นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) นอกจากนี้้�รััฐบาลญี่่�ปุ่่�นยัังลงทุุนในเทคโนโลยีีดาวเทีียมเพื่�่อให้้ข้้อมููลมีีความ 49 แม่น่ ยำ�ำ มากขึ้้น� โดยการพัฒั นาซอฟต์แ์ วร์์ดาวเทียี มให้ด้ ีขี ึ้้น� และพัฒั นาดาวเทียี ม ตัวั ใหม่ด่ ้ว้ ย โดยมีวี ิสิ ัยั ทัศั น์ว์ ่า่ การลงทุนุ โครงสร้้างพื้้น� ฐานเหล่า่ นี้้จ� ะไม่เ่ พียี งสร้้าง ประโยชน์์ให้้ภาคเกษตร แต่เ่ ป็็นการลงทุนุ เพื่�่อให้้เกิิดนวัตั กรรมใหม่่ในทุุกด้้าน รููปที่่� 2.8. กรอบความคิิดของการใช้้เทคโนโลยีีระหว่่างฟาร์์มขนาดใหญ่่และ ฟาร์์มขนาดเล็ก็ ในประเทศญี่�ปุ่่�น (WAGRI) ที่่ม� า: Shibusawa (2001) (2) เทคโนโลยีีเกษตรในยุโุ รป การศึึกษาวิจิ ััยและพััฒนาการของ Farming 4.0 ในยุุโรปส่่วนใหญ่ ่ ตอบสนองการเกษตรบนที่่ด� ินิ ที่่ม� ีกี ารเพาะปลูกู ธัญั พืืชแล้ว้ (arable farming) ซึ่่�งคิิดเป็็น 60% ของพื้้�นที่่�เกษตรทั้้�งหมดในปีี ค.ศ. 2013 ฟาร์์มเหล่่านี้้�มัักมีี ขนาดใหญ่แ่ ละต้อ้ งเป็็นฟาร์์มเปิิด จึงึ ต้อ้ งมีกี ารใช้ข้ ้อ้ มูลู เพื่อ�่ ควบคุมุ ปััจจัยั หลาย ปััจจัยั ที่่ม� ีพี ลวัตั สูงู เพื่อ่� ดูแู ลทรััพยากรดินิ และน้ำำ��และตรวจวัดั ทรััพยากรที่่เ� ข้า้ มา และออกจากฟาร์์มของตน (source to sink)52 นอกจากนี้้�ฟาร์์มในยุุโรปมีี แนวโน้้มที่่�จะมีีขนาดใหญ่่ขึ้้�นอีีกด้้วย (farm consolidation)53 นอกจากนั้้�น 52 EU Internet of Food and Farming (https://www.iof2020.eu/trials/arable) 53 Eurostats (2018)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ยังั มีกี ารใช้เ้ ทคโนโลยีสี มัยั ใหม่เ่ พื่อ�่ การลดผลกระทบจากการใช้ท้ ี่่ด� ินิ ในด้า้ นต่า่ งๆ ของผู้้�มีสี ่ว่ นได้เ้ สียี ไม่ว่ ่า่ จะเป็็นการทำ�ำ เกษตรแปลงใหญ่่ การใช้ท้ ี่่ด� ินิ ประเภทอื่น�่ (เช่่น พื้้�นที่่�ชุุมชน) และการใช้้พื้้�นที่่�รัักษาระบบนิิเวศและความหลากหลายทาง ชีวี ภาพของพืืชและสัตั ว์ท์ ้อ้ งถิ่่�น (Stoate, et al. 2001) 50 ปััจจุุบัันพััฒนาการของนวััตกรรม Farming 4.0 ในยุุโรป ได้้รัับการ สนัับสนุุนด้้านการสร้้างระบบนิิเวศของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียและการส่่งเสริมิ การ แข่่งขััน โดยที่่�รััฐมีีบทบาทการสนัับสนุุนและกำำ�กัับดููแลการร่่วมกัันพััฒนา มาตรฐานของข้อ้ มูลู โดยภาคเอกชน ที่่ม� ีเี ป้้าหมายให้เ้ กษตรกรใช้ผ้ ลิติ ภัณั ฑ์แ์ ละ บริกิ ารเทคโนโลยีีดิจิ ิิทััลของบริษิ ััทต่่างๆ ร่่วมกัันได้้ (interoperability) และ ให้ม้ ีกี ารแข่ง่ ขันั ระหว่า่ งสตาร์์ทอัพั อย่า่ งเปิดิ กว้า้ ง ไม่ใ่ ห้บ้ ริษิ ัทั ใหญ่ม่ ีอี ำำ�นาจเหนืือ ตลาดด้้วยมาตรฐานข้้อมููลของตน รวมทั้้�งกำำ�กัับให้้หน่่วยงานรััฐและเอกชนมีี ความโปร่่งใสในการส่่งเสริมิ ของรััฐต่่อผู้้�พััฒนาเทคโนโลยีี การสร้้างโครงสร้้าง พื้้�นฐานและการส่่งเสริมิ เกษตรกร เพื่่�อให้้มีีความทั่่�วถึึงและให้้การส่่งเสริมิ มีี ประสิทิ ธิิผลสูงู สุดุ การระดมทุนุ ในการทำ�ำ สตาร์ท์ อัพั เพื่อ�่ พัฒั นา Farming 4.0 ไม่ใ่ ช่เ่ รื่่อ� งง่า่ ย แม้แ้ ต่ใ่ นประเทศเยอรมันั ที่่ม� ีงี านวิจิ ัยั เทคโนโลยีที ี่่ร� ุุดหน้า้ ไปแล้ว้ ยังั ประสบปัญั หา การลงทุนุ ด้า้ นการเกษตรและอาหารมีจี ำ�ำ นวนน้อ้ ย การลงทุนุ ส่ว่ นใหญ่เ่ ป็็นการ ลงทุนุ ของฟาร์์มและบริษิ ัทั ขนาดใหญ่่ และผู้้�ลงทุนุ ไม่ม่ ีคี วามรู้ค้� วามเข้า้ ใจในด้า้ น เทคโนโลยีกี ารเกษตร ทำ�ำ ให้ท้ ั้้�งรััฐบาลและภาคเอกชนไม่่กล้้ารัับความเสี่่�ยงจาก การลงทุุนในภาคเกษตร แม้้ว่่ารััฐจะทุ่่�มลงทุุนให้้สถาบัันวิจิ ััยและพััฒนา เทคโนโลยีีทำำ�วิจิ ััยและพััฒนาก็็ตาม ดัังนั้้�นผู้้�ประกอบการสตาร์์ทอััพจึึงต้้อง สร้้างสรรค์ว์ ิธิ ีรี ะดมทุนุ เช่น่ ขอการสนับั สนุนุ จากมูลู นิธิ ิติ ่า่ งๆ (foundations) ซึ่่�งให้้ความอิิสระในการพััฒนา และการเข้้าหาผู้้�ลงทุุนที่่�มีีเป้้าหมายเฉพาะทาง เช่่น สตาร์์ ทอััพที่่�พััฒนาบิ๊๊�กดาต้้าและ Machine Learning สตาร์์ ทอััพที่่� สามารถขยายธุุรกิจิ ไปประเทศอื่�น่ ได้้ หรือื สตาร์์ท อัพั ที่่�พัฒั นาเทคโนโลยีสี ำ�ำ หรัับ ฟาร์ม์ ขนาดเล็ก็ เ ท่า่ นั้้น� (เนื่อ�่ งจาก 70% ของพื้้น� ที่่เ� กษตรทั่่ว� โลกเป็น็ ฟาร์ม์ ขนาดย่อ่ ม) นอกจากนี้้ป� ระเทศเยอรมันั ยังั ขาดนโยบายส นับั สนุนุ ระบบนิเิ วศข องผู้้�ที่่เ� กี่่ย� วข้อ้ ง และการมีีส่่วนร่่วมของเกษตรกร รวมทั้้�งกฎหมายและระเบีียบที่่�ไม่่เอื้้�อต่่อการ พััฒนาและใช้้เทคโนโลยีี Farming 4.0 (Ketteler 2019) หลายประเทศใน ยุโุ รปก็ป็ ระสบกับั ปัญั หาเหล่า่ นี้้เ� ช่น่ กันั นโยบายการพัฒั นา Farming 4.0 ของ สหภาพยุโุ รปจึงึ มีโี ครงการส่ง่ เสริมิ นวัตั กรรม ที่่ค� วบรวมตั้้ง� แต่ก่ ารประสานงาน ระหว่่างภาคเอกชนและหน่่วยงานท้้องถิ่่�น เพื่่�อสร้้างระบบนิิเวศและเร่่ง กระบวนการการแก้ไ้ ขกฎระเบียี บที่่เ� ป็็นหรือื กำำ�ลังั จะเป็็นอุปุ สรรคต่อ่ การพัฒั นา (ตารางที่่� 2.5)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ตารางที่่� 2.5 ตัวั อย่า่ งโครงการการลงทุนุ ของ EU Commission เพื่่อ� Farming 4.0 โครงการ ลัักษณะโครงการ วััตถุปุ ระสงค์์ E U C o m m i s s i o n เพื่่�อสร้้าง 20 โครงการนำ�ำ ร่่อง 1. วิเิ คราะห์แ์ ละพัฒั นาโมเดลข้อ้ มูลู 51 DEMETER Horizon ใ น พื้้� น ที่่� 2 5 แ ห่่ ง แ ล ะ มีี สารสนเทศเพื่่อ� อำ�ำ นวยความสะดวก 2020 เพื่่�อการเพิ่่�ม เกษตรกรมีีส่่วนร่่วม 6,000 ในการแบ่่งปัันข้้อมููล และใช้้งานร่่วม ประสิิทธิิภาพของการ ราย ในการทดสอบการทำำ�งาน กัันได้้ ทำำ�ให้้ระบบไอโอทีีและระบบ วิิเคราะห์์ข้้อมููล (17 ของอุุปกรณ์์และเซนเซอร์์ จัดั การข้อ้ มูลู ในฟาร์ม์ เขื่อ� มต่อ่ กันั ได้้ ล้า้ นยููโร) 38,000 หน่่วย ในพื้้�นที่่�รวม โมเดลข้้อมููลเหล่่านี้้�จะเป็็นฐานให้้มีี 318,000 เฮกตาร์์ใน 18 การแบ่่งปัันข้้อมููลด้้วยความเชื่�อใจ ประเทศ โดยมีหีุ้�นส่่วน 60 ราย กััน และให้้เกษตรกรได้้ใช้ข้ ้้อมูลู จากการเกษตร 5 ภาค 2. สร้้างกลไกแลกเปลี่่�ยนความรู้� E U C o m m i s s i o n เพื่่�อสร้้างความร่่วมมืือร่่วมกัับ นำ�ำ เสนอเทคโนโลยีีจากผู้�ขายที่่� DEMETER Horizon บริิษััทใหญ่่ระดัับโลกและ หลากหลาย สนับั สนุนุ การใช้ร้ ่ว่ มกันั 2020 เพื่่�อการเพิ่่�ม World Farmers Organisa- โดยการใช้ม้ าตรฐานแบบเปิดิ (open ประสิิทธิิภาพของการ tion standard) และวางระบบความ วิิเคราะห์์ข้้อมููล (1 ล้้าน มั่่�นคงและความเป็็นส่่วนตััว (busi- ยููโร) ness confidentiality) 3. ให้อ้ ำ�ำ นาจแก่เ่ กษตรกรให้ค้ วบคุมุ ข้อ้ มูลู ได้ด้ ้ว้ ยการหาโมเดลธุรุ กิจิ ที่่ไ� ด้้ กำ�ำ ไรจากความร่่วมมืือระหว่่าง เกษตรกรด้ว้ ยกันั เองและผู้้�ประกอบ การในห่ว่ งโซ่ค่ ุณุ ค่า่ 4. สร้้างกลไกประเมิินบริิการและ ธุุ รกิิ จ เ พื่่� อ ใ ห้้ ส อ ด ค ล้้ อ ง กัั บ ประสิทิ ธิผิ ลและความยั่่ง� ยืืนของกลุ่ม�่ เกษตรกร 5. สลัับบทบาทระหว่่างผู้้�ค้้าส่่งกัับ เกษตรกร โดยหาโมเดลที่่ท� ำ�ำ ให้ผ้ ู้้�ค้้า ส่่งตอบสนองต่่อความต้้องการและ บริิบทของเกษตรกร 6. แสดงให้เ้ ห็น็ ความเปลี่ย่� นแปลงที่่� เกิดิ จากดิิจิิทััลเทคโนโลยีี

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ตารางที่�่ 2.5 (ต่่อ) โครงการ ลักั ษณะโครงการ วัตั ถุปุ ระสงค์์ European Innova- ให้ผู้้�ที่ม� ีสี ่่วนเกี่่ย� วข้อ้ ง coordi- 1. ขัับเคลื่�่อนการลงทุุน การสาธิิต tion Partnerships ใน nate เครื่อ� งมืือทางการเงินิ และ นวััตกรรมและการทำำ� pilot proj- 52 ระดัับประเทศและระดัับ การริิเริ่ม� ต่า่ งๆ ที่่ม� ีีอยู่�เดิมิ ects ภูมู ิิภาค 2. เตรีียมพร้้อม (คาดการณ์์) และ ช่่ ว ย เ ร่่ ง ใ ห้้ ก ร ะ บ ว น ก า ร ท า ง ก ฎ ระเบีียบและ standards ที่่�จำ�ำ เป็็น ต้อ้ งใช้้ 3. ทำ�ำ ให้เ้ กิดิ public procurement และการนำ�ำ สิินค้้าและบริิการเข้้าสู่่� ตลาด การเชื่อ� มโยงนโยบาย 1. Environmental Policy ผลัักดัันตััวขัับเคลื่�่อนที่่�ทำ�ำ ให้้ภาค (ไปถึงึ การใช้้ instrument เช่น่ เกษตรเพิ่่�มประสิิทธิิภาพโดยใช้้ taxing สารตกค้้างในดิินของ ข้อ้ มููลความรู้� มีี 5 มิิติิ คืือ ฟาร์์ม), 1. การผลักั ดันั ให้ม้ ีกี ารใช้น้ ้ำ�ำ�อย่า่ งมีี 2. Food safety policy (ให้้ ประสิทิ ธิภิ าพมากขึ้น� ทำ�ำ traceability) การ recall อย่า่ งเข้ม้ งวด 2. ให้้มีีการลดการมีีสารตกค้้างใน สิ่่�งแวดล้อ้ ม 3. competition policy มีี การทบทวน mergers และ 3. กำำ�หนดให้้มีีคุุณภาพ/ความ การช่ว่ ยเหลืือของรััฐ และ lib- ปลอดภััยอาหารมากขึ้ น� eralization • การทำำ� data standardiza- tion จะช่่วยป้้องกััน monop- oly และ lock-in effects

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ตารางที่�่ 2.5 (ต่อ่ ) โครงการ ลักั ษณะโครงการ วััตถุุประสงค์์ การเชื่อ� มโยงนโยบาย 4. นโยบายนวััตกรรมและวิิจััย 4. ให้้มีีการแข่่งขัันในตลาดรวมทั้้�ง วิทิ ยาศาสตร์ท์ ี่่ร� วมถึงึ การนำำ�ไป รายย่อ่ ย ใช้้โดยภาคเอกชนหรืือการจััด 53 ซื้อ�้ จัดั จ้า้ งสาธารณะ ใช้แ้ นวทาง 5. และให้ร้ ัฐั เป็น็ ผู้�สนับั สนุนุ การเปิดิ ของนโยบายนวััตกรรมโดย เผยและแบ่่งปัันข้้อมููลในรููปแบบที่่� อุุปทานนำ�ำ (demand-side ใช้ไ้ ด้้กว้า้ งขวาง policies for innovation) และส่่งเสริมิ นวัตั กรรมโดยภาค ประชาชน นวัตั กรรมทางสังั คม และ European Innovation Partnership 5. Comprehensive IPR Strategy (EU) มีวี ัตั ถุปุ ระสงค์์ ให้ต้ ้น้ ทุนุ ของ inventors ต่ำำ��ลง รวมถึึงในการจด patent เพื่่�อ สนัับสนุุนนวััตกรรม การจ้้าง งาน และความสามารถในการ แข่ง่ ขันั ที่่�มา: Future Farming 2019, European Parliament Research Service 2016 (3) เทคโนโลยีีเกษตรสมัยั ใหม่ใ่ นสหรััฐอเมริกิ า ในปััจจุบุ ััน 90% ของเกษตรกรในสหรััฐอเมริกิ ามีีการใช้้นวัตั กรรมและ เทคนิคิ สมัยั ใหม่ใ่ นการผลิติ อาหาร ทำ�ำ ให้เ้ กษตรกรเพิ่่ม� ผลผลิติ ได้ห้ นึ่่ง� เท่า่ โดยที่่� ไม่ไ่ ด้้เพิ่่ม� ผลกระทบ (footprint) ต่อ่ สิ่่�งแวดล้้อมของฟาร์์ม เกษตรกร บริษิ ััท เอกชนและรััฐบาลสหรััฐอเมริกิ าได้้ลงทุุนเพื่�่อการพััฒนาเกษตรสมััยใหม่่ตลอด 50 ปีีที่่�ผ่่านมา (ตั้้�งแต่่ช่่วง ค.ศ. 1960-1970) และเริ่่�มใช้้เทคโนโลยีีเกษตร แม่่นยำำ�ในปีี ค.ศ. 2000 ตลาดเทคโนโลยีี Farming 4.0 มีีแนวโน้้มเติิบโต 15.3% ระหว่่างปีี ค.ศ. 2020-202554 สััดส่่วนของพื้้�นที่่�ฟาร์์มเพาะปลููกใน สหรััฐอเมริกิ าที่่ใ� หญ่ก่ ว่า่ 2000 เอเคอร์์ต่อ่ ฟาร์์ม (หรือื 5,000 กว่า่ ไร่่) เพิ่่ม� ขึ้้น� 54 PRNewswire (2019)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) จาก 24% เป็็น 34% ของพื้้�นที่่�เพาะปลููกทั้้�งหมดในเวลา 10 ปีี (2001- 2011)55 เกษตรกรมีีการใช้้เทคโนโลยีีติิดตามผลผลิิต (yield monitoring) ใน 70% ของพื้้น� ที่่�เพาะปลููกข้้าวโพดและถั่่�วเหลืืองทั้้ง� หมดของประเทศ เพราะ เทคโนโลยีีเซนเซอร์์ใช้้กัับข้้าวโพดได้้ดีีกว่่าพืืชประเภทอื่�่นมาก56 จากงานวิจิ ััย 54 USDA ในปีี 2016 เพื่อ่� ศึกึ ษาประโยชน์ท์ ี่่เ� กษตรกรได้ร้ ัับเมื่อ่� ใช้เ้ ทคโนโลยีเี กษตร แม่่นยำำ�57 โดยเฉพาะการใช้้ GPS และ variable-rate input สำำ�หรัับผู้้�ปลููก ถั่่ว� เหลืืองและข้า้ วโพด พบว่า่ กำ�ำ ไรของเกษตรกรขึ้้�นอยู่่�กับั เงื่อ�่ นไขหลายประการ เช่่น การมีีเครื่่�องมืือและเครื่่�องกลใหม่่ ส่่วนการตััดสิินใจนำ�ำ เทคโนโลยีีมาใช้้ใน ฟาร์์มนั้้�น ขึ้้�นอยู่่�กัับปััจจััยด้้านแรงงาน เครื่่�องกล ขนาดฟาร์์ม และปััจจััยด้้าน กำ�ำ ไร ได้แ้ ก่ ่ กำำ�ไรสุทุ ธิิ (net returns) และกำ�ำ ไรจากการดำ�ำ เนินิ งาน (operat- ing profits) แม้ว้ ่า่ ภาคเกษตรถืือว่า่ เป็็นภาคที่่ป� ระยุกุ ต์ใ์ ช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั น้อ้ ยและช้า้ ที่่�สุุดในสหรััฐอเมริกิ า แต่่วงการการพััฒนาเทคโนโลยีี Farming 4.0 ได้้รัับ ประโยชน์์จากการมีีสภาพแวดล้้อมที่่�เอื้้�อต่่อการสร้้างนวััตกรรม โดยเฉพาะ สตาร์์ทอััพด้้านเทคโนโลยีีดิิจิิทััล ได้้แก่่ การเป็็นประเทศผู้้�นำำ�ด้้านการพััฒนา โปรแกรมและอุปุ กรณ์ด์ ้า้ น AI รวมถึงึ การมีบี ริษิ ัทั ผู้้�ผลิติ เครื่่�องจักั รขนาดใหญ่่ สำำ�หรัับเกษตรกรรายใหญ่่ เช่น่ John Deere ซึ่่ง� สามารถซื้้อ� บริษิ ััทเทคโนโลยีี หรือื ซื้้อ� เทคโนโลยีไี ปใช้ใ้ นการพัฒั นา/สร้้างผลิติ ภัณั ฑ์ใ์ หม่ๆ่ ทำำ�ให้ร้ ะบบ Farm- ing 4.0 ของสหรััฐอเมริกิ าเกิดิ ประโยชน์์จากขนาด (economy of scale)58 รวมถึึงการมีีอุุปสงค์์ขนาดใหญ่่ในประเทศและมีีตลาดต่่างประเทศทั่่�วโลก นอกจากผู้้�เล่น่ ที่่�เป็็นบริษิ ัทั เอกชนขนาดใหญ่่และเล็็กที่่�ทำ�ำ วิจิ ัยั เอง ยังั มีีงานจาก ศููนย์์วิจิ ััยต่่างๆ ทั้้�งของกระทรวงเกษตร (USDA) และ มหาวิทิ ยาลััยต่่างๆ (โดยเฉพาะ land-grant university) ที่่�มุ่่�งเน้้นให้้เกษตรกรใช้้ประโยชน์ ์ ได้้จริงิ นอกจากนั้้�นยัังไม่่มีีงานศึึกษาหรือื ข้้อเสนอแนะเรื่่�องความจำ�ำ เป็็นในการ ทำำ�แพลตฟอร์์มข้อ้ มูลู กลาง เพราะองค์ก์ รและบริษิ ัทั เอกชนต่า่ งก็ส็ ามารถเข้า้ ถึงึ และใช้ข้ ้อ้ มูลู ที่่ร� ััฐเปิิดเผยอยู่่�แล้้ว หรือื ใช้ข้ ้้อมููลที่่�ซื้้�อขายกันั เป็็นปกติิ เช่่น ข้้อมููล ดาวเทีียม และ USDA ยัังมีีการเปิิดเผยข้้อมููลที่่�วิเิ คราะห์์แล้้ว รวมทั้้�งเผยแพร่่ โปรแกรมช่่วยตััดสิินใจสำำ�หรัับเกษตรกรให้้สาธารณะใช้้อีีกด้้วย (Macdonald et al., 2013, USDA Ag Data Commons) 55 David Schimmelpfennig 2017 56 Radhi MZA (2020) 57 David Schimmelpfennig 2017 58 Computer Vision และเทคโนโลยีีวิเิ คราะห์ข์ ้อ้ มููล โดย Blue River Technologies

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) การพัฒั นาเทคโนโลยีี Farming 4.0 และการประยุกุ ต์ใ์ ช้ไ้ ด้จ้ ริงิ ในฟาร์์ม 55 ของเกษตรกรเพื่�่อให้้เกษตรกรได้้รัับประโยชน์์สููงสุุดทั้้�งเชิิงประสิิทธิิภาพและ คุุณภาพของการผลิิต มีีอุุปสรรคในหลายมิิติิ ตั้้�งแต่่ต้้นทุุนที่่�สููง การลงทุุนใน การวิจิ ัยั นวัตั กรรม การสร้้างฐานข้อ้ มูลู ขนาดใหญ่่ และการเข้า้ ถึงึ ของเกษตรกร รายย่่อย การมีีฟาร์์มเกษตรขนาดใหญ่่ขึ้้�นหรือื เกษตรกรที่่�รวมกลุ่่�มอาจเป็็น ปััจจัยั ที่่เ� อื้้อ� ต่อ่ การใช้เ้ ทคโนโลยีี ประสบการณ์ข์ องประเทศญี่่ป� ุ่่�นแสดงให้เ้ ห็น็ ว่า่ การลงทุุนในโครงสร้้างพื้้�นฐานและงานวิจิ ััยล่่วงหน้้าจะช่่วยให้้เกษตรกรได้้ใช้้ เทคโนโลยีีได้้จริงิ ในชีีวิติ ประจำ�ำ วัันในระดัับหนึ่่�ง และการทำ�ำ แพลตฟอร์์มข้้อมููล ส่ว่ นกลางเฉกเช่น่ ประเทศญี่่ป� ุ่่�นหรือื ทำ�ำ มาตรฐานข้อ้ มูลู ในยุโุ รปสามารถขับั เคลื่อ�่ น การร่่วมเก็็บข้้อมููลและนำำ�ข้้อมููลมาใช้้ประโยชน์์ได้้จริงิ และทำ�ำ ให้้การพััฒนา เทคโนโลยีแี ละแอปพลิเิ คชัันตามมา สหภาพยุโุ รปเน้้นการสนัับสนุุนและอำ�ำ นวย ความสะดวกในการพััฒนาและการใช้้เทคโนโลยีี เช่่น การสร้้างความร่่วมมืือ ระหว่่างภาคส่่วนในการทำ�ำ โครงการร่่วมกัันและการทำ�ำ ให้้เกิิดการแข่่งขัันอย่่าง กว้้างขวางและป้้องกัันการครองตลาดของบริษิ ััทใหญ่่หรือื การสนัับสนุุนอย่่าง ไม่่ทั่่�วถึึงของรััฐ สหรััฐอเมริกิ าพััฒนานัักวิจิ ััยและพััฒนาเทคโนโลยีีด้้วยระบบ ตลาดซึ่่�งครอบคลุุมระบบสร้้างแรงจูงู ใจให้้นวัตั กร นอกจากบทบาทของรััฐบาลทั้้�งสามประเทศแล้้ว รายงานของ World Government Summit ยัังให้บ้ ทเรียี นสำ�ำ คัญั เกี่่ย� วกัับบทบาทของรััฐบาลใน การส่ง่ เสริมิ สนับั สนุนุ การพัฒั นาและการใช้เ้ ทคโนโลยีเี กษตรสมัยั ใหม่ห่ รือื เกษตร อััจฉริยิ ะ กล่่าวคืือ รััฐบาลควรปรัับเปลี่�่ยนบทบาทการส่่งเสริมิ /สนัันสนุุน ครั้้�งใหญ่่ เพราะการเปลี่ย�่ นแปลงดังั กล่า่ วจะเป็็นโอกาสสำำ�คัญั ที่ช�่ ่ว่ ยให้ป้ ระเทศ สร้้างความมั่่�นคงด้้านอาหาร กลายเป็็นผู้้�ส่่งออกอาหารที่่�มีีมููลค่่ามากขึ้้�น รวมทั้้ง� เป็็นเจ้า้ ของทรััพย์์สินิ ทางปััญญา ขายความรู้้�ด้า้ นเทคโนโลยีีการเกษตร และเปลี่่�ยนแปลงระบบเศรษฐกิจิ เป็็น “knowledge based economy” WGS เสนอให้้บููรณาการแนวทางการส่่งเสริมิ /พััฒนาเทคโนโลยีี การเกษตรแบบดั้้�งเดิิม (คืือ รััฐเป็็นผู้้�ส่่งเสริมิ และอำำ�นวยความสะดวก) กัับ แนวทางพััฒนาแบบใหม่่ (ซึ่่�งเน้้นการดำ�ำ เนิินงานแบบ targeted goal หรือื การทำ�ำ งานแบบมุ่่�งเป้้า) นโยบายและมาตรการในการดำ�ำ เนินิ งานของรััฐ ได้้แก่่ (1) การปรัับปรุุง ecosystem เทคโนโลยีกี ารเกษตรสมัยั ใหม่่ และทำ�ำ ให้ส้ ภาพ แวดล้้อมเอื้้�อต่่อการพััฒนาและการใช้้เทคโนโลยีี (ข) ให้้แรงจููงใจแก่่เกษตรกร และบริษิ ัทั เอกชน (ค) สร้้างนักั วิจิ ัยั และให้แ้ รงจูงู ใจที่่เ� หมาะสม (ง) ส่ง่ เสริมิ การ ใช้้ big data ด้้วยการรวบรวมข้้อมููลของหน่่วยงานรััฐและเปิิดเผยให้้นัักวิจิ ััย และบริษิ ััทเอกชนนำ�ำ ไปใช้้ ในสหรััฐอเมริกิ า หน่่วยงานของรััฐได้้รวบรวมข้้อมููล

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) จากหน่่วยงานต่่างๆ นำ�ำ มาวิเิ คราะห์์ แล้ว้ เปิิดเผยต่่อสาธารณะ (ดูู USDA Ag Data Commons) (จ) การกำ�ำ กับั ควบคุมุ ภาคเกษตรและบริษิ ัทั ด้า้ นเทคโนโลยีี เกษตรแบบยืืดหยุ่่�น และ (ฉ) ให้้บริกิ ารโครงสร้้างพื้้�นฐานที่่�มีีราคาไม่่แพง (ดููรายละเอียี ดใน De Clercq et al., 2018) 56 รายงานฉบัับดัังกล่่าวยัังถอดบทเรียี นสำ�ำ คััญจากโครงการ Apollo Project ของประธานาธิิบดีีเคนเนดีี ที่่�ต้้องการส่่งมนุุษย์์ไปดวงจัันทร์์ จนประสบความสำำ�เร็็จในปีี 1969 บทเรียี นสำำ�คัญั มีี 6 ข้้อดัังนี้้� 1) Channel energies คืือ แทนที่่�จะเริ่่�มกำำ�หนดทิิศทางใหม่่ในการ พััฒนาเทคโนโลยีี รััฐควรนำำ�ศักั ยภาพที่่ม� ีีอยู่่� มาใช้้ประโยชน์์ให้้เต็ม็ ที่่� 2) Don’t be prescriptive เคนเนดีตี ั้้ง� เป้้าหมายที่่ช� ัดั เจนและกำำ�หนด เงื่อ่� นไขที่่ช� ัดั เจนกับั การกำ�ำ หนดเส้น้ ตาย ส่ว่ นรายละเอียี ดเรื่่�องโครงการ และระยะ เวลา ปล่อ่ ยให้เ้ ป็น็ หน้า้ ที่่ข� องผู้้�เชี่่ย� วชาญ (แนวคิดิ นี้้ต� รงข้า้ มกับั แผนยุทุ ธศาสตร์์ แห่ง่ ชาติขิ องไทย) 3) เป็็นหุ้้�นส่่วนกัับฝ่่ายต่่างๆ โครงการของ NASA ร่่วมมืือกัับบริษิ ััท 12,000 แห่่ง และอาจารย์์มหาวิทิ ยาลััยจำ�ำ นวนมาก 4) Take small steps แผนงานที่่�ดีปี ระกอบด้้วยโครงการขนาดเล็ก็ ๆ ที่่�มีที ีีมดำำ�เนินิ งานรัับผิิดชอบ มีเี ป้้าหมาย และผลลัพั ธ์์ที่่�ชัดั เจน 5) Get return on your investment as you go พันั ธกิิจแต่่ละ พันั ธกิจิ สะท้อ้ นว่า่ สหรััฐอเมริกิ ามีคี วามเหนืือชั้้น� ในด้า้ นเทคโนโลยีอี วกาศมากกว่า่ โซเวียี ต เพราะขณะที่่�ดำ�ำ เนิินงานตามพัันธกิิจ แผนงานต่่างๆ จะเกิิดดอกผล ระหว่า่ งทาง ไม่่ใช่่รอดอกผลตอนจบโครงการ 6) Communicate progress ต้้องสื่�่อสารเล่่าเรื่่�องความสำ�ำ เร็็จ ความล้้มเหลวให้้ประชาชนเข้า้ ใจตลอดเวลา 2.5 การแข่่งขัันของบริิษัั ทข้้ามชาติิด้้านเทคโนโลยีีการเกษตร ความก้้าวหน้้าของเทคโนโลยีีชีีวภาพและเทคโนโลยีีดิิจิิทััลทำ�ำ ให้้ตลาด สิินค้้าเกษตรและอาหารมีีการแข่่งขัันรุุนแรงขึ้้�น บริษิ ััทข้้ามชาติิด้้านเทคโนโลยีี การเกษตรจึึงต้้องเพิ่่�มการลงทุุนในเทคโนโลยีีทั้้�งสองด้้านเพื่�่อสร้้างความ ได้้เปรียี บในการแข่่งขััน แต่่ข้้อจำ�ำ กััดด้้านความรู้�ของแต่่ละบริษิ ััททำำ�ให้้บริษิ ััท ข้า้ มชาติเิ คมีกี ารเกษตรและเมล็ด็ พันั ธุ์์� จำำ�เป็็นต้อ้ งควบรวมกันั เพื่อ�่ ช่ว่ งชิงิ ความ เป็็นผู้้�นำ�ำ ด้้านเทคโนโลยีีสมััยใหม่่ที่่�ต้้องลงทุุนขนานใหญ่่และอาศััยองค์์ความรู้้�ที่่� แตกต่่างกัันของแต่่ละบริษิ ััท เช่่น การที่่�บริษิ ััท Bayer ผู้้�ผลิิตยาและสารเคมีี ของเยอรมััน เข้้าควบรวมกิจิ การของบริษิ ัทั Monsanto ที่่�เป็็นยักั ษ์์ใหญ่ด่ ้้าน

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ผลิติ ภััณฑ์ก์ ารเกษตรของสหรััฐอเมริกิ าในปีี ค.ศ. 2018 บริษิ ััท Bayer แถลง 57 ว่า่ วัตั ถุปุ ระสงค์ป์ ระการหนึ่่ง� ของการเข้า้ ควบรวมบริษิ ัทั Monsanto ก็เ็ พื่อ�่ เพิ่่ม� การวิจิ ััยและนวััตกรรมด้้านการเกษตร59 นอกจากนั้้�นก็็มีีการควบรวมระหว่่าง DuPont กับั Dow กลายเป็็นบริษิ ัทั ใหม่ ่ คืือ Dow DuPont ในปีี ค.ศ. 2017 โดยจะมีี 3 แผนกหลััก ได้้แก่่ เกษตร วิทิ ยาศาสตร์์ด้้านวััสดุุ และสิินค้้าพิิเศษ อีีกกรณีีคืือการที่่�บริษิ ััท ChemChina ที่่�เป็็นของรััฐบาลจีีนเข้้าควบรวมกัับ บริษิ ัทั Syngenta ที่่เ� ป็็นยักั ษ์ใ์ หญ่ด่ ้า้ นสารเคมีกี ารเกษตรและเมล็ด็ พันั ธุ์์� ในปีี ค.ศ. 201660 การควบรวมดัังกล่่าวจะเอื้้�อให้้บริษิ ััทใหม่่เหล่่านั้้�นอยู่่�ในตำ�ำ แหน่่ง และสถานะที่่�ดีีขึ้้�นในการลงทุุนด้้านวิทิ ยาศาสตร์์และนวััตกรรม และการแข่่งขััน ที่่�รุุนแรงขึ้้�นในตลาดโลก61 การเปลี่่�ยนแปลงทางเทคโนโลยีีและการควบรวมของบริษิ ััทข้้ามชาติิที่่� เป็็นยัักษ์์ด้้านการเกษตรดัังกล่่าว เกิิดขึ้้�นในช่่วงเวลาที่่�จำำ�นวนคนชั้้�นกลางใน ประเทศเกิดิ ใหม่เ่ พิ่่ม� ขึ้้น� มาก ทำำ�ให้แ้ บบแผนการบริโิ ภคเปลี่่ย� นแปลงขนานใหญ่่ มาตรฐานความเป็็นอยู่่�ดีีขึ้้�น คนชั้้�นกลางมีีความต้้องการสิินค้้าคุุณภาพ ปลอดภัยั และเป็็นมิติ รต่อ่ สิ่่ง� แวดล้อ้ ม ขณะเดียี วกันั หลายประเทศทั้้ง� ที่่พ� ัฒั นา แล้ว้ และกำำ�ลัังพัฒั นา (เช่น่ จีีน ไทย) ได้ก้ ้า้ วสู่่�การเป็็นสัังคมสููงอายุุแล้้ว หรือื กำ�ำ ลัังก้้าวเข้้าสู่่�สัังคมสููงอายุุ ทำ�ำ ให้้มีีความต้้องการอาหารที่่�ดีีต่่อสุุขภาพ ปลอดภััย และมีคี ุุณค่่าทางโภชนาการ ดัังนั้้�น สิินค้้าการเกษตรในปััจจุุบันั และ อนาคตที่่�จะขายได้้ต้้องปลอดภััย มีีคุุณค่่าโภชนาการ มีีรูู ป-รส-กลิ่่�นที่่�พึึง ประสงค์์สำ�ำ หรัับผู้้�บริโิ ภคสมััยใหม่่ เทคโนโลยีีการเกษตรสมััยใหม่่จะเป็็น เครื่่�องมืือสำำ�คัญั ในการผลิติ สิินค้้าสนองความต้อ้ งการที่่ห� ลากหลายของตลาด ในตอนต่่อไปจะกล่่าวถึึงทฤษฎีีว่่าด้้วยการชัักนำ�ำ ให้้เกิิดการเปลี่่�ยนแปลง ด้้านนวัตั กรรมและสถาบันั และการวิเิ คราะห์ใ์ นบริบิ ทของประเทศไทย 59 นอกจากนั้้�น บริิษััทจะลบชื่ �อบริิษััท Monsanto ออก เพราะปััญหาภาพลัักษณ์์ทางลบของมอนซานโต้้ กัับ ผลิิตภััณฑ์์ด้้าน GMO แต่่บริิษััท Bayer จะไม่่เปลี่่�ยนตราสิินค้้าของ Monsanto (www.businessinsider.com, 12 มิยิ . 2563) 60 www.globalaginvesting.com, 12 มิิย. 2563 61 corporate.dow.co, 12 มิิย.2563

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) 3. การชัั กนำำ�ให้้ เกิิ ดการเปลี่่� ยนแปลงด้้ าน นวััตกรรมและสถาบััน (Induced Innova- tion/Institutional Changes) 58 3.1 แนวคิิ ดว่่ าด้้ วยการชัักนำำ�ให้้ เกิิ ดการเปลี่่� ยนแปลงด้้ าน นวััตกรรมและสถาบััน เมื่่�อเทคโนโลยีีมิิได้้หล่่นจากฟ้้า และไม่่ใช่่ของฟรี ี คำ�ำ ถามคืือ เทคโนโลยีี และนวัตั กรรมต่่างๆ เกิดิ ขึ้้�นมาได้้อย่่างไร ในประวััติิศาสตร์์ของมนุุษย์์ การพััฒนาเทคโนโลยีีเกิิดจากความจำ�ำ เป็็น ของมนุุษย์์ เช่่น ฟาโรห์์อีียิิปต์์และพญามัังราย คิิดและสร้้างระบบชลประทาน เพื่่�อเพิ่่�มผลผลิิตเลี้้�ยงประชากรในอาณาจัักรเมื่�่อสถานการณ์์บางอย่่าง เปลี่่�ยนแปลงไป มนุุษย์์จำำ�เป็็นต้้องเปลี่่�ยนแปลงวิธิ ีีทำำ�งาน ตลอดจนกฎเกณฑ์์ และแรงจููงใจเพื่่�อคิิดค้้นและนำ�ำ เทคโนโลยีีใหม่่ๆมาใช้้ การเปลี่่�ยนแปลงนี้้� เรียี กว่า่ นวัตั กรรม ในความเห็็นของ Klerkx, van Mierlo and Leeuwis (2012) “นวััตกรรมมิิได้้มีีความหมายแคบๆ แค่่เทคโนโลยีี แต่่หมายรวมทั้้�งวิสิ ััยทััศน์์ (ของมนุุษย์์) เกี่�่ยวกัับภาพในอนาคตที่่�จะเกิิดขึ้้�น วิสิ ััยทััศน์์ดัังกล่่าวจะเกิิดขึ้้�น ได้้ย่่อมต้้องมีีการเปลี่่�ยนแปลงของขอบเขตหลายๆด้้าน นวััตกรรมเกิิดจาก ความจำำ�เป็็น ความทะเยอทะยานและความฝันั ของมนุษุ ย์์ ทำำ�ให้ม้ นุษุ ย์์ในสถานะ ต่่างๆ ในสัังคมต้้องเปลี่่�ยนวิถิีีการดำ�ำ รงชีีวิติ และวิถิีีการทำ�ำ งาน”62 ดัังนั้้�น นวัตั กรรมจึงึ มีคี วามหมายครอบคลุมุ ถึงึ การเปลี่่ย� นแปลงในด้า้ นต่า่ งๆ ไม่ว่ ่า่ จะ เป็็นเทคโนโลยี ี สัังคม เศรษฐกิิจ หรือื สถาบััน (ดูรู ููปที่่� 3.1) นักั เศรษฐศาสตร์์สถาบันั ผู้้�พัฒั นาแนวคิดิ “การชักั นำ�ำ ให้เ้ กิดิ นวัตั กรรม” (induced innovation) สรุุปความหมายของทฤษฏีีดัังนี้้� “การเปลี่�่ยนแปลงด้้านนวััตกรรมเกิิดจากความต้้องการของมนุุษย์์ที่่� เปลี่ย�่ นไปภายใต้แ้ รงกดดันั ต่า่ งๆ ต่อ่ ฐานะทรััพยากรของประเทศ (ไม่ว่ ่า่ จะเป็็น แรงงาน หรือื ที่่�ดิิน) เช่่น การขาดแคลนแรงงานทำำ�ให้้ค่่าจ้้างสููงขึ้้�น ผลคืือ มนุษุ ย์์จะเริ่่�มคิดิ ค้น้ หาเครื่่�องจักั รทุ่่�นแรงมาใช้แ้ ทนแรงงานคนและสัตั ว์์ อย่า่ งไร 62 INNOVATION is not just technology, but rather a comprehensive vision of what the future should look like which requires changes in many ambits. Innovation is driven by people’s needs, ambitions and dreams, and requires that people at different positions in society CHANGE the way they work and live.

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ก็็ตามรััฐย่่อมมีีบทบาทสำำ�คััญต่่อการเปลี่่�ยนแปลงด้้านนวััตกรรม” (Ruttan 59 and Hayami 1984) ตััวอย่่างการเปลี่่�ยนแปลงเชิิงสถาบัันที่่�เกิิดขึ้้�นกัับภาคเกษตรไทยเกิิดขึ้้�น หลังั จากสนธิสิ ัญั ญาเบาว์ร์ ิ่่�งที่่อ� ังั กฤษต้อ้ งการให้ไ้ ทยเปิดิ การค้า้ ข้า้ วเสรีแี ทนการ ผููกขาดโดยพระมหากษััตริยิ ์์ เพราะอัังกฤษต้้องการซื้้�อข้้าวไปเลี้้�ยงพลเมืืองใน อาณานิิคมของตน ในเวลาเดีียวกัันราคาข้้าวในตลาดโลกพุ่่�งสููงขึ้้�น และต้้นทุุน การขนส่ง่ ทางทะเลก็ถ็ ูกู ลง ความต้อ้ งการข้า้ วที่่เ� พิ่่ม� ขึ้้น� ทำำ�ให้ไ้ ทยต้อ้ งขยายพื้้น� ที่่� เพาะปลูกู แต่ป่ ระสบข้อ้ จำ�ำ กัดั หลายด้า้ น เช่น่ การขาดแคลนแรงงาน ที่่ด� ินิ และ น้ำำ�� ดังั นั้้น� จึงึ เกิดิ การเลิกิ ทาส การสถาปนาระบบกรรมสิทิ ธิ์์ท� ี่่ด� ินิ เอกชน (Feeny 1982; Ruttan and Hayami 1984) รวมทั้้�งการขุุดคลองรัังสิิต และการ สร้้างทางรถไฟ รูปู ที่่� 3.1 Innovation meaning ที่่ม� า Klerkx, van Mierlo and Leeuwis, 2012 บทบาทด้้านนโยบายของรััฐในเวลานั้้�นเป็็นอีีกปััจจััยสำ�ำ คััญที่่�ทำ�ำ ให้้ การเกษตรไทยเปลี่่ย� นโฉมเป็็นเกษตรที่่ท� ันั สมัยั (transformation) โฉมหน้า้ ปััจจุุบัันของภาคเกษตรไทยล้้วนมีีรากฐานมาจากการสถาปนาสถาบัันใหม่่ๆ หลัังสนธิิสััญญาเบาว์์ริ่่�งดัังกล่่าวแล้้ว (ดูู Nipon and Kamphol 2020) นอกจากนั้้�นในหลวงรััชกาลที่่� 5 ยัังส่่งนัักเรียี นไทย 5 คน ไปเรียี นวิชิ าเกษตร สมััยใหม่่ที่่�ยุุโรปและสหรััฐอเมริกิ า พระยาโภชากร (นายตี๋๋� มิิลิินทกร) หนึ่่�งใน

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) นัักเรียี นทุุน ซึ่่�งต่่อมาดำ�ำ รงตำ�ำ แหน่่งหััวหน้้าสถานีีข้้าวรัังสิิตเป็็นผู้้�รวบรวมพัันธุ์� ข้้าวกว่า่ 100 พันั ธุ์�63 พัันธุ์์�ข้้าวที่่�พระยาโภชากรรวบรวมไว้ด้ ัังกล่่าว กลายเป็็น รากฐานสำำ�คัญั ของการฝึึกอบรมนักั ปรัับปรุุงพันั ธุ์์�ข้า้ วไทยจำ�ำ นวนกว่า่ 100 คน โดย ศาสตราจารย์์ Harry H. Love จาก Cornell University ในปีี 2498- 60 2499 นอกจากนั้้น� ยังั มีกี ารจัดั ตั้้ง� โรงเรียี นการเกษตรและหน่ว่ ยงานด้า้ นเกษตร สมััยใหม่่ตั้้�งแต่่รััชกาลที่่� 5 ไทยจึึงกลายเป็็นประเทศแรกๆ ในเอเซีียที่่�มีีความ สามารถในการปรัับปรุุ งพัันธุ์์�ข้้าว หลัังจากนั้้�น รััฐบาลไทยก็็มีีการลงทุุนด้้าน การวิจิ ััยการเกษตรอย่่างต่่อเนื่่�อง ทำำ�ให้้เกษตรกรไทยมีีเทคโนโลยีีใหม่่ๆ ให้ใ้ ช้ต้ ลอด ดังั ตัวั อย่า่ งในรููปที่่� 3.2 Ammar Siamwalla (1992) เคยบรรยาย ว่่าเกษตรกรไทยไม่่เคยล้้าสมััยเรื่่�องการใช้้เทคโนโลยีีใหม่่ๆ เพราะประสบการณ์์ จากการใช้้เทคโนโลยีีและพัันธุ์�ใหม่่ๆ ทำ�ำ ให้้เกษตรกรมีีความชำ�ำ นาญและความ เข้้าใจเทคโนโลยีีอย่่างถ่่องแท้้ นี่่�คืือต้้นตอสำำ�คััญของการเติิบโตของผลิิตภาพ รวมด้้านการเกษตร (total factor productivity) ความสามารถในการ แข่่งขัันของสิินค้้าเกษตรส่่งออกของไทย (Nipon and Kamphol 2020) ตารางที่่� 3.1 แสดงหลัักฐานสนัับสนุุนความเห็็นของอััมมาร เพราะเกษตรกร ไทยส่่วนใหญ่่ใช้้เครื่่�องจัักรกลการเกษตรอย่่างแพร่่หลาย (ดููคำำ�อธิิบายเพิ่่�มเติิม ข้้างล่่าง) 3.2 การปรัับปรุุงและการใช้้เทคโนโลยีีการเกษตร คนจำ�ำ นวนมากมีีมายาคติิว่่าภาคเกษตรกรรมเป็็นภาคที่่�ล้้าหลัังด้้าน เทคโนโลยีี อััมมาร สยามวาลา อธิิบายต้้นตอของมายาคติิว่่าเกิิดจากการที่่� เกษตรกรรมเป็็นภาคการผลิติ ดั้้ง� เดิมิ มาแต่โ่ บราณ และมนุษุ ย์บ์ ริโิ ภคอาหารได้้ จำำ�กัดั เมื่อ�่ รายได้เ้ พิ่่ม� ขึ้้น� สัดั ส่ว่ นค่า่ ใช้จ้ ่า่ ยอาหารจึงึ ลดลง (อุปุ สงค์ต์ ่อ่ อาหารมีี ความยืืดหยุ่่�นต่่อรายได้้ต่ำำ��) นอกจากนั้้�นเมื่่�อประเทศพััฒนาขึ้้�น สััดส่่วนรายได้้ จากเกษตรจะลดลง ดัังนั้้�นภาคเกษตรจึึงเป็็นอุุตสาหกรรมอาทิิตย์์อััสดงที่่�ไม่่มีี อนาคต นี่่�คืือเหตุผุ ลที่่�ราคาสิินค้า้ เกษตรมีีแนวโน้ม้ ลดลง (Siamwalla 1992) แม้้ปรากฏการณ์์เหล่่านั้้�นจะเป็็นจริงิ แต่่ภาคเกษตรมิิได้้ล้้าหลัังด้้าน เทคโนโลยีี ตลอดประวัตั ิศิ าสตร์์สมััยใหม่ข่ องมวลมนุษุ ย์์ เทคโนโลยีกี ารเกษตร มีีการเปลี่่�ยนแปลงเชิิงพลวััตตลอดเวลา หากไม่่มีีเทคโนโลยีีด้้านเมล็็ดพัันธุ์�และ การใช้้ปุ๋๋�ยเคมีี ราคาสิินค้้าเกษตรทั่่�วโลกจะไม่่ตกต่ำ�ำ�อย่่างที่่�เห็็นพััฒนาการของ เทคโนโลยีีชีีวภาพ และเทคโนโลยีีดิิจิิทััลที่่�อธิิบายในตอนที่่� 2 เป็็นหลัักฐานเชิิง ประจัักษ์์ว่่าภาคเกษตรกำ�ำ ลัังก้้าวสู่่�การปฏิิวััติิเขีียวรอบใหม่่ที่่�ขัับเคลื่�่อนด้้วย เทคโนโลยีีสมัยั ใหม่่ 63 พัันธุ์์�ข้้าวปิ่น่� แก้้วที่่�รวบรวมได้ช้ นะการประกวดในเวลาต่่อมา

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รูปู ที่�่ 3.2 ตวั อยา่ งเที่คโนโลยท่ ี่�ใ่ ชใ้ นภัาคเกษตรูไที่ย 61 ท�มี า : รัวบรัวมโดยผเ่้ ขียนำ เทคโนโลยี หมายถึง ควิามรู้และการเรยี นรู้จันเกิดควิามเช้�ียวิช้าญ (mastery) เร�อื งกระบัวินการผลติ ้ทงั� ในระดบั ัฟาร์ม และในระดบั ัภาคการผลติ ้ โดยรวิม ควิามรู้และควิามเช้ี�ยวิช้าญดังกล่าวิไม่ต้้องใช้้ปรญิ ญามหาวิทิ ยาลัย แต้่เกิดจัากประสบัการณ์ท�ีส�ังสมเป็นเวิลานาน อย่างไรก็ต้ามบัางครั�งก็มีควิาม จัำาเป็นท�ีภาคเกษต้รต้้องอาศัยควิามรู้ด้านเทคโนโลยีเก่าและเทคโนโลยีใหม่ ในการแสวิงหาสาเหตุ้และแก้ปัญหามังคุดเกิดปัญหายางแก้วิ หรอื ปัญหา ข้าวิหอมมะลิ 105 ทร�ี ้อยเอ็ดใหผ้ ลผลิต้ต้่อไร่ต้า�ำ มาก64 (ดูต้อนท�ี 4 เพื่ิม� เต้มิ ) 64 ตวั อยา่ งมงั คดุ และขา้ ว เปน็ ำการัใช้ “เทคโนำโลยเี กา่ ” แกป้ ญั หาเกษตรักรัขาดความรั่้ นำกั วจิ ยั สามารัถใชเ้ ทคโนำโลยี เกา่ ในำการัคน้ ำหาสาเหตแุ ละวธิ แี กไ้ ขใหไ้ ด้ แตป่ รัะโยชนำข์ องเทคโนำโลยใี หม่ คอื social media (เชน่ ำการัใช้ youtube) เปน็ ำเครัอ่� งมอื ทนี� ำกั วจิ ยั สามารัถใชใ้ นำการัถา่ ยทอดความรัเ้่ รัอ่� งการัแกป้ ญั หาใหแ้ กเ่ กษตรักรัทวั� ปรัะเทศึไดโ้ ดยมตี น้ ำทนุ ำ ต�าำ และมปี รัะสทิ ธภิ าพีกวา่ การัใชว้ ธิ อี บรัมแบบดง�ั เดมิ สว่ นำ “การัใชเ้ ทคโนำโลยใี หม”่ บรัษิ ทั เอกชนำ (ผผ่้ ลติ ปจั จยั การั ผลติ และ supermarkets) เปน็ ำกลมุ่ แรักทรี� ัเิ รัมิ� นำำาเทคโนำโลยดี จิ ทิ ลั /ICT มาใชส้ อ�ื สารักบั เกษตรักรั/รัา้ นำคา้ ปจั จยั การั ผลิต และผ่้บรัิโภคในำรัะบบค้าปล่กค้าส่งสมัยใหม่ วัตถุปรัะสงค์ของการัใช้เทคโนำโลยีดิจิทัล/ICT เพี�ือให้เกิด ปรัะสิทธภิ าพีการัใช้ปัจจัยการัผลติ และลดผลกรัะทบทางส�ิงแวดล้อม

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) เนื้้อ� หาในตอนนี้้จ� ะอธิบิ ายบทบาทของผู้้�มีสี ่ว่ นได้เ้ สียี ในการปรัับปรุุงและ การใช้้เทคโนโลยีีเกษตร 4 ด้้านในปััจจุุบัันและอนาคต คืือ การปรัับปรุุงพัันธุ์์� (genetic improvement) การจัดั การทรััพยากรในฟาร์์ม (resource man- agement) การใช้้เครื่่�องจักั รกลการเกษตร (mechanization)65 และล่่าสุุด 62 คืือเทคโนโลยีีการเข้้าถึึงตลาด คำำ�อธิิบายจะเน้้นความได้้เปรียี บ-เสีียเปรียี บใน การปรัับปรุุงเทคโนโลยีีแต่่ละประเภทของผู้้�มีีส่่วนได้้เสีียแต่่ละกลุ่่�ม (ตารางที่่� 3.1) ก) เครื่่�องจัักรกลการเกษตร ในบรรดาเทคโนโลยีี 4 ด้า้ น การพัฒั นา เทคโนโลยีีเครื่่�องจัักรกลการเกษตรมีีปััญหาน้้อยที่่�สุุด เพราะการใช้้เครื่่�องจัักร กลเป็็นกระบวนการด้า้ นฟิิสิกิ ส์์ ไม่่ใช่ช่ ีวี วิทิ ยา บริษิ ัทั เอกชนเป็็นผู้้�มีบี ทบาทหลักั ในการพัฒั นาเครื่่�องจักั รกลการเกษตร (ตารางที่่� 3.1) เพราะสามารถตัักตวงผลประโยชน์์จากการลงทุุนวิจิ ััยพััฒนา แม้้จะมีีบริษิ ััทอื่�่นลอกเลีียนแบบไว้้ แต่่ปััจจุุบัันก็็มีีกฎหมายสิิทธิิบััตรคุ้้�มครอง นอกจากนั้้�นชื่่�อเสีียงของบริษิ ััทก็็ช่่วยให้้บริษิ ััทตัักตวงผลประโยชน์์จากการ ลงทุุนได้้ ดัังนั้้�นในอนาคต บทบาทการพััฒนาเครื่่�องจัักรกลการเกษตรจะยััง เป็็นของบริษิ ััทเอกชน อย่่างไรก็็ตาม รััฐโดยเฉพาะมหาวิทิ ยาลััยจะมีีบทบาท สำ�ำ คััญด้้านการสนัับสนุุนการวิจิ ััย โดยเฉพาะการวิจิ ััยพื้้�นฐาน การสนัับสนุุนนี้้� เป็็นเรื่่�องสำ�ำ คััญหากรััฐต้้องการให้้ภาคเกษตรกลายเป็็นอุุตสาหกรรมที่่�มีี เทคโนโลยีีสููง (high-tech industry) เพราะประเทศที่่�เป็็นผู้้�ส่่งออกสิินค้้า เกษตรรายใหญ่่ของโลกล้้วนมีีความเจริญิ ก้้าวหน้้าทางวิทิ ยาศาสตร์์และ เทคโนโลยีี ใ น ด้้ า น ก า ร ใ ช้้ เ ค รื่่� อ ง จัั ก ร ก ล ก า ร เ ก ษ ต ร ข้้ อ มูู ล จ า ก ก า ร ทำำ�สำำ� ม ะ โ น การเกษตร พบว่า่ เกษตรกรไทยมีอี ัตั ราการใช้เ้ ครื่่�องจักั รกลการเกษตรในระดับั ที่่�สููงมาก (ดููตารางที่่� 3.2) เหตุุผลใหญ่่เกิิดจากการขาดแคลนแรงงานที่่�ทำำ�ให้้ ค่่าจ้้างภาคเกษตรถีีบตััวขึ้้�นอย่่างรวดเร็็วตั้้�งแต่่ต้้นทศวรรษ 2530 เป็็นต้้นมา ปัจั จัยั สำ�ำ คัญั อีกี หนึ่่ง� ปัจั จัยั คืือ บทบาทของตลาดบริกิ ารเครื่่อ� งจักั รกลการเกษตร ขนาดใหญ่่ เช่่น แทรคเตอร์์ และรถเก็็บเกี่่�ยว (combine harvester) ผู้้�ให้้ บริกิ ารแทรกเตอร์์สำ�ำ หรัับการเตรียี มแปลงไร่่นาก่่อนเพาะปลููกจะเป็็นเจ้้าของ รถไถในท้้องถิ่่�น ส่่วนรถเก็็บเกี่่�ยวข้้าวเป็็นของเกษตรกรรายใหญ่่ในภาคกลาง ที่่เ� ริ่่ม� จากการให้บ้ ริกิ ารเก็บ็ เกี่่ย� วข้า้ วในพื้้น� ที่่ร� อบไร่น่ าของตนเองก่อ่ น แต่เ่ นื่อ�่ งจาก การทำ�ำ นาปีีของไทยนิยิ มปลูกู ข้า้ วไวแสงที่่จ� ะสุกุ ไม่พ่ ร้้อมกันั ชาวนาในภาคเหนืือ 65 เนื้้อ� หาบางส่ว่ นสรุุปย่่อจากอััมมาร สยามวาลา (2541)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) และภาคอีีสานที่่�ขาดแคลนแรงงานจึึงสามารถว่่าจ้้างใช้้บริกิ ารเก็็บเกี่่�ยวจาก 63 เจ้้าของรถเก็็บเกี่่�ยวในภาคกลาง ตลาดการว่า่ จ้้างเครื่่�องเก็็บเกี่่�ยวมีีการพััฒนา อย่่างรวดเร็็วจนมีีการแข่่งขัันกัันเต็็มที่่� การสำำ�รวจของสถาบัันวิจิ ััยเพื่�่อการ พัฒั นาประเทศไทย (2555) ในปีี 2555 พบว่า่ อัตั ราค่า่ บริกิ ารเก็บ็ เกี่่ย� วมีแี นวโน้ม้ คงที่่� (ประมาณ 450 บาทต่อ่ ไร่่) ระหว่า่ งช่่วง 10 ปีีก่่อนวันั สำำ�รวจ การเก็็บเกี่่�ยวอ้้อยด้้วยเครื่่�องตััดอ้้อยขนาดใหญ่่เกิิดจากการริเิ ริ่่�มของ บริษิ ัทั ใหญ่ท่ ี่่น� ำ�ำ เข้า้ เครื่่�องตัดั อ้อ้ ยจากออสเตรเลียี เพื่อ่� แก้ป้ ััญหาการขาดแคลน แรงงาน ต่่อมาก็็มีีการพััฒนาปรัับปรุุ งเครื่่�องตััดอ้้อยให้้เหมาะสมกัับขนาดไร่่ และวิธิ ีกี ารปลููกอ้อ้ ยในประเทศ ทำ�ำ ให้้มีีการใช้้เครื่่�องตััดอ้้อยมาก ในช่ว่ ง 5 ปีที ี่่ผ� ่า่ นมาเกิดิ ตลาดบริกิ ารการปลูกู ต้น้ กล้า้ ข้า้ วด้ว้ ยเครื่่�องจักั ร อััตโนมััติิ บริษิ ััทที่่�ให้้บริกิ ารนี้้�จะเริ่่�มจากเกษตรกรหััวก้้าวหน้้าในภาคกลางที่่� ทดลองใช้้เครื่่�องปลููกนำำ�เข้้าของญี่่�ปุ่่�นได้้แก่่ คููโบต้้า และยัันม่่า นอกจากนี้้�มี ี ผู้้�ประกอบการรายย่่อยนำ�ำ เข้้ารถดำ�ำ นามืือสองยี่่�ห้อ้ อื่่น� ๆ จากญี่่ป� ุ่่�นเข้้ามาขายใน ประเทศไทยด้้วย ปััจจุุบัันรถดำำ�นาได้้รัับความนิิยมไปทั่่�วประเทศ มีีเกษตรกร จำำ�นวนมากผันั ตัวั มาเป็น็ ผู้้�ให้บ้ ริกิ ารจำำ�หน่า่ ยกล้า้ และดำำ�นาด้ว้ ยรถดำ�ำ นาอัตั โนมัตั ิิ มีผี ู้้�ให้บ้ ริกิ ารรถดำ�ำ นาที่่โ� ฆษณาผ่า่ น facebook มากถึงึ 118 ราย จำำ�นวนมาก อยู่่�ในภาคอีสี าน ราคาค่า่ บริกิ ารดำ�ำ นารวมต้น้ กล้า้ แล้ว้ 1,200-1,500 บาทต่อ่ ไร่่ ขึ้้�นกัับระยะทาง เมล็็ดพัันธุ์์�ลููกค้้าเป็็นผู้้�รัับผิิดชอบผู้้�ให้้บริกิ ารจะนำำ�มาเพาะให้้ หรือื ในกรณีซี ื้้อ� กล้า้ ข้้าวด้ว้ ยจะคิดิ ราคาเป็็นถาด ราคาถาดละ 20 บาท 1 ไร่่ใช้้ ประมาณ 50 ถาด นอกจากบริกิ ารดำ�ำ นาที่่ไ� ด้ร้ ัับความนิยิ มแล้ว้ บริกิ ารฉีดี พ่น่ สารเคมีกี ำ�ำ จัดั วัชั พืืชหรือื แมลงก็ไ็ ด้ร้ ัับการปฏิวิ ัตั ิโิ ดยอากาศยานไร้้คนขับั (โดรน) จากสถิติ ิขิ อง กสทช. ในปีี 2561 มีโี ดรนจดทะเบียี นถึงึ 14,509 ลำ�ำ แม้ว้ ่า่ ไม่ส่ ามารถจำ�ำ แนก ได้้ว่่าเป็็นโดรนเพื่�่อการเกษตรจำ�ำ นวนเท่่าไหร่่ แต่่ ธกส.รายงานว่่าในปีีเดีียวกััน มีผีู้้�ขอสินิ เชื่อ่� เพื่อ�่ จัดั ซื้้อ� โดรนเกษตรจำ�ำ นวน 60 ลำ�ำ และคาดว่า่ จะมีกี ารขอสินิ เชื่อ�่ อีกี 100 ลำ�ำ ในปีี 2562 (voicetv 12 พ.ค. 2562) ปััจจุบุ ันั มีผี ู้้�ให้บ้ ริกิ ารโดรน พ่น่ ยาที่่โ� ฆษณาผ่า่ น facebook มากถึงึ 24 ราย ค่า่ บริกิ ารมีรี าคาตั้้ง� แต่ไ่ ร่่ละ 60–120 บาท ขึ้้�นกัับระยะทาง สาเหตุุที่่�โดรนพ่่นยาได้้รัับความนิิยมเนื่่�องมา จากแรงงานที่่�ให้้บริกิ ารฉีีดพ่่นสารเคมีีเริ่่�มขาดแคลน การใช้้โดรนสามารถ ทำ�ำ งานได้เ้ ร็็วกว่า่ แรงงานคนราว 4 เท่า่ ในราคาที่่ใ� กล้เ้ คียี งกันั ภาครััฐเริ่่�มมีกี าร ปรัับตััวเพื่�่อสนัับสนุุนการใช้้โดรนเพื่่�อการเกษตรแล้้วโดยสถาบัันพััฒนาฝีีมืือ แรงงานจังั หวัดั นครปฐมได้จ้ ัดั ฝึึกอบรมผู้้�บังั คับั โดรนเพื่อ�่ การเกษตรเป็น็ ครั้้�งแรก จำำ�นวน 35 ราย เมื่่�อวันั ที่่� 10 กันั ยายน 2563

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) แม้้ตลาดบริกิ ารเครื่่�องจัักรกลการเกษตรของไทยจะมีีการพััฒนาเติิบโต อย่่างรวดเร็็ว แต่่ภาคเกษตรไทยยัังประสบปััญหามลพิิษจากการที่่�เกษตรกร ปลูกู ข้้าวและข้้าวโพดยังั นิยิ มเผาตอซังั และชาวไร่่อ้้อยรายเล็็กและกลางยังั นิยิ ม เผาไร่่ก่่อนจ้้างแรงงานตััดอ้้อยเพื่�่อให้้สะดวกต่่อการตััด เพราะต้้นทุุนยัังต่ำ��ำ กว่่า 64 การใช้ร้ ถตัดั เกษตรกรซึ่่ง� ต้อ้ งการใช้ร้ ถตัดั อ้อ้ ย จะต้อ้ งใช้เ้ งินิ ลงทุนุ จำำ�นวนมาก เพื่อ�่ ปรัับปรุุงพื้้น� ที่่ใ� ห้ร้ าบสม่ำ�ำ�เสมอจึงึ จะสามารถใช้เ้ ครื่่�องตัดั อ้อ้ ยได้้ การจะปรัับ เปลี่่�ยนพฤติิกรรมของเกษตรกรดัังกล่่าวจะเกิิดขึ้้�นได้้ต่่อเมื่่�อมีีการพััฒนา เครื่่�องจัักรที่่�เหมาะสมโดยรััฐควรพิิจารณาให้้แรงจููงใจแก่่ภาคเอกชน รวมทั้้�ง การสร้้างตลาดซื้้�อขายคาร์์บอนเพื่�่อให้้เกษตรกรที่่�ลดการเผาสามารถนำ�ำ เครดิิต ไปขายในตลาดได้้ ตารางที่�่ 3.1 ความได้เ้ ปรียี บของผู้�เกี่ย่� วข้อ้ งฝ่า่ ยต่า่ งๆ ในการปรับั ปรุงุ เทคโนโลยีี การเกษตร ประเภทของ ประเภทของพืืช ฝ่่ายที่�่เคยได้้เปรียี บ ฝ่า่ ยที่�่อาจได้เ้ ปรีียบ เทคโนโลยีี ของสััตว์์ ในการปรับั ปรุงุ ในอนาคต 1.1 การปรับั ปรุงุ พันั ธุ์� พืื ช ล้้ ม ลุุ ก ที่่� ผ ส ม สถาบัันวิิจััยของรััฐ มีธี ุุรกิจิ เอกชนเพิ่่�มขึ้น� พัันธุ์�เอง หรืือที่่�ขยาย หรืือของนานาชาติิ โดยเฉพาะบรรษัทั ข้า้ ม พัันธุ์ �โดยไม่่ผ่่านเพศ ชาติิ (asexual propaga- tion) 1.2 การปรับั ปรุงุ พันั ธุ์� พืืชล้้มลุุกที่่�ผสมพัันธุ์� ธุรุ กิิจเอกชน ธุุรกิจิ เอกชน ข้า้ มต้น้ และสััตว์ป์ ีีก 1.3 การปรับั ปรุงุ พันั ธุ์� พืืชยืืนต้้นและสััตว์์ เกษตรกร สถาบันั วิจิ ัยั ของรัฐั และ ใหญ่่ ธุุรกิิจเอกชน บรรษััท ข้้ามชาติิ 2.1 การปรัับปรุุงการ พืชื ทุุกชนิดิ เกษตรกร เกษตรกร/ agri-tech ใช้ด้ ิินและน้ำ��ำ ในฟาร์ม์ startups 2 . 2 ก า ร ค ว บ คุุ ม พืชื ทุุกชนิิด ตามผู้้�ที่่�ถนััดในการ มีี บ รรษัั ท ข้้ า ม ช า ติิ ศััตรููพืืช โดยอาศััย ปรัับปรุุงพันั ธุ์� เพิ่่ม� ขึ้�น การปรัับปรุงุ พัันธุ์� 2 . 3 ก า ร ค ว บ คุุ ม พืชื ทุุกชนิิด ธุรุ กิิจเอกชน ธุุรกิิจเอกชน/ agri- ศัั ตรูู พืื ช โ ด ย อ า ศัั ย tech startups เคมีีภััณฑ์์

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ตารางที่่� 3.1 (ต่่อ) ประเภทของ ประเภทของพืืช ฝ่า่ ยที่่�เคยได้เ้ ปรียี บ ฝ่า่ ยที่่อ� าจได้เ้ ปรียี บ เทคโนโลยีี ของสััตว์์ ในการปรัับปรุงุ ในอนาคต 2.4 การควบคุุมศััตรูู พืืชทุกุ ชนิดิ สถาบัันวิิจััยของรััฐ เหมืือนเดิิม 65 พืื ช เ ชิิ ง นิิ เ ว ศ วิิ ท ย า ร่่ ว ม กัั บ เ ก ษ ตร ก ร / (integrated pest กลุ่�่มประชาสังั คม management 2.5 ยารักั ษาใช้ป้ ้อ้ งกันั สััตว์์ สถาบัันวิิจััยของรััฐ ธุุรกิิจเอกชน บรรษััท โรคสัตั ว์์ ร่่วมกับั ธุรุ กิิจเอกชน ช้้ามชาติิ 3. การใช้เ้ ครื่อ� งทุ่�นแรง พืชื และสััตว์์ ธุรุ กิจิ เอกชน ธุุรกิจิ เอกชน 4.การเข้้าถึงึ ตลาด พืืช/สััตว์ม์ ูคู ่า่ สููง ธุรุ กิจิ เอกชน/ super- ธุรุ กิจิ เอกชน/ super- markets markets/ agri-tech startups ที่่�มา: อัมั มาร 2541 และเพิ่่ม� เติมิ โดยผู้�เขียี น ข) การปรัับปรุุงพันั ธุ์พ�์ ืืช ตารางที่่� 3.1 แบ่ง่ บทบาทของผู้้�ปรัับปรุุงพันั ธุ์� พืืช/พัันธุ์์�สััตว์์เป็็น 3 กลุ่่�ม กลุ่่�มแรกคืือ การปรัับปรุุงพัันธุ์์�พืืชล้้มลุุกหรือื พัันธุ์� ที่่�ขยายพัันธุ์�โดยไม่่ผ่่านเพศ (asexual propagation) เช่่น ข้้าวและอ้้อย ผู้้�ที่่ม� ีบี ทบาทหลักั ในปััจจุบุ ันั คืือ สถาบันั วิจิ ัยั ของรััฐ (รวมทั้้ง� มหาวิทิ ยาลัยั เช่น่ มก. มช.) และสถาบันั วิจิ ัยั นานาชาติิ (เช่น่ IRRI CIMMYT ฯลฯ) แต่ใ่ นอนาคต ความก้้าวหน้้าและความซัับซ้้อนด้้านเทคโนโลยีีชีีวภาพจะทำำ�ให้้บริษิ ััทเอกชน โดยเฉพาะบริษิ ัทั ข้้ามชาติิมีบี ทบาทสำำ�คัญั มากขึ้้น� ในประเทศไทย แม้้รััฐจะยัังมีีบทบาทสำำ�คััญด้้านการผลิิตและจำำ�หน่่าย เมล็ด็ พันั ธุ์�ขยายและเมล็ด็ พันั ธุ์์�รัับรอง (โดยอาศัยั ศูนู ย์ข์ ้า้ วชุมุ ชน) แต่ใ่ นปัจั จุบุ ันั มีี ศูนู ย์ข์ ้า้ วชุมุ ชนและบริษิ ัทั เอกชนที่่เ� ข้า้ มาขยายและจำ�ำ หน่า่ ยเมล็ด็ พันั ธุ์์�ข้า้ วไม่ไ่ วแสง เป็็นจำำ�นวนมาก เฉพาะบริษิ ััทที่่�เป็็นสมาชิิกของสมาคมผู้้�รวบรวมและจำ�ำ หน่่าย เมล็ด็ พันั ธุ์์�ก็ม็ ีจี ำ�ำ นวนเกืือบ 50 ราย ดังั นั้้น� ในอนาคต บริษิ ัทั เอกชนจะมีบี ทบาท ด้า้ นการผลิติ และจำ�ำ หน่่ายเมล็็ดพันั ธุ์�มากขึ้้�น กลุ่่�มที่่ส� อง คืือ การปรัับปรุุงพันั ธุ์์�พืืชล้ม้ ลุกุ ที่่ผ� สมพันั ธุ์์�ข้า้ มต้น้ (hybrid รวมทั้้�ง GMO) และสัตั ว์ป์ ีีก ธุุรกิิจเอกชน (โดยเฉพาะบริษิ ััทใหญ่ท่ ี่่�มีีสิิทธิิบัตั ร) จะเป็็นผู้้�มีีบทบาทสำ�ำ คััญที่่�สุุดทั้้�งในปััจจุุบัันและอนาคต ประเทศไทยมีีบริษิ ััทที่่� มีบี ทบาทด้า้ นนี้้� เช่น่ บริษิ ัทั เจียี ไต๋๋ และ East West Seed Company ที่่เ� ป็็น

ตารางที่่� 3.2 เครื่�อ่ งจักั รกลการเกษตรที่�เ่ กษตรกรไทยใช้แ้ ละจ้้างตามประเภทของเครื่อ�่ งจัักร นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) 2546 2556 66 ชนิดิ เครื่่�องจัักร ครััวเรืือนจ้้างเครื่อ่� งจัักร ครัวั เรืือนใช้้เครื่่อ� งจัักร สััดส่ว่ น ครัวั เรืือนจ้า้ งเครื่่อ� งจักั ร ครัวั เรืือนใช้เ้ ครื่�่องจัักร สัดั ส่ว่ น ครััวเรืือน % ครัวั เรืือน % การจ้้าง การจ้้าง ต่อ่ การใช้้ ครััวเรืือน % ครััวเรืือน % ต่่อการใช้้ (%) (%) รถแทรกเตอร์์ 1,173,109 20.25 1,412,172 24.38 83.07 1,895,402 32.06 2,233,200 37.78 84.87 รถไถเดินิ ตาม 1,569,497 27.10 3,737,015 64.51 42.00 621,428 10.51 2,427,066 41.06 25.60 ปั๊๊ม� น้ำำ�� 330,367 5.70 2,021,362 34.90 16.34 327,156 5.53 1,663,742 28.15 19.66 เครื่อ� งพ่่นสารเคมีี 667,616 11.53 2,342,156 40.43 28.50 843,332 14.27 2,284,102 38.64 36.92 เครื่อ� งกำำ�จัดั วัชั พืชื 177,279 3.06 674,887 11.65 26.27 756,805 12.80 1,937,338 32.77 39.06 เครื่ �องปลููก 284,022 4.90 684,059 11.81 41.52 741,953 12.55 1,070,618 18.11 69.30 รถเกี่่�ยว            - อ้อ้ ย 31,523 0.54 39,197 0.68 80.42 89,916 1.52 93,477 1.58 96.19 - ข้้าว 984,555 17.00 1,004,056 17.33 98.06 1,548,606 26.20 1,581,434 26.75 97.92 เครื่�องนวดข้า้ ว 2,223,162 38.38 2,279,784 39.36 97.52 710,382 12.02 729,132 12.33 97.43 การขนส่่ง            - ทางบก 2,581,659 44.57 4,859,989 83.90 53.12 2,025,539 34.27 3,032,147 51.29 66.80 - ทางน้ำ��ำ 5,424 0.09 61,599 1.06 8.80 2,387 0.04 29,195 0.49 8.17 รวม 5,792,519   5,792,519    5,911,287   5,911,287    ที่่ม� า: สำำ�นักั งานสถิิติแิ ห่ง่ ชาติิ สำำ�มะโนเกษตร 2546 และ2556

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ผู้้�พััฒนาพัันธุ์์�ผััก ส่่วนพัันธุ์์�ข้้าวโพดก็็มีีทั้้�งบริษิ ััทไทยและบริษิ ััทข้้ามชาติิ เช่่น 67 เจริญิ โภคภััณฑ์์โปรดิ๊๊�วส แปซิิฟิิคเมล็็ดพัันธุ์์� คาร์์กิิล ซิินเจนทา ดีีคาล์์บ ฯลฯ ตลาดเมล็็ดพัันธุ์�เป็็นตลาดที่่�มีีการแข่่งขัันน้้อยราย (Oligopoly) เนื่่�องจากข้้อ ได้้เปรียี บด้้านเทคโนโลยีี แต่่ข้้อจำำ�กััดจากกฎหมายคุ้้�มครองพัันธุ์์�พืืชของไทย (ที่่ไ� ม่ย่ ินิ ยอมให้ท้ ดลองพันั ธุ์์� GMO ในแปลงทดลอง) ทำ�ำ ให้บ้ ริษิ ัทั ข้า้ มชาติทิ ี่่เ� คย มีฐี านการวิจิ ัยั -พัฒั นาพันั ธุ์์�ข้า้ วโพดในไทยที่่ใ� หญ่ท่ ี่่ส� ุดุ แห่ง่ หนึ่่ง� ของโลก ต้อ้ งย้า้ ย ฐานการวิจิ ััยพััฒนาไปประเทศเพื่�่อนบ้้าน (ดููความเห็็นเรื่่�องนโยบายจำ�ำ กััดการ วิจิ ัยั พืืช GMO ในตอนที่่� 5) กลุ่่�มที่่ส� าม คืือ พืืชยืืนต้น้ และสัตั ว์ใ์ หญ่่ เดิมิ เกษตรกรเป็น็ ผู้้�มีบี ทบาทหลักั แต่ใ่ นอนาคตบริษิ ัทั เอกชนจะก้า้ วเข้า้ มามีบี ทบาทสำำ�คัญั เนื่อ�่ งจากความก้า้ วหน้า้ ด้้านเทคโนโลยีีชีีวภาพและเทคโนโลยีีดิจิ ิทิ ัลั อย่่างไรก็ต็ าม ภาครััฐก็็จะสามารถ มีีบทบาทสำ�ำ คััญได้้หากมีีการออกแบบระบบแรงจููงใจนัักวิจิ ััยให้้เหมาะสม และมีกี ารร่่วมมืือกับั ภาคเอกชน รวมทั้้ง� การส่ง่ เสริมิ ให้เ้ กิดิ ระบบรัับรองคุณุ ภาพ ต้น้ พัันธุ์�ของเกษตรกร ค) การจัดั การทรััพยากรในฟาร์์ม แบ่ง่ เป็น็ 5 ด้า้ น (ตารางที่่� 3.1) ดังั นี้้� (1) การปรัับปรุุงการใช้ด้ ินิ และน้ำ��ำ เป็็นบทบาทหลักั ของเกษตรกรทั้้ง� ในปััจจุบุ ันั และอนาคต แต่่ในปััจจุุบััน เกษตรกรส่ว่ นใหญ่่ของไทยเป็็นเกษตรกร “มืือถืือ” การใช้้ปุ๋๋�ยจึึงนิิยมใช้้ตามสููตรสำำ�เร็็จที่่�หน่่วยราชการ/ ผู้้�จำ�ำ หน่่ายปุ๋๋�ยแนะนำำ�66 ทำำ�ให้้ผลผลิิตต่่อไร่่ต่ำ��ำ อัันเป็็นผลจากการขาดจุุลธาตุุอาหารบางอย่่างเพราะ เกษตรกรเหล่่านี้้�ไม่่มีีเวลาเอาใจใส่่และหาความรู้ � เกี่่�ยวกัับธาตุุอาหารในดิิน ศููนย์์วิจิ ััยของมหาวิทิ ยาลััยบางแห่่งเริ่่�มเร่่งศึึกษาวิจิ ััยสาเหตุุที่่�การปลููกพืืชบาง ชนิดิ ให้ผ้ ลผลิติ ต่อ่ ไร่่ต่ำ�ำ� (เช่น่ ข้า้ วหอมมะลิิ 105 มังั คุดุ ) เทคนิคิ ในการแก้ป้ ัญั หา ตลอดจนการอบรมให้ค้ วามรู้้� (ดูบู ทบาทการแก้ป้ ััญหาด้า้ นดินิ ให้เ้ กษตรกรโดย ศูนู ย์เ์ ทคโนโลยีชี ีวี ภาพการเกษตร มก. ในตอนที่่� 5) บริษิ ัทั เอกชนบางแห่ง่ (เช่น่ บริษิ ัทั Thai Central Chemical บริษิ ัทั Bayer) เริ่่�มมีบี ทบาทสำ�ำ คัญั มากขึ้้น� โดยร่่วมกัับอาจารย์์มหาวิทิ ยาลััยจััดโครงการอบรมส่่งเสริมิ ให้้เกษตรกรใช้้ปุ๋๋�ย และยากำ�ำ จััดศััตรููพืืชอย่่างถููกต้้อง นอกจากนั้้�นในขณะนี้้�เริ่่�มมีี agri-tech startups บางรายเข้้ามาให้้บริกิ ารการจััดการฟาร์์มแก่่เกษตรกรที่่�ปลููกพืืช มูลู ค่า่ สูงู รวมทั้้ง� บริกิ ารการพยากรณ์อ์ ากาศล่ว่ งหน้า้ 1-3 เดืือนในฤดูเู พาะปลูกู ในอนาคตอันั ใกล้ ้ บริษิ ัทั เหล่า่ นี้้น� ่า่ จะมีบี ทบาทเพิ่่ม� ขึ้้น� หากสามารถเข้า้ ถึงึ ข้อ้ มูลู 66 Nipon and Danop (2013) พบว่า่ ปริมิ าณการใช้ป้ ุ๋๋ย� โดยเฉลี่ย่� ของเกษตรกรไทยต่ำ�ำ�กว่า่ เกษตรกรในเอเซียี เช่น่ จีนี เวียี ดนาม สาเหตุหุ ลัักน่า่ จะเป็็นเพราะที่่น� าส่่วนใหญ่ข่ องไทยอยู่ใ�่ นเขตนาน้ำ��ำ ฝน ไม่ม่ ีนี ้ำ��ำ ชลประทาน รวมทั้้ง� การที่่� รัฐั ไม่ไ่ ด้้อุดุ หนุนุ ราคาปุ๋๋�ย ทำำ�ให้้ราคาปุ๋๋ย� ในประเทศใกล้เ้ คีียงราคาตลาดโลก

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) Big Data ของภาครััฐได้้ ส่่วนการจััดการด้้านน้ำำ�� บทบาทในอนาคตของรััฐ คืือการส่่งเสริมิ การรวมกลุ่่�มผู้้�ใช้้น้ำ��ำ และการกำ�ำ หนดสิิทธิ์์�ในการใช้้และการขาย น้ำ�ำ� ให้้ผู้้�ใช้้น้ำำ�� กลุ่่�มต่่างๆ สิิทธิ์์�ดัังกล่่าวจะช่่วยให้้เกิิดเทคโนโลยีีการประหยััดน้ำำ�� ชลประทาน (2) การควบคุมุ ศัตั รููพืืชโดยอาศัยั การปรัับปรุุงพันั ธุ์์� ผู้้�ที่่�มีบี ทบาท 68 สำ�ำ คััญ คืือ ผู้้�ทำำ�หน้้าที่่�ปรัับปรุุงพัันธุ์�ในข้้อ (ข) (3) การควบคุุมศััตรููพืืชโดย อาศััยสารเคมีีจะเป็็นบทบาทหลัักของบริษิ ััทเอกชน แต่่รััฐมีีหน้้าที่่�สำ�ำ คััญที่่�จะ ควบคุมุ การใช้ส้ ารเคมีมี ิใิ ห้เ้ กิดิ ผลกระทบรุุนแรงต่อ่ สิ่่ง� แวดล้อ้ ม และสุขุ ภาพ (4) การควบคุมุ ศัตั รููพืืชเชิงิ นิเิ วศวิทิ ยา (integrated pest management) และ เกษตรอิินทรียี ์์ จะเป็็นบทบาทหลัักของสถาบัันวิจิ ััยของรััฐ มหาวิทิ ยาลััย และ กลุ่่�มประชาสัังคม โดยร่่วมมืืออย่่างใกล้้ชิิดกัับเกษตรกร (5) ยารัักษาหรือื ป้้องกันั โรคสัตั ว์เ์ ป็็นบทบาทหลักั ของภาครััฐร่่วมกับั บริษิ ัทั เอกชน แต่ใ่ นอนาคต บริษิ ััทเอกชน (โดยเฉพาะบริษิ ััทข้้ามชาติิ) จะมีีบทบาทมากขึ้้�น อย่่างไรก็็ตาม บทบาทของรััฐ คืือ กระบวนการอนุุญาตตั้้�งแต่่การทดลองจนถึึงการผลิิตและ จำำ�หน่่าย ปััญหาสำ�ำ คัญั ของการใช้ส้ ารเคมีกี ารเกษตรของเกษตรกรไทย คืือการใช้้ สารเคมีีในระดัับที่่�มากเกิินระดัับที่่�เหมาะสม จนก่่อให้้เกิิดผลกระทบรุุนแรงต่่อ สุขุ ภาพมนุษุ ย์์ (เพราะผลของสารเคมีตี กค้า้ ง) และต่อ่ สภาพแวดล้อ้ ม (ดูผู ลการ วิจิ ัยั ต่อ่ ไปนี้้� Nipon, et al., 2020; สุวุ รรณา และคณะ 2554; Santi 2019; Junblath 1996) ปััญหาดัังกล่่าวก่่อให้้เกิิดกระแสต่่อต้้านการใช้้สารเคมี ี บางชนิิดจนถึึงกัับมีีข้้อเสนอให้้ห้้ามจำ�ำ หน่่าย และใช้้สารเคมีี 3 ชนิิด (ได้้แก่ ่ พาราควอต คลอร์์ไพริฟิ อส และไกลโฟเซต) ซึ่่ง� จะมีผี ลกระทบต่อ่ ต้น้ ทุนุ การผลิติ ของเกษตรกรบางกลุ่่�ม เพราะขณะนี้้�ยัังไม่่มีีสารทดแทนที่่�มีีประสิิทธิิผลและมีี ต้น้ ทุุนใกล้เ้ คีียงกับั สารเคมีดี ังั กล่่าว ดังั นั้้�นบทบาทสำำ�คัญั ของภาครััฐ คืือ การ ศึึกษาแนวทางการใช้้สารเคมีีอย่่างยั่่�งยืืนและการเผยแพร่่ความรู้ �การใช้้สารเคมีี การเกษตร (รวมทั้้ง� การใช้ป้ ุ๋๋�ย) อย่า่ งเหมาะสมผ่า่ นสื่อ�่ โซเชียี ล ในอนาคต agri- tech startups จะมีีโอกาสเข้้ามามีีบทบาทพััฒนา platform ที่่�ใช้้ในการ จััดการทรััพยากรในฟาร์์มมากขึ้้�น รวมทั้้�ง platform ด้้านการพยากรณ์์ ภูมู ิอิ ากาศ ที่่จ� ะเป็็นประโยชน์ต์ ่อ่ การวางแผนการผลิติ และการใช้ป้ ััจจัยั การผลิติ (ดูตู อนที่่� 3-4) ง) การเข้้าถึงึ ตลาดและแหล่่งทุุนของเกษตรกร ในอดีตี การเข้า้ ถึงึ ตลาดมูลู ค่า่ สูงู ของเกษตรกรไทยขนาดเล็ก็ อาศัยั สถาบันั ที่่เ� รียี กว่า่ “เกษตรพันั ธะสัญั ญา” ระหว่า่ งเกษตรกรกับั ผู้้�ส่ง่ ออกผักั /ผลไม้้ เนื้้อ� ไก่ ่ ต่อ่ มาซุปุ เปอร์์มาร์์เก็็ตก็็อาศัยั สถาบััน/กติกิ าแบบเดีียวกัันในการทำ�ำ สััญญา

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ล่่วงหน้้าให้้กลุ่่�มเกษตรกรผลิิตสิินค้้าปลอดภััย/สิินค้้าอิินทรียี ์์ สถาบัันเหล่่านี้้�ก็็ 69 คืือเทคโนโลยีใี นความหมายกว้า้ ง เพราะทั้้ง� ซุปุ เปอร์์มาร์์เก็ต็ และธุรุ กิจิ การเกษตร ผู้้�ส่ง่ ออกต้อ้ งส่ง่ เสริมิ ให้เ้ กษตรกรมีคี วามเข้า้ ใจและสามารถนำำ�ชุดุ ความรู้�ใหม่ใ่ น การผลิติ สินิ ค้า้ ปลอดภัยั ที่่ม� ีมี าตรฐานมาใช้อ้ ย่า่ งมีปี ระสิทิ ธิภิ าพ (ดูรู ายละเอียี ด ใน Nipon and Tey 2019) แต่่ในปััจจุุบััน agri-tech start-ups เริ่่�มมีีบทบาทในการเชื่�่อม เกษตรกรรายเล็็กกัับตลาดมากขึ้้�น โดยอาศััย digital platform ที่่�มีีข้้อมููล ความต้อ้ งการของผู้้�บริโิ ภคกับั ข้อ้ มูลู รายละเอียี ดของวิธิ ีกี ารผลิติ และประเภทของ ผลิิตภััณฑ์์ของเกษตรกรแต่่ละราย ตััวอย่่างเช่่น Farmto ที่่�สร้้าง platform เชื่อ่� มโยงเกษตรกรกับั ผู้้�บริโิ ภค โดยให้ท้ ั้้ง� สองฝ่่ายตกลงซื้้อ� ขายสินิ ค้า้ กันั ได้ก้ ่อ่ น ลงมืือปลููก ส่่วน Farmbook ทำ�ำ หน้้าที่่�ให้้บริกิ าร ERP (หรือื งานหลัังบ้้าน) ให้แ้ ก่่ supermarkets รวมทั้้�งการฝึึกอบรมกลุ่่�มเกษตรกรด้้วย เราจะวิเิ คราะห์บ์ ทบาทของ agri-tech startups ในตอนที่่� 4 เพิ่่ม� เติมิ 4. สถานภาพการใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลการเกษตร ในไทย และเหตุุผลที่่�เกษตรกรไทยส่่ วนใหญ่่ ไม่่ ได้้นำำ�เทคโนโลยีีสมััยใหม่่มาใช้้/หรืือนำำ�มา ปรัับให้้เหมาะสมกัับสภาพท้้องถิ่่�น: อุุปสงค์์ อุุปทาน ตลาดซื้�้อขายบริิการเทคโนโลยีีกัับ สถานะประเทศ วัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องตอนนี้้ต� ้อ้ งการตอบคำำ�ถาม 2 ข้อ้ คืือ มีบี ริษิ ัทั ไทยและ เกษตรกรมืืออาชีพี ประเภทใดที่่ใ� ช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิิทัลั ทำำ�ไมเกษตรกรส่ว่ นใหญ่ย่ ังั ไม่่ได้ใ้ ช้เ้ ทคโนโลยีดี ิิจิทิ ััล เพราะเหตุุใด 4.1 เกษตรกรและบริิษัั ทที่่�ใช้้ Digital Technology Agri-tech platform หรือื แอปพลิิเคชัันด้า้ นการเกษตร (applica- tion) มิไิ ด้ม้ ีปี ระโยชน์ต์ ่อ่ เกษตรกรรายใหญ่เ่ ท่า่ นั้้น� ในต่า่ งประเทศ มีแี อปพลิเิ คชันั การเกษตรจำำ�นวนมากที่่เ� ป็น็ ประโยชน์ห์ ลายอย่า่ งต่อ่ เกษตรกรรายเล็ก็ หรือื กลุ่่�ม เกษตรกร เช่่น โครงการ WAGRI ของญี่่�ปุ่่�นที่่�มีีการเผยแพร่่ข้้อมููลที่่�รวบรวม จากฝ่่ายต่่างๆ แล้้วเปิิดเผยให้้บริษิ ััทเอกชนนำำ�ไปพััฒนา platform เพื่่�อแก้้

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ปัญั หาเฉพาะของกลุ่่�มเกษตรกรรายเล็ก็ ทำ�ำ ให้เ้ กษตรกรเข้า้ ถึงึ บริกิ ารในราคาถูกู เพราะผู้้�ให้้บริกิ ารมีี economies of scale ที่่�เกิิดจากการมีีฐานลููกค้้า ขนาดใหญ่่ หรือื การแบ่่งปัันการใช้้ทรััพยากรร่่วมกััน (ดัังกรณีี Airbnb) สามารถช่ว่ ยให้เ้ กษตรกรรายเล็ก็ เข้า้ ถึงึ ตลาดได้โ้ ดยตรง (เช่น่ ธุรุ กิจิ การให้บ้ ริกิ าร 70 โดรนฉีีดสารเคมีีเกษตร เป็็นต้้น) รวมทั้้�งการเข้้าถึึงแหล่่งเงิินทุุน (ลััทธพร และคณะ 2019) แต่่เกษตรกรในประเทศกำำ�ลัังพััฒนาส่่วนใหญ่่ยัังใช้้ แพลตฟอร์์มดิิจิิทััลไม่่มากนััก เพราะเพิ่่�งเริ่่�มมีี startups ที่่�ให้้บริกิ ารจำ�ำ นวน ไม่่มาก ยกเว้้นประเทศที่่�รััฐบาลให้้การสนัับสนุุนอย่่างจริงิ จััง (เช่่น จีีน และ อิินเดีีย) หรือื ได้้รัับความช่่วยเหลืือจากต่า่ งประเทศ เช่่น อาฟริกิ า ในปััจจุุบัันเกษตรที่่�ใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลช่่วยจััดการฟาร์์ม/ขายสิินค้้ามีี 3 กลุ่่�ม กลุ่่�มแรกเป็น็ เกษตรกรที่่ผ� ลิติ สินิ ค้า้ เกษตรมูลู ค่า่ สูงู (ดูคู วามหมายในกล่อ่ ง ที่่� 4.1) โดยเฉพาะเกษตรกรที่่�ทำ�ำ ฟาร์์มปศุุสััตว์์ (หมูู ไก่ไ่ ข่่ ไก่่เนื้้อ� ) และสัตั ว์น์ ้ำ�ำ� จะมีีการใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลก้้าวหน้้ามากกว่่าเกษตรกรกลุ่่�มอื่่�นๆ ดัังเช่่นกรณีี ฟาร์์มไก่ไ่ ข่ใ่ นรููปที่่� 4.1 และฟาร์์มกุ้้�ง (รููปที่่� 4.2-ก และ 4.2-ข) เกษตรกรที่่ป� ลูกู เมลอน (รููปที่่� 4.3) ปลููกผััก (โดยเฉพาะผัักไฮโดรโพนิิกส์์) สวนผัักแนวตั้้�ง (รููปที่่� 4.4) กล้้วยไม้้ ดอกไม้้ ผลไม้้ (โดยเฉพาะทุุเรียี น) ฟาร์์มสมััยใหม่่เหล่่านี้้� ใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลในการควบคุุมการใช้้น้ำ��ำ ปุ๋๋�ย ยากำำ�จััดศััตรููพืืช ควบคุุม อุณุ หภูมู ิแิ ละความชื้้น� ในดินิ และโรงเรือื น การควบคุมุ และสั่่ง� การสามารถสั่่ง� การ ผ่่านมืือถืือโดยใช้้ IoT และวิเิ คราะห์์ข้้อมููลผ่่าน cloud intelligence (รููปที่่� 4.5) สวนดอกไม้้บนเขาในเชีียงใหม่่ใช้้แสงไฟควบคุุมการออกดอกมานานแล้้ว นอกจากนี้้�ก็็มีีแอปพลิิเคชัันวััดขนาดฟาร์์ม (รููปที่่� 4.6) แม้้แต่่ชาวนารายใหญ่่ บางรายในภาคกลางที่่ป� ลูกู ข้า้ วมูลู ค่า่ ต่ำ��ำ ก็เ็ ริ่่ม� ซื้้อ� โดรนราคาถูกู (เฉลี่่ย� 2 แสนบาท) มาใช้้ฉีีดยาแทนการจ้้างแรงงาน ส่่วนชาวนารายเล็็กก็็สามารถใช้้บริกิ ารโดรน พ่่นยาในราคาที่่�ไม่่แพงได้้ (ดููรููปที่่� 4.7 และการให้้บริกิ ารโดรนพ่่นยาในนาข้้าว ในตอนที่่� 4.2) นอกจากการใช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ในการจัดั การฟาร์์มแล้ว้ ก็เ็ ริ่่�มมีเี กษตรกร หนุ่่�มสาวรุ่่�นใหม่ใ่ ช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ในด้า้ นการตลาด เช่น่ การขายสินิ ค้า้ ของตน ทาง online (โดยเฉพาะในช่่วงโควิคิ ) ให้้แก่่ผู้้�บริโิ ภคโดยตรง เกษตรกรบาง รายติดิ ต่อ่ ขายสินิ ค้า้ ให้ก้ ับั ซุปุ เปอร์์มาร์์เก็ต็ โดยอาศัยั ระบบ online และการทำำ� โฆษณาบน social media นอกจากนั้้�นในระยะหลัังเริ่่�มมีีเกษตรกร/กลุ่่�ม เ ก ษ ต ร ก ร จำำ� น ว น ม า ก ดัั ด แ ป ล ง ไ ร่่ น า ข อ ง ต น เ ป็็ น ก า ร เ ก ษ ต ร เ ชิิ ง ท่่ อ ง เ ที่่� ย ว โดยทำ�ำ การตลาดผ่่าน social media นอกจากจุุดขายเรื่่�องอาหารพื้้�นเมืือง

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) กล่่องที่�่ 4.1: สิินค้า้ เกษตรมูลู ค่า่ สููง คืืออะไร? 71 สิินค้้าเกษตรมููลค่่าสููง คืือ ผลผลิิตการเกษตรที่่�ไม่่ใช่่อาหารหลััก (non-staple food) เช่่น ผััก ผลไม้้ ดอกไม้้ เครื่่�องปรุุง และเครื่่�องเทศ ที่่�มีีผลตอบแทนสุุทธิิ ต่่อที่่�ดิินสููงกว่่าพืืชอาหารหลัักที่่�ปลููกกัันอย่่างแพร่่หลาย สิินค้้าเกษตรมููลค่่าสููง ประกอบด้ว้ ย (ก) ผลิิตภัณั ฑ์์ที่่�ยังั ไม่่ได้้แปรรููปมููลค่า่ สููง พร้้อมบริโิ ภคทัันทีี เช่น่ ผััก ผลไม้้สด ไข่่ และถั่่ว� (ข) ผลิิตภัณั ฑ์ก์ ึ่่ง� แปรรููป เช่น่ เนื้้�อสััตว์ส์ ด/แช่แ่ ข็ง็ แป้ง้ น้ำ�ำ� มััน พืืช กาแฟ น้ำำ�� ตาล และ (ค) ผลิิตภััณฑ์์แปรรููปขั้�นสููงที่่�พร้้อมบริิโภค เช่่น เนย ชีีส ไวน์์ ซีีเรียี ล (Womach 2005) ขณะที่่�สิินค้้าเกษตรมููลค่่าสููงเน้้นการสนองความต้้องการของผู้�บริิโภค (ที่่�มีีฐานะดีี) พืืชอาหารหลััก (ธััญพืืช เช่่น ข้้าว ข้้าวสาลีี) และสิินค้้าเกษตรขั้้�นกลาง (เช่่น มัันสำ�ำ ปะหลััง อ้้อย) เป็็นสิินค้้าที่่�ขายในราคาต่ำ�ำ� เพื่่�อแก้้ปััญหาความอดอยาก และ เป็น็ วัตั ถุุดิบิ ต้้นทุุนต่ำ��ำ สำำ�หรัับอาหารแปรรููป (Womach 2005) สินิ ค้า้ เกษตรมููลค่า่ สูงู เปิิดโอกาสดีแี ก่เ่ กษตรกรรายเล็ก็ และยากจน ในการเพิ่่ม� รายได้้ แต่ม่ ีีเงื่่อ� นไขดัังนี้้� (ก)เกษตรกรต้้องเชื่�อมโยงแนวดิ่่�งและโดยตรงกัับ supermarket/ผู้้�ส่่งออก เพื่่�อควบคุุมอุุปทาน ให้้เท่่ากัับความต้้องการ มีีการตกลงราคาล่่วงหน้้า เพื่่�อการ วางแผนผลิติ และรู้้�ต้น้ ทุนุ /กำำ�ไร (ข) การทำำ�เกษตรต้อ้ งใช้ค้ วามรู้� (ค) ต้อ้ งมีแี รงงาน ในครััวเรืือนเพีียงพอ (ง) ต้้องมีีที่่�ดิินที่่�มีีคุุณภาพดีี เช่่น มีีน้ำ�ำ� เพีียงพอ และ (จ) สิินค้้าต้้องมีีมาตรฐาน และความปลอดภััยตามที่่�ผู้�ซื้ �อต้้องการ เช่่น การผลิิต สมุุนไพรส่่งผู้�ผลิิตยาอย่่างโรงพยาบาลเจ้้าพระยาอภััยภููเบศร (http://www.th- eeducators.co/2017/10/16/high-yielding-crops/) เนื่่อ� งจากเกษตรกรส่ว่ นใหญ่ท่ ี่่ใ� ช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ผลิติ สินิ ค้า้ เกษตรมููลค่า่ สูงู ผู้�เขียี น จึงึ ประมาณการมููลค่า่ เพิ่่ม� ของสินิ ค้า้ เกษตรมููลค่า่ สูงู จากข้อ้ มููลผลิติ ภัณั ฑ์ป์ ระชาชาติิ สาขาเกษตร พบว่่าสิินค้้าเกษตรมููลค่่าสููงจะมีีมููลค่่าไม่่เกิิน 39% ของจีีดีีพีีเกษตร ในปีี 2561 (หรืือไม่่เกินิ 4.6 แสนล้้านบาท) แบ่ง่ เป็็นพืืช 26% สัตั ว์์ 13% นอกจาก นั้้�นยัังมีีสิินค้้าอาหารแปรรููปอีีก 43% ที่่�จััดว่่าเป็็นสิินค้้ามููลค่่าสููง แต่่ตััวเลขนี้้�เป็็น ประมาณการขั้้น� สูงู ตััวเลขจริิงจะต่ำำ��กว่่านี้้พ� อควร

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) และร้้านกาแฟแล้้ว ก็็มีีการนำำ�เที่่�ยวสวนบััว สวนดอกไม้้ ตลอดจนมีีการจััด กิจิ กรรมให้เ้ ยาวชนเรียี นรู้�เรื่่�องการทำ�ำ นา67 เป็น็ ต้น้ กิจิ กรรมที่่ใ� ช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั อีีกประเภทหนึ่่�ง คืือ กิิจกรรมแบ่่งปัันการทำ�ำ การเกษตรและการตลาด โดยเกษตรกรรุ่�นใหม่่บางรายที่่�มีีที่่�ดิินของตนเอง (หรือื การรวบรวมที่่�ดิินของ 72 เพื่่�อนบ้้าน) เพื่�่อให้้คนในเมืืองเข้้ามาร่่วมลงทุุนเพาะปลููกและทำ�ำ การตลาดผ่่าน social media เกษตรกรกลุ่่�มที่่ส� อง ที่่ใ� ช้เ้ ทคโนโลยีีดิจิ ิทิ ัลั เป็็นเกษตรกรในสังั กััดบริษิ ััท ธุรุ กิจิ การเกษตรขนาดใหญ่่ หรือื เป็็นฟาร์์มของบริษิ ัทั ธุรุ กิจิ การเกษตรเอง เช่น่ (ก) ฟาร์์มกุ้้�ง แบบปิิดที่่ใ� ช้้ sensor อัตั โนมัตั ิใิ นการควบคุมุ การเปลี่่ย� นถ่า่ ยน้ำ��ำ ตลอดจนการควบคุมุ ความเค็ม็ และแบคทีเี รียี ในบ่อ่ น้ำำ�� (รููปที่่� 4.2) (ข) ฟาร์์มไก่่ ไข่่ของ CPF ที่่�วัังสมบููรณ์์ (รููปที่่� 4.1) ควบคุุมการผลิิตด้้วยคอมพิิวเตอร์์ใช้้ สายพานอัตั โนมัตั ิลิ ำ�ำ เลียี งไข่ข่ องแม่ไ่ ก่ไ่ ปยังั ห้อ้ งเก็บ็ ไข่่ รวมทั้้ง� ใช้้ biosecurity high-tech farming และสูตู รอาหารที่่ท� ำ�ำ ให้ไ้ ข่ไ่ ม่ม่ ีกี ลิ่่น� คาว ไข่แ่ ดงมีสี ีสี ้ม้ แดง นููนสวย (ค) ไร่่อ้้อยขนาดใหญ่่ทั้้�งที่่�เป็็นของบริษิ ััทมิิตรผลเอง และไร่่อ้้อยของ เกษตรกรที่่�มีีสััญญาส่่งอ้้อยให้้กัับบริษิ ััท (ดููรููปที่่� 4.8) บริษิ ััทมิิตรผลมีีการใช้้ เทคโนโลยีีแม่่นยำำ�อย่่างจริงิ จัังทั้้�งในไร่่ของบริษิ ััทและไร่่ของเกษตรกรในสัังกััด เริ่่�มต้น้ จากการที่่บ� ริษิ ัทั นำำ�เครื่่�องตัดั อ้อ้ ยจากออสเตรเลียี มาใช้แ้ ทนแรงงานตั้้ง� แต่่ ทศวรรษ 1990 ในปััจจุุบันั บริษิ ัทั ได้้ใช้เ้ ทคโนโลยีีจีีพีเี อสในการจัดั รููปที่่ด� ิินของ เกษตรกรให้ม้ ีรี ะดับั ที่่ส� ม่ำำ��เสมอสามารถใช้ร้ ถปลูกู เป็น็ แถวอย่า่ งเป็น็ ระเบียี บ และ สามารถตัดั อ้อ้ ยได้อ้ ย่า่ งรวดเร็็ว มีโี ดรนถ่า่ ยภาพแปลงไร่่เพื่อ่� ติดิ ตามการเติบิ โต ของอ้้อยตลอดเวลา มีีระบบโลจิิสติิกส์์ที่่�สามารถจััดส่่งอ้้อยที่่�ตััดแล้้วเพื่่�อส่่งเข้้า โรงหีีบอ้้อยโดยไม่่ชัักช้้า รวมทั้้�งมีีการติิดตามสภาพการเปลี่่�ยนแปลงของภาวะ เอลนีโี ญ และลานีญี า ในมหาสมุุทรแปซิฟิ ิิค กลุ่่�มที่่�สามเป็็นกลุ่่�มเกษตรกรทั้้�งกลุ่่�มที่่�ปลููกพืืชมููลค่่าสููง และมููลค่่าต่ำ�ำ� และได้้รัับความช่่วยเหลืือด้้านต่่างๆ จากหน่่วยงานราชการ (โดยเฉพาะ ธกส. และ สวทช.) หรือื จากบริษิ ััทเอกชน (เช่่น DTAC กัับฟาร์์มเมลอนในเชีียงใหม่่ รููปที่่� 4.9) AIS TESCO (ร่่วมกัับกลุ่่�มเกษตรกรปลููกผัักอิินทรียี ์์ที่่�โนนเขวา ในจังั หวัดั ขอนแก่่น) ฯลฯ หรือื ได้ร้ ัับความช่ว่ ยเหลืือจากมหาวิทิ ยาลัยั เช่น่ (ก) กลุ่่�มชาวนาหนองสาหร่่าย กาญจนบุุรีทีี่่�ได้้รัับความช่่วยเหลืือทางเทคโนโลยีี ดิิจิิทััล และอุุปกรณ์์จากมหาวิทิ ยาลััยรัังสิิตทำำ�ให้้กลุ่่�มสามารถแก้้ปััญหาเพลี้้�ย 67 ส่ว่ นใหญ่น่ ักั ธุรุ กิจิ รุ่่�นใหม่เ่ หล่า่ นี้้ม� ักั จดทะเบียี นธุรุ กิจิ ของตนในรููปวิสิ าหกิจิ ชุมุ ชน หรืือธุรุ กิจิ เพื่่อ� สังั คมเพราะจะได้้ รับั สิิทธิิพิิเศษด้า้ นภาษีีเงินิ ได้น้ ิิติบิ ุคุ คล

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) สำ�ำ เร็็จ ทำ�ำ ให้ผ้ ลผลิติ ต่อ่ ไร่่สูงู ขึ้้น� 68 (ข) กลุ่่�มชาวไร่่ข้า้ วโพดภายใต้โ้ ครงการประกันั 73 พืืชผลของ ธกส. กลุ่่�มได้้รัับข้้อมูลู พยากรณ์อ์ ากาศและคำ�ำ แนะนำำ�วันั ที่่�เหมาะต่่อ การปลููกตามผลการพยากรณ์์ภาวะฝนจากบริษิ ััท RICULT (ที่่�เป็็น startup) ทำำ�ให้้ผลผลิิตต่่อไร่่สููงกว่่าการตััดสิินใจเลืือกวัันปลููกตามประสบการณ์์ของ ชาวไร่่เอง นัับตั้้�งแต่่ปีี 2557 เป็็นต้น้ มา กรมส่ง่ เสริมิ การเกษตรริเิ ริ่่�มโครงการฝึึก อบรมเกษตรกรปราดเปรื่่�องรุ่�นหนุ่่�มสาว (Young Smart Farmers-YSE) โดยในปีี 2557 มีผี ู้้�เข้า้ โครงการ 2,119 ราย ผ่า่ นการอบรม 1,731 ราย ระหว่า่ ง ปีี 2557-60 มีผี ู้้�เข้า้ ร่่วมโครงการทั้้ง� สิ้้น� 9,242 ราย เป็็นผู้้�ที่่ม� ีคี วามเข้า้ ใจสาระ ของ YSF รวม 7,598 ราย ในจำำ�นวนนี้้ม� ีเี กษตรกรที่่ส� ามารถริเิ ริ่่�มโครงการได้้ 3,850 ราย เริ่่�มเป็น็ ผู้้�ประกอบการ 900 ราย และสามารถส่ง่ ออกได้้ 100 ราย (ภาณีี บุุญยเกื้้�อกููล 2561, กรมส่่งเสริมิ การเกษตร 2561 <esc.doae.go. th>) ในปีีงบประมาณ 2562 กรมส่่งเสริมิ การเกษตรได้้รัับงบประมาณ 17,821.5 ล้้านบาท เพื่อ่� อบรม YSF จำ�ำ นวน 21,490 ราย แต่่ถ้้ารวมโครงการ YSF ของกรมทั้้�ง 7 กรมในกระทรวงเกษตรฯจะมีีงบประมาณ 120,543 ล้้านบาท มีเี กษตรกรเป้้าหมายเข้า้ โครงการทั้้�งหมด 70,900 คน เกษตรกรที่่�เข้้าร่่วมโครงการ YSF ส่่วนหนึ่่�งเป็็นผู้้�มีีอาชีีพอื่�่นและหัันมา ประกอบอาชีีพเกษตร โดยปลููกพืืชมููลค่่าสููง จุุดเด่่นของโครงการ YSF คืือ ผู้้�จบหลัักสููตรมีีการสร้้างเครือื ข่่าย YSF ทำ�ำ ให้้มีีโอกาสแลกเปลี่่�ยนข้้อมููลและ ความรู้้�ทั้้�งในเวทีีการประชุุม/สััมมนา และการแลกเปลี่่�ยนผ่่านโซเชีียลมีีเดีีย จากการสัมั ภาษณ์ค์ ุณุ กันั ตพงษ์์ แก้ว้ กมลเจ้า้ ของสวนแก้ว้ กมลที่่ส� มุทุ รปราการ และผลิิตภััณฑ์์ O-Farm ที่่�ปลููกผัักอิินทรียี ์์ (เช่่น ผัักโขม มะเขืือเทศ ผัักสลััด ต่า่ งๆ) มะม่ว่ ง ฯลฯ พบว่า่ อดีตี คุณุ กันั ตพงษ์เ์ คยมีอี าชีพี เป็น็ สถาปนิกิ แต่ต่ ่อ่ มา ตััดสิินใจเปลี่่�ยนอาชีีพ และเคยเข้้าหลัักสููตรวิทิ ยาศาสตร์์การเกษตรของ มหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์ ปััจจุุบัันสวนแก้้วกมลมีีการใช้้เทคโนโลยีีเกษตร ประณีตี โดยนำ�ำ เทคโนโลยีตี ่า่ งๆ มาใช้ท้ ดแทนแรงงาน คุณุ กันั ตพงษ์ค์ าดว่า่ ใน บรรดา YSF ที่่�ผ่่านการอบรมกว่่า 10,000 คน น่่าจะมีีเกษตรกรซึ่่�งนำำ� เทคโนโลยีีสมััยใหม่่มาใช้้ประมาณ 50% เพราะคนกลุ่่�มนี้้�เป็็นบุุคคลที่่�มีีความรู้้� และส่่วนใหญ่่จะประกอบอาชีีพอื่�่นๆ มาก่่อนแต่่ต้้องการความเป็็นอิิสระในการ 68 กลุ่�มนี้้�ประสบความสำำ�เร็็จในการแก้้ปััญหาเพลี้้�ย ทำำ�ให้้ผลผลิิตเพิ่่�มขึ้�น เพราะกลุ่�มมีีความเข้้มแข็็งมาก สามารถ รวมกลุ่�มทำ�ำ นาพร้้อมกััน และการพยากรณ์์เพลี้้�ยทำ�ำ ให้้กลุ่�มสามารถป้้องกัันการระบาดของเพลี้้�ยได้้ด้้วยวิิธีีง่่ายๆ คืือ หยุุดให้้ปุ๋๋�ยยููเรีียเมื่่�อคาดว่่าเพลี้้�ยกำำ�ลัังจะระบาดเข้้ามาในพื้้�นที่่�ปลููกข้้าวของกลุ่�ม ผลที่่�เกิิดขึ้�น คืือ ใน 2 ฤดูู การผลิิต ผลผลิิตเฉลี่่�ยต่่อไร่่ของกลุ่�มสููงขึ้�นจาก 860 กก./ไร่่ เป็็นเกืือบ 1,000 กก./ไร่่ (การสััมภาษณ์์ผู้�นำำ�กลุ่�ม หนองสาหร่่าย และอาจารย์์มหาวิทิ ยาลััยรัังสิิต 2562)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ทำำ�งาน คนกลุ่่�มนี้้จ� ึงึ มีเี งินิ ทุนุ มากพอที่่จ� ะสามารถนำำ�เทคโนโลยีปี ระหยัดั แรงงาน มาใช้ใ้ นฟาร์์ม น่่าเสีียดายว่่ากระทรวงเกษตรฯ/สำำ�นัักงานสถิิติิแห่่งชาติิยัังไม่่มีีข้้อมููล จำ�ำ นวนเกษตรกรที่่ใ� ช้้เทคโนโลยีีเกษตรสมััยใหม่่ 74 ผู้้�ให้บ้ ริกิ าร digital platforms: การใช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ของเกษตรกร จะเกิดิ ขึ้้น� ยากหากไม่ม่ ีผี ู้้�ให้บ้ ริกิ าร digital platform ในรอบ 5 ปีีผ่า่ นมาเริ่่�ม มีี agri-tech startups ที่่เ� ป็็นบริษิ ัทั ธุุรกิจิ เพื่�อ่ สัังคม (social enterprise) เริ่่�มเข้า้ มาทำำ�ธุรุ กิจิ ให้บ้ ริกิ ารเทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั การเกษตร โดยได้ร้ ัับการสนับั สนุนุ ทางการเงิินและร่่วมมืือกัับหน่่วยงานภาครััฐและภาคเอกชน เช่่น RICULT, Farm Book, FarmTo, ListenField เป็็นต้น้ นอกจากนั้้�นยัังมีีกลุ่่�มนัักวิจิ ััย/อาจารย์์ในมหาวิทิ ยาลััยต่่างๆ (เช่่น มก. มข. และ ม.นเรศวร รวมทั้้�งนัักวิจิ ััยของ สวทช.) ที่่�พััฒนา platform ผ่่าน YouTube หรือื BOT ให้ค้ ำำ�แนะนำำ�เรื่่�องศััตรููข้า้ ว การใช้้ปุ๋๋�ยที่่ถ� ูกู ต้้อง ฯลฯ กล่่าวโดยสรุุ ปเกษตรกรอาชีีพและธุุรกิิจการเกษตรไทยบางรายเริ่่� มใช้้ เทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั การเกษตร (หรือื บางส่ว่ นของ Farming 4.0) แต่ย่ ังั อยู่่�ในวง จำ�ำ กััด เฉพาะพืืชมีีค่่าสููง แต่่เกษตรกรไทยส่่วนใหญ่่ยัังไม่่ใช้้เทคโนโลยีีใหม่ ่ โดยเฉพาะเกษตรกรที่่�ปลููกพืืชมููลค่่าต่ำำ�� เช่่น ข้้าว มััน ข้้าวโพด ยาง ยกเว้้น เกษตรกรบางกลุ่่�มที่่�ได้้รัับความช่่วยเหลืือทางการเงิินและเทคโนโลยีีจาก หน่่วยงานรััฐ หรือื มหาวิทิ ยาลัยั รููปที่่� 4.1 ฟาร์ม์ ไก่่ ที่่ม� า : เครืือเจริญิ โภคภัณั ฑ์์

รูปู ที่่� 4.2-ก ฟาร์ม์ กุ้้�ง นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) 75 ที่่ม� า : เครืือเจริญิ โภคภััณฑ์์ รููปที่่� 4.2-ข TechFarm พััฒนา อุุปกรณ์์ตรวจวััดคุณุ ภาพน้ำำ�� สำำ�หรับั การเพาะ เลี้้�ยงสัตั ว์น์ ้ำ��ำ ที่่ม� า: techsauce และ Lenna

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รููปที่�่ 4.3 ฟารู์มีเมีลอน และส่วนผัก ที่่�เช่ยงใหมี่ 76 ทม�ี า : ชยั ณรังค์ฟารั์ม รููปที่�่ 4.4 Vertical Farming ของ Unixcon และวงั รูี เฮลที่์ แฟคตอรู�ี ที�มา: Unixcon และผ้่จดั การัออนำไลนำ.์

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รููปที่่� 4.5 โรูงเรู่อนส่มีารู์ที่ฟารูม์ ีดั้วยรูะบบ IoT จาก SPsmartplants 77 ท�ีมา: SPsmartplants. รููปที่่� 4.6 แอปพลเิ คชนั วัดัขนาดัที่่�ดันิ จาก Ling ที�มา: Ling.

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รููปที่่� 4.7 บริกิ ารโดรนการเกษตร เก้้าไร่่ 78 ที่่�มา: gaorai. รูปู ที่�่ 4.8:การบริหิ ารจัดั การไร่อ่ ้อ้ ยแปลงใหญ่ข่ องบริษิ ัทั มิติ รผล-ภาพถ่า่ ยโดรน ทำ�ำ แผนที่่�แปลงให้้ข้้อมููลการเติิบโตของอ้้อย การใช้้ GPS ควบคุุมเครื่�่องจัักร บริหิ ารโลจิสิ ติิกส์ก์ ารตััดและขนส่ง่ อ้อ้ ย ที่่�มา: มิติ รผล.

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รูปู ที่�่ 4.9 ฟาร์ม์ แม่น่ ยำ�ำ ตัวั อย่า่ งปลููกผักั และเมลอนของดีีแทคที่ใ�่ ช้เ้ ซนเซอร์แ์ ละ ระบบเตืือนในสมาร์ท์ โฟน 79 ที่่ม� า: ดีแี ทค แตะขอบฟ้้าฟาร์ม์ สุพุ รรณบุรุ ีี 4.2 ความต้้ องการใช้้เทคโนโลยีี สมัั ยใหม่่ ของเกษตรกรไทย ส่่ วนใหญ่่ที่่�ปลููกพืืชเศรษฐกิิจมููลค่่าต่ำ�ำ�69 จากการสัังเกตการณ์์อย่่างไม่่เป็็นทางการ ผู้้�เขีียนพบว่่าเกษตรกร ส่ว่ นใหญ่ท่ ี่่ป� ลูกู พืืชเศรษฐกิจิ มูลู ค่า่ ต่ำ�ำ� (ได้แ้ ก่ ่ ข้า้ ว อ้อ้ ย มันั สำำ�ปะหลังั ข้า้ วโพด ยางพารา) ยังั ไม่น่ ิยิ มใช้เ้ ทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ยกเว้น้ 2 กรณี ี คืือ (ก) ชาวนารายใหญ่่ บางรายเริ่่�มซื้้อ� โดรนจากจีนี มาใช้พ้ ่น่ ยา ส่ว่ นชาวนารายเล็ก็ ก็ส็ ามารถซื้้อ� บริกิ าร โดรนพ่่นยาจากผู้้�ให้้บริกิ าร เพราะการใช้้โดรนฉีีดยาประหยััดกว่่าการจ้้าง แรงงาน แต่่ข้้อจำำ�กััด คืือ โดรนเหล่่านี้้�ยัังคงอาศััย software สำำ�เร็็จรููปจาก ประเทศจีนี เพราะมีรี าคาไม่่แพง บริษิ ัทั นำำ�เข้า้ ยังั ไม่ม่ ีกี ารพัฒั นา software ให้้ สอดคล้้อง กัับสภาพภููมิิประเทศและลมฟ้้าอากาศ (ข) กลุ่่�มเกษตรกรที่่�ได้้รัับ บริกิ ารด้้านเทคโนโลยีีดิิจิิทััลจากบริษิ ััทเอกชน หรือื จากหน่่วยงานรััฐดัังกล่่าว แล้้ว เช่่น ชาวไร่่อ้้อยในสัังกััดบริษิ ััทมิิตรผล กลุ่่�มชาวนาหนองสาหร่่ายที่่�ได้้รัับ ความช่่วยเหลืือจากมหาวิทิ ยาลััยรัังสิิต หรือื กลุ่่�มชาวไร่่ข้้าวโพดที่่�ได้้บริกิ าร พยากรณ์ว์ ันั ที่่เ� หมาะสมในการลงมืือปลูกู ข้้าวโพดจากบริษิ ััท RICULT ที่่� ธกส. ว่า่ จ้า้ งมาพััฒนาแบบจำำ�ลองการปลููกข้้าวโพด 69 ผลิติ ภัณั ฑ์ก์ ารเกษตรแบ่ง่ เป็น็ 3 กลุ่�ม ได้แ้ ก่่ (ก) สินิ ค้า้ โภคภัณั ฑ์์ (หรืือธัญั พืชื ) ที่่ใ� ช้เ้ ป็น็ อาหารหลักั ของคน เช่น่ ข้า้ ว ข้า้ วสาลีี (ข) สินิ ค้า้ เกษตรชั้้น� กลาง เช่น่ ข้า้ วโพด มันั สำ�ำ ปะหลังั อ้อ้ ย สินิ ค้า้ 2 กลุ่�มนี้้� เน้น้ การผลิติ จำำ�นวนมาก มีรี าคาต่ำ��ำ เพื่่�อเป็็นอาหารของประชากรโลก และ (ค) สิินค้้าเกษตรที่่ม� ีีมููลค่า่ สููงสนองความต้อ้ งการของผู้�บริิโภคที่่�มีี รายได้้สููง เช่น่ ผััก-ผลไม้้ นมสด เนื้้อ� สัตั ว์แ์ ปรรููป เหล้า้ ไวน์์ เนย เป็็นต้้น (Womach 2005)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) คำำ�ถามสำ�ำ คัญั คืือ ทำำ�ไมเกษตรกรส่ว่ นใหญ่ท่ ี่่ป� ลูกู พืืชเศรษฐกิจิ มูลู ค่า่ ต่ำำ�� (ที่่ม� ีจี ำ�ำ นวนกว่า่ 80% ของเกษตรทั้้�งหมด) จึงึ ยังั มีีความต้้องการใช้เ้ ทคโนโลยีี ดิจิ ิทิ ััลในระดับั ต่ำ��ำ มาก คำ�ำ ตอบคืือ ค่่าบริกิ ารการใช้้เทคโนโลยีียัังสููงเมื่่�อเทีียบกัับรายได้้ (หรือื 80 กำำ�ไร) ต่่อไร่่ ยิ่่�งกว่่านั้้�นขนาดฟาร์์มของเกษตรกรเหล่่านี้้�ยัังค่่อนข้้างเล็็ก ทำำ�ให้้ ไม่ไ่ ด้ป้ ระโยชน์จ์ ากการประหยัดั จากขนาด (economies of scale) ยกเว้น้ ว่า่ เกษตรกรรายเล็็กจะสามารถรวมกลุ่่�มกัันจึึงจะทำำ�ให้้ค่่าบริกิ ารต่่อไร่่ต่ำำ�� ลงจนคุ้้�ม ที่่จ� ะใช้บ้ ริกิ าร หรือื ได้ร้ ับั บริกิ ารฟรีจี ากหน่ว่ ยงานรัฐั 70 หากบริษิ ัทั หรือื หน่ว่ ยงานรัฐั คิดิ ค่่าบริกิ ารจากเกษตรกรเหล่า่ นี้้ � ก็เ็ สี่่�ยงถูกู โจมตีีว่า่ ไม่เ่ ห็็นอกเห็น็ ใจเกษตรกร ผู้้�ยากจน เหตุผุ ลอีกี ข้อ้ คืือ เกษตรกรไทยส่ว่ นใหญ่ม่ ีอี ายุมุ าก เกษตรกรสูงู อายุจุ ะ ไม่ม่ ีแี รงจูงู ใจลงทุนุ ด้า้ นเทคโนโลยีสี มัยั ใหม่เ่ พิ่่ม� เติมิ เพราะต้อ้ งการเก็บ็ เงินิ ออม ไว้้ใช้้ในยามชรา และทุุกวัันนี้้�เกษตรกรเหล่่านี้้�ก็็ใช้้วิธิ ีีจ้้างเครื่่�องจัักรทุ่่�นแรง อยู่่�แล้ว้ ข้้อสัังเกต คืือ พืืชที่่�เกษตรกรส่่วนใหญ่่เลืือกเป็็นพืืชที่่�ไม่่ต้้องการ การดููแลมาก สามารถจ้้างบริกิ ารเครื่่�องจักั รทุ่่�นแรงต่า่ งๆ ได้้ เกษตรกรจะได้้มีี เวลาไปทำ�ำ งานที่่�มีีรายได้้สููงกว่่านอกภาคเกษตร หากการใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััล สามารถช่ว่ ยติดิ ตามสภาพการผลิติ และแก้ป้ ัญั หาบางอย่า่ งแทนตัวั เกษตรกรได้้ เกษตรกรอาจหัันมาใช้้เทคโนโลยีีดัังกล่่าว ดัังกรณีีการใช้้บริกิ ารโดรนฉีีดยา ที่่�มีีประสิิทธิิภาพและเร็็วกว่า่ การใช้แ้ รงงาน เป็็นต้น้ เหตุุผลอีีกข้้อ คืือพฤติิกรรมของเกษตรกรส่่วนใหญ่่มีีอุุปนิิสััยที่่�จะ หลีกี เลี่่ย� งความเสี่่ย� ง (risk averters) และจะเริ่่�มใช้เ้ ทคโนโลยีีใหม่ต่ ่อ่ เมื่่อ� เห็็น ตััวอย่่างเกษตรกรหััวก้้าวหน้้าที่่�กล้้าเสี่่�ยงทดลองของใหม่่จนสำ�ำ เร็็จ เราจะ วิเิ คราะห์พ์ ฤติกิ รรมของเกษตรกรเพิ่่ม� เติมิ ในตอนต่่อไป 4.3 อุุปทานของบริิการเทคโนโลยีีกัับสถานะประเทศ จากประสบการณ์์ของผู้้�เขีียนรายงานฉบัับนี้้� เราคาดว่า่ ภาคเกษตรไทย มีศี ักั ยภาพด้า้ นเทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ในระดับั ปานกลาง เพราะข้อ้ จำ�ำ กัดั ด้า้ นอุปุ ทาน ไม่่ว่่าจะเป็็นจำำ�นวนนัักวิจิ ััย หรือื จำ�ำ นวน agri-tech startups สาเหตุุที่่�มีี 70 ผู้�บริิหารบริิษััท RICULT เคยร่่วมมืือกัับธกส.ในโครงการประกัันผลผลิิตข้้าวโพด โดยสามารถพยากรณ์์ฝน และให้้คำำ�แนะนำ�ำ เรื่่�องวัันที่่�เหมาะสมที่่�สุุดในการปลููกข้้าวโพด และปรากฏว่่าเกษตรกรที่่�ทำำ�ตามคำ�ำ แนะนำ�ำ ของบริิษััท ได้ผ้ ลผลิติ ข้า้ วโพดสูงู กว่า่ เกษตรกรที่่ต� ัดั สินิ ใจจากประสบการณ์ข์ องตน แต่ใ่ นปีตี ่อ่ มาผู้�บริหิ ารบริษิ ัทั วางแผนจะคิดิ ค่่าบริิการจากเกษตรกร จึึงเข้้าไปสอบถามเกษตรกรว่่ายิินดีีจ่่ายเงิินค่่าบริิการดัังกล่่าวหรืือไม่่ ปรากฏว่่าเกษตรกร ส่่วนใหญ่ไ่ ม่ย่ ินิ ดีจี ่่ายเงินิ ค่า่ บริิการ

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) จำำ�นวนนัักวิจิ ััย/อาจารย์์ที่่�ทำ�ำ งานด้้านนี้้�ค่่อนข้้างน้้อย ส่่วนหนึ่่�งเพราะข้้อจำำ�กััด 81 ด้้านงบประมาณการวิจิ ััย และแรงจููงใจ เนื่�่องจากโครงการวิจิ ััยเชิิงปฏิิบััติิที่่� ทำ�ำ งานในฟาร์์มของเกษตรกรต้อ้ งได้ร้ ัับความร่่วมมืือจากเกษตรกร และใช้เ้ วลา ทดลองนานในฟาร์์มกว่่าการทำำ�วิจิ ััยเชิิงทฤษฎีีหรือื ในห้้องทดลองที่่�สามารถ ตีีพิมิ พ์์ได้้เร็็วกว่า่ Agri-tech startups : ในต่า่ งประเทศโดยเฉพาะอย่า่ งยิ่่ง� สหรััฐอเมริกิ า และอิสิ ราเอล agri-tech startups ส่ว่ นใหญ่ม่ ักั จะเป็็นผู้้�คิดิ ค้น้ นวัตั กรรมเพื่อ�่ เป้้าหมายการเพิ่่�มมููลค่า่ ของบริษิ ััท เช่น่ Plenty Inc. ที่่ล� งทุุนในธุุรกิิจการทำำ� ฟาร์์มปลูกู พืืชในร่่มที่่เ� มืืองซานฟรานซิสิ โก บริษิ ัทั Memphis Meat ผู้้�บุกุ เบิกิ เทคโนโลยีีการปลููกเนื้้�อสััตว์์เชิิงพาณิิชย์์จากรััฐแคลิิฟอร์์เนีีย บริษิ ััท Aero Farms ผู้้�ทำำ�ธุุรกิิจฟาร์์มปลููกผัักในร่่มด้้วยเทคโนโลยีีแอโรโพนิิกส์์ที่่�ประหยััด การลงทุุนโครงสร้้างฟาร์์ม บริษิ ััทสตาร์์ทอััพ เหล่่านี้้� มัักต้้องพึ่่�งเงิินทุุนจาก นักั ลงทุุน (ทั้้ง� venture capital และ crowd funding) เช่น่ SoftBank บริษิ ััทยัักษ์์ใหญ่่ด้้านเทคโนโลยีีที่่�ลงทุุนในบริษิ ััท Plenty Inc. ขณะที่่� Bill Gates, Richard Branson, Kimbal Musk และ บริษิ ัทั Tyson Food ร่่วม ลงทุนุ ในบริษิ ัทั Memphis Meat เป็็นต้น้ สำำ�หรัับในประเทศไทย สตาร์์ทอััพเกืือบทั้้�งหมด (หรือื ทั้้�งหมด) เป็็น บริษิ ัทั ที่่น� ำำ�เทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั และความรู้้�ด้า้ นเทคโนโลยีกี ารผลิติ /การจัดั การฟาร์์ม และการตลาดที่่�มีีอยู่่�แล้ว้ มาให้บ้ ริกิ ารแก่่กลุ่่�มเกษตรกร ซุปุ เปอร์์มาร์์เก็็ต และ ผู้้�บริโิ ภค ตััวอย่่างเช่่น ListenField ให้้บริกิ ารเทคโนโลยีีการเกษตรสมััยใหม่่ ด้้านต่่างๆ เช่่น การใช้้แบบจำำ�ลองพืืช การพยากรณ์์ผลผลิิต การใช้้ภาพถ่่าย ดาวเทีียมและโดรนติิดตามภาวะการเติิบโตของพืืช ฯลฯ RICULT ให้้บริกิ าร พยากรณ์์อากาศและคำ�ำ แนะนำ�ำ วัันปลููกพืืชที่่�เหมาะสม Farmto ให้้บริกิ าร จำ�ำ หน่า่ ยผลผลิติ แก่เ่ กษตรกร รวมทั้้ง� บริกิ ารให้ผ้ ู้้�บริโิ ภคร่่วมลงทุนุ กับั เกษตรกร โดยจ่า่ ยเงินิ จองซื้้อ� ผลผลิติ ล่ว่ งหน้า้ 50% และสามารถติดิ ตามสภาวะการเติบิ โต ของผลผลิิตในฟาร์์มผ่่านแอปพลิิเคชัันได้้ โดยบริษิ ััทคิิดค่่าบริกิ ารร้้อยละ 20 ส่ว่ น Farmbook ให้บ้ ริกิ าร ERP แก่ซ่ ุปุ เปอร์์มาร์์เก็ต็ โดยการวางระบบตรวจสอบ ย้้อนกลัับและการผลิิตที่่�ปลอดภััยให้้กลุ่่�มเกษตรกร ในระยะหลัังบริษิ ััทเริ่่�มให้้ บริกิ ารนำ�ำ สินิ ค้า้ คุณุ ภาพสูงู จากกลุ่่�มเกษตรกร (เช่น่ หมู ู ผักั ผลไม้)้ มาจำ�ำ หน่า่ ย ให้้ผู้้�บริโิ ภคตามหมู่่�บ้้านจััดสรรของผู้้�มีีรายได้้สููงบางแห่่ง นอกจากนี้้�ก็็เริ่่�มมีี สตาร์์ทอััพใหม่่ๆ ที่่�เริ่่�มนำ�ำ ผลผลิิตของกลุ่่�มเกษตรกรส่่งให้้ผู้้�บริโิ ภคต่่างชาติ ิ รวมทั้้ง� จัดั บริกิ ารรถพุ่่�มพวงนำ�ำ สินิ ค้า้ เกษตรไปจำ�ำ หน่า่ ยยังั คอนโดมิเิ นียี มบางแห่ง่ ที่่�มีีชาวต่่างชาติอิ าศััยอยู่่� เป็็นต้้น

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) สตาร์์ทอััพด้้านเทคโนโลยีีการเกษตรมีีจำำ�นวนไม่่น้้อย การศึึกษาของ สถาบัันวิจิ ััยเศรษฐกิิจป๋๋วย ในปีี 2562 พบว่่ามีีสตาร์์ทอััพจำำ�นวน 61 ราย (ลััทธพร และคณะ 2562) จากการสััมภาษณ์์ผู้้�เกี่่�ยวข้้องพบว่า่ ในปััจจุุบัันอาจ มีสี ตาร์์ทอัพั ด้า้ นเทคโนโลยีกี ารเกษตรทั้้ง� ที่่ก� ำำ�ลังั ทำ�ำ ธุรุ กิจิ หรือื เคยเข้า้ มาทำ�ำ ธุรุ กิจิ 82 รวมกว่า่ 100 ราย อย่่างไรก็็ตามในข้้อเท็็จจริงิ จำำ�นวนสตาร์์ทอััพเทคโนโลยีีการเกษตรที่่� ประสบความสำ�ำ เร็็จทางธุรุ กิจิ หรือื มีมี ูลู ค่า่ ธุรุ กิจิ สูงู พอที่่จ� ะอยู่่�รอดได้ ้ น่า่ จะยังั มีี จำ�ำ นวนค่่อนข้้างน้้อย71 สาเหตุุสำำ�คััญ เพราะเกษตรกรส่่วนใหญ่่ยัังมีีความ ต้อ้ งการใช้บ้ ริกิ ารเทคโนโลยีสี มัยั ใหม่่ (และยินิ ดีจี ่า่ ยเงินิ ค่า่ บริกิ าร) อยู่่�ในระดับั ต่ำ�ำ� ดัังที่่�กล่่าวแล้้วข้้างต้้น สตาร์์ทอััพส่่วนใหญ่่จึึงมีีลููกค้้าต่ำ��ำ กว่่า 1-2 แสนคน นอกจากนั้้น� ยังั มีสี าเหตุทุ ี่่เ� กิดิ จากข้อ้ จำ�ำ กัดั ด้า้ นอุปุ ทานของสตาร์์ทอัพั ดังั นี้้� (ก) ลััทธพร และคณะ (2562) ทำำ�การประเมิิน platforms ของสตาร์์ทอััพ เทคโนโลยีีการเกษตร 61 รายและ (ข) เหตุุผลอีีกประการหนึ่่�งที่่�ไทยยัังไม่่มีี แอปเกษตรที่่�แพร่่หลายอาจเป็็นเพราะไทยไม่่ได้้รัับความช่่วยเหลืือทางวิชิ าการ จากองค์ก์ รระหว่า่ งประเทศ/รััฐบาลประเทศพัฒั นา เนื่อ�่ งจากไทยไม่ใ่ ช่ป่ ระเทศ ยากจน ขณะที่่ป� ระเทศยากจนได้ร้ ัับความช่ว่ ยเหลืือทางวิชิ าการ ทำ�ำ ให้เ้ กษตรกร ของเขาสามารถเข้้าถึึงแอปการเกษตรโดยเสีียค่่าบริกิ ารต่ำ��ำ หรือื ใช้้ฟรีี เช่่น Africa มีี การใช้้ App ราคาวัสั ดุเุ กษตร/ราคาสินิ ค้้าอย่า่ งแพร่่หลาย (เพราะ การคมนาคมไม่ด่ ีี) ขณะเดียี วกันั บริษิ ัทั สตาร์์ทอััพ จาก Silicon Valley ก็ไ็ ม่่ สนใจมาลงทุุนในไทย เพราะตลาดไทยเล็็กเกิินไป (เทีียบกัับจีีน/อิินเดีียที่่�มีี สตาร์์ทอัพั เกิดิ เป็็นดอกเห็ด็ ) (ค) เหตุผุ ลอีกี ข้อ้ คืือ ต้น้ ทุนุ คงที่่ใ� นการให้บ้ ริกิ าร เทคโนโลยีีค่่อนข้้างสููง เพราะผู้้�ประกอบการด้้าน agri-tech startups ต้้อง ลงทุุนสููงมาก (เช่่น ซื้้�อข้้อมููลภาพถ่่ายดาวเทีียม) นอกจากนั้้�นการรัับ-ส่่ง สััญญาณข้้อมููลต่่างๆ จากดาวเทีียม หรือื จากเซนเซอร์์ไปยัังคอมพิิวเตอร์์ยัังมีี ต้้นทุุนค่่าอินิ เทอร์์เน็ต็ ค่่อนข้้างแพง72 (ง) นอกจากนั้้น� จำำ�นวนคนไทยที่่�ชำ�ำ นาญ ด้า้ น AI, Blockchain data analyst มีนี ้อ้ ยมาก ทำ�ำ ให้เ้ งินิ เดืือนค่า่ จ้า้ งสูงู มาก บริษิ ััทที่่�มีีความสามารถพยากรณ์์วัันปลููกที่่�เหมาะสมที่่�สุุด (โดยใช้้ข้้อมููล ภูมู ิิอากาศและ crop model) แบบ RICULT ยังั มีีจำ�ำ นวนจำำ�กัดั 71 น่า่ เสีียดายว่า่ ยังั ไม่ม่ ีกี ารรวบรวมสถิติ ิกิ ารเกิดิ และการตายของสตาร์ท์ อัพั สำ�ำ นักั งานนวัตั กรรมแห่ง่ ชาติิ รายงาน ว่่า startups ทุุกประเภท 317 บริิษััทในรายงานประจำ�ำ ปีี 2562 แต่่ไม่่มีีสถิิติิจำำ�นวน startups ในด้้านเทคโนโลยีี การเกษตร 72 ในสหรัฐั อเมริกิ า บริษิ ััท Dancing Crow (ที่่�เป็น็ agri-tech firm) หัันมาใช้ส้ ัญั ญาณวิิทยุุราคาถููกแทน

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) 4.4 Ecosystem73 ยัังเป็็ นอุุปสรรคสำำ �คััญต่่อการพััฒนา Agri- 83 tech Start-ups แม้้ว่่าจะมีีหน่่วยงานรััฐที่่�พยายามส่่งเสริมิ agri-tech startups และ พััฒนา ecosystem ด้้านนี้้� แต่่ผู้้�เขีียนคาดว่่า ecosystem ของไทยยัังมี ี จุุดอ่อ่ นอย่่างน้้อย 5 ด้้าน ดัังนี้้� (ก) Infrastructure ยังั ไม่่เพียี งพอ เช่น่ จำำ�นวนสถานีตี รวจอากาศยััง ไม่่เพียี งพอ เป็็นต้้น (ข) รััฐยังั หวงข้อ้ มูลู ยังั ผลให้ข้ ้อ้ มูลู ที่่ม� ีอี ยู่่�มีคี ุณุ ภาพต่ำำ�� ข้อ้ มูลู ของรััฐที่่� ควรเปิิดเผยต่่อสาธารณะ เช่่น ข้้อมููลการสำ�ำ รวจ farmer socioeconomic, crop-cutting การจดทะเบีียนเกษตรกร ภาพถ่่ายดาวเทีียม (ค) ในหลาย กรณีหี น่ว่ ยงานรััฐกำ�ำ หนดให้ภ้ าคเอกชนส่ง่ ข้อ้ มูลู ต่า่ งๆให้ร้ ััฐ เช่น่ stock สินิ ค้า้ เกษตร กำำ�ลัังการผลิิตสิินค้้า แต่่กลัับไม่่เคยนำ�ำ ข้้อมููลเหล่่านั้้�นมาวิเิ คราะห์์และ เผยแพร่่ (ง) ยิ่่ง� กว่า่ นั้้�นข้้อมููลที่่เ� คยจัดั เก็็บและเผยแพร่่บางอย่่างยังั มีีจุุดอ่่อนที่่� ต้อ้ งมีกี ารปรับั ปรุุงแก้ไ้ ข เช่น่ ข้อ้ มูลู ราคาข้า้ วของสมาคมโรงสีขี ้า้ ว และกรมการค้า้ ภายใน ราคาข้้าวที่่ฟ� าร์์มของสำ�ำ นัักงานเศรษฐกิิจการเกษตรจะเป็็นข้อ้ มููลเพียี ง ระดับั จังั หวัดั บางจังั หวัดั เรายังั ไม่ม่ ีกี ารจัดั เก็บ็ และปรัับปรุุงคุณุ ภาพให้ม้ ีขี ้อ้ มูลู ราคาพืืชผลในระดับั อำ�ำ เภอ หรือื ตำำ�บลที่่เ� ป็็นแหล่ง่ เพาะปลูกู สำำ�คัญั ของประเทศ และ (จ) ข้อ้ จำ�ำ กัดั ด้า้ นจำ�ำ นวนบุคุ คลากรด้า้ น data science, AI ฯลฯ รวมทั้้ง� นัักวิจิ ััยและอาจารย์์ที่่�ทำำ�วิจิ ััยด้้านการเกษตรมีีจำำ�นวนน้้อย และระบบแรงจููงใจ ก็็ไม่่เพีียงพอที่่�จะดึึงดููดคนรุ่�นใหม่่ โดยเฉพาะการวิจิ ััยที่่�ต้้องทดลองในฟาร์์ม ร่่วมกัับเกษตรกร โดยสรุุป รััฐยังั ลงทุนุ ด้า้ นข้อ้ มูลู น้อ้ ย และหวงข้อ้ มูลู แต่ก่ ็ม็ ีหี น่ว่ ยงานรััฐ ที่่เ� ริ่่�มมีนี โยบาย open data เช่น่ กฟผ./กฟน. ยอมให้ข้ ้อ้ มูลู รายโรงงาน ทำำ�ให้้ เริ่่�มรู้้�กำ�ำ ลังั การผลิติ แท้จ้ ริงิ ของโรงสีี และโรงงานแปรรููป 4.5 ระบบวิิ จัั ย/ส่่ งเสริิ มการใช้้ เทคโนโลยีี ของรัั ฐอ่่ อนแอลงมาก ทำ�ำ ให้้ความรู้�และเทคโนโลยีีเพื่่�อเพิ่่�มผลผลิิตลดต้้นทุุนและแก้้ไขปััญหา ของเกษตรกร ก้า้ วหน้า้ ไม่ท่ ันั กับั ความต้อ้ งการของเกษตรกร สาเหตุสุ ำำ�คัญั คืือ รััฐ ลงทุนุ ด้า้ นวิจิ ัยั เกษตรน้อ้ ยมากเทียี บกับั ในอดีตี (รููป 4.10) และระบบวิจิ ัยั / ส่ง่ เสริมิ ของภาครััฐอ่่อนแอลง 73 เราจะกล่่าวถึึงนิยิ ามของ agri-tech ecosystem ในตอนที่่� 5.2 ข้้างล่า่ ง

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ขณะเดีียวกััน หน่่วยงานวิจิ ััยเกษตรของรััฐกลัับสนใจเรื่่�องอำ�ำ นาจการ กำำ�กัับควบคุุม และการส่่งเสริมิ มากกว่่าการวิจิ ััย เช่่น กระบวนการอนุุมััติิพัันธุ์� พืืชใหม่ๆ่ ยุ่่�งยากและใช้เ้ วลานาน สาเหตุอุ ื่น�่ ที่่ท� ำ�ำ ให้ร้ ะบบวิจิ ัยั /ส่ง่ เสริมิ การเกษตร ของรััฐอ่่อนแอ มีีดัังนี้้� (ก) นัักวิจิ ััยภาครััฐขาดแรงจููงใจ (ต่่างจากจีีนที่่�แบ่่ง 84 ผลประโยชน์จ์ ากนวัตั กรรมให้น้ ักั วิจิ ัยั ) นักั วิจิ ัยั มหาวิทิ ยาลัยั สนใจตีพี ิมิ พ์ม์ ากกว่า่ การพััฒนาเทคโนโลยีีสำำ�หรัับเกษตรกร (ข) ปััญหาการขาดแคลนนัักวิจิ ััย การเกษตรโดยเฉพาะด้้าน breeding74 เพราะนัักวิจิ ััยเกษีียณ หรือื ย้้ายไป ทำำ�งานบริหิ ารที่่�เติิบโตก้้าวหน้้าเร็็วกว่่า หรือื ไปอยู่่�เอกชน (ค) ระบบส่่งเสริมิ การเกษตรล้้าสมััย เน้้นการแจกปััจจััยผลิิตและฝึึกอบรม โดยนัับแต่่ผลผลิิต (output) เช่่น จำำ�นวนผู้้�เข้้าอบรม/สำำ�เร็็จการอบรมแต่่ไม่่มีีการวัดั ผลลััพธ์์ของ การอบรม (เช่น่ ต้น้ ทุนุ และกำ�ำ ไรก่อ่ นและหลังั การอบรม) (ง) นักั ส่ง่ เสริมิ ของรััฐ ไม่่มีีความรู้�เท่่ากัับภาคเอกชน NGO และอาจารย์์มหาวิทิ ยาลััย (จ) สำ�ำ นัักงาน นวััตกรรมแห่่งชาติิ ประกวดสตาร์์ทอััพแต่่ไม่่มีีการต่่อยอดให้้เป็็นประโยชน์์ต่่อ เกษตรกร (ฉ) หน่่วยราชการ (โดยเฉพาะกระทรวงเกษตร) ทำ�ำ แอปพลิิเคชััน จำ�ำ นวนมาก (กว่่า 50 แอปพลิิเคชััน) แต่่เกษตรกรมิิได้้นำำ�ไปใช้้ประโยชน์ ์ แอปพลิเิ คชัันส่ว่ นใหญ่่จึึงเหมืือนเป็็นแอปไว้เ้ อาใจ “นัักการเมืือง” และ (ช) นอกจากนั้้น� นัักการเมืืองนิิยมใช้้ “การอุุดหนุุน” แก้ป้ ััญหาระยะสั้้น� เช่น่ งบอุุดหนุุนข้า้ วปีี 2561 สููงกว่า่ งบกระทรวงเกษตร เงิินอุดุ หนุนุ ดัังกล่่าว เป็น็ การทำำ�ลายแรงจูงู ใจของเกษตรกรในการปรัับตัวั และหาทางปรัับปรุุง/เพิ่่ม� ผลผลิติ ด้้วยเทคโนโลยีีใหม่่ๆ 74 ในด้้านการปรับั ปรุงุ พันั ธุ์์�พืืช จำ�ำ นวนนัักปรับั ปรุุงพันั ธุ์์�พืืช (plant breeders) ทั้้�ง conventional & molecular plant breeders ก็ม็ ีจี ำำ�นวนน้อ้ ยมาก นับั นิ้้ว� มือื ได้้ นักั ปรับั ปรุงุ พันั ธุ์์�พืชื แบบดั้้ง� เดิมิ เริ่ม� เกษีียณ หรืือเกษีียณไปแล้ว้ และไม่่มีีคนรุ่่�นใหม่่มาแทน ขณะนี้้�นัักปรัับปรุุงพัันธุ์์�พืืชแบบใหม่่ก็็มีีจำ�ำ นวนจำ�ำ กััด และบางคนไม่่นิิยมทำำ�งานใน ภาคสนามเหมือื นนักั ปรับั ปรุงุ พันั ธุ์์�พืชื ดั้้ง� เดิมิ สาเหตุทุ ี่่ไ� ทยกำ�ำ ลังั ขาดแคลนนักั ปรับั ปรุงุ พันั ธุ์์�พืชื รุ่่�นใหม่เ่ พราะปัญั หา แรงจููงใจ สำ�ำ หรับั นัักวิิจัยั และงบประมาณวิจิ ัยั ที่่�ผัันผวนมาก

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รููปที่่� 4.10 งบปรูะมีาณวิจัยต่อผลิตภััณฑ์์มีวลรูวมีเกษตรู (Agricultural Re- search Intensity) 85 ทม�ี า: ASTI, CGIAR. 5. ทำาอย่างไรจึงจะเกิด้การตื�นตัวของเกษตรกร ในการใชี้เทคโนโลยีด้ิจิทัลการเกษตร ข้อเสนอของ ศ.ดร.เบัญจัวิรรณ ฤกษ์เกษม (2562) ค่อ การส่งเสรมิ การใช้้เทคโนโลยีดิจัิทัลการเกษต้รควิรเน้นท�ีกลุ่มเกษต้รกรอาช้ีพื่ ซ่ึ�งมีรายได้ ครัวิเรอื นสว่ ินใหญจ่ ัากภาคเกษต้รกอ่ น เนอ่� งจัากขอ้ เสนอนมี� นี า�ำ หนกั และควิาม สำาคญั เช้งิ นโยบัายมาก เพื่ราะเกษต้รกรมอ่ อาช้พี ื่ (โดยเฉพื่าะผทู้ ปี� ลกู ไมผ้ ล/ผกั มูลค่าสูง/เล�ียงกุ้ง/ปศุสัต้วิ์) ซ่ึ�งเป็นผู้ท�ีมีควิามรู้/ประสบัการณ์สูง มักช้อบั ทดลองปลูกพื่่ช้/ใช้้เทคโนโลยีใหม่ๆ (Ammar Siamwalla 1986) เม�่อทำา สาำ เร็จั เกษต้รกรรายอน่� ๆ จัะคอ่ ยๆ ทำาต้าม75 เนอ�่ งจัากการทดลองทำาอะไรใหมๆ่ มคี วิามเสยี� งสงู ขณะทเี� กษต้รกรสว่ ินใหญเ่ ป็นผทู้ ไี� มช่ ้อบัเสยี� ง (risk averter) ควิามเข้าใจัพื่ฤต้ิกรรมของเกษต้รกรทั�งสองกลุ่มน�ีจัึงเป็นเร�อื งสาำ คัญต้่อการ ออกแบับันโยบัายสนับัสนุนให้เกษต้รกรส่วินใหญ่ท�ีไม่ช้อบัเส�ียง (และแก่ต้ัวิ) หนั มาใช้เ้ ทคโนโลยสี มยั ใหม ่ ผเู้ ขยี นจังึ ขอนำาเสนอหลกั ฐานเช้งิ ประจักั ษเ์ กยี� วิกบั ั พื่ฤต้ิกรรมของเกษต้รกรเพื่่�อสนับัสนนุ ควิามคิดของ ศ.เบัญจัวิรรณ ประเด็นที� 75 Witsanu, et al., 2019 ทดลองพีบว่าหากเกษตรักรัผ้่รัิเรัิ�มทดลองปลูกพีืชนำิดใหม่ หรั่อใช้เทคโนำโลยีใหม่ เปน็ ำผ้่มฐี านำะดี เกษตรักรัอนื� ำๆ จะไมล่ อกเล่ยนำ หรัอ่ ทาำ ตาม

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ต้้องการวิเิ คราะห์์ คืือ ปััจจััยอะไรที่่�ทำำ�ให้้ครััวเรือื นเกษตรกรบางประเภทมีี รายได้้ส่่วนใหญ่่จากภาคเกษตร76 ขณะที่่�ครััวเรือื นเกษตรกรส่่วนใหญ่่กลัับมีี รายได้จ้ ากภาคเกษตรน้อ้ ย หลังั จากนั้้น� จะเสนอแนวคิดิ และนโยบายการส่ง่ เสริมิ และสนัับสนุุนให้้เกษตรกรส่่วนใหญ่่เกิิดการตื่่�นตััวและมีีแรงจููงใจในการใช้้ 86 เทคโนโลยีีดิจิ ิทิ ัลั การเกษตร 5.1 พฤติิกรรมของเกษตรกร: ทำำ�ไมเกษตรกรบางกลุ่่�มมีีรายได้้ ส่่วนใหญ่่จากนอกภาคเกษตร แต่่บางคนมีีรายได้้ส่่วนใหญ่่ จากภาคเกษตร หลัักฐานสำ�ำ คัญั คืือ ในปััจจุุบันั ครััวเรือื นเกษตรกรส่่วนใหญ่7่ 7 มีีรายได้้ จากภาคเกษตรน้้อยมากและสััดส่่วนรายได้้จากภาคเกษตรในรายได้้ครััวเรือื นมีี แนวโน้ม้ ลดลงอย่า่ งชัดั เจน คืือ ลดจากร้้อยละ 48.45 ในปีี 2545 เหลืือร้้อยละ 23.6 ในปีี 2560 ครััวเรือื นเกษตรกรที่่ม� ีอี ายุมุ ากมีสี ัดั ส่ว่ นรายได้จ้ ากภาคเกษตร มากกว่า่ ครััวเรือื นที่่ม� ีอี ายุนุ ้อ้ ย (รููปที่่� 5.1-ก) สาเหตุเุ กิดิ จากเกษตรกรส่ว่ นใหญ่่ ส่ง่ สมาชิกิ (รวมทั้้ง� ตัวั หัวั หน้า้ ครััวเรือื น) ออกไปทำ�ำ งานนอกภาคเกษตรที่่ใ� ห้ร้ ายได้้ สูงู กว่า่ การทำำ�เกษตร ยิ่่ง� กว่า่ นั้้น� ครััวเรือื นเกษตรกรมีปี ััญหาขาดแคลนแรงงาน ครััวเรือื นเพราะลูกู หลานไม่ท่ ำ�ำ เกษตร ดังั นั้้น� เกษตรกรส่ว่ นใหญ่จ่ ึงึ เลืือกปลูกู พืืช ที่่�ไม่่ต้อ้ งใช้้แรงงานในการดูแู ลไร่่นา เช่่น ข้้าว มัันสำ�ำ ปะหลังั อ้้อยหรือื พืืช/สััตว์์ ที่่�สามารถจ้า้ งคนดูแู ลรัับผิดิ ชอบโดยแบ่่งผลผลิติ ตอนเก็็บเกี่่�ยว เช่น่ ยางพารา การเลี้้�ยงกุ้้�ง และปลา เป็็นต้น้ นี่่�คืือเหตุุผลที่่�เกษตรกรซึ่่�งทำำ�นามีีสััดส่ว่ นรายได้้ จากเกษตรต่ำ��ำ กว่่าเกษตรกรที่่�ปลููกพืืชอื่�่นๆ (รููปที่่� 5.1-ข) เกษตรกรบางเวลา เหล่า่ นั้้น� จึงึ ไม่น่ ่า่ จะมีแี รงจูงู ใจในการลงทุนุ ด้า้ นเทคโนโลยีใี หม่ๆ่ 78 ยิ่่�งเกษตรกร ส่่วนใหญ่่มีีอายุุมากขึ้้�น (ปััจจุุบัันเฉลี่่�ยเกืือบ 60 ปีี) ก็็ยิ่่�งไม่่ต้้องการลงทุุน เพิ่่�มเติิม เพราะต้อ้ งนำำ�เงิินออมและทรััพย์ส์ ิินไปใช้จ้ ่า่ ยในยามชรา 76 ข้อ้ สมมุตุ ิเิ บื้้อ� งหลังั สมการรายได้จ้ ากภาคเกษตร คือื ครัวั เรืือนที่่ม� ีสี ัดั ส่ว่ นรายได้จ้ ากภาคเกษตรสูงู คือื ครัวั เรืือน เกษตรกรมือื อาชีพี 77 ครัวั เรืือนเกษตร หมายถึงึ ครัวั เรืือนที่่ม� ีที ี่่ด� ินิ เกษตร และมีกี ิจิ กรรมด้า้ นการเกษตร ส่ว่ นนิยิ ามของสำำ�นักั งานสถิติ ิิ แห่ง่ ชาติิ หมายถึงึ ครัวั เรืือนที่่ม� ีรี ายได้ส้ ่ว่ นใหญ่่จากภาคเกษตร 78 ยกเว้้นเกษตรกรซึ่่ง� ปลูกู พืืชมููลค่่าสููง เช่น่ ผักั เมลอน ผลไม้้ กล้ว้ ยไม้้ ดอกไม้้ เป็น็ ต้้น

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รููปที่�่ 5.1-ก ส่ัดัส่ว่ นรูายไดั้เกษตรูของครูวั เรู่อนเกษตรู 87 หมายเหตุ: ป2ี 549-ปจั จบุ นั ำ นำยิ ามใหน้ ำบั ครัวั เรัอ่ นำทีม� ีรัายได้เกษตรัเป็นำครััวเรั่อนำเกษตรั ท�ีมา : สาำ นำักงานำสถติ ิแห่งชาติ การัสำารัวจรัายได้รัายจา่ ยครััวเรั่อนำ 2560 รูปู ที่�่ 5.1-ข ส่ดั ัส่ว่ นรูายไดัเ้ กษตรูของครูวั เรู่อนชาวนา VS เกษตรูอ้�นๆ ทีม� า : สำานำกั งานำสถติ แิ ห่งชาติ การัสำารัวจรัายได้รัายจา่ ยครัวั เรั่อนำ 2549-2560

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ส่่วนเกษตรกรอาชีีพจะเป็็นผู้้�ที่่�มีีรายได้้ครััวเรือื นส่่วนใหญ่่จากการทำำ� เกษตร (คืือ เกินิ กว่า่ ร้้อยละ 60)79 รููปที่่� 5.1-ก แสดงว่า่ กลุ่่�มเกษตรกรที่่ม� ีรี ายได้ ้ จากเกษตรเกิินร้้อยละ 60 ส่่วนใหญ่่มีีอายุุในช่่วง 45-49 รองลงมาคืือ กลุ่่�ม อายุุ 60 ปีีขึ้้น� ไป และกลุ่่�มอายุุ 30-44 ตามลำ�ำ ดับั เกษตรกรเหล่า่ นี้้ค� ืือ ผู้้�ที่่�ใช้้ 88 เวลาส่ว่ นใหญ่ใ่ นไร่่นา ผลการวิเิ คราะห์์ด้้วยสมการถดถอยพบว่่าเกษตรกรที่่�มีีรายได้้จาก ภาคเกษตรในสััดส่่วนสููงเลืือกปลููกผลไม้้ ทำำ�ประมง ปลููกผัักและดอกไม้้ และ ทำำ�ปศุุสััตว์์ (เทียี บกับั เกษตรกรที่่ป� ลูกู พืืชไร่่) ส่ว่ นชาวนาจะมีสี ัดั ส่ว่ นรายได้จ้ าก เกษตรต่ำ��ำ กว่า่ ชาวไร่่ นอกจากนั้้น� เกษตรกรที่่ม� ีรี ายได้จ้ ากเกษตรในสัดั ส่ว่ นสูงู จะ มีสี มาชิกิ ครััวเรือื นช่ว่ ยงานเกษตร (หากมีสี มาชิกิ ไปทำ�ำ งานนอกเกษตร สัดั ส่ว่ น รายได้้จากเกษตรจะลดลง) มีที ี่่�ดิินทำำ�กินิ มาก และเป็็นผู้้�เช่่าที่่ด� ินิ บางส่่วน และ เกษตรกรในภาคกลางจะมีสี ัดั ส่ว่ นรายได้จ้ ากเกษตรสูงู กว่า่ เกษตรกรในภาคอื่น่� ๆ (รููปที่่� 5.2) การวิเิ คราะห์์เรื่่�องผลกระทบของการศึึกษาของหััวหน้้าครััวเรือื นและ สมาชิิก เพราะแม้้ว่่าผู้้�มีีการศึึกษาต่ำ�ำ� (กลุ่่�มที่่� 2) มีีสััดส่่วนรายได้้จากเกษตร ลดลง (ซึ่่ง� ไม่น่ ่า่ แปลกใจ) แต่ก่ ลุ่่�มผู้้�มีกี ารศึกึ ษาสูงู (กลุ่่�มที่่� 4) มีรี ายได้จ้ ากภาค เกษตรมากขึ้้�น ส่่วนกลุ่่�มที่่�มีีการศึึกษาสููงสุุด (กลุ่่�มที่่� 5) กลัับมีีสััดส่่วนรายได้้ จากเกษตรลดลงเล็็กน้้อย (รููปที่่� 5.3) นอกจากนั้้�นการศึึกษาในระบบอาจไม่่ สำ�ำ คััญต่่อการเพิ่่�มผลผลิิตภาพการเกษตรเท่่ากัับประสบการณ์์และความรู้้�จาก การลงมืือทำ�ำ เกษตร (tacit knowledge) นอกจากปััจจััยต่่างๆ ข้้างต้้นแล้้ว สาเหตุุอีีกประการหนึ่่�งที่่�เกษตรกร อาชีพี มีรี ายได้จ้ ากภาคเกษตร ในสัดั ส่ว่ นที่่ส� ูงู กว่า่ เกษตรกรทั่่ว� ไป คืือ เกษตรกร อาชีพี (โดยเฉพาะเกษตรกรกลุ่่�มหััวก้า้ วหน้้า) มัักจะเป็็นผู้้�ที่่เ� ริ่่�มทดลองปลูกู พืืช ใหม่่ๆ (รวมทั้้�งทดลองใช้้เทคโนโลยีีและเทคนิิคใหม่่ๆ (pioneer farmers) เมื่อ่� ประสบความสำำ�เร็็จ เกษตรกรส่ว่ นใหญ่ใ่ นหมู่่�บ้า้ น (ซึ่่ง� ไม่่ชอบเสี่่�ยง หรือื ที่่� นัักเศรษฐศาสตร์์เรียี กว่่ากลุ่่�ม risk averter) จึึงค่่อยเลีียนแบบ งานศึึกษา ของอัมั มาร สยามวาลาเคยตั้้ง� ข้อ้ สังั เกตนี้้ไ� ว้้ (Siamwalla 1986) อย่า่ งไรก็ต็ าม การศึึกษาล่่าสุุดพบว่่าหากเกษตรกร ซึ่่�งทดลองปลููกพืืชชนิิดใหม่่ หรือื วิธิ ีีผลิิต แบบใหม่่ เป็็นเกษตรกรที่่�มีีฐานะดีี เกษตรกรส่่วนใหญ่่จะไม่่กล้้าทำำ�ตาม เพราะทราบว่า่ ตนไม่ม่ ีที รััพยากรเพียี บพร้้อมเหมืือนเกษตรกรที่่ม� ีฐี านะ (Witsanu et al. 2019) 79 เกษตรกรอาชีพี จะมีที ี่่ด� ินิ ที่่ม� ีคี วามอุดุ มสมบููรณ์์ มีแี หล่ง่ น้ำ��ำ ทั้้ง� จากคลองธรรมชาติแิ ละคลองชลประทาน นอกจาก นั้้�นเกษตรกรอาชีีพที่่ท� ำ�ำ นา อ้้อย และยาง เริ่�มมีีขนาดไร่น่ าใหญ่่ขึ้�น โดยอาศัยั การเช่า่ ที่่ด� ิินบางส่ว่ นจากญาติพิ ี่่�น้อ้ ง และเพื่่�อนบ้า้ น

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ส่วินวิธิ ิีการเผยแพื่ร่ควิามรู้จัากกลุ่มเกษต้รกรหัวิก้าวิหน้าสู่เกษต้รกร 89 สว่ ินใหญเ่ ปน็ เร�อื งทต�ี ้อ้ งศกึ ษาเพื่มิ� เต้มิ ทงั� วิธิ ิกี ารเผยแพื่ร่ และการทาำ ควิามเขา้ ใจั พื่ฤต้กิ รรมของเกษต้รกรสว่ ินใหญ ่ โดยเฉพื่าะเกษต้รกรทช�ี ้ราภาพื่แลว้ ิ ยงิ� กวิา่ นน�ั ยังจัะต้้องมีการศึกษาเพื่�ิมเต้ิมวิ่าต้้นทุนการประยุกต้์ใช้้เทคโนโลยีดิจัิทัล การเกษต้รสำาหรับัเกษต้รกร ซ่ึ�งปลูกพื่่ช้เศรษฐกิจัมูลค่าต้ำา� (เช้่น ข้าวิ มนั สำาปะหลงั ยางพื่ารา) เป็นอย่างไร และมีควิามคุม้ ค่าเพื่ียงใด รููปที่่� 5.2 ส่มีการูถดัถอยความีส่ัมีพันธ์รูะหว่างส่ัดัส่่วนรูายไดั้เกษตรูของ ครูวั เรู่อนกับตวั แปรูต่าง Note: ผล regression ดังนำี� สัดสว่ นำรัายไดเ้ กษตรัต่อรัายไดค้ รัวั เรั่อนำ (Y) = 65.02 - 0.86อายุ + 0.01อายุ2 - 0.47ดชั นำกี ารัศึกึ ษาหวั หนำา้ ครัวั เรัอ่ นำ - 0.33ดชั นำกี ารัศึกึ ษารัวมของครัวั เรัอ่ นำ + 0.35ขนำาดทดี� นิ ำรัวม + 4.18สมาชกิ ทท�ี าำ เกษตรั - 4.06สมาชกิ ทที� าำ งานำนำอกเกษตรั - 8.93Dum_ภาคเหนำอื ตอนำบนำ - 5.48Dum_ภาคเหนำอื ตอนำลา่ ง - 21.23Dum_ภาคอสี านำตอนำบนำ - 20.9Dum_ภาคอสี านำตอนำลา่ ง - 11.57Dum_ภาคตะวนั ำตก - 10.35Dum_ ภาคตะวันำออก - 7.34Dum_ภาคใต้ตะวันำออก - 12.22Dum_ภาคใต้ตะวันำตก + 2.97Dum_เพีศึชาย - 0.59Dum_เชา่ ทด�ี นิ ำ100% + 4.14Dum_เชา่ บางสว่ นำ - 3.82Dum_ขา้ ว + 7.91Dum_ผกั ไมด้ อก + 20.99Dum_ ไมย้ ืนำต้นำ + 8.17Dum_ปศึุสัตว์ + 16.32Dum_ปรัะมง ดัชนำีการัศึึกษากำาหนำดให้ (1) ไม่มีและก่อนำปรัะถมศึึกษา (2) ปรัะถมศึึกษา (3) มัธยมศึึกษาตอนำต้นำ (4) มธั ยมศึึกษาตอนำปลาย (5) สงู กวา่ มัธยมศึึกษาตอนำปลาย ดชั นำกี ารัศึกึ ษารัวมของครัวั เรัอ่ นำ = Σn Xi โดยที� X= ดัชนำีการัศึึกษา 1, 2, ..5 ของสมาชิกครััวเรั่อนำที� i i=1 ตน้ ำทุนำต่อไรั่ และ Dum_เช่าทดี� ินำ 100% ไมม่ นี ำัยสาำ คัญ ที�มา : สำานำักงานำสถิตแิ หง่ ชาติ การัสำารัวจรัายไดร้ ัายจ่ายครััวเรั่อนำ 2560

นโยบายเทคโนโลยีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) รููปที่่� 5.3 ส่ัดัส่่วนครูวั เรู่อนเกษตรูแยกตามี % รูายไดัเ้ กษตรูและการูศกึ ษา 90 Note: ดัชนำกี ารัศึึกษากาำ หนำดให้ (1) ไมม่ แี ละก่อนำปรัะถมศึกึ ษา (2) ปรัะถมศึกึ ษา (3) มัธยมศึึกษาตอนำตน้ ำ (4) มธั ยมศึกึ ษาตอนำปลาย (5) สูงกว่ามัธยมศึึกษาตอนำปลาย ทม�ี า : สาำ นำักงานำสถติ แิ ห่งชาติ การัสำารัวจรัายได้รัายจ่ายครััวเรัอ่ นำ 2560 5.2 นโยบายและแนวทางสร้างความต�ืนตัวในการใชี้เทคโนโลยี ด้ิจิทัลการเกษตร เพ�ือพลิกโฉมภาคเกษตรไทย ก) กลยุที่ธุ์�หลักของนโยบ�ยพื่ลิกโฉม่ภ�คัเกษต้รัไที่ยอย่�งยั�งย่น ค่อ (ก) การพื่ฒั นาและใช้ค้ วิามรู้ดา้ นวิทิ ยาศาสต้ร์และเทคโนโลยเี พื่ิม� รายไดส้ ทุ ธิขิ อง เกษต้รกร (ท�ังการใช้้ปัจัจััยการผลิต้อย่างมีประสิทธิิภาพื่ การพื่ัฒนาพื่ันธิ์ุที�ให้ ผลผลติ ้ต้อ่ ไร่สงู และมคี ณุ สมบัตั ้ติ ้ามควิามต้อ้ งการของผบู้ ัรโิ ภค ซ่งึ� จัะช้ว่ ิยเพื่ม�ิ ขี ด ค วิ า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร แ ข่ ง ขั น ข อ ง สิ น ค้ า เ ก ษ ต้ ร ไ ท ย ) ล ด ผ ล ก ร ะ ท บั ต้่ อ ส�ิงแวิดล้อม และสามารถรับัม่อกับัผลกระทบัของการเปล�ียนแปลงภูมิอากาศ (ข) การสร้างสถาบัันใหม่ในการขับัเคล�่อนนโยบัายการส่งเสรมิ เกษต้รแบับัสี� ประสานทีอ� าศยั ศกั ยภาพื่ของเกษต้รกรม่ออาช้ีพื่ ภาครัฐ ภาคเอกช้น (รวิมท�ัง ประช้าสังคม) และมหาวิทิ ยาลยั ข) เป้�หม่�ยของนโยบ�ยสำง่ เสำรัมิ ่ก�รัใชีเ้ ที่คัโนโลยก่ �รัเกษต้รัสำม่ยั ใหม่่ คอ่ การเพื่ม�ิ ผลผลติ ้ต้อ่ ไร่ และผลผลติ ้ต้อ่ เกษต้รกร มกี ารผลติ ้และจัำาหนา่ ยสนิ คา้ เกษต้รท�ีมีมูลค่าสูง เป็นสินค้าปลอดภัย เป็นสินค้าใหม่ต้ามควิามต้้องการของ ต้ลาด และลดผลกระทบัของกิจักรรมการเกษต้รต้่อทรัพื่ยากรการเกษต้รและ ส�ิงแวิดลอ้ ม

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ค) มาตรการหลักั มีี 5 ประการ ดังั ต่่อไปนี้้� 91 (1) ปฏิริ ููประบบวิจิ ัยั เกษตรภาครััฐ ให้เ้ ป็น็ การวิจิ ัยั ที่่เ� น้น้ การสนองความ ต้้องการของตลาด เป้้าหมาย คืือ การพััฒนาเทคโนโลยีีและนวััตกรรมด้้าน การเกษตรเพื่อ่� เพิ่่ม� รายได้ข้ องเกษตรกรรายเล็ก็ /กลาง (เช่น่ การปรัับปรุุงพันั ธุ์� ใหม่่ตามความต้้องการของตลาด ลดการใช้้ปััจจััยการผลิิตและเพิ่่�มผลผลิิต ต่อ่ ไร่)่ การสร้า้ งนวัตั กรรมและเทคโนโลยีดี ้า้ นเครื่่อ� งทุ่่�นแรงการเกษตร การพัฒั นา สายพัันธุ์�ใหม่่ที่่�เหมาะสมกัับการเปลี่่�ยนแปลงภููมิิอากาศ การสร้้างแพลตฟอร์์ม การตัดั สินิ ใจด้า้ นต่า่ งๆ สำำ�หรัับเกษตรกร ฯลฯ ดังั นั้้น� จึงึ มีคี วามจำ�ำ เป็็นที่่ร� ััฐต้อ้ ง เร่่งจัดั ทำำ�แผนระยะกลางและระยะยาวการวิจิ ัยั ด้า้ นการพัฒั นาเทคโนโลยีเี กษตร สมัยั ใหม่่ และการจัดั ตั้้ง� คณะกรรมการวิจิ ัยั เกษตรแห่ง่ ชาติิ ให้เ้ ป็็นผู้้�รัับผิดิ ชอบ เรื่่�องการปฏิิรูู ประบบวิจิ ััยภาครััฐ โดยให้้มีีการร่่วมมืือกัับผู้้�มีีส่่วนได้้เสีีย คณะกรรมการวิจิ ัยั เกษตรฯ ควรประกอบด้ว้ ยผู้้�ทรงคุณุ วุฒุ ิิ 4 ฝ่า่ ย (คืือ ภาครััฐ ภาคเอกชน/ ภาคประชาสัังคม เกษตรกร และนัักวิชิ าการ) องค์์ประกอบของ คณะกรรมการฯ จะต้้องมีีผู้้�ทรงคุุณวุุฒิิในจำ�ำ นวนที่่�มากกว่่าข้้าราชการโดย ตำ�ำ แหน่ง่ หน้า้ ที่่เ� ร่่งด่ว่ นของคณะกรรมการฯ คืือ การวางเป้้าหมายและกลยุทุ ธ์์ การวิจิ ััย (ซึ่่�งอาจต้้องจ้้างให้้มีีการวิจิ ััย) วางหลัักเกณฑ์์การจััดสรรทุุนวิจิ ััย การประเมิินและติิดตามผลการวิจิ ัยั การปรัับปรุุงระบบแรงจููงใจและการเลื่อ่� น ขั้้น� เงินิ เดืือน การพัฒั นานักั วิจิ ัยั รุ่�นใหม่่ รวมทั้้ง� การวางแนวทางและหลักั เกณฑ์์ การร่่วมมืือด้้านงานวิจิ ััยกัับองค์์กรระหว่่างประเทศ และการร่่วมมืือวิจิ ััยกัับ บริษิ ัทั เอกชนทั้้ง� ในประเทศและต่่างประเทศ (2) ยกเครื่่�องระบบส่่งเสริมิ การเกษตรของภาครััฐใหม่่ เหตุุผลที่่�ต้้อง ยกเครื่่�องระบบส่่งเสริมิ เกษตรมีอี ย่า่ งน้อ้ ย 3 ประการ ประการแรก ระบบและ มาตรการการส่่งเสริมิ ในปััจจุุบัันที่่�เป็็นระบบ “one size fits all” ไม่่ได้้ผล และสููญเปล่า่ เพราะมิิได้ค้ ำ�ำ นึงึ ถึงึ ความแตกต่า่ งและความหลากหลายของพื้้น� ที่่� การเกษตร ภูมู ิอิ ากาศ ประเภท และชนิดิ พืืช วิธิ ีเี พาะปลูกู ตลอดจนพฤติกิ รรม ของเกษตรกร ประการที่่�สอง มาตรการส่่งเสริมิ และประเมิินผลยัังเน้้นการ ทำำ�งานและการประเมินิ ผลจากจำ�ำ นวนเกษตรกรที่่เ� ข้า้ อบรม และการแจกปััจจัยั การผลิิต แต่่ไม่่ประเมิินผลลััพธ์์/ต้้นทุุนภายหลัังการฝึึกอบรม จุุดอ่่อนสำำ�คััญ ประการสุดุ ท้า้ ย คืือ ข้า้ ราชการที่่ท� ำ�ำ หน้า้ ที่่ด� ้า้ นส่ง่ เสริมิ ขาดความรู้้� ความชำำ�นาญ ขณะนี้้�เกษตรกรมืืออาชีีพ บริษิ ััทธุุรกิิจการเกษตร อาจารย์์มหาวิทิ ยาลััย และ เจ้า้ หน้า้ ที่่อ� งค์ก์ รเอกชนที่่ไ� ม่แ่ สวงหากำำ�ไร (NGO) มีคี วามรู้�และเทคโนโลยีดี ีกี ว่า่ เจ้้าหน้้าที่่�รััฐ ยิ่่�งกว่่านั้้�นเจ้้าหน้้าที่่�ส่่วนใหญ่่ของกรมส่่งเสริมิ การเกษตรต้้องใช้้ เวลาส่่วนใหญ่ก่ ับั การจดทะเบีียนเกษตรกร และทำ�ำ รายงานให้้ผู้้�บังั คัับบััญชา

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) แนวทางการยกเครื่่�องระบบการส่่งเสริมิ การเกษตร ได้้แก่่ การเปลี่่�ยน บทบาทของหน่่วยงานส่่งเสริมิ ของรััฐ (ไม่่ว่่าจะเป็็นกรมส่่งเสริมิ การเกษตร กรมประมง กรมปศุุสััตว์์ กรมการข้้าว) จากการทำ�ำ หน้้าที่่�ด้้านให้้การส่่งเสริมิ โดยตรง มาเป็็นผู้้�ให้ท้ ุนุ สนับั สนุนุ แก่ก่ ลุ่่�ม/องค์์กร/บริษิ ัทั /มหาวิทิ ยาลััยที่่เ� สนอ 92 โครงการส่่งเสริมิ โดยร่่วมมืือกับั กลุ่่�มเกษตรกรในพื้้น� ที่่ต� ่่างๆ วิธิ ีนี ี้้�จะทำ�ำ ให้เ้ ราได้้ ข้้อเสนอโครงการส่่งเสริมิ การเกษตรที่่�สอดคล้้องกัับความจำ�ำ เป็็นของเกษตรกร และความต้้องการของตลาด รวมทั้้�งได้้นัักส่่งเสริมิ ที่่�มีีความรู้�ทางวิทิ ยาศาสตร์์ และเทคโนโลยีีอย่่างแท้้จริงิ หน้้าที่่�อีีกประการหนึ่่�งของหน่่วยงานราชการ คืือ การประเมินิ ผลโครงการต่า่ งๆ ข้อ้ เสนอใหม่น่ ี้้จ� ะลดปัญั หา “ผลประโยชน์์ขัดั แย้ง้ กันั ” (conflict of interests) จากการที่่เ� จ้า้ หน้า้ ที่่ร� ััฐทำำ�หน้า้ ที่่ท� ั้้ง� การเสนอโครงการ ส่ง่ เสริมิ บริหิ ารโครงการ และประเมิินผลโครงการ รููปแบบการส่่งเสริมิ แบบใหม่่นี้้� เรียี กว่่า “โครงการ 4 ประสาน” ที่่� ประกอบด้ว้ ยรััฐ ภาคเอกชน มหาวิทิ ยาลััย และเกษตรกร (3) การส่่งเสริมิ เกษตรกรอาชีีพให้้ลงทุุนและใช้้เทคโนโลยีีสมััยใหม่ ่ ดัังที่่�กล่่าวแล้้วว่่าเกษตรกรมืืออาชีีพจะเป็็นหััวหอกในการประยุุกต์์ใช้้เทคโนโลยีี ความรู้�ใหม่่ และพืืช/พัันธุ์์�พืืชชนิิดใหม่่ๆ เมื่�่อทำ�ำ สำำ�เร็็จเกษตรกรทั่่�วไปจะเริ่่�ม ลอกเลีียนแบบ ดัังนั้้�นสิ่่�งที่่�รััฐควรทำ�ำ คืือ มีีแผนงานอุุดหนุุนเกษตรกรอาชีีพที่่� ปลููกพืืช หรือื เลี้้�ยงสััตว์์ หรือื ทำำ�ประมง และประสบปััญหาด้้านการผลิิต (หรือื แม้้กระทั่่�งด้้านการตลาด) ได้้มีีโอกาสนำ�ำ ปััญหาดัังกล่่าวมาให้้นัักวิชิ าการ/ อาจารย์์มหาวิทิ ยาลััยช่ว่ ยคิิดหาวิธิ ีีแก้ป้ ััญหา แล้ว้ ทำ�ำ แปลงสาธิติ การแก้้ปััญหา ในไร่่นาของเกษตรกรอาชีีพเหล่่านั้้�น เมื่�่อประสบความสำ�ำ เร็็จจนเกษตรกร รายอื่�่นต้้องการลอกเลีียนแบบ รััฐก็็มีีทุุนสนัับสนุุนให้้สตาร์์ทอััพ นำ�ำ ความรู้� ดัังกล่่าวพััฒนาเป็็นแพลตฟอร์์ม เพื่่�อใช้้แก้้ปััญหาให้้เกษตรกรทั่่�วไป รวมทั้้�งมีี การฝึึกอบรมโดยการถ่า่ ยทอดแนวทางวิเิ คราะห์/์ แก้ป้ ัญั หาให้ก้ ับั อาจารย์ใ์ นคณะ เกษตร/คณะวิทิ ยาศาสตร์์ ของมหาวิทิ ยาลััยราชภััฏ ในแต่่ละจัังหวััด หรือื แม้้ กระทั่่ง� ฝ่า่ ยวิชิ าการของสตาร์์ทอัพั เพื่อ�่ ให้เ้ ป็น็ ผู้้�ฝึึกอบรมผู้้�นำ�ำ กลุ่่�มเกษตรกรทั่่ว� ไป อีกี ทอดหนึ่่�ง (training the trainers) ตัวั อย่า่ งของแนวทางการใช้ว้ ิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีแี ก้ป้ ััญหาเฉพาะ ให้้เกษตรกรจนประสบความสำำ�เร็็จอย่่างสููง เช่่น ผลงานของศููนย์์เทคโนโลยีี ชีวี ภาพการเกษตร มหาวิทิ ยาลัยั เกษตรศาสตร์์ อย่า่ งน้อ้ ย 2 กรณี8ี 0 ได้แ้ ก่่ การ ส่ง่ นักั วิชิ าการเข้้าไปวิเิ คราะห์ส์ าเหตุ ุ มังั คุุดที่่น� ครศรีธี รรมราชมีีปััญหายางแก้้ว และพบว่่าเกิิดจากการขาดธาตุุสัังกะสีี (ดููวิดิ ีีโอถ่่ายทอดเทคโนโลยีีเพื่่�อเพิ่่�ม 80 ตััวอย่า่ งทั้้ง� สองนี้้เ� ป็็นการบููรณาการการใช้เ้ ทคโนโลยีีเก่่า (วิเิ คราะห์์ธาตุอุ าหารในดิิน และการสังั เคราะห์์แสงของ มัังคุุด) กัับการนำำ�เทคโนโลยีีใหม่่ (digital เช่่นการใช้้ช่่องทาง online ผ่่าน social media) มาเป็็นเครื่่�องมืือการ ส่ง่ เสริมิ แทนวิธิ ีีส่ง่ เสริมิ ผ่่านช่่องทางดั้้ง� เดิิม (offline) ดังั กล่่าวแล้ว้ ข้้างต้้น

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ผลผลิิตและคุุณภาพมัังคุุดในภาคใต้้ ปีี 2561 โดย รศ.ดร.สุุนทรี ี ยิ่่�งชััชวาลย์์ 93 และ รศ.ดร.สุุมิิตรา ภู่่�วโรดม 2561 ศููนย์์เทคโนโลยีีชีีวภาพการเกษตร มก. https://m.youtube.com/playlist?list= PLP6z9- -2cLeKEXiXYL- WvXhRemvtr64DgO) รวมทั้้�งการวิเิ คราะห์์ปััญหาข้้าวหอมมะลิิ 105 ที่่�จัังหวััดร้้อยเอ็็ดมีีผลผลิิตต่ำ�ำ� (440 กก./ไร่่) และพบว่่าดิินขาดโปแทสเซีียม จึงึ แนะนำ�ำ ให้เ้ กษตรกรเปลี่่ย� นสูตู รปุ๋๋ย� ทำ�ำ ให้ผ้ ลผลิติ ต่อ่ ไร่่เพิ่่ม� ขึ้้น� เป็น็ 600 กก./ไร่่ และมีีโอกาสเพิ่่�มขึ้้�นถึึง 700 ก.ก./ไร่่ (ดูู สุุมิิตรา ภู่่�วโรดม 2563 http:// youtu.be/qDbxyBaf_1k; http://youtu.be/UyxksvdhTyg; http:// youtu.be /kO-h7gUZR2E) รวมทั้้�งกรณีีที่่อ� าจารย์์จากมหาวิทิ ยาลัยั มหิิดล ช่่วยเกษตรกรชาวสวนลำำ�ไยที่่�สมุุทรสาครวิเิ คราะห์์สาเหตุุที่่�ลำำ�ไยไม่่ออกดอก โดยการพััฒนาเซนเซอร์์ตรวจความร้้อนในสวนลำำ�ไยแบบ real time และหา วิธิ ีแี ก้้ปััญหาได้ส้ ำ�ำ เร็็จ น อ ก จ า ก ก า ร มีี โ ป ร แ ก ร ม อุุ ด ห นุุ น ก า ร แ ก้้ ปัั ญ ห า ใ ห้้ เ ก ษ ต ร ก ร แ ล้้ ว หน่ว่ ยราชการสามารถนำำ�ความรู้้�จากเกษตรกรอาชีพี ที่่ใ� ช้ใ้ นการแก้ป้ ััญหาต่า่ งๆ มาประมวล แล้้วพััฒนาเป็็นการฝึึกอบรมแบบ online หรือื เป็็น platform โดยให้เ้ อกชน/มหาวิทิ ยาลัยั เป็็นผู้้�พัฒั นาโปรแกรม แต่ก่ ารประเมินิ ผลจะต้อ้ งวัดั จากความสำ�ำ เร็็จในการแก้ป้ ัญั หาให้เ้ กษตรกร เช่น่ ผลกระทบต่อ่ ต้น้ ทุนุ การผลิติ และผลผลิิตต่่อไร่่ นอกจากนั้้�นรััฐควรมีีนโยบายเปิิดเผยข้้อมููลต่่างๆ ของหน่่วยราชการให้้ แก่น่ ักั วิจิ ัยั และ agritech startups ที่่เ� ข้า้ ร่่วมโครงการส่ง่ เสริมิ หรือื โครงการ วิจิ ััยของรััฐ เช่่น ข้้อมููลจากดาวเทีียม การพยากรณ์์อากาศเป็็นรายสถานี ี การสำ�ำ รวจรายได้้-รายจ่่ายของครััวเรือื นเกษตรกร รายงานเรื่่�องสิินค้้าคงคลััง ด้้านการเกษตรที่่�เอกชนต้้องรายงานให้้กรมการค้้าภายใน (แต่่ไม่่ต้้องเปิิดเผย เป็็นรายบริษิ ััท) ฯลฯ (4) การปรัับเปลี่�่ยนโครงสร้้างระบบนิิเวศ (ecosystem) ด้้านวิจิ ััย และเทคโนโลยีีการเกษตร: ระบบนิิเวศด้้านวิจิ ััยและเทคโนโลยีีเกษตรเป็็นศััพท์์ ที่่ด� ัดั แปลงมาจากระบบนิเิ วศที่่ม� ีอี งค์ป์ ระกอบ 3 ด้า้ น ได้แ้ ก่ ่ สิ่่ง� มีชี ีวี ิติ สิ่่ง� ที่่ไ� ม่ม่ ีี ชีีวิติ และปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างสิ่่�งมีีชีีวิติ กัับสิ่่�งไม่่มีีชีีวิติ 81 ดัังนั้้�น ระบบนิิเวศด้้าน 81 แนวคิดิ เรื่อ่� ง digital business ecosystem เกิดิ จากนักั วิจิ ัยั ในยุโุ รปที่่ป� ระยุกุ ต์์ใช้้ digital ecosystems มาสร้า้ ง แบบจำำ�ลองกระบวนการพัฒั นาและปรับั ตัวั ของผลิติ ภัณั ฑ์/์ บริกิ าร ICT ในตลาดที่่ม� ีกี ารแข่ง่ ขันั แต่เ่ ป็น็ ตลาดที่่แ� ยก ส่่วนกันั (ระหว่า่ งประเทศต่า่ งๆ ในสหภาพยุโุ รป) (Nachira, Dini, Nicolai 2007, A Network of Digital Busi- ness Ecosystems for Europe: Roots. Processes and Perspective in Digital Business, European Commission)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) วิจิ ััยและเทคโนโลยีีการเกษตร82 จึึงประกอบด้้วย (1) เกษตรกรและผู้้�บริโิ ภคที่่� ใช้้เทคโนโลยีีเกษตรหรือื บริกิ ารของเทคโนโลยีีดิิจิิทััล (2) ผู้้�เกี่่�ยวข้้องกัับ เทคโนโลยีีดิิจิทิ ััล ได้แ้ ก่่ agritech startups นัักวิจิ ััย นัักลงทุุนประเภทต่า่ งๆ (venture cap, crowd funding), incubators, accelerators เจ้า้ หน้า้ ที่่ร� ััฐ 94 (3) ข้้อมููล Big Data (ที่่�รวบรวมแบบมีีมาตรฐานจากหน่่วยงานรััฐ และเปิิด เผยต่อ่ สาธารณะ) นโยบายและกฎระเบียี บต่า่ งๆ สถาบันั และองค์ก์ รที่่เ� กี่่ย� วข้อ้ ง (4) ช่่องทางการติิดต่่อสื่่�อสารระหว่่างเกษตรกร ผู้้�บริโิ ภคและสตาร์์ทอััพ ไม่่ว่า่ จะเป็็นช่่องทาง online หรือื offline (5) ปฏิสิ ััมพันั ธ์์ระหว่า่ งเกษตรกร ผู้้�บริโิ ภค สตาร์์ทอััพ กัับผู้้�เกี่่�ยวข้้อง เช่่น โครงสร้้างตลาดและการแข่่งขัันใน ตลาดระบบแรงจูงู ใจ รวมทั้้ง� พฤติกิ รรม/กระบวนการตอบสนองของผู้้�เกี่่ย� วข้อ้ ง ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงด้้านนโยบาย สถาบันั และองค์ก์ ร และแรงจููงใจ เป้้าหมาย ของการสร้้างระบบนิิเวศด้้านวิจิ ััยและเทคโนโลยีีเกษตรคืือการก่่อให้้เกิิดระบบ การผลิิตและการค้้าสิินค้้าเกษตรที่่�มีีประสิิทธิิภาพอย่่างยั่่�งยืืน ลดการใช้้ปััจจััย การผลิิต และต้้ นทุุ นการผลิิ ต ลดผลกระทบต่่ อสิ่่�งแวดล้้ อมและภูู มิิ อากาศ การจะบรรลุเุ ป้้าหมายดังั กล่า่ วได้้ โครงสร้้างของระบบนิเิ วศต้อ้ งเป็็นระบบที่่ก� ่อ่ ให้เ้ กิิดการแข่่งขันั ควบคู่่�กับั การร่่วมมืือของฝ่่ายต่า่ งๆ แต่่ข้้อจำ�ำ กััดคืือ ระบบนิิเวศด้้านการวิจิ ััย/วิทิ ยาศาสตร์์/เทคโนโลยีี การเกษตรของไทยในปััจจุุบัันเป็็นโครงสร้้างที่่�กำ�ำ หนดให้้หน่่วยงานรััฐเป็็นผู้้�มีี บทบาทหลักั ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ ศูนู ย์ว์ ิจิ ัยั /สถานีวี ิจิ ัยั ของกระทรวงเกษตรฯ สวทช. หรือื มหาวิทิ ยาลัยั ต่า่ งๆ ภาคเอกชนและเกษตรกรไม่ม่ ีสี ่ว่ นร่่วมในการกำำ�หนดนโยบาย ด้า้ น ววน. ยกเว้น้ การที่่�รััฐมีมี าตรการยกเว้น้ ลดหย่่อนภาษีีสำ�ำ หรัับค่า่ ใช้้จ่่ายใน การวิจิ ััย อีีกเหตุุผลหนึ่่�งที่่�เกษตรกรไม่่มีีส่่วนร่่วมในด้้านนโยบายวิจิ ััย ก็็เพราะ เดิิมเกษตรกรส่่วนใหญ่่เป็็นเกษตรกรรายเล็็ก ไม่่มีีแรงจููงใจ/ทุุนเพีียงพอที่่�จะ ลงทุุนด้้านวิจิ ััย (ยกเว้้นการปรัับปรุุงพัันธุ์�ผลไม้้ของเกษตรกร) แต่่เวลานี้้� สถานการณ์์ด้้านวิทิ ยาศาสตร์์วิจิ ััยและเทคโนโลยีี (ววน.) ของโลกกำำ�ลัังเปลี่่�ยน โฉมหน้้า บริษิ ััทเอกชนกลายเป็็นผู้้�มีีบทบาทหลัักในด้้านการวิจิ ััยและสร้้าง นวััตกรรม ในประเทศที่่�พััฒนาแล้้วโดยเฉพาะสหรััฐอเมริกิ า บริษิ ััทเอกชน (โดยเฉพาะบริษิ ัทั ธุรุ กิจิ การเกษตรข้า้ มชาติ)ิ มีเี งินิ ลงทุนุ ด้า้ นวิจิ ัยั และนวัตั กรรม มากกว่า่ รััฐบาล ส่่วนหนึ่่ง� เกิิดจากการเปลี่่�ยนแปลงของกฎหมายทรััพย์์สิินทาง ปััญญาด้้านการเกษตร ที่่�ทำ�ำ ให้้ความรู้�และเชื้้�อพัันธุ์�ใหม่่ๆ กลายเป็็นทรััพย์์สิิน 82 สำำ�นัักงานนวััตกรรมแห่ง่ ชาติิ ระบุุโครงสร้้างของ startup ecosystem ของไทยว่่าประกอบด้้วย startups 317 ราย นัักลงทุุน 17 ราย accelerators 16 ราย coworking 2 แห่ง่ บริิษัทั ใหญ่่ที่่�เกี่่ย� วข้อ้ ง 15 บริิษัทั มหาวิทิ ยาลััย 1 แห่ง่ และหน่่วยงานราชการ 5 หน่ว่ ยงาน (รายงานประจำ�ำ ปีี 2562)

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) ส่่วนบุุคคล กฎหมายการคุ้้�มครองพัันธุ์์�พืืช (UPOV 1995) มีีผลให้้บริษิ ััท 95 ข้้ามชาติิด้้านเคมีีการเกษตรและธุุรกิิจอาหารต้้องควบรวมกัันดัังกล่่าวแล้้ว เพราะแต่ล่ ะบริษิ ัทั ต่า่ งมีที รัพั ย์ส์ ินิ ทางปัญั ญา (สิทิ ธิบิ ัตั ร และความลับั ทางการค้า้ ) และความรู้�เฉพาะบางด้า้ น การจะสร้้างหรือื ดำำ�รงขีดี ความสามารถในการแข่ง่ ขันั ในธุุรกิิจการเกษตรในปััจจุุบัันและในอนาคต (เช่่น การพััฒนาพัันธุ์�ใหม่่แต่่ละ พันั ธุ์�อาจต้อ้ งอาศัยั ความรู้้�ต่า่ งๆ ที่่ม� ีกี ารจดสิทิ ธิบิ ัตั รไม่ต่ ่ำำ��กว่า่ 10 ฉบับั ) บริษิ ัทั ข้้ามชาติจิ ึงึ ต้อ้ งมีกี ารควบรวม หรือื take over คู่่�แข่่ง ด้้วยเหตุุนี้้�รััฐจึึงควรพิิจารณาอย่่างจริงิ จัังถึึงวััตถุุประสงค์์และแนวทาง การปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างระบบนิิเวศ ด้้าน ววน. การเกษตรเพื่�่อให้้ไทย ส า ม า ร ถ รัั ก ษ า ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร แ ข่่ ง ขัั น ด้้ า น สิิ น ค้้ า เ ก ษ ต ร แ ล ะ อ า ห า ร ลดผลกระทบต่อ่ สิ่่ง� แวดล้อ้ มและภูมู ิอิ ากาศ ประเด็น็ หลักั ของการปรัับโครงสร้้าง ครั้้�งนี้้� คืือ การเพิ่่�มบทบาทของภาคเอกชนทั้้�งในประเทศและต่่างประเทศ กับั บทบาทของกลุ่่�มเกษตรกร รวมทั้้ง� การปรับั เปลี่่ย� นรููปแบบองค์ก์ ร กฎระเบียี บ แรงจูงู ใจ ฯลฯ เพื่อ�่ ให้ร้ ะบบววน. ของไทยสามารถตอบสนองความต้อ้ งการของ ตลาดที่่�กำำ�ลัังเปลี่่�ยนแปลงอย่่างรวดเร็็ว มีีศัักยภาพที่่�จะนำำ�ความรู้�ใหม่่ๆ ทาง วิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีที ี่่ก� ำ�ำ ลังั ก้า้ วหน้า้ แบบก้า้ วกระโดด รวมทั้้ง� สามารถใช้้ ความรู้้�รัับมืือกับั ภาวะการเปลี่่ย� นแปลงของภูมู ิอิ ากาศ และโรคระบาดชนิดิ ใหม่ๆ่ ในอนาคตได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพและประสิิทธิิผล ทำำ�ให้้ระบบเกษตรมีีความ ยั่่�งยืืน ประเด็น็ การปรัับโครงสร้้างระบบนิเิ วศ ด้า้ น ววน. การเกษตรและอาหาร ที่่ร� ััฐควรเร่่งพิจิ ารณา ได้แ้ ก่่ การทบทวนนโยบายการวิจิ ัยั 83 รููปแบบโครงสร้้าง และการบริหิ ารจััดงานของหน่่วยงานวิจิ ััย หน่่วยงานที่่�กำ�ำ หนดและติิดตาม นโยบาย ววน. บทบาทของภาคเอกชน (ทั้้�งบริษิ ััทเอกชนไทยและต่่างชาติิ) และกลุ่่�มเกษตรกรในด้้านการวิจิ ััย และการส่่งเสริมิ กฎระเบีียบกำ�ำ กัับองค์์กร ต่่างๆ ไม่่ว่่าจะเป็็นหน่่วยงานรััฐ และบริษิ ััทเอกชน การพััฒนาและระบบแรง จููงใจสำ�ำ หรัับนัักวิจิ ััยและนัักเทคโนโลยีี นโยบายเรื่่�องข้้อมููลแบบเปิิด (open data) โดยการกำ�ำ หนดให้ม้ ีกี ารรวบรวมข้อ้ มูลู จากฝ่า่ ยที่่เ� กี่่ย� วข้อ้ งตามมาตรฐาน ที่่ก� ำำ�หนด จากนั้้น� จึงึ เปิดิ เผยข้อ้ มูลู ให้ผ้ ู้้�เกี่่ย� วข้อ้ งนำ�ำ ไปใช้ป้ ระโยชน์์ กฎหมายด้า้ น 83 ตัวั อย่า่ งเช่น่ การทบทวนนโยบายการวิจิ ัยั ด้า้ น GMO แม้ป้ ัญั หา GMO จะอยู่�่ นอกขอบเขตศึกึ ษาของรายงานฉบับั นี้้� แต่่ผู้�เขียี นมีีความเห็็นว่า่ คณะรััฐมนตรีีควรทบทวนมติทิ ี่่ก� ำำ�หนดให้้การวิจิ ััยทดลองปลูกู พืชื GMO ในภาคสนามต้อ้ ง ได้้รัับอนุุมััติิจากคณะรััฐมนตรีี ให้้เป็็นอำ�ำ นาจหน้้าที่่�ของผู้�เชี่�ยวชาญที่่�เป็็นตััวแทนของผู้้�มีีส่่วนได้้เสีียทุุกฝ่่าย เพราะ เรื่อ�่ งนี้้เ� ป็น็ ประเด็น็ ทางวิชิ าการและเทคนิคิ ไม่ค่ วรเป็น็ ประเด็น็ ทางการเมือื ง อย่า่ งไรก็ต็ าม ครม. ควรมีอี ำ�ำ นาจกำ�ำ หนด หลัักเกณฑ์ท์ างวิิชาการและความปลอดภัยั ในการทดลองปลูกู พืืช GMO ในภาคสนาม

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) การคุ้้�มครองพัันธุ์์�พืืชกัับทรััพย์์สิินทางปััญญา protocol ในการจดทะเบีียน คุ้้�มครองพันั ธุ์์�พืืช รวมทั้้ง� การร่่วมวิจิ ัยั และพัฒั นาระหว่า่ งภาคเอกชนกับั ภาครััฐ (เช่่น การมีีกฎหมายพิิเศษที่่�สามารถเก็็บค่่าธรรมเนีียมเพื่�่อใช้้ในการวิจิ ััยตาม ทิิศทางความต้้องการของตลาด) ฯลฯ 96 ประเด็็นสำ�ำ คััญที่่�ควรพิิจารณา คืือ ระบบนิิเวศด้้านวิจิ ััยและเทคโนโลยีี การเกษตรสมัยั ใหม่ค่ วรเป็น็ ระบบที่่ม� ีกี ารแข่ง่ ขันั ควบคู่่�กับั การร่่วมมืือกันั คำ�ำ นึงึ ถึึงความหลายของภาคเกษตร การตััดสิินใจแบบกระจายอำ�ำ นาจของเกษตรกร และผู้้�ประกอบการในธุรุ กิจิ การเกษตร รวมทั้้ง� ความยั่่�งยืืนของภาคเกษตร การจะปรัับเปลี่่�ยนระบบนิิเวศเทคโนโลยีีการเกษตรสมััยใหม่่ครั้้�งใหญ่่นี้้� รััฐจำ�ำ เป็น็ จะต้อ้ งจ้า้ งทีมี ผู้้�เชี่่ย� วชาญด้า้ นต่า่ งๆ ศึกึ ษา และจัดั ทำ�ำ master plan ครั้้�งใหญ่่ โจทย์์สำำ�คััญของการศึึกษาเรื่่�องระบบนิิเวศ ด้้าน ววน. การเกษตร คืือ ระบบนิิเวศที่่�จะนำำ�ไปสู่่�การวิจิ ััยและการส่่งเสริมิ ให้้เกษตรกรอาชีีพเข้้าถึึง และสามารถนำำ�ความรู้�และเทคโนโลยีีสมััยใหม่่ไปใช้้ประโยชน์์ รวมทั้้�งแนวทาง การขยายผลสู่่�เกษตรกรทั่่ว� ไป ประเด็็นการวิจิ ััยมีดี ังั นี้้� • ศึกึ ษาติิดตามสถานการณ์์การใช้เ้ ทคโนโลยีีในต่า่ งประเทศ • การนำำ�ความรู้้�ดัังกล่่าว (กรณีีเป็็น open source) มาส่่งเสริมิ ให้้ เกษตรกรประยุกุ ต์ใ์ ช้้ (adoption) หรือื ปรัับให้เ้ หมาะกับั การใช้ใ้ นไทย (adap- tion) • การสนับั สนุนุ การสร้้างบุคุ คลากรด้า้ น data scientists และการฝึึก อบรมนัักส่ง่ เสริมิ การเกษตรพันั ธุ์�ใหม่ท่ ี่่อ� าศัยั social media เป็็นเครื่่�องมืือ • นโยบาย open data • การปรัับเปลี่่ย� นระบบแรงจููงใจด้า้ นวิจิ ััยและส่่งเสริมิ • ฯลฯ ผลลััพธ์์ (outcome) ของการวิจิ ััย คืือ • เพิ่่�มผลิิตภาพและมูลู ค่า่ ผลผลิติ ของเกษตรกร • ลดต้้นทุุนต่อ่ หน่่วย • ลดความเสี่่�ยงจากฝนแล้ง้ /ฝนทิ้้�งช่่วง/น้ำ��ำ ท่ว่ ม ศัตั รููพืืช • ให้้ข้อ้ มููลภาวะราคาปััจจััยผลิิตในท้้องที่่� • ให้้ข้อ้ มููลราคาผลิติ ผลเกษตรในพื้้น� ที่่� (5) มาตรการอื่่�นๆ ที่่�จะเป็็นประโยชน์์ต่่อการพััฒนาความรู้้�ด้้าน วิทิ ยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี ได้้แก่่ การวิจิ ััยด้้านตลาดและความต้้องการสิินค้้า เกษตรและอาหารในตลาดโลกควบคู่่�กับั การส่ง่ เสริมิ และขยายตลาดสินิ ค้า้ เกษตร

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) และอาหาร การวิจิ ััยด้้านตลาดจะช่่วยให้้ รััฐและนัักวิชิ าการสามารถคาดคะเน 97 ความต้้องการของผู้้�บริโิ ภคในตลาดต่่างประเทศ รวมทั้้�งแนวโน้้มการ เปลี่่�ยนแปลงของการบริโิ ภคในตลาดโลก ความรู้้�ดัังกล่่าวจะเป็็นประโยชน์์ต่่อ การวางแผนวิจิ ัยั เพื่�่อการพัฒั นาเทคโนโลยีี และนวัตั กรรมด้้านการเกษตรและ อาหาร ของไทย ง) แนวทางใหม่่ในการพััฒนาและส่่งเสริมิ การใช้้เทคโนโลยีีการเกษตร สมััยใหม่่ โดยสรุุป การดำ�ำ เนินิ ตามข้อ้ เสนอด้า้ นนโยบาย กลยุทุ ธ์แ์ ละมาตรการข้า้ งต้น้ จะประสบความสำำ�เร็็จได้้ก็็ต่่อเมื่่�อรััฐเปลี่่�ยนแนวทางการดำำ�เนิินนโยบายพััฒนา (development approach) อย่า่ งน้อ้ ย 4 ด้า้ น คืือ (ก) นโยบายเกษตรควร คำำ�นึึงถึึงข้้อเท็็จจริงิ ที่่�ว่่าเกษตรกรรมเป็็นกิิจกรรมและกระบวนการที่่�แตกต่่าง และหลากหลาย รััฐไม่่ควรใช้้นโยบาย one size fits all (ข) บทเรียี นสำ�ำ คัญั จากความสำำ�เร็็จของนโยบาย Apollo ของสหรััฐอเมริกิ าที่่ต� ้อ้ งการส่ง่ มนุษุ ย์ไ์ ป ดวงจัันทร์์ก่อ่ นสหภาพโซเวียี ต (De Clercq et al., 2018) คืือ ประการแรก การพััฒนาเทคโนโลยีีเกษตรสมััยใหม่่ควรเน้้นเรื่่�องการมุ่่�งเป้้า (targeted goals) และระยะเวลาที่่�ต้้องการบรรลุุผล ส่่วนรายละเอีียดในการดำ�ำ เนิินงาน ปล่อ่ ยให้เ้ ป็น็ หน้า้ ที่่ร� ัับผิดิ ชอบของผู้้�เชี่่ย� วชาญที่่ม� ีหี น้า้ ที่่ร� ัับผิดิ ชอบบริหิ ารจัดั การ ประการที่่�สอง ความสำ�ำ เร็็จส่่วนใหญ่่เกิิดจากความร่่วมมืืออย่่างจริงิ จัังกัับผู้้�มีี ส่่วนได้้เสีีย กรณีี Apollo นอกจากนัักวิจิ ััยในมหาวิทิ ยาลััยต่่างๆ แล้้ว ยัังมีี บริษิ ัทั เอกชนร่่วมโครงการกว่า่ 12,000 บริษิ ัทั ในกรณีขี องไทย เราเรียี กความ ร่่วมมืือนี้้�ว่่า “สี่่�ประสาน” คืือ รััฐ ภาคเอกชน/ประชาสัังคม นัักวิชิ าการ และ เกษตรกร (ค) การดำ�ำ เนิินโครงการต่่างๆ ควรก่่อให้้เกิิดผลลััพธ์์ระหว่่างการ ดำำ�เนิินงาน มิิใช่่ต้้องรอจนกว่า่ เสร็็จโครงการ (ง) การปฏิิรููปเทคโนโลยีีเกษตร ครั้้�งนี้้�จำ�ำ เป็็นต้้องใช้้ทรััพยากรจำำ�นวนมาก รวมทั้้�งการปรัับเปลี่่�ยนพฤติิกรรม และแรงจููงใจของเกษตรกร รััฐและฝ่่ายการเมืืองจึึงควรมีีความกล้้าหาญ ทางการเมืืองในการปฏิริ ููปนโยบายการอุดุ หนุนุ ภาคเกษตรที่่ใ� ช้เ้ งินิ มากกว่า่ ปีีละ หนึ่่�งแสนล้้านบาท ซึ่่�งมากกว่า่ งบประมาณของกระทรวงเกษตรฯ และโยกเงิิน ส่่วนใหญ่่มาอุุดหนุุนและให้้แรงจููงใจด้้านการวิจิ ััยพััฒนาและส่่งเสริมิ การใช้้ เทคโนโลยีีเกษตรสมััยใหม่่ โดยเฉพาะการให้้แรงจููงใจแก่่เกษตรกรที่่�ตััดสิินใจ ปรัับตััวหันั มาใช้้เทคโนโลยีใี หม่่ๆ ที่่ม� ีีความเสี่่�ยงไม่ม่ ากก็็น้้อย

นโยบายเทคโนโลยีีการเกษตร 4.0 (Farming 4.0 Policy) 6. สรุุป วััตถุุประสงค์์ของบทความฉบัับนี้้�มีี 4 ประการ คืือ ก) การอธิิบาย ความหมาย ความสำำ�คััญและพััฒนาการของเทคโนโลยีีการเกษตรสมััยใหม่่ 98 ได้แ้ ก่่ เทคโนโลยีชี ีวี ภาพ และเทคโนโลยีดี ิจิ ิทิ ัลั ที่่เ� ป็็นส่ว่ นสำ�ำ คัญั ของเกษตร 4.0 หรือื เกษตรอัจั ฉริยิ ะ (Farming 4.0) ข) สถานการณ์แ์ ละตัวั อย่า่ งการประยุกุ ต์์ ใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลการเกษตรในต่่างประเทศ และประเทศไทย ค) ระบุุปััจจััย สำำ�คัญั ที่่ผ� ลักั ดันั ให้เ้ กิดิ การพัฒั นาและการใช้เ้ ทคโนโลยีเี กษตรสมัยั ใหม่่ อธิบิ าย สาเหตุุที่่�เกษตรกรส่่วนใหญ่่โดยเฉพาะเกษตรกรรายเล็็กยัังใช้้เทคโนโลยีีเกษตร สมััยใหม่่ในระดัับต่ำำ�� รวมทั้้�งสาเหตุุที่่�เกษตรกรไทยส่่วนใหญ่่มีีรายได้้จากภาค เกษตรในสััดส่่วนต่ำ��ำ ขณะที่่�เกษตรกรมืืออาชีีพมีีรายได้้ส่่วนใหญ่่จากการทำ�ำ เกษตร ความเข้้าใจพฤติิกรรมของเกษตรกรเป็็นเรื่่�องสำ�ำ คััญต่่อการออกแบบ นโยบายสนัับสนุุนให้้เกษตรกรใช้้เทคโนโลยีีสมััยใหม่่เพราะเกษตรกรส่่วนใหญ่่ มักั ทำ�ำ ตามเกษตรกรมืืออาชีพี ที่่ป� ระสบความสำำ�เร็็จ เนื่อ�่ งจากการทดลองทำำ�อะไร ใหม่่ๆมีีความเสี่่�ยงสููง และ ง) นโยบายการสนัับสนุุนให้้เกษตรกรใช้้เทคโนโลยีี การเกษตรสมััยใหม่่ ความท้า้ ทายเกษตรกรรมโลกกับั Technology Disruption: ระบบ เกษตรกรรมของโลกและของไทยกำ�ำ ลังั เผชิญิ แรงกดดันั และความท้า้ ทายสำำ�คัญั หลายประการ ได้้แก่่ การเพิ่่�มของประชากรโลกรวมทั้้�งจำำ�นวนคนชั้้�นกลางและ การขยายตััวของประชากรเมืืองกำำ�ลัังทำำ�ให้้ความต้้องการบริโิ ภคอาหาร โดยเฉพาะเนื้้อ� สัตั ว์์ อาหารแปรรููปและผักั ผลไม้เ้ พิ่่ม� ทวีคี ูณู แต่ร่ ะบบการเกษตร กลัับต้้องเผชิิญกัับปััญหาความร่่อยหรอและความเสื่่�อมโทรมของทรััพยากร ธรรมชาติิ ที่่ด� ินิ จำ�ำ นวนมากที่่�อุดุ มสมบูรู ณ์์ถููกแปรเปลี่่�ยนไปเป็็นที่่�อยู่่�อาศััยและ เมืืองที่่�ขยายตััวขึ้้�น ภาวะโลกร้้อนที่่�กำ�ำ ลัังทำ�ำ ให้้ผลผลิิตการเกษตรของโลก แปรปรวนมากขึ้้น� และปััญหาความสูญู เสีียอาหารและขยะอาหาร (food loss and waste) ในขณะที่่ย� ังั มีคี นอดอยากหลายร้้อยล้า้ นคนทั่่ว� โลก ขณะเดียี วกันั ภาคเกษตรของไทยก็ก็ ำำ�ลังั สูญู เสียี ความสามารถในการแข่ง่ ขันั เกษตรกรจำ�ำ นวน มากยัังยากจนและมีีรายได้้ต่่อหััวต่ำำ��กว่่าผู้้�ที่่�ทำำ�งานนอกภาคเกษตร ข่่าวร้้ายคืือ เทคโนโลยีกี ารเกษตรแบบดั้้ง� เดิมิ ที่่เ� กิดิ จากการปฏิวิ ัตั ิเิ ขียี วรอบแรกในทศวรรษ 1960 ไม่่สามารถตอบโจทย์์ความท้้าทายเหล่า่ นี้้� ข่่าวดีีก็็คืือ การปฏิิวััติิด้้านเทคโนโลยีีการเกษตร (หรือื การปฏิิวััติิเขีียว รอบ 2 หรือื ที่่�บางคนเรียี กว่า่ เกษตร 4.0 Farming 4.0) ที่่�กำำ�ลัังอุบุ ััติขิ ึ้้น� ใน ขณะนี้้�กำ�ำ ลัังส่่งผลใหญ่่หลวงต่่อการเปลี่่�ยนโฉมหน้้าการเกษตรกรรมและ