สื่อการสอนสุขศึกษา หน้าที่ของระบบต่างๆ ในร่างกาย

• อวยั วะที่เกี่ยวข้อง • น้าเหลือง (Lymph) เป็นของเหลวท่ีซมึ ผ่านผนังเส้นเลอื ดฝอยออกมาอยู่ระหว่างเซลล์หรอื รอบ ๆ เซลล์ ต่อมาของเหลวบางสว่ นกลับเขา้ สู่หลอดน้าเหลอื ง เรียก นา้ เหลอื ง มสี ่วนประกอบคลา้ ยกบั พลาสมา (Plasma) ในเลือด แต่มีโปรตนี นอ้ ยกวา่ และไมม่ เี มด็ เลือดแดงอยา่ งไรกต็ ามสว่ นประกอบน้ี ยงั มกี ารเปล่ยี นแปลงโดยขึ้นกับ วา่ น้าเหลืองมาจากอวัยวะใด เชน่ นา้ เหลืองทม่ี าจากบริเวณล้าไสเ้ ล็กซง่ึ เปน็ อวัยวะที่มีการดูดซึมไขมนั สงู ทา้ ให้น้าเหลืองมีลักษณะคล้ายน้านม ขณะที่นา้ เหลืองทีม่ าจาก บรเิ วณต่อมน้าเหลือง จะมเี ม็ดเลอื ดขาวชนดิ ลิมโฟไซตจ์ ้านวนมาก • หลอดนา้ เหลือง (Lymph vessel) เป็นทอ่ ตนั มีอย่ตู ามอวยั วะตา่ ง ๆ ท่วั รา่ งกาย โดยมีทิศทางมุง่ เข้าสู่หัวใจ เรม่ิ จากทอ่ น้าเหลอื งฝอยจากบรเิ วณต่าง ๆ มารวมเปน็ ท่อ น้าเหลืองขนาดใหญ่ขึน้ ไหลเข้าสู่ทอ่ น้าเหลอื งหลกั ของร่างกาย ไดแ้ ก่ ทอ่ น้าเหลอื งทางด้านซ้าย (Left lymphatic duct) หรอื ท่อนา้ เหลอื งทอราซิก (Thoracic duct) และทอ่ นา้ เหลอื งทางด้านขวา (Right lymphatic duct) ก่อนไหลเข้าสหู่ ลอดเลอื ดด้า จนถงึ หลอดเลือดดา้ ใหญ่ เวนาคาวา (Venacava) และเขา้ สู่หัวใจ หลอดน้าเหลอื งมี ลกั ษณะคลา้ ยกับหลอดเลอื ดด้า โดยมีลิน้ กนั้ ป้องกันการไหลกลับของน้าเหลือง การไหลของน้าเหลืองจะไปอย่างช้า ๆ จากการหดและคลายตัวของกล้ามเนอ้ื ท่ีอยู่รอบ ๆ หลอดน้าเหลือง จากความแตกต่างของความดันระหว่างหลอดน้าเหลอื งเลก็ และหลอดน้าเหลอื งใหญ่ รวมถงึ การหายใจเข้าท้าให้ปอดขยายตวั • ต่อมน้าเหลือง (Lymph node) เป็นตอ่ มทเี่ ช่อื มตอ่ กบั หลอดน้าเหลอื ง โดยกระจายอยเู่ ปน็ ระยะ ๆ ระหวา่ งทางเข้าสูห่ ลอดเลือดด้าและหัวใจ เช่น ตอ่ มน้าเหลืองบรเิ วณ รกั แรแ้ ละขาหนีบ ภายในตอ่ มน้าเหลืองมเี ซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซตอ์ ยู่เป็นจ้านวนมาก โดยจะช่วยในการกรองแบคทเี รียและสงิ่ แปลกปลอมไม่ใหเ้ ข้าสู่กระแส เลือดนอกจากตอ่ มน้าเหลืองแลว้ ยังมอี วัยวะอน่ื ๆ รวมเรียกว่าอวยั วะน้าเหลือง (Lymphatic organ) ดงั น้ี 1. ต่อมทอนซิล (Tonsil) เป็นต่อมน้าเหลอื งบรเิ วณคอ มีเมด็ เลอื ดขาวชนิดลิมโฟไซต์ ทา้ หนา้ ทดี่ กั จับและทา้ ลายจลุ ินทรยี ์ท่ีผ่านมาในอาหารไม่ใหผ้ ่านเข้าสู่หลอดอาหารและ กลอ่ งเสียง ถ้าทอนซิลตดิ เชือ้ จะมีอาการอกั เสบและบวมข้ึน 2. ต่อมไทมสั (Thymus gland) เปน็ ตอ่ มไรท้ อ่ มีตา้ แหน่งอยู่ตรงทรวงอก ดา้ นหน้าหลอดเลือดใหญข่ องหัวใจ เนอื้ เยอ่ื สว่ นใหญ่ของตอ่ มไทมัสทา้ หน้าท่ีพัฒนาเมด็ เลอื ดขาว ชนดิ ที ลิมโฟไซต์ (T-lymphocyte) โดยเซลลท์ ส่ี ร้างจะถกู ส่งเขา้ สกู่ ระแสเลือดและน้าเหลืองไปสอู่ วยั วะต่าง ๆ เพอ่ื ท้าหน้าท่ตี อ่ ต้านเชือ้ โรคหรือส่ิงแปลกปลอมทเ่ี ข้าสู่ รา่ งกาย รวมถึงการตอ่ ตา้ นอวยั วะทปี่ ลกู ถ่ายจากผู้อื่นด้วย 3. ม้าม (Spleen) จดั เปน็ ต่อมนา้ เหลอื งขนาดใหญ่ทสี่ ดุ ของร่างกาย มตี ้าแหน่งอยู่ใตก้ ะบงั ลมด้านซ้ายติดกับด้านหลงั ของกระเพาะอาหาร โดยมเี ม็ดเลอื ดขาวชนิดลมิ โฟไซต์ ช่วยในการปอ้ งกนั เชอื้ โรคและส่งิ แปลกปลอมเข้าสกู่ ระแสเลอื ด และสร้างแอนตบิ อดี (Antibody) รวมถงึ การท้าลายเซลล์เมด็ เลอื ดแดงและเกล็ดเลอื ดท่ีหมดอายุ

• หน้าทีร่ ะบบน้าเหลอื ง (Lymphatic system) • ระบบน้าเหลอื ง (Lymphatic system) จัดเป็นส่วนหน่ึงของระบบหมนุ เวียน (Circulatory system) ในร่างกาย ประกอบด้วย นา้ เหลือง (Lymph) หลอดน้าเหลือง (Lymphatic vessel) ตอ่ มน้าเหลอื ง (Lymph node) รวมอวยั วะน้าเหลอื ง (Lymphatic organ) มีหน้าที่หลักคอื นา้ ของเหลวทซี่ ึมออกมาจากหลอดเลอื ดฝอยกลับเข้าสหู่ ลอดเลือดดา้ รวมถึงสนบั สนนุ การท้างาน ของระบบภูมคิ ้มุ กันของร่างกาย



• ระบบขบั ถ่าย (Excretory system) • เปน็ ระบบทร่ี า่ งกายขับถา่ ยของเสีย จากกระบวนการต่างๆท่ีเกิดข้ึน ในรา่ งกาย ซึ่งของเสยี นั้น มีทง้ั ในสว่ นที่ไม่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย และมีประโยชน์แต่ร่างกายมีมากเกิน จนร่างกายต้องมีการขับออก เช่น ยูเรีย แอมโมเนีย กรดยูริค ท้ังน้ีร่างกายจะมีการขับถ่ายของ เสียที่เป็นก๊าซออก ทางปอด ผ่านลมหายใจออก ขับถ่ายของเสียที่ เป็นน้า 2 ช่องทาง คือ ทางผิวหนังผ่านเหงื่อ และทางไตผ่าน ปสั สาวะ ขับถา่ ยของเสียทเี่ ปน็ ของแขง็ ทางลา้ ไสใ้ หญ่ผ่านอุจจาระ ทั้งน้ีในการขับถ่ายของเสีย ร่างกายมักจะมีการสูญเสียน้าไปตาม ช่องทางเหล่านี้ จึงมีความจ้าเป็นท่ีจะต้องมีการด่ืมหรือรับน้าเข้าไป ใหม่ ใหม้ คี วามสอดคลอ้ งกันกบั ปริมาณนา้ ทร่ี ่างกายสูญเสยี จากการ ขับถา่ ยดว้ ย ทมี่ า:https://www.health2click.com/2018/07/24/%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E 0%B8%9A%E0%B8%82%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%96%E0%B9%88%E0%B8%B2%E 0%B8%A2-excretory-system/

• อวยั วะทีเ่ กี่ยวขอ้ ง • การขับถา่ ยของเสียทเี่ ป็นน้า มีอวัยวะหลกั ๆ ที่ส้าคัญ คอื ไตและผวิ หนัง • ไต (Kidney) อวยั วะรูปรา่ งคลา้ ยเมล็ดถัว่ เขียว มขี นาดใหญ่ อยู่ดา้ นซ้ายและขวาของกระดกู สันหลงั ภายในไตจะมี ท่อเลก็ ๆ ทมี่ ผี นงั บาง ๆ อย่เู ปน็ จา้ นวนมาก เมอ่ื ระบบหมนุ เวยี นเลอื ด พาเลอื ดมาหมุนเวยี นผ่านไต ผนังดงั กล่าว จะทา้ หน้าที่กรองของเสยี เช่น ยเู รยี แอมโมเนยี เกลอื แรแ่ ละนา้ ออกจากเลือด ท้าใหเ้ ลอื ดท่มี ีของเสยี กลายเป็น เลอื ดดแี ละไหลกลับเขา้ ส่หู ัวใจ โดยนา้ และของเสียทไ่ี ตกรองได้ จะไหลลงสทู่ ่อไต เกบ็ ไวท้ ี่กระเพาะปัสสาวะและ รอการขบั ออกจากร่างกายผ่านทางการขบั ถา่ ยปสั สาวะ • ผวิ หนัง (Skin)ทผี่ วิ หนงั มีต่อมเหง่ือ (Sweat gland) ภายในต่อมเหงอ่ื จะมที ่อขดและมหี ลอดเลอื ดฝอยล้าเลยี ง เลือดท่มี ขี องเสยี มายังต่อมเหงอื่ โดยของเสยี จะแพรอ่ อกจากหลอดเลอื ดฝอยเขา้ สทู่ ่อในตอ่ มเหงอ่ื กลายเปน็ เหงือ่ (Sweat)

• การขบั ถ่ายของเสียท่เี ป็นของแข็ง มอี วยั วะหลัก คือ ลา้ ไส้ใหญ่ • ลา้ ไส้ใหญ่ (Large intestine) ภายหลงั จากอาหารทีร่ บั ประทาน ผ่านระบบยอ่ ยอาหารเป็นทีเ่ รียบรอ้ ย กาก อาหารจะเหลอื อยทู่ ลี่ ้าไสใ้ หญ่ ท่ซี ึง่ สารอาหารท่มี ปี ระโยชน์ อาทิ นา้ แรธ่ าตุ วิตามนิ และกลูโคส จะถูกดดู ซึม กลบั เข้าสรู่ า่ งกายอีกครง้ั ทา้ ใหก้ ากอาหารมลี ักษณะเหนยี ว ข้นจนเป็นกอ้ นก่ึงแขง็ หลังจากนั้นกากอาหารจะถูก บบี ให้เคลอื่ นที่ไปอยใู่ นส่วนของไสต้ รง ซึ่งเป็นส่วนสุดทา้ ยของล้าไส้ใหญ่ และขับถา่ ยสู่ภายนอกร่างกายทางทวาร หนกั กลายเป็นอุจจาระอุจจาระ (Stools) • การขบั ถ่ายของเสียที่เป็นกา๊ ซ มีอวยั วะหลกั คอื ปอด (Lung) • ปอด (Lung) นอกเหนอื จากการหายใจเขา้ ซงึ่ เป็นการน้าออกซิเจนจากอากาศภายนอกมาสปู่ อด โดยออกซิเจนจะ แพร่จากถุงลมปอดเขา้ หลอดเลือดฝอยปอด ไหลกลบั เขา้ สู่หวั ใจเพอ่ื สง่ ไปเลย้ี งเซลลข์ องเนื้อเยือ่ ต่าง ๆ ทวั่ รา่ งกายในทางกลบั กัน ของเสียท่เี กิดข้นึ ภายหลงั กระบวนการเผาผลาญ ได้แก่ คาร์บอนไดออกไซดจ์ ะแพร่ออก จากเซลลข์ องเนือ้ เยอ่ื ต่าง ๆ เข้าสู่หลอดเลือดฝอย โดยผ่านขน้ั ตอนทางเคมีในระหวา่ งการเดนิ ทางและกลับเข้าสู่ หัวใจ และผ่านมาท่ีหลอดเลอื ดฝอยปอด ทซ่ี ่ึงคารบ์ อนไดออกไซดจ์ ะแพรผ่ ่านผนงั ของหลอดเลือดฝอยปอดเขา้ สู่ ถุงลมปอด แล้วล้าเลียงไปตามหลอดลม เพอื่ กา้ จดั ออกนอกร่างกายทางจมกู ผา่ นการหายใจออก

• หนา้ ทีร่ ะบบขับถา่ ย • การดา้ เนินชวี ติ ประจ้าวนั มกี ระบวนการต่าง ๆ ท่จี า้ เปน็ เกดิ ขึน้ ในร่างกาย ภายหลังเสรจ็ สิน้ แตล่ ะกระบวนการจะ มขี องเสียเกดิ ขึ้น ท้งั ในสว่ นที่รา่ งกายไมต่ อ้ งการและส่วนท่ีรา่ งกายตอ้ งการอย่บู ้าง แตม่ ีปรมิ าณมากเกนิ จนตอ้ ง ขบั ออก ของเสียดงั กล่าวมที งั้ ทีอ่ ยู่ในรปู ของ ของแข็ง ของเหลว และกา๊ ซ ร่างกายจะมีวิธีในการขับถ่ายของเสีย แตล่ ะประเภทแตกต่างกนั โดยมกี ารขบั ถา่ ยของเสยี ท่เี ปน็ ของแขง็ ทางลา้ ไส้ใหญผ่ ่านอุจจาระ การขบั ถ่ายของ เสยี ที่เป็นน้า ทางไตผ่านปัสสาวะและทางผิวหนงั ผา่ นเหงือ่ การขับถ่ายของเสยี ท่ีเปน็ กา๊ ซ ออกทางปอด ผ่านลม หายใจออก

• Health2click. ระบบอวยั วะ (Organ system) ในร่างกายมนษุ ย.์ สบื คน้ ออนไลน.์ วนั ที่ 26 เมษายน 2565. จาก https://www.health2click.com/2018/02/20/organsystem/. • หนว่ ยท-่ี 2-ระบบตา่ งๆของรา่ ยกายมนษุ ย์. สืบคน้ ออนไลน.์ วันที่ 26 เมษายน 2565. จาก https://www.bodin.ac.th/home/wp-content/uploads/2013/08/%E0%B8%AB%E0% B8%99%E0%B9%88%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88-2- %E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%95%E0%B9%88%E0%B8%B 2%E0%B8%87%E0%B9%86%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A3%E0%B9% 88%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B8 %99%E0%B8%B8%E0%B8%A9%E0%B8%A2%E0%B9%8C.pdf.