใหญ่) o

• ผลข้างเคยี งจากการตรวจกรุ๊ปเลอื ด โดยปกติแลว้ การตรวจกรุป๊ เลือด เป็นวธิ ีท่ีไม่มีอนั ตราย แตก่ ็อาจพบความผลขา้ งเคียงไดบ้ า้ งเล็กนอ้ ย เชน่ การเกิดรอย ฟกชา้ บรเิ วณท่ีเจาะเลือด, เกิดอาการวิงเวียนศีรษะหรอื เป็นลม, เกิดหลอดเลือดบวม อกั เสบหลงั จากเจาะเลือดในบางราย หรอื เลือดอาจไหลไมห่ ยดุ ในผทู้ ่ีมีความผิดปกติ เก่ียวกบั การแข็งตวั ของเลือดหรอื ไดร้ บั ประทานยาแอสไพรนิ ยาละลายล่ิมเลือด ยาตา้ น การแข็งตวั ของเลือด ดงั นน้ั เพ่อื ความปลอดภยั หากผเู้ ขา้ รบั การตรวจมีปัญหาเรอ่ื งการ แขง็ ตวั ของเลือดหรอื มีประวตั ิเคยเกิดรอยฟกชา้ ไดง้ ่ายหรอื เสน้ เลือดดาบวมอกั เสบ ก็ ควรแจง้ ใหแ้ พทยห์ รอื พยาบาลทราบก่อนเสมอ เพ่ือท่ีจะไดเ้ พม่ิ ความระมดั ระวงั ในการ เจาะเลือดใหม้ ากขนึ้