Digital Agency กัับการตอบสนอง มุุมมองหรืือทััศนคติิของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในประเทศไทยในแง่่มุุมของความกลััว ความกลััว ความฝัั น ความหวััง ความฝััน และความหวััง ส่่วนหนึ่่�งเกิิดขึ้้�นจากประสบการณ์์ที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยได้้พบเห็็น ที่่�เกิิดจากโครงสร้้างสัั งคม หรืือเผชิิญด้้วยตนเอง และอีีกส่่วนหนึ่่�งนั้้�นเป็็นความกลััว ความฝััน และความหวััง ที่่�เกิิดจากอิิทธิิพลและเงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจ สัังคม วััฒนธรรม การเมืือง และการ 100 เปลี่่�ยนแปลงทางเทคโนโลยีีการสื่่�อสาร มากไปกว่่านั้้�น การแสดงออกถึึงความกลััว ความฝััน และความหวัังของชาวดิิจิิทััลไทย ยัังได้้รัับอิิทธิิพลจากความเชื่�อหรืือค่่านิิยม เรื่�องใดเรื่�องหนึ่่�ง อัันมีีที่่�มาจากประสบการณ์์ของสมาชิิกกลุ่�มใดกลุ่�มหนึ่่�งในสัังคมที่่�ถููก ถ่า่ ยทอดและส่ง่ ต่อ่ กันั มาจนกลายเป็น็ บรรทัดั ฐานหรือื แบบแผนการปฏิบิ ัตั ิใิ ห้แ้ ก่ส่ มาชิกิ คนอื่่น� ๆ ด้ว้ ยเงื่อ� นไขเชิงิ โครงสร้า้ งและปัจั จัยั ทางด้า้ นความเชื่อ� ค่า่ นิยิ ม และบรรทัดั ฐาน ในสังั คม ทำำ�ให้้เกิดิ แนวความคิดิ และพฤติิกรรมในการตอบสนองต่่อความฝัันและความ คาดหวังั รวมถึงึ แนวทางในการลดทอนหรือื หลีีกเลี่ย� งความน่า่ กลัวั จากสิ่ง� ที่่ไ� ม่พ่ ึงึ ประสงค์์ Hage (2003, p. 24) อธิิบายว่่า “ความหวััง” เป็็นสิ่่�งที่่�เกิิดขึ้้�นควบคู่�ไปกัับ “ความกลััว” การเกิิดขึ้้�นของทั้้�งสองสามารถเป็็นไปได้้ในสองลัักษณะคืือ มนุุษย์์เกิิด ความกลััวเมื่�อไม่่รู้้�สึึกมีีความหวััง และในแบบที่่�สองคืือ แม้้ว่่ามีีความกลััวแต่่ก็็ยัังมีี ความหวัังอยู่่�ด้้วย กระบวนการประกอบสร้้างความหวัังและความกลััวนัับว่่าเป็็นการ ผสมผสานกัันจากความรู้�้ สึึกภายในของมนุุษย์์ที่่�ปะทะกัันระหว่่างความรู้�้ สึึกด้้านลบคืือ ความกลััว และความรู้�้ สึึกด้า้ นบวกคือื ความหวััง ในขณะที่่� Cook (2018, p. 8) อธิิบาย เพิ่่�มเติิมว่่า การเกิิดความหวัังในลัักษณะที่่�ยัังมีีความกลััวในด้้านหนึ่่�งคืือความพยายาม ที่่�จะต่่อสู้้�กัับความไม่่แน่่นอนด้้วยการสร้้างเป้้าหมายและทำ�ำ ให้้อนาคตของปััจเจกนั้้�น มีีความหมาย นอกจากนั้้�น “ความเสี่�ยง” คืือส่่วนประกอบสำ�ำ คััญที่่�เกี่�ยวข้้องกัับความกลััว ความฝันั และความหวังั โดยตรง เนื่่อ� งจากความเสี่ย� งคือื การคิดิ อย่า่ งมีีเหตุผุ ลของมนุษุ ย์์ ว่่าสิ่ง� ใดควรทำำ�หรือื ไม่่ โดยมนุุษย์์จะมีีการคาดการณ์์ไปถึงึ ผลที่่จ� ะเกิดิ ขึ้้�นในอนาคตและ คำ�ำ นวณถึงึ ความคุ้�มค่า่ ก่่อนที่่จ� ะตัดั สิินใจ ทั้้�งนี้�้ Cook (2018, p. 2) ได้น้ ำ�ำ เสนอประเด็็น สำ�ำ คััญคืือ ความหวััง มีีบทบาทสำ�ำ คััญในการบริิหารจััดการความเสี่�ยงต่่ออนาคต และ เป็น็ สิ่่ง� ที่่ผ� ู้ค้� นใช้ต้ ่อ่ สู้�้ กับั ความรู้�้ สึกึ หวาดกลัวั หรือื สิ้น� หวังั ต่อ่ ปัจั จุบุ ันั ด้ว้ ยเหตุนุ ี้�้ ความหวังั 101
จึึงเกิิดขึ้้�นเมื่ �อมนุุษย์์มีีการคิิดคำำ�นวณเกี่�ยวกัับความเสี่�ยง มากไปกว่่านั้้�น การคำำ�นึึงถึึง ทำ�ำ ความเข้า้ ใจชาวดิิจิทิ ัลั ไทยรุ่่�นใหม่ใ่ นฐานะที่่เ� ป็น็ “ผู้ก�้ ระทำำ�การดิิจิทิ ัลั ” หรือื “Digital ความคาดหวังั และการคำ�ำ นวณสิ่ง� ที่่จ� ะเกิดิ ขึ้้น� ในอนาคตสามารถพัฒั นาเพื่่อ� ให้ค้ รอบคลุมุ Agency” ที่่�สามารถตอบสนองต่่อความรู้�้ สึึกกลััวจากการเผชิิญกัับภาวะเสี่�ยงภััยหรืือ เฉพาะระดัับปััจเจกหรืือไปสู่่�ระดัับประเทศ โดยที่่�มโนทััศน์์เกี่�ยวกัับอนาคตอาจมีี ความไม่่มั่ �นคงโดยอาศััยองค์์ความรู้�้ทางเทคโนโลยีีที่่�ทัันสมััยเป็็นเครื่ �องมืือในการเข้้าถึึง ความแตกต่่างกัันไปในแต่่ละวััฒนธรรม ช่่วงเวลาทางประวััติิศาสตร์์ สัังคม และ ทรัพั ยากร ยุคุ สมัยั (Generation) ความกลัวั ความฝันั และความหวัังที่่ถ� ููกกำ�ำ หนดโดยโครงสร้า้ งสัังคม จากการวิิเคราะห์์ข้้อมููลสััมภาษณ์์เจาะลึึกของชาวดิิจิิทััลทั้้�งในพื้้�นที่่�กรุุงเทพ- หนึ่่�งในข้้อค้้นพบสำ�ำ คััญจากการศึึกษาครั้�งนี้�้คืือ เงื่�อนไขในด้้านศาสนาอาจไม่่ได้้มีี มหานคร เชีียงใหม่่ และนครพนม จะเห็็นได้้ว่่า การประกอบสร้้างความกลัวั ความฝััน ความเชื่ �อมโยงโดยตรงในการประกอบสร้้างคุุณลัักษณะและอััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััล และความหวััง มีีความเชื่อ� มโยงสััมพันั ธ์์กัันและถููกกำ�ำ กัับโดยกลไกทางสัังคม ความกลััว ตััวอย่่างเช่่น ไม่่พบว่่าชาวดิิจิิทััลมีีการแสดงออกถึึงความกลััว ความฝััน และความหวััง นำ�ำ ไปสู่่�การสร้้างความฝัันและตั้�งความหวััง ทั้้�งนี้�้ ทััศนคติิ คุุณลัักษณะ และอััตลัักษณ์์ ที่่ม� ีีความสัมั พันั ธ์ก์ ับั ความเชื่อ� แนวคิดิ หรือื พิธิ ีีกรรมทางศาสนา กล่า่ วคือื พวกเขาไม่ไ่ ด้ม้ ีี ของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย มีีการปรับั ตัวั และเปลี่่ย� นแปลงไปตามโครงสร้า้ ง ทางสังั คม การเมือื ง ความหวัังหรืือความฝัันที่่�เกี่�ยวข้้องกัับศาสนา และแม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลจะมีีความกลััวตาย และเศรษฐกิิจที่่�มีีอยู่�ดั้�งเดิิมและในสภาพการณ์์และบริิบทที่่�เปลี่่�ยนแปลงไป ดัังนั้้�น และกลัวั ความเจ็บ็ ป่ว่ ย ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยไม่ไ่ ด้ม้ องว่า่ หลักั ธรรมคำำ�สอนทางศาสนาจะมาช่ว่ ย การเข้้าใจความรู้�้ สึึกและประสบการณ์์ที่่�เกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง แบ่่งเบาหรือื ทำำ�ให้้ความรู้�้ สึึกกลัวั นั้้�นหายไป อนึ่่ง� ข้้อมููลสัมั ภาษณ์เ์ จาะลึกึ ของประชากร จึึงสะท้้อนมุุมมอง ทััศนคติิ ค่่านิิยม และพฤติิกรรม ที่่�สะท้้อนค่่านิิยมและคุุณธรรม ชาวดิิจิิทััลไทยในสามพื้้�นที่่�การวิิจััย พบว่่าคุุณธรรมพื้้�นฐานสำำ�คััญที่่�พััฒนามาจาก ในรููปแบบดั้�งเดิมิ และสะท้้อนค่่านิิยมและคุุณธรรมที่่อ� ุุบััติขิึ้น� ใหม่ใ่ นสังั คมไทย หลัักธรรมคำำ�สอนในศาสนาพุุทธเรื่�อง “ความกตััญญูู” ได้้รัับการยอมรัับและกล่่าวถึึง ในการอธิิบายถึึงความกลััว ความฝันั และความหวัังมากที่่ส� ุุด การศึึกษาครั้ �งนี้�้ต้้องการศึึกษาและทำำ�ความเข้้าใจทััศนคติิของชาวดิิจิิทััลไทย “ความกลััว” “ความฝันั ” และ “ความหวััง” ที่่เ� ชื่่อ� มโยงกับั “ความกตัญั ญูู” ตอนต้้นซึ่่�งอยู่�ในวััยนัักเรีียนระดัับชั้�นมััธยมศึึกษาตอนต้้น (13-15 ปีี) ตอนกลางซึ่่�งอยู่� ในระดับั ชั้น� มััธยมศึกึ ษาตอนปลาย (16-18 ปี)ี และตอนปลายซึ่ง�่ อยู่�ในระดัับอุดุ มศึกึ ษา ความกตััญญูู หมายถึึงการตระหนัักถึึงความดีีหรืือประโยชน์์ที่่�ผู้้�อื่�นมาปฏิิบััติิต่่อ (19-23 ปีี) ในประเด็น็ ที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั ความกลััว ความฝันั และความหวััง โดยต้อ้ งการ เราอยู่�เสมอและตอบแทนเมื่ �อมีีโอกาส การตอบแทนดัังกล่่าวอาจจะเป็็นไปได้้ทั้้�งการ หาคำ�ำ ตอบว่่าชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ทั้้�งสามกลุ่�มอายุุมีีมุุมมองต่่ออนาคตอย่่างไร และ ให้เ้ กีียรติิและให้ค้ วามเคารพ สร้า้ งความสุขุ หรือื ความสบายใจให้ผ้ ู้้�มีพระคุุณ รวมไปถึึง ปััจจััยเชิิงโครงสร้้าง อัันได้้แก่่ สัังคม เศรษฐกิิจ การเมืือง หลัักความเชื่�อทางศาสนา การช่่วยเหลืือหรืือเลี้้�ยงดููเมื่�อผู้้�มีีพระคุุณตกทุุกข์์ได้้ยากหรืือยามแก่่ชรา ซึ่่�งตามหลััก ค่่านิิยม และหลัักคุุณธรรม มีีอิิทธิิพลอย่่างไรต่่อทััศนคติิในการวิิเคราะห์์และคำ�ำ นวณ ความเชื่�อทางพุุทธศาสนาอธิิบายว่่า ความกตััญญููจะนำ�ำ มาซึ่�่งความรุ่�งเรืืองและสิ่�งดีี ๆ ความเสี่�ยงในอนาคต รวมถึึงปััจจััยทางเทคโนโลยีีช่่วยให้้ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ได้้นำำ�มา ในชีีวิิตของผู้�้ ปฏิิบััติิและคนรอบข้้าง ในขณะเดีียวกััน การเป็็นคน “อกตััญญูู” ประยุกุ ต์ใ์ ช้เ้ พื่่อ� นำ�ำ มารับั มือื กับั ความกลัวั จากความเสี่ย� งในปัจั จุบุ ันั หรือื ในอนาคตอย่า่ งไร หรืือ “เนรคุุณ” โดยไม่่ตอบแทนบุุญคุุณของบิิดามารดาหรืือบุุพการีีที่่�เลี้�้ยงดููเรามา นั้้�นถืือเป็็นการทำ�ำ บาป หรืือบุุคคลผู้้�นั้�นจะถููกตราหน้้าว่่าเป็็นคนเลว ดัังนั้้�นกล่่าวได้้ว่่า การศึกึ ษาในส่ว่ นนี้ไ�้ ด้ใ้ ช้ก้ รอบแนวคิดิ เกี่ย� วกับั โครงสร้า้ ง (Structure) และผู้ก้� ระทำ�ำ (Agency) ซึ่�ง่ พััฒนาโดย Anthony Giddens (1971, 1979) เพื่่อ� นำำ�มาวิเิ คราะห์แ์ ละ 103 102
หลัักธรรมคำ�ำ สอนในศาสนาพุุทธเรื่�องความกตััญญููนั้�นมีีอิิทธิิพลต่่อการกำ�ำ หนด คืือ การประสบความสำำ�เร็็จทางการศึึกษาและการมีีทรััพยากรที่่�สามารถสนัับสนุุนการ คุุณลัักษณะของ “คนดีี” และ “คนไม่่ดีี” ในบริิบทของสัังคมไทย และกลายเป็็น ตอบแทนบุุญคุุณพ่่อแม่่ในทางเศรษฐกิิจ ได้้แก่่ เงิินและเวลา ด้้วยนิิยามและค่่านิิยม ค่่านิิยมในสัังคมไทยที่่�ทุุกคนให้้คุุณค่่า ให้้การยกย่่องและชื่�นชมผู้�้ที่�มีีความกตััญญูู ในการตอบแทนบุุญคุุณบุุพการีีที่่�เปลี่่�ยนไป จึึงมีีผลให้้ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่มีีการ ในฐานะคนดีี เป็็นที่่�ยอมรัับในสัังคม และค่่านิิยมเหล่่านั้้�นถููกบ่่มเพาะ ปลููกฝััง และ แสดงออกถึงึ ความฝันั ความกลัวั และความหวังั ที่่�คล้า้ ยคลึึงกันั เช่น่ “ฝันั ที่่�จะได้เ้ ลี้ย�้ งดูู ถ่่ายทอดจากรุ่่�นสู่่�รุ่่�น ทั้้�งในสถาบัันครอบครััวและสถาบัันการศึึกษา หรืือสื่�อต่่าง ๆ พ่อ่ แม่”่ “กลัวั การไม่ไ่ ด้ท้ ำำ�ตามความหวังั ของครอบครัวั ” “กลัวั ทำำ�ให้พ้ ่อ่ แม่เ่ สีียใจผิดิ หวังั ” เช่่น หนัังสืือ ละคร โทรทััศน์์ พื้้�นฐานคุุณธรรมเรื่�องความกตััญญููได้้รัับการปลููกฝััง “กลัวั จะทำำ�ผิดิ พลาด” ดัังเช่่นชาวดิจิ ิิทััลในกรุุงเทพฯ สะท้อ้ นว่่า ในทุกุ กลุ่�มประชากรของทั้้�งสามพื้้�นที่่�การวิิจััย “ชีีวิิต ณ ตอนนี้้� มีีความฝัันต่่อตนเอง อยากที่่�จะช่่วยเหลืือคนอื่�น และเติิบโต จากคุุณธรรมพื้้�นฐานในสัังคมไทยที่่�บ่่มเพาะมาจากหลัักธรรมคำ�ำ สอน ขึ้�นเป็็นคนที่่�ดีีของสัังคม เรีียนให้้จบและสอบติิดมหาวิิทยาลััย และต่่อจากนั้้�น ในศาสนาพุุทธเรื่�องความกตััญญูู นำ�ำ มาซึ่�่งการประกอบสร้้างความกลััวใน ก็็ฝัันอยากที่่�จะจบปริิญญาตรีี เพื่่�อได้้ทำ�ำ งานอย่่างที่่�หวัังไว้้ หรืือได้้ทำำ�งานในสิ่�งที่่� ลัักษณะที่่�ปััจเจกไม่่สามารถตอบแทนบุุญคุุณของบุุพการีี และจากการศึึกษาพบว่่า ตนเองรััก แล้้วก็็ฝัันอยากที่่�จะทำำ�งานให้้มีีเงิินเก็็บจำ�ำ นวนมากเพื่่�อจะได้้เลี้�ยงดูู รููป แ บ บ ก า รต อ บ แ ท นบุุ ญ คุุ ณ พ่่ อ แ ม่่ ข อ ง ปร ะ ช า ก รรุ่่�นก่่ อ น ห น้้ า อ า จ มุ่ � ง เ น้้ น พ่่อแม่่ยามแก่่เฒ่่าและมีีครอบครััวได้้ โดยฝัันอยากที่่�จะมีีครอบครััวที่่�มีีความสุุข ไปที่่ก� ารปรนนิิบััติิหรือื การทำำ�หน้า้ ที่่ต� ่า่ ง ๆ แทนบุพุ การีี เช่น่ การทำ�ำ งานบ้้าน หรือื การ แบบพ่่อแม่่ลููกที่่�อยู่�กัันอย่่างพร้้อมหน้้าพร้้อมตากััน ส่่วนสำำ�หรัับในบั้้�นปลายชีีวิิต สร้้างความภาคภููมิิใจในลัักษณะการวางตััวให้้สอดคล้้องกัับหลัักคุุณธรรมและ นั้้น� ก็็มีคี วามฝัันอยากที่่จ� ะไปเที่่ย� วต่่างประเทศ” ค่่านิิยมที่่�สัังคมยอมรัับ เช่่น การแต่่งงานมีีครอบครััวเพื่่�อสืืบสกุุล หรืือการวางตััว (ชาวดิิจิทิ ััล กลุ่�มอายุุ 13-15 ปี)ี เป็็นคนดีี อย่่างไรก็็ดีี มุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทยในปััจจุุบัันพบว่่า รููปแบบของการ จากความฝันั ในการตอบแทนบุพุ การีีทางเศรษฐกิจิ นำำ�มาสู่�การเกิดิ ความกลัวั ของ แ ส ด ง ค ว า ม ก ตัั ญ ญูู โ ด ย ก า รต อ บ แ ท นบุุ ญ คุุ ณ ส่่ ว น ใ ห ญ่่ จ ะ เ ป็็ นลัั ก ษ ณ ะ ชาวดิิจิิทััลไทยที่่�จะไม่่ได้้ทำ�ำ หน้้าที่่�ลููกกตััญญูู ดัังที่่�มีีชาวดิิจิิทััลตอนกลางในกรุุงเทพฯ การตอบแทนในเชิิงเศรษฐกิิจ ซึ่�่งในประเด็็นนี้้�ชััดเจนว่่าระบบเศรษฐกิิจแบบ รายหนึ่่ง� อธิบิ ายว่า่ ทุุนนิิยมมีีอิิทธิิพลต่่อการเปลี่่�ยนแปลงของคุุณค่่าและความหมายของการตอบแทน “ถ้้าเป็็นยุุคหนููรุ่�่นหนููตอนนี้้� กลััวการไม่่ได้้เข้้ามหาลััยดีี ๆ กลััวการไม่่ได้้ทำ�ำ ตาม บุุญคุุณ ส่่งผลให้้สัังคมเริ่�มให้้ความสำำ�คััญกัับการศึึกษาที่่�นำ�ำ พาไปสู่่�การได้้มาซึ่�่งทุุน ความคาดหวัังของครอบครััวได้้ขนาดนั้้�น เพราะพ่่อแม่่รุ่่�นหนููคาดหวัังสููงมากกัับ หรืือผลตอบแทนในรููปแบบของเงิินเดืือนที่่�มากขึ้�นในอนาคต อีีกทั้้�งยัังมีีเทคโนโลยีี การเรีียนค่่ะ...เพราะว่่าเหมืือนเขาเจอโลกเขามาก่่อน เหมืือนเห็็นเพื่่�อนเขา เข้้ามาช่่วยกระจายค่่านิิยมเหล่่านั้้�นให้้รวดเร็็วยิ่�งขึ้�น ทำ�ำ ให้้ความหมายและค่่านิิยมต่่อ การศึกึ ษาดีกี ว่่า ได้ง้ านดีกี ว่่า เงินิ ดีกี ว่่า ก็อ็ ยากให้ล้ ููกเราเป็น็ อย่่างนั้้น� บ้า้ ง อยากให้้ การตอบแทนบุญุ คุุณถููกนิยิ ามผ่า่ นการสร้้างความสำำ�เร็จ็ ในการศึึกษา ลููกเราเรีียนสููง ๆ เพื่่�อที่่�จะเป็็นเหมืือนเพื่่อ� นแม่เ่ ขา” (ชาวดิจิ ิิทััล กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี) ข้้อมููลจากการสััมภาษณ์์เจาะลึึกพบว่่า ชาวดิิจิิทััลกลุ่�มอายุุตอนต้้น (13-15 ปีี) ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลในจัังหวััดเชีียงใหม่่สะท้้อนถึึงความฝัันและความกลััวที่่� ตอนกลาง (16-18 ปี)ี และตอนปลาย (19-23 ปี)ี ทั้้�งในเขตกรุุงเทพฯ ชั้น� ในและชั้�นนอก จัังหวััดเชีียงใหม่่ และจัังหวััดนครพนม ทั้้�งสามกลุ่�มนี้้�ที่่�อยู่�ในวััยที่่�กำ�ำ ลัังศึึกษามองว่่า 105 รููปแบบหนึ่่�งของการตอบแทนบุุญคุุณพ่่อแม่่และได้้แสดงออกถึึงความเป็็นลููกกตััญญูู 104
คล้า้ ยคลึึงกันั กัับประชากรดิจิ ิิทััลในพื้้น� ที่่ก� รุุงเทพฯ ความกลััวที่่�จะไม่่ได้้ตอบแทนบุุณคุุณพ่่อแม่่ หรืือความกลััวที่่�เกิิดจากค่่านิิยมร่่วม “กลััวทำ�ำ ให้้พ่่อแม่่เสีียใจ ผิิดหวััง บางทีีก็็ไม่่อยากให้้เขาคาดหวัังเยอะ หนููบอก ในสัังคม เมื่�อวิิเคราะห์์เชิิงเปรีียบเทีียบกัับความกลััว ความฝััน และความหวัังในสัังคม แล้ว้ ว่่าคาดหวัังเยอะไปก็็ไม่่ดีี เราต้อ้ งมองแบบว่่าลููกถนััดด้้วย แต่่จริิง ๆ พ่่อแม่่หนูู ตะวัันตก จะเห็็นได้้ว่่า ความกลััวที่่�ถููกสร้้างจากคุุณธรรมเรื่่�องความกตััญญููนั้�น ไม่่ได้้ปิิดกั้้น� ว่่าจะต้้องเป็็นแบบนู้้น� แบบนี้้� แต่่ก็็อยากให้ป้ ระสบความสำ�ำ เร็็จ เพราะ เป็น็ สิ่่ง� ที่่�ทำำ�ให้้ชาวดิจิ ิิทัลั ไทยมีีความแตกต่่างจากชาวดิจิ ิทิ ััลในสัังคมตะวันั ตก หนููเป็็นลููกสาวคนเดียี ว คือื ความหวัังเดีียวค่่ะ” (ชาวดิิจิิทัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี) เมื่ �อชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ได้้แสดงออกถึึงความกตััญญููซึ่�่งแม้้จะมีีการปรัับเปลี่่�ยน และแม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่จะยัังอยู่�ในวััยเรีียนและไม่่มีีรายได้้ประจำ�ำ จากการ รููปแบบในลัักษณะของการแลกเปลี่่�ยนและตอบแทนเชิิงเศรษฐกิิจ อย่่างไรก็็ดีี การ อธิิบายถึึงความกลััว ความหวังั และความฝัันของชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ ที่่อ� ยู่�ในกรอบความ ทำ�ำ งาน แต่พ่ วกเขาก็แ็ สดงความกังั วลและความกลัวั ว่า่ จะไม่ส่ ามารถมีีเงินิ และทรัพั ยากร เชื่�อเรื่�องการได้้รัับผลจากการกระทำ�ำ ที่่�ดีีจากการแสดงออกถึึงความกตััญญูู ในด้้านหนึ่่�ง ที่่�เพีียงพอที่่�จะดููแลสุุขภาพของพ่่อแม่่ได้้ ดัังเช่่นกรณีีของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ตอนกลาง สะท้้อนถึึงความพยายามในการปรัับตััวและต่่อรองของชาวดิิจิิทััลระหว่่างชุุดคุุณธรรม และตอนปลายที่่ก� ล่่าวว่า่ ดั้�งเดิิมและชุุดคุุณธรรมใหม่่ การใช้้ชีีวิิตอยู่่�ท่่ามกลางคู่่�ตรงข้้ามของแนวคิิดเชิิงคุุณธรรม ทำ�ำ ให้ป้ ััจเจกต้้องตั้ง� คำำ�ถามว่่า วิถิ ีีการดำ�ำ รงชีีวิติ แบบใดที่่�เหมาะสมกัับตน เปิิดโอกาสให้้ “กังั วลว่่าจะดููแลคนในครอบครัวั ไม่ด่ ีคี ่่ะ มีเี วลาให้้ หนููอยากอยู่ด� ููแลเขา เผื่อ� มีอี ะไร ประเมิินศัักยภาพและความสามารถของตน ทำำ�ให้้เขาได้้สะท้้อนว่่าอะไรคืือข้้อจำำ�กััด จะได้้ช่่วยเขาทััน” ของตนเอง พร้อ้ มทั้้�งค้น้ หาทรััพยากรและช่อ่ งทางต่า่ ง ๆ ในการลดทอนความกลััว และ นำ�ำ ไปสู่่�การวางแผนและวางแนวทางการดำ�ำ เนิินชีีวิิตในอนาคตเพื่่อ� พััฒนาตนเองต่่อไป (ชาวดิิจิิทัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปี)ี ความเสี่�ยงในมุมุ มองของชาวดิิจิิทััลไทยบนความคาดหวังั และข้้อจำ�ำ กัดั ทางสัังคม ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ตอนปลายที่่�กำำ�ลัังศึึกษาอยู่ �ในระดัับมหาวิิทยาลััยและ เริ่�มต้้นทำำ�งานในระยะเวลาสั้�น ๆ มีีความกลััวว่่า จะมีีกำ�ำ ลัังทรััพย์์หรืือเงิินทุุนไม่่พอ “ความเสี่�ยง” ในที่่�นี้้�หมายถึึงการคิิดและประเมิินสถานการณ์์อย่่างมีีเหตุุผลของ ที่่จ� ะนำำ�มาเลี้ย้� งดููเหล่า่ บุพุ การีีของพวกเขาในอนาคต ยกตัวั อย่า่ งเช่น่ ที่่ช� าวดิจิ ิทิ ัลั ยุคุ ใหม่่ มนุษุ ย์ว์ ่า่ สิ่ง� ใดควรทำ�ำ หรืือไม่่ โดยที่่ม� นุษุ ย์์จะมีีการคำ�ำ นวณความคุ้�มค่่าก่อ่ นการตััดสินิ ใจ ตอนปลายอธิิบายไว้้ว่่า ทั้้�งนี้้� ความหวัังมีีบทบาทที่่�สำำ�คััญในการบริิหารจััดการความเสี่�ยงต่่ออนาคตและเป็็น “กลัวั ดููแลพ่่อแม่่ตอนป่ว่ ยไม่่ไหว ไม่่มีเี งินิ ค่่ารักั ษาพยาบาล” สิ่�งที่่�ผู้�้คนใช้้ต่่อสู้้�กัับความรู้�้ สึึกหวาดกลััวหรืือสิ้�นหวัังต่่อปััจจุุบััน (Cook 2018, p. 2) เมื่�อพิิจารณาคำ�ำ อธิิบายข้้างต้้นและนำ�ำ มาประกอบกัับข้้อมููลที่่�ได้้จากการสััมภาษณ์์ (ชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 19-23 ปีี) เจาะลึึกชาวดิิจิิทััลไทยที่่�อธิิบายเกี่�ยวกัับสภาพปััญหาที่่�เขาพบเจอ โดยความคาดหวััง “กลััวเรื่�องสุุขภาพไม่่ดีี กลััวไม่่มีีสวััสดิิการค่่ารัักษาพยาบาล กลััวเรื่�องค่่าใช้้จ่่าย จากสัังคมที่่�ชาวดิิจิิทััลได้้รัับการปลููกฝัังและบ่่มเพาะมาคืือ การที่่�เยาวชนไทยต้้องมีี พวกสวััสดิิการหลัังเกษีียณ หรืือค่่าครองชีีพมัันสููงขึ้�น กลััวเงิินเดืือนที่่�เราได้้ คุุณลัักษณะในอุุดมคติิ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งความคาดหวัังที่่�ต้้องการให้้เยาวชนไทย มันั ไม่่พอใช้้ กลััวไม่่เพีียงพอให้้เราดููแลพ่่อแม่”่ ประสบความสำ�ำ เร็จ็ ทางวิชิ าชีีพ อย่า่ งไรก็ด็ ีี เยาวชนไทยกลุ่�มที่่เ� กิดิ และเติบิ โตมาพร้อ้ ม ๆ กัับความเจริิญทางด้้านเทคโนโลยีีอย่่างใกล้้ชิิด หรืือที่่�เรีียกว่่าชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 19-23 ปี)ี 107 106
กลัับสะท้้อนถึึงสภาพปััญหาเชิิงโครงสร้้างและความไม่่พร้้อมของสัังคมไทย กล้้าที่่จ� ะวิิพากษ์ป์ ััจจัยั ต่่าง ๆ ที่่�ไม่่สนัับสนุุนให้้ความหวังั และความฝันั ของพวกเขาเป็็น ที่่�จะเอื้ �อหรืือสนัับสนุุนให้้พวกเขาประสบความสำำ�เร็็จในการประกอบอาชีีพตามที่่�สัังคม ความจริิง ชาวดิิจิทิ ััลได้้สะท้้อนถึึงปััญหาและอุุปสรรคสำำ�คััญที่่ท� ำำ�ให้้พวกเขาไม่่สามารถ คาดหวังั กับั พวกเขาไว้้ พััฒนาศัักยภาพของตนเองได้้อย่่างเต็็มที่่� และสามารถเลื่�อนระดัับไปสู่่�คุุณลัักษณะ ประชากรที่่�มีีคุณุ ภาพที่่จ� ะนำำ�พาประเทศไทยพัฒั นาไปสู่่�ยุุค 4.0 ได้้ ในอดีีตที่่�ผ่่านมา ความคาดหวัังของสัังคมที่่�มีีต่่อประชากรรุ่่�นใหม่่คืือ ต้้องการให้้ เป็น็ บุคุ ลากรที่่ม� ีีคุณุ ภาพที่่ส� ามารถเป็น็ “ความหวังั ของชาติ”ิ ซึ่ง่� ต้อ้ งเป็น็ “คนเก่ง่ ” และ โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่ง� คุณุ ลักั ษณะของความเป็น็ ผู้้�ประกอบการที่่ส� ามารถเข้า้ ถึงึ แหล่ง่ “คนดีี” ทั้้ง� นี้้� ตามค่า่ นิิยมดั้ง� เดิมิ ของสัังคมไทยอธิิบายว่า่ “คนดีี” คืือบุุคคลที่่ม� ีีคุุณธรรม ทรััพยากรและสะสมทุนุ ด้ว้ ยตนเอง ได้แ้ ก่่ ปััญหาความเหลื่อ� มล้ำำ��ในเศรษฐกิิจและสังั คม และมุ่�งกระทำำ�สิ่่�งที่่�สัังคมเห็็นว่่าดีี รวมถึึงมีีความซื่�อสััตย์์ มีีความพยายาม และมีีความ โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่�งปัญั หาเรื่�องการกระจายของทรััพยากร และการขยายโอกาสทางการ กตััญญูู ในขณะที่่� “คนเก่ง่ ” คืือบุคุ คลที่่ม� ีีสติปิ ัญั ญาดีี ประสบความสำ�ำ เร็็จทางการศึกึ ษา ศึึกษาที่่�ไม่่เท่่าเทีียม ซึ่่�งชาวดิิจิิทััลไทยในพื้้�นที่่�จัังหวััดเชีียงใหม่่และนครพนมได้้สะท้้อน และการทำำ�งาน และในบางครั้�งอาจหมายถึึงบุุคคลที่่�ประกอบอาชีีพเฉพาะทาง ได้้แก่่ ว่่า สภาพสัังคมไทยในปััจจุุบัันไม่่ได้ส้ นับั สนุนุ ความฝันั ของพวกเขา โดยเฉพาะความฝััน แพทย์์ วิิศวกร หรืือนัักธุุรกิิจ เจ้้าของกิิจการ เป็็นต้้น ดัังที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่คนหนึ่่�ง ในการประกอบอาชีีพของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ที่่�ต้้องอาศััยองค์์ความรู้้�และทัักษะทางด้้าน เล่่าถึึงคุณุ ลักั ษณะที่่�พึงึ ประสงค์์ของเยาวชนไทยในอดีีตว่า่ เทคโนโลยีี ดังั ที่่ช� าวดิจิ ิิทััลรุ่่�นใหม่่คนหนึ่่ง� สะท้อ้ นว่่า “เหมืือนกัับว่่ามัันเป็็นคำ�ำ สอนตั้�งแต่่เด็็ก เด็็กคืืออนาคตของชาติิ โตไปไม่่โกง “สำำ�หรับั เรามัันคือื สิ่�งที่่เ� ป็็นไปได้้ด้ว้ ยมืือของเรา อย่่างเช่่น ถ้้าเราอยากเป็็นนัักบิิน แล้้วต้้องทำำ�งานดีี ๆ ต้้องเป็็นหมอ ต้้องเป็็นทหาร ต้้องเป็็นตำ�ำ รวจ ต้้องเป็็นครูู อวกาศ แต่่เราไม่่มีีความรู้้� เราก็็คงไม่่กล้้าหวััง มัันเป็็นไปไม่่ได้้ สำำ�หรัับคนอื่�น ถึึงเป็น็ อาชีีพที่่�ประสบความสำำ�เร็จ็ ” อาจมองว่่าความฝัันเป็็นสิ่�งที่่�ลอย ๆ แต่่ความหวัังสำำ�หรัับเรามัันควรจัับต้้องได้้ มันั ทำ�ำ ให้เ้ ราพยายาม สมมติเิ ราเชื่อ� ว่่าเรารวยได้้ นั่่น� หมายความว่่าเราก็ต็ ้อ้ งพยายาม (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปี)ี หาเงิิน ถึงึ แม้เ้ ราจะเหนื่่อ� ย แต่่เราก็็ยังั มีคี วามหวัังว่่ามันั จะเป็็นจริงิ ” จากการศึึกษาพบว่า่ ชาวดิจิ ิิทััลไทยรุ่่�นใหม่ท่ ี่่�ยัังอยู่�ในวัยั เรีียนในสามพื้้�นที่่�การวิจิ ััย รับั รู้แ�้ ละตระหนักั ถึงึ ความฝันั และความคาดหวังั ของรัฐั บาลที่่ม� ีีต่อ่ ตนเองว่า่ อยากให้เ้ ป็น็ (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปี)ี คนดีี เป็น็ พลเมือื งดีี ปฏิบิ ัตั ิติ ามกรอบของศีีลธรรมอันั ดีีงาม และปฏิบิ ัตั ิติ ามกรอบที่่ร� ัฐั บาล สอดคล้อ้ งกัับชาวดิจิ ิทิ ัลั ในจังั หวัดั นครพนมที่่�กล่่าวว่า่ กำ�ำ หนด รักั ษาระเบีียบวินิ ัยั ในสังั คม และสามารถช่่วยพััฒนาประเทศในหลาย ๆ ด้้าน “สภาพสัังคมไทยตอนนี้้�ไม่่ค่่อยเอื้�อเท่่าไหร่่ ขณะนี้้�กลายเป็็นปััญหาใหญ่่ของ ในขณะเดีียวกันั ชาวดิจิ ิิทััลรุ่่�นใหม่ก่ ็็มีีความฝัันและความหวัังต่่อรัฐั บาลเช่น่ กััน คือื สัังคมไทยยุุคโลกาภิิวััตน์์ ปััญหาอัันยิ่�งใหญ่่ตามมาคืือปััญหาด้้านสัังคม จนอาจ ต้้องการให้้รััฐบาลเปิิดกว้้างและสร้้างพื้้�นที่่�ของการมีีส่่วนร่่วมเพื่่�อรัับฟัังความเห็็นของ สรุุปเป็็นข้้อความสั้้�น ๆ แต่่น่่าคิิดอย่่างยิ่�งว่่า เศรษฐกิิจก้้าวหน้้า สัังคมมีีปััญหา คนรุ่่�นใหม่ใ่ ห้ม้ ากกว่า่ นี้�้ เพื่่อ� ที่่จ� ะเอื้อ� ต่อ่ การทำ�ำ ให้ค้ วามฝันั และความหวังั ที่่พ� วกเขาวาดไว้้ การพััฒนาไม่่ยั่ง� ยืนื ” เป็น็ ความจริงิ นอกจากนี้�้ เมื่อ� พููดถึงึ สภาพ “สังั คมไทยในอุดุ มคติ”ิ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยรุ่่�นใหม่่ ในวัยั เรีียนมีีการเติบิ โตทางความคิดิ ที่่เ� ริ่ม� เห็็นและตั้ง� คำำ�ถามกับั สิ่ง� ที่่เ� กิิดขึ้้น� ในสังั คมและ (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี) 108 109
รวมถึงึ ระบบอุปุ ถัมั ภ์ใ์ นสังั คมไทย ซึ่ง่� ปัญั หาและอุปุ สรรคดังั กล่า่ วทำำ�ให้ก้ ารเดินิ ตาม ไทยแลนด์์ 4.0 และหนึ่่�งในคุุณลัักษณะสำ�ำ คััญนั้้�นคืือ “ความโน้้มเอีียงในการเป็็น เส้้นทางความฝัันและความหวัังของเขาสะดุุดลง ซึ่�่งจะทำำ�ให้้เกิิดความไม่่เป็็นธรรมและ ผู้้�ประกอบการ” (Entrepreneurial Orientation) (อานนท์์ ศัักดิ์�วรวิิชญ์์, 2561) การกระจายทรัพั ยากรที่่ไ� ม่เ่ ท่า่ เทีียมในสังั คมไทย ดังั ที่่ม� ีีชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยคนหนึ่่ง� สะท้อ้ นว่า่ ทั้้�งนี้้� ความโน้้มเอีียงในการเป็็นผู้้�ประกอบการคืือลัักษณะนิิสััยและบุุคลิิกภาพที่่� โน้้มเอีียงไปในการเป็็นผู้้�ประกอบการ มีีกิิจการเป็็นของตััวเอง สามารถเริ่�มต้้นธุุรกิิจ “ผมจึงึ ฝันั ว่่าในอนาคตจะมีเี จ้า้ หน้า้ ที่่ท� ี่่ม� ีรี ะบบจัดั การที่่ด� ีกี ว่่านี้้ห� รือื สามารถจัดั การ เองได้้ (Start Up) บุคุ ลิิกภาพเหล่า่ นี้้� ได้แ้ ก่่ ความใฝ่เ่ รีียนรู้�้ (Learning Orientation) คนเหล่่านี้้ไ� ด้้ เพราะหากโยงไปถึงึ เจ้า้ หน้า้ ที่่ท� ี่่ถ� ููกซื้้อ� ด้ว้ ยเงินิ นั้้น� คลั่ง� อำ�ำ นาจ พวกเขา ความต้้องการความสำำ�เร็็จ (Achievement) ความต้้องการเป็็นอิิสระในตััวเอง ไม่่สนใจเรื่�องถููกผิิด ไม่่มีีคุุณธรรม ไม่่มีีจิิตอาสา มองเห็็นเงิินสำำ�คััญกว่่าความ (Autonomy) มีีความทะเยอทะยาน ชอบการแข่่งขััน ชอบคิิดค้้นนวััตกรรมหรืือ ถููกต้อ้ ง ไม่่มองเห็น็ สังั คมโดยรวม ถ้า้ พวกเขายึดึ ตรงนี้้ไ� ด้้ พวกเขาจะไม่เ่ ป็น็ แบบนี้้”� สิ่�งใหม่่ กล้้าเสี่�ยง และมีีความริิเริ่�มในตนเองที่่�จะทำำ�สิ่่�งใหม่่ ๆ เกี่�ยวข้้องกัับนวััตกรรม ไม่่ว่่าจะเป็็น Product Innovation หรืือ Process Innovation ซึ่่�งหากมีี (ชาวดิจิ ิิทัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 19-23 ปี)ี หััวธุุรกิิจเพีียงพอก็็สามารถนำำ�ไปต่่อยอดในเชิิงพาณิิชย์์ (Commercialization) และ เมื่�อพิิจารณาถึึงมุุมมองและการอธิิบายของชาวดิจิ ิิทััลรุ่่�นใหม่่ในสามพื้้น� ที่่�การวิิจััย สร้า้ งความสามารถในการแข่่งขััน (Competitive Advantage) ได้้ แล้ว้ พบว่า่ ส่ว่ นใหญ่่สะท้้อนถึงึ ข้อ้ จำ�ำ กัดั ด้้านทรััพยากรทางเศรษฐกิิจและสัังคม รวมถึึง ระบบการกระจายทรััพยากรที่่�ไม่่เท่่าเทีียมและทั่่�วถึึง ปััญหาอุุปสรรคเหล่่านี้�้ไม่่เอื้�อให้้ เมื่อ� วิเิ คราะห์ม์ ุมุ มองและทัศั นคติิ ตลอดจนประสบการณ์ข์ องชาวดิจิ ิทิ ัลั ในประเด็น็ ชาวดิิจิิทััลสามารถดำำ�เนิินชีีวิิตตามความหวัังและความฝัันที่่�ตั้�งไว้้ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�ง ที่่�เกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่มีีความคิิด การประกอบอาชีีพที่่ต� ้อ้ งอาศัยั องค์ค์ วามรู้ท้� างเทคโนโลยีี ข้อ้ จำ�ำ กัดั เหล่า่ นี้ท�้ ำ�ำ ให้พ้ วกเขา และพฤติิกรรมที่่�นัับเป็็นคุุณลัักษณะของความเป็็นผู้้�ประกอบการ ได้้แก่่ การมีีอิิสระ ต้อ้ งหันั มาพึ่่ง� พาตนเอง และต้อ้ งการพัฒั นาความรู้แ้� ละฝึกึ ฝนทักั ษะของตนในการทำ�ำ งาน ในการวางแผนตัดั สินิ ใจเลือื กประกอบอาชีีพ ความใฝ่เ่ รีียนองค์ค์ วามรู้ใ�้ หม่่ ๆ โดยเฉพาะ ที่่�ตนวาดฝัันไว้้ มากกว่่าที่่จ� ะรอคอยรััฐบาลหยิบิ ยื่น� โอกาสหรืือทรัพั ยากรให้้ อย่า่ งไรก็็ดีี การเรีียนรู้เ�้ ทคโนโลยีี และความคิดิ ริเิ ริ่�มในการคิิดค้น้ นวัตั กรรมหรืือสิ่ง� ใหม่่ ด้ว้ ยข้อ้ จำำ�กัดั ของสภาพสังั คมและเศรษฐกิจิ ของประเทศไทย กลับั กลายเป็น็ แรงผลักั ดันั และกระตุ้้�นให้ช้ าวดิจิ ิทิ ัลั ค้น้ หาแนวทางอื่น� ๆ ที่่จ� ะสามารถเข้า้ ถึงึ ทรัพั ยากรทางเศรษฐกิจิ ผู้�ประกอบการดิิจิทิ ัลั กับั อิิสระในเส้น้ ทางสายอาชีพี และสัังคมที่่�มีีความจำ�ำ เป็็นที่่�สามารถทำำ�ให้้ความฝัันและความหวัังของตนเป็็นจริิงได้้ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยรุ่่�นใหม่ส่ ่ว่ นใหญ่ใ่ นพื้้น� ที่่ก� รุงุ เทพฯ และจังั หวัดั เชีียงใหม่ม่ ีีความใฝ่ฝ่ ันั ซึ่�่งสะท้้อนให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่มีีคุุณลัักษณะที่่�มีีศัักยภาพที่่�สามารถพััฒนา ถึงึ ชีีวิติ ที่่อ� ิสิ ระโดยที่่ไ� ม่ต่ ้อ้ งใช้ช้ ีีวิติ อยู่�พร้อ้ มหน้า้ กับั ครอบครัวั ตลอดเวลา กล่า่ วได้ว้ ่า่ ชาว ไปสู่่�ความเป็็นผู้�้ ประกอบการได้้ ได้้แก่่ การดำำ�เนิินชีีวิิตด้้วยความอิิสระ ความใฝ่่เรีียนรู้้� ดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ต้้องการมีีชีีวิิตที่่�อิิสระและสามารถยืืนหยััดได้้ด้้วยตนเอง และคาดหวัังว่่า ความต้อ้ งการความสำำ�เร็็จ รวมถึงึ การคิิดค้้นนวัตั กรรมสิ่ง� ใหม่่ พ่่อแม่่จะสามารถดููแลตนเองได้ใ้ นระดับั หนึ่่ง� ดังั ที่่�มีีชาวดิจิ ิิทัลั ตอนต้น้ รายหนึ่่�งกล่า่ วว่่า Digital Agency as “Entrepreneur” “เราเกิิดมาคนเดีียวก็็สามารถตายไปคนเดีียวได้้ ควรยืืนด้้วยตััวเองให้้ได้้ และ ประเทศไทยพยายามผลัักดัันนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ในขณะเดีียวกัันก็็มีีการ พ่่อแม่่ก็็ควรยืืนได้้ด้้วยตััวเขาเอง แต่่มองว่่าเป็็นหน้้าที่่�ของรััฐบาลที่่�ควรมีีเบี้้�ย นำ�ำ เสนอคุุณลัักษณะ 11 ประการของคนไทยที่่�จะช่่วยทำ�ำ ให้้ประเทศไทยพััฒนาไปสู่่� ซัพั พอร์ต์ พวกท่่านเพื่่�อเพิ่่�มความมั่่�นคงให้้แก่่เขาในอนาคต สามารถแยกกัันอยู่ก� ัับ 110 111
ครอบครัวั ได้้ ชีีวิิตใครชีีวิติ มันั ไม่่คาดหวังั ทุุกคนมีที างของตนเองเสมอ” จะทำำ�ให้้การเข้้าถึึงเทคโนโลยีีทำำ�ได้้ง่่ายยิ่�งขึ้�น อีีกทั้้�งก็็ยัังสร้้างความสะดวกสบายให้้กัับ (ชาวดิิจิิทัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 13-15 ปี)ี ชีีวิิต ข้้อมููลจากการสััมภาษณ์์เจาะลึึกสะท้้อนว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ส่่วนใหญ่่มีีความ ชาวดิิจิิทััลที่่�อาศััยในเขตกรุุงเทพฯ ส่่วนใหญ่่มีีความฝัันอยากที่่�จะประกอบธุุรกิิจ ต้้องการที่่�จะมีีอำ�ำ นาจในการเลืือกประกอบอาชีีพตามที่่�ตนถนััด ชื่�นชอบ หรืือมีีความ ส่่วนตััว ประชากรดิิจิิทััลในกรุุงเทพฯ ในกลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี รัับรู้�้ได้้ถึึงความคาดหวััง สนใจ หรืืออาชีีพที่่�พวกเขาคิิดว่่ามีีความเหมาะสมกัับตััวตนของเขามากที่่�สุุด การได้้ ของสัังคมและพ่่อแม่่ต่่อตนเองว่่า อยากให้้พวกเขาประสบความสำำ�เร็็จในวิิชาชีีพ ทำ�ำ งานในอาชีีพที่่�พึึงปรารถนาจะทำำ�ให้้ปััจเจกมีีความสุุขและสนุุกไปกัับการประกอบ นัักเรีียนมััธยมในกรุุงเทพฯชั้�นในรายหนึ่่�งกล่่าวว่่า “พ่่อแม่่คาดหวัังให้้เราไปบริิหาร อาชีีพนั้้�น ๆ อย่่างไรก็็ตาม สำ�ำ หรัับคนรุ่่�นพ่่อแม่่ของชาวดิิจิิทััลให้้คุุณค่่ากัับการ ธุุรกิจิ ” ในขณะที่่ช� าวดิจิ ิทิ ัลั กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี มีีความคาดหวังั ว่่า ตนเองสามารถเป็็น ประกอบอาชีีพเป็็นข้้าราชการ เพราะเป็็นอาชีีพที่่�มีีเกีียรติิและมีีความมั่น� คง ผู้�้ ประกอบการได้้ หรืือหารายได้ด้ ้ว้ ยตนเองในลัักษณะหรืือเป็น็ เจ้า้ ของกิิจการ ในขณะเดีียวกันั ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ใ่ ห้ค้ วามสำำ�คัญั กับั ความเป็็นส่ว่ นตัวั ความอิสิ ระ “ความคาดหวัังต่่ออนาคตตััวเองคืือ ไม่่อยากเป็็นลููกจ้้าง อยากตั้้�งตััวได้้ แต่่ว่่า และเสรีีภาพในการตััดสิินใจในชีีวิิตเรื่�องการประกอบอาชีีพ รวมถึึงการตั้้�งความหวััง ต้อ้ งไปฝึึกงานเป็น็ ลููกจ้า้ ง เป็็นลููกน้อ้ งเขาก่่อน จึงึ จะต่่อยอดมาเป็็นหัวั หน้้างาน” ต่่อตนเองที่่�กำำ�ลัังอยู่�ในวััยเรีียนว่่าต้้องการหารายได้้พิิเศษระหว่่างเรีียน และหวัังว่่าการ ทำ�ำ งานที่่�มีีผลตอบแทนสููงช่่วยสร้้างคุุณค่า่ ในชีีวิติ (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี) ส่ว่ นชาวดิิจิทิ ััลในพื้้น� ที่่�เมืืองหลัักอย่่างจัังหวัดั เชีียงใหม่่ กลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี อธิิบาย “อยากเห็็นสัังคมที่่�มีีความเป็็น Individualistic มากกว่่านี้้� แต่่ก็็ยัังคงความเป็็น ถึึงความแตกต่่างในเรื่�องความฝัันและความคาดหวัังในการประกอบอาชีีพ โดยมีีผู้�้ให้้ Unity คือื ทุุกคนสามารถเป็็นอะไรก็ไ็ ด้้ ทำ�ำ อะไรก็็ได้้ แต่่ไม่ไ่ ปเบียี ดเบีียนชาวบ้้าน สััมภาษณ์์คนหนึ่่�งกล่่าวว่า่ ตนมีีความฝันั และหวัังว่่าอยากทำ�ำ งานที่่ไ� ด้ร้ ับั ค่่าตอบแทนสููง ทุุกคนต่่างรู้�้หน้้าที่่�ของตััวเอง รู้้�ขอบเขตที่่�ตััวเองควรจะอยู่� ที่่�ควรจะทำำ� มัันถึึงจะ โดยใช้้ระยะเวลาการทำำ�งานที่่ส� ั้ �น ทำำ�ให้เ้ ราอยู่�ร่่วมกัันได้้อย่่างสงบสุุข มีกี ารเคารพผู้้�อื่น� ” “ผมฝัันเป็็นแบบพวกทำ�ำ งานเป็็นช่่าง เป็็นเหมืือนพ่่อที่่�ทำ�ำ งานเป็็นก่่อสร้้างครัับ พ่่อผมก็็ก่่อสร้้าง ทำ�ำ ออกแบบแบบนี้้�ครัับ ก็็เลยอยาก...เพราะมัันได้้เงิินเยอะครัับ (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี) ทำำ�เสร็จ็ ทีีเป็็นล้้านแต่่ละงาน” “การใฝ่ห่ าความสำำ�เร็็จ” ในฐานะแรงผลัักดันั สู่�ค่ วามเป็น็ ผู้้�ประกอบการดิิจิทิ ัลั การสะท้้อนมุุมมองและความเข้้าใจต่่อการเป็็นผู้้�ประกอบการผ่่านการอธิิบายถึึง (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 13-15 ปี)ี ความกลััว ความฝััน และความหวัังนั้้�น มีีความแตกต่่างกัันในแต่่ละกลุ่�มอายุุและพื้้�นที่่� ในขณะเดีียวกััน ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่บางคนยัังแสดงออกถึึงการสร้้างแรงบัันดาลใจ การวิิจััย ชาวดิิจิิทััลไทยในพื้้�นที่่�กรุุงเทพฯ ทุุกกลุ่�มอายุุส่่วนใหญ่่มีีความฝัันและ ให้้ทำ�ำ ตามความฝัันและความหวัังของตนให้้สำำ�เร็็จ โดยอาศััยพลัังจากความเชื่�อมั่ �นและ ความหวัังที่่�ต้้องการที่่�จะประสบความสำ�ำ เร็็จ มีีความร่ำ��ำ รวย เพราะเข้้าใจว่่าการมีีเงิิน ความภาคภููมิิใจในตนเอง ดังั เช่น่ ชาวดิจิ ิทิ ััลรายหนึ่่ง� สะท้อ้ นว่า่ 112 113
“ผมมีีตััวเองเป็็นแรงบัันดาลใจ ผมอยากไปให้้สุุดทางของผม เพราะจะล้้มเหลว อย่่างไรก็็ดีี ข้้อมููลจากการสััมภาษณ์์เจาะลึึกพบว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในจัังหวััด หรืือผิิดพลาดยังั ไง ผมก็ม็ ีีความสุุขกัับมัันเพราะผมได้ล้ องมัันแล้้ว” เชีียงใหม่่และนครพนมไม่่ได้้มองว่่าความเป็็นผู้�้ ประกอบการเกิิดจากการผลัักดัันหรืือ การส่่งเสริิมนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 โดยภาครััฐ แต่่เกิิดจากการสืืบค้้นและแสวงหา (ชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 19-23 ปีี) ทดสอบและเรีียนรู้�้แบบอย่่างความสำำ�เร็็จและแนวทางเดิินไปสู่่�ความสำ�ำ เร็็จนั้้�น ๆ บทบาทของเทคโนโลยีแี ละนวััตกรรมกับั ความเป็น็ ผู้้�ประกอบการดิจิ ิทิ ััล ด้ว้ ยตนเอง จากสื่�อสังั คมออนไลน์์ เช่น่ เฟซบุ๊๊�กและยููทููบ สำ�ำ หรัับชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่นั้้�นมีีความสนใจในเรื่�องการทำำ�งานที่่�ใช้้เทคโนโลยีี เช่่น “ผมหวัังเรื่�องการเรีียนก่่อน เรีียนจบแล้้วก็็ลองหางานทำำ� ก็็หวัังว่่าอยากเป็็น งานที่่�เกี่�ยวกัับคอมพิิวเตอร์์และยููทููบเบอร์์ และด้้วยปััจจััยทางเทคโนโลยีีที่่�ช่่วยขยาย ยููทููบเบอร์์ ประมาณนั้้�น คืือหลายคน เราดููคลิิปของเขาแล้้วตลก สนุุกสนาน มุุมมองการเรีียนรู้�้และประสบการณ์์ของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ให้้มองโลกและโอกาสในการ แล้ว้ เราก็อ็ ยากทำ�ำ ให้ค้ นอื่น� เห็น็ บ้า้ ง อยากให้ค้ นอื่น� มีีความสนุุก” ประกอบอาชีีพที่่�กว้้างขวางและหลากหลายมากยิ่ �งขึ้�น ทำำ�ให้้กลุ่�มชาวดิิจิิทััลตอนต้้น (13-15 ปีี) และตอนกลาง (16-18 ปีี) ของทั้้�งสามพื้้�นที่่�การวิิจััยสามารถใช้้เทคโนโลยีี (ชาวดิจิ ิทิ ััลรุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี) เพื่่อ� เข้า้ ถึงึ ความฝันั และสามารถค้น้ พบช่อ่ งทางต่า่ ง ๆ ในพื้้น� ที่่ข� องโลกเสมือื นจริงิ ในการ นิยิ ามใหม่่ของผู้�ประกอบการดิจิ ิทิ ััลในพื้้�นที่่�เฉพาะ สืืบค้้นและทดลองทางเลืือกใหม่่ ๆ เพื่่�อเดิินทางไปสู่่�ความฝัันและความหวัังนั้้�น โดยที่่� ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ให้้ความสนใจประกอบอาชีีพโดยมีีการประยุุกต์์ใช้้ฐานข้้อมููลและ ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในพื้้�นที่่�กรุุงเทพฯ รวมถึึงในจัังหวััดเชีียงใหม่่และ ข่า่ วสารจากเทคโนโลยีีเป็็นฐานทรััพยากรหลักั นครพนมส่่วนใหญ่่สะท้้อนมุุมมองและทััศนคติิเกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความ หวััง ที่่�แสดงออกถึึงความพยายามในการแสดงศัักยภาพของความเป็็นผู้�้ ประกอบการ สำำ�หรัับกลุ่�มประชากรดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในเขตกรุุงเทพฯ คิิดว่่าเทคโนโลยีีช่่วยสร้้าง อย่่างไรก็็ดีี จากข้้อมููลการสััมภาษณ์์เจาะลึึกของชาวดิิจิิทััลไทยตอนกลาง (16-18 ปีี) โอกาสให้้ตนเองในอนาคตและช่ว่ ยให้้สังั คมดีีขึ้้น� ได้้ ซึ่�่งกำำ�ลัังศึึกษาอยู่ �ในระดัับมััธยมในพื้้�นที่่�จัังหวััดนครพนมจำำ�นวนหนึ่่�งที่่�ไม่่สามารถเลืือก ตััดสิินใจในการประกอบอาชีีพได้้อย่่างอิิสระ โดยมีีตััวอย่่างของผู้้�ให้้ข้้อมููลอธิิบาย “เทคโนโลยีีช่่วยอำำ�นวยความสะดวกเรา ให้้เราก้้าวไปถึึงสิ่�งที่่�ทำำ�ให้้ประโยชน์์ต่่อ เพิ่่�มเติิมว่่า เขามีีความคาดหวัังในการตััดสิินใจเลืือกประกอบอาชีีพตามกรอบของ สัังคมง่่ายยิ่่�งขึ้ �น...เราอาจจะใช้้เทคโนโลยีีในการศึึกษาเล่่าเรีียน...เราอาจจะใช้้ ค่า่ นิิยมและการยอมรัับจากครอบครััว สัังคม และหมู่่�บ้้าน อิินเทอร์์เน็ต็ เป็น็ ตัวั ช่่วยให้เ้ ราศึกึ ษามากขึ้้น� และกว้้างขึ้น� ” แม้้จะพบว่่า ประชากรกลุ่�มนี้�้สะท้้อนค่่านิิยมบางประการในการยกย่่องและเชิิดชูู (ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี) ผู้้�ที่�สอบได้้คะแนนสููงและประสบความสำำ�เร็็จหรืือมีีความเป็็นเลิิศในการศึึกษา ซึ่�่งมีี “เทคโนโลยีีอย่่างโซเชีียลมีีเดีียทำำ�ให้้ติิดต่่อกัันได้้ทุุกที่่�ทุุกเวลา...ช่่วยสร้้างความ ความคล้้ายคลึึงกัับประชากรดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ส่่วนใหญ่่ในสามพื้้�นที่่�การวิิจััย อย่่างไรก็็ดีี สะดวกสบายให้้แต่่ละคน มีีการสื่่�อสารติิดต่่อกัันได้้ดีี แล้้วก็็มีีข้้อมููลไว้้ตลอดเวลา ข้้อมููลจากการสััมภาษณ์์ชาวดิิจิิทััลในพื้้�นที่่�จัังหวััดนครพนมมีีความแตกต่่างจากพื้้�นที่่� แค่่เสิริ ์์ชครัับ” อื่น� ๆ ที่่ส� ะท้อ้ นว่า่ การตัดั สินิ ใจเลือื กประกอบอาชีีพนั้้น� ได้ร้ ับั อิทิ ธิพิ ลจากค่า่ นิยิ มในสังั คม ที่่�มองว่่าการได้้ทำ�ำ อาชีีพเป็็นข้้าราชการคืือความภููมิิใจสููงสุุดของครอบครััว เพราะการ (ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปีี) 115 114
รัับราชการสามารถสร้้างรายได้้ที่่�มั่�นคง ลดความเสี่�ยงเพราะไม่่มีีการลงทุุน และได้้รัับ ทางสัังคมเป็็นทั้้�งสื่�อกลางและผลลััพธ์์ของการกระทำ�ำ ทางสัังคม นอกจากนั้้�น ผู้�้กระทำำ� การยอมรัับนับั หน้้าถืือตาจากสัังคม และโครงสร้้างมีีความสััมพัันธ์์และเป็็นส่่วนหนึ่่�งของการประกอบสร้้างกัันและกััน ด้้วยศักั ยภาพที่่�เท่่าเทีียมกััน ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในพื้้�นที่่�จัังหวััดนครพนมส่่วนใหญ่่มีีความหวัังและความฝััน ในการสอบบรรจุุเป็็นข้้าราชการครูู เพราะอาชีีพครููมีีบทบาทในการถ่่ายทอด สำำ�หรับั Giddens แล้้ว ผู้�ก้ ระทำำ�มีีปฏิิสััมพันั ธ์์กัับโครงสร้้างอยู่่�ตลอดเวลาจนเป็น็ คุุณธรรมแก่่คนรุ่่�นต่อ่ ๆ ไป ดังั ที่่�มีีผู้ใ้� ห้ส้ ัมั ภาษณ์์กล่่าวไว้้ว่า่ ส่ว่ นหนึ่่ง� ของระบบบรรทัดั ฐาน นั่่น� คือื จุดุ กำ�ำ เนิดิ ของโครงสร้า้ ง สะท้อ้ นถึงึ ประสบการณ์์ (Reflexivity) ถููกนำำ�มาใช้้เมื่�อผู้�้กระทำ�ำ สามารถที่่�จะกระทำำ�การใด ๆ ด้้วยมโนสำ�ำ นึึก “ความฝัันในอนาคตของฉัันก็็คืือ การประสบความสำ�ำ เร็็จในชีีวิิต การเรีียนจบ ในบริิบทของโครงสร้้างนั้้�น ๆ ทั้้�งนี้้�กระแสโลกาภิิวััตน์์และกระแสการกลัับมาของ ในระดับั มหาวิทิ ยาลัยั และได้ท้ ำำ�งานที่่อ� ยากทำำ�มากที่่ส� ุุด นั่่น� ก็ค็ ือื คุุณครูู อยากเป็น็ รููปแบบทางสัังคม “แบบหลัังธรรมเนีียมนิิยม (Post-traditional Society)” ที่่�อนุุญาต ครููเพราะมัันเป็็นความใฝ่่ฝัันของฉัันที่่�ฉัันตั้�งใจเอาไว้้ ได้้สอนถ่่ายทอดความรู้้�เเละ การสะท้้อนมุุมมองทางสัังคมที่่�ผสมผสานระหว่่างค่่านิิยมและบรรทััดฐานของสัังคม คุุณธรรมให้้เเก่่นักั เรีียน เเละยังั เป็็นอาชีีพที่่�มีีเกีียรติิเเละศัักดิ์์ศ� รีอี ีีกด้้วย หากทำ�ำ ได้้ สมัยั ใหม่แ่ ละสัังคมดั้ง� เดิิมที่่�เกิิดเป็น็ การสะท้้อนความเข้้าใจในสังั คมกว้า้ งขวางมากขึ้�น ดั่ง� ความฝันั ก็จ็ ะมีคี วามสุุขในการทำำ�งานที่่เ� รารักั และเราชอบ ทำ�ำ ให้เ้ ราประสบความ ผู้�กระทำำ�การดิจิ ิิทัลั กัับกระบวนการประเมินิ ความเสี่�ยง สำำ�เร็จ็ ได้้ดัังฝันั ทำำ�ให้เ้ รา พ่่อแม่่ และทุุกคนในครอบครัวั ภููมิิใจในตัวั ของเราที่่�ตั้ง� ใจ เรีียน มีีความขยันั อดทน และมุ่�ง่ มั่�น ในการเรีียนที่่ต� ้้องเจออุุปสรรคต่่าง ๆ ที่่�เรา กรอบแนวคิิดโครงสร้้างและผู้้�กระทำำ�สามารถนำำ�มาประยุุกต์์ใช้้ในการทำ�ำ ความ ฝ่า่ ฟันั ไปได้้ ผลที่่�ออกมาก็ค็ ืือความสำ�ำ เร็็จในชีีวิติ ” เข้้าใจมุุมมองหรืือทััศนคติิของชาวดิิจิิทััลไทยต่่อการประเมิินสถานการณ์์ความเสี่ �ยงที่่� เกิิดขึ้้�นในปััจจุุบัันและอนาคต ทั้้�งนี้้� การสะท้้อนประสบการณ์์ของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ (ชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 16-18 ปี)ี ในประเด็็นที่่�เกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง ในด้้านหนึ่่�งคืือการสะท้้อน ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในจัังหวััดนครพนมเล่่าให้้ฟัังว่่า เขาไม่่สามารถเข้้าถึึงทรััพยากร ความสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งชาวดิจิ ิทิ ัลั ในฐานะ “ผู้ก�้ ระทำำ�การดิจิ ิทิ ัลั ” หรือื “Digital Agency” ในระบบเศรษฐกิิจแบบทุุนนิิยมได้้อย่่างเท่่าเทีียมกัับชาวดิจิ ิิทัลั ในพื้้น� ที่่�กรุงุ เทพฯ เขาจึึง ที่่�มีีความสามารถและศัักยภาพที่่�จะประเมิินความเสี่�ยง แสวงหา และทดสอบแนวทาง เลือื กโอกาสจากเศรษฐกิจิ ที่่�มีีพื้้น� ฐานจากคุุณธรรม เช่น่ หลัักปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง ต่า่ ง ๆ ที่่�จะสามารถนำำ�พาพวกเขาให้เ้ ข้้าถึึงทรััพยากร และทำ�ำ ให้้ความหวังั และความฝันั มาเป็น็ เครื่อ� งมือื สำ�ำ คััญในการรักั ษาสถานภาพทางสังั คมและเศรษฐกิิจของตนไว้้ ที่่�พวกเขาวาดไว้้เป็็นความจริิง นอกจากนั้้�นการอธิิบายในรายละเอีียดถึึงรููปแบบความ ผู้�กระทำำ�การดิิจิทิ ััลกัับการจัดั การความเสี่�ยงและความกลัวั เชิงิ โครงสร้า้ ง กลััว การตั้้�งความหวัังและความฝััน รวมถึึงการพยายามพััฒนาศัักยภาพตนเองให้้มีี ก ร อ บ แ น ว คิิ ด เรื่ � อ ง โ ค ร ง ส ร้้ า ง แ ล ะ ผู้้� ก ร ะ ทำำ� ก า รที่่� ถูู ก พัั ฒ น า แ ล ะ เ ส น อ โ ด ย ความพร้้อมในการเป็็นผู้้�ประกอบการในยุุคดิิจิิทััล ที่่�ต้้องอาศััยการศึึกษาค้้นคว้้าและ Giddens (1979, 1984) นั้้�นมีีคุุณููปการต่่อการประนีีประนอมความขััดแย้้งระหว่่าง เรีียนรู้้�เทคโนโลยีีใหม่่ ๆ เพื่่�อพััฒนาทัักษะในการทำ�ำ งานของตน รวมถึึงการตั้้ง� เป้า้ หมาย โครงสร้้างและผู้�้กระทำ�ำ Giddens เสนอมโนทััศน์์ที่่�ไปไกลกว่่าความขััดแย้้งและเสนอ ความสำำ�เร็็จในรููปแบบของความหวัังและความฝัันที่่�จะสามารถสืืบทอดคุุณธรรม แนวทาง “โครงสร้้างแบบทวิิลัักษณ์”์ (Duality of Structure) โดยเสนอว่า่ โครงสร้า้ ง เรื่�องความกตััญญูู แต่่ในขณะเดีียวกัันก็็มีีการปรัับทััศนคติิให้้ตนเองสามารถอยู่่�รอดได้้ ในระบบเศรษฐกิิจแบบทุุนนิิยมได้้อย่่างอิิสระและไม่่ขึ้ �นอยู่่�กัับโครงสร้้างทางสัังคม 116 117
จนไม่ส่ ามารถพัฒั นาองค์ค์ วามรู้แ�้ ละคิดิ ค้น้ สิ่่ง� ใหม่ไ่ ด้้ กล่า่ วคือื ชาวดิจิ ิทิ ัลั คือื ผู้ก�้ ระทำ�ำ การ เป็็นลููกที่่�ดีี ทำำ�หน้้าที่่�ของตนเองให้้ดีีที่่�สุุดด้้วยการตั้้�งใจศึึกษาเล่่าเรีียน และสามารถ ที่่�สามารถต่่อรอง โต้้แย้้ง และเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างทางสัังคม คุุณธรรม และ ดำ�ำ รงตนอยู่�ในกรอบของคุุณธรรมและค่่านิิยมที่่�สัังคมยอมรัับ สิ่�งเหล่่านี้�้คืือการ เศรษฐกิิจได้้ ดัังนั้้�นการสะท้้อนถึึงความกลััว ความฝััน และความหวััง ไม่่ได้้มีีเพีียงแค่่ แสดงออกถึงึ การเป็็นลููกที่่ม� ีีความกตััญญูู ดัังนั้้น� ความพยายามที่่�จะลดทอน “ความกลััว การยอมรัับและสนัับสนุุนหรืือสืืบทอดชุุดคุุณธรรมดั้�งเดิิม แต่่ในขณะเดีียวกัันก็็พร้้อม ที่่�จะไม่่ได้้ตอบแทนบุุญคุุณพ่่อแม่่” จะเป็็นไปในลัักษณะของการทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็นลููกที่่�ดีี ที่่�จะต่่อรองและโต้้แย้้งคุุณธรรม และสามารถกระทำำ�การเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างได้้ พยายามตั้�งใจเรีียนและสร้้างความภููมิิใจให้้แก่่พ่่อแม่่ ทั้้�งนี้้� การทำำ�หน้้าที่่�เป็็นลููกกตััญญูู ขึ้�นอยู่่�กัับฐานทรััพยากรที่่�จะโต้้แย้้งกัับหลัักคุุณธรรม ดัังนั้้�นผู้�้กระทำ�ำ การชาวดิิจิิทััล โดยการตอบแทนพ่่อแม่่อาจเป็็นแรงจููงใจและแรงผลัักดัันให้้ชาวดิิจิิทััลกลุ่ �มนี้�้สามารถ สามารถสะท้้อนอััตลัักษณ์์ของตนต่่อชุุดคุุณธรรมดั้ �งเดิิมได้้มากน้้อยต่่างกััน ขึ้�นอยู่่�กัับ เข้า้ ถึึงทรััพยากรเพื่่�อสร้า้ งอนาคตที่่ม�ั่น� คงในอนาคต ทรััพยากรทางเศรษฐกิิจสังั คมและการเมืืองที่่แ� ต่ล่ ะคนสามารถเข้้าถึงึ ได้้ สำำ�หรับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่อ� าศัยั อยู่�ในพื้้น� ที่่ก� รุงุ เทพฯ และจังั หวัดั เชีียงใหม่ท่ ี่่เ� ป็น็ เมือื งเอก ทั้้�งนี้�้ การปรัับตััวและต่่อรองกัับโครงสร้้างทางสัังคม เศรษฐกิิจ การเมืือง และ ที่่�มีีการพััฒนาทางเศรษฐกิจิ พบว่า่ ชาวดิจิ ิทิ ััลรุ่่�นใหม่่กลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี และ 16-18 ปีี บรรทััดฐาน ตลอดจนคุุณค่่าและคุุณธรรมพื้้�นฐานในสัังคมไทย ปรากฏให้้เห็็นได้้จาก มีีการสะท้้อนมุุมมองเรื่ �องความหวัังและความฝัันในลัักษณะที่่�สะท้้อนถึึงความใฝ่่ฝััน การสะท้อ้ นถึึงความกลััว ความฝััน และความหวัังในกลุ่�ม ชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นใหม่ท่ ั้้ง� สามกลุ่�ม ความทะเยอทะยานที่่ต� ้อ้ งการคว้า้ ความสำำ�เร็จ็ ด้ว้ ยตนเองในระบบเศรษฐกิจิ แบบทุนุ นิยิ ม สะท้้อนถึึงความเข้้าใจและความพร้้อมในการรัับมืือกัับความเสี่ �ยงและความกลััวได้้ และในกลุ่�มอายุุ 16-18 ปีีในพื้้�นที่่�นครพนม พบว่่า มีีเรื่�องความกลััวในการหางานทำำ� แตกต่่างกััน ขึ้�นอยู่่�กัับทรััพยากรที่่�สามารถเข้้าถึึงได้้ ตััวชี้้�วััดสำำ�คััญประการหนึ่่�งที่่�จะ กลััวการตกงาน และความกลััวเรื่�องความกิินดีีอยู่�ดี สิ่�งเหล่่านี้้�ชี้�้ชััดว่่าพวกเขาสะท้้อน ช่่วยฉายภาพความพร้้อมและศัักยภาพของชาวดิิจิิทััลต่่อการรัับมืือกัับความเสี่ �ยง ว่่า ความอยู่่�รอดในชีีวิติ ทางสัังคมและเศรษฐกิิจของพวกเขาขึ้น� อยู่่�กับั ความอยู่่�รอดของ ดัังกล่่าวคืือ ความพร้้อมในการเป็็นผู้้�ประกอบการของชาวดิิจิิทััลในระดัับที่่�แตกต่่างกััน โครงสร้า้ งทางสังั คมและเศรษฐกิจิ ของประเทศ ในแต่่ละช่ว่ งอายุุ ผู้�กระทำำ�การดิิจิิทัลั กับั ทรััพยากรในการตอบสนองต่อ่ ความเสี่�ยงและความกลััว อย่่างไรก็็ดีี ในกลุ่�มอายุุชาวดิจิ ิทิ ััลรุ่่�นใหม่ก่ ลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี และ 16-18 ปีี มีีความ ตื่�นตััวในการเรีียนรู้้�และประยุุกต์์ใช้้เทคโนโลยีีใหม่่ ๆ เพื่่�อการศึึกษาและการใช้้ชีีวิิต ประจำ�ำ วััน สื่อ� สังั คมออนไลน์์เป็น็ ส่่วนหนึ่่�งของวิถิ ีีชีีวิติ และเป็น็ พื้้�นที่่ใ� นการแสดงออกถึงึ ประเด็น็ การรับั มือื กับั ความเสี่ย� งและความกลัวั ของชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่ก� ำ�ำ ลังั อยู่�ในวัยั เรีียน ความต้อ้ งการตัวั ตน รวมไปถึงึ เป็น็ ที่่แ� บ่ง่ ปันั หรือื นำ�ำ เสนอประสบการณ์ส์ ่ว่ นตัวั ไปสู่่�ชุมุ ชน ระดัับมััธยมศึึกษาตอนต้้นซึ่�่งมีีอายุุระหว่่าง 13-15 ปีี และกลุ่�มอายุุ 16-18 ปีีนั้้�น สาธารณะ ดัังนั้้�นประชากรดิิจิิทััลในสองกลุ่�มอายุุที่่�กำำ�ลัังศึึกษาในระดัับมััธยมเล็็งเห็็น ประชากรส่่วนใหญ่่มัักจะสะท้้อนมุุมมองเรื่�องความกลััว รวมถึึงการตั้้�งความฝัันและ ถึึงข้้อดีีและข้้อเสีียของเทคโนโลยีีโดยเฉพาะผลกระทบของการใช้้สื่ �อสัังคมออนไลน์์ ความหวังั ที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั ความกตัญั ญูแู ละการทดแทนคุณุ เนื่่อ� งจากเป็น็ วัยั ที่่ม� ีีการเรีียนรู้้� แต่่ในขณะเดีียวกััน ประชากรกลุ่�มนี้้�มีีความคาดหวัังและความฝัันว่่าตนเองจะสามารถ และมีีประสบการณ์ท์ี่่เ� กิดิ จากสายสัมั พันั ธ์ภ์ ายในครอบครัวั ที่่เ� หนีียวแน่น่ จึงึ ได้ร้ ับั อิทิ ธิพิ ล นำ�ำ เอาด้้านดีีหรืือผลกระทบเชิิงบวกของเทคโนโลยีีมาใช้้ในการสร้้างโอกาสในการ จากค่่านิิยมและหลัักคุุณธรรมเรื่�องความกตััญญูู ดัังนั้้�นชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้�จึึงสะท้้อน ทำ�ำ งานของตนเองได้อ้ ย่า่ งอิสิ ระและไม่ข่ึ้น� อยู่่�กับั ความคาดหวังั หรือื แรงกดดันั จากสังั คม มุมุ มองเรื่อ� งความกลัวั หรือื การตั้้ง� ความหวังั และความฝันั ของตนในรููปแบบของการต้อ้ ง 119 118
ในขณะที่่�ความฝัันของชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นใหม่่ในกลุ่�มอายุุ 19-23 ปีี ในพื้้น� ที่่�กรุุงเทพฯ ของเขาให้้เป็็นจริิง ในทางกลัับกััน ชาวดิิจิิทััลไทยพยายามค้้นหาและทดลองแนวทาง และจังั หวัดั เชีียงใหม่น่ ั้้น� ให้ค้ ุณุ ค่า่ ต่อ่ ความเป็น็ ปัจั เจกและอัตั ลักั ษณ์ต์ ัวั ตนที่่ห� ลากหลาย ที่่�หลากหลายในการเข้้าถึึงแหล่่งทรััพยากร ซึ่�่งดำำ�เนิินการไปพร้้อม ๆ กัับการประเมิิน มากยิ่ง� ขึ้น� และการที่่ส� ังั คมไทยไม่เ่ อื้อ� อำำ�นวยต่อ่ การสร้า้ งความฝันั ของคนในรุ่่�นนี้ใ�้ ห้เ้ ป็น็ ศัักยภาพและความสามารถของตนเอง เพื่่�อนำำ�มารัับมืือกัับความเสี่�ยงหรืือสถานการณ์์ จริงิ ได้้นั้้น� ก็็สร้า้ งความอึดึ อัดั ให้้กับั คนรุ่่�นใหม่่ไม่ม่ ากก็น็ ้้อย แต่่เมื่�อชีีวิติ ของพวกเขาต้อ้ ง ใด ๆ ที่่อ� าจเกิิดขึ้้�นนอกกรอบของความหวัังและความฝันั ที่่�ตนได้ว้ าดเอาไว้้ ดำ�ำ เนิินต่่อไป การเลืือกสรรความฝัันที่่�คิิดว่่าพอจะทำำ�ได้้ ประกอบกัับการใช้้เทคโนโลยีี ที่่�จะช่่วยสร้้างทางเลืือกใหม่่ ๆ ให้้กัับชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในวััยนี้�้ได้้ เพื่่�อเอื้�อให้้ชีีวิิตได้้ 121 ดำ�ำ เนิินไปตามแนวความคิิดของ Work-Life Balance ที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ต้้องการนั้้�น ก็็คืือ การทำำ�งานอย่่างมีีความสุุข การมีีสุุขภาพที่่�ดีี ได้้งานที่่�ดีี มั่�นคง และงานที่่�แสดง ความพยายามของเขาให้เ้ กิดิ ผลลัพั ธ์ท์ ี่่ม� ีีความหมาย นอกจากนั้้น� ในช่ว่ งกลุ่�มอายุทุ ี่่ก� ำ�ำ ลังั ศึึกษาในระดัับมหาวิิทยาลััยยัังมีีความฝัันอยากที่่�จะประกอบธุุรกิิจส่่วนตััว ซึ่่�งเป็็นสิ่่�งที่่� สะท้้อนได้้ว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ส่่วนมากในงานวิิจััยนี้้�มีีความต้้องการที่่�จะประสบความ สำำ�เร็็จ อยากสร้้างความร่ำำ�� รวย เพราะพวกเขาไม่่สามารถที่่�จะปฏิิเสธได้้ว่่า การมีีเงิิน จะทำำ�ให้ก้ ารเข้า้ ถึงึ เทคโนโลยีีทำ�ำ ได้ง้ ่า่ ยยิ่ง� ขึ้น� อีีกทั้้ง� ยังั สร้า้ งความสะดวกสบายให้ก้ ับั ชีีวิติ ผลการศึึกษาวิิจััยยัังพบว่่า ประชากรชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนัักศึึกษามหาวิิทยาลััยจาก กรุุงเทพฯ ต้้องการประกอบอาชีีพธุุรกิิจส่่วนตััว ในขณะที่่�ประชากรวััยเดีียวกัันใน จัังหวััดนครพนมส่่วนใหญ่่มีีความหวัังและความฝัันในการประกอบอาชีีพที่่�สามารถ สืืบทอดหลัักคุุณธรรมพื้้�นฐานและความดีีงามในสัังคมได้้ นั่่�นคืือการประกอบอาชีีพ เป็็นข้้าราชการครูู นอกจากนั้้�น การตั้้�งความหวัังของประชากรในกลุ่�มอายุุนี้�้ของพื้้�นที่่� นครพนมยัังสะท้้อนถึึงความต้้องการในการที่่�จะเห็็นความปรองดองและสมานฉัันท์์ ของประเทศ ซึ่่�งมีีส่่วนช่่วยให้้การพััฒนาทางเศรษฐกิิจในระดัับรากหญ้้าในพื้้�นที่่�ให้้ เป็น็ ไปโดยราบรื่น� จากข้้อค้้นพบในการศึึกษาครั้�งนี้้� สรุุปได้้ว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่แม้้จะมีี ความกลััว ความหวััง และความฝััน ที่่�เกิิดจากอิิทธิิพลในเชิิงโครงสร้้างทางสัังคม เศรษฐกิิจ การเมืือง รวมถึึงกรอบของค่่านิิยมและคุุณธรรมพื้้�นฐาน ชาวดิิจิิทััลไทย ก็็ไม่่ยอมจำ�ำ นนหรืือยอมรัับต่่อข้้อจำำ�กััดในเชิิงโครงสร้้างที่่�ทำำ�ให้้มองได้้ว่่า สัังคมไทย ยัังมีีทรััพยากรที่่�ไม่่เพีียงพอที่่�จะสนัับสนุุนปััจเจกให้้ทำำ�ตามความหวัังและความฝััน 120
ความเหลื่่� อมล้ำ�ำ �ในการรัั บมืื อ การพัฒั นาเทคโนโลยีีได้ก้ ่อ่ ให้เ้ กิดิ การเปลี่่ย� นแปลงครั้ง� ยิ่ง� ใหญ่ใ่ นสังั คม โดยเฉพาะ กัั บการเปลี่�่ ยนแปลง: เทคโนโลยีีสารสนเทศและการสื่่�อสารที่่�เข้้าสู่่�ยุุคสื่�อสัังคมออนไลน์์ ซึ่�่งส่่งผลให้้เกิิดการ เปลี่่�ยนแปลงในวิิถีีชีีวิิต พฤติิกรรม ตลอดจนความคิิดของคนในสัังคมอย่่างมาก ไม่่ว่่า เงาสะท้้อนเบื้้�องหลัังนโยบาย Thailand 4.0 จะเป็น็ การเปลี่่ย� นแปลงในรููปแบบการปฏิสิ ัมั พันั ธ์์ การส่ง่ ผ่า่ นข้อ้ มููลข่า่ วสารที่่ก� ว้า้ งขวาง และรวดเร็็ว การเกิิดขึ้้�นของบรรทััดฐานใหม่่ ๆ ไม่่ว่่าจะเป็็นการเลืือกปฏิิบััติิต่่อกััน 122 การตััดสิินความผิิดชอบชั่�วดีี การใช้้ภาษา วิิธีีคิิดต่่อการใช้้ชีีวิิต การสร้้างและนำ�ำ เสนอ ตัวั ตน ตลอดจนปัญั หาสุขุ ภาพรููปแบบใหม่ท่ี่่ท� ้า้ ทายการบำำ�บัดั รักั ษา นอกจากนั้้น� สถาบันั ทางสังั คมต่า่ ง ๆ ยังั ได้ร้ ับั ผลกระทบจากการเปลี่่ย� นแปลง ทั้้ง� ในเชิงิ โครงสร้า้ ง สถานภาพ และบทบาท องค์์กรที่่�เกี่�ยวข้อ้ ง ตลอดจนการทำ�ำ หน้า้ ที่่� ไม่่ว่า่ จะเป็็นสถาบันั การศึกึ ษา ครอบครัวั เศรษฐกิจิ การเมืืองการปกครอง รวมทั้้ง� ศาสนาและความเชื่อ� ของผู้ค�้ น อย่า่ งไรก็ต็ าม ผลการศึกึ ษาการเปลี่่ย� นแปลงและผลกระทบเหล่า่ นี้โ�้ ดยผ่า่ นมุมุ มอง ของประชากรดิจิ ิทิ ััลทั้้�ง 5 กลุ่�ม ได้้สะท้้อนให้เ้ ห็น็ อย่า่ งชััดเจนว่่า ไม่่ใช่่เฉพาะประชากร ชาวดิิจิิทััลเท่่านั้้�นที่่�มีีวิิถีีชีีวิิตที่่�เปลี่่�ยนแปลงไปและได้้รัับผลกระทบจากการพััฒนา เทคโนโลยีีดัังกล่่าว แต่่หมายรวมถึึงประชากรทุุกกลุ่�มในสัังคมที่่�ใช้้ชีีวิิตอยู่�ร่่วมสมััย เดีียวกััน ซึ่�่งจะเห็็นได้้ว่่าประชากรร่่วมสมััยเหล่่านี้้�ได้้ถููกผลัักดัันให้้ต้้องเปลี่่�ยนแปลง พฤติิกรรม ทััศนคติิ และการดำำ�เนิินชีีวิติ ประจำ�ำ วันั โดยตกอยู่�ในภาวะพึ่่ง� พิิงเทคโนโลยีี มากขึ้�นอย่่างหลีีกเลี่�ยงได้้ยาก และถึึงแม้้ว่่าเทคโนโลยีีและการสื่่�อสารสมััยใหม่่เหล่่านี้�้ จะนำ�ำ ไปสู่่�การพััฒนาทัักษะชีีวิิตและการเรีียนรู้�้ รููปแบบใหม่่ก็็ตาม แต่่ในขณะเดีียวกััน ได้้นำำ�ไปสู่่�การลดศัักยภาพและทัักษะบางประการของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไปด้ว้ ยเช่น่ กันั นอกจากนั้้น� ผลกระทบที่่ต� ามมาอีีกประเด็น็ หนึ่่ง� คือื การสร้า้ ง “ความเหลื่อ่� มล้ำ�ำ�” ในมิิติทิ างสังั คมรููปแบบต่่าง ๆ ซึ่ง�่ ไม่่เพีียงแต่ค่ วามเหลื่�อมล้ำ�ำ� อัันเกิิดจากการไม่ส่ ามารถ เข้้าถึึงเครื่�องมืือหรืือสื่�อกลางด้้านเทคโนโลยีีเท่่านั้้�น แต่่หมายรวมถึึงความเหลื่�อมล้ำ��ำ ในการจััดการชีีวิิตอัันได้้รัับผลกระทบจากปรากฏการณ์์ดัังกล่่าวด้้วยเช่่นกััน เพราะ ถึึงแม้้ประชากรในยุุคนี้้�ต่่างได้้รัับผลกระทบจากการเปลี่่�ยนแปลงอัันเนื่่�องมาจาก พััฒนาการทางเทคโนโลยีีในรููปแบบที่่ใ� กล้เ้ คีียงกัันก็ต็ าม แต่่ความสามารถและข้้อจำ�ำ กััด ของแต่่ละคนในการตอบสนองหรืือรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงยัังแตกต่่างกัันไปตาม 123
เงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจและสัังคม จึึงนัับเป็็นความเหลื่�อมล้ำ�ำ�ในอีีกรููปแบบหนึ่่�งที่่�ไม่่ควร ความรู้้� “ในห้้องเรีียน” หรืือ “นอกห้้องเรีียน” ก็็ตาม โดยโลกอิินเทอร์์เน็็ตได้้กลาย มองข้า้ ม โดยเฉพาะเมื่อ� สังั คมไทยกำำ�ลังั ถููกผลักั ดันั ให้เ้ ข้า้ สู่� “สังั คม 4.0” ภายใต้น้ โยบาย เป็็น “ห้้องสมุุด” ที่่�ไม่่เคยมีีเวลาเปิิด-ปิิด สำำ�หรัับผู้้�เรีียนรู้�้ ทุุกคนที่่�สามารถเข้้าถึึงระบบ “Thailand 4.0” ที่่�ถููกใช้้เป็็นโมเดลในการขัับเคลื่�อนประเทศไทยไปสู่่�ความมั่�งคั่�ง เครืือข่่ายได้้ มั่�นคง และยั่�งยืืน โดยกำ�ำ หนดเป้้าหมายให้้ครอบคลุุมทั้้�งมิิติิด้้านความมั่�งคั่�งทาง เศรษฐกิจิ ความอยู่่�ดีีมีีสุขุ ทางสังั คม การยกระดับั คุณุ ค่า่ มนุษุ ย์์ และการรักั ษ์ส์ิ่ง� แวดล้อ้ ม ในขณะเดีียวกันั “ผู้ส�้ อน” เองจำ�ำ ต้อ้ งเปลี่่ย� นแปลงบทบาทของตนจากผู้้�ที่�ผููกขาด ทั้้�งนี้�้ ในทางปฏิิบััติิอาจไปถึึงเป้้าหมายดัังกล่่าวได้้ยากหากไม่่ได้้พิิจารณาความ ในฐานะศููนย์์กลางในการถ่่ายทอดความรู้้�มาเป็็นการทำ�ำ หน้้าที่่�ในฐานะศููนย์์กลางในการ เหลื่�อมล้ำำ��ในประเด็็นดังั ต่่อไปนี้้เ� พิ่่ม� เติมิ ชี้้�แนะแหล่่งข้้อมููลและความรู้�้ที่�ผู้�้เรีียนจะสามารถเรีียนรู้�้ได้้ด้้วยตััวเองเป็็นหลััก อีีกทั้้�ง การเรีียนรู้้�และรููปแบบการศึึกษาภายใต้ส้ ัังคม 4.0 ในปััจจุุบัันผู้้�สอนเองได้้ถููกผลัักดัันให้้นำ�ำ เทคโนโลยีีมาใช้้กัับระบบการเรีียนการสอน ให้้ได้้มากที่่�สุุด ไม่่ว่่าจะเป็็นเอกสารประกอบการสอนในรููปแบบไฟล์์อิิเล็็กทรอนิิกส์์ ในการขัับเคลื่�อน Thailand 4.0 วาระหนึ่่�งที่่�สำ�ำ คััญอย่่างยิ่�งคืือ การตระเตรีียม การส่่งงาน การศึึกษาค้้นคว้้า หรืือการสร้้างระบบห้้องเรีียนออนไลน์์ เป็็นต้้น ทั้้�งนี้�้ เมล็ด็ พัันธุ์์�ชุุดใหม่่ด้ว้ ยการเตรีียมคนไทย 4.0 ให้พ้ ร้อ้ มในการก้้าวสู่�โลกที่่ห� นึ่่ง� ประชากร เพื่่�อเพิ่่�มประสิิทธิิภาพในการจััดการเรีียนการสอนและลดการใช้้ทรััพยากรต่่าง ๆ เช่่น ดิจิ ิิทััลจึึงถืือเป็น็ เป้้าหมายหลัักสำำ�คัญั ของการขับั เคลื่�อนสังั คมไทยในยุคุ นี้�้ จนเรีียกได้ว้ ่่า การลดการใช้ก้ ระดาษในการจัดั ทำำ�เอกสารประกอบการสอน เป็็น “มนุุษย์์ที่่�สมบููรณ์์ในศตวรรษที่่� 21” ที่่�มีีปััญญาที่่�เฉีียบแหลม (Head) มีีทัักษะ ที่่�เห็็นผล (Hand) มีีสุุขภาพที่่�แข็็งแรง (Health) และมีีจิิตใจที่่�งดงาม (Heart) ทั้้�งนี้้� อย่า่ งไรก็ต็ าม สิ่�งที่่ม� าพร้อ้ มกับั ประสิทิ ธิภิ าพในการจััดการเรีียนการสอนและการ เครื่�องมือื สำ�ำ คััญที่่�จะสามารถบ่่มเพาะเมล็ด็ พันั ธุ์์�กลุ่�มนี้ไ�้ ด้้คือื การเรีียนรู้้แ� ละรููปแบบการ เรีียนรู้้เ� หล่่านี้�้ คืือการผลัักภาระต้น้ ทุนุ ที่่�เกิิดจากการใช้เ้ ทคโนโลยีีเพื่่�อการเรีียนการสอน ศึึกษาที่่�ต้้องปรัับเปลี่่�ยนให้้สามารถตอบสนองต่่อการเปลี่่�ยนแปลงและความต้้องการ เหล่า่ นั้้�นไปที่่ผ� ู้�เ้ รีียน เนื่่�องจากไม่่ใช่ผ่ ู้เ้� รีียนทุุกคนจะสามารถเข้า้ ถึึงอุปุ กรณ์ส์ื่�อการเรีียนรู้้� จำำ�เป็็นของสัังคม เพื่่�อเปลี่่�ยนจากคนไทยที่่�มีีความรู้้� ความสามารถ และทัักษะที่่�จำ�ำ กััด เหล่่านี้�้ได้อ้ ย่า่ งเท่่าเทีียม ดังั นั้้�นสิ่่ง� ที่่�ควรระมัดั ระวังั และคำ�ำ นึึงถึงึ อย่่างยิ่�งคืือ การที่่ผ� ู้ส�้ อน เป็น็ คนไทยที่่ม� ีีความรู้้แ� ละทักั ษะสููง ตลอดจนมีีความสามารถในการรังั สรรค์์นวัตั กรรม และสถาบัันการศึึกษาจะตกอยู่�ในฐานะผู้�้สร้้างความเหลื่�อมล้ำ�ำ� ให้้เกิิดขึ้้�นในกลุ่�มผู้�้เรีียน โดยมิไิ ด้เ้ จตนา การจะดำำ�เนินิ การในสิ่่ง� เหล่า่ นี้จ�้ ึงึ จำำ�เป็น็ ต้อ้ งมีีการวางแผนในการบริหิ าร จากเป้้าหมายของนโยบายดัังกล่่าว ประกอบกัับการเปลี่่�ยนแปลงทางสัังคมและ จััดการ การเก็็บข้้อมููลข้อ้ จำ�ำ กัดั และเงื่�อนไขของผู้�เ้ รีียนแต่ล่ ะราย เพื่่อ� ลดความเหลื่อ� มล้ำ�ำ� วััฒนธรรมอัันเนื่่�องมาจากพััฒนาการทางเทคโนโลยีี โดยเฉพาะเทคโนโลยีีสารสนเทศ ในกระบวนการเรีียนรู้�้ให้ไ้ ด้้มากที่่ส� ุดุ และการสื่่อ� สาร ได้ท้ ำำ�ให้ท้ ั้้ง� ผู้เ�้ รีียนและผู้ส�้ อนหรือื ผู้้�ที่เ� คยทำำ�หน้า้ ที่่ใ� นการถ่า่ ยทอดความรู้�้ ต้้องถููกผลัักดัันให้้ใช้้เทคโนโลยีีเป็็นเครื่ �องมืือทั้้�งในการเรีียนรู้้�และการถ่่ายทอดความรู้�้ ทั้้�งนี้�้ ความเหลื่�อมล้ำำ�� ในการตอบสนองต่่อการเปลี่่�ยนแปลงในรููปแบบการเรีียนรู้้� ในขณะที่่�การแสวงหาความรู้้�ในอดีีตได้ถ้ ููกจำ�ำ กัดั ด้ว้ ยเงื่อ� นไขเรื่�องเวลา สถานที่่� ประเภท และการเรีียนการสอนตามมุมุ มองของประชากรดิจิ ิทิ ัลั และผู้เ้� กี่ย� วข้อ้ งกับั ประชากรดิจิ ิทิ ัลั ของแหล่ง่ เรีียนรู้�้ รููปแบบสื่อ� การเรีียนรู้�้ ตลอดจนเพศและวัยั ของผู้เ้� รีียน แต่ป่ ัจั จุบุ ันั สังั คม ทั้้ง� ในฐานะผู้ส้� อน ผู้�้ ปกครอง และผู้�้ บังั คัับบัญั ชา สามารถเกิิดขึ้้น� ได้ใ้ นประเด็น็ ต่่อไปนี้้� ดิิจิิทััลได้้ปลดปล่่อย “ผู้้�เรีียน” ออกจากพัันธนาการเหล่่านี้้� ไม่่ว่่าจะเป็็นการแสวงหา 125 124
เมื่อ่� “การศึึกษา” คืือ “การลงทุุน” เข้้าสอบเพื่่�อค้้นคว้้าได้้โดยไม่่ได้้กำ�ำ หนดรููปแบบของอุุปกรณ์์ ทำำ�ให้้เห็็นอย่่างชััดเจนว่่า การลงทุุนด้้านเทคโนโลยีีสำ�ำ หรัับการศึึกษากลายเป็็นเงื่�อนไขสำำ�คััญส่่วนหนึ่่�งของ ลักั ษณะอุปุ กรณ์ท์ ี่่แ� ตกต่า่ งกันั ส่ง่ ผลต่อ่ ประสิทิ ธิภิ าพการค้น้ คว้า้ และความสะดวกในการ ใช้้งานในห้้องสอบได้แ้ ตกต่า่ งกััน ซึ่ง�่ ผู้�้เรีียนเห็น็ ว่า่ ทำำ�ให้เ้ กิิดการได้เ้ ปรีียบเสีียเปรีียบกััน ความสำ�ำ เร็็จและประสิิทธิิภาพทางการศึึกษาอย่่างไม่่อาจปฏิิเสธได้้ เนื่่�องจากการเรีียน ขึ้ �น การสอนในปััจจุุบัันเน้้นการใช้้เทคโนโลยีีเป็็นส่่วนสำ�ำ คััญของกระบวนการเรีียนรู้้� ในที่่�สุุดจะเห็็นได้ว้ ่่า ผู้�เ้ รีียนมีีความจำำ�เป็็นต้อ้ ง “ลงทุุน” ซื้�อหาอุปุ กรณ์์การเรีียนชิ้้�นแรก นอกจากนั้้�น ผู้�้เรีียนยัังประเมิินและตััดสิินใจที่่�จะลงทุุนกัับเครื่�องมืืออื่�น ๆ นั่่�นคืือเครื่�องคอมพิิวเตอร์์ ซึ่่�งมีีความแตกต่่างกัันในประสิิทธิิภาพและความสะดวก นอกเหนืือจากคอมพิิวเตอร์์ซึ่�่งถููกมองว่่าเป็็นการลงทุุนที่่�คุ้�มค่่ากว่่า เช่่น การลงทุุนซื้้�อ ในการใช้้งานไปตามรููปแบบของอุุปกรณ์์ เช่่น คอมพิิวเตอร์์แบบตั้�งโต๊๊ะ โน้้ตบุ๊๊�ก หรืือ เครื่อ� งอ่า่ นอีีบุ๊๊ก� แทนการอ่า่ นเอกสารหรือื หนังั สือื ในรููปแบบกระดาษและแทนการลงทุนุ แท็บ็ เล็ต็ เป็็นต้้น ทั้้ง� นี้้� ขึ้�นอยู่่�กับั ข้้อจำำ�กััดในการเข้้าถึงึ อุปุ กรณ์ข์ องแต่่ละบุคุ คล ถึึงแม้้ ซื้�อหนัังสืือในแบบรููปเล่่ม เนื่่�องจากสามารถพกพาง่่ายกว่่าและลดค่่าใช้้จ่่ายที่่�เกิิดจาก ปััจจุุบัันอุุปกรณ์์เหล่่านี้้�จะสามารถซื้้�อหาได้้ในราคาที่่�หลากหลายก็็ตาม ชาวดิิจิิทััลที่่�มีี การใช้้กระดาษ เช่่น การถ่่ายเอกสาร เพื่่อ� นำำ�เงิินมาลงทุุนกัับเครื่�องมืือที่่�ประเมิินแล้้วว่า่ ความสามารถและข้้อจำำ�กััดในด้้านงบประมาณที่่�แตกต่่างกัันจึึงสามารถเข้้าถึึงอุุปกรณ์์ สามารถใช้้งานได้้ยาวนานกว่่า อีีกทั้้�งการเรีียนการสอนในปััจจุุบัันถููกออกแบบให้้เป็็น ที่่�เชื่�อมโยงกัับประสิิทธิิภาพการเรีียนรู้�้ที่�แตกต่่างกัันด้้วย ถึึงแม้้ว่่าสถาบัันการศึึกษา ห้้องเรีียนออนไลน์์ ทำำ�ให้้เอกสารต่่าง ๆ ที่่�เกี่�ยวข้้องกัับการเรีียนถููกเผยแพร่่และส่่งต่่อ แต่่ละแห่่งจะพยายามจััดสรรอุุปกรณ์์เหล่่านี้้�ไว้้เป็็นส่่วนกลางเพื่่�อให้้สิิทธิิแก่่ผู้�้เรีียนได้้ใช้้ ในรููปแบบไฟล์์อิิเล็็กทรอนิิกส์์แทนการพิิมพ์์เอกสารประกอบการสอน ซึ่่�งอาจจะ อุุปกรณ์์ดัังกล่่าวอย่่างเท่่าเทีียมกัันก็็ตาม แต่่ในทางปฏิิบััติิแล้้ว ผู้�้เรีียนที่่�สามารถเข้้าถึึง กลายเป็็นภาระสำ�ำ หรับั ผู้้เ� รีียนที่่�ไม่่มีีอุปุ กรณ์์สำำ�หรัับจััดเก็บ็ เอกสารเหล่า่ นี้แ�้ ทน อุุปกรณ์์อื่�น ๆ ที่่�มีีประสิิทธิิภาพเหนืือกว่่าได้้ด้้วยตนเองย่่อมมีีโอกาสเข้้าถึึงในสิ่่�งที่่� เอื้�อต่่อการเรีียนรู้�้ได้้มากกว่่า ตััวอย่่างเช่่น เมื่�อผู้�้เรีียนได้้รัับมอบหมายให้้ศึึกษาค้้นคว้้า ดัังนั้้�นจะเห็็นได้้ว่่า เครื่�องมืืออิิเล็็กทรอนิิกส์์ที่่�มีีความหลากหลาย นอกจากจะมีี และจััดทำ�ำ รายงาน โดยกำำ�หนดระยะเวลาในการดำำ�เนิินการไว้้อย่่างชััดเจน ผู้้�เรีียนที่่�มีี ความแตกต่า่ งในแง่ข่ องการใช้ง้ านแล้ว้ แน่น่ อนว่า่ ยังั สร้า้ งความรู้้�สึกึ ได้เ้ ปรีียบเสีียเปรีียบ อุปุ กรณ์ส์ ่ว่ นตัวั ซึ่ง่� สามารถใช้ง้ านได้ท้ ุกุ ที่่ท� ุกุ เวลา และสามารถเข้า้ ถึงึ ระบบเครือื ข่า่ ย เช่น่ ระหว่่างผู้�้เรีียนในการเข้้าถึึงองค์์ความรู้้�ที่�แตกต่่างกัันด้้วย ซึ่่�งทำ�ำ ให้้บางครั้�งการกำำ�หนด ระบบ Wi-Fi ที่่�มีีประสิิทธิิภาพสููงกว่่า ย่่อมมีีโอกาสและเวลาในการค้้นคว้้าและจััดทำ�ำ รููปแบบการเรีียนการสอนที่่�ต้้องอาศััยเทคโนโลยีีเหล่่านี้้�ถููกตั้�งคำ�ำ ถามว่่า อาจยุุติิธรรม รายงานดัังกล่่าวได้้มากกว่่าผู้�้เรีียนที่่�ต้้องอาศััยอุุปกรณ์์ที่่�จััดไว้้ให้้ในสถาบัันการศึึกษา สำ�ำ หรัับกลุ่�มคนกลุ่�มหนึ่่�ง แต่่เกิิดช่่องว่่างและสร้้างความไม่่เท่่าเทีียมสำ�ำ หรัับคนอีีก ซึ่่�งสามารถเข้า้ มาใช้้งานได้้ในสถาบัันในวันั และเวลาที่่จ� ำ�ำ กัดั เท่า่ นั้้�น กลุ่�มหนึ่่�งที่่�เข้้าไม่่ถึึงอุุปกรณ์์เหล่่านี้�้ ซึ่�่งเป็็นการสร้้างความเหลื่�อมล้ำ�ำ� ในกระบวนการ เรีียนรู้้�อัันเนื่่�องมาจากเทคโนโลยีีและสื่ �อการสอนสมััยใหม่่ที่่�ผู้้�มีีส่่วนเกี่ �ยวข้้องใน ทั้้�งนี้้� จากการสััมภาษณ์์ผู้�้เกี่�ยวข้้องกัับชาวดิิจิิทััลซึ่่�งเป็็นอาจารย์์ในสถาบััน กระบวนการดังั กล่า่ วพึึงให้ค้ วามสำ�ำ คัญั อุุดมศึึกษาหลัังจากได้้ทดลองใช้้การสอบโดยอนุุญาตให้้ผู้�้เรีียนได้้นำ�ำ อุุปกรณ์์ช่่วยในการ ค้น้ คว้า้ เข้า้ มาใช้ใ้ นการสอบได้้ พบว่า่ จากการประเมินิ ผลและสอบถามความคิดิ เห็น็ ของ เมื่อ่� “การเรีียนรู้้�” จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งมีี “ผู้�สนับั สนุุน” ผู้เ�้ รีียน การสอบโดยที่่ใ� ห้ม้ ีีการเปิดิ ตำ�ำ รา (Open Book) ได้น้ั้้น� มีีข้อ้ จำำ�กัดั เนื่่อ� งจากเอกสาร นอกจากข้้อจำำ�กััดในการเข้้าถึึงอุุปกรณ์์การเรีียนรู้้�ดัังที่่�กล่่าวมาแล้้ว รููปแบบการ ส่่วนใหญ่่มีีลัักษณะเป็็นไฟล์์อิิเล็็กทรอนิิกส์์ ซึ่�่งถ้้าต้้องพิิมพ์์ออกมาเป็็นเอกสารจะทำ�ำ ให้้ เรีียนรู้�้ในปััจจุุบัันที่่�อยู่�บนพื้้�นฐานการใช้้งานเทคโนโลยีี นอกจากจะสร้้างความแตกต่่าง สิ้�นเปลืืองค่่าใช้้จ่่ายอย่่างมาก แต่่หลัังจากมีีการอนุุญาตให้้เอาอุุปกรณ์์อิิเล็็กทรอนิิกส์์ 127 126
ด้้วยการเข้า้ ถึึงอุปุ กรณ์์ที่่�แตกต่า่ งกันั แล้้ว ในกระบวนการเรีียนรู้�้ ของผู้้เ� รีียนที่่จ� ำ�ำ เป็น็ ต้้อง ความพร้้อมของผู้้�สนัับสนุุนจึึงเป็็นอีีกประเด็็นหนึ่่�งซึ่�่งทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลแต่่ละกลุ่ �มมีีความ มีีผู้้�ช่่วยหรืือผู้้�สนัับสนุุนยัังเป็็นอีีกประเด็็นหนึ่่�งที่่�ควรให้้ความสำำ�คััญ ทั้้�งนี้�้เนื่่�องจาก เหลื่�อมล้ำ�ำ� ในการได้้รัับประโยชน์์จากพััฒนาการทางเทคโนโลยีีเหล่่านี้้�เพิ่่�มเติิมจาก ความพร้้อมของบรรยากาศหรืือบริิบทการเรีียนรู้้�ของผู้้�เรีียนเป็็นส่่วนหนึ่่�งที่่�ส่่งผล ข้้อจำ�ำ กััดในด้้านเศรษฐกิิจซึ่ง�่ เป็็นความเหลื่�อมล้ำ��ำ ในรููปแบบเดิิมที่่ย� ัังคงมีีอยู่�เช่น่ กััน กระทบต่่อประสิิทธิิภาพการเรีียนรู้้�ในปััจจุุบััน โดยเฉพาะผู้้�เรีียนชาวดิิจิิทััลในระดัับชั้�น รููปแบบการทำำ�งานและองค์์กร 4.0 มัธั ยมศึกึ ษาทั้้ง� ตอนต้้นและตอนปลาย เนื่่�องจากเศรษฐกิจิ ยุุค 4.0 เป็็นเศรษฐกิจิ ที่่ก� ำ�ำ ลังั อยู่�ในช่ว่ งเปลี่่�ยนผ่า่ นจากรููปแบบ ถึึงแม้้ว่่าเด็็กกลุ่�มนี้�้จะเรีียกได้้ว่่าเป็็นกลุ่�มที่่�เกิิดมาพร้้อมกัับยุุคเทคโนโลยีี มีีความ อุุตสาหกรรมไปสู่่�ธุุรกิิจที่่�ต้้องผสมผสานความรู้�้ความคิิด นวััตกรรมซึ่่�งจำ�ำ เป็็นต้้องอาศััย คุ้้�นเคย ตลอดจนมีีทัักษะการใช้้เทคโนโลยีีอยู่�ในระดัับที่่�พึ่่�งพาตนเองได้้ก็็ตาม แต่่ คนรุ่่�นใหม่่ในองค์์กรที่่�เป็็นประชากรดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่าอายุุระหว่่าง 24-38 ปีี มาเป็็นกำ�ำ ลััง สำ�ำ หรัับการเรีียนรู้้�ในบางรููปแบบที่่�อาจจำ�ำ เป็็นต้้องอาศััยผู้�้ชี้�แนะหรืือแนะนำำ�โดยเฉพาะ สำ�ำ คััญ จึึงเป็็นความท้้าทายขององค์์กรว่่า จะทำำ�อย่่างไรที่่�จะสามารถทำ�ำ ให้้คนกลุ่�มนี้�้ ในครอบครััว ซึ่่�งแต่่ละครอบครััวต่่างมีีความพร้้อมในการดููแลและรัับภาระในส่่วนนี้�้ ทำำ�งานร่่วมกัับกลุ่ �มคนอาวุุโสในองค์์กรได้้อย่่างลงตััวและอยู่่�กัับองค์์กรให้้ได้้อย่่างยั่ �งยืืน ได้้แตกต่่างกัันไป เช่่น ในครอบครััวที่่�มีีผู้�้ ปกครองซึ่�่งมีีทัักษะในการใช้้เทคโนโลยีีในการ ซึ่�่งจำ�ำ เป็็นต้้องมีีการเตรีียมความพร้้อมในแง่่ของการพััฒนาทัักษะสำ�ำ คััญที่่�จำำ�เป็็นและ ทำ�ำ งานค่อ่ นข้า้ งสููงจะมีีโอกาสที่่จ� ะช่ว่ ยชี้แ้� นะเด็ก็ ในการเรีียนรู้้�สิ่ง� เหล่า่ นี้ไ�้ ด้ด้ ีีกว่า่ เป็น็ ต้น้ เป็็นที่่�ต้้องการขององค์์กร ไม่่ว่่าจะเป็็นทัักษะด้้านเทคโนโลยีี ทัักษะด้้านการจััดการ ข้อ้ มููล ทัักษะด้า้ นภาษา และทัักษะด้า้ นการสื่่อ� สาร เป็น็ ต้น้ ทั้้ง� นี้้� จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ บทเรีียนหรือื สาระการเรีียนรู้้�ของนักั เรีียนในระดับั ชั้น� มัธั ยมศึกึ ษา ในปััจจุุบัันได้้มีีการปรัับเปลี่่�ยนเพื่่�อรองรัับกัับสัังคมแห่่งเทคโนโลยีี เช่่น มีีรายวิิชาที่่� อย่่างไรก็็ตามในขณะที่่�ประชากรกลุ่ �มนี้�้ถููกคาดหวัังจากองค์์กรและสัังคมให้้ต้้องมีี เกี่�ยวข้้องกัับคอมพิิวเตอร์์และการเขีียนโปรแกรมจำำ�นวนมากเพื่่�อเป็็นพื้้�นฐานสำ�ำ หรัับ ทัักษะเหล่่านี้้�เพื่่�อตอบสนองความต้้องการภายนอก แต่่ตลอดเส้้นทางในการพััฒนา การเรีียนรู้้�ในระดัับที่่�สููงขึ้�น หรืือการกำำ�หนดให้้ทำ�ำ โครงงานในลัักษณะการสร้้างสรรค์์ ทัักษะดัังกล่่าวกลัับพบว่่า ยัังมีีช่่องว่่างและข้้อจำำ�กััดที่่�ทำำ�ให้้ประชากรกลุ่�มนี้้�บางส่่วน นวััตกรรมรููปแบบต่่าง ๆ ซึ่�่งจากการสััมภาษณ์์นัักเรีียนในระดัับชั้�นมััธยมศึึกษาทำำ�ให้้ ไม่่สามารถที่่�จะพััฒนาตนเองเพื่่�อไปถึึงเป้้าหมายดัังกล่่าวได้้ ซึ่�่งถืือเป็็นความเหลื่�อมล้ำ��ำ เห็็นได้้ว่่า ความแตกต่่างในพื้้�นฐานการเรีียนรู้้�จากคนในครอบครััวทำ�ำ ให้้เด็็กมีีศัักยภาพ ในการเข้้าถึึงโอกาสในการพััฒนาทัักษะที่่�จำ�ำ เป็็นสำ�ำ หรัับการทำำ�งานในองค์์กรยุุคดิิจิิทััล และโอกาสในการเรีียนรู้้�ได้้แตกต่่างกััน ซึ่�่งเด็็กที่่�มีีข้้อจำำ�กััดในแง่่ของผู้�้สนัับสนุุน ดังั ประเด็็นต่่อไปนี้้� ในครอบครัวั จำำ�เป็็นต้้องอาศััยการเรีียนรู้�้ ด้้วยตนเองเป็น็ ส่่วนใหญ่่ เมื่�อ่ เส้น้ แบ่่งระหว่่าง “เวลางาน” กัับ “เวลาส่่วนตัวั ” ช่่างเบาบาง นอกจากนั้้�น เด็็กบางคนยัังจำำ�เป็็นต้้องรัับภาระอื่�น ๆ ในครอบครััว เช่่น ภาระ เนื่่�องจากการทำำ�งานในปััจจุุบัันนอกจากจะถููกคาดหวัังให้้สามารถทำ�ำ งานโดย ในเรื่�องค่่าใช้้จ่่ายในบ้้าน หรืือไม่่ได้้อยู่�ร่่วมกัับบิิดามารดา โดยเฉพาะเด็็กในต่่างจัังหวััด ผ่่านการใช้้เทคโนโลยีีได้้อย่า่ งคล่อ่ งแคล่่วแล้ว้ ความก้า้ วหน้้าของเทคโนโลยีีการสื่่�อสาร หลายคนที่่�บิิดามารดาต้้องเข้้าไปทำำ�งานที่่�กรุุงเทพฯ หรืือจัังหวััดอื่่�นและต้้องอาศััยอยู่� ยังั ทำ�ำ ให้้การทำำ�งานไม่จ่ ำำ�เป็็นต้้องยึึดติิดกัับทั้้ง� พื้้น� ที่่�และเวลาอีีกต่่อไป นั่่น� หมายความว่า่ ร่่วมกัับสมาชิิกในรุ่่�นปู่่�ย่่าตายายซึ่่�งค่่อนข้้างมีีข้้อจำำ�กััดในการทำำ�หน้้าที่่�เป็็นผู้้�สนัับสนุุน การทำำ�งานสามารถเกิิดขึ้้�นได้้ทุุกสถานที่่�ทั้้�งในและนอกพื้้�นที่่�ทางกายภาพขององค์์กร และให้ค้ ำ�ำ แนะนำ�ำ เกี่ย� วกับั บทเรีียนเหล่า่ นี้�้ จึงึ จำำ�เป็น็ ต้อ้ งพึ่่ง� พาตนเองและแสวงหาความรู้�้ และสร้้างความเข้้าใจในกระบวนการเรีียนรู้้�สิ่�งเหล่่านี้�้ด้้วยตนเอง ข้้อจำ�ำ กััดในเรื่�องของ 129 128
และทุุกเวลาที่่�สามารถเข้้าถึึงเทคโนโลยีีเพื่่�อช่่วยการทำ�ำ งานได้้ ดัังนั้้�นคำำ�ว่่า Office และทัักษะที่่�ตอบสนองคุุณประโยชน์์ต่่อองค์์กรได้้อย่่างเต็็มที่่� ตััวอย่่างเช่่น ชาวดิิจิิทััล Hour ที่่�เคยหมายถึึงเวลาทำ�ำ งานของออฟฟิิศหรืือเวลาสำำ�หรัับการทำำ�งานในองค์์กร รุ่่�นเก่่ารายหนึ่่�งซึ่่�งทำ�ำ งานในองค์์กรมาเป็็นเวลานานหลายสิิบปีี แต่่ยัังไม่่มีีโอกาสได้้ จึึงเปลี่่�ยนแปลงไป นอกจากนั้้น� ในบางองค์์กรยัังสามารถให้้พนักั งานทำ�ำ งานจากที่่�บ้้าน เข้้ารัับการฝึึกอบรมการใช้้โปรแกรมสำำ�เร็็จรููปที่่�จำ�ำ เป็็นต้้องใช้้ในการทำำ�งาน เช่่น การ แล้้วส่่งผลงานผ่่านทางระบบเครืือข่่ายให้้กัับองค์์กรได้้ ในขณะที่่�การติิดต่่อเกี่�ยวกัับ จััดทำำ�เว็็บไซต์์ การตััดต่่อคลิิปวิิดีีโอ และการทำำ�อิินโฟกราฟิิก เพื่่�อให้้ตนเองมีีโอกาส เรื่�องงานก็็สามารถดำ�ำ เนิินการได้้นอกเวลางานปกติิด้้วยเช่่นกััน เนื่่�องจากการเชื่�อมโยง ในความก้้าวหน้้าหรืืออาจเปลี่่�ยนแปลงงานในอนาคต เนื่่�องจากต้้องรัับภาระแต่่เพีียง ข้้อมููลองค์์การผ่่านระบบออนไลน์์และการบริิการงานผ่่านระบบออนไลน์์ที่่�สามารถ ผู้้�เดีียวในการดููแลบิิดาซึ่่�งช่ว่ ยเหลืือตนเองไม่ไ่ ด้้และมารดาซึ่�ง่ เป็็นผู้�้สูงอายุุ ดำ�ำ เนินิ การได้ใ้ นทุกุ พื้้�นที่่� ในขณะที่่ค� นทำ�ำ งานรุ่่�นใหม่ย่ ังั สามารถใช้เ้ วลาที่่ว� ่า่ งเว้น้ จากการทำำ�งานในการเรีียนรู้�้ สิ่�งที่่�ตามมาคืือ การไม่่มีีเส้้นแบ่่งระหว่่างงาน (Work Time) กัับเวลาส่่วนตััว ทัักษะที่่�ตนสนใจเพิ่่�มเติิมผ่่านทางสื่�อออนไลน์์รููปแบบต่่าง ๆ เช่่น การฝึึกฝนทัักษะ (Leisure Time) ซึ่�่งส่่งผลให้้ Work-Life Balance ของคนทำำ�งานเปลี่่�ยนไป เพราะ ด้้านภาษาอัังกฤษ ซึ่่�งปััจจุุบัันสามารถเรีียนรู้้�ด้้วยตนเองผ่่านสื่่�อออนไลน์์ได้้ เป็็นต้้น ต้้องรับั ภาระงานที่่ท� ำำ�ได้้ทุุกที่่�ทุุกเวลา ทั้้ง� นี้้� หมายรวมถึึงทั้้�งงานในองค์ก์ รและงานอาชีีพ ปรากฏการณ์์ดัังกล่่าวสะท้้อนให้้เห็็นว่่า ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลถููกคาดหวัังและผลัักดััน อิสิ ระอื่น� ๆ ที่่�สามารถดำำ�เนินิ การผ่่านระบบออนไลน์์ได้้ เช่น่ การค้า้ ขายสินิ ค้า้ ออนไลน์์ จากนโยบายขององค์ก์ รที่่ต� ้อ้ งการคนทำ�ำ งานที่่ม� ีีประสิทิ ธิภิ าพภายใต้แ้ นวคิดิ องค์ก์ ร 4.0 หรือื งานบริิการที่่�ดำำ�เนินิ การผ่่านระบบแอปพลิเิ คชันั ออนไลน์์ต่า่ ง ๆ เช่่น บริกิ ารรัับ-ส่่ง ซึ่ง�่ ใช้เ้ ทคโนโลยีีเป็น็ ฐานการขับั เคลื่อ� นเศรษฐกิจิ ในรููปแบบเดีียวกันั แต่บ่ ุคุ ลากรในองค์ก์ ร สิินค้้า และการให้บ้ ริิการรัับ-ส่ง่ ผู้�โ้ ดยสาร ไม่่สามารถเข้้าร่่วมแข่่งขัันเพื่่�อพััฒนาศัักยภาพตนเองได้้อย่่างเท่่าเทีียม เนื่่�องจากฐาน ของทรััพยากรที่่�แต่่ละคนมีีแตกต่่างกััน ซึ่�่งในกรณีีนี้้�คืือโอกาสในการพััฒนาศัักยภาพ นอกจากนั้้�น ชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้�ยัังถููกคาดหวัังว่่าจะต้้องมีีทัักษะการทำ�ำ ได้้ ของตนอัันเนื่่�องมาจากข้้อจำำ�กััดด้้านภาระความรัับผิิดชอบอื่�น ๆ ซึ่�่งยัังไม่่มีีระบบที่่� หลายอย่่างในคราวเดีียวกััน (Multitasking Skills) ซึ่�่งตลาดแรงงานส่่วนใหญ่่ สามารถรองรัับหรือื ช่่วยจัดั การภาระเหล่า่ นี้�ไ้ ด้้อย่า่ งเต็็มที่่� เช่่น ระบบการดููแลผู้�้สูงอายุุ มีีแนวโน้้มที่่�จะนำ�ำ คอมพิิวเตอร์์และเทคโนโลยีีเข้้ามาอำ�ำ นวยความสะดวกเพื่่�อให้้การ และผู้�้ พิกิ ารในบ้้านที่่ไ� ม่่มีีผู้�้ดูแล ทำ�ำ งานหลายอย่่างในคราวเดีียวกัันมีีความเป็็นไปได้้มากขึ้�น ซึ่่�งเป็็นการลดขั้้�นตอนและ เวลาลง ในขณะที่่�ทัักษะการทำำ�งานแบบซ้ำ��ำ ๆ (Routine Work) อย่่างเช่่นในอดีีต เมื่่อ� “แรงบันั ดาลใจ” และ “ความคิิดสร้า้ งสรรค์”์ ถููกปิิดกั้้น� ไม่เ่ พีียงพอที่่�จะตอบโจทย์์องค์ก์ รในยุคุ ดิิจิิทัลั อีีกต่่อไป การจะพััฒนาทัักษะความสามารถของชาวดิิจิิทััลเพื่่�อตอบสนององค์์กรและการ ทำ�ำ งานในยุคุ 4.0 ได้จ้ ำ�ำ เป็็นต้้องมีีการวางรากฐานการเรีียนรู้�้ที่เ� หมาะสมและสอดคล้อ้ ง อย่า่ งไรก็ต็ าม ชาวดิจิ ิทิ ัลั ซึ่ง่� เป็น็ กลุ่�มวัยั ทำำ�งาน โดยเฉพาะกลุ่�มวัยั ทำ�ำ งานตอนปลาย กับั การพัฒั นาศักั ยภาพดังั กล่า่ ว โดยผ่า่ นรููปแบบการเรีียนรู้แ�้ บบ Purposeful Learning อายุุระหว่่าง 24-38 ปีี ซึ่่�งมีีภาระหน้้าที่่�รัับผิิดชอบในชีีวิิตด้้านอื่่�น ๆ โดยเฉพาะภาระ เพื่่�อเสริิมสร้้างแรงบัันดาลใจและความมุ่ �งมั่ �นผ่่านรููปแบบการเรีียนรู้้�ที่ �เน้้นการเรีียน ในครอบครััว เห็็นว่่า ตนเองค่่อนข้้างมีีข้้อจำ�ำ กััดในการได้้มีีโอกาสพััฒนาทัักษะเพื่่�อ ด้้วยความกระตืือรืือร้้น (Active Learning) ควบคู่�ไปกัับการเรีียนรู้�้ที่�เกิิดจากความ เพิ่่�มขีีดความสามารถและศัักยภาพของตน ไม่่ว่่าจะเป็็นการพััฒนาทัักษะด้้านภาษา ต้้องการหรือื ความอยากรู้�้ ของตัวั ผู้�เ้ รีียนเอง (Passion Driven) และควรเป็น็ การเรีียนรู้้� หรืือความชำำ�นาญพิิเศษอื่�น ๆ อัันจะนำำ�มาซึ่�่งโอกาสในการทำำ�งานที่่�เปิิดกว้้างมากขึ้�น เพื่่อ� ตอบโจทย์ข์ องแต่ล่ ะบุคุ คล (Personalized Learning) เช่น่ เดีียวกับั การส่ง่ เสริมิ การ และโอกาสก้า้ วหน้้าในหน้า้ ที่่�การงาน ซึ่ง่� ปัจั จุุบัันได้้รับั การพิจิ ารณาจากการมีีศัักยภาพ 131 130
เรีียนรู้�้ในรููปแบบ Generative Learning ที่่�เน้้นการบ่่มเพาะความคิิดสร้้างสรรค์์และ นอกจากนั้้�น รููปแบบของสถาบัันการศึึกษายัังมีีผลต่่อการกำำ�หนดกรอบในการ ความสามารถในการรังั สรรค์น์ วัตั กรรม โดยเปลี่่ย� นการเรีียนรู้เ�้ ดิมิ ๆ เป็น็ การเรีียนรู้้�นอก เรีียนรู้้�ของผู้้�เรีียนด้้วยเช่่นกััน โดยเฉพาะในระดัับชั้�นมััธยมศึึกษา ในขณะที่่�สถาบััน ห้้องเรีียน นอกโรงเรีียน และนอกระบบ อีีกทั้้ง� ปรับั เปลี่่ย� นจากการเรีียนจากข้อ้ เท็จ็ จริิง การศึึกษาของรััฐมีีแนวโน้้มที่่�จะกำ�ำ หนดกรอบตามกฎเกณฑ์์หรืือกรอบของกระทรวง (Fact-Based) เป็็นการเรีียนที่่�เริ่ม� จากการใช้ค้ วามคิดิ (Idea-Based) และปรัับเปลี่่ย� น ศึึกษาธิิการในการจััดการเรีียนการสอนอย่่างเคร่่งครััด ด้้วยระบบการจััดการหลัักสููตร จากการคิดิ ในกรอบ (In the Box) เป็น็ การคิิดนอกกรอบ (Out of the Box) ตลอดจน และเอกสารที่่�เกี่ย� วข้้องในรููปแบบที่่เ� ป็็นมาตรฐานเดีียวกััน แต่ส่ ถาบันั การศึกึ ษาเอกชน ปรัับเปลี่่�ยนจากการเรีียนแบบถ่่ายทอด (Transmitting) เป็็นการเรีียนแบบชี้้�แนะ อาจมีีโอกาสที่่จ� ะเลืือกสื่อ� การเรีียนรู้้�และการจัดั กิิจกรรมเสริิมทัักษะ ตลอดจนหลัักสููตร (Mentoring) ซึ่ง่� รููปแบบการเรีียนรู้เ้� หล่า่ นี้ม้� ีีส่ว่ นสำำ�คัญั อย่า่ งยิ่ง� ในการวางรากฐานในการ การจััดการศึึกษาที่่�มีีความหลากหลายและเป็็นอิิสระมากกว่่าภายใต้้กรอบมาตรฐาน พััฒนาทัักษะและขีีดความสามารถให้ช้ าวดิจิ ิิทัลั รุ่่�นใหม่ส่ ามารถเข้้าสู่่�ชีีวิิตการทำำ�งาน เดีียวกััน ดัังนั้้�นจึึงมีีความเป็็นไปได้้ที่่�ผู้้�เรีียนจากสถาบัันการศึึกษาในแต่่ละรููปแบบจะมีี โอกาสในการพััฒนาทัักษะที่่�จำ�ำ เป็็นต้้องการทำ�ำ งานในอนาคตเหล่่านี้้�ได้้แตกต่่างกััน จากผลการศึึกษาผ่่านการสััมภาษณ์์ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ทั้้�งในระดัับมััธยมศึึกษาและ ในระดับั หนึ่่�ง ระดับั อุุดมศึกึ ษาสะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ว่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ได้้รับั การส่ง่ เสริิมและสนับั สนุนุ ให้เ้ กิิดการ เรีียนรู้้�ในรููปแบบดัังกล่่าวแตกต่่างกัันไปตามบริิบทของพื้้�นที่่�สถาบัันการศึึกษาและ ตััวอย่่างเช่่น การตััดสิินใจเลืือกศึึกษาต่่อในสายอาชีีพแทนการศึึกษาต่่อในสาย พื้้�นฐานครอบครััว สำำ�หรัับชาวดิิจิิทััลซึ่่�งศึึกษาอยู่�ในเมืืองใหญ่่และอยู่�ในสถาบัันที่่�มีี สามััญ ซึ่�่งแทบไม่่มีีการพููดถึึงสำ�ำ หรัับนัักเรีียนชั้้�นมััธยมศึึกษาตอนต้้นในเขตกรุุงเทพฯ ชื่�อเสีียง ซึ่่�งมีีการแข่่งขัันกัันในระบบการศึึกษาค่่อนข้้างสููง ด้้วยระบบการจััดลำ�ำ ดัับ ส่ว่ นหนึ่่ง� เนื่่อ� งจากระบบค่า่ นิยิ มในการเรีียนระหว่า่ งสายอาชีีพกับั สายสามัญั ในกรุงุ เทพฯ สถาบันั และการจัดั การแข่ง่ ขันั ต่า่ ง ๆ เพื่่อ� ใช้เ้ ป็น็ ตัวั ชี้ว้� ัดั ในการจัดั อันั ดับั ผู้เ้� รีียนในสถาบันั ค่่อนข้้างเข้้มข้้นและมีีอิิทธิิพลต่่อเด็็กมากกว่่า แต่่สำ�ำ หรัับจัังหวััดเชีียงใหม่่เด็็กระดัับ ดัังกล่่าว จึึงมีีแนวโน้้มที่่�จะมีีโอกาสได้้รัับการปลููกฝัังทัักษะผ่่านกระบวนการเรีียนรู้�้ มััธยมศึึกษาชั้�นปีีที่่� 3 หลายคนคิิดว่่า ตนเองจะเลืือกศึึกษาต่่อในสายอาชีีพแทนการ ในรููปแบบนี้้� เนื่่อ� งจากเป็็นการเพิ่่�มศักั ยภาพในการแข่่งขัันของสถาบันั เรีียนต่่อในสายสามััญที่่�สถาบัันการศึึกษาเดิิม ถึึงแม้้ว่่าสถาบัันเดิิมจะเป็็นสถาบัันที่่�มีี ชื่�อเสีียงและมีีมาตรฐานการจััดการเรีียนการสอนในระดัับดีีก็็ตาม โดยให้้เหตุุผลไว้้ อย่่างไรก็็ตาม ไม่่ใช่่ว่่าชาวดิิจิิทััลทุุกรายจะมีีความพร้้อมสำำ�หรัับการเรีียนรู้�้ใน หลากหลาย ทั้้�งเห็็นว่่าการศึึกษาสายสามััญที่่�เรีียนมาไม่่ได้้ตอบโจทย์์ความต้้องการ รููปแบบดัังกล่่าว เนื่่�องจากข้้อจำำ�กััดของแต่่ละคน เช่่น พื้้�นฐานครอบครััวซึ่�่งไม่่ได้้มีี และการใช้้ชีีวิิตในอนาคตของตน และการให้ค้ ุณุ ค่า่ ในการเรีียนสายอาชีีพไม่ไ่ ด้แ้ ตกต่่าง ความพร้้อมในการสนัับสนุุน อย่่างไรก็็ตาม การมีีกรอบในเรื่�องของการแข่่งขัันและ จากการเรีียนสายสามััญ ซึ่่�งเป็็นความแตกต่่างในเชิิงค่่านิิยมที่่�มีีต่่อรููปแบบการศึึกษา การจััดอัันดัับสถาบัันการศึึกษาอาจเป็็นส่่วนหนึ่่�งในการปิิดกั้้�นโอกาสในการคิิด ระหว่า่ งเด็ก็ ในกรุงุ เทพฯ กัับจังั หวััดอื่่น� เป็น็ ต้้น อีีกทั้้�งตลาดแรงงานในกรุงุ เทพฯ ยัังคง นอกกรอบ และโอกาสในการเรีียนรู้้เ� พื่่�อตอบสนองความต้้องการของตนเองของผู้้�เรีียน ให้้ความสำ�ำ คััญกัับการคััดเลืือกบุุคคลโดยวััดจากสถาบัันการศึึกษาและผลสััมฤทธิ์�ทาง เป็็นไปได้้ยากขึ้�นเมื่�อเป็็นการเรีียนรู้้�ในห้้องเรีียน จึึงทำ�ำ ให้้ผู้้�เรีียนที่่�ยัังคงมีีความใฝ่่ฝััน การศึึกษาเป็็นหลััก จึึงทำ�ำ ให้้เด็็กในกรุุงเทพฯ ไม่่สามารถหลุุดพ้้นจากกรอบดัังกล่่าวได้้ และความต้้องการส่่วนตััวจำำ�เป็็นต้้องแสวงหาแหล่่งเรีียนรู้้�นอกห้้องเรีียนด้้วยตนเอง ถึึงแม้้ตนเองจะมีีโอกาสในการพััฒนาทักั ษะในด้้านต่า่ ง ๆ มากกว่่าก็็ตาม ซึ่�่งเด็็กแต่่ละคนอาจจะมีีโอกาสและทรััพยากรที่่�ช่่วยสนัับสนุุนการเรีียนรู้�้ นอกห้้องเรีียน ได้แ้ ตกต่า่ งกันั ดังั ประเด็น็ ที่่ก� ล่า่ วถึงึ ไปแล้ว้ ในเรื่อ� งของความเหลื่อ� มล้ำ�ำ�ในแง่ข่ องอุปุ กรณ์์ 133 และการเข้า้ ถึงึ เทคโนโลยีีสนัับสนุุนการเรีียนรู้�้ทั้�งในระดัับมัธั ยมศึกึ ษาและอุุดมศึกึ ษา 132
กิิจกรรมและความสัมั พันั ธ์์ของครอบครััวในยุคุ เทคโนโลยีชี ี้้น� ำ�ำ เมื่�่อ “ปากท้้อง” เป็น็ เรื่อ�่ งสำำ�คัญั จากรููปแบบการทำำ�งานโดยผ่่านเทคโนโลยีีการสื่่�อสารทำ�ำ ให้้กิิจกรรมของงานไม่่ได้้ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่หลายรายพยายามทำ�ำ ความเข้้าใจเมื่�อคนในครอบครััว ไม่่ว่่า จะเป็็นพ่่อหรืือแม่่ มีีความจำ�ำ เป็็นต้้องทำำ�กิจิ กรรมอื่น� ๆ ในบ้า้ นไปพร้้อมกับั การทำำ�งาน ถููกแยกออกจากกิจิ กรรมส่ว่ นตัวั อย่า่ งชัดั เจน เช่น่ เดีียวกับั การที่่เ� วลาส่ว่ นตัวั ไม่ไ่ ด้ถ้ ููกแยก มีีชาวดิิจิิทััลจำำ�นวนไม่่น้้อยที่่�ยัังคงมีีความต้้องการทำ�ำ กิิจกรรมร่่วมกัับผู้�้ ปกครองหรืือ ออกจากเวลาทำ�ำ งานด้้วยเช่่นกััน ทำำ�ให้้รููปแบบความสััมพัันธ์์ของผู้�้คนที่่�เกี่�ยวข้้องกัับ ต้้องการมีีโอกาสได้้ออกไปทำ�ำ กิิจกรรมร่่วมกัับคนในครอบครััวนอกบ้้านในวัันหยุุด ทั้้ง� มิิติิการทำำ�งานและมิิติิส่่วนตััวของคนในยุคุ นี้�้มีีการเปลี่่ย� นแปลงไป สำ�ำ หรัับชาวดิจิ ิิทัลั แต่่เนื่่�องจากเทคโนโลยีีช่่วยทำ�ำ ลายขอบเขตในเชิิงเวลาและพื้้�นที่่�ลง ทำำ�ให้้กิิจกรรม รุ่่�นใหม่่ซึ่่�งอยู่�ในวััยเรีียนเป็็นหลััก โดยเฉพาะชาวดิิจิิทััลที่่�กำำ�ลัังเรีียนอยู่�ในระดัับมััธยม ต่่าง ๆ ที่่�พ่่อแม่่เคยต้้องกระทำ�ำ บนพื้้�นที่่�และเวลาที่่�จำ�ำ กััด เช่่น ต้้องไปทำ�ำ งานที่่�ทำ�ำ งาน ศึึกษามีีความเห็็นพ้้องต้้องกัันว่่า นอกจากเทคโนโลยีีจะมีีผลต่่อการเปลี่่�ยนแปลงวิิธีีคิิด ต้อ้ งออกไปธนาคารเพื่่�อจััดการเรื่อ� งค่า่ ใช้จ้ ่่าย ต้อ้ งออกไปประชุุม เป็็นต้น้ เมื่�อสิ่ง� เหล่่านี้�้ และวิถิ ีีชีีวิติ ของตนแล้ว้ ยังั มีีผลต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงชีีวิติ และพฤติกิ รรมของคนรุ่่�นพ่อ่ แม่่ สามารถจััดการให้้สำ�ำ เร็็จได้้โดยไม่่จำ�ำ เป็็นต้้องก้้าวเท้้าออกจากบ้้าน ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััล ด้้วยเช่่นกััน โดยเฉพาะในมิิติิของกิิจกรรมและความสััมพัันธ์์ระหว่่างกัันในครอบครััว รุ่่�นใหม่่มองว่า่ มีีโอกาสที่่�จะได้เ้ ห็น็ พ่่อแม่อ่ ยู่่�ติิดบ้้านมากขึ้�น ถึึงแม้้เทคโนโลยีีจะเข้้ามาช่่วยสร้้างโอกาสทางเศรษฐกิิจให้้กัับคนในสัังคมและอำำ�นวย อย่่างไรก็็ตาม การอยู่่�ติิดบ้้านที่่�ว่่าอาจไม่่ได้้หมายความว่่าเป็็นการอยู่่�บ้้านเพื่่�อมีี ความสะดวกในการจััดการกิจิ กรรมต่่าง ๆ โดยเฉพาะการเกิดิ ขึ้้�นของการทำำ�งานที่่�บ้้าน ปฏิิสััมพัันธ์ก์ ับั ลููกได้้มากขึ้�น เพราะลููก ๆ หลายคนตััดพ้อ้ ว่า่ พ่อ่ แม่ย่ ังั คงให้ค้ วามสนใจ (Work From Home) เพื่่�อลดเวลาจากการเดิินทาง การทำำ�ธุุรกิิจออนไลน์์ ซึ่่�งไม่่ใช่่ กัับกิิจกรรมที่่�เคยต้้องทำำ�นอกบ้้าน แต่่สามารถทำ�ำ ได้้ที่่�บ้้านแทน โดยที่่�ยัังคงไม่่มีีโอกาส เฉพาะการค้้าขายสิินค้้าผ่่านสื่่�อออนไลน์์ อย่า่ งเฟซบุ๊๊�ก ไลน์์ หรืืออิินสตาแกรม ที่่�จะช่ว่ ย ได้้มีีปฏิิสััมพัันธ์์กัับลููกอยู่�ดี เช่่น การทำำ�งาน หรืือในบางรายก็็ยอมรัับว่่า พ่่อแม่่สนใจ ลดต้้นทุุนค่่าใช้้จ่่ายในเรื่�องค่่าเช่่าหรืือการหาสถานที่่�เพื่่�อเปิิดเป็็นหน้้าร้้านเท่่านั้้�น แต่่ สื่ �อและข้้อมููลตลอดจนการติิดต่่อพููดคุุยกัับคนภายนอกที่่�ต้้องติิดต่่อในเรื่ �องงานผ่่าน รวมทั้้�งบริิการต่่าง ๆ บนแอปพลิิเคชัันด้้วย เช่่น การให้้บริิการผ่่าน Grab ทั้้�งใน อุปุ กรณ์ส์ื่�อสารมากกว่่าปฏิิสััมพันั ธ์์กับั ตนแม้้จะอยู่่�ติดิ บ้า้ นกัันก็็ตาม รููปแบบ Grab Car, Grab Bike และ Grab Food เป็็นต้น้ ทั้้ง� ในรููปแบบของอาชีีพเสริมิ ปรากฏการณ์์ดัังกล่่าวนอกจากจะเกิิดขึ้้�นกัับลัักษณะครอบครััวโดยทั่่�วไปแล้้ว อาชีีพหลััก และบางรายอาจปรับั เปลี่่�ยนจากอาชีีพเสริมิ จนกลายเป็็นอาชีีพหลัักในที่่�สุดุ เป็็นที่่�น่่าสัังเกตว่่า ชาวดิิจิิทััลที่่�อยู่�ในครอบครััวซึ่่�งมีีโครงสร้้างครอบครััวเลี้�้ยงเดี่�ยว อย่า่ งไรก็ต็ าม ภาวะดังั กล่า่ วได้ก้ ่อ่ ให้เ้ กิดิ การเปลี่่ย� นแปลงในวิถิ ีีชีีวิติ ของผู้�้ที่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั หรืือมีีพ่่อหรืือแม่่เลี้้�ยงลููกตามลำำ�พัังไม่่ว่่าจะชั่�วคราวหรืือถาวรก็็ตาม มัักพููดถึึงหรืือให้้ กระบวนการดัังกล่่าว โดยเฉพาะสมาชิิกในครอบครััวเดีียวกััน ซึ่่�งรายได้้ที่่�เพิ่่�มขึ้�นจาก ความสำ�ำ คััญกัับประเด็็นดัังกล่่าวค่่อนข้้างมาก ถึึงแม้้จะเป็็นการพููดถึึงด้้วยความเข้้าใจ โอกาสทางเศรษฐกิิจอาจต้อ้ งแลกมากัับความสัมั พันั ธ์์ในครอบครัวั ที่่เ� ปลี่่�ยนไป ซึ่�ง่ แต่ล่ ะ ก็ต็ าม ซึ่่�งการพยายามปรัับตััวเพื่่�อรองรัับกัับสถานการณ์์ที่่�เกิิดขึ้้น� ส่่วนใหญ่่เด็็กเหล่่านี้�้ ครอบครัวั ต่า่ งมีีโครงสร้า้ งครอบครัวั และความสัมั พันั ธ์เ์ ดิมิ ที่่ไ� ม่ไ่ ด้เ้ อื้อ� ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลง จะพยายามพึ่่�งพาตนเองเมื่ �อต้้องอยู่ �ในบ้้านหรืือหากิิจกรรมในบ้้านซึ่�่งส่่วนใหญ่่เป็็น ดังั กล่า่ ว เช่น่ ครอบครัวั เลี้้ย� งเดี่ย� ว หรืือครอบครััวที่่�มีีข้อ้ จำำ�กัดั ในเรื่อ� งของเวลา เป็็นต้้น กิิจกรรมบนหน้้าจอมือื ถือื เป็น็ หลััก ซึ่ง�่ มีีส่ว่ นทำ�ำ ให้เ้ ด็็กกลุ่�มนี้ม�้ ีีกิิจกรรมนอกบ้้านน้้อยลง ในขณะที่่�เรื่�องปากท้้องของคนในครอบครััวก็็เป็น็ เรื่อ� งสำ�ำ คััญเช่่นกััน อันั เนื่่อ� งมาจากข้อ้ จำ�ำ กัดั ในเรื่อ� งเวลาทำำ�งานของสมาชิกิ ในบ้า้ นถึงึ แม้จ้ ะอยู่�ในบ้า้ นเดีียวกันั ก็็ตาม ทั้้�งนี้�้ แสดงให้้เห็็นว่่า การเปลี่่�ยนแปลงรููปแบบการทำ�ำ งานโดยผ่่านเครื่�องมืือ 134 135
เทคโนโลยีีการสื่่อ� สารได้น้ ำำ�ไปสู่่�การเปลี่่ย� นแปลงและปรับั เปลี่่ย� นวิิถีีชีีวิติ ของผู้เ�้ กี่ย� วข้อ้ ง ออนไลน์์ได้้ ครอบครััวของตนจึึงกลัับมามีีกิิจกรรมและความสััมพัันธ์์ใหม่่ที่่�ไม่่เคยทำำ� อย่า่ งไรก็ต็ าม ชาวดิจิ ิทิ ััลซึ่่ง� อยู่�ในโครงสร้้างครอบครัวั ที่่�แตกต่า่ งกันั อาจได้ร้ ับั ผลกระทบ ร่ว่ มกัันมาก่อ่ น ชาวดิิจิทิ ััลบางคนเพิ่่�งค้้นพบว่า่ ตนเองมีีสิ่่�งที่่ช�ื่น� ชอบเช่น่ เดีียวกับั พ่อ่ แม่่ ในระดัับและรููปแบบที่่�แตกต่า่ งกัันได้้ ซึ่ง�่ การเปลี่่�ยนแปลงดัังกล่า่ วยัังส่ง่ ผลให้้ชาวดิิจิทิ ััล โดยการเลืือกรัับชมผ่่านยููทููบ ซึ่�่งเข้้าถึึงสื่�อได้้หลากหลายมากกว่่า รวมทั้้�งมีีโอกาส ในกลุ่�มนี้�้ให้้ความสำ�ำ คััญกัับกิิจกรรมในโลกออนไลน์์เป็็นส่่วนใหญ่่ เนื่่�องจากเป็น็ หนทาง ดึึงโลกภายนอกที่่�เคยห่่างกัันระหว่่างตนเองกัับคนรุ่่�นพ่่อแม่่ให้้มาอยู่ �ในโลกโซเชีียล หนึ่่ง� ในการจััดการกัับการเปลี่่ย� นแปลงความสััมพันั ธ์์ภายในบ้า้ น ที่่�ใกล้้ชิิดกัันมากขึ้�นได้้ เนื่่�องจากการรัับชมผ่่านหน้้าจอทีีวีีขนาดใหญ่่มีีความสะดวก เมื่อ�่ “ความสัมั พัันธ์”์ ผัันแปรไปตาม “เครื่อ�่ งมืือ” มากกว่่าการดููผ่่านเครื่�องโทรศััพท์์ขนาดเล็็กหรืือแท็็บเล็็ตเท่่านั้้�น สะท้้อนให้้เห็็นว่่า รููปแบบของอุุปกรณ์์หรืือเครื่ �องมืือที่่�ใช้้ในการสร้้างความสััมพัันธ์์มีีผลไม่่น้้อยต่่อรููปแบบ นอกเหนืือจากรููปแบบการทำำ�งานของสมาชิิกในครอบครััวจะส่่งผลต่่อการ ความสััมพัันธ์์ของคนในครอบครััว อุุปกรณ์์สื่�อสารขนาดเล็็กเหมาะสมกัับการใช้้งาน เปลี่่�ยนแปลงกิิจกรรมและความสััมพัันธ์์ในบ้้านแล้้ว การใช้้เทคโนโลยีีเพื่่�อความบัันเทิิง ส่่วนบุุคคล จึึงทำำ�ให้้เกิิดการแยกตััวเพื่่�อต่่างคนต่่างสร้้างความบัันเทิิงผ่่านอุุปกรณ์์ของ ภายในบ้้านยัังถืือเป็็นเงื่ �อนไขหนึ่่�งซึ่�่งนำำ�ไปสู่่�การเปลี่่�ยนแปลงในประเด็็นดัังกล่่าวได้้ ตนเอง ในขณะที่่�อุปุ กรณ์์ขนาดใหญ่่เอื้�อต่่อการรัับชมร่่วมกันั ได้้สะดวกกว่า่ จึงึ มีีโอกาส เช่่นกััน ซึ่่�งครอบครััวที่่�มีีความสามารถในการเข้้าถึึงเทคโนโลยีีได้้แตกต่่างกัันมีีโอกาส ดึงึ คนกลุ่�มใหญ่่ในครอบครัวั เข้า้ มามีีกิจิ กรรมร่่วมกันั ได้ม้ ากกว่า่ ที่่�ความสััมพัันธ์ภ์ ายในบ้้านจะปรัับเปลี่่�ยนไปตามรููปแบบเทคโนโลยีีที่่ใ� ช้้ด้ว้ ยเช่่นกันั ความกลัวั ความฝััน และความหวััง ที่่�ถููกผลัักดันั ด้ว้ ยเทคโนโลยีี สำำ�หรัับคนในรุ่่�นพ่่อแม่่ของชาวดิิจิิทััลจะมีีความรู้�้ สึึกคุ้้�นเคยกัับการใช้้พื้้�นที่่�หน้้าทีีวีี เมื่�อพััฒนาการทางสัังคมและเทคโนโลยีีได้้นำำ�ชาวดิิจิิทััลไปสู่่�ความกลััว ความฝััน ร่่วมกัันของคนในครอบครััวเพื่่�อรัับชมข่่าวสารความบัันเทิิงร่่วมกัันของสมาชิิกในบ้้าน และความหวัังรููปแบบใหม่่ ๆ แต่่ยัังคงมีีพื้้�นฐานมาจากหลัักคุุณธรรมพื้้�นฐานเดิิมที่่�ถููก ซึ่�่งมีีทางเลืือกไม่่มาก แต่่เป็็นพื้้�นที่่�ที่่�ทุุกคนในบ้้านได้้มีีโอกาสเรีียนรู้�้ ทั้้�งเรีียนรู้�้ที่�จะ ปลููกฝััง โดยเฉพาะในเรื่�อง “ความกตััญญูู” “ความสำ�ำ เร็็จ” และ “ความเป็็นปััจเจก” แบ่่งปััน เรีียนรู้�้ รสนิิยม ความชอบของสมาชิิกแต่่ละคนในแง่่ของความบัันเทิิง หรืือ ซึ่่�งมีีความสััมพัันธ์์กัันอย่่างแยกออกได้้ยาก อย่่างไรก็็ตาม ในขณะที่่�เทคโนโลยีีและ แม้้แต่่แลกเปลี่่�ยนถกเถีียงกัันในสิ่่�งที่่�กำ�ำ ลัังนำ�ำ เสนอในทีีวีี ซึ่่�งบรรยากาศเหล่่านี้�้กำ�ำ ลััง สื่�อสัังคมออนไลน์์ได้้สร้้างภาพความกลััว ความฝััน และความหวัังเหล่่านั้้�น ให้้กัับชาว หายไปหรืือได้้หายไปแล้้วในหลายครอบครััวของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ เนื่่�องจากปััจจุุบััน ดิิจิิทััลได้้เฝ้้าใฝ่่ฝััน แต่่สัังคมกลัับไม่่ได้้วางรากฐานหรืือสนัับสนุุนทรััพยากรเพื่่�อให้้ชาว มีีเครื่อ� งมือื ที่่จ� ะทำำ�ให้แ้ ต่ล่ ะคนสามารถเข้า้ ถึงึ ความบันั เทิงิ ข่า่ วสารที่่ส� ามารถเลือื กเองได้้ ดิิจิิทััลได้้หลีีกหนีีจากความกลััว ตอบสนองความฝััน และผลัักดัันให้้ความหวัังเหล่่านั้้�น ตามต้อ้ งการ ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ การอ่า่ นหรือื รับั ชมข่า่ วผ่า่ นทางสื่อ� สังั คมออนไลน์ค์ วามบันั เทิงิ เป็น็ จริงิ ได้ก้ ับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั ทุกุ คนอย่า่ งเท่า่ เทีียมกันั เนื่่อ� งจากเงื่อ� นไขทั้้ง� ในระดับั บุคุ คลและ รููปแบบใหม่่ ๆ ทั้้ง� การดููหนังั ฟังั เพลง ชมซีีรีีส์์ ทำ�ำ ให้ต้ ่า่ งคนต่่างเลืือกจับั จองพื้้น� ที่่�ของ สัังคมที่่เ� อื้อ� อำ�ำ นวยแตกต่่างกันั โดยเฉพาะเงื่อ� นไขทางเศรษฐกิิจสังั คม ตนเองภายในบ้้านที่่ส� ามารถเข้า้ ถึงึ ความบันั เทิิงเหล่่านี้้�ได้โ้ ดยไม่่ต้้องพึ่่ง� พาทีีวีีอีีกต่่อไป เมื่่�อ “ความกลัวั ” ถููกทำ�ำ ให้้เป็น็ ส่่วนหนึ่่�งของชีวี ิติ แม้้แต่่คนรุ่่�นพ่่อแม่่เองก็็อาศััยความบัันเทิิงผ่่านทีีวีีน้้อยลงเช่่นกััน พื้้�นที่่�หน้้าทีีวีี ถึึงแม้้ชาวดิิจิิทััลจะเล่่าถึึงเรื่ �องความกลััวโดยพููดถึึงความกลััวในรููปแบบที่่�แตกต่่าง ที่่ห� ายไปของครอบครัวั จึงึ ส่ง่ ผลต่อ่ ความสัมั พันั ธ์ห์ น้า้ ทีีวีีที่่ห� ายตามไปด้ว้ ย ในทางกลับั กันั กัันไปก็็ตาม แต่่เมื่�อพิิจารณาถึึงรากฐานความกลััวเหล่่านั้้�นแล้้ว กลัับพบว่่าความกลััว ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่หลายรายได้้ชี้�้ให้้เห็็นว่่า ได้้ดึึงพื้้�นที่่�หน้้าจอทีีวีีกลัับมาได้้โดยอาศััย เทคโนโลยีีของทีีวีีสมััยใหม่่ (Smart TV) ซึ่�ง่ สามารถเชื่�อมต่อ่ ช่่องความบันั เทิงิ ผ่่านระบบ 137 136
เหล่่านั้้�นของชาวดิิจิิทััลยัังคงมีีรากฐานมาจากค่่านิิยมพื้้�นฐานของสัังคมไทยในเรื่ �อง เมื่อ่� “ความฝันั ” ถููกจัับใส่่กรอบ “ความกตััญญู”ู “ความสำ�ำ เร็จ็ ” และ “ความเป็็นปัจั เจก” เช่น่ ชาวดิจิ ิทิ ััลที่่ก� ลัวั ทำำ�ให้้ เห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า โลกดิิจิิทััลได้้สร้้างความฝัันรููปแบบใหม่่ๆ ให้้กัับเด็็กยุุค พ่่อแม่่ผิิดหวััง กลััวดููแลพ่่อแม่่ไม่่ได้้ เนื่่�องจากค่่านิิยมเรื่�องความกตััญญููยัังคงทำำ�งาน ดิิจิิทััล ที่่�เห็็นได้้อย่่างชััดเจนคืือ ความฝัันในด้้านอาชีีพที่่�แตกต่่างจากคนรุ่่�นก่่อน อยู่�ในมโนสำ�ำ นึึก จึึงมีีความวิิตกกัังวลเกี่�ยวกัับชีีวิิตในวัันข้้างหน้้าซึ่�่งไม่่ได้้มีีเพีียงการ อย่า่ งเห็็นได้้ชััด ทั้้�งนี้้� เมื่�อถามชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ โดยเฉพาะในระดัับมัธั ยมศึึกษา ถึึงสิ่�งที่่� รัับผิิดชอบชีีวิิตของตนเองเท่่านั้้�น แต่่ยัังคงมีีหน้้าที่่�ในการดููแลพ่่อแม่่อยู่�ในแผนชีีวิิต อยากเป็น็ ในอนาคต พบว่า่ อาชีีพหนึ่่ง� ที่่ม� ีีการพููดถึงึ ค่อ่ นข้า้ งมากคือื การได้เ้ ป็น็ ยููทููบเบอร์์ ในวัันข้้างหน้้าด้้วย หรืือกรณีีของชาวดิิจิิทััลที่่�กลััวผิิดพลาด พ่่ายแพ้้ ไม่่มีีความสุุข ซึ่่�งในปััจจุุบัันมีีเด็็กหลายคนที่่�มีีช่่องยููทููบของตััวเองและเรีียกได้้ว่่าเป็็น “ยููทููบเบอร์์” และความจน ซึ่�่งมีีพื้้�นฐานมาจากวิิธีีคิิดในการใช้้ชีีวิิตแบบทุุนนิิยมที่่�ต้้องการประสบ ได้้แล้้วตั้�งแต่่ตอนนี้�้ โดยรููปแบบของการนำำ�เสนอที่่�พบเจอในเด็็กผู้้�ชายมัักจะเป็็นการ ความสำ�ำ เร็็จ โดยเฉพาะความสำำ�เร็็จที่่�มีีตััวชี้้�วััดด้้วยฐานะทางเศรษฐกิิจ ในขณะที่่� นำำ�เสนอผ่่านการเล่่นเกม หรืือการรีีวิิวเกม ตลอดจนสิ่่�งที่่�เป็็นความสนใจของกลุ่�ม ความกลััวในมิิติิของปััจเจกได้้เริ่�มปรากฏในห้้วงคิิดของชาวดิจิ ิิทััล ไม่่ว่่าจะเป็็นการกลััว เดีียวกันั ถููกวิจิ ารณ์์ กลัวั การดููถููก และกลััวไม่่ได้้เป็น็ ตัวั ของตัวั เอง อย่า่ งไรก็ต็ าม เมื่อ� สอบถามถึงึ ความเห็น็ หรือื มุมุ มองที่่�ผู้้�ปกครองแสดงออกต่อ่ สิ่ง� ที่่� พวกเขาเป็็น พบว่่าหลายรายยอมรัับว่่าผู้้�ปกครองไม่่เห็็นด้้วยและยัังเห็็นว่่าการเล่่นเกม อย่่างไรก็็ตาม จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ ถึึงแม้ช้ าวดิจิ ิิทัลั จะมีีความกลััวบนพื้้�นฐานจากค่่านิยิ ม เป็น็ เรื่�องไร้้สาระ แต่่ในมุุมมองของเด็ก็ เหล่่านี้้ก� ลับั เห็น็ ว่า่ เป็น็ เรื่�องจริิงจัังและเป็็นพื้้น� ที่่� เดีียวกััน แต่่กลัับมีีความพร้้อมในการตอบสนองหรืือจััดการต่่อความกลััวเหล่่านี้�้ได้้ ที่่ท� ำำ�ให้ไ้ ด้ส้ ร้า้ งคอนเทนต์ข์ องตนเอง และแสดงความสามารถและความสนใจของตนเอง แตกต่่างกัันไป อีีกทั้้�งให้้ความสำ�ำ คััญกัับความกลััวแต่่ละส่่วนแตกต่่างกัันด้้วยเช่่นกััน ได้อ้ ย่า่ งเต็ม็ ที่่� บางรายจริงิ จังั จนถึงึ ขั้น� อยากทำำ�เป็น็ อาชีีพเลี้ย้� งครอบครัวั ในอนาคต เพราะ ตััวอย่่างเช่่น ชาวดิิจิิทััลที่่�ค่่อนข้้างมีีข้้อจำ�ำ กััดทางเศรษฐกิิจในปััจจุุบัันมีีแนวโน้้มที่่�จะมีี คิิดว่่าสิ่�งเหล่่านี้�้สามารถสร้้างรายได้้ได้้เช่่นเดีียวกัับอาชีีพอื่�น ๆ จะเห็็นได้้ว่่าเงื่�อนไข ความวิิตกกัังวลหรืือพููดถึึงความกลััวที่่�จะไม่่สามารถดููแลพ่่อแม่่ได้้มากเป็็นอัันดัับต้้น ๆ ในเรื่ �องของการยอมรัับจากครอบครััวเป็็นสิ่่�งสำำ�คััญในการตอบสนองความฝัันของเด็็ก ในขณะที่่ช� าวดิจิ ิทิ ัลั ที่่ไ� ม่ไ่ ด้ม้ ีีข้อ้ จำ�ำ กัดั ทางเศรษฐกิจิ พููดถึงึ ความกลัวั บนพื้้น� ฐานของความ เหล่า่ นี้�้ ทั้้ง� นี้เ�้ งื่อ� นไขของครอบครัวั หมายรวมทั้้ง� มุมุ มองหรือื ค่า่ นิยิ มของครอบครัวั ที่่ม� ีีต่อ่ กตััญญููในแง่่ของความกลััวที่่�จะทำำ�ให้้พ่่อแม่่ผิิดหวัังมากกว่่า ถึึงแม้้จะเป็็นความกลััว อาชีีพ ตลอดจนรููปแบบการเลี้�้ยงดููและการใช้้อำำ�นาจในครอบครััวซึ่่�งจะเป็็นตััวกำำ�หนด บนพื้้น� ฐานของความกตัญั ญููเหมืือนกััน ในขณะที่่ช� าวดิจิ ิิทัลั ในเมืืองใหญ่่อย่า่ งกรุุงเทพฯ ความเป็็นไปได้ใ้ นความฝันั ของเด็็กเหล่่านี้�้ และเชีียงใหม่่มีีการพููดถึึงความกลััวในระดัับบุุคคลหรืือในมิิติิความเป็็นส่่วนตััวให้้เห็็น นอกจากนั้้�น เงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจยัังนัับเป็็นข้้อจำ�ำ กััดสำ�ำ คััญที่่�ทำำ�ให้้เด็็กหลายคน ค่่อนข้้างมาก ไม่่ว่่าจะเป็็นการกลััวการถููกดููถููกจากคนอื่่�น เช่่น กรณีีชาวดิิจิิทััลที่่�ไม่่ กล้้าที่่�จะฝัันทั้้�ง ๆ ที่่�รู้�้อยู่�แล้้วไม่่มีีทางเป็็นไปได้้ในปััจจุุบััน ด้้วยสถานะของครอบครััว ต้้องการให้้เพื่่�อนดููถููกฝีีมืือการเล่่นเกมออนไลน์์ของตนเอง หรืือดููถููกผลงานที่่�เป็็นของ ที่่�ทำำ�ให้้ไม่่สามารถเข้้าถึึงทรััพยากรที่่�จะตอบสนองความฝัันเหล่่านั้้�น ในขณะที่่�เด็็ก ตนเอง ในขณะที่่ช� าวดิิจิิทััลในเมืืองรองอย่่างนครพนมมักั พููดถึงึ ความกลััวที่่เ� ชื่�อมโยงกัับ ที่่�มีีฐานะอาจไม่่สามารถเลืือกเรีียนเต้้นเพราะอยากเป็็นนัักเต้้น เนื่่�องจากครอบครััว ความไม่่มั่ �นคงทางเศรษฐกิิจของสัังคมไทยที่่�จะส่่งผลต่่อชีีวิิตความเป็็นอยู่่�ของตนเอง ไม่ส่ นับั สนุนุ เพราะอยากให้ต้ั้ง� ใจเรีียนและได้ผ้ ลการเรีียนดีีมากกว่า่ เด็ก็ ที่่ม� ีีข้อ้ จำำ�กัดั ทาง และครอบครััวจนอาจทำำ�ให้้ไม่่สามารถดููแลพ่่อแม่่ได้้ และกลััวความยากจน แทนที่่� เศรษฐกิิจของครอบครััวอาจจะได้้รับั การสนัับสนุนุ จากครอบครััวอย่า่ งเต็็มที่่�ในการเป็็น จะกลััวล้้มเหลวหรืือไม่่ประสบความสำ�ำ เร็็จเหมืือนอย่่างชาวดิิจิิทััลในเมืืองใหญ่่ เป็็นต้้น การจััดการกัับความกลััวเหล่่านี้้�จึึงขึ้ �นอยู่่�กัับความแตกต่่างในวิิถีีชีีวิิตความเป็็นอยู่ � 139 ซึ่�่งผููกติิดกัับเงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจและสัังคมเป็็นหลััก จึึงทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลแต่่ละคน มีีโอกาสในการตอบสนองต่อ่ ความกลัวั เหล่่านี้ไ้� ด้้แตกต่่างกััน 138
ยููทููบเบอร์์ แต่ย่ ังั ไม่ส่ ามารถทำำ�ได้เ้ พราะไม่ม่ ีีอุปุ กรณ์ห์ รือื เครื่อ� งไม้เ้ ครื่อ� งมือื ในการถ่า่ ยทำ�ำ ความคาดหวังั จากบุคุ คลที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่ถ� ููกทำ�ำ ให้เ้ ป็น็ ความหวังั ของชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่ม� ีีคุณุ ภาพเพื่่อ� ตอบสนองความฝันั ของตนเอง จนเรีียกได้ว้ ่า่ “ฝันั ได้ไ้ กล แต่ค่ งไปไม่ถ่ ึงึ ” ไปโดยปริิยาย ซึ่่�งที่่�มาของการยอมรัับความคาดหวัังเหล่่านั้้�นมาเป็็นความหวัังของตน ยัังคงอยู่�ภายใต้้เงื่�อนไข 3 ประการดัังกล่่าว นั่่�นคืือ “ความกตััญญ” “ความสำ�ำ เร็็จ” เป็็นที่่�น่่าสัังเกตว่่า หากถามถึึงความฝัันของเด็็กในเมืืองใหญ่่อย่่างกรุุงเทพฯ และ และ “ความเป็็นปััจเจก” นั่่�นเอง ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลแต่่ละคนมีีโอกาสกำำ�หนดความหวััง จัังหวััดเชีียงใหม่่ ความฝัันเหล่่านั้้�นยัังสะท้้อนให้้เห็็นความเป็็นปััจเจกหรืือความฝััน ของตนเองได้้ต่่างกัันและมีีโอกาสในการทำำ�ตามความหวังั นั้้น� ได้้แตกต่า่ งกันั ด้้วย ที่่�มีีความเป็็นตัวั ของตััวเองอย่า่ งชััดเจน เช่น่ ความฝัันถึึงชีีวิติ ที่่เ� ป็็นอิิสระ ในขณะที่่�เด็็ก ในต่่างจัังหวััดอาจฝัันถึึงชีีวิิตที่่�ได้้อยู่�พร้้อมหน้้ากัับครอบครััว เด็็กในกรุุงเทพฯ กลัับคิิด จากผลการศึึกษาจะเห็็นได้้ว่่า เมื่�อถามถึึง “ความหวััง” ของเด็็กในพื้้�นที่่�จัังหวััด ว่่าอยากอยู่�แยกตััวอย่่างอิิสระแต่่ไม่่ได้้ตััดขาดจากคนในครอบครััว หรืือการฝัันถึึงชีีวิิต เชีียงใหม่่และนครพนม ความหวัังอย่่างหนึ่่�งที่่�ปรากฏเด่่นชััดในชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้�คืือ ที่่�มีีความสุุข ซึ่่�งไม่่ใช่่ความสุุขที่่�มาจากการได้้อยู่�อย่่างพอกิินพอใช้้เท่่านั้้�น แต่่ต้้องมีี ความหวัังที่่�จะสามารถทำ�ำ ตาม “ความคาดหวััง” ของครอบครััวรวมถึึงชุุมชนที่่�ตนเอง เหลืือพอให้้ตนเองได้้ใช้้ชีีวิิตในแบบที่่�ต้้องการด้้วย เช่่นเดีียวกัับเด็็กในจัังหวััดเชีียงใหม่่ เติบิ โตมา เด็็กบางคนถึงึ กัับกล่่าวว่่า “ผมเป็็นความหวัังของหมู่่�บ้้าน” ซึ่่�งเกิิดจากความ ที่่�มีีความฝัันเกี่�ยวกัับอาชีีพในอนาคตที่่�ถึึงแม้้จะยัังทำำ�ไม่่ได้้ในปััจจุุบัันก็็ตาม เช่่น อยาก คาดหวัังของครอบครััวและคนในพื้้�นที่่� ซึ่�่งคาดหวัังว่่าเด็็กเหล่่านี้�้ที่่�ได้้รัับการศึึกษา เป็็นยููทููบเบอร์์ นัักร้้อง นัักเต้้น และเจ้้าของร้้านอาหาร เป็็นต้้น ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััล สมััยใหม่่จากสถาบัันการศึึกษาที่่�มีีชื่่�อเสีียงในจัังหวััดจะสามารถมาเป็็นกำ�ำ ลัังสำำ�คััญ ในจัังหวััดนครพนมมัักผููกติิดความฝัันของตนเองไว้้กัับความเป็็นไปได้้หรืือพื้้�นฐานทาง ในการจุนุ เจือื ครอบครัวั และพัฒั นาชุุมชนบ้า้ นเกิดิ ของตนเองได้้ เช่น่ เดีียวกัับชาวดิิจิทิ ัลั เศรษฐกิิจของครอบครััวและสัังคม เนื่่�องจากเห็็นว่่าสภาพสัังคมที่่�เป็็นอยู่�ไม่่ได้้เอื้�อหรืือ ในพื้้�นที่่�จัังหวััดนครพนม เห็็นได้้ว่่าความคาดหวัังของอนาคตตนเองของคนกลุ่�มนี้้�คืือ สนัับสนุนุ ให้ไ้ ด้้ทำำ�ตามความฝััน อยากเห็็นคนในครอบครััวได้้ใช้ช้ ีีวิิตอย่่างสบายและมั่น� คง และเป็น็ ที่่น� ่่าสังั เกตว่่า ความ คาดหวัังในการตััดสิินใจเลืือกประกอบอาชีีพในอนาคตนั้้�นถููกกำ�ำ หนดโดยครอบครััว อย่่างไรก็็ตาม สิ่�งที่่�ยัังคงเป็็นจุุดร่่วมในประเด็็นเรื่�องความฝัันของชาวดิิจิิทััล สัังคม และชุุมชนด้้วยเช่่นกััน เช่่น การได้้เป็็นข้้าราชการถืือเป็็นความภููมิิใจสููงสุุด ไม่ว่ ่า่ จะในพื้้�นที่่�ไหนก็ต็ าม คืือความฝัันเหล่่านี้้ย� ังั คงไม่่หลุดุ พ้น้ ไปจากกรอบของค่า่ นิิยม ของครอบครััว เพราะมองว่่าจะมีีรายได้้ที่่�มั่�นคงและมีีเกีียรติิ ได้้รัับการยอมรัับ ที่่�กล่่าวมา ไม่่ว่่าจะเป็็นกรอบของ “ความกตััญญูู” “ความสำ�ำ เร็็จ” และ “ความเป็็น นัับหน้้าถืือตาจากสัังคม และเช่่นเดีียวกัับความฝัันของเด็็กกลุ่�มนี้�้ที่่�ความหวัังนอกจาก ปััจเจก” แต่่ยัังคงมีีความแตกต่่างกัันไปตามบริิบทและสภาพแวดล้้อมที่่�มีีผลต่่อวิิธีีคิิด จะผููกติิดกัับค่่านิิยม “ความกตััญญูู” แล้้ว ยัังคงผููกติิดกัับความมั่�นคงทางเศรษฐกิิจ ในการกำำ�หนดความฝัันของตนเอง ภายใต้้เงื่�อนไขทรััพยากรที่่�สามารถตอบสนองต่่อ ทั้้ง� ของตนเองและสังั คมด้ว้ ยเช่น่ กััน ความฝัันของชาวดิจิ ิิทัลั แต่่ละคนได้แ้ ตกต่า่ งกันั ในขณะที่่�เมื่�อพิิจารณาความหวัังของชาวดิิจิิทััลในเขตกรุุงเทพฯ ซึ่่�งพบว่่า ยัังคง เมื่่�อ “ความหวังั ” มาพร้้อมกับั “ความคาดหวังั ” ตั้�งอยู่�บนพื้้�นฐานของค่่านิิยม “ความกตััญญูู” ด้้วยเช่่นกััน เนื่่�องจากเด็็กกลุ่�มนี้�้ยัังมีี สำ�ำ หรัับชาวดิิจิิทััลแล้้ว “ความหวััง” ดููเหมืือนจะมีีความเป็็นไปได้้มากกว่่า ความหวังั ที่่ค� าบเกี่ย� วกับั ความต้อ้ งการในการดููแลบุพุ การีีเป็น็ พื้้น� ฐาน แต่ใ่ นขณะเดีียวกันั “ความฝััน” แต่่ไม่่ใช่่ชาวดิิจิิทััลทุุกคนที่่�จะกล้้าหวััง เนื่่�องจากความหวัังส่่วนใหญ่่มัักมา เด็ก็ กลุ่�มนี้ม�้ ีีโอกาสได้พ้ ููดถึงึ ความหวังั เกี่ย� วกับั ชีีวิติ ที่่ป� ระสบความสำ�ำ เร็จ็ ของตนเอง โดยมีี พร้้อมกัับความคาดหวััง ซึ่�ง่ หลายครั้�งไม่ใ่ ช่่ความคาดหวัังที่่�มาจากชาวดิจิ ิิทััลเอง แต่่เป็น็ แนวโน้ม้ ที่่จ� ะหลุดุ จากกรอบของความคาดหวังั จากครอบครัวั ได้ใ้ นระดับั หนึ่่ง� ซึ่ง�่ อาจจะ แตกต่า่ งจากวิธิ ีีคิดิ เกี่ย� วกับั ชีีวิติ ในแบบเดิมิ โดยเริ่ม� มีีการพููดถึงึ ความสำ�ำ เร็จ็ ที่่ม� าพร้อ้ มกับั 140 141
ความสมดุุลในการใช้้ชีีวิิต โดยเฉพาะชาวดิิจิิทััลในระดัับอุุดมศึึกษาที่่�กำำ�ลัังจะก้้าวข้้าม ในครอบครััว ผ่า่ นการสอนโดยสถาบัันการศึกึ ษา และผ่่านนโยบายการพัฒั นาประเทศ ไปสู่่�ชีีวิิตของการทำำ�งานในอนาคต ซึ่�่งจะเห็็นว่่าเป็็นความหวัังที่่�ค่่อนข้้างมีีอิิสระจาก ชาวดิจิ ิิทัลั จึึงเรีียนรู้้แ� ละยอมรัับหลัักคุณุ ธรรมต่่าง ๆ โดยผ่่านข้้อมููลหลายชุุด ประกอบ รากฐานเดิิม และเริ่�มคิิดถึึงความหวัังต่่อชีีวิิตในอนาคตที่่�ไม่่ได้้ผููกติิดกัับแค่่ตััวชี้้�วััดหรืือ กัับวิิธีีการเรีียนรู้�้ที่�ถููกฝึึกให้้ตั้�งคำำ�ถามและคิิดเชิิงวิิพากษ์์ ทำำ�ให้้เมื่ �อถามถึึงวิิธีีคิิดต่่อ เงื่�อนไขเรื่�องรายได้้เท่่านั้้�น แต่่มีีความหวัังถึึงชีีวิิตที่่�ได้้ทำ�ำ ในสิ่่�งที่่�คิิดหวัังไว้้ เช่่น การได้้ หลักั คุณุ ธรรม 4 ประการ ได้้แก่่ วิินััย สุุจริติ จิติ อาสา และพอเพีียง จึงึ พบว่่าชาวดิจิ ิทิ ััล ท่อ่ งเที่่ย� ว การได้ใ้ ช้ช้ ีีวิติ อย่า่ งอิสิ ระและคุ้�มค่า่ และการได้ท้ ำำ�ตามแรงบันั ดาลใจที่่ส� ่ว่ นหนึ่่ง� ส่่วนหนึ่่�งของการวิิจััยนี้้�มีีแนวโน้้มที่่�จะมีีวิิธีีคิิดในการตีีความที่่�อาจจะแตกต่่างไปจาก อาจจะมาจากคนในครอบครัวั แต่ส่ ุดุ ท้า้ ยได้ถ้ ููกหลอมรวมเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่ง� ของแรงบันั ดาลใจ คนรุ่่�นก่่อน และคิิดเชิิงวิิพากษ์์ต่่อหลัักคุุณธรรมเหล่่านี้�้ได้้หลากหลายรููปแบบแตกต่่าง ของตนเอง เช่น่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั รายหนึ่่ง� ที่่ม� องเห็น็ แม่เ่ ป็น็ ต้น้ แบบของความสำำ�เร็จ็ เนื่่อ� งจากแม่่ กันั ไป โดยเฉพาะเมื่�อมีีข้อ้ มููลจากสื่�อออนไลน์์เป็น็ เครื่�องมือื ในการแพร่ก่ ระจาย สามารถบุกุ เบิกิ และสร้า้ งธุรุ กิจิ ด้ว้ ยความสามารถและความมุ่�งมั่น� ของตน จึงึ เห็น็ แม่เ่ ป็น็ แบบอย่า่ งและคิดิ ว่า่ ตนเองอยากจะประสบความสำำ�เร็จ็ และมีีสิ่่ง� ที่่ส� ร้า้ งขึ้น� เองได้เ้ ช่น่ กันั เมื่อ่� คิดิ “โต้แ้ ย้้ง” แต่่ “ต่่อรองไม่่ได้”้ การตั้้�งคำ�ำ ถามต่่อปฏิิบััติิการของหลัักคุุณธรรมปรากฏโดยทั่่�วไปในกลุ่�มชาวดิิจิิทััล ความหวังั ของชาวดิจิ ิทิ ัลั เหล่า่ นี้น�้ อกจากมีีพื้้น� ฐานมาจากบริบิ ทของครอบครัวั และ ทั้้�งนี้�้ ไม่่ได้้หมายความว่่าชาวดิิจิิทััลเหล่่านี้�้ไม่่ยอมรัับในหลัักคุุณธรรมเหล่่านั้้�น แต่่ ชุุมชนที่่�ตนเติิบโตมาแล้้ว ส่่วนหนึ่่�งคงปฏิิเสธไม่่ได้้ว่่าเกิิดขึ้้�นจากการรัับรู้้�ข้้อมููลข่่าวสาร เห็็นว่่าควรถููกตีีความใหม่่และนำ�ำ ไปใช้้ในบริิบทที่่�แตกต่่างจากสิ่�งที่่�ได้้รัับการปลููกฝัังมา ผ่า่ นสื่่อ� สังั คมรููปแบบต่า่ ง ๆ ชาวดิจิ ิทิ ัลั บางรายพููดถึงึ การสร้า้ งแรงบันั ดาลใจให้ก้ ับั ตนเอง และควรมีีความสมเหตุสุ มผลในการปฏิบิ ัตั ิมิ ากขึ้น� อีีกทั้้ง� มีีลักั ษณะเป็น็ คุณุ ธรรมในระดับั โดยผ่า่ นการรับั ชมรับั ฟังั บุคุ คลที่่ป� ระสบความสำ�ำ เร็จ็ หรือื มีีประสบการณ์ใ์ นการก้า้ วข้า้ ม ปัจั เจกมากขึ้น� กล่า่ วคือื ถึงึ แม้ช้ าวดิจิ ิทิ ัลั จะได้ร้ ับั การปลููกฝังั คุณุ ธรรมจากสถาบันั ต่า่ ง ๆ ผ่่านความยากลำำ�บากต่่าง ๆ หรืือที่่�เรีียกว่่า “นัักสร้้างแรงบัันดาลใจ” ต่่าง ๆ ที่่�มีีการ มาในรููปแบบใดก็ต็ าม แต่ช่ าวดิจิ ิิทััลเหล่่านี้ต้� ่า่ งตีีความและเลือื กรับั เฉพาะส่่วนที่่เ� ห็น็ ว่า่ เผยแพร่่ผ่่านทางช่่องยููทููบทั้้�งชาวไทยและต่่างประเทศ สิ่�งเหล่่านี้้�ล้้วนเป็็นตััวกระตุ้้�น เหมาะสมสอดคล้้องและเป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ การใช้้ชีีวิติ ของตนเอง ที่่�เห็็นได้ช้ ััดเจนคืือการ ให้้ชาวดิิจิิทััลมองเห็็นเส้้นทางในการสร้้างความหวัังของตนเอง ถึึงแม้้ว่่าเงื่�อนไขในการ ประยุุกต์์หลัักคุุณธรรมเหล่่านี้้�กัับความสำำ�เร็็จในการเรีียนซึ่�่งเป็็นเรื่�องใกล้้ตััวที่่�สุุด เช่่น ไปสู่่�ความมุ่�งหวัังเหล่่านั้้�นจะมีีเงื่อ� นไขและข้อ้ จำำ�กัดั แตกต่่างกันั ไปก็็ตาม การตั้้�งคำำ�ถามกัับเรื่อ� ง “วินิ ัยั ” โดยเฉพาะวิินัยั เกี่�ยวกัับการแต่่งกายด้้วยเครื่อ� งแบบของ การโต้แ้ ย้ง้ ต่อ่ หลักั คุณุ ธรรมที่่�ถููกรื้อ� สร้า้ งในยุคุ ดิจิ ิทิ ััล สถาบันั การศึกึ ษา ซึ่�ง่ ปรากฏทั้้ง� ในระดัับมัธั ยมศึึกษาและระดัับอุดุ มศึกึ ษา เช่น่ การตั้้ง� คำำ�ถามเกี่ �ยวกัับการใช้้ถุุงเท้้าซึ่่�งจำำ�เป็็นต้้องใช้้เฉพาะถุุงเท้้าที่่�เป็็นสััญลัักษณ์์ของโรงเรีียน ด้้วยอััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลที่่�ค่่อนข้้างเปิิดรัับสิ่�งใหม่่ได้้ง่่าย ตลอดจนตื่่�นตััวต่่อ เท่่านั้้�น ไม่่สามารถใช้้ถุุงเท้้าทั่่�วไปที่่�หาซื้�อได้้จากแหล่่งอื่�น หรืือการตั้้�งคำำ�ถามกัับความ การรัับข้้อมููลข่่าวสารใหม่่ ๆ อย่่างต่่อเนื่่�อง ทำำ�ให้้บรรทััดฐานด้้านคุุณธรรมในมุุมมอง จำ�ำ เป็็นในการแต่่งชุุดนิิสิิต/นัักศึึกษาในระดัับมหาวิิทยาลััย ซึ่่�งมองว่่าไม่่มีีความจำ�ำ เป็็น ของชาวดิิจิิทััลมีีความเป็็นพลวััตไม่่หยุุดนิ่่�งตายตััวและมีีความหลากหลาย ซึ่่�งอาจจะ และไม่่ได้้สะท้อ้ น “วินิ ัยั ” แต่ม่ องว่่ากลัับขัดั กับั หลััก “ความพอเพีียง” เพราะเป็็นการ แตกต่่างไปจากสิ่�งที่่�ผู้้�มีีอำำ�นาจต่่อชาวดิิจิิทััล ไม่่ว่่าจะเป็็นครอบครััวหรืือสถาบัันอื่่�น ๆ เพิ่่ม� ค่่าใช้จ้ ่า่ ยที่่�ไม่จ่ ำำ�เป็็นให้ก้ ับั ผู้�้เรีียน เป็น็ ต้น้ อีีกทั้้ง� “วินิ ัยั ” ควรถููกปรัับใช้ก้ ับั เรื่�องอื่�น พยายามกำำ�หนดหลักั คุณุ ธรรมเหล่า่ นี้เ้� พื่่อ� ให้ช้ าวดิจิ ิทิ ัลั ใช้เ้ ป็น็ แนวทางในการดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ ที่่ส� ำำ�คัญั ต่อ่ ชีีวิติ มากกว่า่ เช่น่ วินิ ัยั ในการปฏิบิ ัตั ิหิ น้า้ ที่่ต� ามความรับั ผิดิ ชอบ ซึ่ง�่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั เนื่่�องจากเห็็นว่่า “ดีี” และ “มีีคุุณค่่า” ควรแก่่การประพฤติิปฏิิบััติิ โดยพยายาม เห็็นว่่า หากไม่่มีีวิินััยจะไม่่สามารถปฏิิบััติิหน้้าที่่�ตามความรัับผิิดชอบได้้ คำ�ำ ว่่า “วิินััย” สอดแทรกสิ่ง� เหล่า่ นี้ใ้� ห้ก้ ับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั โดยผ่า่ นกลไกของแต่ล่ ะสถาบันั เช่น่ ผ่า่ นการอบรม 143 142
จึงึ ถููกตีีความจากชาวดิจิ ิทิ ัลั ในเชิงิ อรรถประโยชน์ม์ ากกว่า่ การบังั คับั หรือื การปฏิบิ ัตั ิเิ พื่่อ� ที่่�ไม่่สร้้างผลกระทบต่่อผู้�้อื่�น อีีกทั้้�งกิิจกรรมการเรีียนการสอนในระดัับอุุดมศึึกษา สะท้อ้ นความเป็็นพวกเดีียวกัันหรือื เพื่่�อให้้ง่า่ ยต่่อการควบคุมุ มีีแนวโน้้มที่่�จะเอื้�อต่่อการคิิดและการแสดงออกเชิิงวิิพากษ์์ได้้มากกว่่า โดยเฉพาะ การวิิพากษ์์ถึึงหลัักคุุณธรรมเรื่�อง “ความสุุจริิต” ซึ่่�งถููกผููกโยงเข้้ากัับปรากฏการณ์์ อย่่างไรก็็ตาม การคิิดโต้้แย้้งเหล่่านี้้�ส่่วนหนึ่่�งเกิิดจากการที่่�ชาวดิิจิิทััลถููกขััดเกลา ทางการเมืืองในสัังคมไทยที่่�ชาวดิจิ ิิทัลั มีีแนวโน้ม้ ที่่�จะนำ�ำ ไปเชื่�อมโยงกัับพฤติกิ รรมทุุจริิต จากสถาบัันการศึึกษาให้้รู้�้ จัักคิิดตั้้�งคำ�ำ ถาม คิิดเชิิงสร้้างสรรค์์ และคิิดเชิิงวิิพากษ์์ แต่่ ที่่�ปรากฏให้้เห็น็ เป็็นรููปธรรมชัดั เจนในแวดวงการเมืืองไทย ในขณะเดีียวกััน การปฏิิบััติิเพื่่�อแสดงออกถึึงความคิิดเชิิงโต้้แย้้งเหล่่านั้้�นกลัับปรากฏ ให้้เห็็นไม่่ชััดเจน กล่่าวคืือ ถึึงแม้้จะไม่่เห็็นด้้วยแต่่ยัังคงปฏิิบััติิตามเพื่่�อหลีีกเลี่�ยงผล เมื่�่อสิ่�งที่่� “เห็็น” ไม่่สอดคล้อ้ งกับั สิ่ง� ที่่� “เป็็น” กระทบที่่�อาจเกิิดขึ้้�นหากแสดงออกถึึงการโต้้แย้้งดัังกล่่าว ซึ่�่งการแสดงออกถึึงการ การคิิดโต้้แย้้งต่่อหลัักคุุณธรรมมีีแนวโน้้มที่่�จะปรากฏให้้เห็็นชััดเจนขึ้้�นในกลุ่ �ม โต้้แย้้งดัังกล่่าวมีีแนวโน้้มที่่�จะผัันแปรไปตามเงื่�อนไขของสถาบัันการศึึกษา เช่่น หาก ชาวดิิจิิทััลที่่�มีีประสบการณ์์ชีีวิิตที่่�ขััดแย้้งกัับหลัักคุุณธรรมในรููปแบบดั้ �งเดิิมที่่�ได้้รัับการ เป็น็ สถาบัันการศึึกษาของรััฐที่่�มีีชื่่�อเสีียงหรือื อยู่�ในระดับั ชั้น� นำำ� ทั้้�งในระดัับมััธยมศึกึ ษา ปลููกฝัังมา ตััวอย่่างเช่่น ชาวดิิจิิทััลที่่�เติิบโตในครอบครััวที่่�มีีผู้้�เลี้�้ยงดููเพีียงคนเดีียวคืือ และระดับั อุดุ มศึกึ ษา ชาวดิจิ ิทิ ัลั กลับั มีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะพยายามรักั ษาสถานภาพของตนเอง พ่่อหรืือแม่่ มีีวิิธีีคิิดโต้้แย้้งกัับหลััก “ความกตััญญูู” ชุุดเดิิมที่่�ระบุุว่่าลููกควรกตััญญููต่่อ เอาไว้โ้ ดยยอมปฏิบิ ัตั ิติ ามเงื่อ� นไขดังั กล่า่ ว ถึงึ แม้จ้ ะไม่ย่ อมรับั ในวิธิ ีีคิดิ เรื่อ� งวินิ ัยั ที่่ก� ำำ�หนด พ่่อแม่่ จึึงเริ่�มตั้�งคำ�ำ ถามว่่า ตนเองจำำ�เป็็นต้้องกตััญญููต่่อพ่่อแม่่หรืือไม่่หากพ่่อแม่่ไม่่เคย ให้้ก็็ตาม หรืือพยายามแสดงออกเพื่่�อต่่อรองเพีียงเล็็กน้้อย เช่่น เลืือกปฏิิบััติิตามและ ส่ง่ เสีียเลี้ย�้ งดูู ตนเองก็ค็ งไม่จ่ ำำ�เป็็นต้อ้ งเลี้ย�้ งดููพ่อ่ แม่ใ่ นอนาคตได้เ้ หมือื นกันั เงื่อ� นไขเรื่อ� ง โต้้แย้้งบ้้างตามสถานการณ์์ที่่�เห็็นว่่าสามารถหลีีกเลี่�ยงผลกระทบได้้ ซึ่�่งปรากฏการ ประสบการณ์์และโครงสร้้างของครอบครััวจึึงเป็็นตััวกำ�ำ หนดที่่�สำำ�คััญต่่อวิิธีีคิิดในการ กระทำำ�ในลัักษณะดัังกล่่าวกัับชาวดิิจิิทััลในกรุุงเทพฯ และจัังหวััดเชีียงใหม่่ ในขณะที่่� โต้้แย้้งและความชอบธรรมในการเลืือกปฏิิบััติิต่่อหลัักคุุณธรรมในทางปฏิิบััติิที่่�มีีความ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ในจังั หวัดั นครพนมไม่ค่ ่อ่ ยปรากฏการโต้แ้ ย้ง้ ในประเด็น็ เหล่า่ นี้้� ทั้้ง� นี้ส้� ่ว่ นหนึ่่ง� สมเหตุสุ มผลมากกว่า่ ปรากฏการณ์์เกี่�ยวกัับการโต้แ้ ย้ง้ ทางคุุณธรรมยังั เกิดิ ขึ้้�นกัับกรณีี สะท้้อนให้้เห็็นถึึงโอกาสในการคิิดและแสดงออกถึึงการโต้้แย้้งต่่อหลัักคุุณธรรมที่่� ของคุณุ ธรรมด้า้ น “ความพอเพีียง” ซึ่ง�่ ผลการศึกึ ษาวิจิ ัยั นี้้�ชี้ใ�้ ห้เ้ ห็น็ ว่า่ ชาวดิจิ ิิทัลั รุ่่�นใหม่่ แตกต่่างกััน โดยชาวดิิจิิทััลเลืือกที่่�จะประเมิินถึึงผลกระทบจากการกระทำำ�โต้้แย้้ง โดยเฉพาะในเขตพื้้�นที่่�ที่่�มีีความเป็็นเมืืองสููง ยัังมีีความเข้้าใจที่่�ไม่่รอบด้้านเกี่�ยวกัับ ก่อ่ นจะตััดสิินใจปฏิิบััติิต่อ่ “วินิ ััย” ในแบบที่่ค� วรจะเป็น็ กัับ “วินิ ััย” ในแบบที่่�อยากเป็น็ หลักั คิดิ เรื่อ่� งปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพียี ง อีกี ทั้้ง� ยังั มีภี าพจำำ�เกี่ย� วกับั แนวคิดิ นี้้ท� ี่่ค� ่อ่ นข้า้ ง จำ�ำ กััด เช่่น เข้้าใจว่่าเป็็นเรื่�องของการประหยััด ห้้ามใช้้จ่่ายของที่่�มีีราคาสููง ห้้ามมีี นอกจากการประเมิินผลกระทบแล้้ว วััยวุุฒิิและความเอื้�ออำำ�นวยในการ รายได้้มาก ห้้ามใช้้ชีีวิิตสะดวกสบาย และยัังเชื่�อมโยงเศรษฐกิิจพอเพีียงเข้้ากัับการทำำ� แสดงความคิิดเห็็นในบริิบทที่่�แตกต่่างกัันยัังเป็็นเงื่ �อนไขอีีกประการหนึ่่�งที่่�เอื้ �อต่่อ การเกษตรเป็น็ หลััก ซึ่�ง่ อาจเป็็นเพราะสภาพแวดล้อ้ มและกระแสทุนุ นิยิ มในสัังคมเมืือง การแสดงออกถึึงการโต้้แย้้งคุุณธรรมได้้ เช่่น ชาวดิิจิิทััลในระดัับอุุดมศึึกษามีี ที่่ไ� ด้ป้ ลููกฝังั ให้ค้ นมุ่่�งเน้น้ เรื่อ� งการต่อ่ สู้�้ การแข่ง่ ขันั และความทันั สมัยั ประกอบกับั ตัวั อย่า่ ง โอกาสที่่�จะแสดงออกถึึงการโต้้แย้้งได้้มากกว่่าชาวดิิจิิทััลในระดัับมััธยมศึึกษา ที่่�เคยได้้รัับรู้้�มาถึึงการประยุุกต์์ใช้้แนวคิิดเศรษฐกิิจพอเพีียงอย่่างเป็็นรููปธรรมคืือด้้าน ซึ่่�งมีีกรอบของคุุณธรรม โดยเฉพาะเรื่�องของ “วิินััย” ที่่�เข้้มข้้นกว่่า และ การเกษตร จึึงส่ง่ ผลให้ช้ าวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่ในสังั คมเมืืองมีีความคิดิ เชิิงโต้้แย้ง้ กัับคุุณธรรม สถาบันั การศึกึ ษามีีอำำ�นาจเบ็็ดเสร็จ็ มากกว่า่ ในการควบคุุม ในขณะที่่�สถาบันั อุุดมศึกึ ษา ด้้านความพอเพีียงว่่าไม่่สอดคล้้องหรืือไม่่สามารถประยุุกต์์ใช้้ได้้ในบริิบทของตนเอง เ ป็็ นพื้้� นที่่� ที่่� เ ปิิ ด โ อ ก า ส ใ ห้้ ช า ว ดิิ จิิ ทัั ล ไ ด้้ มีีอิิ ส ร ะ ใ น ก า รคิิ ด เ ชิิ ง วิิ พ า ก ษ์์ แ ล ะ ทั้้ง� ที่่ใ� นความเป็น็ จริงิ แล้ว้ แนวคิดิ เรื่อ� งความพอเพีียงมีีความหมายที่่ล� ึกึ ซึ้ง� และกว้า้ งขวาง แสดงออกได้้หลากหลายรููปแบบ ทั้้�งการแสดงความคิิดเห็็นและแสดงออกในรููปแบบ 145 144
โดยให้้ความสำำ�คััญกัับการใช้้ความรู้้�ประกอบกัับหลัักเหตุุผลในการคิิดพิิจารณาถึึงความ จะทำ�ำ ให้้ชาวดิิจิิทััลที่่�ไม่่ได้้อยู่�ในสัังคมเมืืองสามารถเชื่�อมโยงหลัักปรััชญาเศรษฐกิิจ พอเหมาะพอดีี ไม่ส่ ุดุ โต่ง่ ไม่เ่ บีียดเบีียนตนเองและสังั คม โดยไม่ไ่ ด้ป้ ิดิ กั้้น� การสร้า้ งความ พอเพีียงกัับวิิถีีความเป็็นอยู่�ในสภาพสัังคมของตนได้้ชััดเจนกว่่า รวมไปถึึงคุุณธรรม เจริญิ หรือื การพัฒั นา หากแต่เ่ ป็น็ การส่ง่ เสริมิ การพัฒั นาที่่ต� ้อ้ งไม่อ่ ยู่�บนพื้้น� ฐานที่่อ� ่อ่ นแอ ด้้านจิิตอาสาที่่�หลอมรวมอยู่ �ในชีีวิิตความเป็็นอยู่ �ที่ �เน้้นการช่่วยเหลืือพึ่่�งพากัันในชุุมชน พึ่่�งพาตนเองไม่่ได้้ หรืือก่่อให้้เกิิดความเสีียหายต่่อสภาพแวดล้้อมทางธรรมชาติิและ ซึ่�่งล้้วนเป็็นบริิบทที่่�คุ้้�นเคยของชาวดิิจิิทััลยุุคใหม่่ในพื้้�นที่่�นี้�้ จึึงเป็็นการปลููกฝัังให้้ สัังคม อีีกทั้้�งปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียงยัังเน้้นย้ำ��ำ เรื่�องการสร้้างภููมิิคุ้�มกัันต่่อความเสี่�ยง สามารถมองเห็น็ ความเกี่ย� วข้อ้ งและการประยุกุ ต์์ใช้ค้ ุุณธรรมพื้้�นฐานเหล่่านี้ไ�้ ด้้ไม่่ยาก และผลกระทบที่่�อาจเกิิดจากการเปลี่่�ยนแปลงทั้้�งภายในและภายนอกอีีกด้้วย (สุุเมธ ตัันติิเวชกุุล, 2551) ดัังนั้้�นจากการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกในงานวิิจััยนี้�้ที่่�พบว่่า ชาวดิิจิิทััล ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลในเขตกรุุงเทพฯ และจัังหวััดเชีียงใหม่่มัักพููดถึึงและให้้ความ รุ่่�นใหม่่ในสัังคมเมืืองไม่่ได้้กล่่าวถึึงแง่่มุุมที่่�แท้้จริิงของหลัักปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง สำ�ำ คััญกัับหลัักคุุณธรรมในระดัับสากลนอกเหนืือจากหลัักคุุณธรรมพื้้�นฐานของสัังคม เหล่่านี้้� จึึงเป็็นการสะท้้อนให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ไม่่ได้้รัับความเข้้าใจที่่�ถููกต้้อง ไทย เช่่น สิทิ ธิิ เสรีีภาพ และความเท่่าเทีียม เนื่่อ� งจากวิิถีีชีีวิติ ที่่ท� ำ�ำ ให้้เริ่ม� คิดิ โต้้แย้้งกัับ และไม่่ได้้เห็็นภาพแนวทางการประยุุกต์์ใช้้หลัักปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียงอย่่างเป็็น หลัักคุุณธรรมเดิิมและเริ่ �มนำำ�หลัักคุุณธรรมสากลเหล่่านี้้�ที่่�คิิดว่่าสอดคล้้องกัับวิิถีีชีีวิิต รููปธรรมในบริิบทสัังคมเมืือง และการปฏิบิ ัตั ิมิ ากกว่า่ อีีกทั้้ง� สามารถนำ�ำ มาใช้ต้ ่อ่ รองกับั หลักั คุณุ ธรรมดั้ง� เดิมิ ที่่ต� นคิดิ ว่า่ ขััดกับั หลัักการใช้ช้ ีีวิติ เช่น่ การนำำ�หลักั คิดิ เรื่อ� งสิิทธิแิ ละเสรีีภาพมาใช้เ้ ป็็นกรอบในการ เช่น่ เดีียวกับั กรณีีของหลักั คุณุ ธรรมเรื่อ� ง “จิติ อาสา” ที่่ถ� ููกตั้ง� คำำ�ถามจากชาวดิจิ ิทิ ัลั โต้้แย้้งกัับหลัักคุุณธรรมในเรื่�อง “วิินััย” ที่่�มาในรููปแบบของการถููกบัังคัับและควบคุุม ทั้้�งในเขตกรุุงเทพฯ และจัังหวััดเชีียงใหม่่ถึึงความสมััครใจในการแสดงออกถึึงจิิตอาสา หรืือการเรีียกร้้องให้้มีีการตรวจสอบการทุุจริิตคอร์์รััปชัันของนัักการเมืือง เพื่่�อแสดง เนื่่�องจากสถาบัันการศึึกษามัักปลููกฝัังสิ่ �งเหล่่านี้้�ผ่่านทางกิิจกรรมเสริิมหลัักสููตรที่่�มีีการ ให้้เห็็นถึึงหลัักคุุณธรรมด้้านความสุุจริิตและเห็็นว่่าเป็็นสิิทธิิเสรีีภาพที่่�ประชาชน ประเมิินผลหรืือให้้คะแนนกิิจกรรม โดยมีีการมอบหมายให้้ผู้้�เรีียนเข้้าร่่วมกิิจกรรม พึึงกระทำ�ำ ได้้ เป็็นต้้น ซึ่่�งชาวดิิจิิทััลในจัังหวััดนครพนมยัังไม่่ได้้กล่่าวถึึงหลัักคุุณธรรม ต่่าง ๆ ในเชิงิ กิจิ กรรมเสริมิ หลัักสููตร ในขณะที่่�ภาพที่่เ� ห็น็ จากสื่�อออนไลน์์ซึ่่ง� เป็็นข้้อมููล สากลในส่่วนนี้�้มากนััก เนื่่�องจากยัังเห็็นว่่าเป็็นเรื่�องไกลตััวและหลัักคุุณธรรมพื้้�นฐาน เชิิงประจัักษ์์ได้้ชี้�้ให้้เห็็นว่่า เมื่�อสัังคมไทยต้้องการความช่่วยเหลืือ คนในสัังคมก็็พร้้อม ของสัังคมยัังสามารถนำำ�มาปรับั ใช้้ได้้ในชีีวิติ ของชาวดิจิ ิทิ ััลกลุ่�มนี้�้ ที่่จ� ะร่ว่ มกันั สนับั สนุนุ ถึงึ แม้จ้ ะไม่ไ่ ด้ร้ ับั ผลตอบแทนใด ๆ ก็ต็ าม สิ่ง� เหล่า่ นี้ท�้ ำำ�ให้ช้ าวดิจิ ิทิ ัลั การสร้้างและนำำ�เสนอตััวตนผ่่านโลกดิจิ ิทิ ัลั ตั้ง� คำำ�ถามกับั การปลููกฝังั หลักั คุณุ ธรรมเรื่อ� งจิติ อาสาของสถาบันั การศึกึ ษาและเลือื กที่่จ� ะ เรีียนรู้้�สิ่ง� เหล่า่ นี้ผ้� ่่านทางปรากฏการณ์แ์ ละประสบการณ์ท์ างสัังคมของตนเองมากกว่่า อััตลัักษณ์์ส่่วนหนึ่่�งของประชากรดิิจิิทััลซึ่�่งแตกต่่างกัันไปตามแต่่ละรุ่่�นของ ประชากรคืือ ความมีีอิิสระในตนเองในการค้้นหาและสร้้างตััวตน ซึ่�่งปััจจุุบัันสื่่�อสัังคม ในทางกลัับกััน ผลการวิจิ ัยั กลัับพบว่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ในพื้้�นที่่�เมือื งรอง ได้้แก่่ จังั หวัดั ออนไลน์์ได้้กลายเป็็นเครื่ �องมืือสำำ�คััญส่่วนหนึ่่�งในการเสนอตััวตนของชาวดิิจิิทััล นครพนม มีีความคิิดเชิิงโต้้แย้้งคุุณธรรมในด้้านความพอเพีียงและจิิตอาสาค่่อนข้้าง สู่�สาธารณะ โดยเงื่�อนไขที่่�มีีผลต่่อการสร้้างและนำ�ำ เสนอตััวตนของคนกลุ่�มนี้�้ส่่วนหนึ่่�ง น้้อย ยกตััวอย่่างเช่่น ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในจัังหวััดนครพนมมีีทััศนคติิต่่อหลัักคุุณธรรม มาจากการอาศััยภาพของต้น้ แบบ แรงบันั ดาลใจ และวิิธีีคิดิ ต่่อสังั คมที่่�ผ่่านการประเมิิน ด้้านความพอเพีียงว่่า มีีความสอดคล้้องและสามารถประยุุกต์์ใช้้ได้้จริิงในบริิบทของ เลืือกสรร และตััดสิินใจ นำำ�มาใช้้เป็็นแนวทางในการสร้้างและนำำ�เสนอตััวตนของชาว ตนเอง จึึงสะท้้อนให้้เห็็นว่่าสภาพบริิบทสัังคมที่่�มีีความเป็็นเมืืองน้้อยอาจมีีวิิถีีชีีวิิต ดิิจิิทััล โดยมีีข้้อมููลจากสื่�อสัังคมออนไลน์์เป็็นตััวกระตุ้้�นสำำ�คััญในการสร้้างทางเลืือก ความเป็็นอยู่�ที่�สอดคล้้องกัับแนวคิิดเรื่�องความพอเพีียงอยู่�เดิิมแล้้ว ประกอบกัับ ในการนำ�ำ เสนอตััวตนให้ก้ ับั ชาวดิิจิิทััล ตััวอย่า่ งที่่เ� ป็็นรููปธรรมของหลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียงที่่�เป็็นด้้านการเกษตร จึงึ อาจ 147 146
อย่่างไรก็็ตาม ถึึงแม้้สัังคมจะมีีแนวโน้้มที่่�จะเปิิดกว้้างต่่อการยอมรัับความ ตััวตนดัังกล่่าวต่่อสาธารณะ โดยเฉพาะกัับประชากรในรุ่่�นอื่่�นซึ่�่งอยู่�ในบริิบทของสัังคม หลากหลายในตััวตนของคนในสัังคมได้้มากกว่่าสัังคมในอดีีต แต่่ยัังคงแตกต่่างไปตาม วััฒนธรรมที่่�อาจไม่่สามารถยอมรัับความหลากหลายดัังกล่่าวได้้ เช่่นเดีียวกัับตััวตน บริิบทและเงื่ �อนไขของสัังคมและบรรทััดฐานในแต่่ละกลุ่ �มสัังคมที่่�ประชากรดิิจิิทััล ในด้้านอาชีีพและความใฝ่่ฝัันต่่ออาชีีพในอนาคตของชาวดิิจิิทััล ที่่�บางอาชีีพยัังคงเป็็น เป็็นสมาชิิกอยู่� จึึงทำ�ำ ให้้ถึึงแม้้ว่่าปััจจุุบัันชาวดิิจิิทััลจะถููกกระตุ้้�นและผลัักดัันให้้คิิดว่่า อาชีีพที่่�ไม่่ได้้รัับการยอมรัับจากประชากรรุ่่�นก่่อน อย่่างการเป็็นผู้�้ผลิิตรายการบนยููทููบ การสร้้างและนำำ�เสนอตััวตนนั้้�นเป็็น “หน้้าที่่�” และ “ความรัับผิิดชอบ” ของบุุคคล (YouTuber) หรืือนัักรีีวิวิ สิินค้้า (Reviewer) ที่่ท� ำำ�ให้ค้ นธรรมดาทั่่�วไปกลายเป็็นคนดังั ในการที่่�จะค้้นหาและนำำ�เสนอตััวตนในแบบฉบัับของตััวเอง ซึ่�่งแตกต่่างจากสัังคม ในชั่่ว� ข้้ามคืนื ได้้ ซึ่่�งคนรุ่่�นก่อ่ นยังั มองว่่าเป็็นอาชีีพที่่ไ� ม่ม่ั่น� คงและไม่ย่ั่ง� ยืนื ในขณะที่่�ชาว ในอดีีตที่่�ตััวตนของบุุคคลถููกกำำ�หนดไว้้อย่่างเคร่่งครััดภายใต้้กรอบบรรทััดฐานของ ดิิจิิทััลมองว่่าสิ่ �งเหล่่านี้้�สามารถยึึดเป็็นอาชีีพเลี้้�ยงดููตนเองและครอบครััวในอนาคตได้้ สัังคมและไม่่ได้้มีีความหลากหลายเหมืือนในปััจจุุบััน แต่่ในขณะเดีียวกััน ชาวดิิจิิทััล โอกาสในการนำ�ำ เสนอตััวตนของชาวดิิจิิทััลจึึงแตกต่่างกัันไปตามบริิบทของครอบครััว ที่่�อยู่�ในบริิบทหรืือสถานะแตกต่่างกัันต่่างมีีโอกาสในการนำ�ำ เสนอตััวตนตามความ และสังั คมที่่ช� าวดิจิ ิิทััลดำ�ำ รงอยู่่�ด้ว้ ย ต้อ้ งการได้ม้ ากน้้อยแตกต่่างกันั ไป นอกจากนั้้�น โอกาสในการนำำ�เสนอตััวตนเหล่่านี้้�ยัังขึ้�นอยู่่�กัับความเป็็นปััจเจก เมื่่อ� “ปกปิิด” อาจจะดีกี ว่า่ “เปิดิ เผย” ของชาวดิิจิิทััลเองด้้วยสำำ�หรัับชาวดิิจิิทััลในเมืืองใหญ่่ โดยเฉพาะในกรุุงเทพฯ ที่่�เติิบโต ในกลุ่�มประชากรดิิจิทิ ัลั ด้ว้ ยกันั เองมีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะมีีอัตั ลักั ษณ์ท์ ี่่เ� ปิดิ รับั และยอมรับั มาพร้้อมกับั บริิบทที่่�ส่ง่ เสริิมความเป็น็ ปัจั เจก สามารถเลือื กคิดิ เลืือกทำ�ำ และเลืือกเป็น็ สิ่�งใหม่่ที่่�แตกต่่างจากบรรทััดฐานเดิิมได้้ไม่่ยาก อีีกทั้้�งเข้้าใจและเปิิดใจยอมรัับในความ ในสิ่่�งที่่�เป็็นไปตามความต้้องการของตนเองได้้ โดยสนใจหรืือให้้ความสำ�ำ คััญกัับกรอบ หลากหลายทางสังั คมวัฒั ธรรมซึ่ง�่ รวมทั้้ง� “ความหลากหลายทางเพศ” ด้ว้ ย มีีชาวดิจิ ิทิ ัลั ของสัังคมน้้อยกว่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่�ใช้้ชีีวิติ อยู่�ในจังั หวัดั อื่่�น ๆ และถึึงแม้เ้ ชีียงใหม่่จะถืือเป็น็ จำ�ำ นวนไม่่น้้อยที่่�ยอมรัับว่่า ตนเองอยู่�ในกลุ่�มคนที่่�มีีความหลากหลายทางเพศ และ เมืืองใหญ่่ แต่่ด้้วยบริิบททางสัังคมวััฒนธรรมที่่�ประเพณีีนิิยมดั้�งเดิิมยัังคงมีีบทบาท บางคนแสดงออกให้้เห็็นอย่า่ งชัดั เจนโดยไม่ป่ กปิิด ซึ่�ง่ ปรากฏทั้้�งในพื้้�นที่่�กรุงุ เทพฯ และ สำำ�คััญต่่อวิิถีีชีีวิิตชาวเชีียงใหม่่และถููกผนวกเข้้ากัับวิิถีีชีีวิิตสมััยใหม่่ในแบบฉบัับของ จัังหวััดเชีียงใหม่่ อย่่างไรก็็ตาม เมื่�อสอบถามถึึงการเปิิดเผยหรืือยอมรัับจากคนใกล้้ชิิด เมืืองเชีียงใหม่่เอง ทำ�ำ ให้้กรอบของสัังคมยัังคงมีีอิิทธิิพลต่่อการตััดสิินใจในการเลืือก กลับั มีีเด็ก็ บางส่ว่ นยอมรับั ว่า่ สามารถเปิดิ เผยตัวั ตนในรููปแบบนี้ไ�้ ด้ก้ ับั กลุ่�มเพื่่อ� นเท่า่ นั้้น� นำำ�เสนอตััวตนของชาวดิิจิิทััล เช่่นเดีียวกัับในจัังหวััดนครพนมซึ่่�งจะปรากฏชาวดิิจิิทััล แต่่ยัังไม่่สามารถเปิิดเผยตััวตนกัับคนในครอบครััวหรืือครููอาจารย์์ได้้ โดยเฉพาะชาว ที่่�ยึึดความเป็็นปััจเจกในการนำ�ำ เสนอตััวตนได้้น้้อยกว่่าอย่่างเห็็นได้้ชััด ดัังนั้้�น ถึึงแม้้ ดิิจิิทััลในระดัับชั้�นมััธยมศึึกษาและชาวดิิจิิทััลที่่�เป็็นเพศหญิิงรัักหญิิง เพราะเพศสภาพ ชาวดิจิ ิทิ ัลั เหล่า่ นี้จ�้ ะถููกเหมารวมว่า่ เป็น็ คนรุ่่�นใหม่ท่ ี่่ม� ีีตัวั ตนหลากหลาย แต่ก่ ลับั มีีโอกาส ดัังกล่่าวยัังคงไม่่สามารถสัังเกตเห็็นจากภายนอกได้้ชััดเจนหากไม่่ได้้เจตนาจะนำำ�เสนอ ในการแสดงออกถึึงตััวตนตามปััจเจกได้้ในระดัับที่่�แตกต่่างกัันไปตามเงื่ �อนไขดัังที่่�กล่่าว ตัวั ตนดัังกล่า่ วต่อ่ สาธารณะ มา สิ่�งเหล่่านี้�้สะท้้อนให้้เห็็นว่่า ถึึงแม้้ข้้อมููลข่่าวสารที่่�สะท้้อนการเปลี่่�ยนแปลงของ สัังคมจะทำ�ำ ให้้ประชากรชาวดิิจิิทััลมีีวิิธีีคิิดเกี่�ยวกัับตััวตนที่่�หลากหลายและสามารถ เมื่่�อฉันั ก็็ “อยากมีี” และ “อยากเป็็น” เหมืือนคนอื่�่น ยอมรัับตััวตนที่่�หลากหลายของตนเองได้้ แต่่ยัังไม่่ใช่่ชาวดิิจิิทััลทุุกคนที่่�จะกล้้าเปิิดเผย นอกจากสื่อ� สังั คมออนไลน์จ์ ะเป็น็ พื้้น� ที่่ใ� นการนำ�ำ เสนอตัวั ตนของชาวดิิจิทิ ัลั รวมทั้้ง� ประชากรในรุ่่�นอื่่�น ๆ อย่่างกว้้างขวางผ่่านการนำ�ำ เสนอภาพการใช้้ชีีวิิตหลากหลาย 148 149
รููปแบบ ตั้ง� แต่ค่ นธรรมดาไปจนถึงึ เซเลบหรือื เหล่า่ ศิลิ ปินิ ในสังั คม อีีกทั้้ง� ข้า้ มเขตเชิงิ พื้้น� ที่่� เช่่น ภาระด้้านครอบครััว ทำ�ำ ให้ต้ ้อ้ งตัดั สินิ ใจเรื่�องความรับั ผิดิ ชอบต่อ่ ผู้�้อื่น� ก่่อนตััดสิินใจ ไปได้้ทั่่�วโลกแล้้ว ในขณะเดีียวกััน สื่�อสัังคมออนไลน์์เหล่่านี้�้ได้้กลายมาเป็็นตััวกระตุ้้�น ทำ�ำ ตามความปรารถนาของตััวเอง หรืือบางคนต้้องอยู่�ในฐานะของแม่่เลี้�้ยงเดี่�ยว ทำ�ำ ให้้ ให้้ผู้�้ที่�มีีโอกาสได้้เข้้ามาสััมผััสรููปแบบการใช้้ชีีวิิตเหล่่านี้�้เกิิดรู้�้ สึึก “อยากมีี” และ ต้้องวางความอยากเป็็นของตนเองลงไว้ก้ ่อ่ นเพื่่�อแบกรับั ภาระเฉพาะหน้า้ ต่่อไป “อยากเป็็น” อย่่างภาพที่่�ปรากฏเหล่่านั้้�นบ้า้ ง มีีชาวดิิจิิทัลั หลายคนที่่�ยอมรับั ว่่า ได้ร้ ับั แรงบัันดาลใจจากบุุคคลในสื่่�อออนไลน์์ในการสร้้างและค้้นหาตััวตน ตััวอย่่างที่่�เห็็นได้้ รวมทั้้�งเงื่ �อนไขในเรื่ �องความคาดหวัังของครอบครััวและชุุมชนที่่�ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััล ชัดั เจนอย่า่ งหนึ่่ง� คือื ความคาดหวังั ในเรื่อ� งของอาชีีพ จากข้อ้ มููลข่า่ วสารและสภาพสังั คม ไม่่สามารถทำ�ำ ตามความหวัังของตนเองในตอนนี้�้ได้้ เช่่น กรณีีของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ ที่่�ถููกเล่่าผ่่านประสบการณ์์ของผู้�้คนบนโลกออนไลน์์ในปััจจุุบััน ทำ�ำ ให้้ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ รายหนึ่่�งที่่�จำำ�เป็็นต้้องตััดสิินใจดร็็อปการเรีียนในระดัับชั้ �นมััธยมศึึกษาของตนเอง ตั้ง� แต่ใ่ นระดับั มัธั ยมศึกึ ษาตอนปลายและมหาวิทิ ยาลัยั เริ่ม� วางแผนในเรื่อ� งการประกอบ ออกไปก่่อนเพราะต้้องรัับภาระงานทางบ้้าน แต่่ในขณะเดีียวกัันก็็ยัังไม่่ละทิ้้�งความฝััน อาชีีพที่่�แตกต่่างไปจากวิิธีีคิิดต่่ออาชีีพแบบเดิิมในปััจจุุบััน หรืือการตััดสิินใจที่่�จะขอ โดยการไปเรีียนสายอาชีีพเพิ่่�มเติิมและฝึึกฝนด้้านภาษา เพื่่�อหวัังว่่าวัันหนึ่่�งจะสามารถ หยุดุ พักั เพื่่�อค้้นหาตนเองก่่อนที่่�จะเริ่�มตัดั สิินใจเลืือกเส้้นทางอาชีีพของตนเอง เป็น็ ในสิ่่ง� ที่่ต� นเองหวัังได้้ ปััจจุุบัันรููปแบบของอาชีีพซึ่่�งสะท้้อนถึึงทางเลืือกและตััวตนของชาวดิิจิิทััลคืือ นอกเหนืือจากการสร้้างตััวตนที่่� “อยากเป็็น” ให้้กัับชาวดิิจิิทััลแล้้ว สื่�อสัังคม การตััดสิินที่่�จะเริ่�มต้้นธุุรกิิจของตนเองแทนที่่�จะเลืือกทำ�ำ งานในองค์์กร ซึ่่�งชาวดิิจิิทััล ออนไลน์์เหล่า่ นี้ย้� ังั สร้า้ งความรู้�้ สึกึ “อยากมีี” ให้ก้ ับั ชาวดิิจิิทััลด้ว้ ย ซึ่�ง่ หลายครั้ง� ที่่ค� วาม หลายรายได้้เริ่ �มลงมืือทำำ�ตั้้�งแต่่ยัังเรีียนอยู่ �ในสถาบัันการศึึกษาในรููปแบบของธุุรกิิจ อยากมีีเกิดิ ขึ้้�นพร้อ้ ม ๆ กับั ความอยากเป็น็ การนำ�ำ เสนอรููปแบบชีีวิติ ของคนหลากหลาย ออนไลน์์ เนื่่�องจากบนพื้้�นที่่�แห่่งนี้�้ได้้กลายเป็็นแหล่่งสร้้างรายได้้แห่่งใหม่่สำำ�หรัับชาว รููปแบบออกสู่�สาธารณะ ซึ่่�งแน่่นอนที่่�จะทำำ�ให้้เกิิดความรู้้�สึึกต่่าง ๆ นานาจากผู้�้ชม ดิิจิิทััล ซึ่่�งไม่่มีีกำำ�แพงทั้้�งในเรื่�องของความรู้�้ ความสามารถ ใบปริิญญา อายุุ และเพศ ทั้้�งชื่�นชม ยิินดีี เอ็็นดูู ไปจนถึึงความรู้�้ สึึกกดดััน เปรีียบเทีียบ อิิจฉา อยากเป็็น อีีกต่อ่ ไป เพราะแม้แ้ ต่น่ ักั เรีียนหรือื นิสิ ิติ นักั ศึกึ ษาซึ่ง่� เป็น็ ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ต่ ่า่ งก็ส็ ามารถ อยากมีี เจ็็บใจ และตั้�งคำ�ำ ถามกัับตััวเองว่่า “ทำำ�ไมเราถึึงไม่่มีีโอกาสแบบนั้้�น” ถึึงแม้้ สร้้างรายได้้ผ่่านทางพื้้น� ที่่�ออนไลน์์แห่่งนี้้�ได้้ เช่น่ นัักศึกึ ษาบางคนโพสต์ร์ ููปภาพที่่ต� นเอง ผู้้�ที่�แชร์์สิ่ง� เหล่่านั้้�นอาจจะไม่่ได้ม้ ีีเจตนาต้้องการจะอวดตนก็ต็ าม ปรากฏการณ์ด์ ัังกล่่าว ถ่่ายเก็็บไว้้เป็็นโปรไฟล์์และโพสต์์รัับจ้้างถ่่ายรููปหรืือรัับตััดต่่อจััดทำำ�คลิิปวิิดีีโอซึ่�่งเป็็น ดููไปแล้้วก็็อาจไม่่ได้้แตกต่่างจากการที่่�เด็็กเล็็กนำ�ำ ของเล่่นหรืือของแปลกใหม่่ที่่�ตนเอง ทัักษะที่่�ชาวดิิจิิทััลถนััดและไม่่จำำ�เป็็นต้้องอาศััยการลงทุุนจำ�ำ นวนมาก ไม่่จำ�ำ เป็็นต้้อง ชื่�นชอบไปโรงเรีียน ทั้้�งด้้วยเจตนาที่่�อยากอวดเพื่่�อนหรืือแค่่รู้�้ สึึกดีีใจที่่�ตนเองได้้ของเล่่น เป็็นการประกอบอาชีีพบนพื้้�นที่่�นี้้�เท่่านั้้�น แต่่สามารถอาศััยพื้้�นที่่�นี้้�เป็็นช่่องทางในการ ใหม่่จากครอบครััว แต่่ผลที่่�ตามมาอาจทำำ�ให้้ของเล่่นชิ้้�นนั้้�นหายไปโดยไร้้ร่่องรอย สร้้างรายได้้ภายนอกด้้วย หรืือเด็็กหลายคนกลัับไปบ้้านแล้้วร้้องงอแงให้้ผู้้�ปกครองของตนซื้้�อให้้บ้้าง แต่่สิ่�งที่่� แตกต่่างกัันคืือ การนำ�ำ เสนอหรืืออวดสิ่่�งเหล่่านั้้�นผ่่านสื่่�อสัังคมออนไลน์์จะเป็็นไปใน อย่่างไรก็็ตาม ไม่่ใช่่ชาวดิิจิิทััลทุุกรายจะสามารถเลืือกที่่�จะเป็็นในแบบที่่�ตนเอง ลัักษณะตอกย้ำำ�� ในสิ่่�งเดิิมอย่่างต่่อเนื่่�อง และค่่อย ๆ แทรกซึึมลงในความรู้�้ สึึกของผู้�้ชม ต้อ้ งการได้้ ด้ว้ ยข้อ้ จำ�ำ กัดั ทั้้ง� ในด้า้ นเศรษฐกิจิ ซึ่ง�่ อาจทำำ�ให้ต้ ้อ้ งชะลอเป้า้ หมายด้า้ นอาชีีพ จนแม้้แต่่เจ้้าตััวเองก็็ไม่่คิิดว่่าจะเกิิดความรู้้�สึึกเหล่่านั้้�นขึ้้�นมาได้้ นั่่�นคืือความรู้้�สึึก ของตนเองออกไปก่อ่ น เพราะต้อ้ งสะสมความมั่ง� คั่ง� และมั่น� คงทางเศรษฐกิจิ นอกจากนั้้น� “ด้้อย” หรืือ “ไร้ค้ ุณุ ค่่า” ทั้้�งนี้�้ ไม่ไ่ ด้้เกิิดขึ้้�นกับั เฉพาะการอยากได้้อยากมีีสิ่่�งของเท่่านั้้�น สำำ�หรับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นเก่า่ ที่่ไ� ด้เ้ ริ่ม� ลงมือื ทำ�ำ งานและอาจมีีภาระความรับั ผิดิ ชอบในเรื่อ� งอื่น� แต่่ยัังหมายรวมถึึงการที่่�ผู้้�ชมนำ�ำ ตััวตนของตนเองไปเปรีียบเทีียบกัับผู้้�แชร์์ข้้อมููล จนกลัับมาตััดสิินตััวตนในเชิิงลดคุุณค่่าอีีกด้้วย ทั้้�งนี้�้ เนื่่�องจากข้้อจำำ�กััดและโอกาส 150 151
ในการได้้ “ครอบครอง” สิ่�งเหล่่านั้้�น ชาวดิิจิิทััลหลายรายยอมรัับว่่า การอยากมีี ผู้�้ บัังคัับบััญชา หรืือพยายามสะท้้อนให้้เห็็นว่่าองค์์กรที่่�ตนสัังกััดอยู่่�ทำำ�ให้้ตนเองต้้อง หลายอย่่างเป็็นเพีียงเพราะ “ของมัันต้้องมีี” แต่่เมื่�อเห็็นว่่าคนอื่่�นมีีก็็ไม่่น่่าจะเสีียหาย เป็็นทุกุ ข์์อย่่างไร ข้อ้ มููลเหล่า่ นี้ล�้ ้ว้ นถููกส่่งผ่า่ นจากพื้้น� ที่่ส� ่่วนบุคุ คลซึ่�ง่ อยู่�บนโลกออนไลน์์ ถ้้าจะมีีได้้บ้้าง แต่่เมื่�อประเมิินแล้้วอาจไม่่ใช่่สิ่�งที่่�ตนเองมีีโอกาสที่่�จะครอบครอง จนกระทั่่�งถููกทำ�ำ ให้้เป็็นสาธารณะ ดัังนั้้�นหลายองค์์กรจึึงพยายามควบคุุมการใช้้งาน ประกอบกัับความสะดวกในรููปแบบการใช้้จ่่ายในปััจจุุบัันซึ่�่งเป็็นการทำ�ำ ธุุรกรรม ข้อ้ มููลส่ว่ นบุคุ คลในโลกออนไลน์ข์ องพนักั งานอย่า่ งเคร่ง่ ครัดั โดยเฉพาะองค์ก์ รที่่จ� ำำ�เป็น็ ออนไลน์์ ทำ�ำ ให้้โอกาสในการยัับยั้�งชั่�งใจในการใช้จ้ ่่ายลดน้้อยลง ต้้องรัักษาภาพลัักษณ์์ที่่�ดีีอย่่างองค์์กรให้้บริิการต่่าง ๆ โอกาสที่่�ชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้�จะได้้ แสดงออกถึึงตััวตนอย่่างเปิิดเผยจึึงเป็็นไปได้้น้้อยกว่่า ถึึงแม้้จะเป็็นการนำ�ำ เสนอตััวตน เมื่อ�่ บางเรื่่�องก็็ “ระบาย” ให้ใ้ ครฟังั ไม่่ได้้ บนพื้้น� ที่่ส� ่่วนตััวของตัวั เองก็ต็ าม หากเปรีียบเทีียบระหว่่างชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ซึ่�่งยัังอยู่ �ในวััยศึึกษาเล่่าเรีียนกัับชาว การสื่�อ่ สารไร้้พรมแดนที่่อ� าจไร้้ขีดี จำำ�กัดั มากจนเกินิ ไป ดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่าซึ่�่งอยู่�ในวััยทำ�ำ งาน โอกาสในการนำ�ำ เสนอตััวตนอาจมีีความแตกต่่างกััน ไปตามบริิบทที่่�เกี่�ยวข้้อง โดยเฉพาะในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่า บริิบทขององค์์กรและ รููปแบบการสื่่�อสารในยุุคดิิจิิทััลได้้นำำ�ไปสู่่�การเปลี่่�ยนแปลงวิิถีีชีีวิิตผู้�้คนตลอดจน ที่่�ทำำ�งานกลายเป็็นเงื่�อนไขสำ�ำ คััญที่่�มีีผลต่่อการนำ�ำ เสนอและเปิิดเผยตััวตน ในขณะที่่� ผลกระทบอย่่างทั่่�วถึึงกััน ทั้้�งในด้้านการส่่งเสริิมความสััมพัันธ์์ที่่�ดีีขึ้้�นและการสร้้าง ชาวดิจิ ิทิ ัลั ในวัยั ทำ�ำ งานมีีแนวโน้ม้ จะถููกมองจากผู้้�บังั คับั บัญั ชาหรือื ผู้อ�้ าวุโุ สกว่า่ ในองค์ก์ ร บรรทัดั ฐานทางปฏิิสััมพันั ธ์์ใหม่่ ๆ ที่่�ทำำ�ให้ส้ิ่�งที่่เ� คยเป็็น “ความเบี่่ย� งเบน” กลายมาเป็็น ว่่ามีีบุุคลิิกที่่�ไม่่ทนต่่ออุุปสรรค ใจร้้อน อารณ์์ไม่่มั่�นคง ไม่่เก็็บความรู้้�สึึก และไม่่ค่่อย “ความปกติ”ิ ตามบรรทัดั ฐานที่่ถ� ููกสร้า้ งขึ้น� ใหม่ด่ ้ว้ ยรููปแบบปฏิสิ ัมั พันั ธ์บ์ นโลกออนไลน์์ อดทน ทั้้�งนี้้� อาจเนื่่�องมาจากการเกิิดมาพร้้อมกัับเทคโนโลยีีที่่�ช่่วยเพิ่่�มความความ ไปโดยปริิยาย ซึ่�่งส่่งผลกระทบอย่่างคาดไม่่ถึึงต่่อผู้�้ที่�อยู่�ในห่่วงโซ่่ความสััมพัันธ์์และ สะดวกสบายและรวดเร็็ว สามารถเข้้าถึึงและได้้สิ่�งต่่าง ๆ ที่่�ต้้องการง่่ายดั่�งใจจนเกิิด สัังคมโดยรวม ไม่่ว่่าจะเป็็นภาษา ท่่าทีี และมารยาท ที่่�ใช้้ในการสื่่�อสารกัันที่่�ถููก ความเคยชิิน มีีส่่วนในการประกอบสร้้างตััวตนของคนรุ่่�นใหม่่ อีีกทั้้�งยัังมีีพื้้�นที่่�ให้้ได้้ ปรัับเปลี่่�ยนไป ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลแต่่ละคนต่่างมีีความสามารถในการจััดการกัับผล ระบายความคิดิ ความรู้�้ สึกึ ได้้โดยไม่่ต้อ้ งกังั วลกับั เงื่�อนไขต่า่ ง ๆ อย่า่ งอิิสระ กระทบที่่�เกิิดจากการสื่่�อสารเหล่่านี้้ไ� ด้ต้ ่า่ งกันั อย่า่ งไรก็ต็ าม บริบิ ทขององค์ก์ รเหล่า่ นี้น�้ ับั เป็น็ เงื่อ� นไขสำ�ำ คัญั ต่อ่ การนำำ�เสนอตัวั ตน ของชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้� โดยเฉพาะกรณีีของการใช้้สื่�อสัังคมออนไลน์์ในการระบายความ เมื่�่อ “ทนไม่่ได้”้ กับั การถููก “กลั่น� แกล้ง้ ” รู้�้ สึึกในเรื่�องของงานและองค์์กร ซึ่่�งส่่งผลกระทบอย่่างยิ่�งต่่อทั้้�งภาพลัักษณ์์ในวิิชาชีีพ ปฏิิสััมพัันธ์์ที่่�เกิิดขึ้้�นบนโลกออนไลน์์ได้้สร้้างให้้เกิิดบรรทััดฐานของการสื่่�อสาร และภาพลัักษณ์ข์ ององค์ก์ ร เนื่่�องจากผู้้�รัับข้้อมููลข่่าวสารอาจประเมิินหรือื ตีีความข้้อมููล เช่่นเดีียวกัับการสร้า้ งกฎเกณฑ์ต์ ่่าง ๆ ของการอยู่�ร่่วมกัันในสัังคมจริิง โดยมีีเป้า้ หมาย ที่่ถ� ููกนำ�ำ เสนอในมุมุ มองที่่แ� ตกต่า่ งกันั ซึ่ง่� อาจจะแตกต่า่ งไปจากข้อ้ เท็จ็ จริงิ หรือื เป้า้ หมาย เพื่่อ� ความสะดวก รวดเร็ว็ และไม่ไ่ ด้ค้ ำ�ำ นึงึ ถึงึ ความถููกผิดิ ตามบรรทัดั ฐานเดิมิ ในสังั คมจริงิ ที่่�ผู้�้เผยแพร่่ต้อ้ งการนำ�ำ เสนอ ตัวั อย่่างเช่น่ การโพสต์์หรืือระบายความรู้้�สึึกเหน็็ดเหนื่่�อย ทำำ�ให้้เกิิดบรรทััดฐานการสื่่�อสารในรููปแบบที่่�แตกต่่างกััน อย่่างไรก็็ตาม การสื่่�อสาร จากการทำ�ำ งานซึ่�่งอาจตีีความได้้หลากหลาย ไม่่ว่่าจะเป็็นการกำ�ำ หนดเวลาการทำำ�งาน ตามบรรทัดั ฐานดังั กล่่าวกลับั ถููกนำ�ำ มาใช้้สื่อ� สารในสัังคมนอกโลกออนไลน์์ ซึ่ง�่ บางอย่า่ ง หรืือปริิมาณของงานที่่�มากเกิินไป การขููดรีีดพนัักงานให้้ต้้องทำำ�งานเกิินกว่่ากำำ�หนด ขััดแย้้ง ไม่่สอดคล้้องกัับบรรทััดฐานเดิิม ตััวอย่่างที่่�เห็็นได้้อย่่างชััดเจนคืือ การ หรืืออื่�น ๆ ที่่�แล้้วแต่่การตีีความของผู้�้ อ่่าน หรืือการโพสต์์ต่่อว่่าเพื่่�อนร่่วมงานและ “กลั่น� แกล้ง้ ” “ประจาน” “ด่า่ ทอ” “ล้้อเลีียน” และการแพร่่กระจายข้้อมููลที่่�ฉาบฉวย 152 153
ในรููปของ Hate Speech ที่่�มีีสููงขึ้�นจนพบเห็็นได้้บ่่อยครั้�งมากขึ้�นในโลกออนไลน์์ที่่� หรืือกลุ่�มเพื่่�อนที่่�สัังเกตได้้ว่่า คนใกล้้ชิิดกำำ�ลัังเผชิิญกัับภาวะซึึมเศร้้าอยู่่�ตามลำำ�พััง เรีียกว่่า Cyber Hate เนื่่�องจากผู้�้ใช้้งานสื่่�อสัังคมออนไลน์์นั้้�นสามารถปิิดบัังตััวตน จนไม่ส่ ามารถแก้ไ้ ขได้ท้ ัันท่่วงทีี ที่่�แท้้จริิงของตนไว้้ได้้ และสามารถแสดงความคิิดเห็็นหรืือตััวตนได้้อย่่างอิิสระ จนใน บางครั้�งไม่่ได้้คำ�ำ นึงึ ถึึงความเหมาะสมหรืือผลกระทบที่่อ� าจเกิิดขึ้้�นกับั ผู้้�รัับข้้อมููล ในขณะเดีียวกััน จากผลการศึึกษาสะท้้อนให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลในเมืืองใหญ่่ อย่่างกรุุงเทพฯ และเชีียงใหม่่ มีีแนวโน้้มที่่�จะพููดถึึงปััญหาการถููกกลั่น� แกล้้งในรููปแบบ สิ่�งเหล่่านี้�้กลายเป็็นวิิสััยปกติิที่่�จะกระทำำ�ต่่อกัันได้้บนโลกออนไลน์์ และสุุดท้้าย ต่่าง ๆ มากกว่่า ทั้้�งที่่�เผชิิญด้้วยตััวเองและเป็็นประสบการณ์์ของคนใกล้้ชิิด ส่่วนใน ค่่อย ๆ ถููกทำ�ำ ให้้กลายมาเป็็นบรรทััดฐานในสัังคมทั่่�วไปด้้วย เช่่นเดีียวกัับการสื่่�อสาร จัังหวััดนครพนมยัังปรากฏให้้เห็็นกรณีีเหล่่านี้�้ได้้น้้อยกว่่า ซึ่่�งส่่วนหนึ่่�งอาจเนื่่�องมาจาก กัันด้้วยภาษาและถ้้อยคำำ�ที่่�หยาบคายก็็กลายเป็็น “เรื่�องปกติิ” ที่่� “ไม่่ปกติิ” เช่่นกััน ชาวดิิจิิทััลในเมืืองใหญ่่ต้้องเผชิิญกัับภาวะไร้้บรรทััดฐานจากการพััฒนาเทคโนโลยีี บรรทััดฐานการสื่่�อสารในรููปแบบดัังกล่่าวได้้ส่่งผลกระทบต่่อความสััมพัันธ์์ของผู้้�คน ทำ�ำ ให้้ไม่่มีีหลัักยึึดด้้านบรรทััดฐานที่่�ชััดเจน แต่่ปรัับเปลี่่�ยนเป็็นพลวััตไปตามสภาพ ในสัังคมไม่เ่ พีียงแต่ใ่ นสังั คมดิจิ ิิทััลเท่่านั้้น� ประเด็น็ นี้�เ้ ป็็นสิ่่ง� ที่่�ชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นใหม่ร่ ู้�้ สึกึ และ สัังคมในแต่่ละห้้วงเวลา เช่่น วิิธีีการสื่่�อสารระหว่่างบุุคคล การใช้้คำ�ำ หยาบคาย การ ให้้ความเห็็นว่่าเป็็นสิ่่�งที่่�ใกล้้ตััวพวกเขาค่่อนข้้างมาก ไม่่ว่่าจะกัับเพื่่�อนในโรงเรีียนหรืือ ดููถููกกััน จนเป็็นเรื่�องปกติิ ซึ่�่งต่่างจากชาวดิิจิิทััลในจัังหวััดนครพนมที่่�ยัังคงใช้้ชีีวิิต เพื่่�อนในโลกออนไลน์์ ซึ่�่งเชื่�อมโยงกัับเพื่่�อนในโลกจริิง การกลั่�นแกล้้ง (Bullying) ภายใต้้กรอบบรรทััดฐานเดีียวกัันที่่�เหนีียวแน่่นกว่่า ทำำ�ให้้มีีผลต่่อพฤติิกรรมในรููปแบบ ด่่าทอเหล่่านี้้�ไม่่ได้้เกิิดขึ้้�นกัับเฉพาะพฤติิกรรมที่่�ควรถููกตำำ�หนิิหรืือรููปลัักษณ์์ที่่�แตกต่่าง ที่่�แตกต่่างกััน ซึ่่�งแสดงให้้เห็็นว่่าเงื่�อนไขด้้านบริิบทสัังคมยัังคงเป็็นเงื่�อนไขสำำ�คััญ ตามค่่านิิยมของสัังคมเท่่านั้้�น แต่่เกิิดขึ้้�นได้้กัับเด็็กที่่�อาจจะมีีความโดดเด่่นเกิินเพื่่�อน ต่่อการเกิิดปรากฏการณ์์และโอกาส ตลอดจนความพร้้อมในการจััดการกัับผลกระทบ หรืือดููเก่ง่ เกินิ เพื่่�อนซึ่ง�่ สามารถตกเป็น็ เป้้าหมายของการด่่าทอและกลั่น� แกล้้งได้้เช่่นกััน ที่่�แตกต่า่ งกัันของชาวดิจิ ิิทัลั อย่า่ งไรก็ต็ าม ชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่เ� ผชิญิ กับั ปัญั หาถููกกลั่น� แกล้ง้ ออนไลน์์ (Cyber Bullying) เมื่อ่� ต้้องคอยตาม “แก้ป้ ัญั หา” แต่ล่ ะคนมีีภููมิติ ้า้ นทานในการจัดั การกับั ปัญั หาได้ต้ ่า่ งกันั เช่น่ เด็ก็ ที่่ถ� ููกเลี้ย�้ งในครอบครัวั ในขณะที่่�การส่่งผ่่านข้้อมููลผ่่านระบบเครืือข่่ายสามารถทำำ�ได้้อย่่าง “กว้้างขวาง” ที่่�ขาดที่่�พึ่่�ง ขาดแรงสนัับสนุุน จะไม่่สามารถต้้านทานกัับผลกระทบได้้ นำ�ำ ไปสู่่�ปััญหา และ “รวดเร็็ว” แต่่กลัับไม่่ได้้มีีการส่่งผ่่านข้้อมููลที่่� “ลึึกซึ้�ง” หรืือผ่่านการกลั่�นกรอง ซึมึ เศร้า้ แยกตัวั ล้ม้ เหลว ซึ่่�งส่ว่ นใหญ่เ่ ป็็นเด็็กในเมือื ง ในขณะที่่เ� ด็็กซึ่�่งโตในครอบครััว อย่า่ งรอบคอบ ไม่ว่ ่่าจะเป็็น “ผู้ส�้ ร้้าง” หรืือ “ผู้�้ที่�ส่ง่ ต่่อ” ข้้อมููลเหล่่านั้้น� ก็ต็ าม ซึ่ง�่ เป็็น ที่่�ผ่่านการปลููกฝัังสภาพจิิตใจมาอย่่างมั่ �นคง สามารถแยกแยะและอดทนต่่อปััญหา ที่่�มาของการแพร่ก่ ระจายข้้อมููลในลัักษณะที่่เ� รีียกได้ว้ ่า่ เป็็น “Fake News” ซึ่ง�่ อาจจะ ต่่าง ๆ ได้้ จึึงมีีแนวโน้้มที่่�จะสามารถจััดการปัญั หาเฉพาะหน้้าให้ร้ อดพ้้นจากวิิกฤตชีีวิิต เริ่ �มต้้นตั้้�งแต่่การเจตนาสร้้างข่่าวปลอมเหล่่านั้้�นขึ้้�นมาเพื่่�อปลุุกกระแสหรืือต้้องการให้้ ได้้ดีีกว่่า ในที่่�นี้�้โครงสร้้างและการขััดเกลาที่่�ชาวดิิจิิทััลได้้รัับจึึงเป็็นเงื่�อนไขที่่�สำ�ำ คััญ เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงบางอย่่าง หรืืออาจเป็็นการส่่งต่่อข้้อมููลข่่าวปลอมโดยไม่่ได้้มีี อย่่างยิ่�งต่่อการเผชิิญหน้้ากัับปััญหาแต่่ละรููปแบบ นอกจากนั้้�น เทคโนโลยีีการสื่่�อสาร เจตนาในการสร้า้ งหรือื ปลอมแปลงข้อ้ มููล แต่เ่ ป็น็ การส่ง่ ต่อ่ โดยที่่ข� าดการกลั่น� กรองก่อ่ น เหล่่านี้�้ได้้แยกตััวบุุคคลออกจากกััน เพราะทำ�ำ ให้้แต่่ละคนปฏิิสััมพัันธ์์ผ่่านระบบ อย่่างไรก็็ตาม สำำ�หรัับมุุมมองของชาวดิิจิิทััลทั้้�งรุ่่�นใหม่่และรุ่่�นเก่่าเองค่่อนข้้างมีี เครืือข่่ายและต่่างมีีพื้้น� ที่่ส� ่ว่ นตัวั ทั้้ง� ในทางกายภาพและในโลกออนไลน์์ โดยเฉพาะผู้�ค้ น ความมั่น� ใจว่า่ ตนเองมีีโอกาสที่่จ� ะเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่ง� ในการส่ง่ ต่อ่ ข่า่ วปลอมเหล่า่ นี้ไ้� ด้น้ ้อ้ ยกว่า่ ในเมืืองใหญ่่ซึ่�่งมีีความเป็น็ ปััจเจกค่่อนข้้างสููง ทำำ�ให้้โอกาสปฏิสิ ััมพัันธ์์กัันลดลง ซึ่่�งเป็็น สาเหตุุสำ�ำ คััญที่่�ทำ�ำ ให้้เมื่ �อบุุคคลใกล้้ชิิดเป็็นโรคซึึมเศร้้า แต่่กลัับไม่่มีีใครในครอบครััว 155 154
คนในรุ่่�นพ่อ่ แม่่ เนื่่อ� งจากเห็น็ ว่า่ ตนเองมีีทักั ษะในการคิดิ วิเิ คราะห์แ์ ละแยกแยะสิ่ง� เหล่า่ นี้้� ผลกระทบจากสิ่ �งเหล่่านี้้�ได้้แพร่่กระจายและแทรกซึึมกัับคนที่่�อยู่ �ร่่วมยุุคสมััย ได้้ค่่อนข้้างมากด้้วยวิิธีีคิิดเชิิงเหตุุผลที่่�ถููกปลููกฝัังมา แต่่กลัับมองอย่่างเป็็นห่่วงคนรุ่่�น เดีียวกัันอย่่างทั่่�วถึึง อย่่างไรก็็ตาม จากผลการศึึกษาการเปลี่่�ยนแปลงและผลกระทบ พ่่อแม่่มากกว่่า ซึ่่�งหลายคนมีีประสบการณ์์ที่่�พ่่อแม่่ส่่งต่่อข้้อความข่่าวปลอมเหล่่านี้�้ เหล่่านี้้�ผ่่านมุุมมองทั้้�งในส่่วนของประชากรดิิจิิทััลทั้้�ง 5 กลุ่�ม และผู้�้เกี่�ยวข้้องในฐานะ มาให้จ้ นต้อ้ งตัักเตืือนกััน ทั้้ง� นี้้� เนื่่อ� งจากคุุณสมบัตั ิิความ “ฉับั ไว” ของการส่่งต่่อข้อ้ มููล ผู้้�สอน ผู้�้ ปกครอง และผู้�้ บัังคัับบััญชา ได้้สะท้้อนให้้เห็็นความเหลื่�อมล้ำ��ำ ในการรัับมืือ ผ่่านระบบเครืือข่่ายในปััจจุุบััน ซึ่่�งถ้้าผู้�้ที่�คิิดจะส่่งต่่อพิิจารณาข้้อมููลเหล่่านั้้�นแค่่เพีียง กัับการเปลี่่�ยนแปลงเหล่่านี้้�ในหลายมิิติิ โดยมีีเงื่�อนไขสำ�ำ คััญที่่�เป็็นตััวกำ�ำ หนดโอกาส “ฉาบฉวย” ก็็จะมีีโอกาสตกเป็็นผู้�้ มีีส่่วนร่่วมต่่อการสร้้างความปั่่�นป่่วนอัันเนื่่�องมาจาก ความสามารถ และการเข้า้ ถึงึ ทรัพั ยากรที่่ช� าวดิจิ ิทิ ัลั สามารถใช้เ้ ป็น็ พื้้น� ฐานในการรับั มือื ข่า่ วปลอมเหล่า่ นี้ไ�้ ด้้ โดยเฉพาะข่า่ วปลอมที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งและส่ง่ ผลต่อ่ สุขุ ภาพ ซึ่ง�่ มักั จะส่ง่ ต่อ่ กับั การเปลี่่ย� นแปลงเหล่่านั้้�นได้้ กัันมากในคนรุ่่�นพ่่อแม่่ของชาวดิิจิิทััลและนำำ�ไปปฏิิบััติิตามแบบรู้้�เท่่าไม่่ถึึงการณ์์ เช่่น การรับั ประทานอาหารบางประเภทหรือื ยาบางประเภท ซึ่ง�่ เข้า้ ถึงึ คนในรุ่่�นนี้ไ้� ด้ง้ ่า่ ยเพราะ ประการแรก ได้้แก่่ เงื่�อนไขในเชิิงโครงสร้้างของสถาบัันครอบครััว จะเห็็นได้้ว่่า เป็น็ วัยั ที่่�มีีความกังั วลด้้านสุุขภาพเป็น็ พิเิ ศษจนอาจเกิดิ อันั ตรายกัับชีีวิติ และสุุขภาพ ชาวดิิจิิทััลที่่�อาศััยอยู่�ในครอบครััวที่่�มีีโครงสร้้างแตกต่่างกััน ไม่่ว่่าจะเป็็นรููปแบบ ครอบครัวั ซึ่ง�่ จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ ปัจั จุบุ ันั ครอบครัวั มีีรููปแบบที่่ห� ลากหลายมากขึ้น� มีีชาวดิจิ ิทิ ัลั ทั้้�งนี้�้ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่ามีีแนวโน้้มที่่�จะมีีความวิิตกกัังวลและมีีส่่วนร่่วมในการต้้อง ที่่�อาศััยอยู่�ร่่วมกัับผู้้�เลี้้�ยงดููเพีียงคนเดีียวจำ�ำ นวนไม่่น้้อย ซึ่่�งเงื่�อนไขดัังกล่่าวมีีส่่วนสำ�ำ คััญ แก้้ไขปััญหาในเรื่�องนี้้�มากกว่่า เนื่่�องจากเป็็นกลุ่�มที่่�มีีคนรุ่่�นพ่่อแม่่ซึ่�่งมีีข้้อจำ�ำ กััดในการ ต่่อการรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลง ทั้้�งในแง่่ของการเป็็นผู้้�สนัับสนุุนการเรีียนรู้�้สมััยใหม่่ ใช้้เทคโนโลยีีมากกว่่าและมีีความวิิตกกัังวลต่่อสิ่ �งรอบตััวที่่�มีีมากกว่่าคนรุ่่�นหลััง อีีกทั้้ง� การที่่ผ� ู้้เ� ลี้ย้� งดููจำำ�เป็็นต้อ้ งรับั ภาระในเรื่อ� งของงานที่่ท� ำำ�ผ่า่ นโลกออนไลน์ย์ ังั มีีความ โดยเฉพาะความรู้้�สึึกห่่วงใยคนใกล้้ชิิด เพราะเชื่�อว่่าข้้อความเหล่่านั้้�นอาจจะเป็็นจริิง สำำ�คัญั ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงปฏิสิ ัมั พันั ธ์ข์ องคนในครอบครัวั นอกจากนั้้น� คนในครอบครัวั ทำำ�ให้้คนรุ่่�นนี้�้มัักส่่งต่่อข้้อมููลดัังกล่่าวโดยไม่่ทัันได้้ตรวจสอบ ในขณะที่่�พ่่อแม่่ของชาว ยังั มีีบทบาทสำำ�คัญั อย่า่ งยิ่ง� ในการเป็น็ ผู้ส้� นับั สนุนุ ให้ส้ มาชิกิ สามารถรับั มือื กับั ความกดดันั ดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่อาจมีีข้้อจำำ�กััดในเรื่ �องนี้้�น้้อยกว่่าและรัับข้้อมููลข่่าวสารจากหลายแหล่่ง และปัญั หาในรููปแบบต่่าง ๆ ที่่�มีีความซัับซ้อ้ นมากขึ้�นในปัจั จุุบันั มากกว่่า จนสามารถตรวจสอบข้้อเท็็จจริิงจากแหล่่งข่่าวอื่น� ๆ ได้้ชัดั เจนกว่่า ซึ่่�งสะท้้อน ให้้เห็็นว่่าเงื่ �อนไขของโครงสร้้างและปฏิิสััมพัันธ์์ของสมาชิิกในครอบครััวที่่�มีีความ สถาบัันการศึึกษาเป็็นอีีกเงื่�อนไขที่่�สำำ�คััญในการกำ�ำ หนดกรอบในการเรีียนรู้้� แตกต่่างกัันอาจนำำ�ไปสู่่�ปััญหาและวิิธีีการรัับมืือกัับปััญหาที่่�เกิิดขึ้้�นจากกระบวนการ ตลอดจนการวางรากฐานในเรื่�องการทำ�ำ งานให้้กัับชาวดิิจิิทััล ซึ่�่งชาวดิิจิิทััลจะมีีความ สื่อ� สารที่่�ส่ง่ ผ่่านกัันบนโลกออนไลน์ไ์ ด้้แตกต่่างกันั ไป พร้้อมและศัักยภาพเพีียงพอและเป็็นที่่�ต้้องการขององค์์กรในปััจจุุบัันหรืือไม่่ ขึ้�นอยู่� กัับการกำ�ำ หนดและปููพื้้�นฐานโดยสถาบัันการศึึกษาในแต่่ละรููปแบบเช่่นเดีียวกัับการ จากประเด็็นที่่�กล่่าวมาทั้้�งหมดจะเห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า พััฒนาการด้้าน ปลููกฝัังวิิธีีคิิดเชิิงวิิพากษ์์ และการให้้อิิสระในเชิิงของพื้้�นที่่�ในการแสดงออกถึึงตััวตน เทคโนโลยีี โดยเฉพาะเทคโนโลยีีสารสนเทศเพื่่�อการสื่่�อสาร ไม่่เพีียงส่่งผลกระทบ ความต้อ้ งการ และความคิดิ เห็น็ ต่่อสัังคมได้้อย่า่ งอิิสระภายใต้ข้ อบเขตที่่�เหมาะสม ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงพฤติิกรรม ลักั ษณะนิสิ ัยั ตลอดจนรููปแบบการใช้้ชีีวิิตของประชากร ดิิจิิทััลเท่่านั้้�น แต่่การเปลี่่�ยนแปลงดัังกล่่าวได้้เกิิดขึ้้�นกัับประชากรรุ่่�นอื่่�น ๆ ที่่�อยู่� นอกจากนั้้�น เงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจได้้กลายเป็็นสิ่่�งสำำ�คััญในการกำำ�หนดการเข้้าถึึง ร่ว่ มสมััยเดีียวกัันด้้วย ซึ่�ง่ ล้ว้ นแต่ม่ ีีวิถิ ีีชีีวิิตที่่ม� ีีเทคโนโลยีีเป็น็ ตััวขับั เคลื่�อนเช่น่ กันั ทรััพยากรที่่�เป็็นรากฐานสำ�ำ คััญในการตอบสนองต่่อการเปลี่่�ยนแปลง และการจััดการ 156 157
กับั ผลกระทบที่่เ� กิดิ ขึ้้น� จากการเปลี่่ย� นแปลงทั้้ง� ในแง่ข่ องการลงทุนุ เพื่่อ� การศึกึ ษา อีีกทั้้ง� สถาบัันเศรษฐกิิจยัังชัักนำ�ำ สัังคมไปสู่่�การสร้้างค่่านิิยมต่่อความกลััว ความหวััง และ ความฝัันของชาวดิจิ ิิทััลที่่�มีีพื้้�นฐานมาจากทุุนนิิยม และความสามารถในการตอบสนอง ต่่อสิ่ �งเหล่่านั้้�นยัังจำำ�เป็็นต้้องจััดการกัับข้้อจำำ�กััดทางเศรษฐกิิจทั้้�งในระดัับบุุคคลและ ระดับั สัังคม เมื่�อพิิจารณาความแตกต่่างระหว่่างชาวดิิจิิทััลทั้้�งสามพื้้�นที่่� ได้้แก่่ กรุุงเทพฯ เชีียงใหม่่ และนครพนม พบว่่า ความแตกต่่างในการรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงต่่าง ๆ ของชาวดิิจิิทััลในแต่่ละพื้้�นที่่�มีีความแตกต่่างกัันได้้ เนื่่�องจากบริิบทความเป็็นเมืือง (Urbanization) ซึ่ง�่ กำ�ำ หนดระบบการให้ค้ ุุณค่่าต่่อสิ่ง� ต่า่ ง ๆ ในพื้้น� ที่่� เช่น่ การให้ค้ ุณุ ค่่า ต่่อความเป็็นปััจเจกที่่�มีีความเข้้มข้้นในบางพื้้�นที่่�มากกว่่าพื้้�นที่่�อื่�น รวมทั้้�งภาวะ ไร้้บรรทััดฐานและยึึดมั่่�นในบรรทััดฐานตามแบบประเพณีีนิิยมซึ่�่งปรากฏในพื้้�นที่่�ที่่�มีี ความเป็็นเมืืองน้้อยกว่่า สิ่�งเหล่่านี้้�ล้้วนมีีผลทั้้�งต่่อวิิธีีคิิดของชาวดิิจิิทััลในประเด็็น ของการคิิดโต้้แย้้ง หรืือการคิิดเชิิงวิิพากษ์์และโอกาสในการนำ�ำ เสนอหรืือเปิิดเผย ตััวตนต่่อสาธารณะ ตลอดจนค่่านิิยมที่่�มีีต่่อการศึึกษา ครอบครััว ความกตััญญูู และความผููกพัันกัับชุุมชน ล้้วนเป็็นเงื่�อนไขสำ�ำ คััญที่่�ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลในแต่่ละพื้้�นที่่�มีี ลัักษณะเฉพาะแตกต่า่ งจากพื้้�นที่่�อื่�น อย่่างไรก็็ตาม ถึึงแม้้ชาวดิิจิิทััลเหล่่านี้้�จะมีีอััตลัักษณ์์บางประการที่่�มีีลัักษณะ เฉพาะเชื่�อมโยงกัันจนเรีียกได้้ว่่าเป็็นประชากรดิิจิิทััล แต่่โครงสร้้างด้้านอายุุซึ่่�งสะท้้อน ถึึงประสบการณ์์และบริิบทการใช้้ชีีวิิตที่่�แตกต่่างกัันย่่อมมีีผลต่่อรููปแบบ วิิธีีการ และ โอกาสในการรัับมืือต่่อการเปลี่่�ยนแปลงที่่�แตกต่่างกัันไปด้้วย ทั้้�งในแง่่ของความพร้้อม ในการสะท้อ้ นการคิดิ เชิงิ วิพิ ากษ์ใ์ นเชิงิ ปฏิบิ ััติกิ าร ภาระหน้า้ ที่่ค� วามรับั ผิดิ ชอบในแต่ล่ ะ ช่ว่ งอายุทุ ี่่ส� ่ง่ ผลต่อ่ การรับั มือื และจัดั การกับั ผลกระทบ ตลอดจนข้อ้ จำ�ำ กัดั ในการนำ�ำ เสนอ ตััวตนของประชากรดิิจิิทัลั แต่่ละรุ่่�น 158
ชาวดิิจิิทััลไทยในฐานะ “คนไทย 4.0”: หลัังจากการศึึกษาครั้�งนี้�้ได้้พยายามทำ�ำ ความเข้้าใจชาวดิิจิิทััลไทยในแง่่มุุมต่่าง ๆ ความพร้้อม ความเป็็ นไปได้้ และข้้อจำำ�กััด ทั้้ง� ในส่ว่ นของวิธิ ีีคิดิ ทัศั นคติิ พฤติกิ รรม อัตั ลักั ษณ์์ ตลอดจนทักั ษะเฉพาะของประชากร กลุ่�มนี้�้ ซึ่�่งสะท้้อนให้้เห็็นว่่า การเปลี่่�ยนแปลงทางสัังคมวััฒนธรรมอัันเนื่่�องมาจากการ 160 พัฒั นาเทคโนโลยีี โดยเฉพาะเทคโนโลยีีสารสนเทศและการสื่่อ� สาร ได้ร้ ่ว่ มกันั หล่อ่ หลอม และกลายเป็น็ กรอบบรรทัดั ฐานสำ�ำ คัญั ในการกำ�ำ หนดรููปแบบการดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ ซึ่ง�่ ไม่เ่ พีียง แต่่ก่่อให้้เกิิดผลกระทบต่่อการเปลี่่�ยนแปลงในวิิถีีชีีวิิตของประชากรดิิจิิทััลเท่่านั้้�น แต่่ หมายรวมถึึงประชากรกลุ่�มอื่�น ๆ ในสัังคมที่่�อยู่�ร่่วมในยุุคสมััยเดีียวกััน ให้้ต้้องปรัับตััว ให้้สอดคล้อ้ งกัับบริบิ ทการเปลี่่ย� นแปลงดัังกล่่าวอีีกด้ว้ ย อย่่างไรก็ต็ าม ภายใต้ก้ รอบของนโยบาย Thailand 4.0 ซึ่่ง� ถููกนำำ�มาใช้้เป็็นโมเดล ทางเศรษฐกิิจที่่�จะผลัักดัันให้้ประเทศไทยหลุุดพ้้นจากกัับดัักประเทศรายได้้ปานกลาง กัับดัักความเหลื่�อมล้ำำ�� รวมไปถึึงกัับดัักความไม่่สมดุุล พร้้อม ๆ กัับเปลี่่�ยนผ่่าน ประเทศไทยไปสู่่�กลุ่�มประเทศในโลกที่่�หนึ่่�งที่่�มีีความมั่�นคง มั่�งคั่�ง และยั่�งยืืน ในบริิบท ของโลกยุุค The Fourth Industrial Revolution อย่่างสง่่างามควบคู่�ไปกับั การสร้้าง ความเข้้มแข็็งจากภายในตามแนวคิิด “ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง” ที่่�ขัับเคลื่�อนผ่่าน กลไก “ประชารััฐ” (กองบริิหารงานวิิจััยและประกัันคุุณภาพการศึึกษา สถาบััน ส่ง่ เสริิมการจััดการความรู้เ�้ พื่่อ� สัังคม, 2559, น. 8-10) หนึ่่�งในสิ่่ง� ที่่�นโยบายคาดหวังั คือื การพััฒนาคนไทยให้้เป็็น “คนไทย 4.0” ที่่�ได้้รัับโอกาสทางการศึึกษาที่่�มีีคุุณภาพดีี ได้้รัับสวััสดิิการทางสัังคมที่่�เหมาะสมตลอดทุุกช่่วงชีีวิิต เป็็นคนทัันโลกทัันเทคโนโลยีี สามารถอยู่�บนเวทีีโลกได้้อย่่างภาคภููมิิใจ และสามารถมีีส่่วนร่่วมกัับนานาชาติิเพื่่�อ ทำำ�ให้้โลกดีีขึ้้�น น่่าอยู่�ขึ้�น มีีคุุณลัักษณะความเป็็นมนุุษย์์ที่่�สมบููรณ์์ในศตวรรษที่่� 21 มีีปััญญา มีีทัักษะ มีีสุุขภาพแข็็งแรง มีีจิิตใจที่่�ดีีงาม ซึ่่�งเป็็นความสััมพัันธ์์ระหว่่าง Head Hand Health Heart (กองยุุทธศาสตร์์และแผนงาน กรมสุุขภาพจิิต กระทรวงสาธารณสุุข, 2561, น. 3) อีีกทั้้�งคนไทย 4.0 ควรจะมีีความรู้�้ ทัักษะระดัับสููง สามารถสร้้างนวััตกรรมได้้ มีีจิิตสาธารณะรัับผิิดชอบต่่อส่่วนรวม สะท้้อนให้้เห็็นถึึง ความเป็็น “Global Thai” อัันได้้แก่่ การมีีความภาคภููมิิใจในความเป็็นไทยของตน และยืนื หยััดอย่า่ งมีีศักั ดิ์ศ� รีีในเวทีีสากล มีีความเป็็นชาวดิจิ ิิทัลั ไทยที่่�สามารถดำ�ำ เนิินชีีวิติ ได้้อย่่างราบรื่�นท่่ามกลางความเปลี่่�ยนแปลงในโลกยุุคดิิจิิทััล โดยสามารถพึ่่�งพาตนเอง ในการเรีียนรู้�้ ทำำ�งาน และประกอบธุุรกิจิ ได้้ (สุวุ ิิทย์์ เมษินิ ทรีีย์,์ 2560) 161
จากเป้้าหมายดัังกล่่าว เมื่�อวิิเคราะห์์เชื่�อมโยงกัับคุุณลัักษณะของชาวดิิจิิทััลไทย อยู่�แล้้วของคนไทยเองในทัักษะที่่�เขาคิิดว่่าเป็็นประโยชน์์ต่่อชีีวิิตประจำ�ำ วัันโดยพััฒนา ในปััจจุุบัันที่่�ได้้จากการศึึกษาในครั้�งนี้�้ ทำำ�ให้้เห็็นอย่่างชััดเจนว่่า ชาวดิิจิิทััลไทย จากผู้ค�้ นขึ้้�นไปสู่่�นโยบายระดับั ชาติิ (Bottom Up) จะสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้ในลักั ษณะที่่�แตกต่่างหลากหลาย โดยจะลำำ�ดับั ประเด็็น ในการอภิิปรายเพื่่�อให้้เห็็นความพร้้อม ความเป็็นไปได้้ และข้้อจำำ�กััดของการผลัักดััน คุุณลัักษณะชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยที่่�พร้้อมเป็็นคนไทย 4.0 ให้ป้ ระชากรดิิจิิทัลั เป็็น “คนไทย 4.0” ดังั นี้�้ คุุณลัักษณะสำำ�คััญของคนไทยที่่�ถููกนำำ�มาเป็็นแนวคิิดพื้้�นฐานในการสร้้างการ ศักั ยภาพชาวดิจิ ิิทััลไทยกัับการเป็น็ คนไทย 4.0 ผลัักดัันภายใต้้ Thailand 4.0 สร้้างเศรษฐกิิจสร้้างสรรค์์ (Creative Economy) คืือ คุุณลัักษณะ 5F ที่่�เปรีียบเสมืือนเป็็นดีีเอ็็นเอของคนไทยที่่�ถููกมองโดยชาวต่่างชาติิ จากกระแส Digitization ที่่�เกิิดขึ้้�น ทำำ�ให้้คนไทยมีีวิิถีีชีีวิิตในแบบ “ชาวดิิจิิทััล” ประกอบด้้วย 1) Fun ความสนุุก 2) Friendly ความเป็็นมิิตร 3) Flexible ความ มากขึ้�น สิ่ง� ที่่ค� ้น้ พบจากการศึึกษาครั้ง� นี้เ้� ป็น็ สิ่่�งที่่ย� ืนื ยัันว่่า ความเป็น็ ดิจิ ิิทัลั ได้้มีบี ทบาท ยืืดหยุ่่�น 4) Fulfilling ความเป็็นคนชอบเติิมเต็็มให้้คนอื่่�น และ 5) Favoring สำำ�คััญต่่อการเปลี่�ยนแปลงวััฒนธรรมของคนไทยทั้้�งด้้านการใช้้ชีีวิิต ความสััมพัันธ์์ การมีีรสชาติิจััดจ้้าน ทำำ�อะไรมีีสีีสััน (สำำ�นัักโฆษก สำ�ำ นัักเลขาธิิการนายกรััฐมนตรีี, การเรีียนรู้้� และการทำำ�งาน จนกลายเป็็นส่่วนหนึ่่�งของชีีวิิตประจำ�ำ วัันและสร้้าง 2560, น. 14) หากพิิจารณาตามกรอบ 5F นี้�้จะเห็็นได้้ว่่า คุุณลัักษณะของชาว ความเป็็นชาวดิจิ ิทิ ััลให้ค้ นไทยโดยสมบููรณ์์ ตััวอย่า่ งเช่่น ดิิจิิทััลไทยที่่�ค้้นพบจากการศึึกษาครั้ �งนี้�้มีีความสอดคล้้องไปกัับศัักยภาพการเป็็น คนไทย 4.0 ได้้ไม่่ยากนััก ดัังอััตลัักษณ์์ที่่�โดดเด่่นของชาวดิิจิิทััลไทยในเรื่�องความ ความพร้้อมทางทัักษะเทคโนโลยีีของชาวดิิจิทิ ัลั ไทย สนุุกสนาน หรืือที่่�มัักมีีคำำ�ในโลกออนไลน์์ว่่า “คนไทยเป็็นคนตลก” และอััตลัักษณ์์ พิิมพ์์เขีียวการปรัับเปลี่่�ยนสำำ�คััญประการหนึ่่�งของการเตรีียมคนไทย 4.0 เพื่่�อ เรื่ �องความเปิิดรัับและปรัับตััวได้้ดีีของชาวดิิจิิทััลไทยที่่�สอดคล้้องกัับลัักษณะของ ก้า้ วสู่�โลกที่่�หนึ่่ง� คืือ “เปลี่่ย� นจากคนไทยที่่�เป็็น Analog Thai เป็็นคนไทยที่่เ� ป็็น Digital ความยืืดหยุ่่�น (Flexible) สองประเด็็นนี้�้ต้้องถููกนำ�ำ ไปสู่่�การพััฒนาว่่า จะใช้้ประโยชน์์ Thai สามารถดำำ�รงชีีวิิต เรียี นรู้้� ทำ�ำ งาน และประกอบธุุรกิจิ ได้้อย่่างเป็น็ ปกติิสุุขในโลก ในการผลัักดันั ให้ก้ ลายเป็น็ คนไทย 4.0 ได้้อย่า่ งไร หรืือหากวััดจากความเป็็น 5F นี้แ�้ ล้้ว ยุุคดิิจิิทััล” ในส่่วนนี้�้ข้้อมููลจากการศึึกษาครั้�งนี้้�สะท้้อนให้้เห็็นว่่า คนไทยส่่วนมาก ตอนนี้ช�้ าวดิิจิทิ ััลไทยมีีคุณุ ลักั ษณะความเป็น็ คนไทย 4.0 มากน้้อยแล้้วเพีียงใด เปลี่่�ยนแปลงจากความเป็น็ แอนะล็็อกมาสู่�ความเป็็นชาวดิิจิิทััลไทยแล้้วอย่่างเห็็นได้้ชััด “ความเป็็นไทย” ในคนไทย 4.0 ทั้้�งในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่าที่่�แม้้ไม่่ได้้เกิิดมาพร้้อมกัับเทคโนโลยีี แต่่ก็็ปรัับตััวเรีียนรู้้� เป้้าหมายสำำ�คััญอีีกประการของคนไทย 4.0 คืือ ความเป็็น “Global Thai” และใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลมากขึ้�น ส่่วนชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่พบว่่าใช้้เทคโนโลยีีเป็็น มีีอััตรา อัันได้้แก่่ การมีีความภาคภููมิิใจในความเป็็นไทยของตนและยืืนหยััดอย่่างมีีศัักดิ์์�ศรีี การเข้้าถึึงและอััตราการใช้้งานที่่�สููงเมื่�อเทีียบกัับประเทศต่่าง ๆ โดยชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�น ในเวทีีสากล ซึ่่�งยัังมิิได้้มีีการวิิเคราะห์์จุุดแข็็งของความเป็็นไทยในเวทีีธุุรกิิจโลก เลืือกใช้้เทคโนโลยีีในรููปแบบของตนเอง ทั้้�งด้้านการเลืือกอุุปกรณ์์ แพลตฟอร์์ม (Thainess) ในมิิติิของความเป็็นไทยนี้้�สามารถตีีความและนำำ�มาสู่�่การพััฒนา โปรแกรมการใช้ง้ านต่า่ ง ๆ ที่่แ� ตกต่า่ งกันั ไปตามความถนัดั และชื่�นชอบของแต่่ละบุคุ คล ยุทุ ธศาสตร์์ได้้หลายทาง อาทิิ ความเป็น็ ไทยที่่�มีีลัักษณะของความโดดเด่น่ ในด้า้ นการ คนไทยมีีศัักยภาพในการปรัับตััวกัับการใช้้เทคโนโลยีี ดัังนั้้�นสิ่่�งสำำ�คััญที่่�รััฐควรผลัักดััน เชื่อ� มต่อ่ สร้า้ งความสัมั พันั ธ์ก์ ับั มนุษุ ย์ใ์ นความเป็น็ สังั คมส่ว่ นรวม (Collective Society) คืือ การสนัับสนุุนจากการสร้้างคนไทย 4.0 จากศัักยภาพด้้านการใช้้เทคโนโลยีีที่่�มีี 163 162
ไม่่ว่่าจะเป็็นความสััมพัันธ์์ระหว่่างคนในสัังคมไทยด้้วยกัันเองที่่�เมื่ �อมีีวิิกฤตก็็จะผ่่านพ้้น ไทยในขณะนี้้� จะเป็น็ กำ�ำ ลังั สำ�ำ คัญั ของการพััฒนาประเทศ ทั้้�งในแง่่การเป็น็ ประชากรวัยั มาได้ด้ ้ว้ ยการให้ค้ วามร่ว่ มมือื กับั ส่ว่ นรวม หรือื การเป็น็ สังั คมที่่เ� ปี่่ย� มไปด้ว้ ยความเอื้อ� เฟื้อ�้ แรงงานที่่�มีีสััดส่่วนมากที่่�สุุดในโครงสร้้างประชากรไทย และการเป็็นประชากรรุ่่�นที่่�จะ เผื่�อแผ่่ การดููแลกัันและกัันอย่่างใกล้้ชิิด มีีบุุคลิิกภาพของความเป็็นมิิตร และการ สืืบทอดและสร้้างสรรค์์สัังคมจากการให้้กำ�ำ เนิิดประชากรรุ่่�นต่่อไปในอนาคต กล่่าวคืือ แสดงออกซึ่ง่� ไมตรีีจิติ ที่่ม� ิไิ ด้ห้ วังั ผลตอบแทน ตามที่่ร� ายงานวิจิ ัยั ของโครงการนี้ไ้� ด้ค้ ้น้ พบ คนรุ่่�นใหม่่กำ�ำ ลัังขยัับกลุ่�มอายุุตนเองขึ้�นมาเป็็นพ่่อแม่่และมีีบุุตรเพื่่�อสืืบทอดสัังคม รุ่่�นต่่อไป จากข้้อมููลการศึึกษาครั้�งนี้้�แสดงให้้เห็็นอย่่างเด่่นชััดว่่า คนรุ่่�นใหม่่ของไทย สิ่ �งเหล่่านี้�้สามารถทำำ�ให้้เป็็นจุุดเด่่นของความเป็็นไทยที่่�ยืืนหยััดได้้อย่่างสง่่างาม มีีศักั ยภาพที่่�จะพัฒั นาเป็็นคนไทย 4.0 ได้ต้ ามเป้้าหมายที่่�รััฐปรารถนา ทั้้ง� ในแง่ท่ ัศั นคติิ ในเวทีีโลก ไม่่ว่่าจะผนวกเข้้ากัับการสร้้างทัักษะวิิชาชีีพหรืือความเข้้มแข็็งของ ความรู้�้ และทักั ษะ พวกเขามีีความสามารถในการจัดั การชีีวิติ ด้ว้ ยเทคโนโลยีีที่่ห� ลากหลาย อุุตสาหกรรมประเภทต่่าง ๆ ของไทย อาทิิ การแพทย์์ ผู้้�ช่่วยแพทย์์ พยาบาล สามารถเป็็นผู้้�ประกอบการ ทำำ�กิจิ กรรมการงานหลายอย่า่ งได้ใ้ นเวลาเดีียวกันั ตื่น� ตัวั ต่อ่ การโรงแรม การท่่องเที่่�ยว หรืืออุุตสาหกรรมที่่�ให้้การบริิการ (Service Industry) ข่่าวสาร เปิิดรัับสิ่�งใหม่่ และยอมรัับในความหลากหลาย ทัักษะความสามารถในการ ความเป็็น “Global Thai” ณ วัันนี้้�ยัังมิิได้้ถููกพััฒนาหรืือเน้้นย้ำ�ำ� ให้้เห็็นถึึงจุุดแข็็ง เสาะแสวงหาข้อ้ มููล การรู้�้ ทันั ดิจิ ิทิ ัลั (Digital Literacy) การให้ค้ ุณุ ค่า่ เรื่อ� งความเท่า่ เทีียม ของความเป็็นไทยในเวทีีโลกในมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทย ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลไทย ในขณะเดีียวกันั การรักั ษาชุดุ คุณุ ธรรมของคนรุ่่�นใหม่บ่ างส่ว่ นยังั คงอยู่�ในกรอบของสังั คม มองไปข้้างหน้้าและเลืือกรัับเอาค่่านิิยมแนวคิิดของนานาประเทศ แต่่กลัับยัังมองว่่า ไทยของการรัักษาคุุณความดีีตามเป้้าหมายที่่�รััฐวางไว้้ บางส่่วนเริ่�มให้้ความสำำ�คััญกัับ ความเป็็นไทยที่่�รััฐบาลพยายามจะผลัักดัันนั้้�นไม่่ได้้เหมาะสมกัับคนรุ่่�นตน อาทิิ การที่่� เรื่อ� งสิทิ ธิแิ ละความรับั ผิดิ ชอบต่อ่ ผู้�้อื่น� มากขึ้น� กล้า้ ตั้ง� คำ�ำ ถามและวิพิ ากษ์ต์ ่อ่ บรรทัดั ฐาน รััฐได้้กำำ�หนดหลัักคุุณธรรมที่่�เยาวชนควรเจริิญรอยตาม หรืือในบางครั้�งความเป็็นไทย สังั คมเดิิมที่่ไ� ม่่สมควร รวมถึึงมีีความพยายามยกระดัับหลักั คุณุ ธรรมโดยเชื่อ� มโยง ทั้้�งใน ได้้ถููกตีีความในรููปแบบดั้�งเดิิม เช่่น มวยไทย เมนููอาหารไทยที่่�เลื่�องชื่�อ ผลิิตภััณฑ์์ ระดัับปัจั เจกบุคุ คล ระดัับสัังคม จนไปถึงึ ระดัับสากล ผ้้าไทย เป็็นต้้น หากแต่่ในความเป็็นจริิงคุุณค่่าของความเป็็นไทยคืือการถ่่ายทอด รากเหง้้าของประวััติิศาสตร์์ความเป็็นมา มโนทััศน์์ทางวััฒนธรรมที่่�สืืบต่่อมาใน คุณุ ลัักษณะบางประการของชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่ย� ังั ถููกตั้้ง� คำ�ำ ถาม แต่่ละรุ่่�น พร้้อม ๆ กัับการเปิิดโอกาสและสนัับสนุุนให้้พวกเขานำ�ำ เทคโนโลยีีสมััยใหม่่ จากผลการศึึกษาครั้�งนี้�้ ยัังพบข้้อจำำ�กััดประการหนึ่่�งของศัักยภาพชาวดิิจิิทััลไทย มาเป็็นสื่่�อในการประชาสััมพัันธ์์ความเป็็นไทยของคนรุ่่�นเขา (Thainess of the รุ่่�นใหม่่ที่่�ต้้องได้้รัับการพััฒนาเพิ่่�มเติิม หลายคุุณลัักษณะถููกจำ�ำ กััดด้้วยกรอบทางสัังคม New Generation) ให้ก้ ับั โลกได้ร้ ับั รู้�้ เพราะความเป็น็ Global Thai นั้้น� ไม่ไ่ ด้ห้ ยุุดนิ่่�ง และวััฒนธรรมไทยที่่�ทำ�ำ ให้้ชาวดิิจิิทััลไทยไม่่สามารถใช้้ศัักยภาพของเขาได้้อย่่างเต็็มที่่� อยู่่�กัับอััตลัักษณ์์และความเป็็นไทยในอดีีตเท่่านั้้�น แต่่สามารถมีีวิิวััฒนาการ ได้้แก่่ ความสามารถมีีตััวตนที่่�หลากหลาย ความมีีความมั่�นใจในตนเองที่่�เพิ่่�มขึ้�นของ ปรับั เปลี่่�ยน และเพิ่่ม� เติมิ ไปได้้ตามยุคุ สมัยั และกาลเวลา ชาวดิิจิิทััลไทย แต่่ก็็ไม่่มั่�นใจเมื่�อต้้องนำ�ำ เสนอความเป็็นตััวตนของตนเองทั้้�งหมด ความ กล้้าแสดงออกแต่่ไม่่สามารถแสดงออกตามที่่�ตนเองต้้องการนำำ�เสนอได้้ทั้้�งหมด ความ ศักั ยภาพและพลัังของคนรุ่่�นใหม่่ ต้้องการความโปร่่งใส แต่่สัังคมสร้้างความไม่่โปร่่งใสให้้เป็็นเรื่�องปกติิและทำ�ำ ให้้ความ ปฏิิเสธได้้ยากว่่าพลัังของคนรุ่่�นใหม่่นั้้�นมีีอิิทธิิพลสำำ�คััญต่่อการเปลี่่�ยนแปลงทาง โปร่่งใสกลายเป็็นเรื่�องอัันตรายต่่อการใช้้ชีีวิิต การเพิ่่�มขึ้�นของการดููถููกเหยีียดหยาม สัังคม หากพิิจารณาในแง่่จำำ�นวนประชากรในปััจจุุบัันและอนาคต กลุ่�มคนรุ่่�นใหม่่ ที่่ก� ระจายได้ร้ วดเร็ว็ และขยายเป็น็ วงกว้า้ งได้ง้ ่า่ ย สังั คมและวัฒั นธรรมไทยมักั ชอบสร้า้ ง โดยเฉพาะเจเนอเรชัันวาย (Gen Y) และเจเนอเรชันั ซีี (Gen Z) ที่่ถ� ืือว่่าเป็็นชาวดิิจิิทัลั กรอบโดยยึึดถืือเป็็นขนบสำ�ำ คััญ เมื่�อมีีผู้�้ใดทำ�ำ อะไรที่่�ผิิดแผกแตกต่่างจากความเชื่�อเดิิม 164 165
หรืือไม่่เป็็นไปตามที่่�คนส่่วนใหญ่่คิิดและประพฤติิปฏิิบััติิ บุุคคลเหล่่านั้้�นจะถููกมองว่่า ยัังปรากฏในโลกเสมืือน ดังั เช่่น Habbo เป็น็ โลกเสมืือน (Visual World) ที่่�ผู้�้ที่เ� ข้า้ มา เบี่่�ยงเบนไปจากบรรทััดฐานและส่่งผลวนกลัับมาสู่ �การสร้้างคุุณลัักษณะไม่่เอื้ �อต่่อการ ใช้้บริิการกว่า่ 150 ประเทศ ซึ่�ง่ ส่่วนใหญ่่เป็น็ วัยั รุ่่�น ผู้้�ที่�มาใช้บ้ ริิการจะแสดงตัวั ตนเป็น็ พััฒนาความเป็็นคนไทย 4.0 นั่่�นคืือการขาดคุุณลัักษณะสำำ�คััญในด้้านการมีีความคิิด ตััวอวตาร (Avatar) ที่่�เลืือกเองได้้ ในปีี ค.ศ. 2012 มีีอวตารที่่�มาในชุุมชน สร้้างสรรค์์และความสามารถในการคิิดค้้นนวััตกรรมโดยมีีผลจากปััจจััยอื่น� ด้ว้ ยเช่่นกััน (Community) นี้�้มากกว่่า 273 ล้้านตััวตน และจะมีีชุุมชนย่่อยแยกคุุยตามเรื่�องที่่�ตน การเคลื่่�อนตัวั ของตััวตนและโครงสร้า้ งในสัังคมดิจิ ิิทัลั (Emerging Trends) สนใจ ในขณะที่่�การเรีียนการสอนมีี Class Dojo แอปพลิิเคชัันสำำ�หรัับการสื่่�อสาร ระหว่า่ งนักั เรีียน ครูู และผู้้�ปกครอง โดยนักั เรีียนจะเลือื กตัวั อวตารที่่ต� นเองชอบเพื่่อ� แทน จากผลการศึึกษาจะเห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า อััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลมีีลัักษณะที่่� ตััวตนในการเข้้า Class Dojo ทั้้�งนี้�้อััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลสร้้างง่่ายและสลายง่่าย ค่อ่ นข้า้ งซับั ซ้อ้ นและไม่ไ่ ด้ม้ ีีรููปแบบเดีียวกันั เสมอไป ซึ่ง่� ลักั ษณะเหล่า่ นี้ส้� ะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ว่า่ ตามความสนใจ กิิจกรรม และปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างคนและกลุ่�ม เนื่่�องจากชาวดิิจิิทััล ชาวดิิจิิทััลมีีอััตลัักษณ์์ที่่�ลื่�นไหลและไร้้ขอบเขต ซึ่่�งคุุณลัักษณะบางประการอาจดูู สามารถเข้า้ ถึงึ ข้อ้ มููลได้อ้ ย่า่ งรวดเร็ว็ และมีีทางเลือื กในการมีีปฏิสิ ัมั พันั ธ์อ์ ย่า่ งไร้พ้ รมแดน แปลกแยกแตกต่า่ งจากคนรุ่่�นก่อ่ นทั้้ง� ในเชิงิ วิธิ ีีคิดิ และพฤติกิ รรม ซึ่ง่� คนรุ่่�นก่อ่ นอาจมองว่า่ ดัังนั้้�นพวกเขาจึึงเข้้ากลุ่ �มตามความสนใจและออกจากกลุ่ �มเมื่ �อเลิิกสนใจแล้้วและ เป็็นพฤติิกรรมต่่อต้้าน ก้้าวร้้าว ไม่่เคารพ อย่่างไรก็็ตาม การยอมรัับซึ่�่งกัันและกััน ข้า้ มไปเข้า้ กับั กลุ่�มใหม่แ่ ทน หรือื คนหนึ่่ง� สามารถมีีตัวั ตนได้ม้ ากกว่า่ 1 กลุ่�ม การเข้า้ กลุ่�ม โดยการพยายามเปิิดพื้้�นที่่�ทั้้�งในเชิิงกายภาพและพื้้�นที่่�ทางความคิิด คนแต่่ละรุ่่�นถููก คืือการบอกถึึง “ตััวตน” ซึ่�่งในโลกเสมืือนนั้้�นทำ�ำ ได้้ง่่ายไม่่มีีกฎเกณฑ์์มากนััก การมีี เชื่ �อมต่่อกัันด้้วยพื้้�นที่่�การเรีียนรู้้�โดยมีีเทคโนโลยีีเป็็นสื่่�อกลางอาจช่่วยเปลี่่�ยนรููปแบบ ตััวตนจะทำ�ำ ให้้พวกเขารู้้�สึึกมีีคุุณค่่า ในขณะที่่�โลกความเป็็นจริิงพวกเขาอาจถููกกดทัับ ปฏิสิ ัมั พันั ธ์ท์ ี่่ด� ููเหมือื นเป็น็ ความขัดั แย้ง้ ไปสู่่�การสร้า้ งความร่ว่ มมือื ได้้ เนื่่อ� งจากชาวดิจิ ิทิ ัลั ไร้้ซึ่�่งตััวตนในสัังคม ตััวอย่่างเช่่น เกมออนไลน์์ Empire World War ซึ่่�งเป็็นเกม มีีแนวโน้้มที่่�จะใช้้ชีีวิิตโดยยึึดถืือตามสภาพความเป็็นจริิง มีีแนวโน้้มเป็็นผู้�้ ประกอบการ การต่่อสู้้� โดยทั่่�วไปมัักถููกมองว่่า เป็็นเกมที่่�เหมาะสำำ�หรัับเด็็กผู้้�ชาย แต่่จากการศึึกษา ให้้ความสำำ�คััญกัับเศรษฐกิิจเชิิงคุุณธรรม และมีีความเป็็นผู้�้กระทำำ�การ ซึ่�่งคุุณลัักษณะ ครั้�งนี้้�จะเห็็นได้้ว่่า มีีผู้�้หญิิงที่่�ชอบเล่่นเกมดัังกล่่าว เห็็นว่่าผู้�้หญิิงก็็เล่่นได้้และอาจจะ เหล่า่ นี้ล้� ้ว้ นสะท้อ้ นถึงึ ตัวั ตนของชาวดิจิ ิทิ ัลั ซึ่ง�่ มีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะมีีอำำ�นาจในการเปลี่่ย� นแปลง เล่่นได้้เก่่งกว่่าผู้�้ชาย ซึ่่�งเป็็นที่่�ยอมรัับได้้ในโลกออนไลน์์หรืือโลกเสมืือนจริิง ในขณะที่่� สังั คมไปสู่่�ความก้า้ วหน้้าได้้ ในโลกออฟไลน์ห์ รือื โลกความเป็น็ จริงิ กิจิ กรรมเหล่า่ นี้จ�้ ะถููกแบ่ง่ แยกอย่า่ งชัดั เจนระหว่า่ ง หญิงิ -ชาย เช่น่ ผู้�ห้ ญิิงถููกมองว่่าต้อ้ งไปเดิินชอปปิงิ ซื้�อของ ในขณะที่่�ผู้้�ชายจึงึ จะเหมาะ อััตลัักษณ์์ที่่�ลื่�่นไหลและไร้ข้ อบเขตของชาวดิิจิทิ ััล กัับการเล่่นเกมหรืือกิจิ กรรมกลางแจ้้งอย่า่ งการเล่่นฟุตุ บอล เป็็นต้น้ อััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลนอกจากจะเกิิดจากการใช้้ชีีวิิตและกิิจกรรมในโลก ออฟไลน์แ์ ล้ว้ ยังั เกิดิ จากกิจิ กรรมและรููปแบบการใช้ช้ ีีวิติ ในโลกออนไลน์ด์ ้ว้ ย ชาวดิจิ ิทิ ัลั นอกจากนั้้น� ผลการวิจิ ัยั ของโครงการยังั ได้พ้ บว่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ม่ ีีมุมุ มองที่่แ� สดง มีีแนวโน้้มอยู่�ในโลกเสมืือนหรืือโลกออนไลน์์มากขึ้�น จนเกิิดการสร้้างอััตลัักษณ์์ใน อััตลัักษณ์์ของตนเอง การนิิยามหลัักคุุณธรรมในยุุคใหม่่และการเปิิดรัับหลัักคุุณธรรม โลกออนไลน์์ ซึ่ง�่ เป็น็ โลกที่่ข� ้า้ มขีีดจำ�ำ กัดั ทางเพศ สัญั ชาติิ ศาสนา หรือื แม้แ้ ต่ร่ ููปร่า่ งหน้า้ ตา สากลที่่�สะท้้อนให้้เห็็นถึึงความรู้้�สึึกของการมีีอััตลัักษณ์์ร่่วมที่่�ไม่่ได้้จำำ�กััดอยู่ �บนพื้้�นฐาน กล่่าวได้้ว่่า เป็็นโลกที่่�ไร้้พรมแดน ไร้้ขอบเขต ในขณะที่่�โลกออฟไลน์์นั้้�นอััตลัักษณ์์ ของการมีีชาติิพัันธุ์์�เดีียวกััน (Collective Identity beyond National Culture) ยัังมีีขอบเขตผููกติิดกัับเพศ ศาสนา ขนบธรรมเนีียมที่่ด� ีีที่่�พึึงประสงค์์ ปัจั จุบุ ัันอัตั ลักั ษณ์์ สิ่ง� นี้เ้� องเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่ง� ที่่ศ� าสตร์บ์ ริหิ ารยุคุ ใหม่แ่ ละศาสตร์ก์ ารบริหิ ารจัดั การข้า้ มวัฒั นธรรม ได้้ยกย่อ่ งว่่าเป็็นคุุณสมบัตั ิทิ ี่่ด� ีีของผู้้�จััดการในยุคุ ใหม่่ (Mahadevan, 2017) 166 167
การเปิิดพื้้น� ที่่ค� วบคู่ไ่� ปกัับการเปิดิ รับั ความแตกต่า่ ง ระบบที่่�นายจ้้างมีีหน้้าที่่�ในการควบคุุมงานอย่่างเข้้มงวดเพื่่�อให้้ลููกจ้้างสร้้างผลผลิิต แม้ว้ ่่าคนรุ่่�นเก่่าและคนรุ่่�นใหม่่จะใช้พ้ ื้้�นที่่�ทางกายภาพร่่วมกััน แต่่พื้้น� ที่่�แห่่งทััศนะ ได้้สููงสุุด มาเป็็นการให้้รางวััลแก่่บุุคลากรที่่�นำ�ำ เสนอแนวคิิดใหม่่ ๆ ต่่อนายจ้้างในการ และความคิิดเห็็นกลัับมีีแนวโน้้มที่่�จะเห็็นรอยแยกทางความคิิดอย่่างชััดเจน คนรุ่่�นเก่่า ผลิิตสิินค้้า บริิการ หรืือหาทางออกให้้กัับปััญหาเดิิม ๆ หรืือการทำ�ำ ระบบการทำ�ำ งาน มัักคิิดว่า่ คนรุ่่�นใหม่ม่ ีีความเป็น็ ตัวั ของตััวเอง ไม่่ฟัังใคร ยังั ไม่เ่ ก่่ง ไม่อ่ ดทน ขาดทักั ษะ ให้้ง่่ายและไม่่ซัับซ้้อน โดยเฉพาะการอาศััยการออกแบบที่่�เห็็นจากภาพของขั้�นตอน หลายอย่่าง ในขณะที่่�คนวััยดิิจิิทััลกลัับตั้�งคำ�ำ ถามว่่า จำำ�เป็็นต้้องมีีทัักษะหรืือชุุดความรู้้� ลำ�ำ ดัับการทำำ�งาน (Visual Control Boards in Work Process) สอดคล้้องกัับสิ่�งที่่� ดัังกล่่าวในปััจจุุบัันหรืือไม่่ การเปิิดพื้้�นที่่�ความคิิดและพื้้�นที่่�การสื่่�อสารระหว่่างคนสอง ชาวดิจิ ิทิ ััลไทยอยากให้อ้ งค์ก์ รและนายจ้้างเป็็น ซึ่่ง� จะใช้เ้ วลาในการประชุุม การอธิบิ าย ช่่วงวััยจึึงเป็็นสิ่่�งสำำ�คััญในการประสานรอยแยกดัังกล่่าว นอกจากการเปิิดพื้้�นที่่�ทาง งานที่่�สั้�น กระชัับ และเข้้าใจตรงกััน มากกว่่าการอาศััยการรัับบรีีฟงานจากนายจ้้าง กายภาพแล้ว้ ยังั จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งเปิดิ ใจในการตีีความตามบริบิ ทของแต่ล่ ะฝ่า่ ยด้ว้ ย ตัวั อย่า่ งที่่� เป็็นระยะเวลายาวนาน โดยท้้ายที่่�สุุดอาจไม่่ได้้บรรลุุผลตามที่่�นายจ้้างได้้คาดหวัังไว้้ เห็น็ ได้จ้ ากผลการศึกึ ษาครั้ง� นี้ค้� ือื การตีีความคำำ�ว่า่ “ความอดทน” ซึ่ง�่ คนวัยั ดิจิ ิทิ ัลั อาจมีี (Harvard Business Review Press, 2013) อีีกทั้้�งผู้�้ที่�อยู่�ในฐานะผู้�้ บัังคัับบััญชาควร มุมุ มองที่่แ� ตกต่า่ งจากคนรุ่่�นเก่า่ ความอดทนในที่่น� ี้อ�้ าจไม่ไ่ ด้ห้ มายความถึงึ การแบกหาม เปิิดโอกาสให้้ผู้�้ใต้้บัังคัับบััญชาได้้แสดงความคิิดเห็็นที่่�แตกต่่างต่่อนายเพราะจะนำำ�ไปสู่่� ต่่อสู้้� ดิ้�นรน หรืืออดทนต่่ออำำ�นาจ แต่่ในบริิบทคนรุ่่�นใหม่่อาจหมายถึึงอดทนต่่อความ สิ่�งที่่�ดีีต่่อองค์์กร ซึ่่�งในงานวิิจััยของโครงการพบว่่า สอดคล้้องกัับแนวคิิดและทััศนคติิ เห็็นต่่างและไม่่ควรอดทนต่่ออำำ�นาจที่่�ไม่่เป็็นธรรม ดัังนั้้�นการเปิดิ พื้้น� ที่่ใ� นที่่�นี้�จ้ ึงึ เป็็นการ ของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ที่่�มองว่่าในยุุคของตนพนัักงานไม่่ควรจะต้้องทำำ�ตามการรัับ สร้า้ งความเข้้าใจที่่ต� ้้องให้้โอกาสในการเห็น็ แตกต่่างและเห็น็ โต้้แย้้ง เป็็นต้้น คำำ�สั่่�งจากนายจ้้างอย่่างเดีียว การหยิิบยกประเด็็นที่่�ขััดต่่อสิ่�งที่่�นายจ้้างต้้องการหรืือ ทั้้�งนี้�้ ปรากฏการณ์์ช่่วงเปลี่่�ยนผ่่านยุุค 4.0 ที่่�ประเทศไทยได้้เผชิิญหรืือกำำ�ลััง นำำ�เสนอเป็็นสิ่่�งที่่�ไม่่ดีี การที่่�มีีสภาพของลููกจ้้างที่่�ปฏิิบััติิตนตามบรรทััดฐานของกลุ่�ม เผชิญิ อยู่่�ปรากฏการณ์ห์ นึ่่ง� ที่่ส� ำำ�คัญั คือื สังั คมผู้้�สูงอายุุ บุคุ ลากรรุ่่�นเก่า่ เกษีียณอายุรุ าชการ (Conform) ไม่่ได้้นำำ�ไปสู่่�สิ่่�งที่่�ดีีแก่่องค์์กร นายจ้้างควรเปิิดรัับข้้อคิิดเห็็นที่่�แตกต่่าง มากขึ้น� ส่ง่ ผลให้้องค์์กรต่า่ ง ๆ เสีียองค์ค์ วามรู้้� เทคนิิค ประสบการณ์์ และการถ่่ายทอด ให้้พวกเขาได้้นำำ�เสนอสิ่�งที่่�ต้้องการ (Promoting Constructive Nonconformity) องค์์ความรู้้�หยุุดชะงัักลงจากการสููญเสีียบุุคลากรเหล่่านี้�้ ในขณะที่่�พลัังคนรุ่่�นใหม่่ นายจ้้างไม่่ควรยึึดติิดว่่าตนมีีสถานภาพที่่�สููงกว่่าลููกน้้อง นายจ้้างยุุคใหม่่ควรต้้องให้้ ได้้กลายเป็็นความท้้าทายขององค์์กร ซึ่�่งเป็็นความท้้าทายขององค์์กรที่่�จะผููกใจคน ลููกน้้องแสดงออกซึ่่�งความเป็็นตััวตนของเขา นายจ้้างควรบอกว่่าต้้องการให้้พวกเขา รุ่่�นใหม่่ให้้อยู่่�กัับองค์์กรให้้ได้้อย่่างยั่�งยืืน และทำ�ำ งานร่่วมกัับคนอาวุุโสกว่่าอย่่างลงตััว ทำ�ำ อะไรให้้สำ�ำ เร็็จในภาพใหญ่่ และไม่่ควรบอกวิิธีีการทำ�ำ ควรให้้ลููกน้้องได้้ค้้นคว้้าและ ดัังนั้้�นการเปิิดพื้้�นที่่�จึึงเป็็นสิ่่�งแรกที่่�องค์์กร สถาบััน หรืือรััฐบาลต้้องริิเริ่�มสร้้างพื้้�นที่่� ทำำ�งานตามวิถิ ีีที่่�พวกเขาคิดิ เอง (Harvard Business Review Press, 2020) ร่ว่ มกันั อย่่างจริิงจังั ภายใต้้องค์ป์ ระกอบสำำ�คััญ 3 ด้า้ นที่่�ควรส่ง่ เสริมิ คือื ทักั ษะ ความรู้�้ และคุณุ ลัักษณะ โดยอาศััยความเข้้าอกเข้า้ ใจกันั (Empathy) เป็็นพื้้น� ฐานเพื่่�อให้้เข้้าใจ อย่่างไรก็็ตาม จะเห็็นได้้ว่่า ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ถููกคาดหวัังให้้มีีบทบาท ความคิิดและอารมณ์์ผู้�้อื่�น คาดเดาความต้้องการได้้ และปรับั ตััวให้้ได้ท้ ุกุ สถานการณ์์ เป็็นผู้้�นำ�ำ ทางสัังคม ผู้�้สร้้างความเปลี่่�ยนแปลง (Change Agent) แต่่หลายคนกลัับ วิิธีีของการทำ�ำ งานเพื่่�อส่่งเสริิมให้้บุุคลากรยุุคใหม่่สร้้างนวััตกรรม จึึงควรมุ่่�งไปที่่� ไปไม่่ถึงึ เนื่่�องจากถููกกดทัับด้ว้ ยบรรทัดั ฐานเก่า่ ระบบอาวุุโส และระบบอุปุ ถััมภ์์ ทั้้ง� นี้�้ การปรับั ทััศนคติิขององค์ก์ ารในการให้้รางวัลั มากกว่า่ การลงโทษ อาทิิ การเปลี่่ย� นจาก บริิบททางสัังคมและวััฒนธรรมในสัังคมไทยเป็็นเงื่ �อนไขสำำ�คััญต่่อการขัับเคลื่ �อนสัังคม ไทยสู่่�ยุุค 4.0 ทว่่าวััฒนธรรมบางประการกลัับยัังเป็็นอุุปสรรคต่่อการขัับเคลื่�อน เช่่น 168 วััฒนธรรมแบบรวมกลุ่�ม วััฒนธรรมลำ�ำ ดัับชั้�น (การเคารพผู้้�อาวุุโส/คนที่่�จบการ ศึึกษาสููง) วััฒนธรรมที่่�ไม่่เอื้�อต่่อการพััฒนาศัักยภาพบุุคคลนี้้�สร้้างความบั่่�นทอนให้้แก่่ 169
คนรุ่่�นใหม่่และไม่่ตอบโจทย์์วััฒนธรรมองค์์กรของคนรุ่่�นใหม่่ ซึ่่�งสอดคล้้องกัับผลการ รุ่่�นใหม่่ในสัังคมไทยที่่�ไม่่ได้้สะท้้อนเพีียงแค่่การสืืบสานหลัักธรรมคำำ�สอนทางศาสนา วิิจััยครั้�งนี้�้ที่่�สะท้้อนให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลมีีแนวโน้้มที่่�จะมีีลัักษณะไม่่ยอมรัับระบบการ และพื้้�นฐานคุุณธรรมอัันดีีงามในสัังคมเพีียงอย่่างเดีียว ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ สั่�งการจากบนสู่่�ล่่างและวััฒนธรรมองค์์กรแบบ “นาย” กัับ “บ่่าว” ดัังนั้้�นองค์์กร เริ่ � ม เ ห็็ นคุุ ณ ค่่ า แ ล ะ ค ว า ม สำำ�คัั ญ ข อ ง ก า ร จ ะ ดำำ� เ นิิ นชีีวิิ ตต า ม ส ภ า พ ค ว า ม เ ป็็ น จ ริิ ง จึึงควรปรัับเปลี่่�ยนในเชิิงโครงสร้้างและทััศนคติิ เพื่่�อผลัักให้้คนรุ่่�นใหม่่กลายเป็็นพลััง โดยพิิจารณาจากสิ่ �งที่่�เกิิดขึ้้�นใกล้้ตััวและสอดคล้้องกัับบริิบทที่่�จะให้้คุุณให้้โทษ สำำ�คัญั ในการพััฒนาองค์์กรอย่า่ งยั่ง� ยืนื ต่อ่ ไป ในชีีวิิตประจำ�ำ วััน โดยเฉพาะปััจจััยทางด้้านเทคโนโลยีีได้้ทำำ�หน้้าที่่�เสมืือนเป็็นสื่่�อกลาง ที่่�ช่่วยส่่งเสริิมให้้ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่เปิิดรัับหลัักคุุณธรรมสากลเข้้ามาผสมผสาน การดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ บนพื้้น� ฐาน “ความเป็น็ จริงิ ” (Realism) กัับคุุณธรรมและค่า่ นิิยมและความเชื่อ� ดั้�งเดิมิ และนำ�ำ มาปรับั ใช้้ในชีีวิติ ประจำ�ำ วััน ในการแสดงออกถึึงความกลััว ความฝััน และความหวัังของชาวดิิจิิทััลไทยไม่่ได้้ เป็็นเพีียงแค่่การสะท้้อนถึึงจิินตนาการ อุุดมคติิทางความคิิด และอุุดมการณ์์ของชาว ความโน้้มเอีียงในการเป็็นผู้้�ประกอบการ (Entrepreneurial Orientation) ดิิจิิทััลที่่�มีีต่่อโครงสร้้างทางสัังคม วััฒนธรรม และเศรษฐกิิจเท่่านั้้�น แต่่ประสบการณ์์ ของชาวดิิจิทิ ัลั และเรื่�องราวเกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง ยัังสะท้้อนถึึงรููปแบบ พฤติิกรรมหรืือแนวปฏิิบััติิของชาวดิิจิิทััลไทยที่่�ได้้ปรัับเปลี่่�ยนไปจากอดีีต ตามเงื่�อนไข การสะท้อ้ นมุมุ มองของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยในประเด็น็ ที่่เ� กี่ย� วกับั ความฝันั และความหวังั ปัจั จััย และสถานการณ์ท์ างสังั คมที่่�เปลี่่ย� นแปลงไป พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ซึ่�่งส่่วนใหญ่่ให้้ความคาดหวัังว่่า ทรััพยากรทางการศึึกษา ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่เริ่ �มเห็็นคุุณค่่าและความสำำ�คััญของการจะดำำ�เนิินชีีวิิตตาม พร้้อมทั้้�งความรู้้�และเครื่�องมืือทางเทคโนโลยีีจะช่่วยเพิ่่�มพููนทัักษะในการทำ�ำ งานและ สภาพความเป็็นจริิง (Realism) ด้้วยกระแสโลกาภิิวััตน์์ (Globalization) ทำ�ำ ให้้เกิิด พัฒั นาศัักยภาพของพวกเขาให้้สามารถทำ�ำ ความฝันั ให้เ้ ป็็นจริิงได้้ และพบว่่า ชาวดิจิ ิิทัลั การเคลื่�อนย้้ายของผู้�้คนจากที่่�หนึ่่�งไปอีีกที่่�หนึ่่�ง รวมถึึงการแพร่่ขยายและเชื่�อมโยง รุ่่�นใหม่่โดยเฉพาะกลุ่ �มที่่�กำำ�ลัังศึึกษาในระดัับมััธยมศึึกษาตอนต้้นและตอนปลายตั้ �ง วััฒนธรรมแต่่ละแห่่ง รวมไปถึึงเกิิดการรัับและแลกเปลี่่�ยนองค์์ความรู้�้ใหม่่ ๆ ในกลุ่�ม ความหวังั และความฝันั ไว้ว้ ่า่ อยากทำ�ำ อาชีีพอิสิ ระโดยใช้อ้ งค์ค์ วามรู้ท้� างเทคโนโลยีีดิจิ ิทิ ัลั ผู้้�คนที่่�มีีความแตกต่่างทางภาษา ความเชื่�อ และเชื้�อชาติิ พรมแดนที่่�เคยเป็็นอุุปสรรค ในการสร้้างรายได้้ อย่่างไรก็็ตาม การตั้้�งความหวัังและความฝัันในการประกอบอาชีีพ กีีดกั้้� น แ ล ะ แ บ่่ ง แ ย ก ท า ง ก า ย ภ า พ ร ะ ห ว่่ า ง ก ลุ่ � ม ท า ง วัั ฒ นธรร ม ไ ด้้ ถูู ก ล ด ท อ น ไ ป อิิสระโดยใช้้ความรู้�้และทัักษะทางเทคโนโลยีีอาจไม่่สามารถกล่่าวอ้้างได้้ว่่าเป็็นผล ด้้ ว ย ก า รพัั ฒ น า ข อ ง เ ท ค โ น โ ล ยีีที่่� ทำำ� ใ ห้้ ม นุุ ษ ย์์ มีี โ ล ก ทัั ศ น์์ ที่่� ก ว้้ า ง ข ว า ง ม า ก ขึ้ � น มาจากการบัังคัับใช้้นโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ของภาครััฐเพีียงอย่่างเดีียวเท่่านั้้�น เทคโนโลยีีทำำ�ให้้เกิิดการแลกเปลี่่�ยนความรู้้� คุุณค่่า ค่่านิิยม และความเชื่�อ หากแต่่เกิิดจากแรงปรารถนา ส่่วนบุุคคลที่่�ได้้รัับอิิทธิิพลจากระบบเศรษฐกิิจแบบ ระหว่า่ งคนในแต่ล่ ะสังั คม แต่ล่ ะกลุ่�มวัฒั นธรรม การเปิดิ รับั เอาความรู้ใ้� หม่่ ๆ ในลักั ษณะ ทุุนนิิยมที่่�จููงใจและกระตุ้้�นให้้ชาวดิิจิิทััลต้้องการประกอบอาชีีพในลัักษณะที่่�ได้้ ข้้ามพรมแดนจากเพื่่�อนมนุุษย์์ ต่่างวััฒนธรรม ต่่างภาษา ต่่างเชื้�อชาติิ ทำ�ำ ให้้ ผลตอบแทนสููงและรวดเร็็ว และสามารถสะสมทุุนทางเศรษฐกิิจและสัังคม การดำ�ำ รงชีีวิิตประจำำ�วัันของคนในสัังคม ไม่่ได้้ดำ�ำ เนิินไปเพีียงแค่่พื้้�นฐานของหลััก เพื่่�อสนัับสนุนุ และเพิ่่�มพููนความมั่น� คงในชีีวิติ ของตนและครอบครัวั คำำ�สอนทางศาสนา ค่่านิิยม และคุุณธรรม ที่่�ได้้รัับการถ่่ายทอดจากบรรพชนหรืือ บุพุ การีีของตนเพีียงเท่า่ นั้้น� เฉกเช่น่ เดีียวกับั การแสดงออกของพฤติกิ รรมของชาวดิจิ ิทิ ัลั นอกจากการแสดงออกของทััศนคติิและพฤติิกรรมของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ ในประเด็็นที่่�เกี่�ยวกัับการพััฒนาศัักยภาพของตนด้้วยเทคโนโลยีีดิิจิิทััล ยัังพบว่่า การ 170 สะท้้อนมุุมมองหรืือทััศนคติิของชาวดิิจิิทััลไทยมีีความสอดคล้้องกัับนโยบายไทยแลนด์์ 171
4.0 ที่่�พยายามพััฒนาและเปลี่่�ยนแปลงคุุณลัักษณะของประชากรไทยให้้มีีความพร้้อม ที่่�จดจำำ�ของคน ทำ�ำ การประกาศตนในโลกออนไลน์์และดำ�ำ เนิินงานทั้้�งหมดนี้�้ด้้วยตนเอง ในการพััฒนาประเทศในรููปแบบของ “ความโน้้มเอีียงในการเป็็นผู้�้ ประกอบการ” เพีียงลำ�ำ พััง ลัักษณะการทำ�ำ งานก็็จะมีีอิิสระ (Freedom) ความยืืดหยุ่่�น (Flexibility) (Entrepreneurial Orientation) อาทิิ ความหวัังและความฝัันของชาวดิิจิิทััลไทย ในการเลืือกทำ�ำ งานตามที่่�ต้้องการ จะเห็็นรููปแบบอาชีีพและลัักษณะงานแบบนี้�้เป็็น รุ่่�นใหม่่มีีความใฝ่่ฝัันถึึงอาชีีพที่่�อิิสระ สามารถยืืนหยััดด้้วยตนเอง ชอบเรีียนรู้้� ใฝ่่หา ที่่�ต้้องการมากขึ้�นในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลไทย ตััวอย่่างอาชีีพเน็็ตไอดอล (Net Idol) ความสำ�ำ เร็็จในการประกอบอาชีีพและการได้้รัับการยอมรัับจากสัังคม การสะท้้อน ยููทููบเบอร์์ (YouTuber) และผู้�้ ค้้าขายออนไลน์์ (Online Seller) ซึ่่�งชาวดิิจิิทััลไทย มุมุ มองเหล่่านี้ค้� ือื คุุณลัักษณะสำ�ำ คััญของความเป็น็ ผู้�้ ประกอบการ ได้้ติิดอยู่�ในอัันดัับที่่� 8 ที่่�ใช้ส้ื่อ� สัังคมออนไลน์ข์ องโลกแล้ว้ (Holiday, 2014) อย่่างไรก็็ดีี ความท้้าทายประการสำำ�คัญั ของการเป็น็ ผู้้�ประกอบการของชาวดิจิ ิิทััล อีีกทั้้�งชาวดิิจิิทััลยัังมีีทัักษะและความถนััดในการเล่่าเรื่�อง แสดงออกถึึงอารมณ์์ ไทยคืือ ความสามารถและศัักยภาพในการต่่อรอง เข้้าถึึง และครอบครองทรััพยากร รวมไปถึึงการใช้้ภาษาการเขีียนในโลกออนไลน์์ที่่�น่่าติิดตาม สิ่�งนี้�้เองที่่�ในต่่างประเทศ ของชาวดิิจิิทััลแต่่ละคนที่่�ไม่่เท่่าเทีียมกััน โดยได้้ประเมิินศัักยภาพของตนเองในการ กำำ�ลังั พููดถึงึ คืือการใช้้ Story Branding เพื่่�อจููงใจลููกค้า้ ในการให้เ้ ข้้ามาติิดตามและเป็น็ เข้้าถึึงทรััพยากรและแสดงความมั่�นใจว่่า การเข้้าถึึงทรััพยากรทางการศึึกษาที่่�ดีี ผู้้�สนัับสนุุนองค์์กร/กิิจกรรมอย่่างจงรัักภัักดีี เพราะถืือว่่าเปรีียบเสมืือนเป็็นเพื่่�อนร่่วม และมีีคุุณภาพจะสามารถทำ�ำ ให้้พวกเขาประกอบอาชีีพเป็็นเจ้้าของกิิจการได้้สำ�ำ เร็็จ อุุดมการณ์์ จะสามารถนำำ�มาใช้้ให้้ตรงกัับจริิตของชาวดิิจิิทััลไทยในการชัักจููงให้้เกิิด ในขณะที่่ม� ุมุ มองต่อ่ การประกอบอาชีีพของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยในพื้้น� ที่่เ� มือื งรองอย่า่ งจังั หวัดั กิจิ กรรมจิติ สาธารณะได้อ้ ย่า่ งดีี (Miller, 2017) นครพนม แม้้ว่่าโดยทางกายภาพจะถููกจััดเป็็นพื้้�นที่่�ที่่�ห่่างไกลศููนย์์รวมของ ความเจริิญทางเศรษฐกิิจอย่่างในพื้้�นที่่�กรุุงเทพฯ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในพื้้�นที่่�นครพนม ปรากฏการณ์์ดัังกล่่าวสอดคล้้องกัับลัักษณะที่่�รััฐไทยต้้องการผลัักดัันให้้เยาวชน ตระหนักั ถึึงข้้อจำ�ำ กััดเหล่า่ นี้�้ แต่ก่ ็พ็ ยายามแสดงศักั ยภาพของตนในด้้านอื่่น� เพื่่อ� ชดเชย คนไทย 4.0 มีี คืือลัักษณะของความเป็็นผู้้�ประกอบการ (Entrepreneurship) ข้้อจำำ�กััดในการเข้้าถึึงทรััพยากรทางการศึึกษาและเทคโนโลยีีที่่�ตนเข้้าถึึงได้้ไม่่ทััดเทีียม ส่่วนหนึ่่�งของผลงานวิิจััยของโครงการเล็็งเห็็นว่่า เยาวชนชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�นมีีหลาย กับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั ในสังั คมเมืือง ลัักษณะที่่�สอดคล้้องกัับความเป็็นผู้้�ประกอบการที่่�ดีีในหลายด้้านของผู้�้ ประกอบการใน อนาคต และนัักการตลาดที่่ม� ีีความคิดิ สร้า้ งสรรค์ม์ ักั ใช้้คำ�ำ เหล่่านี้้�ในการเล่า่ ถึึงความกลััว ทั้้�งนี้้� จะเห็็นได้้ว่่า ทัักษะในการสร้้างรายได้้และลัักษณะอาชีีพที่่�ชาวดิิจิิทััลไทย (Fear) และความฝััน (Dream) ของตน คำ�ำ เหล่่านี้�้ได้้แก่่ belonging, community, ต้้องการสอดคล้้องกัับกลไกของรููปแบบอาชีีพใหม่่ในอนาคตที่่�เรีียกว่่า Growth affection, freedom of expression, obedience, participation, learning Hacking คืือการที่่�ปััจเจกบุุคคลหาช่่องว่่างทางการตลาดโดยการใช้้แพลตฟอร์์มของ new things, health, friendship, reliability, safety, tension (Godin, 2018) สื่อ� สังั คมออนไลน์แ์ ละการหาข้อ้ มููลผ่า่ นการค้น้ คว้า้ แบบง่า่ ย ๆ เพื่่อ� สร้า้ งโอกาสทางธุรุ กิจิ และงานวิิจััยครั้�งนี้�้ได้้พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยใช้้คำ�ำ เหล่่านี้้�แสดงออกมาในเรื่�องเล่่าของ ใหม่่ ๆ ให้้กัับตนเอง ซึ่�่งเป็็นรููปแบบของการทำ�ำ การตลาดสำ�ำ หรัับชาวดิิจิิทััลในยุุคนี้�้ ความกลััวและความฝัันของเขา ไม่่ว่่าจะเป็็นในเทคนิิคการสััมภาษณ์์แบบเจาะลึึกเรื่�อง ที่่�ไม่่จำ�ำ เป็็นต้้องสร้้างแบรนดิ้้�ง ไม่่จำ�ำ เป็็นต้้องมีีทุุนในการประกอบการหรืือดำ�ำ เนิินการ ความกลััว ความฝััน หรือื ความหวังั ก็็ตามที่่ม� ีีต่่อสัังคมไทย หรือื การเล่่าเรื่�องผลกระทบ โดยมีีพนัักงานหลายคน หากแต่่อาศััยการจัับทิิศทางความต้้องการของลููกค้้า เล่่าเรื่�อง ที่่�พวกเขามองว่่าเกิดิ ขึ้้น� กับั ตนเองและสัังคมไทย ในแบบฉบัับที่่�ใส่่ความเป็็นเอกลัักษณ์์ของตััวตนตนเอง นำ�ำ เสนออััตลัักษณ์์ให้้เป็็น 173 172
ชาวดิจิ ิทิ ัลั ในฐานะ “ผู้�กระทำ�ำ การดิจิ ิทิ ััล” (Digital Agency) ความกตััญญููและการตอบแทนบุุญคุุณบุุพการีีเป็็นเหตุุผลเบื้้�องหลัังที่่�ผลัักดััน ชาวดิจิ ิิทััลไทยรุ่่�นใหม่ค่ ืือผู้ก�้ ระทำำ�การดิจิ ิิทััลที่่ม� ีีความคิิดสร้้างสรรค์์ มีีจินิ ตนาการ ความหวัังและความฝันั ยกตัวั อย่่างเช่น่ “ความฝัันที่่จ� ะทำ�ำ งานให้ม้ ีเี งินิ เก็บ็ มากพอที่่จ� ะ และจินิ ตภาพต่อ่ สังั คมในอนาคตแบบอุดุ มคติิ การสะท้อ้ นมุมุ มองของชาวดิิจิทิ ัลั ในเรื่อ� ง ดููแลพ่่อแม่่ยามแก่่เฒ่่า” “ความหวังั ที่่จ� ะประสบความสำำ�เร็จ็ ทางการศึกึ ษาเพื่่อ� จะมีคี วาม ความฝััน ความหวังั และความกลัวั สามารถถููกนำำ�มาวิเิ คราะห์แ์ ละทำำ�ความเข้า้ ใจได้ว้ ่า่ พร้้อมในการดููแลพ่่อแม่่” ดัังนั้้�นคุุณค่่าเรื่�องความกตััญญููจึึงมีีแนวโน้้มที่่�จะสามารถ พวกเขามองตนเองอย่า่ งไรในอนาคต อย่า่ งไรก็็ดีี มุุมมองและความเข้า้ ใจของชาวดิจิ ิทิ ััล นำำ�มาประยุุกต์์และพลิิกโฉมให้้เป็็นทรััพยากรที่่�ช่่วยสนัับสนุุนและผลัักดัันให้้ชาวดิิจิิทััล ไม่่ได้้มองชีีวิิตของตนเองในอนาคตแยกออกจากคุุณธรรมและค่่านิิยมที่่�สั่ �งสมและ สามารถรัับมืือกัับความเสี่�ยงที่่�เกิิดจากความเปลี่่�ยนแปลงทางสัังคม เศรษฐกิิจ และ ถ่่ายทอดมาจากอดีีต การสะท้้อนมุุมมองเกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง การเมืืองได้อ้ ย่า่ งมั่�นคง ของชาวดิิจิิทััลไทย ทำำ�ให้้เราเข้้าใจได้้ว่่า โครงสร้้างทางสัังคม เศรษฐกิิจ และการเมืือง มีีอิิทธิิพลต่่อการประกอบสร้้างตััวตน มุุมมอง ทััศนคติิ อุุดมการณ์์ทางความคิิด และ ทั้้�งนี้�้ นโยบาย Thailand 4.0 ซึ่่�งมีีเป้้าหมายให้้สัังคมไทยมีีระบบเศรษฐกิิจ พฤติิกรรมของชาวดิิจิิทััล อย่่างไรก็็ดีี ความคิิดสร้้างสรรค์์ ความใฝ่่หาอิิสระทาง ที่่�ขัับเคลื่�อนด้้วยนวััตกรรมและเป็็นสัังคมที่่�มั่�นคงและยั่�งยืืน นโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ความคิิดและการใช้้ชีีวิิต การแสวงหาความรู้�้จากช่่องทางที่่�หลากหลาย ความเชื่�อมั่�น โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งยุุทธศาสตร์์การขัับเคลื่ �อนเศรษฐกิิจและสัังคมด้้วยการพััฒนา ในความสามารถ และศัักยภาพของตนที่่�สามารถพััฒนาได้้ รวมถึงึ ความสัมั พันั ธ์์ภายใน เทคโนโลยีีดิิจิิทััล 6 ด้้าน ได้้แก่่ การพััฒนาโครงสร้้างพื้้�นฐานดิิจิิทััลประสิิทธิิภาพสููง ครอบครััวที่่�ถููกยึึดโยงและยึึดเหนี่่�ยวด้้วยความกตััญญููและการตอบแทนบุุญคุุณ ครอบคลุุมทั่่�วประเทศ การขัับเคลื่�อนเศรษฐกิิจด้้วยเทคโนโลยีีดิิจิิทััล การสร้้างสัังคม สิ่ �งเหล่่านี้้�คืือองค์์ประกอบสำำ�คััญที่่�สนัับสนุุนและส่่งเสริิมให้้ชาวดิิจิิทััลไทยสามารถ คุุณภาพที่่�ทั่่�วถึงึ เท่่าเทีียมด้ว้ ยเทคโนโลยีีดิิจิทิ ััล การปรัับเปลี่่ย� นภาครัฐั สู่�การเป็น็ รััฐบาล เผชิิญกับั ความเสี่�ยงได้อ้ ย่่างเข้ม้ แข็ง็ ดิิจิิทััล การพััฒนากำ�ำ ลัังคนให้้พร้้อมเข้้าสู่่�ยุุคเศรษฐกิิจและสัังคมดิิจิิทััล และการสร้้าง ดังั นั้้น� ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยจึงึ มีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะเป็น็ “ผู้ก�้ ระทำ�ำ การดิจิ ิทิ ัลั ” ที่่ม� ีีความเข้ม้ แข็ง็ ความเชื่�อมั่�นในการใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััล การวางยุุทธศาสตร์์การพััฒนาประเทศโดย และแข็ง็ ขันั (Active) แม้ว้ ่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั บางกลุ่�มจะเผชิญิ กับั ข้อ้ จำ�ำ กัดั และอุปุ สรรคในการ มุ่�งเน้้นที่่ก� ารกระจายทรััพยากรดิจิ ิิทัลั ให้ท้ ั่่ว� ถึงึ เข้า้ ถึึงทรัพั ยากรที่่�เกิิดจากปััจจัยั เชิิงโครงสร้้างของสังั คมไทย อาทิิ ระบบอุปุ ถัมั ภ์์ หรืือ การกระจายทรััพยากรทางการศึึกษาและเทคโนโลยีีที่่�ไม่่เท่่าเทีียม กระนั้้�นชาวดิิจิิทััล อย่่างไรก็็ตาม เมื่ �อพิิจารณารายละเอีียดในส่่วนของความพยายามของรััฐบาล รุ่่�นใหม่่กลัับไม่่ได้้รู้�้ สึึกกลััวจนเกิิดความสิ้�นหวัังหรืือไม่่กล้้าจิินตนาการถึึงความฝัันที่่�ตน ใ น ก า รขัั บ เ ค ลื่ � อ น เ ศ ร ษ ฐ กิิ จ แ ล ะ สัั ง ค ม ด้้ ว ย ก า รพัั ฒ น า เ ท ค โ น โ ล ยีี ดิิ จิิ ทัั ล ข้้ า ง ต้้ น อยากนำำ�พาชีีวิิตและครอบครััวให้ม้ ีีคุุณภาพชีีวิติ ที่่�ดีีขึ้้�นกว่า่ ที่่�เป็็นอยู่� ในทางตรงกันั ข้า้ ม ในด้า้ นหนึ่่ง� สะท้อ้ นความตั้ง� ใจและมุ่�งมั่น� ของภาครัฐั ในการพัฒั นาคุณุ ภาพของประชากร ผู้�้กระทำ�ำ การดิิจิิทััลไทยมีีความตระหนัักและรัับรู้�้ถึึงศัักยภาพของตนในการเข้้าถึึง ไทยทุกุ พื้้น� ที่่� อย่า่ งไรก็ด็ ีี มุมุ มองและทัศั นคติขิ องชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยที่่ส� ะท้อ้ นผ่า่ นความกลัวั ทรััพยากรและสามารถปรัับเปลี่่�ยนข้้อจำ�ำ กััดและอุุปสรรคในการเข้้าถึึงทรััพยากร โดย ความฝััน และความหวังั เสนอว่า่ การสื่่อ� สารและอธิิบายรายละเอีียด รวมถึงึ แนวทาง เฉพาะอย่่างยิ่ �งพื้้�นฐานคุุณธรรมและค่่านิิยมดั้ �งเดิิมในสัังคมไทยเรื่ �องความกตััญญูู การปฏิบิ ัตั ิิของนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 จากรัฐั ไปสู่่�ประชาชนยัังขาดความชัดั เจน อีีกทั้้ง� ที่่ง� านวิจิ ัยั นี้ค�้ ้น้ พบว่า่ เป็น็ คุณุ ธรรมสำำ�คัญั ที่่ช� ่ว่ ยผลักั ดันั ชาวดิิจิทิ ัลั ไทยให้ฝ้ ่า่ ฟันั อุปุ สรรค การกระจายทรััพยากรในรููปแบบขององค์์ความรู้้�และเครื่ �องมืือทางเทคโนโลยีีไปสู่่�พื้้�นที่่� โดยผลการวิิจััยชี้�้ให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยให้้คุุณค่่ากัับความกตััญญูู อีีกทั้้�งยัังระบุุว่่า ต่า่ งจังั หวัดั ยังั ไม่ท่ั่่ว� ถึงึ โดยเฉพาะในเมือื งรองหรือื ในพื้้น� ที่่ห� ่า่ งไกลเมือื งหลวงอย่า่ งจังั หวัดั นครพนม รวมถึึงรููปแบบการเรีียนการสอนของสถาบัันการศึึกษาไทยในภาพรวม 174 ยัังเป็็นลัักษณะท่่องจำำ�และไม่่ได้้ชี้้�แนะทางเลืือกที่่�หลากหลายในการเข้้าถึึงแหล่่ง 175
ทรััพยากร อีีกทั้้�งนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ยัังไม่่ได้้คำ�ำ นึึงถึึงข้้อจำ�ำ กััดของพื้้�นที่่� และ โลกเสมืือนและโลกดิิจิิทััล ทำำ�ให้้ประชากรกลุ่�มนี้้�มีีแนวโน้้มที่่�จะมีีวิิธีีคิิดต่่อการใช้้ชีีวิิต มุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ในแต่่ละพื้้�นที่่�ที่่�แตกต่่างกััน (ดัังเช่่นพื้้�นที่่�เมืืองหลวง ทางสัังคมและมีีพฤติิกรรมทางสังั คมที่่แ� ตกต่่างจากประชากรรุ่่�นก่อ่ น เมืืองหลััก และเมืืองรอง ที่่�ย่่อมมีีความแตกต่่าง) การวิิจััยเสนอว่่ารััฐควรเปิิดกว้้าง และสร้า้ งพื้้น� ที่่�ของการมีีส่่วนร่ว่ มเพื่่�อรับั ฟังั มุุมมองของกลุ่�มคนรุ่่�นใหม่่มากขึ้น� อย่่างไรก็็ตาม จะเห็็นได้้ว่่าสถาบัันสัังคมหลัักยัังคงมีีอิิทธิิพลต่่อประชากรกลุ่�มนี้้� การเปลี่�ยนแปลงของสถาบัันสังั คมในยุคุ Technological Disruption โดยเฉพาะสถาบัันครอบครััว ซึ่่�งสัังเกตได้้ว่่า ถึึงแม้้ประชากรดิิจิิทััลจะมีีวิิธีีคิิดต่่อหลััก คุณุ ธรรมที่่�เปลี่่�ยนแปลงไป หรืืออาจคิดิ ในเชิงิ โต้้แย้้งหลักั คุุณธรรมในรููปแบบดั้�งเดิมิ แต่่ นอกเหนืือจากการเปลี่่�ยนแปลงทั้้�งในแง่่ของตััวตนและโครงสร้้างสัังคมดัังที่่�กล่่าว คุุณธรรมหลัักพื้้�นฐานสำ�ำ คััญ เช่่น ความกตััญญูู ยัังคงเป็็นฐานคิิดที่่�ซึึมซัับลงในวิิธีีคิิด มาแล้้ว สถาบัันสัังคมในยุุคนี้�้ได้้มีีการเปลี่่�ยนแปลงไปด้้วยเช่่นกััน ไม่่ว่่าจะเป็็นอำ�ำ นาจ ส่่วนลึึกของประชากรกลุ่�มนี้้�โดยมีีคนในครอบครััวเป็็นศููนย์์รวมสำำ�คััญ เพราะไม่่ว่่าจะ ของสถาบัันสัังคมที่่�มีีต่่อการกำำ�กัับพฤติิกรรมและปฏิิสััมพัันธ์์ของคนในสัังคม การ เป็น็ ความกลััว ความฝััน หรือื ความหวัังของคนกลุ่�มนี้้� ต่่างมีีความเชื่อ� มโยงกัับครอบครััว เปลี่่�ยนแปลงในสถานภาพและบทบาทของคนในสถาบััน และหน้้าที่่�โดยรวมของ อย่่างเห็็นได้้ชััด จึึงเห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า สถาบัันสัังคมยัังคงมีีบทบาทสำำ�คััญในการ สถาบันั ตลอดจนการเปลี่่ย� นแปลงในบรรทััดฐานของแต่่ละสถาบันั ดัังต่่อไปนี้�้ ปลููกฝัังคุุณธรรมให้้กัับคนรุ่่�นนี้�้ ซึ่�่งชาวดิิจิิทััลซึึมซัับสิ่�งเหล่่านี้�้ทั้้�งโดยทางตรงและ ทางอ้้อม และสามารถตััดสิินใจและค่่อย ๆ สร้้างจิิตสำ�ำ นึึกในหลัักคุุณธรรมเหล่่านี้�้ ความสำ�ำ คัญั ของสถาบันั สัังคมในการบ่ม่ เพาะประชากรดิจิ ิทิ ัลั ในวิถิ ีีทางของตนเอง ถึึงแม้้พััฒนาการทางเทคโนโลยีีและนโยบายการพััฒนาประเทศจะส่่งผลให้้เกิิด การเปลี่่ย� นแปลงกับั ชีีวิติ ผู้ค้� นในสังั คม ทั้้ง� การเปลี่่ย� นแปลงในวัฒั นธรรมของการดำำ�รงอยู่� นอกจากนั้้น� ถึงึ แม้ป้ ระชากรกลุ่�มนี้ม�้ ีีรููปแบบการเรีียนรู้้�ที่เ� ปลี่่ย� นไป แต่ส่ ถาบันั การ การเรีียนรู้�้ การทำำ�งาน และการดำำ�เนิินธุุรกิิจก็็ตาม แต่่สิ่�งหนึ่่�งซึ่่�งยัังคงเห็็นได้้ชััดเจน ศึึกษายัังคงทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็นศููนย์์กลางในการกำ�ำ หนดแบบแผนการเรีียนรู้้� ซึ่่�งชาวดิิจิิทััล จากผลการศึึกษาครั้�งนี้้�คืือ สถาบัันสัังคมพื้้�นฐาน ไม่่ว่่าจะเป็็นครอบครััว การศึึกษา ได้ย้ ้า้ ยพื้้น� ที่่ก� ิจิ กรรมการเรีียนรู้้�ขยายกว้า้ งออกไปสู่่�การค้น้ คว้า้ หาข้อ้ มููลความรู้�้ ด้ว้ ยตนเอง เศรษฐกิิจ และสื่�อ ยัังคงมีีบทบาทอย่่างยิ่�งต่่อการบ่่มเพาะประชากรรุ่่�นใหม่่ในฐานะ “เมล็็ดพัันธุ์์�ชุุดใหม่่” เพื่่�อให้้เป็็น “คนไทย 4.0” ที่่�พร้้อมในการก้้าวสู่�โลกที่่�หนึ่่�ง ลัักษณะการเรีียนรู้�้ในยุุคดิิจิิทััลถููกปรัับไปเป็็นรููปแบบ Online Learning ตามที่่� และเป็็น “Digital Thai” ซึ่�่งสามารถดำำ�รงชีีวิิต เรีียนรู้�้ ทำ�ำ งาน และประกอบธุุรกิิจ ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ได้้กล่่าวว่่า พวกเขาใช้้วิิธีีหาความรู้�้โดยการค้้นคว้้าข้้อมููลจาก ได้้อย่่างเป็็นปกติิสุุขในโลกยุุคดิิจิิทััลตามกรอบนโยบาย Thailand 4.0 ซึ่�่งเป็็นโมเดล โลกออนไลน์์ ซึ่�่งลัักษณะของการค้้นคว้้าของชาวดิิจิิทััลไทยจะเป็็นแบบ Digital การพััฒนาประเทศในปัจั จุุบันั Learning กล่่าวคืือ การใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลหลายรููปแบบในการหาข้้อมููลความรู้�้ ถึึงแม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลไทยจะมีีอััตลัักษณ์์และวิิธีีคิิดที่่�แสดงออกถึึงความเป็็นปััจเจก ไม่่ว่า่ จะเป็น็ ผ่า่ นมืือถืือ การอ่่านจาก Web2 หรืือ Web3 เป็น็ ต้น้ เยาวชนผู้�ใ้ ห้ข้ ้้อมููล เนื่่อ� งจากเทคโนโลยีีได้้ทำ�ำ ให้้เกิิดการแบ่่งแยกตััวบุุคคล แบ่ง่ แยกกิิจกรรม และแบ่่งแยก ในโครงการวิิจััยกล่่าวถึึงรููปแบบการเรีียนรู้�้จากการเล่่นเกม ซึ่�่งในต่่างประเทศจะเรีียก ความสััมพัันธ์์ อีีกทั้้�งได้้รัับอิิทธิิพลทางความคิิดจากประสบการณ์์ที่่�หลากหลายทั้้�งใน ว่่า Massively Multiplayer Online Role-Playing Game (MMORPG) พวกเขา เล่่าว่่าเป็็นสิ่่�งที่่�ให้้เขาได้้เรีียนรู้�้หลายอย่่างที่่�เป็็นประโยชน์์ เช่่น การรู้้�จัักคิิดสร้้างสรรค์์ 176 การต่่อรองแลกเปลี่่�ยนระหว่่างผู้�้เล่่นด้้วยกััน แต่่สัังคมไทยกลัับมองว่่าการที่่�เยาวชน เล่่นเกมนั้้�นเป็น็ สิ่่�งที่่�ไม่ด่ ีี (Savin-Baden & Tombs, 2017) 177
ทั้้�งนี้้� นิิยามของสถาบัันการศึึกษาจึึงควรจะปรัับใหม่่ให้้ครอบคลุุมหน้้าที่่�และ แตกต่่างกััน ทั้้�งนี้้� สถาบัันทางเศรษฐกิิจของไทยมัักได้้รัับการวางแผนอย่่างชััดเจน บทบาทใหม่่ของบุุคลากรทางการศึึกษาที่่�สามารถเป็น็ Coach และ Facilitator ให้ก้ ับั ในด้้านการส่่งเสริิมสนัับสนุุนเชิิงโครงสร้้างและนโยบายจากรััฐบาลหากเปรีียบเทีียบ นัักเรีียนในทุุกระดัับได้้ ถึึงแม้้สถาบัันการศึึกษาจะถููกมองในเชิิงโต้้แย้้งจากประชากร กัับแผนงานด้า้ นอื่่น� แต่ส่ิ่ง� ที่่ช� าวดิจิ ิทิ ััลเป็น็ หรือื สิ่ง� ที่่�พวกเขามีีทักั ษะอยู่�แล้ว้ อาจเกิินกว่า่ กลุ่�มนี้้�ในแง่่ของเป้้าหมาย เนื้้�อหาสาระการเรีียนรู้้� ระเบีียบแบบแผนของสถาบััน และ ที่่�รััฐได้้วางแผนไว้้ อีีกทั้้�งยัังไม่่มีีการออกแบบนโยบายที่่�เห็็นความหลากหลายในการ ระบบการบริิหารจััดการ แต่่ชาวดิิจิิทััลยัังคงพยายามปรัับตััวและเรีียนรู้�้ไปตามกรอบ พััฒนาประเทศตามที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยต้้องการ เช่่น การที่่�ภาครััฐสนัับสนุุนอาชีีพใหม่่ ๆ ที่่�กำำ�หนด โดยอาศััยแหล่่งข้้อมููลและวิิธีีการเรีียนรู้�้ที่�หลากหลายมากขึ้�นเพื่่�อสนัับสนุุน เช่น่ ยููทููบเบอร์์ และ Visual Facilitator เป็น็ ต้้น เส้้นทางการเรีียนรู้้�หลัักของตน เช่่น การค้้นคว้้าหาข้้อมููลผ่่านระบบเครืือข่่าย อย่่างไร ก็็ตาม สิ่�งที่่�น่่าสนใจและต้้องติิดตามต่่อไปคืือ การเรีียนรู้้�ในโลกออนไลน์์และโลก เช่่นเดีียวกัับสถาบัันสื่่�อที่่�มีีอิิทธิิพลต่่อการรัับและแพร่่กระจายข้้อมููลข่่าวสาร ออฟไลน์์ทั้้�งคู่�ไปพร้้อม ๆ กััน (Blended Learning) และระบบของ Blackboard การแลกเปลี่่�ยนประสบการณ์์เรีียนรู้�้ที่�กว้้างขวางไร้้ขีีดจำ�ำ กััดและเข้้ามามีีอิิทธิิพลต่่อชีีวิิต ที่่�ใช้้ Web-based Platform ในการสอนคอร์์สออนไลน์์ ซึ่่�งเป็็นก้้าวแรกของการผลิิต ชาวดิิจิทิ ััลในทุกุ มิิติิ เช่น่ สื่�อใหม่ท่ ำำ�ให้้ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ม่ ีีการสร้า้ งหลักั คุุณธรรมในการ Virtual Learning Environment แต่่เยาวชนผู้�ใ้ ห้ข้ ้้อมููลในโครงการวิิจัยั ยังั คงกล่่าวถึงึ เห็็นเรื่ �องความหลากหลายเป็็นเรื่ �องปกติิและร่่วมต่่อต้้านคนที่่�เหยีียดกลุ่ �มคนที่่�มีีความ เพีียงการเรีียนการสอนที่่�ควรอยู่�ในรููปแบบของภาพจำ�ำ ที่่�ถููกต้้องและการให้้ภาพ/รููป หลากหลายทางเพศ หรือื การร่ว่ มช่ว่ ยเหลือื สังั คมให้พ้ ้น้ วิกิ ฤตต่า่ ง ๆ ผ่า่ นการสร้า้ งความ สื่�อที่่�มองเห็็นมากกว่่าการสอนด้้วยปากเปล่่าเพีียงเท่่านั้้�น (Savin-Baden & Tombs, ร่่วมมืือในหลายรููปแบบ เช่่น ใช้้สื่�อในการช่่วยแจ้้งเบาะแสการทุุจริิต นอกจากนั้้�น สื่�อ 2017) ในขณะที่่�ต่่างประเทศอย่่างประเทศสหรััฐอเมริิกากำำ�ลัังปฏิิวััติิการศึึกษาใน ยังั ทำำ�หน้า้ ที่่�เป็็นผู้้�ปกครองของชาวดิจิ ิทิ ััลรุ่่�นใหม่่ในบางกรณีี เช่น่ ในการที่่�เด็็กหาข้้อมููล ศตวรรษที่่� 21 โดยจะเห็น็ ได้จ้ ากปริมิ าณการผลิติ AI เพื่่อ� เข้า้ มาช่ว่ ยในการเรีียนการสอน หรืือคำ�ำ ตอบต่่อชีีวิิตเพื่่�อชี้้�แนะแนวทางแทนพ่่อแม่่ เนื่่�องจากยัังคงมีีข้้อจำ�ำ กััดในเรื่�อง แทนครูู และการดููเรื่�องคุุณภาพของการศึึกษาโดยพยายามจะออกแบบมาตรฐานของ ช่อ่ งว่า่ งระหว่า่ งวัยั กับั ผู้้�ปกครอง ในขณะเดีียวกันั สื่อ� ยังั ทำ�ำ หน้า้ ที่่ข� องเพื่่อ� นและช่อ่ งทาง การวััดผลการเรีียนรู้แ้� ละการควบคุุมคุณุ ภาพการศึกึ ษา (The Quantity and Quality ในการหาเพื่่�อนให้้กัับชาวดิิจิิทััลอีีกด้้วย ถึึงแม้้จะไม่่ใช่่เพื่่�อนที่่�ถาวรและแท้้จริิงก็็ตาม of Education in Digital Era) อีีกทั้้�งคงปฏิิเสธไม่่ได้้ว่่า สื่�อได้้กลายเป็็นตััวกำำ�หนดรููปแบบค่่านิิยมของสัังคมให้้ปรากฏ ชัดั ที่่ส� ุดุ ในสายตาชาวดิจิ ิทิ ัลั ซึ่�ง่ ตััดสินิ ว่า่ จะปฏิบิ ัตั ิิตััวอย่า่ งไรในสถานการณ์ต์ ่่าง ๆ และ ผลการศึึกษาของโครงการวิิจััยครั้�งนี้�้พบว่่า สิ่�งที่่�เด็็กไทยต้้องการมากที่่�สุุดในการ จะได้้รัับปฏิิกิิริิยาอย่่างไรจากสัังคม ทั้้�งสัังคมจริิงและสัังคมในโลกออนไลน์์ แตกต่่าง ปฏิิรููปการศึึกษาคืือการเปลี่่�ยนแปลงวิิธีีการสอนและสาระการสอนของครูู ซึ่�่งจะเน้้น จากในอดีีตที่่ช� นชั้้น� นำำ�ทางสังั คมเป็น็ กลุ่�มคนที่่ก� ำำ�หนดค่า่ นิยิ มและบรรทัดั ฐานของสังั คม ไปในด้้านการปฏิิรููปคุุณภาพการศึึกษาในขั้้�นเบื้้�องต้้นโดยมิิได้้มีีการกล่่าวถึึงความ ต้้องการที่่�จะเรีียนรู้�้จาก AI หรืือการข้้ามขั้�นไปถึึงการมีีมาตรฐานในการเรีียนการสอน ทั้้ง� นี้้� ในฐานะของ “ผู้�ก้ ระทำ�ำ การดิิจิิทััล” หรือื “Digital Agency” ทำำ�ให้ป้ ระชากร หรืือการวััดผลการศึึกษา อีีกทั้้�งเยาวชนที่่�ให้้ข้้อมููลในโครงการวิิจััยมัักตระหนัักถึึงความ ดิิจิิทััลเหล่่านี้้�ไม่่ได้้อ่่อนข้้อหรืือยอมสยบให้้กัับสิ่ �งที่่�สถาบัันสัังคมเหล่่านี้�้กำำ�หนดแบบ หลากหลายและประโยชน์์ของวิิธีีการเรีียนรู้�้และการค้้นคว้้าหาความรู้้�ที่ �ไม่่ควรตายตััว เบ็็ดเสร็็จอีีกต่่อไป แต่่ชาวดิิจิิทััลได้้ตอบสนองต่่อโครงสร้้างเหล่่านี้้� โดยผ่่านการคิิด หรือื ออกเป็น็ มาตรฐานแบบเดีียว (Diamandis & Kotler, 2020) การตีีความ แล้้วจึึงเลืือกตอบสนองบนพื้้�นฐานของการประเมิินทรััพยากรที่่�ตนมีีอยู่� ซึ่่ง� ในที่่ส� ุุดได้้นำำ�มาสู่�การเคลื่อ� นตัวั ของโครงสร้้างสถาบันั สังั คมเหล่่านี้ใ้� นปััจจุบุ ััน ในขณะที่่�สถาบัันเศรษฐกิิจนัับว่่ามีีบทบาทอย่่างยิ่ �งต่่อการกำำ�หนดฐานทรััพยากร และความพร้้อมในการรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงในมิิติิต่่าง ๆ ของการใช้้ชีีวิิตที่่� 179 178
การเปลี่�ยนแปลงของสถาบัันสัังคมในลัักษณะเป็็น “Dynamic Social อยู่�ร่่วมกัับประชากรดิิจิิทััลและใช้้ชีีวิิตบนฐานของเทคโนโลยีีเหล่่านี้้�ได้้ โดยเริ่�มจาก Institution” การยอมรับั และเข้้าใจในความคิิด ความต้อ้ งการ ของชาวดิิจิิทััล และสนับั สนุุนในสิ่่�งที่่� เป็็นความคาดหวัังของคนกลุ่ �มนี้�้ ผลจากกระบวนการ Digitization ซึ่�่งทำ�ำ ให้้เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงในรููปแบบการ สื่�อสารและปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างผู้�้คนในสัังคม และเกิิดการใช้้ชีีวิิตทั้้�งในสัังคมจริิงและ นอกจากนั้้�น ยัังเกิิดกระบวนการ Reverse Socialization โดยประชากรดิิจิิทััล สังั คมโลกเสมือื นไปพร้อ้ ม ๆ กััน ซึ่�ง่ ส่ง่ ผลให้้สถาบัันสังั คมเกิิดการเปลี่่ย� นแปลงไปอย่า่ ง รุ่่�นใหม่่ที่่�เคยอยู่�ในสถานะบทบาทของผู้้�รัับการถ่่ายทอด (Passive Role in เห็น็ ได้ช้ ัดั โดยภาพรวมคือื เป็น็ สถาบันั สังั คมที่่ม� ีีความเป็น็ พลวัตั มากขึ้น� ไม่ไ่ ด้ม้ ีีโครงสร้า้ ง Socialization) ได้้ปรัับเปลี่่�ยนบทบาทของตนเองมาอยู่� ในสถานะของผู้้�ทำำ�หน้้าที่่� หรืือแบบแผนที่่�หยุุดนิ่่�งตายตััว เนื่่�องจากเทคโนโลยีีได้้เข้้ามามีีบทบาทในการทำ�ำ ให้้ ในการถ่่ายทอด (Active Socializers) โดยเฉพาะวิิธีีการใช้้เทคโนโลยีีและถ่่ายทอด ทั้้�งสถานภาพบทบาทภายในสถาบัันสัังคมเปลี่่�ยนแปลงไป ตลอดจนการเปลี่่�ยนแปลง การเข้้าใจเท่่าทัันดิิจิิทััล (Digital Literacy) ให้้กัับประชากรรุ่่�นก่่อนในครอบครััว การทำ�ำ หน้้าที่่�ของตััวสถาบัันที่่�ไม่่ได้้ผููกขาดไว้้กัับสถาบัันใดสถาบัันหนึ่่�งโดยเฉพาะ เนื่่�องจากเป็็นกลุ่ �มประชากรที่่�มีีทัักษะในการใช้้เทคโนโลยีีที่่�คล่่องแคล่่วกว่่าและได้้รัับ ส่่งผลให้้ขอบเขตที่่�เคยใช้้แบ่่งแยกความเป็็นสถาบัันต่่าง ๆ ค่่อย ๆ ถููกทำำ�ให้้เลืือนไป ข้้อมููลข่า่ วสารที่่�สามารถช่ว่ ยคััดกรองให้ก้ ับั คนในครอบครััวได้ด้ ีีกว่่า จึงึ ทำำ�หน้า้ ที่่ใ� นการ หรือื เกิดิ การแบ่่งปัันพื้้�นที่่ก� ันั โดยอาศััยเทคโนโลยีีเป็น็ สื่่อ� กลาง ตรวจสอบและคััดกรองการรัับข้้อมููลข่่าวสารผ่่านสื่่�อสัังคมออนไลน์์ให้้กัับสมาชิิกอื่�น ๆ ในครอบครัวั เป็็นต้น้ 1) การเปลี่ย� นแปลงสถานภาพและบทบาทภายในสถาบันั สังั คม ในขณะที่่�ผู้�้เรีียนสามารถก้้าวขึ้�นมาเป็็นผู้้�นำำ�การเรีียนรู้้� นำำ�เสนอ และสร้้าง ตั้�งแต่่การเปลี่่�ยนแปลงในการทำำ�หน้า้ ที่่� (Function) โดยเฉพาะการผููกขาดในการ องค์์ความรู้้�ได้้เช่่นกััน โดยมีีผู้�้สอนทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็นผู้้�ให้้คำำ�แนะนำ�ำ เกี่�ยวกัับช่่องทางในการ ทำำ�หน้้าที่่�ระหว่่างกลุ่�มคนที่่�เกี่�ยวข้้องในสถาบััน เมื่�อข้้อมููลหรืือความรู้้�ถู กทำำ�ให้้เข้้าถึึง แสวงหาข้้อมููลและการจัดั การข้อ้ มููลสำ�ำ หรัับผู้�เ้ รีียนเป็็นหลักั ในขณะเดีียวกันั ประชากร ได้้โดยผ่่านเทคโนโลยีีการสื่่�อสารสมััยใหม่่ ทำ�ำ ให้้ผู้้�ที่�เคยมีีอำำ�นาจในการควบคุุมภายใน ดิิจิิทััลเองยัังได้้มีีโอกาสทำ�ำ หน้้าที่่�ในการเป็็น “ผู้้�ตรวจสอบ” การทำำ�หน้้าที่่�ของสถาบััน สถาบันั อันั เนื่่อ� งจากเคยเป็น็ ผู้ค้� วบคุมุ ข้อ้ มููลและความรู้�้ ตัวั อย่า่ งเช่น่ พ่อ่ แม่ห่ รือื ผู้้�ปกครอง การเมืืองโดยผ่่านช่่องทางการสื่่�อสารในสื่่�อสัังคมออนไลน์์ ซึ่่�งเป็็นพื้้�นที่่�ในการ และครูู/อาจารย์์ เปลี่่ย� นฐานะจาก “ผู้้�ถ่่ายทอด” กลายเป็็น “ผู้้ร� ่ว่ มแลกเปลี่่ย� น” ทั้้ง� ใน แลกเปลี่่�ยนข้้อมููลทางการเมืืองของประชากรดิิจิิทััลในยุุคนี้�้แทนพื้้�นที่่�บนท้้องถนนหรืือ เชิงิ ข้อ้ มููล ความรู้�้ และประสบการณ์์ จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ เปลี่่ย� นทั้้ง� ในบริบิ ทของครอบครัวั และ หน้้าหนัังสืือพิิมพ์์เหมืือนในอดีีต เช่่นเดีียวกัับการที่่�ชาวดิิจิิทััลสามารถทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็น การศึกึ ษา อีีกทั้้ง� กลุ่�มคนเหล่่านี้ย้� ัังตกอยู่�ในฐานะผู้ไ�้ ด้้รับั การขัดั เกลาใหม่่จากชาวดิจิ ิทิ ัลั ผู้�ส้ ร้า้ งและนำำ�เสนอข่่าวสารในสถาบันั สื่่�อด้้วยเช่่นกััน รุ่่�นใหม่่ (Resocialization) เพื่่อ� เรีียนรู้แ้� ละปรับั ตัวั ให้อ้ ยู่�ร่ว่ มกับั สังั คมที่่ต� ้อ้ งใช้เ้ ทคโนโลยีี ขัับเคลื่�อนได้้ ไม่่ว่่าจะเป็็นการใช้้เทคโนโลยีีในการทำ�ำ งาน การเรีียนการสอน และการ 2) การเปลี่ย� นแปลงการทำ�ำ หน้า้ ที่่ข� องสถาบันั สังั คม ใช้้เทคโนโลยีีในชีีวิิตประจำำ�วััน ซึ่่�งงานวิิจััยได้้ชี้้�ให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่มีีแนวโน้้ม นอกจากการทำำ�หน้้าที่่�ของกลุ่�มคนในสถาบัันสัังคมแล้้ว การทำ�ำ หน้้าที่่�ของระดัับ ที่่�จะตั้ง� คำำ�ถามและต่่อต้า้ นแนวคิิด ลักั ษณะ และรููปแบบเดิิม ๆ เช่่น ไม่่ชอบให้น้ ายสั่�ง ตััวสถาบัันสัังคมได้้มีีการเปลี่่�ยนแปลงอย่่างชััดเจนเช่่นกััน จะเห็็นได้้ว่่าแต่่ละสถาบััน ไม่่ชอบวิิชาเรีียนที่่�ไม่่เกิิดประโยชน์์ และโต้้แย้้งหลัักคุุณธรรมที่่�ไม่่สอดคล้้องกัับการนำ�ำ ต่่างผลััดกัันขึ้้�นมาทำำ�หน้้าที่่�ในการกำ�ำ กัับหรืือผู้้�นำ�ำ ในสถานการณ์์ต่่าง ๆ โดยไม่่มีี ไปใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วััน เป็็นต้้น ทั้้�งผู้้�ปกครองและผู้�้สอนจึึงต้้องปรัับตััวเพื่่�อให้้สามารถ 181 180
สถาบัันใดเป็็นผู้�้ผู กขาดอำำ�นาจในการควบคุุมหรืือกำ�ำ หนดความเป็็นไปของสถาบัันอื่่�น มีีการผููกขาดตายตััวอีีกต่่อไป จึึงส่่งผลให้้ขอบเขตของความเป็็นสถาบัันสัังคมต่่าง ๆ อย่่างเด่่นชััด เนื่่�องจากพื้้�นที่่�การเรีียนรู้�้ที่�หลากหลายมากขึ้�น ทำำ�ให้้ความรู้้�เกิิดการ ได้้ถููกหลอมรวมกันั ในบางพื้้�นที่่ด� ้ว้ ย แพร่่กระจายไปสู่่�ส่่วนต่่าง ๆ ของสัังคม อำำ�นาจเกิิดการหมุุนเวีียนไปตามชุุดข้้อมููล ความรู้้�ที่�สัังคมกำ�ำ ลัังต้้องการในสถานการณ์์นั้้�น เช่่น ในกรณีีสถานการณ์์โรคระบาด 3) การเปลี่ย� นแปลงบรรทัดั ฐานของสถาบันั สังั คม ในปััจจุุบััน ทำ�ำ ให้้สถาบัันการแพทย์์หรืือสุุขภาพขึ้�นมามีีบทบาทสำ�ำ คััญในการกำำ�หนด นอกจากการเปลี่่�ยนแปลงในสถานภาพบทบาทภายในสถาบัันสัังคมต่่าง ๆ แล้้ว และควบคุุมสถานการณ์์ดัังกล่่าว โดยคนในสัังคมจำำ�เป็็นต้้องดำำ�รงชีีวิิตภายใต้้ความรู้้� สิ่�งที่่�ต้้องปรัับเปลี่่�ยนไปเพื่่�อให้้แต่่ละสถาบัันสัังคมยัังสามารถทำ�ำ หน้้าที่่�ต่่อไปได้้ คืือการ ที่่�ผ่า่ นการคััดกรองและตรวจสอบจากสถาบัันการแพทย์์ เป็น็ ต้้น ปรัับเปลี่่�ยนและยอมรัับให้้เกิิดบรรทััดฐานใหม่่ ๆ ในสถาบััน เช่่น บรรทััดฐานในเรื่�อง ของอำ�ำ นาจในสถาบัันการศึึกษาและสถาบัันครอบครััวดัังที่่�กล่่าวมาแล้้ว เช่่น การที่่� อย่า่ งไรก็ต็ าม ในสถานการณ์ค์ วามเจ็บ็ ป่ว่ ยรููปแบบอื่น� ๆ โดยเฉพาะความเจ็บ็ ป่ว่ ย ประชากรดิจิ ิทิ ัลั สามารถลุกุ ขึ้น� มาเป็น็ ผู้้�นำ�ำ การเรีียนรู้ใ้� ห้ก้ ับั สถาบันั การศึกึ ษาและสถาบันั ที่่�เกิิดจากการใช้้งานเทคโนโลยีีในปััจจุุบััน เช่่น โรคออฟฟิิศซิินโดรม (Office ครอบครัวั หรืือบรรทััดฐานในการปฏิสิ ัมั พันั ธ์์ภายในสถาบันั สัังคมต่่าง ๆ เช่น่ รููปแบบ Syndrome) หรืือกลุ่�มอาการปวดกล้้ามเนื้้�อจากการทำ�ำ งานออฟฟิิศ เพราะที่่�มาหรืือ การสื่่�อสารระหว่า่ งผู้เ�้ รีียนกัับผู้้�สอน ซึ่่ง� ในบางพื้้�นที่่� บางสถานการณ์์ อาจมีีความจำ�ำ เป็็น สาเหตุุของปััญหาสุุขภาพในปััจจุุบัันมีีความซัับซ้้อน โดยเฉพาะโรคใหม่่ ๆ ที่่�เป็็นผล ต้อ้ งปรัับเปลี่่�ยนรููปแบบวิิธีีการและละวางระเบีียบประเพณีีบางอย่า่ งลง เช่น่ วิธิ ีีการใช้้ มาจากการใช้้เทคโนโลยีี ซึ่�่งเป็็นไปเพราะรููปแบบการเรีียนรู้้� การเลี้้�ยงดููเด็็กใน ภาษาในการสื่่อ� สารระหว่า่ งผู้เ้� รีียนและผู้ส้� อนในพื้้น� ที่่อ� อนไลน์์ เช่น่ เดีียวกับั รููปแบบความ ครอบครััว ภาระการทำ�ำ งานของผู้�้ ปกครองที่่�เวลาทำ�ำ งานกัับเวลาส่่วนตััวถููกผููกติิดกััน สััมพัันธ์์ การใช้้ชีีวิิต และการใช้้พื้้�นที่่�ในครอบครััวที่่�เปลี่่�ยนไปเนื่่�องจากงานกัับชีีวิิต อย่่างแยกไม่่ออก ตลอดจนปััญหาสัังคมที่่�เชื่�อมโยงกัับสัังคมและสุุขภาพ เช่่น ส่่วนตััวถููกหลอมรวมอยู่�ในพื้้�นที่่�และช่่วงเวลาเดีียวกััน ไม่่ได้้แยกออกจากกัันอีีกต่่อไป การกลั่�นแกล้้ง (Bullying) การใช้้ประทุุษวาจา (Hate Speech) ในโลกออนไลน์์ ทำำ�ให้้สมาชิิกในครอบครััวต้้องปรัับวิิธีีคิิดและรููปแบบการใช้้ชีีวิิตไปตามรููปแบบการ ซึ่�่งอาจนำ�ำ ไปสู่่�ภาวะเครีียด ภาวะความซึึมเศร้้า และปััญหาการฆ่่าตััวตายของเยาวชน ทำ�ำ งานที่่�เปลี่่�ยนแปลงไปขององค์ก์ รที่่�เน้้นการทำ�ำ งานผ่า่ นระบบเครือื ข่า่ ยมากขึ้น� ทำำ�ให้้ รุ่่�นใหม่ท่ ี่่น� ัับวันั จะมีีอััตราสููงขึ้�น ขอบเขตด้้านพื้้น� ที่่�และเวลาสำ�ำ หรับั การทำำ�งานถููกทำำ�ให้้เปลี่่ย� นแปลงไป นอกจากนั้้น� วัฒั นธรรมภายในองค์ก์ รที่่ม� ีีต่อ่ วิธิ ีีคิดิ และรููปแบบการทำ�ำ งานยังั จำ�ำ เป็น็ สถาบันั รัฐั และสุขุ ภาพอาจทำ�ำ หน้า้ ที่่ใ� นบทบาทเชิงิ รับั ในขณะที่่ส� ถาบันั สังั คมอื่น� ๆ ต้้องปรัับเปลี่่�ยนไปเพื่่�อให้้สอดคล้้องกัับการเปลี่่�ยนแปลงของสัังคมโดยรวม เช่่น การ ต้อ้ งทำำ�หน้า้ ที่่ใ� นเชิงิ รุกุ เป็็นหลักั เพื่่�อจัดั การกัับต้น้ ตอของปััญหาเหล่า่ นี้้� เป็็นต้้น หรืือการ ทำ�ำ งานภายใต้้ระบบอาวุุโส ซึ่�่งถููกตีีความและส่่งผลต่่อประสิิทธิิภาพการทำำ�งานของ ทำำ�หน้้าที่่ข� องสถาบันั สื่่อ� ในฐานะผู้�ส้ ร้า้ งและแพร่่กระจายความรู้ใ�้ หม่ๆ่ เช่่น การนำำ�เสนอ องค์์กรที่่�แตกต่่างไปจากเดิิม เช่่นเดีียวกัับสถาบัันศาสนาและความเชื่�อ ซึ่�่งปรัับเปลี่่�ยน สิ่ง� ใหม่ผ่ ่า่ นเนื้้อ� หา (Content) ที่่ถ� ููกสร้า้ งโดยยููทููบเบอร์์ ซึ่ง่� มีีเนื้้อ� หาหลากหลายประเภท วิิธีีการนำ�ำ เสนอ เนื่่�องจากการตีีความด้้านศาสนาที่่�แตกต่่างไปจากเดิิมและพยายาม โดยไม่่ได้้ผููกขาดอยู่่�กัับข้้อมููลเชิิงวิิชาการที่่�ถููกสร้้างโดยนัักวิิชาการอีีกต่่อไป แต่่เป็็น ปรัับตััวให้้เข้้าถึึงและสอดคล้้องกัับการใช้้ชีีวิิตในปััจจุุบัันมากขึ้�น เช่่น การนำ�ำ เสนอ ความรู้�้ที่�ถููกนำ�ำ มาใช้้ในชีีวิิตประจำ�ำ วัันในมิิติิต่่าง ๆ และได้้กลายเป็็นสถาบัันที่่�ทำ�ำ หน้้าที่่� ศาสนาบนแพลตฟอร์์มหรืือพื้้�นที่่ใ� นรููปแบบสื่�อออนไลน์ม์ ากขึ้น� และปรัับเปลี่่�ยนเนื้้�อหา ในการสร้า้ งแรงบันั ดาลใจสำ�ำ คัญั สำำ�หรับั ประชากรดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ใ่ นปัจั จุบุ ันั ปรากฏการณ์์ ให้้สะท้้อนความเป็็นจริิงในการใช้้ชีีวิิตมากขึ้�นในลัักษณะ “Religious Technology” ดังั กล่า่ วได้ท้ ำ�ำ ให้แ้ ต่ล่ ะสถาบันั ไม่ไ่ ด้ผ้ ููกขาดการทำำ�หน้า้ อีีกต่อ่ ไป โดยเฉพาะหน้า้ ที่่ใ� นการ เป็็นต้้น เป็็นพื้้�นที่่�การเรีียนรู้�้ สำำ�หรัับคนในสัังคม และเนื่่�องจากการทำ�ำ หน้้าที่่�ของสถาบัันไม่่ได้้ 183 182
อย่า่ งไรก็ต็ าม สิ่ง� ที่่เ� ป็น็ ปรากฏการณ์ส์ ำำ�คัญั ในยุคุ ดิจิ ิทิ ัลั คือื การมีีบรรทัดั ฐานสังั คม นโยบายคนไทย 4.0 ไปสู่่�เป้้าหมายที่่�วางได้้อย่่างมั่�งคง มั่�งคั่�ง และยั่�งยืืนต่่อไป โดยมีี สองรููปแบบซ้้อนทัับกัันในแต่่ละสถาบัันทางสัังคม กล่่าวคืือ บรรทััดฐานของสถาบััน ข้้อสัังเกตและข้้อเสนอแนะซึ่�่งอยู่�บนพื้้�นฐานของการศึึกษาครั้�งนี้�้ เพื่่�อให้้นโยบาย ที่่�ใช้้ในสัังคมจริิง และบรรทััดฐานของสถาบัันสัังคมในโลกเสมืือนจริิง ถึึงแม้้จะเป็็น ดัังกล่่าวสามารถนำำ�ไปสู่่�การปฏิิบััติิที่่�สอดคล้้องกัับสภาพความเป็็นจริิงของประชากร โครงสร้้างและปฏิิสััมพัันธ์์ภายในสถาบัันเดีียวกััน แต่่เมื่�อเป็็นปฏิิสััมพัันธ์์บนพื้้�นที่่� ดิิจิิทัลั ดัังแนวทางต่่อไปนี้้� ที่่�แตกต่่างกััน ย่่อมเป็็นปฏิิสััมพัันธ์์ที่่�ถููกกำำ�หนดโดยบรรทััดฐานคนละชุุดกััน ตััวอย่่าง เช่น่ การปฏิสิ ัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งแม่-่ ลููกบนพื้้น� ที่่ท� ี่่แ� ตกต่า่ งกันั ระหว่า่ งในบ้า้ นกับั พื้้น� ที่่ใ� นโลก 1) ความคลุุมเครืือของการเป็็นคนไทย 4.0 ออนไลน์์ จะเห็็นได้้ว่่า วิิธีีการปฏิิบััติิต่่อกัันอาจมีีความแตกต่่างกััน ในโลกออนไลน์์ หากย้้อนพิิจารณาจากพิิมพ์์เขีียวของนโยบาย Thailand 4.0 ที่่�จะนำ�ำ ไปสู่่�การ แม่่และลููกอาจใช้้คำำ�พููดภาษาที่่�แตกต่่างจากการพููดคุุยกัันในพื้้�นที่่�ครอบครััวในโลก ปฏิิบััติิยังั ปรากฏเงื่อ� นไขที่่ต� ้อ้ งพิจิ ารณาในหลายประเด็น็ ประเด็น็ แรกคืือ การที่่�รัฐั บาล เสมืือนจริิง เช่่นเดีียวกัับการพููดคุุยระหว่่างศิิษย์์-อาจารย์์บนโลกออนไลน์์ ก็็สามารถ ยัังมิิได้้ให้้ความกระจ่่างถึึงขั้้�นตอนการพััฒนาคน หรืือ ‘How to’ อย่่างชััดเจน วางมารยาทหรืือข้้อกำำ�หนดบางอย่่างระหว่่างศิิษย์์-อาจารย์์ในโลกจริิงลงได้้ ซึ่่�งแต่่ละ ในเชิิงปฏิิบััติิการ ซึ่่�งอาจมีีเพีียงการกำำ�หนดแผนยุุทธศาสตร์์หรืือแผนโครงการของ สถาบัันต่่างมีีพื้้�นที่่�ของการปฏิิสััมพัันธ์์ซ้้อนทัับกัันอยู่�เสมอ จึึงทำำ�ให้้เกิิดบรรทััดฐาน หน่ว่ ยงานต่า่ ง ๆ ที่่ม� ีีคำ�ำ ว่่า คนไทย 4.0 ในชื่อ่� โครงการเท่า่ นั้้�น แต่อ่ าจไม่่ได้้มุ่�งเน้น้ สองชุดุ ซ้้อนทัับกันั อยู่�เสมอเช่่นกันั การผลิิตผลลััพธ์์ให้้เกิิดคนไทย 4.0 ได้้อย่่างแท้้จริิง ปััญหานี้�้แสดงให้้เห็็นว่่า จำำ�เป็็น ข้อ้ สังั เกตและข้้อเสนอแนะเพื่่�อเตรีียมความพร้อ้ มในการนำ�ำ นโยบายไปสู่�ก่ ารปฏิิบัตั ิิ ต้้องมีีความชััดเจนในนำำ�ไปสู่่�การพััฒนาทรััพยากรมนุุษย์์ให้้เป็็นคนไทย 4.0 ในแต่่ละ ขั้�นตอน การแบ่่งหน้้าที่่�องค์์กรหรืือสถาบัันที่่�สามารถช่่วยขัับเคลื่�อนนโยบายนี้้�ไป จากผลการศึึกษาจะเห็็นได้้ว่่า คนรุ่่�นใหม่่ในฐานะ “ผู้�้กระทำำ�การดิิจิิทััล” มีีทั้้�ง ด้้วยกััน เมื่�อรััฐและสัังคมไทยส่่วนใหญ่่มุ่�งฝากความหวัังไว้้กัับการสร้้างความเป็็น 4.0 โอกาสและข้้อจำำ�กััด โดยเฉพาะชาวดิิจิิทััลที่่�ขาดแคลนทรััพยากร ซึ่�่งอาจเปลี่่�ยน ไว้้ที่่�คนรุ่่�นใหม่่ โดยเฉพาะเด็ก็ และเยาวชน เป้า้ หมายการพััฒนาคนไทย 4.0 จึึงจำ�ำ เป็น็ ข้้อจำ�ำ กััดดัังกล่่าวให้้กลายเป็็นพลัังเชิิงบวกด้้วยการขวนขวายและพยายามเรีียนรู้�้ ต้้องใช้้ระยะเวลาอัันยาวนานในการปลููกฝััง ตั้�งแต่่ค่่านิิยมในการมีีจิิตสาธารณะให้้ ด้้วยตััวเอง และนำ�ำ ไปสู่่�การสืืบเสาะค้้นหาวิิถีีทางที่่�จะนำ�ำ ไปสู่่�ความสำ�ำ เร็็จได้้ อย่่างไร พลเมืืองรุ่่�นใหม่่มีีความรัับผิิดชอบต่่อสัังคม ไปจนถึึงการพััฒนาหลัักสููตร เข้้าใจ ก็็ตาม สิ่�งที่่�ต้้องตระหนัักในประเด็็นเหล่่านี้้�คืือ หากโครงสร้้างสัังคมและวััฒนธรรม วิิถีีการเรีียนรู้�้ การออกแบบทัักษะที่่�สอดคล้้องกัับยุุค 4.0 และจริิตความเป็็นไทยของ ด้า้ นต่า่ ง ๆ ยัังไม่ม่ ีีความพร้อ้ ม นโยบายที่่ย� ัังไม่่ชััดเจน การเข้้าถึึงและการใช้้เทคโนโลยีี เยาวชนรุ่่�นใหม่่ ทำำ�ให้้เป้้าหมายของการพััฒนาตามนโยบายด้้านคนไทย 4.0 ยัังเกิิด ที่่�มีีความเหลื่�อมล้ำ�ำ� ข้้อจำำ�กััดในระบบการศึึกษา การยึึดกรอบความคิิดและวิิธีีการ ข้้อคำำ�ถามอีีกมากมายในเรื่�องกระบวนการ ขั้�นตอน และความยั่�งยืืน อีีกทั้้�งการใช้้ แบบเดิิม รวมถึึงข้้อจำ�ำ กััดของโครงสร้้างความเป็็นระบบราชการของสัังคมไทยยัังคง คำำ�กว้้าง ๆ ที่่�กล่่าวถึึง คนไทย 4.0 นั้้�นยัังเป็็นสิ่่�งที่่�ทำ�ำ ให้้พลเมืืองรุ่่�นใหม่่ไม่่เห็็นภาพ ปรากฏให้้เห็็นอยู่�โดยทั่่�วไป การพััฒนาคนไทยให้้เป็็นคนไทย 4.0 ตามเป้้าหมายของ ที่่�ชััดเจน เพราะขาดการประชาสััมพัันธ์์ที่่�เข้้าถึึงจากภาครััฐ ทำ�ำ ให้้ความรู้้�ความเข้้าใจ รััฐอาจไม่่ใช่่เรื่�องง่่าย ทั้้�งนี้้�ข้้อค้้นพบจากการศึึกษาได้้แสดงให้้เห็็นแล้้วว่่า ชาวดิิจิิทััล ในเรื่�องคนไทย 4.0 ของพลเมืืองรุ่่�นใหม่่มัักเกิิดจากการตีีความเอาเอง ถึึงแม้้ว่่า ไทยมีีศัักยภาพและคุุณลัักษณะหลายประการที่่�พร้้อมพาประเทศไปสู่่�การเป็็นสัังคม บางองค์์กรหรืือสถาบัันที่่�ช่่วยพััฒนาคนรุ่่�นใหม่่ให้้เป็็นคนไทย 4.0 ก็็ยัังขาดมาตรวััด 4.0 ได้้ แต่่จำ�ำ เป็็นต้้องเกิิดขึ้้�นภายใต้้การจััดการโครงสร้้างต่่าง ๆ ให้้ชััดเจน การ จากรััฐบาลที่่ช� ัดั เจนในการวัดั ว่่าได้ป้ ระสบความสำ�ำ เร็จ็ ตามเป้า้ หมายหรืือไม่่ อย่่างไร ส่่งเสริิม สนัับสนุุน สร้้างพื้้�นที่่� และให้้โอกาสกัับคนรุ่่�นใหม่่มากขึ้�นจึึงจะช่่วยให้้ 185 184
นอกจากนั้้�น หากพิิจารณาผลการศึึกษาครั้�งนี้้� ข้้อมููลหลายส่่วนได้้ชี้�้ให้้เห็็นว่่า 2) คนไทย 4.0 ต้อ้ งไม่่จำำ�กัดั รููปแบบ ชาวดิิจิิทััลไทยในปััจจุุบััน โดยเฉพาะคนรุ่่�นใหม่่ต้้องตกอยู่�ในภาวะของความสัับสนต่่อ จากความไม่่ชััดเจนของความเข้้าใจในหนทางของการเป็็นคนไทย 4.0 รวมถึึง การยึึดถืือและนำำ�สิ่่�งต่่าง ๆ มาปฏิิบัตั ิใิ นชีีวิิตจริงิ อาทิิ คนรุ่่�นใหม่ม่ ีีทััศนคติิ พฤติิกรรม การที่่�ภาครััฐยัังไม่่มีีการกำำ�หนดมาตรวััดหรืือการสร้้างบรรทััดฐานที่่�กระจ่่างชััดในเชิิง การใช้้ชีีวิิต และทักั ษะในเชิงิ เทคโนโลยีีที่่ท� ันั สมััย แต่่ในด้้านการเรีียนรู้�้ การถููกปลููกฝังั ปฏิิบััติิการต่่อการพััฒนาคนไทยให้้เป็็นคนไทย 4.0 สิ่�งสำ�ำ คััญประการหนึ่่�งจากผลการ ด้ว้ ยความรู้้� ชุดุ คุณุ ธรรม ความหวังั ความฝัันจากครอบครัวั สถานศึกึ ษา และรัฐั ยัังคง ศึึกษาครั้�งนี้�้ที่่�รััฐสามารถนำ�ำ ไปพิิจารณาในการพััฒนากระบวนการสร้้างคนไทย 4.0 เป็็นตามบรรทััดฐานสัังคมเดิิมที่่�ไม่่สอดคล้้องกัับโลกที่่�เปลี่่�ยนไป รวมถึึงการเกิิดพื้้�นที่่� ให้้มีีความเหมาะสมและเป็็นบริิบทของประเทศไทยที่่�จะได้้รัับผลประโยชน์์ที่่�แท้้จริิง การเรีียนรู้้�แบบใหม่่ แต่่ระบบการเรีียนรู้้�และหลัักสููตรการศึึกษา ค่่านิิยมการศึึกษา นอกเหนืือจากการพัฒั นาทางเศรษฐกิิจ นั่่�นคืือการสร้้างความเป็็นคนไทย 4.0 ในหลาย ของผู้้�ปกครองต่่อบุุตรหลานยัังเป็็นตามระบบเดิิม เมื่ �อความไม่่ชััดเจนของความเป็็น บริบิ ท “คนไทย 4.0” จากเป้า้ หมายของรััฐจะมีีความพยายามปรับั เปลี่่ย� นเพิ่่ม� เติมิ รายวิิชา วิิธีี เนื่่อ� งจากรัฐั พยายามสร้า้ งกรอบและเป้า้ หมายในภาพใหญ่ข่ องการเป็น็ คนไทย 4.0 การสอนใหม่่ แต่ย่ ัังใช้้โครงสร้้างการศึกึ ษาแบบเก่่า เช่่น ความคาดหวัังของรััฐที่่ต� ้อ้ งการ โดยใช้้มิิติิเชิิงเศรษฐกิิจเป็็นตััวนำำ�การเป็็นคนไทย 4.0 จึึงตกอยู่�ภายใต้้ภาพจำ�ำ สำำ�คััญ สร้า้ งความเป็น็ ผู้้�ประกอบการ การสร้า้ งเศรษฐกิจิ ใหม่่ แต่ค่ วามฝันั ของเยาวชนคนรุ่่�นใหม่่ คือื การสร้า้ งคนเพื่่อ� ตอบสนองต่อ่ โมเดลในการยกระดับั ขีีดความสามารถในการแข่ง่ ขันั หลายคนยัังคงถููกคาดหวัังให้้มีีชีีวิิตในแต่่ละช่่วงอายุุเป็็นไปตามบรรทััดฐานของคนรุ่่�น ของประเทศภายใต้้การผลัักดัันนโยบายประเทศไทย 4.0 (Thailand 4.0) แม้้รััฐ พ่อ่ แม่่ เช่น่ เรีียนจบระดับั มัธั ยมศึกึ ษาแล้ว้ ต้อ้ งสอบเข้า้ และเรีียนต่อ่ ในระดับั มหาวิทิ ยาลัยั จะพยายามสร้้างมิิติอิื่�น ๆ ให้้ครอบคลุุมทั้้�งด้า้ นสัังคม สุุขภาพ และสิ่ง� แวดล้้อม2 แต่ก่ ็็ ให้ไ้ ด้้ บางอาชีีพจะได้ร้ ับั การสนับั สนุนุ จากผู้�้ ปกครองมากกว่า่ อาชีีพที่่ร� ัฐั ต้อ้ งการผลักั ดันั ปฏิิเสธไม่่ได้้ว่่า ความสำำ�คััญอัันดัับแรกคืือการมุ่่�งเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างเชิิงเศรษฐกิิจ ให้เ้ กิดิ หรือื การที่่เ� ยาวชนจะเลือื กเส้น้ ทางเดินิ ของชีีวิติ และอาชีีพของตนที่่ม� ีีความอิสิ ระ ก่อ่ น (สำำ�นักั โฆษก สำำ�นัักเลขาธิิการนายกรัฐั มนตรีี, 2560, น. 4) โดยรััฐควรพิจิ ารณา เช่่น การท่่องเที่่�ยวและเก็็บเกี่�ยวรายได้้ ประสบการณ์์การทำ�ำ งานที่่�อาจจะไม่่ได้้ยึึดเป็็น การให้้ความสำำ�คััญกัับการเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างทางสัังคมแบบรอบด้้าน ซึ่่�งที่่�ผ่่านมา อาชีีพที่่�แท้้จริิงในอนาคตก็็จะไปติิดที่่�บรรทััดฐานของสัังคมไทยเดิิม ค่่านิิยมของการ รััฐมัักให้้ความสำำ�คััญกัับมิิติิการเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างสัังคมในเรื่ �องความเหลื่ �อมล้ำำ�� ให้้ความมั่�นคงกัับอาชีีพและความคาดหวัังของผู้้�ปกครอง สิ่�งเหล่่านี้้�สะท้้อนความ ทางสังั คมที่่เ� กิดิ จากปัจั จัยั ทางเศรษฐกิจิ และสร้า้ งระบบสวัสั ดิกิ ารสังั คมเท่า่ นั้้�น แต่ไ่ ม่ไ่ ด้้ ไม่ช่ ััดเจนว่า่ การเป็น็ คนไทย 4.0 จะเริ่ม� ขึ้น� ได้้เมื่อ� ใดของช่ว่ งชีีวิิต ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยรุ่่�นใหม่่ เน้้นถึึงการปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างสัังคมด้้านบรรทััดฐานการใช้้ชีีวิิต วััฒนธรรม ค่่านิิยม ต้้องดำำ�เนิินชีีวิิตตามแบบแผนเดิิมหรืือสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้เลย อีีกทั้้�งคนที่่�พ้้น และวิถิ ีีชีีวิติ ผู้ค้� น ดังั นั้้น� หากพิจิ ารณาจากข้อ้ มููลผลการศึกึ ษาครั้ง� นี้จ้� ะเห็น็ ได้ว้ ่า่ นโยบาย วััยเรีียนแล้้วหรืือกลุ่�มผู้�้สูงอายุุจะสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้หรืือไม่่ หากไม่่ได้้รัับการ ประเทศไทย 4.0 และการสร้้างคนไทย 4.0 ยัังไม่่ได้้เน้้นถึึงประเด็็นการเปลี่่�ยนแปลง ช่่วยเหลืือจากเยาวชนคนรุ่่�นใหม่่ที่่�เป็็นผู้้�มีีทัักษะเรื่ �องเทคโนโลยีีและรู้้�จัักวิิธีีการนำำ� เทคโนโลยีีมาใช้้ที่่�สอดคล้้องกัับวิิถีีชีีวิิตในสัังคมไทย ดัังนั้้�นหากสามารถสร้้างความ 2 นโยบายประเทศไทย 4.0 ซึ่�่งถืือเป็็นส่่วนหนึ่่�งของยุุทธศาสตร์์การพััฒนาประเทศท่ี่่�มุ่�งเน้้นการปรัับ กระจ่่างถึึงขั้�นตอนการพััฒนาคนไทย 4.0 อย่่างชััดเจน จะช่่วยให้้ประเมิินได้้ว่่าตอนนี้้� เปล่ี่�่ยนโครงสร้้างทางเศรษฐกิิจให้้เป็็นระบบเศรษฐกิิจใหม่่ที่่�เน้้นการสร้้างมููลค่่า (Value-based ใครบ้้างที่่�เป็็นคนไทย 4.0 และมีีมากน้้อยเพีียงใด กลุ่�มนี้�้สามารถช่่วยเหลืือในการ Economy) โดยมีีการปรับั เปลี่่�ยนใน 4 มิิติิ คืือ 1. ความมั่ �งคั่ง� ทางเศรษฐกิจิ (Economic Wealth) ถ่่ายทอดความรู้้�ระหว่่างกลุ่�มวััยตนเองและระหว่่างคนข้้ามวััยได้้หรืือไม่่ และที่่�สำ�ำ คััญ 2. ความอยู่่�ดีีมีีสุุขของผู้้ค� นในสัังคม (Social Well-being) 3. การยกระดัับศัักยภาพและคุุณค่่าของ เราต้้องพััฒนาใครต่อ่ ไปอย่า่ งแท้้จริิง มนุุษย์์ (Human Wisdom) และ 4. การรักั ษ์์สิ่�งแวดล้้อม (Environmental Wellness) 186 187
โครงสร้้างสัังคมที่่�สำ�ำ คััญแต่่เป็็นสิ่่�งที่่�ถููกตั้�งคำ�ำ ถามจากชาวดิิจิิทััล เช่่น ระบบอุุปถััมภ์์ ให้เ้ ป็็น “มนุุษย์ท์ ี่่ส� มบููรณ์์ในศตวรรษที่่� 21” ควบคู่�ไปกับั การเป็็น “คนไทย 4.0 ในโลก ระบบอาวุุโส การปรัับเปลี่่�ยนความสำำ�คััญของชุุดคุุณธรรมและค่่านิิยมการให้้ความ ที่่�หนึ่่�ง” (กองบริิหารงานวิจิ ััยและประกันั คุุณภาพการศึึกษา สถาบันั ส่ง่ เสริมิ การจัดั การ สำำ�คััญกัับความกตััญญููที่�มีีอยู่่�ของสัังคมไทย รวมถึึงบทบาทใหม่่ของแต่่ละโครงสร้้าง ความรู้�เ้ พื่่�อสังั คม, 2559, น. 19) โดยมุ่�งเน้้นที่่�วััยเด็็ก เยาวชน และวัยั แรงงานเป็็นสำ�ำ คััญ สถาบัันในสัังคมที่่�ควรจะต้้องเปลี่่�ยนแปลงไปตามยุุคสมััยและอาจจะไม่่สามารถแยก ซึ่�่งทำ�ำ ให้้อาจจะละเลยประชากรในกลุ่�มอื่�น ๆ โดยเฉพาะกลุ่�มผู้้�สู งวััย ดัังที่่�ระบุุในมิิติิ หน้้าที่่�ความรัับผิิดชอบของแต่่ละสถาบัันแยกออกจากกัันได้้เหมืือนยุุคก่่อน ๆ การยกระดัับศัักยภาพและคุุณค่่าของมนุุษย์์ (Human Wisdom) ว่่า “การพััฒนา ความพยายามของรััฐที่่ผ� ่่านมาจึึงเป็น็ ส่่วนหนึ่่ง� ที่่ท� ำำ�ให้ไ้ ม่่สามารถระบุุ “How to” ของ ทุุนมนุุษย์์จำำ�เป็็นต้้องคำ�ำ นึึงถึึงการพััฒนามาตรฐานของเด็็กไทย ยกระดัับคุุณภาพของ การเป็็นคนไทย 4.0 ได้้ไปมากกว่่าการสร้า้ งแรงงานเพื่่�อตอบโจทย์์เชิงิ เศรษฐกิจิ แรงงานให้้สอดคล้้องกัับตลาดแรงงานและทิิศทางการพััฒนาของประเทศ” ซึ่่�งสะท้้อน ความมุ่�งหวังั ที่่เ� น้น้ เพีียงคนรุ่่�นใหม่แ่ ละวัยั แรงงานเพื่่อ� สร้า้ งผลิติ ภาพทางเศรษฐกิจิ เท่า่ นั้้น� ดัังนั้้�นเพื่่�อให้้เกิิดประโยชน์์สููงสุุดต่่อการมุ่่�งสู่ �การปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างเศรษฐกิิจ ประเด็น็ นี้ถ้� ือื เป็น็ เรื่อ� งสำ�ำ คัญั อย่า่ งยิ่ง� เพราะโครงสร้า้ งประชากรไทยมีีแนวโน้ม้ ที่่ช� ัดั เจนว่า่ ให้้หลุุดพ้้นกัับดัักความเป็็นประเทศรายได้้ปานกลางและความเหลื่ �อมล้ำำ��ตามเป้้าหมาย จำำ�นวนผู้้�สู งอายุุจะเพิ่่�มสััดส่่วนมากขึ้�นทั้้�งในปััจจุุบัันและอนาคต ประชากรกลุ่�มนี้�้ควร ที่่�รััฐวางไว้้ รััฐจำำ�เป็็นอย่่างยิ่�งที่่�จะต้้องมุ่�งปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างสัังคมในทุุกมิิติิไป ได้้รัับการส่่งเสริิมให้เ้ ป็น็ Active Ageing และร่ว่ มเป็น็ ส่่วนหนึ่่�งของการพััฒนาประเทศ พร้้อมกััน ทั้้�งนี้้� การวางแผนพััฒนาคนไทยให้้เป็็น 4.0 อาจจำ�ำ เป็็นต้้องให้้ความสำำ�คััญ ไปสู่่� 4.0 โดยมีีประชากรในช่่วงวััยอื่�น ๆ ร่่วมสนัับสนุุน แต่่กลายเป็็นว่่านโยบายการ กัับลัักษณะของคนไทย โดยเฉพาะชาวดิิจิิทััลไทยตามสิ่�งที่่�เขาเป็็นอยู่�และต้้องการ พัฒั นาคนไทย 4.0 กลับั ผลักั ผู้�้สูงอายุใุ ห้้ไปอยู่�ชายขอบเช่น่ เดีียวกับั ที่่�ผลการศึึกษาครั้�งนี้�้ จะเป็น็ มากกว่า่ การที่่�รััฐได้้กำำ�หนดวางแผนไว้้ฝ่่ายเดีียว ประการแรก รััฐต้้องคำำ�นึึงสิิทธิิ พบว่่า การมองผู้้�สูงอายุุเป็็นคนรุ่่�นเก่่า และคนรุ่่�นเก่่าคืือคนที่่�ไม่่รู้้เ� ทคโนโลยีี ไม่่เปิิดรัับ ในการเป็็นคนไทย 4.0 ในแบบที่่�ชาวดิิจิิทััลคิิดว่่าจะเป็็น กรอบที่่�รััฐวางไว้้อาจมีีความ สิ่�งใหม่่ ไม่่ปรัับตััว ซึ่่�งความคิิดนี้�้ส่่วนหนึ่่�งเกิิดจากโครงสร้้างทางสัังคมและวััฒนธรรม ยืดื หยุ่่�นได้ต้ ามบริบิ ทของสังั คมและวัฒั นธรรมในพื้้น� ที่่ต� ่า่ ง ๆ หากรัฐั ยังั คงใช้โ้ มเดลเดีียว ไทยที่่�ให้้คุุณค่่ากัับผู้�้ สููงอายุุและระบบอาวุุโส ในขณะเดีียวกัันก็็มัักสร้้างภาพของ สำำ�หรับั การพัฒั นาเศรษฐกิิจ สัังคม และคนในทุกุ พื้้น� ที่่� สิ่�งที่่เ� กิดิ ขึ้้�นคืือความเป็น็ คนไทย ผู้้�สูงอายุุคืือกลุ่�มวััยที่่�ไม่่ทันั ต่่อโลก ควรหยุดุ ทำ�ำ งาน เป็็นวััยที่่�ต้้องพัักผ่่อน หรืือมีีหน้้าที่่� 4.0 จะเกิิดขึ้้�นแบบไม่่ถ้้วนทั่่�ว ซึ่่�งอาจนำ�ำ ไปสู่่�การผลิิตซ้ำ�ำ� ปััญหาความเหลื่�อมล้ำ�ำ� ใหม่่ ๆ ในการอยู่่�บ้้านเลี้�้ยงหลาน (ปราโมทย์์ ประสาทกุุล, ศุุทธิิดา ชวนวััน, และกาญจนา ในสัังคมไทยต่่อไป โดยมีีต้้นเหตุุมาจากความไม่่เท่่าเทีียมกัันของพื้้�นฐานโครงสร้้าง เทีียนลาย, 2555) คำ�ำ ถามสำำ�คััญคืือ เราไม่่ต้้องการให้้ผู้้�สููงอายุุเป็็นคนไทย 4.0 เศรษฐกิิจ สังั คม และวััฒนธรรมของคนแต่่ละพื้้�นที่่� สิ่�งสำ�ำ คััญที่่�รัฐั ควรผลัักดัันให้้เกิิดขึ้้น� ไปพร้้อมประชากรวััยอื่น่� หรืือ? คืือ การทำ�ำ ให้้คนไทยทุุกคนสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้ตามความต้้องการของตนเอง โดยมีีรััฐเป็็นผู้้�แนะแนวทางแต่ไ่ ม่่ใช่่ผู้้�กำ�ำ หนดกรอบตายตัวั 4) คนไทย 4.0 ที่่�ไม่่ได้้จำ�ำ กัดั เพียี งสัญั ชาติิไทย 3) การสร้้างคนไทย 4.0 ที่่�เป็น็ ไปได้ท้ ุกุ ช่่วงวัยั นอกจากประชากรสููงอายุุที่่�จะมีีมากขึ้�นแล้้ว โครงสร้้างประชากรอีีกส่่วนหนึ่่�ง ที่่�สำำ�คััญคืือ กลุ่�มบุุคคลต่่างสััญชาติิที่่�เข้้ามาอยู่�ในประเทศไทยที่่�มีีจำำ�นวนเพิ่่�มสููงขึ้�น ประเด็็นต่่อมาคืือ รััฐควรให้้ความสำำ�คััญเรื่�อง “ช่่วงวััย” มากยิ่�งขึ้�น ถึึงแม้้ว่่า อย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� ง โดยเฉพาะในกลุ่�มวัยั แรงงานที่่เ� ป็น็ ชาวต่า่ งชาติทิี่่ม� าจากประเทศเพื่่อ� นบ้า้ น ในทางทฤษฎีีและในทางกฎหมาย คนไทยทุุกช่่วงวััยนั้้�นมีีสถานภาพเท่่าเทีียมกััน แต่่ (เมีียนมา ลาว และกััมพููชา) เขาเหล่า่ นี้ค้� ือื กำำ�ลัังสำำ�คััญในด้า้ นแรงงานของประเทศไทย ในพิมิ พ์์เขีียวของการสร้า้ งคนไทย 4.0 นั้้น� รัฐั เลืือกที่่�จะตั้ง� เป้้าหมายการพัฒั นาคนไทย ที่่ม� าทดแทนประชากรวัยั แรงงานสัญั ชาติไิ ทยที่่ม� ีีแนวโน้ม้ จะลดลงไปในอนาคตเนื่่อ� งจาก 188 189
อััตราการเกิิดของคนไทยที่่�ลดต่ำำ��ลง (กองทุุนประชากรแห่่งสหประชาชาติิประจำำ� 5) คนไทย 4.0 ที่่ไ� ม่่ได้เ้ น้้นเฉพาะมิติ ิิด้้านเทคโนโลยีี ประเทศไทย, 2554) ในขณะเดีียวกันั กระแสการย้า้ ยถิ่น� ของผู้้�สูงอายุตุ ่า่ งชาติวิ ัยั เกษีียณ แม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลไทยจะมีีศัักยภาพและความพร้้อมต่่อการเป็็นคนไทย 4.0 ดัังที่่� (International Retirement Migration: IRM) จากประเทศพััฒนาแล้้วก็็เลืือกมา กล่่าวไว้้ข้้างต้้น แต่่ประเด็็นความแตกต่่างกัันของบริิบทของแต่่ละบุุคคลที่่�มีีความ อยู่�อาศััยในประเทศไทยมากขึ้�น (Tangchitnusorn, 2016) สัังคมไทยจึึงมีีแนวโน้้ม เหลื่�อมล้ำ��ำ ของการเข้้าถึึงเทคโนโลยีีที่่�ไม่่เท่่าเทีียมกัันเป็็นประเด็็นที่่�ไม่่ควรถููกละเลย ที่่�จะมีีความเป็็นพหุุสัังคมและวััฒนธรรมมากขึ้ �นโดยเฉพาะในเชิิงความหลากหลาย การสร้้างภาพเหมารวมต่่อคนรุ่่�นใหม่่ด้้วยความคาดหวัังว่่าชาวดิิจิิทััลไทยทุุกคนจะใช้้ ทางชาติิพัันธุ์์� ประเด็็นนี้้อ� าจไม่่น่่าวิติ กกังั วลมากนักั หากเชื่อ� มโยงกัับผลการศึกึ ษาครั้ง� นี้้� เทคโนโลยีีเป็็นอาจไม่่ถููกต้้องนััก เพราะความเป็็นจริิงแล้้วไม่่ใช่่ทุุกคนที่่�จะเข้้าถึึง ที่่�พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยที่่�เป็็นคนรุ่่�นใหม่่ส่่วนใหญ่่คืือคนที่่�มีีความเปิิดกว้้างทางความคิิด เทคโนโลยีีหรือื พััฒนาทักั ษะการใช้เ้ ทคโนโลยีีได้เ้ หมืือนกันั จุุดสำำ�คััญคืือทุุกคนมีที ัักษะ ปรัับตัวั ได้ด้ ีี และยอมรัับความแตกต่่างหลากหลายได้้ เทคโนโลยีีที่่�แตกต่่างกััน แต่่จะทำ�ำ อย่่างไรให้้ได้้ใช้้ทัักษะที่่�มีีอยู่่�นั้�นเกิิดประโยชน์์ ได้้สููงสุุดต่่อไป โดยไม่่ใช่่การบัังคัับให้้ทุุกคนต้้องเรีียนรู้้�เทคโนโลยีีทุุกอย่่าง เพื่่�อให้้ แต่่ประเด็็นที่่�น่่าขบคิิดต่่อไปคืือ ในเชิิงนโยบายรััฐกัับการสร้้างความเป็็นคนไทย สุุดท้้ายแล้้วทุุกคนต่่างมีีทัักษะเหมืือน ๆ กััน ซึ่่�งไม่่ก่่อให้้เกิิดความสร้้างสรรค์์และ 4.0 หากมองให้้ลึกึ ซึ้ง� กำ�ำ ลัังในการพัฒั นาประเทศไทยมิิได้อ้ ยู่�ในมืือของคนสัญั ชาติไิ ทย ต่่อยอดนวััตกรรม เนื่่�องจากผู้�้เรีียนรู้�้จะต้้องติิดตามทุุกเทคโนโลยีีที่่�เกิิดขึ้้�นใหม่่ไม่่ว่่า เพีียงเท่่านั้้�น แต่่ในยุุคดิิจิิทััลที่่�มีีการหลั่�งไหลของผู้้�คนที่่�รัักและอาศััยอยู่�ในประเทศไทย ตนเองจะมีีความพร้้อมหรือื ไม่่ โดยที่่ต� นไม่ไ่ ด้พ้ ััฒนาสิ่�งที่่�ตนสนใจได้อ้ ย่า่ งแท้้จริงิ ไม่่ว่่าจะเป็็นชาวต่่างชาติิผู้้�ที่�เกษีียณอายุุและเลืือกมาตั้�งรกรากในประเทศไทย แรงงาน ทั้้�งนี้้� เมื่�อพิิจารณาเป้้าหมายภาพรวมของการเป็็นคนไทย 4.0 คุุณลัักษณะที่่�รััฐ อพยพที่่�อาจสร้้างครอบครัวั ในประเทศไทย รวมถึงึ แรงงานไทยที่่ไ� ปทำำ�งานต่่างประเทศ มุ่�งหวััง นอกจากการอ้้างอิิงผลเพื่่�อตอบสนองในเชิิงเศรษฐกิิจและการเป็็นแรงงาน ในปัจั จุุบัันที่่อ� นาคตอาจย้า้ ยถิ่�นกลัับมา ล้้วนแล้้วแต่่เป็็นส่ว่ นหนึ่่�งของการนิิยามคนไทย เป็็นสำ�ำ คััญแล้้ว รััฐมัักใช้้โมเดลของประเทศที่่�พััฒนาแล้้วมาเป็็นฐาน เช่่น โมเดล 4.0 คืือการครอบคลุุมไปถึึงคนที่่�มิิได้้ยึึดติิดอยู่�เพีียงเรื่�องชาติิกำำ�เนิิดที่่�เป็็นไทยหรืือ A Nation of Makers ของสหรััฐอเมริิกาที่่�สนัับสนุุนธุุรกิิจและวััฒนธรรมของเหล่่า พรมแดนที่่�อยู่�อาศััย แต่่แท้้ที่่�จริิงแล้้วคำำ�นิิยามของคนไทย 4.0 ควรครอบคลุุมถึึงคนที่่� นัักประดิิษฐ์์รุ่่�นใหม่่ โมเดล Design in Innovation ที่่�ผลัักดัันการออกแบบเชิิง อยู่�ในสัังคมไทยและในต่่างแดนที่่�เป็็นผู้้�ที่�มีีความรัักในประเทศไทย เพื่่�อที่่�จะผนึึกกำ�ำ ลััง นวััตกรรมให้้เป็็นแรงขัับเคลื่�อนเศรษฐกิิจของสหราชอาณาจัักร และโมเดลเศรษฐกิิจ มาพัฒั นาประเทศไทยให้้เป็น็ หนึ่่�งในกลุ่�มประเทศพัฒั นา สร้้างสรรค์์หรืือ Creative Economy ของเกาหลีีใต้้ (สำ�ำ นัักโฆษก สำำ�นัักเลขาธิิการ นายกรัฐั มนตรีี, 2560, น. 4) ดัังนั้้�นหากเป้้าหมายของการสร้้างคนไทย 4.0 โดยเป็็น “สัังคมที่่�ไม่่ทอดทิ้้�งใคร รวมถึึงความพยายามที่่�จะใช้้โมเดลการพััฒนาคนเพื่่�อนำ�ำ ประเทศสู่�การแข่่งขััน ไว้้ข้้างหลััง (Inclusive Society)” รััฐจำ�ำ เป็็นต้้องระบุุลัักษณะความเป็็นคนไทย 4.0 ในเวทีีโลกให้้ได้้ตามแบบอย่่างประเทศสิิงคโปร์์ หรืือพยายามใช้้โมเดลรููปแบบการ ใหััชััดเจน คำำ�นึึงถึึงความแตกต่่างของแต่่ละพื้้�นที่่� สร้้างการพััฒนาคนให้้สอดคล้้องกัับ ศึึกษาของประเทศฟิินแลนด์์ โดยละเลยเงื่�อนไขสำำ�คััญ คืือบริิบทพื้้�นฐานทางสัังคม บริบิ ทความต้อ้ งการของแต่ล่ ะคนโดยเชื่อ� มต่อ่ คนได้ท้ ุกุ กลุ่�มวัยั และครอบคลุมุ ประชากร และวััฒนธรรมของคนในประเทศต่่าง ๆ เหล่่านั้้�น ว่่าเป็็นตััวขัับเคลื่�อนให้้เกิิดนโยบาย ทุุกสัญั ชาติิ เช่น่ คนไทย 4.0 ในที่่น� ี้�้อาจหมายรวมถึึงคนในสัังคมไทยที่่ม� ีีส่่วนร่่วมในการ และเป้า้ หมายของแต่ล่ ะประเทศที่่ต� ่่างกันั ขัับเคลื่อ� นสัังคมไทยได้้เช่่นกััน 191 190
ดัังนั้้�น เมื่�อประเทศไทยจะสร้้างคนไทย 4.0 ก็็เปรีียบเสมืือนการที่่�พยายาม โอกาสอีีกประการที่่ร� ัฐั สามารถนำ�ำ ศักั ยภาพและพลังั ของคนรุ่่�นใหม่ไ่ ปใช้ป้ ระโยชน์์ นำ�ำ โมเดลต่่างประเทศมาปรัับใช้้กัับความเป็็นไทย บางอย่่างจึึงไม่่ประสบผลสำำ�เร็็จ คือื รัฐั ควรมอบหน้า้ ที่่ใ� ห้ค้ นรุ่่�นใหม่ม่ ีบี ทบาทสำำ�คัญั ต่อ่ การสร้า้ งคนไทย 4.0 เนื่่อ� งจาก หากแต่่ถ้้าเราปรัับมุุมมองเป็็นในทางกลัับกััน ถ้้าประเทศไทยกลัับแนวคิิดด้้วยการ ศัักยภาพของคนรุ่่�นใหม่่มีีคุุณลัักษณะความเป็็น 4.0 อยู่�ในตนเอง พวกเขาควรเป็็น พััฒนาคนจากพื้้�นฐานของลัักษณะเด่่นของเราเองพััฒนาตามความต้้องการของคนไทย บุุคคลสำำ�คััญในการชี้้�นำ�ำ ถ่่ายทอด และสร้้างคนไทย 4.0 ให้้กัับบุุคคลใกล้้ชิิดในรุ่่�นวััย ที่่�อยากจะเป็็นแล้้วไปให้้สุุดศัักยภาพ ประเทศไทยอาจได้้โมเดลการพััฒนาคนไทย ต่่าง ๆ ปััจจุุบัันยัังไม่่เห็็นความชััดเจนถึึงการส่่งเสริิมในประเด็็นนี้�้ในนโยบายของรััฐ ที่่น� ่า่ จะไปไกลกว่่าความเป็็น 4.0 ตามลักั ษณะของประเทศอื่�นก็็เป็น็ ได้้ แสดงให้เ้ ห็น็ ว่า่ รัฐั ไม่ไ่ ด้ใ้ ช้ต้ ้น้ ทุนุ ทางสังั คมด้า้ นความเข้ม้ แข็ง็ ของ “ระบบครอบครัวั และ เครืือญาติ”ิ ของสังั คมและวััฒนธรรมไทยมาใช้้เพื่่อ� การสร้้างคนไทย 4.0 จึึงยังั ขาดการ 6) สารตั้้�งต้น้ ของการสร้า้ งคนไทย 4.0 เชื่�อมต่่อระหว่่างรุ่่�นวััยแม้้แต่่ภายในครอบครััวเดีียวกััน หรืือในความใกล้้ชิิดทางสัังคม ศัักยภาพและคุุณลัักษณะของคนรุ่่�นใหม่่บางประการถืือได้้ว่่าเป็็น “ต้้นทุุน อย่่างชุุมชน โรงเรีียน และที่่ท� ำ�ำ งาน จึึงควรส่่งเสริิมบทบาทของคนรุ่่�นใหม่่อย่่างชััดเจน ศักั ยภาพที่่ด� ีี” หรืือเรีียกว่า่ เป็็น “สารตั้้�งต้้นของการสร้้างคนไทย 4.0” ที่่ร� ััฐควรนำ�ำ มา เช่น่ การให้บ้ ทบาทสอนทักั ษะความรู้เ�้ ทคโนโลยีีข้า้ มรุ่่�นวัยั ประโยชน์จ์ ากการดำำ�เนินิ การนี้�้ พััฒนาชาวดิิจิิทััลไทยให้้เป็็นคนไทย 4.0 หรืือ 5.0 ได้้ต่่อไปอย่่างไม่่หยุุดยั้้�ง ซึ่่�งจาก นอกจากจะได้้การสร้้างคนไทย 4.0 ที่่�เพิ่่�มขึ้�นและตรงกลุ่�มเป้้าหมายแล้้ว ยัังสามารถ ข้้อค้้นพบจากผลการศึึกษานี้�้พบว่่า รััฐควรนำำ�พลัังของคนรุ่่�นใหม่่มาใช้้ให้้เกิิดประโยชน์์ สร้้างเสริมิ ฐานรากของสถาบันั ครอบครััวและชุุมชนให้้แข็็งแกร่่งมากขึ้น� ด้้วย สููงสุดุ ควรเปิดิ โอกาสให้เ้ กิดิ พื้้น� ที่่ก� ารเรีียนรู้โ้� ดยไม่ป่ ิดิ กั้้น� เพราะปัจั จุบุ ันั คนรุ่่�นใหม่ก่ ำ�ำ ลังั สร้า้ งบรรทััดฐานใหม่่ให้ก้ ับั สัังคมไทย (New Norm) ในด้้านต่า่ ง ๆ เช่่น การมีีทัศั นคติิ ทั้้�งนี้�้ โดยพื้้�นฐานสัังคมไทยนั้้�นมีีความเอื้�อเฟื้้�อ ให้้ความสำ�ำ คััญกัับระบบอาวุุโส มุมุ มองความคิดิ ต่อ่ การใช้ช้ ีีวิติ แบบยืดื หยุ่่�น ความเท่า่ ทันั ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลง การพัฒั นา เป็็นรากฐานสำ�ำ คัญั ดังั นั้้น� เมื่�อสังั คมและรููปแบบการดำ�ำ เนิินชีีวิติ เปลี่่ย� นแปลงไปจากเดิิม ทัักษะที่่�เหมาะสมกัับวิิถีีชีีวิิตเทคโนโลยีี การสร้้างแบบแผนการเรีียนและการทำำ�งาน เช่่น การใช้้ชีีวิิตแบบสังั คมดิิจิทิ ัลั ทำ�ำ ให้ค้ นรุ่่�นเก่า่ เกิดิ ปัญั หาตามไม่ท่ ันั และมักั เกิดิ ปัญั หา รููปแบบที่่�แตกต่่างไปจากเดิิม การให้้คุุณค่่าเรื่�องความสมดุุลของการใช้้ชีีวิิต (Work- ช่่องว่่างระหว่่างวััย ตลอดจนเกิิดความขััดแย้้งของคนรุ่่�นเก่่าและคนรุ่่�นใหม่่ ดัังนั้้�นหาก Life Balance) และการเปิิดรัับความหลากหลายทางเพศ เป็็นต้้น สิ่�งเหล่่านี้้�ล้้วน สัังคมสามารถปรัับมุุมคิิดและวิิธีีการจากเดิิมโดยให้้ความสำ�ำ คััญกัับคนรุ่่�นใหม่่มากขึ้�น ประกอบสร้้างให้้เกิิดคุุณลัักษณะใหม่่ๆ และนิิยามใหม่่เกี่�ยวกัับชาวดิิจิิทััล ซึ่่�งคนกลุ่�มนี้�้ ในฐานะที่่�เป็็น “ผู้�้กระทำ�ำ การ” มากกว่่าการเป็็นผู้�้ถู กกำำ�หนดให้้ปฏิิบััติิการตามความ จะสามารถเป็็นผู้้�สร้้างสรรค์์สิ่�งใหม่่ให้้เกิิดขึ้้�นในสัังคมได้้ในอนาคต ดัังนั้้�นสิ่่�งสำำ�คััญคืือ ต้้องการของรััฐหรืือสัังคม คนรุ่่�นใหม่่จึึงควรได้้รัับโอกาสในการผลัักดัันให้้มีีบทบาท สัังคมไทยจะต้้องเปิิดพื้้�นที่่�และให้้โอกาสแก่่พลัังของคนรุ่่�นใหม่่ที่่�จะเข้้ามาขัับเคลื่ �อน ในการขัับเคลื่�อนสัังคม 4.0 ในฐานะผู้�้ นำ�ำ สัังคม สิ่�งเหล่่านี้้�อาจเป็็นอีีกช่่องทางที่่�ทำ�ำ ให้้ สัังคมที่่�ควรจะเป็็นได้้อย่่างยั่�งยืืนต่่อไป อย่่างไรก็็ตาม นอกเหนืือไปจากการเปิิดโอกาส ประเทศไทยไปสู่่�ความเป็น็ 4.0 ได้้อย่า่ งราบรื่น� มากขึ้�น ให้้ชาวดิิจิิทััลได้้สร้้างสรรค์์สิ่�งใหม่่แล้้ว สิ่�งใดที่่�รััฐให้้ความสำ�ำ คััญและเล็็งเห็็นประโยชน์์ ว่่าเป็็นสิ่่�งดีีงามที่่�ควรปลููกฝัังให้้กัับชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่อย่่างต่่อเนื่่�องต่่อไป รััฐก็็ควรมีี 193 แนวทางในการนำำ�เสนอรููปแบบการประยุุกต์์ใช้้ที่่�สอดคล้้องกัับวิิถีีชีีวิิตและตอบโจทย์์ ความเป็็นชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ เพื่่�อสร้้างความเข้้าใจที่่�ถููกต้้องและไม่่ก่่อให้้เกิิดความ ขัดั แย้ง้ ความเข้า้ ใจผิดิ หรืือการโต้แ้ ย้้งทางคุณุ ธรรม 192
เอกสารอ้้ างอิิ ง ภาษาไทย กรชนก สนิทิ วงค์,์ และณรงค์์ เจนใจ. (2563) แนวทางการพัฒั นาชุมุ ชนตามหลักั ปรัชั ญา 194 เศรษฐกิิจพอเพีียงสู่�การสร้้างสัังคมอยู่่�ดีีมีีสุุข “พอมีี พอกิิน พอใช้้” อย่่างยั่�งยืืน. วารสาร มจร. การพัฒั นาสัังคม, 5(1), 1-16. กองทุุนประชากรแห่่งสหประชาชาติิประจำ�ำ ประเทศไทย. (2554). ผลกระทบของการ เปลี่่�ยนแปลงทางประชากรในประเทศไทย. กรุุงเทพฯ: กองทุุนประชากรแห่่ง สหประชาชาติิประจำำ�ประเทศไทย. กองบริิหารงานวิิจััยและประกัันคุุณภาพการศึึกษา สถาบัันส่่งเสริิมการจััดการความรู้้� เพื่่�อสัังคม. (2559). พิิมพ์์เขีียว Thailand 4.0 โมเดลขัับเคลื่�อนประเทศไทย สู่�ความมั่่�งคั่�ง มั่�นคง และยั่�งยืืน. สืืบค้้นเมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก https:// waa.inter.nstda.or.th/stks/pub/2017/20171114-draeqa-blueprint.pdf. กองยุทุ ธศาสตร์แ์ ละแผนงาน กรมสุขุ ภาพจิติ กระทรวงสาธารณสุขุ . (2561). แผนพัฒั นา สุุขภาพจิิตแห่่งชาติฉิ บับั ที่่� 1 (พ.ศ. 2561 – 2580). สืืบค้น้ เมื่�อ 10 พฤษภาคม 2563, จาก http://www.stopcorruption.moph.go.th. คณะกรรมการส่ง่ เสริมิ คุณุ ธรรมแห่ง่ ชาติ.ิ (2562). การส่่งเสริมิ คุุณธรรม “พอเพียี ง วิินััย สุุจริิต จิติ อาสา” สร้้างคนดีสีู่ส� ังั คม. กรุงุ เทพฯ: ศููนย์์คุุณธรรม (องค์ก์ ารมหาชน). จุุลนีี เทีียนไทย, ภััทรพรรณ ทำ�ำ ดีี, ภาสนัันทน์์ อััศวรักั ษ์,์ ปุณุ ณฑรีีย์์ เจีียวิิริยิ บุญุ ญา, ว่่าน ฉัันท์์ฉาย ฉัันทวิิลาสวงศ์์ และฐิิติินัันทน์์ ผิิวนิิล. (2563). รายงานการวิิจััย ฉบับั สมบููรณ์์ การสร้า้ งความเข้า้ ใจในคุุณลักั ษณะ พฤติกิ รรม และทัศั นคติใิ นอนาคต ของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย. กรุงุ เทพฯ : สำ�ำ นักั งานการวิิจัยั แห่่งชาติิ (วช.). ปราโมทย์์ ประสาทกุุล, ศุุทธิิดา ชวนวััน และกาญจนา เทีียนลาย. (2555). ผู้้�สูงอายุ:ุ คนวงในที่่จ� ะถููกผลักั ให้้ไปอยู่�ชายขอบ. ใน กุลุ ภา วจนสาระ และกฤตยา อาชวนิจิ กุุล (บรรณาธิิการ). ประชากรและสัังคม 2555: ประชากรชายขอบและ ความเป็็นธรรมในสังั คมไทย. (หน้้า 105-124). นครปฐม: สถาบันั วิจิ ัยั ประชากร และสังั คม มหาวิทิ ยาลััยมหิดิ ล. 195
ราชบัณั ฑิติ ยสถาน. (2557). พจนานุุกรมศัพั ท์ป์ ระชากรศาสตร์์ ฉบับั ราชบัณั ฑิติ ยสถาน. ภาษาอัั งกฤษ กรุุงเทพฯ: ราชบัณั ฑิติ ยสถาน. Cook, J. 2018. Imagined futures: Hope, risk and uncertainty. Basingstoke, สำำ�นักั งานคณะกรรมการพัฒั นาการเศรษฐกิจิ และสังั คมแห่ง่ ชาติิ. (2554) การทรงงาน UK: Palgrave. พััฒนาประเทศของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่�หััว. กรุุงเทพฯ: สำ�ำ นัักงาน Diamandis, P., & Kotler, S. (2020). The future is faster than you think: How คณะกรรมการพัฒั นาการเศรษฐกิจิ และสัังคมแห่่งชาติิ. converging technologies are transforming business, industries, and สำำ�นัักโฆษก สำำ�นัักเลขาธิิการนายกรััฐมนตรีี. (2560). วารสารไทยคู่่�ฟ้้าออนไลน์์. สืบื ค้้น our lives. New York: Simon and Schuster. เมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก https://spm.thaigov.go.th/FILEROOM/ Giddens, A. (1971). Capitalism and modern social theory. Cambridge: spmthaigov/DRAWER004/GENERAL/DATA00368.PDF Cambridge University Press. Giddens, A. (1979). Central problems in social theory: Action, structure สุุเมธ ตัันติิเวชกุุล. (2551). เศรษฐกิิจพอเพีียง (Sufficiency Economy). วารสาร and contradiction in social analysis. London & Basingstoke: The ศึกึ ษาศาสตร์์, 19(3). 1-6. Macmillan Press Ltd. Giddens, A. (1984). The constitution of society, Outline of the theory of สุุวิิทย์์ เมษิินทรีีย์์. (2560). กรอบความคิิดเชิิงบููรณาการของผู้�้ นำ�ำ ภาครััฐกัับการ structuration. Berkeley & Los Angeles University of California Press. ขัับเคลื่�อนภารกิิจในยุุคประเทศไทย 4.0. สืืบค้้นเมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก Godin, S. (2018). This is marketing: You can’t be seen until you learn to https://www.ocsc.go.th/sites/default/files/attachment/article/ see. New York: Portfolio. 20170622-rsr2-1_final.pdf. Hage, G. (2003). Searching for hope in a shrinking society. Annandale, VIC: Pluto Press. ไสว บุญุ มา. (2559). แก้ไ้ ขความเข้า้ ใจผิดิ เรื่อ� งเศรษฐกิจิ พอเพียี ง. สืบื ค้น้ เมื่อ� 30 เมษายน Harvard Business Review Press. (2013). HBR’s 10 must reads on innovation. 2563, จาก https://www.bangkokbiznews.com/blog/detail/637986. Boston : Harvard Business Review Press. Harvard Business Review Press. (2020). HBR’s 10 must reads on managing อานนท์์ ศัักดิ์�วรวิิชญ์์. (2561). 11 คุุณลัักษณะของคนไทย 4.0 ที่่�ต้้องปฏิิรููป people 2-volume collection. Boston : Harvard Business Review Press. จะช่่วยให้้ Thailand 4.0 เป็็นความจริิง. สืืบค้้นเมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก Holiday, R. (2014). Growth hacker marketing: A primer on the future of PR, http://as.nida.ac.th/gsas/article. marketing, and advertising. New York : Portfolio. Mahadevan, J. (2017). A very short, fairly interesting and reasonably cheap 196 book about cross-cultural management. Thousand Oaks: SAGE. Miller, D. (2017). Building a storybrand: Clarify your message so customers will listen. New York: HarperCollins Leadership. 197
Pilcher, J. (1994). Mannheim’s sociology of generations: An undervalued legacy. The British Journal of Sociology, 45(3), 481-495. Savin-Baden, M., & Tombs, G. (2017). Research methods for education in the digital age. Bloomsbury Publishing. Tangchitnusorn, K. (2016). International migration of Westerners of Thailand: Decision-making process, wellbeing, assimilation, and impacts on destination. Thesis (Ph.D. in Demography), Chulalongkorn University. . 198
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
