3d nom

Уусмалын молийн концентрац Жишиг даалгавар -1 1 литр уусмалд агуулагдах ууссан бодисын молийн тоо хэмжээг уусмалын молийн концентрац гэнэ. Дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Даалгавар: 1. 20 грамм натрийн гидроксидоор 500 мл уусмал бэлтгэжээ. Бэлтгэсэн уусмалын молийн концентрацыг тооцоолно уу. 2. 400 мл эзлэхүүнтэй 0.25 моль/л концентрацтай уусмал бэлтгэх болов. Зарцуулагдах хүнсний сод (NaHCO3) –ын массыг бодож олно уу. 3. 40.8 грамм масстай цайрын хлорид жигнэн авч 0.1 моль/л концентрацтай уусмал бэлтгэв. Бэлтгэсэн уусмалын эзлэхүүнийг олно уу. Жишиг даалгавар -2 Сурагчид 1.14 г/мл нягтай 20% -ийн хүхрийн уусмал ба 1.16 г/мл нягтай 15% -ийн калийн гидроксидын уусмалаар шинээр уусмал бэлтгэх болжээ. Дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Даалгавар: 1. 20% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалаас 100 мл таслан авч, 500 мл багтаамжтай хэмжээст колбонд уусмал бэлтгэжээ. Бэлтгэсэн уусмалын молийн концентрацыг бодож олно уу. 2. 600 мл 1.5 моль/л концентрацтай уусмал бэлтгэх болжээ. 20% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалаас хичнээн эзлхүүнийг таслан авах вэ? Тооцоог хийнэ үү. 3. 15% -ийн калийн гидроксидын уусмалын молийн концентрацыг олно уу. Бодлогын түүвэр /молийн концентрац/ Бодлого 1. 33,3г масстай кальцийн хлоридоор 600мл уусмал бэлтгэжээ. Гарган авсан уусмалын молийн концентрацыг бодож ол. Бодлого 2. 800мл эзлэхүүнтэй 0.25 моль/л концентрацтай уусмал бэлтгэхийн тулд хэдэн грамм марганц (KMnO4) хэрэгтэй вэ? Бодлого 3. 104.4г масстай барийн нитратаар 0.2 моль/л концентрацтай хэчнээн эзлэхүүн уусмал бэлтгэх вэ? Бодлого 4. 2.5М –ийн 400мл уусмал бэлтгэхэд хэдэн грамм зэсийн байван (CuSO4∙5H2O) зарцуулагдах вэ? Бодлого 5. 41.76г масстай калийн сульфатаар 800мл уусмал бэлтгэжээ. Гарган авсан уусмалын молийн концентрацыг бодож ол. Бодлого 6. 34% -ийн 200мл 1.173г/мл нягттай давсны хүчлийн уусмалаар 600мл уусмал бэлтгэв. Гарган авсан уусмалын молийн концентрацыг бодож ол. Бодлого 7. 400мл 1.5М –ийн уусмал бэлтгэхийн тулд 48% -ийн 1.38г/мл нягттай хүхрийн хүчлийн уусмалаас хэчнээн эзлэхүүн уусмал зарцуулагдах вэ? Бодлого 8. 25мл 54% -ийн натрийн гидроксидын 1.58г/мл нягттай уусмалаар 8моль/л концентрацтай 1.12 г/см3 нягттай уусмал бэлтгэхэд зарцуулагдах усны эзлэхүүнийг бодож ол. Бодлого 9. 60.8г масстай төмөр (II) -ийн сульфатаар 1.5моль/л концентрацтай хэчнээн эзлэхүүн уусмал бэлтгэж болох вэ? Бодлого 10. 1.4моль/л концентрацтай 400мл уусмал бэлтгэхэд 30% - ийн 1.18г/мл нягттай хэчнээн эзлэхүүн азотын хүчлийн уусмал зарцуулагдах вэ? Бодлого 11. 1.52г/мл нягттай 48% -ийн натрийн гидроксидын уусмалын молийн концентрацыг бодож ол. Бодлого 12. 32% -ийн 1.24г/мл нягттай хүхрийн хүчлийн уусмалын молийн концентрацыг бодож ол. Бодисын уусах чанар Жишиг даалгавар -1 100 грамм усанд хамгийн ихээр уусах бодисын массыг уусах чанар гэнэ. Энэ нь тухайн температурт тогтмол байна. Жишээ нь: 30ºС –д мөнгөний нитратын уусах чанар 216 грамм байдаг. Харин 10ºС –д 167 грамм байна. Бодисын тухайн температурт усанд хамгийн ихээр ууссан байх уусмалыг ханасан уусмал гэнэ. Өөрөөр хэлбэл энэ үед бодисын талст уусах ба үүсэх үзэгдэл тэнцвэрт оршино. Дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Даалгавар: 1. Мөнгөний нитратын ханасан уусмалын процентын концентрацыг 10ºС –д тооцоолно уу. 2. 250 мл усаар 10ºС –д хэдэн грамм ханасан уусмал бэлтгэж болох вэ? Хариултаа тооцоогоор батална уу. 3. 270 грамм мөнгөний нитратаар 30ºС –д ханасан уусмал бэлтгэжээ. Зарцуулсан усны эзлэхүүнийг бодож олно уу. 4. 10ºС –д буй 106.8 грамм ханасан уусмал дээр 50 грамм мөнгөний нитрат нэмээд давсыг уустал халаав. Халуун уусмалыг 30ºС хүртэл хөргөөхөд хэдэн грамм мөнгөний нитрат тунадасжих вэ? Тооцоог хийнэ үү. 5. 30ºС –д бэлтгэсэн 252.8 грамм ханасан уусмалыг 10ºС –ийн температур хүртэл хөргөв. Талсжсан давсны массыг тооцоолно уу. Жишиг даалгавар -2 Цагаан өнгийн нунтаг зэсийн сульфат (CuSO4) –ыг халуун усанд уусгаад хөргөхөд уусмалд цэнхэр өнгийн таст үүсчээ. Энэ тастыг зэсийн байван (CuSO4 ∙5H2O) гэдэг. Зэсийн сульфатын уусах чанар 10ºС ба 60ºС –д харгалзан 17 ба 40 байдаг бол дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Даалгавар: 1. 10ºС –д зэсийн байвангийн уусах чанарыг тооцоолно уу. 2. 60 грамм нунтаг зэсийн сульфатыг 10ºС –д бэлтгэсэн 300 грамм масстай зэсийн сульфатын ханасан уусмал дээр нэмж уустал халаав. Үүссэн уусмалын температурыг анхны температур хүртэл хөргөөхөд хэдэн грамм зэсийн байван талсжин буух вэ? тооцоог хийнэ үү. 3. 60ºС –д бэлтгэсэн 100 ханасан уусмалыг 10ºС хүртэл хөргөхөд буух тунадасны массыг бодож олно уу. Бодисын томьёо тодорхойлох Жишиг даалгавар -1 Дараах бодисуудын химийн томьёог тогтоож бичнэ үү. 1. Хан боргоцойн үнэртэй нэгэн органик бодисын найрлаганд 66.67% нүүрстөрөгч, 11.11% устөрөгч болон 22.22% хүчилтөрөгч массын хувиар тус тус агуулагддаг. Энэ нэгдлийн уурын гелитэй харьцуулсан нягт 36 бол химийн томьёог тогтооно уу. 2. Байгаль дээр зэс олон янзын эрдэс хэлбэрээр газрын хөрсөнд агуулагддаг. Тэдгээрийн нэг болох А эрдэс найрлагандаа нүүрстөрөгч – 5.41%, устөрөгч – 0.90%, хүчилтөрөгч – 36.04% агуулдаг. Зэсээр баялаг энэ эрдсийн томьёог тодорхойлно уу. 3. Биологийн идэвхт нэгэн органик нэгдэл найрлагандаа нүүрстөрөгч – 40.00%, устөрөгч – 6.67% болон хүчилтөрөгч – 53.33% -иар тус тус агуулдаг. Энэхүү нэгдлийн харьцангуй молекул масс нь 180 бол молекул томьёог тогтооно уу. Урвалын тэгшитгэлээс тооцоо хийх Бодисын масс хадгалагдах хууль: Урвалд орсон болисуудын массын нийлбэр урвалаас үүссэн бодисуудын массын нийлбэртэй тэнцүү. aA + bB = dD + eE гэсэн урвалын хувьд: ������������ + ������������ = ������������ + ������������ болно. Харин дурын урвалын хувьд: ∑ ������урвалд орсон бодис = ∑ ������урвалаас үүссэн бодис Энгийн бүхэл тоон харьцааны хууль:

Урвалд оролцож буй бодис бүрийн молийн тоон харьцаа ямагт энгийн бүхэл тоон харьцаатай байна. Учир нь химийн урвалын хувьд ямарч атом задрахгүй бас ямарч атом шинээр үүсдэггүй. aA + bB = dD + eE гэсэн урвалын хувьд: ������������ = ������������ = ������������ = ������������ болно. ������ ������ ������ ������ Авогадрогийн хууль: Ижил нөхцөлд буй ижил эзлэхүүн бүхий ямар ч хийнүүдийн хувьд тэдгээрийн тоо хэмжээ нь ямагт тэнцүү байдаг. Ижил нөхцөлд буй хий байдалтай бодисын хувьд: ������������ = ������������ = ������������ = ������������ бол ������������ = ������������ = ������������ = ������������ иймд ������������ = ������������ = ������������ = ������������ болно. Нэмэлт мэдээлэл: ������ ������ ������ ������ NA –Авогадрогийн тоо NA = 6.02∙1023 ширхэг /атом, молекул, ион/ ������ ������ –молийн тоо хэмжээ 1моль = NA байна. ������ = ������ болно. M – молийн масс. Тухайн бодисын химийн найрлагаас хамаарсан тогтмол тоо. VM – хэвийн нөхцөлд буй ямарч хий байдлтай бодисын эзлэхүүн. VM = 22.4л/моль болно. Иймд ������ = ������ байна. ������������ Жишиг даалгавар -1 26г масстай металл цайрыг илүүдэл давсны хүчлээр үйлчилжээ. 1. Энэ урвалд зарцуулагдсан хлортустөрөгчийн массыг бодож олно уу. 2. Энэ урвалаас үүссэн цайрын хлорид гэсэн давсны массыг бодож олно уу. 3. Энэ урвалаар үүссэн устөрөгч хийн эзлэхүүнийг хэвийн нөхцөлд тооцоолно уу. Жишиг даалгавар -2 36.5% -ийн 200 мл эзлхүүнтэй давсны хүчлийн (ρ=1.18г/мл) уусмал дээр илүүдэл цайр нэмж уусгав. 1. Энэ урвалд орсон цайрын массыг бодож олно уу. 2. Энэ урвалаас үүссэн цайрын хлорид гэсэн давсны массыг бодож олно уу. 3. Энэ урвалаар үүссэн устөрөгч хийн эзлэхүүнийг хэвийн нөхцөлд тооцоолно уу. 4. Гарган авсан уусмалд агуулагдах давсны концентрацыг бодож олно уу. Жишиг даалгавар -3 36.5% -ийн 200 мл эзлэхүүнтэй давсны хүчлийн (ρ=1.18г/мл) уусмал дээр тодорхой масстай цайр нэмж уусгав. Урвалаар хэвийн нөхцөлд 13.44л хийн бүтээгдэхүүн үүссэн гэвэл: 1. Урвалд орсон цайрын массыг бодож олно уу. 2. Энэ урвалаас үүссэн давсны массыг бодож олно уу. 3. Гарган авсан уусмалд агуулагдах бодисын хэмжээг массын хувиар илэрхийлнэ үү. Жишиг даалгавар -4 24% -ийн 250 мл эзлэхүүнтэй давсны хүчлийн (ρ=1.17г/мл) уусмал дээр хэсэг цайрыг нэмж уусгав. Гарган авсан уусмалд шинжилгээ хийхэд цайрын хлорид массын 12% -иар агуулагдаж байгаа нь тогтоогджээ. 1. Урвалд орсон цайрын массыг бодож олно уу. 2. Энэ урвалаар үүссэн устөрөгч хийн эзлэхүүнийг хэвийн нөхцөлд тооцоолно уу. 3. Гарган авсан уусмалд агуулагдах давсны хүчлийн процентын концентрацыг бодож олно уу. Жишиг даалгавар -5 24% -ийн 250 мл эзлэхүүнтэй давсны хүчлийн (ρ=1.17г/мл) уусмал дээр хэсэг цайрыг нэмж уусгав. Гарган авсан уусмалд шинжилгээ хийхэд давсны хүчлийн массын 10% -иар буурсан байгаа нь тогтоогджээ. 1. Урвалд орсон цайрын массыг бодож олно уу. 2. Энэ урвалаар үүссэн устөрөгч хийн эзлэхүүнийг хэвийн нөхцөлд тооцоолно уу. 3. Гарган авсан уусмалд агуулагдах давсны процентын концентрацыг бодож олно уу. Жишиг даалгавар -6 24% -ийн 100 мл эзлэхүүнтэй давсны хүчлийн (ρ=1.17г/мл) уусмал дээр хэсэг 19.5г масстай нэгдэлдээ хоёр валент үзүүлдэг нэгэн металлыг бүрэн уусгав. Урвалын дүнд хэвийн нөхцөлд 6.72л хий ялгарчээ. 1. Урвалд орсон металлыг тодорхойлно уу. 2. Гарган авсан уусмалд агуулагдах ууссан бодисын хэмжээг массын хувиар илэрхийлнэ үү. Жишиг даалгавар -7 Зэсийн иодат (Cu(IO3)2)-ын уусмалын концентрацыг тогтоох зорилгоор 30 мл уусмал дээр натрийн иодидын 0.1 М-ын хүчиллэг уусмалаас 20 мл-ийг нэмжээ (Урвал I). Урвал явагдаж дууссаны дараа уусмалын өнгө улаан хүрэн (А дан бодис) болсон бөгөөд 0.0239 г цэнхэр өнгийн (Б бодис) тунадас буув. Шүүгдэс дээр хартугалганы нитратын уусмалаас илүүдлээр нэмэхэд (Урвал II) 0.1152 г шар өнгийн (В бодис) тунадас буусан бөгөөд уусмалын өнгө өөрчлөгдсөнгүй. 1. Урвал I ба II-ын тэгшитгэлийн бичиж тэнцүүлнэ үү. 2. А, Б, В бодисуудын томьёог бичиж нэрлэнэ үү. 3. Анхны уусмалын молийн концентрацыг тооцоолно уу. 1. Зэсийн нитрат болон нунтаг зэсийн холимгийг улайтгасны дараа нийт масс нь 45.45%-иар буурсан бол 1) Явагдах урвалын тэгшитгэл бичнэ үү. 2) Зэс бүрэн урвалд орсон эсэхийг тооцоолно у. 3) Анхны холимгийн найрлагыг тодорхойлно уу. 2. Нэгэн үл мэдэгдэх А металлыг илүүдэл хүчилтөрөгч дотор шатаахад Б бодис үүсдэг.Давсны хүчилд Б бодисыг уусгах үед В, Г гэсэн хоёр шинэ бодис үүсч ус ялгардаг.В болон Г бодис хоёулаа найрлагандаа А элементийг агуулдаг.Г бодис А металлтай харилцан үйлчлэх үед В бодис үүсдэг бол 1) А-Г бодис тус бүрийн томьёог бичнэ үү. 2) Явагдсан урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 3. Металл натри болон нэрмэл ус ашиглан нүүрснээс хэрхэн натрийн карбонат гарган авч болох вэ? 1) Урвал явагдах нөхцлүүдийг тодорхойлон явагдах урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2) 5 грамм нүүрснээс хичнээн грамм натрийн карбонат гарган авч болохыг тооцоолно уу. 4. А давсны усан уусмалд калийн гексацианоферрат (III) буюу улаан цусан давс нэмэхэд цэнхэр өнгийн тунадас буудаг.А давсны уусмал руу барийн хлоридын уусмал нэмэхэд хүчилд уусдаггүй цагаан тунадас буудаг бол А давсны томьёог тогтооно уу. Б давсны уусмалыг идэмхий натрийн уусмалтай хольж хөнгөнцагаан нэмээд буцлах хүртэл нь халаах үед аммиак ялгарсан.Б давс дөлний өнгийг шараар буддаг бол Б давсны томьёог тогтооно уу.Хуруу шилэн дэх илүүдэл А давсны усан уусмалыг Б давсны концентрацтай уусмалтай хольсон.Дараа нь хуруун шилийг налуу байрлалд барин хуруу шилэн дэх давсны уусмалын хольц руу концентрацтай хүхрийн хүчлийг шилний хана дагуулан дусал дуслаар болгоомжтой нэмсэн.

Хуруун шилэнд урвал явагдаж улаан хүрэн өнгийн цагираг үүссэн бол явагдах бүх урвалын тэгшитгэл бичиж бүтээгдэхүүнийг нэрлэнэ үү. 5. Бодисуудыг зөөвөрлөх үед хэсэг шил сав хагарч иод, барийн сульфат, төмрийн (III) оксид, натрийн сульфат зэрэг хатуу бодисуудын холимог үүссэн бол хольц дахь бодис бүрийг цэврээр нь ялгах аргуудыг тайлбарлана уу. 6. Дараах урвалуудын баруун хэсгийг гүйцээн бичнэ үү. 2KBr + MnO2 + 2H2SO4 → Al2S3 + 8HNO3 сул → 5H2S + 2KMnO4 + 3H2SO4 .→ 2FeCl3 + 3Na2S → 2FeBr2 + 3Cl2 → Ba(HSO3)2 + 2KOH → 3CuO + 2NH3 → (NH4)2HPO4 + 3KOH → KHCO3 + Ca(OH)2 → Ba(HCO3)2 + NH4HSO4 → 7. Нэгдэлдээ хувирмал валент үзүүлдэг нэгэн металлын А оксидыг 4200С температур хүртэл халаахад В болон С гэсэн хоёр оксид үүсгэдэг. В оксид нь 6000С хүртэл халаахад хүчилтөрөгч ялгаруулан С оксид үүсгэн задардаг. А, В болон С оксидуудад металлын массын хувь харгалзан 86.62%, 90.67%, 92.83% болно. А болон В оксидын дулааны задралын урвалын тэгшитгэл бичиж оксид дахь М металлыг тогтооно уу. А, В, С оксидын томьёог тогтооно уу. 1) А оксид давсны хүчлийн концентрацтай халуун уусмалтай 2) А оксид идэмхий натрийн концентрацтай халуун уусмалтай 3) А оксид хүхэрлэг хийтэй 4) В оксид шингэрүүлсэн азотын хүчилтэй 5) В оксид идэмхий натрийн концентрацтай халуун уусмалтай харилцан үйлчлэх урвалын тэгшитгэл бичнэ үү. 1. ……………. → 4NO2 + O2 + 2H2O 2. ……………. → 5S↓ + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O 3. ……………. → NO + FeCl3 + NaCl + H2O 4. ……………. → Co(OH)2↓ + 2Al(OH)3↓ + 2KCl 5. ……………. → CuS↓ + BaSO4↓ + 4NH3↑ 6. ……………. → CaHPO4↓ + BaHPO4↓ + 2H2O 7. ……………. → BaSO3↓ + Na2SO3 + 2H2O 8. ……………. → Ag2S↓ + NaNO3 + HNO3 9. ……………. → C6H5─ COOK + 4 MnO2↓ + + K2CO3 + KOH + 2H2O 10. …………….→2Fe2O3 + 2FeCl3 8. Эрдэс берилл найрлагандаа 31.28% цахиур, 53.63% хүчилтөрөгч болон хөнгөнцагаан, берилли агуулдаг. Эрдсийн томьёог тогтооно уу. Эрдэс берилл дэх цахиур ба хүчилтөрөгчөөс тогтсон анионы бүтцийг харуулна уу. 9. Азот болон устөрөгчийн холимгийг катализаторын оролцоотой контактын аппарат дундуур нэвтрүүлэхэд түүний нягт 45% хүртэл өссөн. Хэвийн нөхцөлд урвалын дараах 7.5 литр хийн холимгийг 171 мл 8%-ийн (q=1.05 г/мл) ортофофорын хүчлийн уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд үүссэн уусмал дахь бодисуудын массын хувийг олно уу. 10. Илүүдэл хүхэрлэг хийг калийн перманганатын уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд 4.9%-ийн хүхрийн хүчлийн уусмал үүссэн бол калийн перманганатын уусмалын анхны концентрацыг олно уу. 11. Үелэх системийн нэг бүлэг, нэг үед оршдог хоёр элемент бие биетэйгээ нэг элементийнх нь массын хувь 25.6%-тай тогтвортой ганц бинар нэгдэл үүсгэдэг. Энэ нэгдэл усанд уусдаг бөгөөд түүний уусмал дундуур хий байдалтай аммиак нэвтрүүлэхэд агаарт алгуурхан бараантдаг цагаан тунадас буудаг бол элементүүдийг нэрлэж, бодисын томьёог тодорхойлж холбогдох урвалын тэгшитгэл бичнэ үү. 12. Хурц үнэртэй 2 өнгөгүй хийг чийглэг орчинд халаахад ус болон хатуу байдалтай дан бодис үүсгэн өөр хоорондоо урвалд ордог. Хэвийн нөхцөлд 3 литр хийн холимгоос 4.29 грамм дан бодис үүсдэг бол ямар урвал явагдсан болохыг тооцооны тусламжтай тодорхойлно уу. 13. 0.69г натри ба 0.80г хүхрийн бүрэн харилцан үйлчиллээр үүссэн бүтээгдэхүүнийг болгоомжтойгоор усанд уусгав. Бэлтгэсэн 50мл уусмалын молийн концентрацыг бодож ол. Гарган авсан уусмалтай харилцан үйлчлэх бромын массыг хамгийн багад тооцоол. 14. Нүүрстөрөгч (II) –ийн оксид ба хлорын холимог нь хүчилтөрөгчөөс хөнгөн бөгөөд халаасан катализатор дээгүүр нэврүүлэхэд 60% -ийн гарцтайгаар фосген үүссэв. Урвалын дүнд үүссэн холимог нь хүчилтөрөгчөөс хүнд байсан гэвэл анхны холимог дох хлорын эзэлхүүний хувийг бодож ол. 15. 8.7г масстай металлын хүчилтөрөгчтэй нэгдэл илүүдэл нүүрсхүчлийн хийтэй харилцан үйлчилж хатуу А бодис ба В хийг ялгаруулав. А бодисыг усанд уусгаад барийн нитратын уусмалаас илүүдлээр нэмэхэд 9.85г тунадас буужээ. В хийг улайссан зэс бүхий хоолой дундуур нэвтрүүлэхэд хоолойн масс 4.00 граммаар нэмэгджээ. Анхны нэгдлийн томъёог тогтоо. 16. Устөрөгч ба азотоос тогтсон гелигээс 5% -иар хөнгөн холимгийг халаасан катализатор дээгүүр нэвтрүүлсний дараа аммиак үүсч, гелигээс хүнд холимог болов. Явагдсан урвалын гарцыг тодорхойл. 17. Хоёр шилэн аяганы эхний аяганд 100г 18.25% -ийн давсны хүчил, нөгөө аяганд 100г 16% -ийн зэсийн сульфат хийж дэнсийг тэнцүүлжээ. Давсны хүчилтэй аяганд 2г кальцийн карбонат нэмсэн бол тэнцвэрийг хадгалахын тулд нөгөө аяганд ямар масстай төмөр нэмэх вэ? 18. Төмөр(II) –ийн нитрат ба мөнгөнусны нитратын холимгийг улайтгахад аргонаас 10%-иар хүнд хийн холимог үүссэн бол хатуу холимгийн масс хэд дахин буурсан бэ? 19. 20 гр жинтэй зэс ялсыг мөнгөн усны ( II ) нитратын давсны уусмалд хэсэг хугацаагаар дүрэхэд ялтасны жин нь 2,74 гр-аар нэмэгджээ.Дараа нь ялтсыг уусмалаас гаргаж халаахад зэс ялтас анхныхаа байдалд эргэж орсон бол түүний жин ямар болсон вэ ? 20. 40 гр жинтэй төмөр ялтсыг зэсийн нитратын уусмалд хэсэг хугацаагаар дүрэхэд түүний жин 43 г болтлоо нэмэгдсэн байна.Тэгвэл хэдэн гр төмөр уусмалд шилжсэн вэ ? 21. 15 %-ийн 200 г зэсийн сульфатын уусмалд 8 г төмөр хавтагыг хэсэг хугацаанд байлгасны эцэст масс нь 8,8 г ыолов.Урвалын дараа уусмалд байх зэсийн сульфатын массын хувийг ол . 22. 10 гр масстай нэгэн металлыг мөнгөны нитратын уусмалд хийхэд хэсэг хугацааны дараа металлын масс 18 гр болсон.Нитратын найрлага дахь металлын и.з +2 бол ямар металл байсан вэ ?

23. Нэгэн металл хавтанг 5%-ын 800гр масстай хар тугалганы нитратын уусмалд хийгээд хэсэг хугацааны дараа гарган авч жигнэхэд хавтагын жин 14,2 гр нэмэгдэж, уусмалын массын хувь 0,88% байв. Нитрат дахь металлын исэлдлийн зэрэг +2 бол металл хавтагыг ол. 24. 14,5 гр кадмийн талстгидрат Cd(NO3)2 *4H2O агуулсан уусмалд цайр хавтагыг дүржээ. Хэсэг хугацааны дараа хавтгыг уусмалаас гаргаж угааж хатаагаад жигнэхэд масс нь 0,94 гр-аар нэмэгдсэн байв. Уусмалыг кадмийн (Cd(NO3)2 *4H2O) ба цайрын (Zn(NO3)2 *6H2O) талстгидратууд үүсэх хүртэл ууршуулжээ. Талстгидратуудын үлдэгдлийн найрлагыг тодорхойл. 25. 140,8 г масстай зэс хавтагыг мөнгөний нитратын уусмал дотор хэсэг хугацаанд байлгасны дараа масс нь 171,2 г болсон байв.Үүнийг уусгахад азотын хүчлийн 32 хувийн уусмал ( d=1,2 г\\см3) хичнээн мл хэрэгтэй вэ ? 26. 7,32 г кадмийн хлорид агуулсан уусмалд цайр хавтгыг дүржээ. Хэсэг хугацааны дараа хавтагын масс 1,645 г-аар нэмэгдсэн байв.Уусмалд үүссэн давсны найрлага ба кадмийн ялгаралтын хувийг тодорхойл. вэ ? 27. Зэсийн байвангийн уусмалд кадми хавтагыг дүрж хэсэг хугацаанд байлгасны дараа масс нь 3 гр-аар багасжээ.Уусмалд шилжсэн кадмийн массыг ол. 28. З,2 гр усгүй зэсийн сульфат ба 6,24 г усгүй кадмийн сульфат агуулсан уусмалд цайр хавтагыг дүржээ.Хэрэв зэс ба кадмийг уусмалаас бүрэн түрэхэд цайр хавтаг дээр хичнээн кадми ба зэс ялгарахыг тодорхойл. 29. Дугаарласан 8 хуруу шил дараах нэгдлүүдийн сулруулсан уусмал байв. Үүнд: хартугалганы нитрат, никелийн нитрат, зэсийн сульфат, төмөр (III)-ийн сульфат, натрийн сульфат, натрийн карбонат, натрийн гидроксид, аммиак болно. 30. Дараах өгөгдөлд үндэслэн аль дугаартай хуруу шилэнд ямар нэгдлийн уусмал байгааг тогтооно уу. Уусмал 3 нь 1, 2, 4, 6, 7, 8 дугаартай уусмалуудтай урвалд орж тунадас үүсгэх ба илүүдэл хэмжээтэй уусмал 1-д уусдаг. Уусмал 6 нь 1, 2, 3, 7 дугаартай уусмалуудтай урвалд орж тунадас үүсгэх ба эдгээрийг илүүдлээр нэмэхэд уусахгүй болно. 1, 2, 7 дугаартай уусмал метилоранжийн өнгийг өөрчилдөг. 4 ба 5 дугаартай уусмалыг 1, 2, 7 дугаартай уусмалтай холиход үүссэн тунадсууд нь илүүдэл хэмжээтэй уусмал2-д уусдаг. Явагдсан бүх урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 31. 2150 мл багтаамжтай дундаа тусгаарлагч бүхий битүү тагласан шилэн саванд хэвийн нөхцөлд төмөр (II)-ийн сульфатын 50 мл уусмал, натрийн гидроксидын 100 мл уусмал тус тус байв. Температур тогтмол байх нөхцөлд тусгаарлагчийг авахад бодисууд бүрэн урвалд орж, хэсэг хугацааны дараа саван дахь даралт 0.9 атм болтлоо буурчээ. Явагдах химийн урвалын тэгшитгэлийг бичиж, холихын өмнөх бодисуудын уусмалын молийн концентрацыг тус тус тооцоолно уу. 32. Лабораторт янз бүрийн бодисын усан уусмал бүхий дугаартай 5 колбо байв. Колбо тус бүр дээр “Калийн иодид”, “Калийн карбонат”, “Давсны хүчил”, “Калийн иодид”, “Барийн гидроксид” гэсэн шошго хадсан байсан боловч бүх шошгыг андуурч наасан байжээ. 1 ба 2-р колботой уусмалуудыг холиход хий ялгарч байсан бол 1 ба 3-р колботой уусмалуудыг холиход цагаан тунадас үүсч байв. Даалгавар: 1) Колбо бүрт ямар бодисын уусмал агуулагдаж байгаа вэ? 2) Урвалын тэгшитгэлийг бичин, ямар нөхцөлд урвал явагдахыг тэмдэглэнэ үү. 3) Өгсөн бодисуудыг ашиглан өөр ямар ямар урвал явуулж турших боломжтой вэ? 33. Лабораторт 3% юмуу 7%-ийн массын хувьтай мөнгөнус (II)-ны нитратын уусмал байв. Уусмалын концентрацыг тодорхойлохын тулд 325 г энэ уусмал руу 2.43 г магнийн утас нэмжээ. Урвал явагдаж дууссаны дараа тунадсыг ялган авч, мөнгөнусны уурыг бүрэн алга болтол нь инертийн хийн орчинд улайсгав. Дараа нь тунадсыг жигнэхэд анхны магнийн массаас 2 дахин бага болсон байжээ. Даалгавар: 1) Анх авсан мөнгөнус (II)-ны нитратын уусмалын концентрац хэд байсан бэ? 2) Явагдах урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 34. Хартугалганы нитратын задрах урвалаар үүссэн хий байдалтай бүтээгдэхүүн натрийн гидроксидын уусмалтай бүрэн урвалд орж, урвалаас үүссэн бүтээгдэхүүн нь хүчиллэг орчинд калийн перманганатын 0.02 М концентрацтай 25 мл уусмалтай урвалд оржээ. Анх хичнээн грамм хартугалганы нитрат авсан бэ? 35. Химийн лабораторт металл бари, кали, цайр, зэсээс тогтсон дээжийг шинжлэв. Дээжийг усанд уусгах үед хэвийн нөхцөлд 672 мл хий ялгарав. Усанд уусаагүй үлдэгдлийг шүүж шүүгдэсэнд нь натрийн сульфатын уусмалыг илүүдлээр нэмэх үед 0.233 г хүчил шүлтэнд уусдаггүй тунадас буув. Анхны дээжийг усанд уусгах үед ялган авсан тунадасыг натрийн шүлтээр үйлчлэх үед 224 мл хий хэвийн нөхцөлд ялгарч 0.32 г металл уусалгүй үлдэв. Анхны дээж дэх металл тус бүрийн массын хувийг олно уу. 36. Металл барийг усанд уусгах үед үүссэн уусмал дундуур техникийн содыг давсны хүчлээр үйлчлэх үед ялгарсан хийг нэвтрүүлэв. Энэ үед үүссэн уусмалд уг металлын 5.91 г дундын давс, 5.18 г хүчиллэг давс үүссэн байсан бол металл барийгаас хэдэн граммыг усанд уусгасан бэ? 37. 6.4г улайтгасан нунтаг зэсийн дээгүүр 80% -ийн гарцтайгаар хүчилтөрөгчийг нэвтрүүлж гарган авсан зэс (II) –ийн оксидыг тодорхой масстай 20% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгажээ. Үүссэн уусмалыг 00С хүртэл хөргөөхөд таван молекул уст талст давс талсжив. Энэ температурт ханасан уусмалын цулийн хувь 25% бол талсжсан давсны массыг бодож ол. 38. Калийн нитрат (V) ба хлорат (V) –ын 6.49г холимгийг манган (IV) –ын оксидын байлцаатайгаар хий бүрэн ялгарч дуустал халаажээ. Энэ хийг халаасан зэс бүхий хоолой дундуур нэвтрүүлж, үүссэн бүтээгдэхүүнийг 53.1мл 19.6% -ийн (ρ=1.13) хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгав. Үүссэн уусмалыг саармаглахад 25мл 1.6моль/л концентарцтай NaOH –ын уусмал зарцуулагдав. Анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийлж, ялгарсан хийн эзлэхүүнийг хэвийн нөхцөлд бодож ол. 39. Хатуу бодис Б-г халааж, дээгүүр нь А хийг нэвтрүүлэхэд хатуу цагаан бодис В ба өнгөгүй шингэн Г үүсдэг. Эдгээр бодисууд бүгд устай харилцан үйлчилдэг. Б бодисыг усанд уусгахад Д ба Е хүчлүүд үүсдэг. А бодисыг усанд уусгахад ангижруулагч шинж чанартай тогтворгүй хүчил Ж үүсдэг. Г бодис усанд уусахад Д ба Ж үүсдэг. Д бодис усыг шингээхдээ их хэмжээний дулаан ялгаруулж, Е хүчлийг үүсгэдэг. Хэрвээ мөнгөний нитратаар үйлчлэхэд 0.1 моль Д бодис нь 14.35 гр тунадас, Е бодис шар өнгийн тунадас өгдөг бол ямар бодисуудын тухай өгүүлж байна вэ? А, Б, В, Г, Д, Е, Ж бодисуудыг нэрлэж урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 40. Дугаарласан (1-5) хуруу шилнүүдэд натрийн сульфат, натрийн карбонат, барийн нитрат, хар тугалганы нитрат, кальцийн хлоридуудын уусмал байжээ. Хэрвээ эдгээр уусмалуудыг хоооронд нь холиход (2) нь (1), (3), (4)-тэй цагаан тунадас, (5) нь (1), (3), (4)-тэй цагаан тунадас, (3) нь (4)-тэй цагаан тунадас үүсгэдэг бөгөөд (1) нь (3) ба (4)-тэй, (2) нь (5)-тай тунадас өгдөггүй. Гэхдээ (2) ба (4)-ыг хольж эхлэхэд шууд тунадас буудаггүй. (3) ба (4)-ийг холиход буусан тунадас нь халаахад уусдаг бол аль хуруу шилэнд ямар бодисууд байсан бэ? Явагдсан урвалын тэгшитгэлүүдийг бичиж тайлбарлана уу. 41. Давсны хүчилд уусдаггүй 0.9554 гр органик биш бодисыг шингэрүүлсэн азотын хүчилтэй буцалгаж уусмалд шилжүүлжээ. Үүссэн уусмалыг ууршуулаад хуурай үлдэгдлийг нь улайтгахад цагаан утаа ялгаран гарч 0.7950 гр бодис үлджээ. Энэхүү үлдэгдлийг шингэрүүлсэн давсны хүчилд уусгаж калийн иодидын уусмалаас илүүдлээр нэмжээ. Ялгарсан иодыг титрлэхэд 20 мл 0,05N натрийн тиосульфатын уусмал зарцуулагджээ. Хэрвээ улайтгахад үүссэн хуурай үлдэгдлийн давсны хүчлийн

уусмал дээр аммиакын уусмалыг нэмэхэд уусмалын өнгө өөрчлөгддөг бол анхны бодисыг нэрлэж урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 42. Дугаарласан 4 хуруу шилэнд натрийн гидроксид, хүхрийн хүчил, нарийн сульфат, фенолфталейны уусмалууд байжээ. Өөр урвалж үл хэрэглэн эдгээрийг хэрхэн ялган таних вэ? 43. 2.3 гр масстай нэгэн металлыг хүчилтөрөгч дотор шатаажээ. Шаталтын бүтээгдэхүүнийг 10%-ийн 200 гр давсны хүчилд бүрэн уусгав. Илүүдэл хүчлийг саармагжуулахад идэмхий натрийн 10%-ийн 86 гр уусмал зарцуулагджээ. Дараа нь мөнхүү хэмжээний масстай металлыг агаарт шатааж бүтээгдэхүүнийг давсны хүчлийн 10%-ийн 200 гр уусмалд уусгав. Энэ тохиолдолд илүүдэл хүчлийг саармагжуулахад натрийн гидроксидын 10%-ийн 52.5 гр уусмал зарцуулагдсан гэвэл доорх тооцоог хийнэ үү. 1) Анх ямар металл хүчилтөрөгчийн дортор шатсан бэ? 2) Хоёр туршилтын үр дүнг харуулсан урвалын тэгшитгэлийг бичиж тэнцүүлнэ үү. 3) Шаталтын бүтээгдэхүүнийг давсны хүчлээр үйлчилж гарган авсан бодисуудын массыг бодож олно уу. 44. Нэр хаяггүй таван саванд калийн гидроксид, хөнгөнцагааны сульфат, натрийн карбонат, аммоны хлоридуудын усан уусмал ба давсны хүчил байжээ. Нэмэлт урвалж ашиглахгүйгээр аль саванд ямар бодис буйг хэрхэн илрүүлэх вэ? Танд хангалттай хуруу шил ашиглах боломжыг өгсөн бол тохиромжтой хувилбарыг дэвшүүлж, явагдах урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 45. Х давсны ногоовтор өнгийн уусмал барийн нитратын усан уусмалтай харилцан үйлчилж хүчилд уусдаггүй цагаан өнгийн тунадас үүсгэдэг. 2.78 гр давсаар бэлтгэсэн уусмалыг тэнцүү хэсэгт хуваагаад эхний хэсгийг илүүдэл натрийн гидроксидын уусмалаар үйлчэхэд агаарт харладаг ногоовтор өнгийн тунадас буужээ. Тунадасыг салгаад түүнийг агаарт улайтган 30%- ийн хүчилтөрөгч агуулсан 0.4 гр масстай бодис гарган авав. Хоёр дах хэсэг нь хүхрийн хүчлээр хүчиллэгжүүлсний дараа 0.02 моль/л концентрацитай 50см3 калийн перманганатын уусмалтай урвалд ордог. Х давсыг тодорхойлж, явагдсан урвалын тэгшитгэлүүдийг бичиж хариултаа тооцоогоор батал. 46. Калийн иодидын уусмалд уусгасан 5мл 0.02 М-ийн иодын уусмалыг 0.01М натрийн тиосульфатын А уусмалаар титрлэжээ. Тэгвэл доорх тооцоог хийнэ үү. 1) Титрлэлтэнд хичнээн эзэлхүүн 0.01М-ийн натрийн тиосульфатын уусмал зарцуулагдсан бэ? 2) А уусмалаас 10 мл дээж авч 0.08М-ийн калийн перманганатын уусмалаар шүлтлэг орчинд титрлэхэд 10 мл зарцуулагдсан бол тооцоонд үндэслэн явагдсан урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 3) Натрийн тиосульфат ба сульфитыг агуулсан В уусмалаас 10 мл дээж авч 0.02М-ийн иодын уусмалаар титрлэхэд 20 мл зарцуулагджээ. Сульфит ионы титранттай харилцан үйлчлэх урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 4) Мөн 10 мл В уусмалыг калийн перманганатын 0.08М-ийн уусмалаар шүлтлэг орчинд титрлэхэд 21.25мл зарцуулагджээ. Сульфит ионы титранттай харилцан үйлчлэх урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 5) Иод болон калийн перманганатын титрлэлтийн үр дүнд үндэслэн В уусмал дахь сульфит болон тиосульфит ионуудын молийн концентрацийг олно уу. 47. Үртэс байдалтай магни , хөнгөнцагаан , цагаантугалга 3-ын холимог байсан. Холимгоос 0.75 г авч давсны хүчилтэй урвалд оруулахад 0.784 л устөрөгч х.н-д ялгарсан. Мөн дээрхитэй адил хэмжээний дээжийг шатаахад 1,31 г оксидууд үүсчээ. Тэгвэл өгөгдсөн холимог дахь металл тус бүрийн процентийн найрлагыг бодож ол. 48. Хаяггүй дөрвөн хуруу шилэнд зэс ( II ) – ийн оксид , төмөр ( III ) –ийн оксид , мөнгө , төмрийн нунтаг байв. Эдгээр бодисуудыг зөвхөн ганц урвалж хэрэглэн хэрхэн ялган таних вэ? ( гадаад байдлаар нь ялгахгүй.) 49. Дугаарласан 10 хуруу шилэнд зэсийн оксид , бертолетийн давс , манганы диоксид , мөнгөнусны оксид , хоолны давс , хүхэрт төмөр , хартугалганы исэл , оюу , шохой , хлорт зэс байжээ. Хэрвээ ( 2 ) ба ( 9 ) – нь хар, ( 3 ) ба ( 10 ) нь цагаан, ( 6 ) – нь ногоон, ( 7 ) нь шар өнгөтэй бөгөөд ( 2 ), ( 4 ), ( 5 ), (8 ) нэгдлүүд нь усанд уусдаггүй , ( 6 ) нь усанд уусдаг . Давсны хүчлээр үйлчлэхэд (1), (5), ( 8 ) нь уусдаг, ( 1 ), ( 5 ), ( 9), ( 10 ) – аас хий ялгардаг.Тэгэхдээ (1), (10) –аас нэг төрлийн хий ялгардаг. ( 8 ) бодисын давсны хүчлийн давсны уусмал нь дөлийг тоосгон улаан өнгөөр , ( 2 ) - ын уусмал нь ногоон өнгөөр тус тус буддаг . (1 ), ( 5), ( 7 ), ( 8 ) нь халаахад задардаг бол аль хуруу шилэнд ямар бодис байсан бэ? 50. Кальцийн гидрокарбонат агуулсан хатуу усан дээр 30.4 гр ( II ) валенттай төмрийн сульфат дээр нэмж агаараар үлээлгэсэн . Илүүдэл хүхрийн хүчлийг саармагжуулах зорилгоор 1.36 г аммиак бүхий уусмал нэмжээ. Үүссэн тунадасыг улайсгасан . Тунадасны найрлага ба массыг бодож ол. ( CaSO4 – г бүрэн тунадасжсан гэж үзнэ.) 51. Бертолетийн давс ба манганхүчлийн калийн давс оролцсон 3 г масстай холимгийг улайтгахад , 27 ˚ С , 740 мм. м.у.б даралтанд 0.5056 л хий ялгарчээ. Энэхүү холимгийн дээрхи хэмжээний масстай дээжийг хүчиллэг орчинд титрлэхэд 20 мл 0.55 н төмрийн ( II ) сульфатын уусмал зарцуулагджээ. Хэрвээ анхны холимогт дээрхи 2 бодисоос гадна идэвхигүй хольц оролцсон бол , найрлагыг тодорхойл 52. Найрлагандаа Ag → 80% ; N →10.4 % агуулсан мөнгөний давсыг бромоор үйлчилжээ. Тэгэхэд хий ялгарсан ба уг хийн агаартай харьцуулсан нягт нь 1.8 байв.Тэр хийг 5 % - ийн халуун H2SO4 –ийн уусмал дундуур нэвтрүүлсэн .Уусмалыг хөргөхөд өнгөгүй талст бодис үүссэн байна. Уусмал хүчиллэг орчинтой байсан . Үүссэн өнгөгүй талст бодисоос 0.02 гр дээж авч , 10 % - ийн 5 мл H2SO4 ба 5 мл ус нэмсэн . Тэр хольцоо 0.0055 м KMnO4 –ийн уусмалаар цайвар ягаан болтол нь титрлэв. Анализыг 3 удаа хийсэн . Титрлэлтийн дундаж нь 11.54 мл байсан . Дараахь даалгаврыг гүйцэтгэ. 1) Мөнгөний давсны томьёог ол. 2) Явагдсан урвалын тэгшитгэлийг бич. 3) Үүссэн талст бодисын томьёог тодорхойл . 4) Үүссэн хийн шүлт , устөрөгч , бромтой урвалд орсон тэгшитгэлийг бич. 78. Зэсийн (II) оксидоос 12граммыг авч 1.7 гр А хийгээр ангижруулахад 9.6гр зэс, 2.7 гр ус ба 1.4 гр идэвхээр муу Б хий ялгарчээ. А хийн томьёог илэрхийл. 79. Хүхэр ба фосфорын 6.3 гр холимгийг илүүдэл азотын хүчлээр халаалттай үйлчилжээ. Ингэхэд 24.64 гр хүрэн өнгөтэй хий хэвийн нөхцөлд ялгарчээ. Ялгарсан хийг 6.5 %-н калийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлжээ. Уусмалд үүссэн калийн нитрат ба калийн нитрит хэдэн хувь агуулагдах вэ? 80. Хэвийн нөхцөлд байгаа 1м3 эзлэхүүнтэй нүүрстөрөгчийн оксидуудын (холимгийг устөрөгчтэй харьцуулсан нягт нь 16) 56 кг 1%-н калийн гидроксидын уусмалд нэвтрүүлжээ. Ямар давс хичнээн хэмжээгээр үүссэн бэ? 81. Натри ба хөнгөнцагааны 5.48гр амальгамыг давсны хүчлийн хүрэлцэх хэмжээний уусмалаар үйлчлэхэд хэвийн нөхцөлд 1.12л устөрөгч ялгарчээ. Уусаагүй үлдсэн бодисуудыг уусмалаас авч жигнэхэд 4.02 гр байв. Амальгамын найрлагыг процентоор тодорхойл. 82. Зэс, хөнгөнцагаан, хартугалга, цайраас тогтсон 6.47гр хайлшийг 50%-н азотын хүчлээр үйлчилж бүрэн уусгаж үүссэн уусмал дээр хүхрийн хүчлийн уусмалаас нэмэхэд 3.03гр А бодис үүсчээ. Уусмалыг шүүж шүүгдэс дундуур хүхэртустөрөгчийг нэвтрүүлэхэд үүссэн тунадасыг агаарт улайсгахад 3.2гр Б бодисын тунадас үүсчээ. Шүүгдэсийг илүүдэламмиакаар үйлчлэхэд аморф байдалтай Б бодис үүссэн ба түүнийг улайсгахад масс нь 1.53 болжээ. Хайлшийн найрлагыг процентоор тодорхойл.

83. Хоёр металлын нитратуудын (усгүй) 4,95гр холимгийг улайсгажээ. Халаалтыг 10000С хүргэсний дараа 1атм даралтанд 6.26л эзлэхүүнтэй хийн бүтээгдэхүүнүүд байсан ба мөн усанд сайн уусдаг хуурай үлдэгдэл 1,38гр байв. Усанд ууссан үлдэгдлийн уусмал сул шүлтлэг урвалыг өгч байсан бол анх ямар нитратуудын холимог байсан бэ? 84. Гурван хийн холимгийг натрийн шүлтийн уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд нэг нь түүнд уусаж А бодис ус үүсгэдэг. Дээрх холимгийг давсны хүчлийн уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд нэг нь шингээгдэж Б бодис үүсгэдэг. Уг холимгийг усан дундуур нэвтрүүлэхэд хоёр нь шингээгдэж В бодис үүсгэдэг бол А, Б, В ямар бодисууд вэ? Үүссэн гурван бодисын массын харьцаа 1.98:1:1.48 байдаг. Хийн холимгийг шатаахад хоёр хоорондоо харилцан үйлчилдэг гэж үз. 85. Газрын шүлтийн металлыг хоёр хэсэг болгон хуваажээ. Нэг хэсгийнх нь жин нөгөө хэсгийнхээс 2дахин бага байв. Бага жинтэйг нь усанд хийжээ. Энд 2гр зэсийн (II) оксидыг металл болтол ангижруулахад шаардагдах хэмжээний устөрөгч ялгарчээ. Металлын их хэсгийг хоолойд тавьж хлорыг нэвтрүүлэн халаажээ. Гарган авсан хатуу бодисыг усанд уусгаж үүссэн уусмалд хүхрийн хүчлийг нэмэхэд 11.65гр тунадас үүсчээ. Ямар металлыг авсан бэ? 86. 32гр жинтэй металл утсыг халааж нэр үл мэдэх хий дотор хийхэд улайсч шатжээ. Шаталтын дүнд үүссэн II валенттай металлын давсны уусмал дундуур хүхэртустөрөгчийг нэвтрүүлэхэд 48гр хар тунадас үүсчээ. Утсыг ямар металлаар хийсэн бэ. Анх авсан утсыг бүрэн шатаахад зарцуулагдсан хийг гаргаж авахад хэдэн грамм манганы хоёрч оксид ба 36.5% ын (d=1,192г/мл) давсны хүчлийн хэдэн миллилитр уусмал хэрэгтэй вэ? 87. 100мл нэрмэл ус бүхий 2 шил аяга авч, 1-р аяганд 2гр жинтэй хатуу бодис А-г, 2-р аяганд мөн 2гр жинтэй хатуу бодис Б-г тус тус хийжээ. Шил аягууд дахь бодисууд бүрэн урвалд орж, ижил эзлэхүүнтэй В-г ялгаруулжээ. Дээрхи урвалуудаас үүссэн хоёр уусмал дундуур хэвийн нөхцөлд 1.12 л нүүрсхүчлийн хийг нэвтрүүлж урвалууд бүрэн явагдаж дууссаны дараа тэнцүү жинтэй давснууд тус тус үүсжээ. Шил аягатай уусмалууд дундуур дахин 1,12л нүүрсхүчлийн хийг нэвтрүүлэхэд 1-р шил давсны жин 1.62 дахин ихсэн харин 2-р давсны жин өөрчлөгдөөгүй бол А, Б, В бодисуудыг тодорхойлж холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бич. Атом ба элемент Жишиг даалгавар -1 VIIA бүлгийн элементүүдийг галогенууд гэдэг. Тэдгээрийн металлтай нэгдсэн нэглийг металлын галид (MeHaln) гэнэ. Усан уусмал дах галид ионыг мөнгөний нитратаар таньдаг. 1. Байгаль дээр элемент хлор 35Cl (75.77%), 37Cl (24.23%) гэсэн изотопууд оршдог. Үелэх системд тавигдах элемент хлорын харьцангуй атом массыг зууны нарийвчлал (0.00) –тайгаар тооцоолно уу. 2. Үелэх системд элемент бромын харьцангуй атом массыг 80 н.н. гэж тэмдэглэдэг бол 79Br ба 81Br гэсэн изотопуудын байгальд тархах хувийг тодорхойлно уу. 3. Элемент фтор, иодын 19F, 127I гэсэн изотопууд байгальд 100% -иар тархдаг байна. Эдгээр элементүүдийн бусад изотопууд нь тогтворгүй бөгөөд амархан задардаг. Жишээ нь 18F изотопын хагас задарлын үе нь 1.83 цаг болно. i. 18F –ын задарлын тогтмолыг бодож олно уу. ii. 18F → 18O + e+ + ve гэсэн урвалаар задардаг бол 4,5 грамм 18F дээжинд фторын атомаас 2 минутын дараа хэдэн грамм үлдэхийг тооцоолно уу. 4. Уусмал дах галид ион тус бүрийг таних урвалын тэгшитгэлийг бичиж, тунадасны өнгийг тодорхойлно уу. 5. Дараах тэмдэглэгээ бүхий жижиг хэсгүүдийг бүрдүүлж байгаа эгэл бөөмсийн тоог хүснэгтэнд нөхөж бичнэ үү. F- 35Cl+ 81Br I Протон ... ... ... ... Нейтрон ... ... ... ... Электрон ... ... ... ... 6. Элемент иодын атомын электронт бүрхүүлийн бүтцийг томьёолж бичнэ үү. 7. Фторын атомын хоёр ба гурван шатны иончлолын нийлбэр энерги 5050 кж/моль ба 11090 кж/моль болно. i. Фторын атомын эхний гурван шатны иончлолын тэгшитгэлийг бичнэ үү. ii. Фторын атомын гуравдугаар шатны иончлолын энергийг олно уу. 8. 238U –аас 214Pb үүсэх хүртэлх 8 шатны гинжин урвалын бүдүүвчээс шат бүрийн задарлыг тогтооно уу. 238������ 1 234������ℎ 2 234������������ 3 234������ 4 230������ℎ 5 226������������ 6 222������������ 7 218������������ 8 214������������ → → → → → → → → i. α–задарлын дугааруудыг бичнэ үү. ii. β–задарлын дугааруудыг бичнэ үү. 9. 6.00 грамм масстай судалгааны дээжийн масс 5.88 грамм болтлоо хорогджээ. Чөлөөлөгдөн гарсан энергийг тооцоолно уу. / кЖ / Жишиг даалгавар-2 VIA бүлгийн элементүүдийг халогенууд гэдэг. Хүчилтөрөгч нь урвалын идэвхитэй металл биш бөгөөд ихэнхи элементүүдийг исэлдүүлдэг. Хүхэр нь байгальд ихэнхидээ сульфид, сульфатын эрдэс байдлаар оршдог. 1. Байгаль дээр элемент хүчилтөрөгч 16О (99.76%), 17O (0.048%), 18O (0.192%) гэсэн изотопууд оршдог. Үелэх системд тавигдах элемент хүчилтөрөгчийн харьцангуй атом массыг зуун мянганы нарийвчлал (0.00000)-тайгаар тооцоолно уу. 2. Үелэх системд элемент хүхрийн атом массыг 32 н.н гэж тэмдэглэдэг бол 32S ба 34S гэсэн изотопуудын байгальд тархах хувийг тодорхойлно уу.( 33S-0.75%, 36S-0.02% болно.) 3. Элемент селен, телурын 78Se, 128Te гэсэн изотопууд байгальд 100%-иар тархдаг байна. Мөн 35S-ийн изотоп нь нь цацраг идэвхитэй тул тогтворгүй бөгөөд амархан задардаг. Жишээ нь 35S изотопын хагас задарлын үе нь 87 өдөр болно. i. 35S-ийн задралын тогтмолыг бодож олно уу. ii. 35S+α→39Ar гэсэн урвалаар задардаг бол 4.2 грамм 35S дээжинд хүхрийн атомаас 90 өдөрийн дараа хэдэн грамм үлдэхийг тооцоолно уу. 4. Уусмал дахь сульфид, сульфит, сульфат ион тус бүрийг таних урвалын тэгшитгэлийг бичиж, тунадасны өнгийг тодорхойлно уу. 5. Дараах тэмдэглэгээ бүхий жижиг хэсгүүдийг бүрдүүлж байгаа эгэл бөөмсийн тоог хүснэгтэнд нөхөж бичнэ үү. O-2 33S+4 79Se Te Протон … … … … Нейтрон … … … … Электрон … … … … 6. Элемент теллурын атомын электронт бүрхүүлийн бүтцийг томьёолж бичнэ үү. 7. Хүхрийн атомын хоёр ба гурван шатны иончлолын нийлбэр энерги 3260 кж/моль ба 6650 кж/моль болно. i. Хүхрийн атомын эхний гурван шатны иончлолын тэгшитгэлийг бичнэ үү.

ii. Хүхрийн атомын гуравдугаар шатны иончлолын энергийг олно уу. 8. 235U –аас 211Pb үүсэх хүртэлх 8 шатны гинжин урвалын бүдүүвчээс шат бүрийн задарлыг тогтооно уу. 235������ 1 231������ℎ 2 231������������ 3 227������������ 4 223������������ 5 219������������ 6 215������������ 7 215������������ 8 211������������ → → → → → → → → i. α–задарлын дугааруудыг бичнэ үү. ii. β–задарлын дугааруудыг бичнэ үү. 9. 12.00 грамм масстай судалгааны дээжийн масс 11.76 грамс болтлоо хорогджээ. Чөлөөлөгдсөн энергийг тооцоолно уу. /кЖ/ Бодлогын түүвэр /атом ба элемент/ 1. 14С -ын цацраг идэвхит изотопын хагас задралын үе 5730 жил (цацраг идэвхит задралаар 0.16 МэВ энергитэй β туяа ялгаруулдаг) болно. Модноос авсан дээж 72%-ын 14С агуулж байсан бол модны насыг тодорхойлно уу. /1М=106, 1эВ=1.602*10−19ж/ 2. 237������������ -ийн хагас задралын үе 2.39 өдөр, 239������������ -ийн хагас задралын үе 24 жил байдаг.Ижилхэн 1минутын турш 1µг 237������������ ба 239������������ -ийн задарсан атомын тоог тооцоолно уу. /1µ=10−6/ 3. Цацраг идэвхит изотоп, 90������������ цөмийн урвалаар агаарт алдагддаг бөгөөд хагас задралын үе 28.1жил болно. Организм 1.0мг 90������������ шингээсэн гэвэл организмд энэ хэмжээ 18 жил ба 70 жилийн дараа тус тус ямар хэмжээтэй 90������������ байх вэ? 4. 24������������ -ийг амьд организмын натрийн балансыг хянахад хэрэглэдэг. Организмд анх байсан24������������ -ийн агуулга 0.05 мг, түүний задрах урвал организмд 24.9 цагийн турш явагдаж 24������������ -ийн агуулга 0.016мг болтлоо багассан бол хагас задралын үеийг тооцоолно уу. 5. Доорхи тохиолдол бүрээс эх ба охин нуклидыг хооронд нь харгалзуулж, задралын хэлбэрийг (α эсвэл β) заана уу. Эх нуклидууд: a) 60Co b) 90Sr c) 226Ra d) 137Cs e) 212Po Охин нуклидууд: 1) 90Zr 2) 137Xe 3) 214Rn 4) 222Rn 5)137Ba 6) 60Ni 7) 60Fe 8) 208Pb 9) 90Y 6. Дараах хүснэгтэнд аль нь α-задрал, аль нь β-задрал болохыг харгалзах нүдэнд тэмдэглэнэ үү. α-задрал β-задрал 226������������ → 222������������ 222������������ → 218������������ 218������������ → 214������������ 214������������ → 214������������ 214������������ → 214������������ 214������������ → 210������������ 210������������ → 210������������ 210������������ → 210������������ 210������������ → 206������������ 7. N (дээж дэхь атомын тоо) нь A (цацраг идэвхит чанар) –тай шууд хамааралтай (A = λ*N). λнь цацраг идэвхит задралын тогтмол ба хагас задралын үетэй дараах тэгшитгэлээр холбогддог. λ = ln2 / T1/2. Цацраг идэвхит чанарыг бекюрел (Bq) нэгжээр хэмждэг. /1Bq=1задрал* сек−1/ Хагас задралын өгөдлүүдийг ашиглан дараах нэгдлүүдийн цацраг идэвхит чанарыг (ГBq-ээр) тооцоолно уу. a) 1.3141г 226RaCl2 b) 1.0 мг 90Sr(NO3)2 c) 0.5 мг 137CsNO3 T1/2(226Ra) = 1612жил, T1/2(90Sr) = 29жил, T1/2(137Cs) = 30 жил 8. Нэгэн дээжний цацраг идэвхит чанарыг 27.7 ГBq гэж туршилтаар тогтоожээ. Дээжийг битүүмжилсэн саванд 163 өдөр байлгасан байна. Энэ хугацаанд үүсэх атомын тоог олно уу. Химийн кинетик Жишиг даалгавар 1 Урвалын хурдыг олох 1. А + 2Б = АБ2 урвалын хувьд А бодисын анхны концентрац 5 моль/л, Б бодисын анхны концентрац 8 моль/л тус тус байсан бөгөөд урвал явагдаж эхэлснээс 10 минутын дараа А бодисын концентрац 2 моль/л болсон бол урвалын хурдыг А, Б, АБ2 бодисуудын хувьд олж, моль/л∙мин ба моль/л∙с нэгжээр илэрхийл. 2. 2NaOH + H2SO4 = Na2SO4 + 2H2O гэсэн саармагжих урвалын үед натрийн гидроксидын анхны концентрац 0.5 моль/л ба хүхрийн хүчлийнх 0.4 моль/л тус тус байв. Урвал явагдаж эхэлснээс хойш 5 секундын дараа шүлтийн концентрац 0.1моль/л болсон гэвэл урвалын хурдыг натрийн гидроксид, хүхрийн хүчил ба усны хувьд бодож олоод моль/л∙мин ба моль/л∙с нэгжээр илэрхийл. 3. H2 + Cl2 = 2HCl урвалаар хлортустөрөгчийн үүсэх хурд нь 0.5моль/л∙с болно. Урвал эхлэхэд устөрөгч ба хлорын анхны концентрацууд нь 5.0 моль/л ба 6.0 моль/л байсан бол урвал эхэлсээр эхний 6 секунд тутам дахь урвалын системийн найрлагыг ол. Жишиг даалгавар 2 Масс үйлчлэлийн хуулийг хэрэглэх 1. G + 3L = GL3 урвалын хувьд масс үйлчлэлийн хуулийг бичиж 1) G бодисын концентрацийг 4 дахин нэмэгдүүлэх 2) L бодисын концентрацийг 2 дахин бууруулах 3) G ба L бодисуудын концентрацийг тус бүр 2 дахин нэмэгдүүлэх 4) G бодисын концентрацийг 10 дахин нэмэгдүүлээд, L бодисын концентрацийг 3 дахин бууруулахад тус бүр урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөхийг тооцоолно уу. 2. С(хат) + О2(хий) = CO(хий) урвалын хувьд хүчилтөрөгчийн концентрацийг 5 дахин нэмэгдүүлж, нүүрсний концентрацийг 2 дахин бууруулбал урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?

Жишиг даалгавар 3 Вант Гоффын дүрмийг хэрэглэх 1. Хэрвээ урвалын хурдны температурын коэффициент нь 2 бол урвалын температурыг 200С – 400С болтол нэмэгдүүлэх үед урвалын хурд хэд дахин өөрчлөгдөх вэ? 2. Урвалын хурдны температурын коэффициент нь 3 үед урвалын температурыг 1200С –ээс 700С болтол бууруулах үед урвалын температур хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 3. Урвалын орчны температурыг 400С –ээс 700С болгон өөрчлөх үед урвалын хурд нь 5моль/л∙с байснаа 1280моль/л∙с болж өөрчлөгдсөн бол урвалын хурдны температурын коэффициентыг бодож олно уу. Жишиг даалгавар 4 Нийлмэл бодлого 1000С температурт аммиак синтезлэх (N2+3H2 ↔ 2NH3) урвалын тэнцвэр тогтсон үед [N2] = 20 моль/л, [H2]=25 моль/л, [NH3] =4 моль/л байсан бол: Даалгавар: 1. Бодисуудын анхны концентрацийг тодорхойлно уу [N2] = , [H2]= , [NH3] = 2. Энэ урвалын тэнцвэрийн тогтмолыг бодож олно уу. 3. Хэрэв шулуун урвалын хурдны тогтмол К1= 3.07 сек-1 бол буцах урвалын хурдны тогмтолыг бодож олно уу. 4. Энэ урвалыг 2500С температурт явуулахад устөрөгчийн концентрац 1 моль/л болтлоо буурдаг бол энэ температурт тэнцвэрийн тогтмол хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 5. Аммиак синтезлэх урвалын температураас хамаарах коэффициент /Вант-Гоффын коэффициент/ хэд байх вэ? 6. Урвалын идэвжлийн энергийг бодож олно уу. 7. 1000С болон 2500С-д урвалын Гиббсийн энергийн өөрчлөлтийг тодорхойлж харьцуулан дүгнэлт гаргана уу. 8. Хүснэгтэд аммиакын синтезийн урвалын үе дэх сонгомол катализаторуудын идэвхжлийн энергид нөлөөлөх тоон утгууд өгөгджээ. Тэгвэл эдгээр катализаторуудын аль нь урвалыг 1000С-2500С хүртэл халаасантай тэнцэх хэмжээний үйлчлэл үзүүлж чадах вэ? Тооцоогоор батална уу. Катализатор C Sn Au Pt Pd ΔEa, кЖ 27.4 34.8 40.0 41.5 48.8 9. 2500С-д системийн даралт 180 КПа байсан бол энэ температур дахь урвалын даралтаар илэрхийлэгдсэн тэнцвэрийн тогтмолыг тодорхойлж, урвал явагдах чиглэлийг тодорхойлно уу. Жишиг даалгавар 5 200С-ийн температур буй 2A(Хий) + В(хий)  2С(хий) гэсэн тэнцвэр тогтсон систем дэх бодисуудын концентрац нь [A]=1 моль/л, [B]=4 моль/л, [C]=6 моль/л байв. Даалгавар: 1. Энэ температур дахь урвалын тэнцвэрийн тогтмолыг тооцоолно уу. 2. Тэнцвэр тогтохоос өмнөх [А] -ийг тооцоолно уу. 3. Энэ температур дахь урвалын гарцыг тооцоолно уу. 4. Тэнцвэрийн үе дэх бүтээгдэхүүн үүсэх урвалын хурдыг тооцоолно уу. Шулуун урвалын хурдны тогтмол k=0.5 болно. 5. Системийн температурыг 700С хүртэл халаахад шулуун урвалын хурд 32 дахин өссөн бол урвалын хурдны температурын коэффициентыг тооцоолно уу. Жишиг даалгавар 6 aX + bY + cZ → 2U + E гэсэн урвалын хурдыг 250С –д судалсан туршилтын үр дүнд үндэслэн тооцоог хийнэ үү. № [X] (M) [Y] (M) [Z] (M) Урвалын хурд (М/с) 1 2,8 1,4 0,2 2,8∙10-2 2 2,8 2,8 0,2 5,6∙10-2 3 5,6 1,4 0,2 2,8∙10-2 4 2,8 1,4 0,4 11,2∙10-2 Даалгавар: 1) X бодисын концентрацаас хамаарсан урвалын хурдны эрэмбийг олно уу. 2) Y бодисын концентрацаас хамаарсан урвалын хурдны эрэмбийг олно уу. 3) Z бодисын концентрацаас хамаарсан урвалын хурдны эрэмбийг олно уу. 4) aX + bY + cZ → 2U + E гэсэн урвалын хурдны эрэмбийг тооцоолж урвалын хурдны тэгитгэлийг бичнэ үү. 5) aX + bY + cZ → 2U + E гэсэн урвалын хурдны тогтмолыг олно уу. 6) Энэхүү урвалын хурдны температурын коэффициент 3 бол системийн температурыг 450С хүртэл халаасны дараах урвалын хурдны тогтмолыг олно уу. Химийн термодинамик Жишиг даалгавар 1 2C2H2(x) + 5O2(x) = 4CO2(x) + 2H2O(x) урвал нь 270С-д явагдсан бол дараах хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Бодис ΔH0үүс, ΔH0шат, ΔS0үүс, ΔG0үүс, Тэнцвэрийн үеийн кж/моль кж/моль ж/моль кж/моль концентраци, М Даалгавар: O2(x) 0 0 205.2 0 0.01 моль/л C2H2 227.4 -2512.4 200.9 209.9 0.02 моль/л CO2(x -393.5 0 213.8 -394.4 0.01 моль/л H2O(x) -241.8 0 188.8 -228.6 0.01 моль/л 1) Урвалын дулааны илрэл ΔН-г үүсэхийн стандарт энтальпийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 2) Урвалын дулааны илрэл ΔН-г шатахын стандарт энтальпийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 3) Урвалын термохимийн төрлийг тодорхойлно уу.

4) Урвалын эмх замбараагүй байдлын илрэл ΔS-г үүсэхийн стандарт энтропийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 5) Урвалын термодинамик боломж буюу ΔG-г үүсэхийн стандарт Гиббсийн энергийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 6) Урвалын термодинамик боломж буюу ΔG-г урвалын энтальпи болон энтропийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 7) Урвалын Гиббсийн энергийн өөрчлөлтийг ашиглан урвал өөрөө аяндаа явагдах эсэхийг тодорхойлно уу. 8) ΔG = ΔH – T*ΔS байдгыг ашиглан урвал өөрөө аяндаа явж эхлэх температурыг тодорхойлно уу. 9) Масс үйлчэлийн хуулийг ашиглан тэнцвэрийн шулуун урвалын хурдыг тодорхойлно уу. / шулуун урвалын хурдны коэффициент К=0.05/ 10) Масс үйлчэлийн хуулийг ашиглан тэнцвэрийн үеийн буцах урвалын хурдыг тодорхойлно уу. / урвалын хурдны коэффициент К=0.2/ 11) Хэрэв ацетилен /C2H2/-ийн концентрацийг 2 дахин ихэсгэвэл шулуун урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 12) Хэрэв энэ урвалыг 570С-д явуулбал урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? / урвалын хурдны температурын коэффициент γ = 2/ 13) Урвалын тэнцвэрийн тогтмол К-г олно уу. 14) Хэрэв урвалын тэнцвэрийг бүтээгдэхүүн үүсэх талруу шилжүүлэхийг хүсвэл системийн дараах параметрүүдийг хэрхэн өөрчлөх вэ?  Даралт -  Температур -  Эзэлхүүн - Жишиг даалгавар 2 CH4(x) + 2O2(x) = CO2(x) + 2H2O(x) урвал нь 270С-д явагдсан бол дараах хүснэгтэн мэдээлийг ашиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Бодис ΔH0үүс, ΔH0шат, ΔS0үүс, ΔG0үүс, Тэнцвэрийн үеийн 1) Урвалын кж/моль кж/моль ж/моль кж/моль концентраци, М CH4(ш) -74.6 -802.5 186.3 -50.5 дулааны илрэл ΔН-г O2(x) 0.4 моль/л C2H2 0 0 205.2 0 үүсэхийн стандарт CO2(x 0.1 моль/л 227.4 -2512.4 200.9 209.9 энтальпийн утгыг ашиглан 0.2 моль/л -393.5 0 213.8 -394.4 тооцоолно уу. 0.1 моль/л 2) Урвалын дулааны илрэл ΔН-г H2O(x) -241.8 0 188.8 -228.6 0.1 моль/л шатахын стандарт энтальпийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 3) Урвалын термохимийн төрлийг тодорхойлно уу. 4) Урвалын эмх замбараагүй байдлын илрэл ΔS-г үүсэхийн стандарт энтропийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 5) Урвалын термодинамик боломж буюу ΔG-г үүсэхийн стандарт Гиббсийн энергийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 6) Урвалын термодинамик боломж буюу ΔG-г урвалын энтальпи болон энтропийн утгыг ашиглан тооцоолно уу. 7) Урвалын Гиббсийн энергийн өөрчлөлтийг ашиглан урвал өөрөө аяндаа явагдах эсэхийг тодорхойлно уу. 8) ΔG = ΔH – T*ΔS байдгыг ашиглан урвал өөрөө аяндаа явж эхлэх температурыг тодорхойлно уу. 9) Масс үйлчэлийн хуулийг ашиглан тэнцвэрийн шулуун урвалын хурдыг тодорхойлно уу. / шулуун урвалын хурдны коэффициент К=0.005/ 10) Масс үйлчэлийн хуулийг ашиглан тэнцвэрийн үеийн буцах урвалын хурдыг тодорхойлно уу. /урвалын хурдны коэффициент К=0.02/ 11) Хэрэв ацетилен /CH4/-ийн концентрацийг 3 дахин ихэсгэвэл шулуун урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 12) Хэрэв энэ урвалыг 470С-д явуулбал шулуун урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? / урвалын хурдны температурын коэффициент γ=3/ 13) Урвалын тэнцвэрийн тогтмол К-г олно уу. 14) Хэрэв урвалын тэнцвэрийг бүтээгдэхүүн үүсэх талруу шилжүүлэхийг хүсвэл системийн дараах параметрүүдийг хэрхэн өөрчлөх вэ?  Даралт -  Температур -  Эзэлхүүн - Жишиг даалгавар 3 1/2N2(хий) + O2(хий)→ NO2(хий) ∆H = 33 кЖ N2(хий) +2O2(хий) → N2O4(хий) ∆H = 11 кЖ Дээрхи термохимийн тэгшитгэлийг ашиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү Даалгавар: 1) 9,2 грамм NO2 үүсэхэд шингээгдэх дулааныг тооцоолно уу. 2) 2,75 кЖ дулаан шингээгдэхэд үүсэх N2O4 –ын массыг тооцоолно уу. 3) Стандарт нөхцөл дэх 2NO2(хий) → N2O4(хий) гэсэн урвалын ∆H0–ийг тооцоолно уу. 4) 23 грамм NO2 –оос N2O4 үүсэхэд ялгарах дулааныг тооцоолно уу. Жишиг даалгавар 4 Кальцийн хлоридын уусмал уруу натрийн карбонатын уусмал нэмэхэд явагдах термохимийн тэгшитгэл нь: CaCl2 + Na2CO3 → CaCO3 + 2NaCl ΔH°урв = 12.9 кЖ∙моль-1 1) Урвалаар 20 грамм кальцийн карбонат үүсэхэд шингээгдэх дулааныг тооцоолно уу. 2) Хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан энэ урвалын стандарт энтропийн утгыг тооцоолно уу. CaCl2 Na2CO3 CaCO3 NaCl 115.4 ΔS°урв /Ж∙моль-1∙K-1/ 56.6 61.8 91.7 3) Энэ урвалын Гиббсийн чөлөөт энергийн өөрчлөлтийг стандарт нөхцөлд тооцоолно уу. 4) Термодинамикийн хувьд энэ урвалын явагдаж эхлэх температурыг тооцоолно уу. Жишиг даалгавар 5

Этаны дегидрогенжих урвалын хувьд дараах термодинамик өгөгдөл өгчээ. G=22.39 кЖ/моль S(H2)=163.0 Ж/мольK S(этан)=319.7 Ж/мольK S(этилен)=291.7 Ж/мольK Даалгавар: 1) Этаны дегидрогенжих урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2) 900 К температурт дегидрогенжих урвалын тэнцвэрийн тогтмолыг тооцоолно уу. 3) Этилены гидрогенжих урвалын энтальпийн өөрчлөлтийг тооцоолно уу. 4) Этаныг катализатор дээгүүр нэвтрүүлэн дегидрогенжих урвалыг явуулсан бол урвалын холимгийн найрлагыг процентоор илэрхийлэн тооцоолно уу. Тэнцвэр тогтсон систем дэх холимгийн нийт даралт 101.3 кПа болно. 5) 600 К температурт этаны дегидрогенжих урвалын тэнцвэрийн тогтмол 3.410-6 бол температурыг 900 К-ээс 600 К болгон бууруулахад тэнцвэр хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? Жишиг даалгавар 6 Зэсийг концентрацтай азотын хүчлээр үйлчилжээ. Ялгарсан хийг цуглуулаад нягтыг нь 1 бар даралтанд хэмжихэд 25ºС болон 35ºС температурт харгалзан 3.130 г/л, 2.840 г/л байв. 1) Ялгарсан хийн нягт эхний нөхцөлд ямар байхыг тооцоолно уу. 2) Таны тооцоо яагаад туршилтын үр дүнтэй зөрж байгаа шалтгааныг урвалын тэгшитгэлээр илэрхийлж бичнэ үү. 3) Хэмжилт хийх явцад ялгарсан хийн хүрэн өнгө 25ºС -аас 35ºС температурт шилжихэд тодорч байсан бол эдгээр температур дах Кр –г тус тус тооцоолно уу. 4) Тухайн температур бүр дэх ΔGº –ийн утгыг олно уу. 5) Явагдсан урвалын ΔHº ба ΔSº -ийн утгыг бодож олно уу. Бодлогын түүвэр /химийн урвалын кинетик ба термодинамик/ 1. Нэгэн химийн урвал дараах тэгшитгэлийн дагуу явагддаг 3������ + ������ = ������3������ Хэрэв А бодисын концентрацийг гурав дахин нэмэгдүүлэх тохиолдолд урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 2. Хэрэв урвалын хурдны температурын коэффициент 3 бөгөөд 300С-д урвалын хурд 0.1 моль/сек бол 500С-д урвалын хурдыг бодож ол. 3. Хэрэв урвалын хурдны температурын коэффициент 2 бөгөөд 300С-д урвалын хурд 0.02 моль/сек бол 600С-д урвалын хурдыг бодож ол. 4. Хэрэв нэгэн урвал 400С температурт 200С температурт явагддагаасаа 4 дахин хурдан явагддаг бол урвалын хурдны температурын коэффициентийг бодож олно уу. 5. Цуухүчлийн ангидридаас цуухүчил үүсэх урвалын хурдны тогтмол 150С температурт 0.0454 мин-1, цуухүчлийн ангидридын анхны концентраци 0.5 моль/л байсан бол цуухүчлийн концентраци 0.1 моль/л болсон үед дээрх урвалын хурд ямар байх вэ? 6. Хэрэв азотын диоксидын үүсэх урвалын явагдах савны эзэлхүүнийг 3 дахин багасгавал урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 7. Пенциллины задрах урвалын хурдны тогтмол 360С температурт 6*10-5 сек-1, 410С температурт 1.2*10-5 сек-1 бол дээрх урвалын температурын коэффициентийг бодож ол. 8. Урвал 500С-д 2 минут 15 секундын дотор явагдаж дуусав. Хэрэв урвалын хурдны температурын коэффициент нь 3-тай тэнцүү бол 700С-д дээрх урвал ямар хугацаанд явагдаж дуусах вэ? 9. 100С-450С-ийн температурын нөхцөлд этилацетатын шүлтээр задрах гидролизын урвалын идэвхжилийн энергийг бодож ол. (γ=1.9) / ln ������2 = ������������∗∆������ / ������1 ������∗������1������2 10. 250С-550С-ийн температурын завсарт устөрөгчийн хэт ислийн задрах урвалын идэвхжилийн энерги 75.4кж/моль энэ урвалын хурдны температурын коэффициентийг бодож ол. / ln ������2 = Еа∗∆������ / ������1 ������∗������1������2 11. 2980К температурт явагдах нэгэн катализын урвалын идэвхжилийн энерги 4кж/моль –оор буурсан бол энэ урвалын хурд хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ? 12. 2980К температурт явагдах I эрэмбийн нэгэн урвалын үргэлжлэх хугацаа 15.4 цаг байв. Энэ урвалд катализаторыг хэрэглэн урвалын идэвжилийн энергийг 15000 ж/моль-оор бууруулсан бол дээрх урвалын үргэлжлнх хугацаа хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 13. 2NO(хий) + O2(хий) = NO2(хий) гэсэн эргэх урвалд тэнцвэр тогтсон үед [NO] = 0.2 моль/л, [O2] = 0.3 моль/л, [NO2] = 0.4 моль/л бол дээрх урвалын тэнцвэрийн тогтмолыг бодож ол. 14. 250С-д аммиакын нийлэгжих урвалын тэнцвэрийн тогтмол 2-той тэнцүү байв. Анхны холимог дахь 10 моль/л устөрөгчийн 75% нь аммиак болон хувирсан бол анхны 3л хийн холимогт хэдэн моль азот байсан бэ? 15. Синтезийн хийн үүсэх (C(хатуу) + H2O(хий) = CO(хий) + H2(хий) ) урвалын дулааны илрэл стандарт нөхцөлд 131.3 кж/моль, энтропийн өөрчлөлт 133.6 ж/моль*K бол тэнцвэрийн концентрациуд [H2O] = 0.2 моль/л, [CO] = 0.3 моль/л, [H2] = 0.4 моль/л нь байх үеийн температурыг бодож ол. ∆������урв = −������������ ln ������ 16. Шоргоолжны альдегидын үүсэх (CО(хий) + H2(хий) ↔ HCHO(хий) ) урвалын дулааны илрэл стандарт нөхцөлд -129000 кж/моль, энтропийн өөрчлөлт -333 ж/моль*K. 2980K температурт тус бүр 2 моль/л нүүрстөрөгчийн дутуу исэл болон устөрөгч авсан бол тэнцвэр тогтсон систем дэх бодисуудын концентрацийг бодож ол. ∆������урв = −������������ ln ������ 17. 0.3 моль/л азот болон 0.4 моль/л устөрөгчийг битүү саванд катализаторын оролцоотой нийлэгжүүлэхэд аммиакын концентраци 30 секундын дотор 0.12 моль/л болсон бол энэ урвалын хурдны тогтмолыг бодож ол. 18. 370С-ийн температурт хүчиллэг орчинд явагдах саахарын гидролизын урвалын идэвхжилийн энерги 102 кж/моль байснаа ферментийн оролцоотой 35 кж/моль болтлоо буурсан бол урвалын хурд хэд дахин нэмэгдэх вэ? 19. Этаналийн уурыг хүчилтөрөгч дотор шатаахад 441.7кДж дулаан ялгарч, 14.96л (102кПа даралт ба 33ºС) хүчилтөрөгч урвалд ороогүй үлдсэн байна. Анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. Нүүрстөрөгч (IV) –ийн оксид, усны уур ба этаналийн уурын үүсэхийн дулаан харгалзан 393,5кДж/моль, 241.8кДж/моль ба 166.4кДж/моль болно. 20. Халаалтын дор тодорхой температурт 36г цууны хүчил ба 7.36г 100% -ийн этанолын холимогт хүхрийн хүчлийн байлцаатайгаар тэнцвэр тогтжээ. Энэхүү холимгийг илүүдэл барийн хлоридоор үйлчлэхүйд 4.66г тунадас буудаг. Харин илүүдэл калийн гидрокарбонатаар үйлчлэхэд 12.1л нүүрстөрөгч (IV) –ийн оксид х.н. –д үүсдэг байна. Мөнхүү температурт халаалтын дор 150г цууны хүчил ба 200мл 90% ийн (0.82г/мл) этанолийн холимогт хүхрийн хүчлийн байлцаатай тэнцвэр тогтоход үүсэх холимог дох нийлмэл эфирийн тоо хэмжээг бодож ол. 21. A (ХИЙ ) + B(ХИЙ ) = C (ХИЙ ) + D (ХИЙ ) гэсэн тэнцвэрт оршиж байгаа урвалын тэнцвэрийн тогтмол 4 байжээ. 1 моль А, 1 моль В бодис урвалд орж тэнцвэр тогтох үед бодисуудын концентраци ямар болох вэ? 22. 0.72 моль SO2 ба 0.71 моль SO3 агуулсан битүү саванд 0.49 моль NO2 нэвтрүүлэхэд дараах тэнцвэр тогтжээ.

SO2(x)  NO2(х)  SO3(х)  NO(х) Өгсөн температурт урвал явагдсанаар 0.39 моль NO үүссэн бол тэнцвэрийн тогтмолыг тооцоолно уу. Тэнцвэр тогтсон системд 1 моль SO2 нэмсний дараа дахин тэнцвэр тогтсон бол тэнцвэр тогтсон систем дэх хийн агуулгыг тооцоолно уу. 23. 25С температурт этаны шатах урвалаар нүүрстөрөгчийн диоксид, шингэн ус үүсдэг.Өгсөн нөхцөлд этаны шатахын стандарт энтальпийн өөрчлөлт нь -1560.5 кЖ/моль бол хүснэгтийн өгөгдлийг ашиглан дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Химийн бодис Нүүс, кЖ/моль Химийн холбоо Холбооны энерги, кЖ/моль CO2(x) -393.5 C-C 347 H2O(ш) -285.8 H-C 413 H-O 464 O=O 495 Даалгавар: 1) Явагдах урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2) Этаны үүсэхийн стандарт энтальпийг тооцоолно уу. C=O холбооны энергийг олно уу. 3) Хэрэв урвалын стандарт Гиббсийн энергийн өөрчлөлт -1467.5 кЖ/моль бол урвалын стандарт энтропийн өөрчлөлтийг тооцоолно уу. 4) 25С температурт этаны шатах урвалаар шингэн биш хий байдалтай ус үүссэн гэвэл шатах урвалын Н, S, G хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? Харьцуулан тайлбарлана уу. 24. Озон нь азотын диоксидтой харилцан үйлчлэхэд дараах урвал явагддаг. Даалгавар: 2NO2(x)+O3(x)N2O5(x)+O2(x), H=-198 кЖ, S=-168 Ж/К 1) Хэрэв О3(x), N2O5(x)-ийн үүсэхийн стандарт энтальпи харгалзан 143, 11 кЖ/моль бол NO2(x)-ийн үүсэхийн стандарт энтальпийг тооцоолно уу. 2) Урвалын стандарт энтропийн өөрчлөлтөөс юуг дүгнэж хэлж болох вэ? 3) 25С температурт урвалын стандарт Гиббсийн энергийн өөрчлөлтийг олно уу. 4) Дээрх урвалын аяндаа явах чанар температураас хамаарч хэрхэн өөрчлөгдөхийг тогтоож, тайлбарлана уу. 5) Дараах хүснэгтийн өгөгдлийг ашиглан дээрх урвалын эрэмбийг тогтоож, хурдны хуулийн илэрхийллийг бичнэ үү. NO2(x), M O3(x), M Анхны хурд, M/c 0.0015 0.0025 4.810-8 0.0022 0.0025 7.210-8 0.0022 0.0050 1.410-7 6) Хурдны хуулийн илэрхийллээс урвалын хурдны тогтмолыг олж, нэгжийг бичнэ үү. 7) Урвалын механизмыг тайлбарласан дараах 2 механизм өгөгджээ. Энэ урвалын хурдны хуулийн илэрхийлэлд аль механизмд тохирох вэ? 1-р механизм 2-р механизм NO2+NO2NO3+NO удаан NO2+O3NO3+O2 хурдан NO3+NO2N2O5 хурдан NO3+NO2N2O5 удаан NO+O3NO2+O2 хурдан 8) Урвалын хурд температураас хамаарч хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? Шалтгааныг тайлбарлана уу. 25. Бөмбөгдөгч цох. Энэ цох өөрийгөө хамгаалахдаа устөрөгчийн хэт Урвалын дүнд эвгүй оксид, гидрохиноноос тогтсон холимгийг ялгаруулдаг. халдаг байна. үнэртэй хинон үүсдэг бөгөөд хий цацсан орчимд 100ºС хүртэл Дараах мэдээлэлд үндэслэн даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. 1) Гидрохиноны устөрөгчийн хэт оксидоор исэлдэх урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2) Энэ урвалын дулааны илрэлийг тооцоолно уу.

3) Урвалын дулааны илрэлийг хэмжихэд уусмалын температур 25º -аас 100ºС хүртэл нэмэгдсэн бол уусмал дах гидрохиноны процентын концентрацыг тооцоолно уу. (Уусмалын дулаан багтаамж нь усны хувийн дулаан багтаамжтай тэнцүү гэж үзнэ.) 4) Гидрохиноноос хинон болтлоо исэлдэх урвалаас гадна нэмэлт экзотерм урвалын тусламжтай уусмалд явагдах урвалын дулааны илрэлийг тооцоолно уу. 26. Мөнгө нь азотын хүчилд NO ялгаруулан уусчээ. 1) Урвалын тэгшитгэлийг хүснэгтэд өгөгдсөн ионыг үүсгэн бичнэ үү. 2) Хүснэгтийн өгөгдлийг хэрэглэн энэ урвал нь стандарт нөхцөлд термодинамикийн хувьд явагдах боломжтой эсэхийг тодорхойлно уу. Стандарт нөхцлийн температур 298 К болно. 3) Мөнгөтэй ижил нөхцөлд алт азотын хүчилд уусдаггүй болохыг тооцоогоор харуулна уу. ΔHº, кЖ/моль ΔSº, Ж/моль∙К ΔGº, кЖ/моль Ag(хат.) 42,7 Ag+(уусм.) 105,9 77,1 N2(хий) 191,5 NO-3(уусм.) -206,6 -110,5 NO(хий) 90,3 210,6 H2(хий) 130,6 O2(хий) 205,0 H+(уусм.) 0 0 H2O(шинг.) -285,9 69,9 Даалгавар 1) 26.2 грамм нитрозилхлоридыг усаар үйлчилхэд 19.84 кДж дулаан ялгарсан гэвэл дараах хүснэгтэн мэдээлэлд үндэслэн анхны урвалын дулааны илрэлийг тоцоолж, термохимийн тэгшитгэлийг бичнэ үү. Бодисын томъёо HNO2(уусмал) H2O(шингэн) HCl(уусмал) Q0үүсэх (кДж/моль) 115.9 285.8 167.1 Бодисын томъёо N2(хий) O2(хий) NO(хий) Eатомчлал (кДж/моль) 945.3 498.4 631.6 2) Тэнцвэр тогтсон системийн дараах хүчин зүйлсийг өөрчилхөд тэнцвэр хаашаа шилжих вэ? a) Температурыг нэмэгдүүлэхэд b) Системд хлорыг нэмэхэд c) Даралтыг бууруулахад 3) Хэрэв эргэх урвалын идэвхжилийн энерги 93.1 кДж/моль бол 473К температурт системийн шулуун урвалын хурдны тогмолыг бодож олно уу. 4) 473К температурт системийн буцах урвалын хурдны тогтмол 7.6∙10–5 л/моль∙с бол энэхүү температурт системийн тэнцвэрийн тогтмолыг тооцож олно уу. Электролиз Жишиг даалгавар 1 Мөнгөний нитратын усан уусмалын электролизийг үл уусдаг анодтой явуулж 3А гүйдлийн хүчтэй цахилгаан гүйдлийг 25минутын турш нэвтрүүлэхэд катод дээр 4.8г мөнгө ялгарчээ. 1) Мөнгөний цахилгаан химийн эквивалентыг тооцоолно уу. 2) гарцыг тус тус тооцож олно уу? Жишиг даалгавар 2 Никелийн (II) нитратын усан уусмалын идэвхгүй электродтой явагдах электролизын үед 44.8л эзэлхүүнтэй хий (х.н) ялгарчээ. Хүчилтөрөгчийн гарц 100% , никелийнх 80% бол гарган авсан никелийн массыг олно уу. Жишиг даалгавар 3 Натрийн хлоридын 10%-ийн 20г уусмалыг электролизоор бүрэн задлахад онол ёсоор хичнээн кулон цэнэг зарцуулагдаж, хичнээн хэмжээний ямар ямар бодис ялгарах вэ? Жишиг даалгавар 4 Зэс хөнгөнцагаан хоёрын 20грамм жинтэй хайлшийг өтгөн азотын хүчилд уусгаж үүссэн уусмалд электролиз явуулахад анод дээр 2.8 литр хий ялгарчээ. 1) Металлын азотын хүчилтэй урвалд орох урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2) Электролизод орсон давсны массыг олно уу. 3) Анхны холимгийн найрлагыг олно уу. 4) Нэгдүгээр урвалаар ялгарсан азотын диоксидын эзэлхүүнийг олно уу. Жишиг даалгавар 5 Калийн хлоридийн 5%-ийн p=1.05г/мл нягттай 100мл уусмалд 8А хүчтэй гүйдлийг 1цаг 10минутын турш нэвтрүүлэхэд үл уусдаг анод дээр 2.34л эзэлхүүнтэй (х.н-д) хий ялгарчээ. Электролиз бүрэн явж дууссаны дараах уусмал дахь бодисын массын хувийг бодож ол. Жишиг даалгавар 6 Натрийн хлоридын усан уусмалын электролизийн дүнд 6.72л хлор (х.н)д ялгарав.Электролизийн дараа уусмалын масс 80г байв.Үүссэн уусмал дахь натрийн гидроксидын массын хувийг процентоор тодорхойл. Жишиг даалгавар 7 Үл уусдаг анод бүхий электролизорт 12%-ийн 200г зэсийн сульфатын уусмал хийж электролиз явуулжээ. Анод дээр хэвийн нөхцөлд 3.36л хий ялгарах үед электролизыг зогсоож 16%-ийн 50г идэмхий натрийн уусмалыг нэмэхэд үүсэх уусмалын процентын концентрацийг ол. Жишиг даалгавар 8 Зэсийн байвангийн усан уусмалын электролизийн үед катодын жин 8.0г-аар нэмэгджээ. Анод дээр хичнээн эзэлхүүн ямар хий (х.н) ялгарч , уусмалд хэдэн грамм хүхэр хүчлийн зэсийн давс задарсан бэ? Жишиг даалгавар 9

Алтны (III) ба мөнгөн усны (II) нитратын хольц агуулсан 120мл уусмал дундуур 0.9А гүйдлийг 120 минутын турш нэвтрүүлэхэд катод дээр 5.99г масс бүхий металлуудын хольц ялгарав. Давс тус бүрийн электролизийн урвалын тэгшитгэлийг бич. Хэрэв катод дээр ямар нэгэн хий ялгараагүй болон электролиз явагдсаны дараа уусмал металлын ионыг агуулаагүй байсан бол анхны уусмал дахь давснуудын моляр концентрацийг ол. Жишиг даалгавар 10 Натрийн гидроксидын хайлмалын электролизийг 2500А гүйдэл нэвтрүүлж , 1кг натрийг гарган авахад ямар хугацаа шаардагдах вэ? Гүйдлээр ялгарсан бодисын гарц 35% болно. Мөн хэдэн литр хүчилтөрөгч ялгарсан бэ? Жишиг даалгавар 11 Бертолетын давс ба калийн хлоридын 197г холимгийг халааж задлахад 149г үлдэгдэл үүснэ. Энэ үлдэгдэл электролизд орно. Электролизоор ялгарсан хийтэй хичнээн хэмжээний цахиур урвалд орох вэ? Анхны холимгийн найрлагыг ол. Жишиг даалгавар 12 Органик биш бинар нэгдлийн 6.30г хайлшид электролиз явуулав. Анод дээр 3.36л устөрөгч анод дээр ялгарсан бол электролизод орсон нэгдлийг тодорхойлно уу. Усан уусмалд энэ урвал хэрхэн явагдах вэ? Урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү? Жишиг даалгавар 13 Үл уусах электрод бүхий угсраа холбосон электролизын хоёр саванд адил жинтэй барийн хлорид, калийн сульфат агуулсан уусмалууд хийж электролиз явуулахад нэгдүгээр саванд анод дээр 11.2л (х.н) нэгэн хий ялгарсан үед электролизийг зогсоож, хоёр саван дахь уусмалуудыг хольжээ. Ямар найрлагатай ямар масстай тунадас үүсэх вэ? Бодлогын түүвэр /электролиз/ 1. Натрийн хлоридын уусмалын электролизийн дүнд 20г натрийн гидроксид агуулсан уусмал гарган авчээ.Электролизийн явцад анод дээр ялгарсан хийг 1.1г/мл нягттай 665мл калийн иодидын усан уусмал дундуур нэвтрүүлэв.Энэ үед буусан тунадасны массыг ол. 2. 2. 375мл эзэлхүүнтэй 25%-ийн 1.28г/мл нягттай натрийн гидроксидын уусмал агуулсан электролизер дундуур цахилгаан гүйдэл нэвтрүүлжээ. Хэсэг хугацааны дараа гүйдлийг зогсоов. Хэрвээ электролизийн дүнд анод дээр 56л хий ялгарсан бол цахилгаан гүйдлийг зогсоосны дараах уусмалд агуулагдаж байгаа натрийн гидроксидын концентрацийг ол. (30.76% NaOH) 3. Цайрийн сульфатийн 15%-ийн 256.2 гр масстай уусмал дундуур 12А хүчтэй гүйдлийг 1 цагийн турш нэвтрүүлээд гүйдлийг 1 цагийн турш нэвтрүүлээд электролизийг зогсоожээ. Дараах мэдээллийг тооцоондоо ашиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү? Бодисын томьёо ZnSO4 Zn O2 H2SO4 Бодисын молийн масс 161 65 32 98 Бодисын эквивалент масс 80.5 32.5 8 49 Даалгавар: 1) Электролизд зарцуулсан цэнэгийн хэмжээг килоКуланоор илэрхийлнэ үү. 2) Хэрэв гүйдлийн гарц 90% бол катод дээр ялгарсан цайрийн массыг олно уу. 3) Үүссэн уусмалын массыг олно уу. 4) Хэрэв үүссэн уусмалын нягт 1.2 гр/мл бол уусмал дах хүхрийн хүчлийн нормал концентрацыг олно уу. 4. Зэсийн сульфатын 10%-ийн (d=1.1г/мл) 1454.6 мл уусмал бүхий электролизын сав дундуур цахилгаан гүйдэл нэвтрүүлж хэсэг хугацааны дараа гүйдлийг салгажээ. Электролизын дараа үлдсэн уусмалд А хийг илүүдлээр нэвтрүүлжээ. А хийг илүүдэл хүчилтөрөгчийн дотор шатаах үед бромын усыг өнгөгүй болгодог Б хий ба ус хоёр үүсдэг. Анод дээр ялгарсан хийн эзэлхүүн, катод дээр зэсийг уусгахад зарцуулагдах азотын хүчлийн 60%-ийн (d=1.37г/мл) уусмалын эзэлхүүнийг олно уу. 5. Хөнгөнцагааны оксидын электролизийг бал чулуун анодтой явуулж анод дээр ялгарсан хийг кальцийн гидроксидын уусмалд дундуур нэвтрүүлэхэд 48.6г масстай кальцийн гидрокарбонат үүсчээ. Электролитийн дүнд үүссэн хөнгөнцагаан хичнээн хэмжээний төмрийн (III) оксидыг ангижруулах вэ? 6. Нэг валенттай металлын оксидын массын 17%-ийг хүчилтөрөгч эзэлдэг.Тэр металлын суурь /M a(OH)b/-ийн 20%-ийн 750 мл (нягт =1.2г/мл ) уусмалд электролиз явуулжээ. Анод дээр хэвийн нөхцөлд 112 литр хий ялгарах үед электролизыг зогсоов. 1) 1.Металлын гидроксидын Mea(OH)b томьёог олно уу . 2) 2.Анхны уусмал дахь металлын гидроксидын массыг олно уу. 3) 3.Электролизын дараа үлдсэн уусмалын процентын концентрацыг олно уу. 7. Цагаан алтан электрод бүхий цуваа холбосон хоёр электролизийн сав дундуур тасралтгүй хутгалтын дор 3цагийн турш 8.935 А гүйдлийг нэвтрүүлэв.Электролзороор нэгэнд нь 2моль/л концентрацитай төмөр(III)-ийн хлоридийн 0.5л уусмал хийсэн байжээ. Электролизийн дараа уусмал тус бүрээс нь хичнээнэ хэмжээтэй ямар ,ямар бодис ялгарах вэ? Гүйдлийн гарц 100% болно. 8. Цагааналтан электродуудтай угсраа холбосон электролизийн хоёр савны нэгэнд натрийн хлоридын 11.7 %-ийн (d=1.08г/мл) 185.2мл уусмал, нөгөөд нь зэсийн сульфатын 0.8М-ийн (d=1.14г/мл) 250мл уусмалыг тус тус хийж, 7.24 А хүчтэй гүйдлийг 20 цагийн турш нэвтрүүлжээ. Электролиз явж дууссаны дараа савнууд дахь электролитуудыг хооронд нь хольж, гарсан уумалыг 70 C хүртэл хөргөжээ. Үүссэн бодисын энэхүү температурт ханасан уусмалын массын хувь нь 0.071 байдаг гэвэл савны ёроолд ямар бодис хэчнээн хэмжээтэй тунасан бэ? 9. 0.1775 гр А бодис 0.85 гр В бодис агуулсан 1 л уусмалыг цагаан алтан шонтой электролизын саванд хийж уусмал дундуур 0.1 А хүчтэй тогтмол гүйдлийг 8 минутын турш гүйлгэв. Энэ үед катод дээр 0.0537 гр жинтэй нэг дан бодис С, анод дээр 0.01763 грамм жинтэй D хий ялгарав. Электролиз явуулсны дараа уусмалд А ба В хоёр бодисоос өөр ямар ч ууссан бодис байгаагүй, харин А бодисын масс 0.0883 грамм, В бодисынх 0.867 грамм болжээ. А, В, С, D бодисуудыг нэрлэж, электролизын үед явагдсан урвалын тэгшитгэлүүдийг бичээд эхний уусмалд байсан В бодисын молийн концентрацийг ол. 10. Калийн сульфатын хайлмалын электролизын тэгшитгэл aK2SO4↔ bX+cY+O2 бол : Электролизын дараа натрийн сульфатын массын хувь 12,19 % болов. Өгөгдлийг ашиглан 1) X, Y бодисыг олж тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2) 34.8г хайлмал давсны электролизоор ялгарах Х бодисын массыг ол. 3) Хүчилтөрөгчийн тоо хэмжээг тус тус тооцоолно уу. 11. 20 гр натрийн сульфатыг 180 мл усанд уусгаад электролиз явуулжээ . Электролизын дараа натрийн сульфатын массын хувь 12.19 % болов. Өгөгдлийг ашиглан 1) Электролизын дараах уусмалын массыг ол. 2) Электролизоор задарсан усны массыг ол. 3) 50600Па даралт 200C температурт электродууд дээр ялгарсан нийт хийн эзлэхүүнийг тооцоол. 12. 50г хоёр валенттай металлын нитрат агуулсан уусмал инерт электродтой электролизд оров.Энэ үед анод дээр хэвийн нөхцөлд хэмжсэн 2.24л хүчилтөрөгч ялгарч ,катод дээр металл тунадасжин суужээ.Энэ металл нь хүчлээс устөрөгчийг түрдэггүй боловч мөнгөн усыг түүний давсны уусмалаас нь түрж чаддаг.Электролиз явагдсаны дараа уусмалын масс 184г

байсан бол нитратын томьёог тогтоож , электролиз явагдахын өмнөх ба явагдсаны дараах уусмал дах нитратын массын долийг тус тус тодорхойл. 13. Хромын (III)-ийн нитратын уусмалын электорлизоор катод дээр 26г хром ялгарчээ. Анод дээр ямар хэмжээтэй бодис, хэдий хэмжээтэй ялгарсан бэ? Катод дээр ялгарсан хромыг хлорын орчинд бүрэн шатааж үүссэн давсыг усанд уусгасан. Энэ уусмал дээр натрийн гидроксидийг уусмалаас анх үүссэн тунадас уустал аажим нэмжээ. Натрийн гидроксидын 40%-ийн уусмал (p=1.4г/см3)-аас их хэдэн мл зарцуулагдсан бэ? 14. 20г масстай калийн сульфатыг 150мл усанд уусгаж уусмал бэлтгээд электролиз явуулав.Электролизийн дараа калийн сульфатын уусмалын концентраци 15% байсан бол 200С температур ба 101325н/м2 даралтын үед ямар эзэлхүүн хийнүүд ялгарсан бэ? 15. Мөнгөн усны (II) ба таван молекул устай зэсийн (II) сульфатын 8.44г хольцыг электролизд оруулж металлыг бүрэн тунадасжуулав.Электролит руу 11,2% -ийн 1.11г/мл нягт бүхий натрийн гидроксидын уусмалаас 22.5мл –ийг нэмэхэд үүссэн уусмал нь 0.625моль/л концентрацитай 16мл давсны хүчилтэй урвалд оржээ. Хольц дах давсуудын моль ба дээр заагдсан эзэлхүүнтэй давсны хүчлийн уусмал бэлтгэхэд шаардагдах хийн эзэлхүүнийг хэвийн нөхцөлд тодорхойл. 16. Цагаан өнгийн нэг талст бодис А-ын усан уусмалын электролизоор тус бүрийн молекул нь хоёр атомаас тогтсон Б, В хий байдалтай бодисууд ялгарчээ.Энэ хоёр хий хоорондоо нэгдэж БВ гэсэн томьёотой хий байдалтай бодис үүсгэдэг.Энэ бодисыг хатуу байдалтай тэр А бодис дээр өтгөн хүхрийн хүчлээр үйлчлэн гарган авдаг бол А, Б, В бодисыг нэрлэж электролизын үеийн исэлдэн ангижрах процесс, явагдах урвалын тэгшитгэлийг электрон тооцооны аргаар тэнцүүл. 17. Зэсийн сульфатын 18%-ийн (d=1.2г/мл) 74.1мл уусмал, натрийн хлоридийн 26%-ийн (d=1.2г/мл) 75мл уусмал бүхий хоёр электролизийн сав дундуур цахилгаан гүйдэл нэвтрүүлж, электролиз дууссаны дараа I, II электролиз дахь саванд гарсан уусмалуудыг нэг саванд хийжээ.Энэ үед үүссэн давсны найрлагыг тодорхойл. I, II электролизын сав дахь электролизын бүтээгдэхүүний хэмжээг ол. 18. Нэгэн үл мэдэгдэх хоёр валенттай металлийн хлоридийн 20 гр хайлмал давсны дундуур 10А хүчтэй гүйдлийг 10 минутын турш нэвтрүүлж электролиз явуулахад катод дээр 1.24 гр метал ялгарав. Даалгавар: 1) Үл мэдэгдэх металлийн молийн массыг ол. 2) Анод дээр ялгарсан хлорын массыг бодож ол. 3) Электролизд орсон давсны массыг ол. 4) Электролизд ороогүй давсны массыг ол. 5) Задраагүй давсны массын хувийг ол 19. Калийн хлоридын 5%-ийн 1.05 гр/мл нягттай 851.43мл уусмалд хэсэг хугацааны турш электролиз явуулахад үл уусдаг анод дээр хэвийн нөхцөлд 11.2 л хий ялгарав. 1) Анхны уусмалд агуулагдаж буй калийн хлоридын массыг ол. 2) Анод дээр ялгарсан хлорын массыг ол. 3) Уусмалд үүссэн калийн гидроксидын массыг ол. 4) Давс бүрэн задарсаны дараа электролизод орсон усны массыг ол. 5) Электролиз бүрэн явагдаж дууссаны дараах уусмал дахь калийн гидроксидын массын хувийг ол. 20. Калийн хлоридын 10%-ийн 262 г масстай уусмал дундуур 18 А гүйдлийг 1 цагийн турш нэвтрүүлээд электролизийг зогсоожээ.Дараах мэдээллийг тооцоондоо ашиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Бодисын томьёо KCl Cl2 H2 KOH Бодисын молийн масс М( г/моль) 74.5 71 2 56 Бодисын эквивалент масс Э( г/экв*моль) 74.5 35.5 1 56 1) Электролизд зарцуулсан цэнэгийн хэмжээг килоКулоноор илэрхийлнэ үү. 2) Хэрэв гүйдлийн гарц 90% бол анод дээр ялгарсан хлорын массыг олно уу. 3) Үүссэн уусмалын массыг олно уу. 4) Хэрэв үүссэн уусмалын нягт 1.2 г/мл бол уусмал дахь калийн гидроксидийн нормаль концентрацыг олно уу. 21. 500мл 4.6%-ийн 1.05г/мл нягттай натрийн гидроксидийн уусмалыг агуулсан электролизер дундуур цахилгаан гүйдлийг нэвтрүүлжээ. Хэсэг хугацааны дараа электролизер дахь натрийн гидроксидын концентраци 10% болов. Электродууд дээр ялгарсан хийнүүдийн эзэлхүүнийг тодорхойл. Электролизийн дараах үлдсэн уусмалд азотын хүчлийг фосфороор исэлдүүлж гаргаж авсан фосфорын хүчлийг нэмжээ. Азотын хүчлийг фосфороор исэлдүүлэхэд хэвийн нөхцөлд 11.2л азотын (II) оксид ялгарсан бол үүссэн давсны найрлага ба массыг ол. 22. Хромын (III)-ийн нитратын уусмалаас электролизын үед 20.8г хром ялгарчээ. (Катод дээр устөрөгч ялгараагүй). Анод дээр хичнээн эзэлхүүн (хэвийн нөхцөлд) ямар бодис ялгарах вэ? Ялгарсан хромыг давсны хүчилд уусгаж, уусмал руу шүлтийн уусмалыг нэмж агаарт хэсэг хугацаанд байлгав. Дараа нь тунадасыг бүрэн уустал шүлтийн уусмалыг илүүдлээр нэмж өгөхөд координацийн тоо нь 4-тэй тэнцүү хромын комплекс нэгдэл үүснэ гэж үзээд явагдах бүх урвалуудын тэгшитгэлийг бич. Урвалд шаардагдах 40%-ийн натрийн гидроксидын уусмалын (p=1.4г/мл) хамгийн бага эзэлхүүн ол. 23. Нэгэн үл мэдэгдэх хоёр валенттай металын хлоридын 20 гр хайлмал давсны дундуур 10 А гүйдлийг 10 мин турш нэвтрүүлэхэд электролизын катод 1.24 гр металл ялгарав. 1) Үл мэдэгдэх металлын молийн массыг ол . 2) Анод дээр ялгарсан хлорын массыг ол . 3) Электролизод орсон давсын массыг ол . 4) Электролизод ороогүй давсны массыг ол. 5) Задраагүй давсны массын хувийг ол. 24. Натрийн хлоридын 0.5 молийн 400 мл давсны уусмал дундуур 8A хүчтэй гүйдлийг 2 цагийн турш нэвтрүүлэв. 1) Натрийн хлорид электролизд бүрэн ороход үл уусдаг анод дээр хэдэн грамм хлор ялгарах вэ ? 2) Тийм хэмжээнийн хлор ялгарахад зарцуулагдах цахилгааны тоо хэмжээг А*цаг-аар ол. 3) Цаашид усны электролиз явагдахад зарцуулагдах цахилгааны тоо хэмжээг А*цаг-аар ол. 4) Электролизод орсон усны массыг ол . 5) Эхний электролизоор ялгарсан нийт хийн массыг ол . 6) Үүссэн натрийн гидроксидын массыг ол. 7) Анхны уусмалын нягтыг 1.1 гр/мл гэвэл электролиз бүрэн явагдаж дууссаны дараах уусмал дахь натрийн гидроксидын массын хувийг ол. 25. 10.2 г хоёр суурьтай нэгэн карбон хүчил А-ийн калийн давсны усан уусмалын электролизоор анод дээр найрлагандаа нүүрстөрөгч бүхий 6.72л (х:н) Б ба В хийн холимог үүсчээ. Энэ хийн холимгийг натрийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд эзэлхүүн нь 2.24литрээр багасч, В хий (гелитэй харьцуулсан нягт нь 6.5) үлджээ. А хүчлийг халааж задлахад

цагираг ангидрид үүсдэг, В хий мөнгөний ислийн аммиакийн уусмалтай харилцан үйлчилж цагаан тунадас үүсгэдэг бол А, Б, В бодис тус бүрийг тогтоож бүтцийг зурж үзүүл. 26. Өөр өөр давсны уусмал агуулсан цуваа холбосон электролизын 3 сав дундуур 1,93А хүчтэй тогтмол гүйдлийг 1цаг 6,67минутын турш нэвтрүүлжээ. Электролизын дүнд катодууд тус бүр дээр 2, 6150гр; 8,6296гр ; 2,5224гр масстай 3 өөр металл ялгарчээ. Эдгээр металлуудыг нэрлэ. Уусмал дах ионы тэнцвэр Материал балансын нөхцөл: материал балансын мөн чанар нь тусгаарлагдсан системд явагдаж буй урвалын үед өгөгдсөн хэлбэрийн атомын тоо, масс хадгалагдах хууль ёсоор (∑ м������ = ∑ ������������) өөрчлөгдөхгүй байх дээр үндэслэгдэнэ. Жишээ5: Хурган чихний хүчлийн уусмалын материал балансын илэрхийллийг бич. Бодолт: Хурган чихний диссоциацийн үр дүнд уусмалд нс2о4 с2о24−, н+ ионууд ба н2с2о4-н молекул байна. Сс2о24− = [н2с2о4] + [нс2о4−]+[с2о42−] Өгөгдсөн системд Н-н атомын тоо өөрчлөгдөхгүй гэвэл хурган чихний хүчлийн уусмалын материал балансын илэрхиилэлийг дараах хэлбэрээр бичиж болно. сн+ = [н+] + [нс2о−4 ]+2[н2с2о4] Цахилгаан саармаг нөхцөл: Нэгж эзэлхүүнд байгаа нэмэх цэнэгийн тоо цэнэг хадгалагдах хууль ёсоор сөрөг цэнэгийн тоотой тэнцүү. Цахилгаан саармаг нөхцлийг ерөнхий тэншитгэлээр бичвэл: ∑ni=0 zici = 0 Жишиг даалгавар 1 нитрат калийн усан уусмалын цахилгаан саармаг нөхцлийн илэрхийллийг бич. Бодолт: нитрат калийн усан уусмалд ������+, ������������3− усны диссоциацаас үүссэн ������3������+, ������������− ионууд оршино. Иймд цахилгаан саармаг нөхцлийн илэрхийллийг бичвэл. Жишиг даалгавар 2 [������+] + [������3������+] − [������������3−] − [������������−] = 0 Хлорид барийн усан уусмалын. цахилгаан саармаг нөхцлийн илэрхийллийг бич. Бодолт: энэ тохиолдолд уусмалд хоёр ба нэг цэнэгтэй ионууд байгааг харгалзах хэрэгтэй. Хоёр цэнэгтэй ионы конц-ыг 2 дахин эхэсгэх шаардлагатай. Хлорид барийн диссоциацад барийн ионоос хоёр дахаин их хлорид үүснэ. Иймд: [Ва2+] + [Н3О+] = 2[������������−] + [������������−] Жишиг даалгавар 3 рн-6 үед 1.25∙ 10−3М нүүрсний хүчлийн уусмалын карбонат ионы тэнцвэрийн үеийн конц-ыг ол. Бодолт: нүүрсний хүчлийн уусмалын материал балансын илэрхийлэл. ССО23− = [Н2СО3] + [НСО3−] + [СО32−] Уг хүчлийн диссоциацийн тогтмолын лавлахын илэрхийллийг үндэслэн карбонат ионы тэнцвэрийн конц-ыг гидро-карбонат ион, нүүрсний хүчлийн тэнцвэрийн концентрацыг илэрхийлж тооцоно. Н2СО3 ↔ Н+ + НСО−3 КН2СО3 = [Н+]∙[СО3−] КН2СО3 = 4.5 ∙ 10−7 [Н2СО3] [Н+]∙[СО23−] НСО3− ↔ Н+ + СО23− КНСО−3 = [НСО3−] КНСО3− = 5 ∙ 10−11 ССО32− = [СО32−] + [Н+] ∙ [СО32−] + [Н+] ∙ [СО23−] = [СО23−] ∙ (1 + [Н+] + [Н+]2 К[НСО3−] КНСО3− ∙ КН2СО3 К[НСО3−] КНСО3− ∙ КН2СО3 ) ССО32− ССО23− ∙ КНСО3− ∙ КН2СО3 1,25 ∙ 10−3 ∙ 4,5 ∙ 10−7 ∙ 5 ∙ 10−11 [СО23−] = = [Н+] ∙ КН2СО3 +∙ КНСО3− ∙ = + 1 ∙ 10−6 ∙ 4,5 ∙ 10−7 + 4,5 ∙ 10−7 [Н+] [Н+]2 [Н+] ∙ КН2СО3 (1 ∙ 10−6)2 ∙ 5 ∙ 10−11 1 + К[НСО3−] + КНСО3− ∙ КН2СО3 = 1,9 ∙ 10−8М Хүчтэй хүчил ба суурийн усан уусмалын орчинг тооцох Хүчтэй хүчил ба сууриуд нь усан уусмалдаа бүрэн иончлогдоно. Иймээс fH+ ≈ fOH− ≈ 1 тул aH+ ≈ [H3O+] ≈ CHA aOH− ≈ [OH−] ≈ CKtOH pH = − lg[H3O+] = −lgCHA [H+] = Kw CKtOH pOH = − lg[OH−] = −lgCKtOH [OH−] = Kw Жишиг даалгавар 1 CHA 0.01М давсны хүчлийн уусмалын рН-г ол. Бодолт: [H3O+] = CHCl = 0.01M = 10−2 pH = −lg10−2 = 2 Жишиг даалгавар 2 0.01М натрийн гидроксидын уусмалын рН-г ол. Бодолт: [OH−] = CNaOH = 0.01M = 10−2 [H3O+] = Kw = 10−14 = 10−12M pH = − lg 10−12 = 12 [OH−] 10−2 Жишиг даалгавар 3 10-8М давсны хүчлийн уусмалын рН-ийг ол. Бодолт: энэ нь хүчтэй хүчлийн их шингэрүүлсэн уусмал тул усны иончлолыг тооцох хэрэгтэй. Иймээс хүчлийн усны иончлолын үр дүнд үүсэх протоныг тооцож, цахилгаан саармаг нөхцөлийн тэгшитгэлийг бичиж тооцоолно. HCl ⇌ H+ + Cl− H2O ⇌ H3O+ + OH− [H3O+] = [Cl−] + [OH−]

HCl нь хүчтэй хүчил тул [Cl−] = CHCl болно. [H3O+] = [Cl−] + [OH−] = CHCl + Kw [H3O+] [H3O+]2 − CHCl[H3O+] − Kw = 0 [H3O+] = −1.0 ∙ 10−8 + √1.0 ∙ 10−16 + 4 ∙ 1.0 ∙ 10−14 = 1.05 ∙ 10−7 2 pH = − lg[H3O+] = − lg 1.05 ∙ 10−7 = 7 − 0.02 = 6.98 Хэрэв усны иончлолыг тооцохгүй бол pH = −lg10−8 = 8 байна. Сул хүчлийн уусмалын орчинг тооцох Энд хоёр тохиолдолоор тооцно. Үүнд: а. α < 5 үед [HAn] = CHAn тул KHAn = [H3O+]2 CHAn [H3O+] = √KHAn ∙ CHAn буюу pH = 1 (pKHAn + pCHAn) 2 б. α > 5 үед [HAn] ≠ CHAn тул [H+] = −KHAn+√(KHAn)2 +4KHAn∙CHAn тэгшитгэлээр бодож болно. 2 Жишиг даалгавар 1 0.1М цуугийн хүчлийн уусмалын рН-г ол. Бодолт. α = √KCH3COOH = √1.7160∙1−01−5 ∙ 100% = 1.32% CCH3COOH Энэ нь 5%-иас бага тул [CH3COOH] = CCH3COOH = 0.1M байна. Иймээс [H3O+] = √KCH3COOH ∙ CCH3COOH = √1.76 ∙ 10−5 ∙ 10−1 = 1.32 ∙ 10−3M pH = − lg 1.32 ∙ 10−3 = 3 − lg 1.32 = 2.88 Жишиг даалгавар 2 0.1М фосфорын хүчлийн уусмалын рН-г ол. Бодолт: K1 = 7.08 ∙ 10−3, K2 = 6.17 ∙ 10−8, K3 = 4.68 ∙ 10−13 ба K1 > K2 > K3 тул иончлолын тогтмолыг 1-р шатаар авна. α = √KCHH33PPOO44 ∙ 100% = √7.08 ∙ 10−3 ∙ 100% = 27% 10−1 Энэ нь 5%-иас их тул [H3PO4] ≠ CH3PO4 болж [H+] = −KH3PO4+√(KH3PO4)2+4KH3PO4∙CH3PO4 = −7.08∙10−3+√(7.08∙10−3)2+4∙7.08∙10−3∙10−1 = 2.33 ∙ 10−2M 22 pH = − lg 2.33 ∙ 10−2 = 2 − lg 2.33 = 1.63 Харин шингэрүүлсэн хүчлийн уусмалд үед уусгагчийн иончлолыг тооцож, цахилгаан саармаг нөхцлийн тэгшитгэлийг ашиглаж дараах томьёогоор олно. [H+] = √KHAn ∙ CHAn + Kw Жишиг даалгавар 3 1.010-4 фенолын уусмалын рН-ийг ол. Бодолт: фенол нь маш сул хүчиллэг орчин үзүүлдэг. KC6H5OH = 1.0 ∙ 10−10 [H+] = √KHAn ∙ CHAn + Kw = √1.0 ∙ 10−10 ∙ 1.0 ∙ 10−4 + 1.0 ∙ 10−14 = 1.41 ∙ 10−7M pH = − lg 1.41 ∙ 10−7 = 6.85 Сул суурийн уусмалын орчинг тооцох Энд α < 5% үед [OH−] = √KKtOH ∙ CKtOH [H+] = Kw буюу pH = pKw + 1 (pKKtOH − pCKtOH) √KKtOH∙CKtOH 2 Харин α > 5% үед [OH−] = −KKtOH+√(KKtOH)2 +4KKtOH∙CKtOH томьёогоор тус тус бодож олно. 2 Жишиг даалгавар 1 0.1М аммиакийн уусмалын рН-г ол. KNH4OH = 1.76 ∙ 10−5 Бодолт: NH3 нь сул суурь тул [NH3] = CNH3 = 10−1M болж

[H+] = Kw = 10−14 = 7.52 ∙ 10−12M, pH = − lg 7.52 ∙ 10−12 = 12 − lg 7.52 = 11.12 √KNH3∙CNH3 √1.76∙10−5∙10−1 Жишиг даалгавар 2 0.1М ацетат натрийн уусмалын рН-ийг ол. KCH3COOH = 1.75 ∙ 10−5 Бодолт: CH3COO− + H2O ⇌ CH3COOH + OH− Лавлахад ацетат ионы суурилагийн тогтмол нь байхгүй тул цууны хүчлийн тогтмолоор бодно. KCH3COO− = Kw = 10−14 = 5.71 ∙ 10−10 KCH3COOH 1.75 ∙ 10−5 Энэ нь маш сул суурь юм. Иймээс усны иончлолыг тооцох ёстой боловч уусмалын концентраци их тул иончлолыг тооцолгүй дараах хялбар тэгшитгэлээр бодно. [H+] = Kw = 10−14 = 1.32 ∙ 10−9M √KCH3COO−∙CCH3COO− √5.71∙10−10∙10−1 pH = − lg 1.32 ∙ 10−9 = 9 − lg 1.32 = 8.8 Хүчил ба суурийн усан биш уусмалын рН-ыг тооцох Энд математикийн аппаратын хувьд хүчил ба суурийн усан уусмалын рН-ийг бодохын нэгэн адилаар дурын уусгагч дахь хүчил суурийн рН-ийг олдог. Үүний тулд лавлахаас холбогдох уусгагчийн автопротолизын тогтмол ба өгөгдсөн уусгагч дахь хүчил, суурийн уусмалын иончлолын тогтмолыг авч ашиглавал зохино. Жишиг даалгавар 1 110-3М шоргоолжны хүчлийн этилийн спиртэн дэх уусмалын рН-ийг ол. Бодолт: HCOOH + C2H5OH ⇌ C2H5OH2+ + HCOO− KHCOOH,C2H5OH = [C2H5OH2+] ∙ [HCOO−] = 7.08 ∙ 10−10 [HCOOH] α = √KHCCOHOCHO,CO2HH5OH = √7.08 ∙ 10−10 ∙ 100% = 0.1% 10−3 тул дараах томьёогоор бодно. [H+] = √KHAn ∙ CHAn = [C2H5OH2+] = √KHCOOH,C2H5OH ∙ CHCOOH = √7.08 ∙ 10−10 ∙ 10−3 = 8.41 ∙ 10−7M pH = − lg 8.41 ∙ 10−7 = 7 − lg 8.41 = 6.08 болно. Жишиг даалгавар 2 0.01М ацетат натрийн метилийн спиртэн дэх уусмалын рН-ийг ол. Бодолт: CH3COO− + CH3OH ⇌ CH3COOH + CH3O− KCH3OH = [CH3OH2+][CH3O−] = 2.0 ∙ 10−17 ба KCaH3COOH,CH3OH = 2.0 ∙ 10−10 лавлахаас авав. KbCH3COO−,CH3OH = KCH3OH = 2 ∙ 10−17 = 1.0 ∙ 10−7 K Ca H3COOH,CH3OH 2 ∙ 10−10 α = K b COO−,CH3OH = √10−7 ∙ 100% = 0.3% √ CH3 10−2 CCH3COO− тул дараах томьёогоор бодно. [H+] = [CH3O−] = √KbCH3COO−,CH3OH ∙ CCH3COO− = √10−7 ∙ 10−2 = 3.16 ∙ 10−5M pH = − lg[CH3O−] = − lg 3.16 ∙ 10−5 = 5 − lg 3.16 = 4.5 pKCH3OH = − lg KCH3OH = − lg 2 ∙ 10−17 = 17 − lg2 = 16.7 pH = pKCH3OH − lg[CH3O−] = 16.7 − 4.5 = 12.2 Давсны гидролизын уусмалын тогтмол, зэрэг ба орчинг тооцох Давсны ионууд усны гидроксил ба гидроксоны ионтой харилцан үйлчлэлцэж, муу иончлогддог хүчил буюу суурь (хүчиллэг давс) үүсгэх солилцох, урвалыг давсны гидролиз гэнэ. Гидролизын тооны талыг гидролизын тогтмол ба зэрэг гэдэг хэмжигдэхүүнээр илэрхийлдэг. Энд 4 тохиолдол байдаг. А. Сул хүчил, хүчтэй сууриас үүссэн давсны гидролиз ������г = ������������ ; ℎ = √ ������������ [������������−] = √������������∙������давс ������������������������ ������������������������∙������давс ������������������������ 11 ������������������ = 7 − 2 ������������������������������ + 2 ������������давс

зэрэг томьёонуудаар тооцно. Энд, ������г- гидролизын тогтмол, ������������- усны ионы үржвэр, ������давс- давсны уусмалын молийн концентраци, ������������������������- хүчлийн иончлолын тогтмол, ℎ- гидролизын зэрэг. Б. Хүчтэй хүчил ба сул сууриас үүссэн давсны гидролиз ������г = ������������ ℎ = √ ������������ [������+] = √������������∙������давс ������������������������������ ������������������������������∙������давс ������������������������������ 11 ������������ = 7 + 2 ������������������������������������ − 2 ������������давс томьёонуудаар тооцно. Энд, ������������������������������ - суурийн иончлолын тогтмол В. Сул хүчил ба сул сууриас үүссэн давсны гидролиз ������г = ������������ ; ℎ = √ ������������ ; [������+] = √������������∙������������������������ ������������������������������∙������������������������ ������������������������������∙������давс ������������������������������ 11 ������������������ = 7 − 2 ������������������������������ + 2 ������������������������������������ Жишиг даалгавар 1 0.1М натрийн гидрофосфатын уусмалын гидролизын зэргийг ол. Бодолт: ������������2������������������4 + ������2������ ⇌ ������������������������ + ������������������2������������4 ������������������42− + ������������������ ⇌ ������������− + ������2������������4− Лавлахаас 2-р шатны тогтмол ������������������������42− = 6.17 ∙ 10−8 авна. ℎ = √ ������������ = √6.17∙1100−−184∙10−1 ∙ 100% = 0.126% ������������������������24− ∙������������������2 ������������������4 Жишиг даалгавар 2 0.1М калийн гидрокарбонатын уусмалын гидролизын тогтмол ба рН-ийг ол. Бодолт: ������������������������3 + ������2������ ⇌ ������2������������3 + ������������������ 10−14 4.3 ∙ 10−7 ������г = ������������ = = 0.23 ∙ 10−7 = 2.3 ∙ 10−8 ������������2������������3 [������������−] = √������г ∙ ������давс = √2.3 ∙ 10−8 ∙ 10−1 = 4.8 ∙ 10−5 ������������ = 14 − ������������������ = 14 − lg[������������−] = 14 − lg 4.8 ∙ 10−5 = 14 − 4.32 = 9.68 Жишиг даалгавар 3 Хэрэв калийн цианидын ������г = 1.58 ∙ 10−5 бол 0.1М энэ давсны уусмалын гидролизын зэрэг ба рН-ийг ол. Бодолт: ������������������ + ������2������ ⇌ ������������������ + ������������������ ������������− + ������������������ ⇌ ������������������ + ������������− ������г = ������������ = 1.58 ∙ 10−5 = 10−14 ������������������������ ������������������������ 10−14 ������������������������ = ������������������������ = 1.58 ∙ 10−5 = 0.63 ∙ 10−9 ℎ = √��������������������������� ���∙������������������������������ = √ 10−14 10−1 ∙ 100% = 1.26% 0.63 ∙ 10−9 ∙ [������������−] = ������ ∙ ℎ = 0.1 ∙ 0.0126 = 0.00126 = 1.26 ∙ 10−3 ������������ = 14 − ������������������ = 14 − lg[������������−] = 14 − lg 1.26 ∙ 10−3 = 14 − 2.9 = 11.1 Жишиг даалгавар 4 0.1M натрийн фосфатын уусмалын гидролизын зэрэг ба 3-р шатны иончлолын тогтмолыг ол. Бодолт: ������������3������������4 + ������2������ ⇌ ������������������������ + ������������2������������������4 ������������43− + ������������������ ⇌ ������������− + ������������������42− 10−14 ������г = ������������ = 4.68 ∙ 10−13 = 0.21 ∙ 10−1 = 2.1 ∙ 10−2 ������������������43− 1 ℎ ℎ = √������������3������������4���∙���������������������������3������������4 = √ ∙ 10−14 10−1 = 0.462 − 4.68 10−13 ∙ ℎ = 0.462 − 0.462ℎ 1.462ℎ = 0.462 0.462 ℎ = 1.462 = 0.32 ∙ 100% = 32% 1 1 1 ������������ = 2 (������������������2������������4− + ������������������������������42− ) = 2 (−������������6.17 ∙ 10−8 + (−������������4.68 ∙ 10−13)) = 2 (7.21 + 12.33) = 9.8 Буфер уусмалын орчинг тооцох Анализ химид буфер уусмалыг тогтмол рН-тай уусмалын орчин бий болгох зорилгоор хэрэглэдэг. Буфер уусмал нь сул хүчил ба түүний давсны холимог буюу сул суурь ба түүний давсны холимогоос тогтдог. Буфер уусмалд дараах тэнцвэр тогтоно. ������������������ + ������2������ ⇌ ������3������+ + ������������− ������������− + ������2������ ⇌ ������������������ + ������������− Иймээс уусмал дахь [������������������] = ������������������������; [������������−] = ������������������− болох ба эндээс хүчлийн диссоциацийн тогтмолын тэгшитгэлийг бичвэл: [������3������+][������������−] ������������������������������ = [������������������] болох ба өмнөх орлуулгыг хийж [������3������+]-ийг олбол:

[������3������+] = ������������������������������ ∙ ������������������������ ������������������− болно. Буфер уусмалын орчинг илэрхийлбэл: ������������+ = ������������������������ ∙ ������������������������ буюу pH = ������������������������������ − lg ������������������������ ������давс ������давс ������������������− = ������������������������������ ∙ ������������������������������ буюу pOH = ������������������������������������ − lg ������������������������������ Жишиг даалгавар 1 ������давс ������давс 0.1М цууны хүчил болон 0.1М натрийн ацетатаас тогтсон буфер уусмалын рН-ийг ол. Бодолт: [������3������+] = ������������������������������ ∙ ������������������������ = 1.75 ∙ 10−5 ∙ 0.1 = 1.75 ∙ 10−5������ ������������������− 0.1 pH = − lg 1.75 ∙ 10−5 = 5 − lg 1.75 = 4.76 Жишиг даалгавар 2 0.1М аммиак, 0.2М аммонийн хлоридоос тогтсон буфер уусмалын рН-ийг ол. Бодолт: [������������−] = ������������������������3 ∙ ������������������3 = 1.76 ∙ 10−5 ∙ 0.1 = 0.88 ∙ 10−5 ������������������4+ 0.2 [������+] = ������������ = 10−14 = 1.14 ∙ 10−9������ [������������−] 0.88 ∙ 10−5 pH = − lg 1.14 ∙ 10−9 = 9 − lg 1.14 = 8.96 Хүчтэй суурь / хүчлийг буфер уусмал дээр нэмэхэд рН нь уусмал дахь хүчил болон давсны үлдэгдлийн концентрацийн өөрчлөлтөөс болж өөрчлөгддөг. Тиймээс буфер уусмалын багтаамжийг дараах томьёогоор илэрхийлдэг: ������ = ������������������ = − ������������������ ������pH ������pH ������������������; ������������− агуулсан хольцын материалын балансын тэгшитгэлийг бичвэл: ������буф = [������������������] + [������������−] болох ба хүчлийн диссоциацийн тэгшитгэлийг бичвэл: ������������������������������ = [������+][������������−] эндээс: [������������������] ������������������������������∙������буф [������������−] = ������������������������������ +[������ +] болно. ������������������ = [������������−] гэж үзээд ������pH-р дифференциаль авбал: ������������������������������∙������буф∙[������+] ������ = ������������������ = 2.303 ∙ (������������������������������+[������+])2 болно. Хэрэв pH = p������������������������������; ������������������������ = ������������������− үед буфер уусмалын хамгийн дээд багтаамжид хүрнэ. ������pH Жишиг даалгавар 3 1л 0.01М цууны хүчил, 0.01М цуухүчлийн натрийн давснаас тогтох буфер уусмал дээр 1.010-3М давсны хүчил нэмэхэд уусмалын рН хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? Бодолт: давсны хүчил нэмээгүй үеийн уусмалын рН-ийг олбол: [������3������+] = ������������������������������ ∙ ������������������������ = 1.75 ∙ 10−5 ∙ 0.01 = 1.75 ∙ 10−5������ ������������������− 0.01 pH = − lg 1.75 ∙ 10−5 = 5 − lg 1.75 = 4.76 Давсны хүчил нэмэх үед: ������буф = [������������3������������������������������] + [������������3������������������������] = 0.01 + 0.01 = 0.02������ Ийм их концентрацитай буфер уусмалын хувьд буферын багтаамжийг дараах томьёогоор тооцно. ������������������������������ ∙ ������буф ∙ [������+] ������ = ������������������ = 2.303 ∙ (������������������������������ + [������+])2 = 2.303 ∙ 0.02 ∙ 1.75 ∙ 10−5 ∙ 1.75 ∙ 10−5 = 1.15 ∙ 10−2 ������pH (1.75 ∙ 10−5 + 1.75 ∙ 10−5)2 рН-ийн өөрчлөлтийг тооцвол: ∆pH = ∆CHCl = − 0.001 = −0.087 π 1.15 ∙ 10−2 Давсны хүчил нэмсэний дараа буфер уусмалын рН: pH = 4.75 − 0.087 = 4.66 Энэ бодлогыг буфер уусмалын багтаамжийн томьёог ашиглалгүй бодож болно. ������(������������������) = ������(������������−) = ������������ = 0.01 ∙ 1 = 1.0 ∙ 10−2моль 1.010-3М давсны хүчил нэмэхэд: ������(������������������) = 0.01 + 1.0 ∙ 10−3 = 1.1 ∙ 10−2моль ������(������������−) = 0.01 − 1.0 ∙ 10−3 = 0.9 ∙ 10−2моль [������3������+] = ������������������������������ ∙ ������������������������ = 1.75 ∙ 10−5 ∙ 1.1 ∙ 10−2 = 2.13 ∙ 10−5������ ������������������− 0.9 ∙ 10−2 pH = − lg 2.13 ∙ 10−5 = 5 − lg 2.13 = 4.66 Муу уусдаг нэгдлийн уусмал дахь тэнцвэр Гетероген системийн тэнцвэр нь аналитик химийн чанарын ба тооны анализад хэрэглэгддэг үндсэн ухагдахууны нэг бөгөөд энэ тохиолдолд зөвхөн ионт нэгдлүүдийн тэнцвэрийн асуудлыг авч үзнэ. 1. Уусахын үржвэрийг илэрхийлэх арууд Хэрэв усан уусмал дахь урвал нь mA+nB=AmBn хэлбэртэй тэгшитгэлээр илэрхийлэгдэж буй тохиолдолд уусахын үржвэр УҮТ = amA ∙ bnB томъёогоор илэрхийлэх бөгөөд энэ тохиолдолд УҮТ нь уусгагчийн шинж чанар, температур ба даралт зэрэг хэмжигдэхүүнээс хамаарахгүй уусмалын ионы хүч (μ=0) үеийн термодинамик уусахын үржвэр гэнэ. Хэрвээ усан уусмал дахь (тунадасжих-уусах) урвалын тэнцвэрийн тогтмол нь тэнцвэрийн концентрациар илэрхийлэгдэж байвал бодит уусахын үржвэр (УҮБ) гэх ба энэ нь ионы хүчээс хамаарах бөгөөд термодинамик уусахын үржвэртэй дараах томъёогоор холбогдоно. УҮБ = [A]m ∙ [B]n = amA ∙ bnB = УҮТ fAm ∙ fBn fAm ∙ fBn Аливаа тунадсны уусах чанар (S) нь 1л уусмал дахь молийн тоогоор илэрхийлгэдэх ба дээрхи урвалын хувьд дараах томъёогоор бодож олдог. S = m+n√УҮТAmBn mm ∙ nn

Харин дээрхи томъёог илэрхийлэхдээ уусахын үржвэрийг ямар тогтмолоор (УҮТ, УҮБ, УҮн) илэрхийлэхээс хамаарч дээрхи томъёонуудаас зөв сонголт хийх хэрэгтэй. Тунадасны уусалт ба уусахын үржвэр нь химийн анализад чухал ач холбогдолтой ухагдахууны нэг бөгөөд уусахын үржвэрийг ашиглаад анализын тунадасжих урвалын чиглэлийг урьдчилан мэдэж болохоос гадна тунадаснаас уусмалд, уусмалаас тунадасанд ямар ионуудыг шилжих боломжтойг тогтоож болдог. Жишээ нь: а. УҮТ = amA ∙ bnB (ханасан уусмал үүсэх нөхцөл) б. УҮТ < amA ∙ bnB (тунадас үүсэх нөхцөл) в. УҮТ > amA ∙ bBn (тунадас уусах нөхцөл) Жишиг даалгавар 1 Хэрвээ УҮТCaC2O4 = 2.29 ∙ 10−9 бол уул давсны уусах чанарыг ол. C2O42- + H2O = HC2O4- + Бодолт: Уул давсны уусахын үржвэр бага учраас μ=0 гэж үзээд C2O24−, HC2O4−нь маш сул суурь тул OH- чанар нь HC2O4-+ H2O = H2C2O4 + OH- өрсөлдөгч урвалуудыг тооцохгүй учраас fC2O24− = fCa22+ = 1, ∝C2O24−= 1 болж уусах S=CCa22+ = CC2O42− = [Ca22+] = [C2O24−] = aCa22+ = aC2O24− буюу S = √УҮТCaC2O4 = √2.29 ∙ 10−9 = 4.78 ∙ 10−5M Жишиг даалгавар 2 0.01М MgCl2-ын уусмалаас рН-ийн ямар утганд Mg(OH)2 байдлаар тунадасжих вэ? Бодолт. Уусахын үржвэрийн дүрэм ёсоор [Mg2+][OH-]2 > УҮMТ g(OH)2 үед тунадасжих ёстой. Бодолтыг хялбарчлах зорилгоор fMg2+ = f2OH− ≈ 1 гэвэл УҮБMg(OH)2 ≈ УҮMТ g(OH)2 = [Mg2+][OH−]2 болох ба эндээс [OH−] = √УҮТMg(OH)2 = √1.12 ∙ 10−11 = 3.35 ∙ 10−5M [Mg2+] 1.0 ∙ 10−2 pOH = -lg[OH-] = 5 - lg3.35 = 4.48; pH = 14 - 4.48 = 9.52; Жишиг даалгавар 3 1 ∙ 10−3M давсны хүчлийн уусмал дахь CaC2O4 -ын уусах чанарыг бодож ол. Бодолт. Орчин нь хүчиллэг учраас C2O42− -ны хүчил суурийн харилцан үйлчлэлэх хөндлөнгийн урвалыг тооцох хэрэгтэй C2O42- + H+ = HC2O4- ; HC2O4-+ H+ = H2C2O4 ; Уусах чанарын материалын балансын тэгшитгэл нь: S = CC2O4 ∙ [C2O24−] + [HC2O4−] + [H2C2O4] болох ба CHCl = 1 ∙ 10−3 буюу рН=3 –д олно. 11 ∝C2O24− = = = 0.06 [H+] [H+]2 1 ∙ 10−3 1 ∙ 10−6 1 + KHa 2CO4− + KHa 2C2O4 ∙ KHa 2CO4− 1 + 5.89 ∙ 10−5 + 5.62 ∙ 10−2 ∙ 5.89 ∙ 10−5 УҮН = УҮCТaC2O4 = 2.29 ∙ 10−9 = 4 ∙ 10−8 ∝C2O4 0.06 SCaC2O4 = √УҮНCaC2O4 = √4 ∙ 10−8 = 2 ∙ 10−4M Жишиг даалгавар 4 Нэрмэл усанд Pb(IO3)2 нэмэхэд үүсэх ханасан уусмал дахь ионуудын концентрацийг ол. Бодолт: уусмалд бага хэмжээний муу уусдаг Pb(IO3)2-г нэмэхэд тунадас бага зэрэг уусдаг. Pb2+, IO3−-ийн концентраци Pb(IO3)2- ийн УҮ-тэй тэнцэх үед тэнцвэр тогтдог. Тэнцвэрийн үед уусмал Pb(IO3)2-аар ханадаг. Pb(IO3)2 ⇌ Pb2(a+q) + 2IO3−(aq) УҮPb(IO3)2 = 2.5 ∙ 10−13. Тэнцвэр тогтсон үед хэрвээ Pb2+-ны концентрацийг x гэвэл IO3−-ын концентраци 2х болох ба УҮ-ийн томьёонд орлуулбал: ������ ∙ (2������)2 = 2.5 ∙ 10−13 болох ба х-ийг олбол: ������ = 3.97 ∙ 10−5������; өөрөөр хэлбэл: [������������2+] = 3.97 ∙ 10−5������; [������������3−] = 2������ = 7.94 ∙ 10−5������ байна. Муу уусдаг нэгдлийн уусах чанарыг адил ион агуулсан нэгдэлд тооцох нь нарийн нийлмэл байдаг. Жишиг даалгавар 5 110-4 M Pb(NO3)2-дахь Pb(IO3)2-ын уусах чанарыг тооцоол. Бодолт: Pb(IO3)2 нь усан уусмалд бус харин Pb(NO3)2-д байгаа учир Pb2+ ионы концентраци нь: [������������2+] = 1.0 ∙ 10−4 + ������ ба [������������3−] = 2������ байна. Уусахын үржвэрт орлуулбал: (1.0 ∙ 10−4 + ������)(2������)2 = 2.5 ∙ 10−13 болох ба [������������2+] = 1.0 ∙ 10−4 + ������ ≈ 1.0 ∙ 10−4 гэж үзэж х-г тооцоолбол: 1.0 ∙ 10−4 + 4������2 = 2.5 ∙ 10−13 ������ = 2.5 ∙ 10−5������ буюу [������������2+] = 1.0 ∙ 10−4 + 2.5 ∙ 10−5 = 1.2510−4������; [������������3−] = 2������ = 2 ∙ 2.5 ∙ 10−5������ = 5 ∙ 10−5������ Комплекс нэгдэл үүсэх урвалын уусмал дахь тэнцвэр Зарим төмөрлөгийн ионууд өөртөө бусад ион буюу цахилгаан саармаг молекулыг үндсэн валентын тооноос илүү тоогоор нэгдүүлэн өвөрмөц нийлмэл ион үүсгэсэнийг комплекс нэгдэл гэнэ. 1893 онд Швейцарын эрдэмтэн А.Варнер энэхүү өвөрмөц нэгдлийн бүтэц, байгууламж, нэрлэлийг тайлбарласан координацын онолыг боловсруулжээ. Энэ онолоор комплекс нэгдлийг дараах байдлаар ангилна. Үүнд: 1. Цэнэгээр нь: катионы -[Cu2+(NH3)40]2+, анионы- [Ag+Cl2−]−, саармаг- [Pt2+(NH3)02Cl2]0 2. Лигандаар нь: акво, амино, нитро, циано, хлоро, гидроксо гэх мэт лигандтай комлекс нэгдлүүд. 3. Дотоод бүтцээр нь: нэг ба олон цөмт, энгийн ба битүү хэлхээт хелатууд Комплекс нэгдлийг үүсэх байдлаар нь 3 хуваана. Үүнд: 1. Нэгдэх хэлбэрээр үүсэх: 2HCl + PtCl4 = H2[PtCl6] 2. Нэвтрэх хэлбэрээр үүсэх: ZnCl2 + 4NH3 = [Zn(NH3)4]Cl2 3. Органик лигандтай дотоод комплекс нэгдэл үүсгэх:

H2 C N O Cu O C O CH2(NH2)COO- + Cu2+ = H2C O N CH2 H2 Комплекс нэгдлийн иончлол, батжилын тогтмолыг тодорхойлох Комплекс нэгдэл иончлолд аль хэр орох вэ? гэдгээс уул комплекс нэгдлийн тогтворжилт (батжил) тодорхойлогдоно. Комплекс нэгдлийн тогтворжилтыг комплекс ионы задралын (батжилгүйн) тогтмолоор илэрхийлдэг. Комплекс нэгдэл нь иончлогдохдоо гол төлөв гадаад хүрээний ион ба комплекс ионыг үүсгэн задардаг. [Cu(NH3)4]SO4 = [Cu2+(NH3)40]2+ + SO24− Гэвч уусмал доторхи комплекс ионууд маш бага ч гэсэн ямар нэг хэмжээгээр иончлогдоно. [Cu(NH3)04]2+ = Cu2+ + 4NH30 Комплекс нэгдлийн задралын тогтмол нь уул комплекс нэгдлийн дотоод хүрээний батжилыг илэрхийлдэг. Комплекс нэгдлийн задралын тогтмолын урвуу хэмжигдэхүүнийг уул нэгдлийн батжилын (үүсэхийн) тогтмол гэж нэрлэдэг. Кб = 1/Кз Кб- батжилын тогтмол, Кз- задралын (иончлолын) тогтмол. Иймээс комплекс нэгдлийн задралын тогтмол хичнээн бага байна, уул комплекс нэгдэл нь төдий чинээ батжилтай (тогтвортой) байна гэсэн үг юм. Дээр бичсэн комплекс нэгдэл дээр масс үйлчлэлийн хуулийг хэрэглэн эргэх урвалын (иончлолын) термодинамик Кт тогтмолыг олж болно. μ = 0. KT = aCu2+aN4 H30 a[Cu(NH3)04] Энд: Кт- тухайн комплекс нэгдлийн задралын (иончлолын) буюу батжилгүйн термодинамик тогтмол. Үүнээс гадна уусмал дахь μ ≠ 0 үед комплекс нэгдлийн батжилыг бодит батжилын тогтмолоор Кб, лиганд болон комплекс үүсгэгчийн өрсөлдөгч урвалуудыг тооцсон тохиолдолд нөхцлийн батжилын тогтмолоор Кн тус тус илэрхийлэн бичдэг. Кб = [Cu(NH3)40]2+ = ;Kтб KH = [Cu(NH3)04]2+ = KTaCu2+a4NH30fCu2+fN4H3 ≅ KTaCu2+a4NH03 [Cu2+][NH3]4 f[Cu(NH3)04]2+ cCu2+ cNH3 fCu2+fN4 H3 Комплекс ионы иончлол нь шатлан явагддаг тул иончлолын шат бүрт задралын тогтмолыг тодорхойлж болдог. 1. [Cd(CN)−]+ = Cd2+ + CN− K1 = [Cd2+][CN−] = 6.6 ∗ 10−6 ; [Cd(CN)−]+ [[[CCCddd(((CCCNNN)))234−−−]]]02−−===[[CC[Cddd((CC(CNNN))−)23−]+−]0]+−++CCNCN−N−− 2. K2 = 3.8 ∗ 10−5; 3. K3 = 4.8 ∗ 10−5; 4. K4 = 6.4 ∗ 10−4; Практикийн тооцоонд комплекс нэгдлийн задралын ерөнхий тогтмолоор авдаг бөгөөд энэ нь шат бүрийн тогтмолын үржвэрээр илэрхийлэгдэнэ. Кер = β = K1K2K3K4 = 6.6 ∗ 10−63.8 ∗ 10−54.8 ∗ 10−56.4 ∗ 10−4 = 7.76 ∗ 10−18 Харин лавлахад задралын утгаар биш (-lgK)-р өгөгдөнө. –lgK= рК гэж нэрлэдэг. Дээр бичсэн комплекс нэгдлийн хувьд рК=17,11 гэж лавлахад өгөгдөнө. Жишиг даалгавар 1 [Co(NH3)6]3+ комплекс нэгдлийн рК=35,21 бол энэ комлекс ионы батжилгүйн тогтмолыг ол. Бодолт: –lgK= рК lgKЗ = 35,21 → КЗ=6,16*10-36 болно. Харин батжилын буюу үүсэхийн тогтмол нь үүний урвуу хэмжигдэхүүн учраас Кб = 1/КЗ= 1/6,16*10-36 = 1,6*1035 болж тогтвортой комплекс ион болохыг гэрчилнэ. Жишиг даалгавар 2 Уусмалын рН=5 үед кальцийн комплексонатын (CaTБ2-) уусмалын ионы хүч 0.1 байхад батжилын тогтмол нь 5*1010 бол комплексын нөхцлийн батжилын тогтмолыг ол. Бодолт: Энд лигандын оролцоотой явагдах хүчил-шүлтийн өрсөлдөгч урвалын оролцоог (α) тооцох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл (αТБ-4) коэффциентыг рН=5-д дараах томъёогоор бодож олно. αT4Б− = 1 = 1 + [H+] + [H+]2 + [H+]3 + [H+]4 K4 K4K3 K4K3K2 K4K3K2K1 1 1 + [10−5] + 5.5 ∗ [10−5]2 ∗−7 + 5.5 ∗ [10−5]3 2.1 ∗ 10−3 5.5 ∗ 10−11 10−116.9 10−116.9 ∗−7 + 5.5 ∗ 10−11 6.9 [10−5]4 ∗ 10−31 ∗ 10−2 ∗−7 2.1 = 3.5 ∗ 10−7 KH = [CaTБ] = 5 ∗ 1010αTБ = 5 ∗ 10103.5 ∗ 10−7 = 1.8 ∗ 10−4 [Ca2+]CTБ Жишиг даалгавар 3 Хэрэв цайрын комплексонатын (Zn TБ2-) батжилын тогтмол нь μ=0,1 байхад 3,2*1016 бол 0,01М аммиакын уусмал дахь уул комплекс нэгдлийн нөхцөлийн батжилын тогтмолыг ол. Бодолт: Комплекс нэгдэл үүсгэхэд лиганд ба комплекс үүсгэгч (Zn2+) ионы оролцоотой явагдах өрсөлдөгч урвалуудыг тооцох хэрэгтэй. β= 3.2*1016; 1. Zn2+ + NH3 → [Zn(NH3)]2+ 2. [Zn(NH3)]2+ + NH3 → [Zn(NH3)2]2+ 3. [Zn(NH3)2]2+ + NH3 → [Zn(NH3)3]2+ 4. [Zn(NH3)3]2+ + NH3 → [Zn(NH3)43]2+ 0.01M аммиакын уусмалын рН-ыг олно. [OH−] = √KNH3CNH3 = √1.75 ∗ 10−510−2 = 4 ∗ 10−4M pOH = −lg4 ∗ 10−4 = 3.4; pH = 14 − 3.4 = 10.6 αТБ-4-г рН=10,6-д өмнө бичигдсэн томъёог ашиглаж олоход 0,69 гарна. Дараа нь αZn2+ -г 0,01М NH3-д тооцож олно.

[Zn2+] СZn2+ = [Zn2+][1 + β1(NH3) + β2(NH3)2 + β3(NH3)3 + β4(NH3)4] 1 αZn2+ = СZn2+ = 1 + β1(NH3) + β2(NH3)2 + β3(NH3)3 + β4(NH3)4 1 = 1 + 1.51 ∗ 10210−2 + 2.69 ∗ 10410−4 + 5.5 ∗ 10610−6 + 2.51 ∗ 10910−8 = 2.8 ∗ 10−2 KH = [ZnTБ2−] = βαZn2+ αTБ4− = 3.2 ∗ 10162.8 ∗ 10−2 ∗ 0.69 = 6.2 ∗ 1014 CZn2+ CT4Б− Бодлогын түүвэр /уусмал дах ионы тэнцвэр/ 1. Материалын балансын тэгшитгэл нь урвалын өгөгдсөн хэлбэрийн атомын тоо нь масс хадгалагдах хууль ёсоор хугацаанаас хамаарч өөрчлөгдөхгүй байх ёстой гэсэн зарчим дээр үндэслэгдэнэ. Хурган чихний хүчлийн уусмалын материалын балансын тэгшитгэлийг бичвэл: Даалгавар: CC2O24−(нийт) = [H2C2O4] + [HC2O4−] + [C2O42−] рН=3 үед 0.1М-ийн хурган чихний хүчлийн уусмал дахь C2O24− ионы тэнцвэрийн концентрацийг бодож олно уу. (Хурган чихний хүчлийн диссиоцацийн тогтмол: K1=5.6∙10-2 , K2=5.4∙10-5 тус тус болно.) 2. 0.5л уусмалд 4.1г ацетат натри агуулагдах бол энэ уусмалын гидролизын зэрэг ба рН-ийг ол. 0.1М цууны хүчил болон 0.1М натрийн ацетатаас тогтсон буфер уусмалын рН-ийг ол. Буфер уусмал дээр 1.010-3М давсны хүчил нэмэхэд уусмалын рН хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? 3. Ундны ус нь хартугалганы хроматаар тодорхойгүй байдлаар бохирдож байдаг тул инженерүүд түүний агуулгыг зайлшгүй тодорхойлох шаардлагатай байдаг. (Хартугалганы хроматын уусахын үржвэр 180С-т 1.77×10−14 болно.) 1) Цэвэр усан дахь хартугалганы хроматын уусах чанар хэдтэй тэнцүү вэ? 2) Зарим инженерүүд усан дахь хар тугалганы агуулгыг багасгахын тулд калийн хромат (K2CrO4)-ыг нэмж өгдөг. Тэгвэл 0.1М K2CrO4-ын уусмал дахь хартугалганы хроматын уусах чанарыг бодож ол. 3) Харин усан дахь хроматын хэмжээг зөвшөөрөгдөх хэмжээнд хүргэхийн тулд хартугалганы нитратыг нэмж өгдөг. 3.0×10−7 М хартугалганы нитратын уусмал дахь хартугалганы хроматын уусах чанарыг бодож ол. 4. Тус бүр нь 0.01М NiCl2ба CoCl2-г агуулсан усан уусмал бэлтгэсэн. Бэлтгэсэн уусмал дахь металлуудын аль нэгийг нь тунадасжуулан салгахын тулд Na2CO3-ын ханасан уусмалыг нэмж өгчээ.УҮ NiCO3 = 1.3 ∙ 10−7 ба УҮ CoCO3 = 1.0 ∙ 10−10 1) Холбогдох урвалын тэгшитгэлийг бич. 2) Никель болон кобальтын аль нь түрүүлж тунадасжих вэ? 3) Co2+ионы үлдэгдэл концентрацийг бодож ол. 4) Металлыг тунадасжуулан салгасны дараах уусмал дахь Co2+ ба Ni2+ионы процентын агуулгыг бодож ол. 5. Хэрвээ УҮCaC2O4 = 2.29 ∙ 10−9 бол уул давсны уусах чанарыг ол. 1 ∙ 10−3M давсны хүчлийн уусмал дахь CaC2O4 -ын уусах чанарыг бодож ол. (K1=5.62 ∙ 10−2, K2=5.89 ∙ 10−5) 6. Шоргоолжны хүчлийн 0,01 М –ийн 10-3 л уусмалд 6,82∙1018 жижиг хэсгүүд (иончлогдоогүй молекул, үүссэн ионууд) байв. Дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. 1) Шоргоолжны хүчлийн энэ уусмалын диссоциацын зэргийг олно уу. 2) Энэ уусмал дах устөрөгч ионы концентрацыг бодож олно уу. 3) Шоргоолжны хүчлийн диссоциацын тогтмолыг тооцоолно уу. 4) Энэ уусмалын pOH –ийг олно уу. 7. 25г масстай цууны хүчлийг усанд уусгаж 1л уусмал бэлтгэжээ. Цууны хүчлийн иончлолын тогтмол нь 1,8∙10-5 бол гарган авсан уусмал дах устөрөгч ионы концентрацыг бодож ол. Органик хими Жишиг даалгавар 1 Глицерин, 2-метил бутен-2, пропаналь, цууны хүчил гэсэн дөрвөн бодис өгөгджээ. 1) Энэ дөрвөн бодисын бүтцийн томьёог бичнэ үү. 2) Зэсийн гидроксидтой харилцан үйлчилж гүн хөх өнгийн уусмал үүсгэдэг бодисыг сонгон урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 3) Бромын усны өнгийг арилгадаг бодисыг сонгон урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 4) Зэсийн гидоксидтой халаахад улаан өнгийн тунадас үүсгэдэг бодисыг сонгон урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 5) Натрийн гидроксидоор саармагждаг бодисыг сонгон урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. Жишиг даалгавар 2 Дараах дөрвөн бодисын бүтцийн томёог ажиглаад даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. O C O 1 2 3 4 OH 1) Эдгээр дөрвөн бодисыг олон улсын нэршлээр нэрлэнэ үү. 2) Эдгээрээс хоёр бодис нь калийн перманганатын сулруулсан уусмалын өнгийг арилгадаг бол явагдах урвалыг бүтцийн томьёогоор дүрсэлнэ үү. 3) Металл натритай харилцан үйлчилдэг бодисыг сонгон урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 4) Шүлтийн усан уусмалаар гидролизод ордог бодисыг сонгон урвалын тэнгшитгэл бичнэ үү. Бодлогын түүвэр /Органик хими/

1. Метаныг хлоржуулж 1.54 г нэгдлийг гарган авчээ. Энэ нэгдлийн агаартай харьцуулсан нягт нь 5.31 болно. Хэрэв метан ба хлорыг 1:12 гэсэн эзэлхүүний харьцаагаар хольж дээрхи нэгдлийг гарган авсан бол урвалд зарцуулагдах хлорыг хичнээн хэмжээний манган(IV) –ын оксидыг ашиглан гарган авч болох вэ? 2. 20.5 г масстай усгүй цууны хүчлийн натрийн давс ба илүүдэл натрийн шохойн холимгийг улайтгаж, гарган авсан бүтээгдэхүүнийг 130.5г MnO2 –оос гарган авсан хлороор гэрлийн нөлөөнд үйлчилжээ. Урвалаар үүссэн хийн бүтээгдэхүүнийг усанд уусгав. Гарган авсан уусмалыг саармаглахад 0.5М –ийн идэмхий натрийн усмалаас хичнээн эзэлхүүн зарцуулагдах вэ? (урвал бүр бүрэн явагдсан болно.) 3. Нэгэн нүүрсустөрөгчийг монохлоржуулж 9.675г масстай нэгдэл гарган авчээ. Гарган авсан бүтээгдэхүүнийг шингэрүүлсэн натрийн гидроксидоор боловсруулан хүчилтөрөгч агуулсан нэгдэлд хувиргаад бүрэн исэлдүүлэхэд 9г ханасан нэг суурьт карбон хүчил үүсгэв. Анхны нүүрсустөрөгчийн томъёог тодорхойл. Хүчлийг бүрэн саармаглахад 2М –ийн (1.08 нягттай) натрийн гидроксидын уусмалаас хэдэн грамм зарцуулагдсан бэ? Урвал бүрийн гарц 100% болно. 4. Пропаныг илүүдэл хүчилтөрөгч дотор шатаахад 1.12л CO2 үүсчээ. Энэхүү хийг 50мл 12% ийн (1.1 г/мл) калийн гидроксидын уусмал дундуур бүрэн нэвтрүүлэхэд ямар давс хичнээн хэмжээгээр үүсэх вэ? Хичнээн эзэлхүүн пропаныг шатаасан бэ? 5. Бутан ба бутений нэгэн изомерийн 20л холимгийг гидротацжуулахад 37 г C4H10O спирт 74% ийн гарцтайгаар үүсчээ. Анхны холимог дахь бутен нь цисс, транс бүтэцтэй байсан гэвэл анхны холимгийн бүрэлдэхүүнийг тодорхойл. 6. 16.8 л бутадиен -1,3 (дивинил) –ийг гидрогенжүүлэхэд үүссэн бутан ба бутены изомерийн холимог нь 800 г 10% -ийн бромын хлорформ дахь уусмалыг өнгөгүй болгосон бол каталитик гидрогенжүүлэх процессоор хичнээн эзэлхүүн устөрөгч шингээснийг тооцоол. 7. Нэгэн ханасан нүүрсустөрөгчөөс гарган авсан монобромид А –г натрийн гидроксидын усан уусмалаар боловсруулж хүчилтөрөгч агуулсан Б –г гарган авчээ. Б –ийн уурыг агаартай хамт халаасан зэс торон дундуур нэвтрүүлэв. Үүссэн хий байдалтай В бодис нь илүүдэл мөнгөний ислийн аммиакан уусмалтай харилцан үйлчилж 43.2г тунадас үүсгэв. Нүүрсустөрөгчийг бромжуулах урвал нь 50% ийн гарцтай явагдсан бөгөөд 9.5г монобромт уламжлал үүссэн гэвэл анхны нүүрсустөрөгчийн томъёог тогтоо. 8. Өндөр температурт 25 л этан ба этены холимгийг дегидрогенжүүлэхэд 10л устөрөгч ялгарчээ. Энэ нөхцөлд этан нь этилен болтлоо дегидрогенжсэн бол анхны холмгийн бүрэдэхүүн хэсгийг тодорхойл. 9. Нүүрсустөрөгч CnH2n нь 16.2 г бромтустөрөгчийг нэгдүүлж хоёрдогч бромт алкилд хувирдаг. Түүнийг натрийн гидроксидын усан уусмалаар үйлчлэхэд 6г харгалзах спирт нь үүсдэг. Хэрэв спиртийн гарц 50% бол нүүрсустөрөгчийн томъёог тогтоо. 10. Циклогексен ба циклогексаны холимгийг дегидрогенжүүлэхэд бензол үүсч, 36.9 г нитробензолыг бүрэн ангижруулж анилин гарган авахад шаардагдах хэмжээний устөрөгч ялгарчээ. Хэрэв анхны холимог 480 г 10% ийн дөрвөнхлорт нүүрстөрөгч дэх бромын усны өнгийг арилгадаг бол холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. 11. Этилены нүүрсустөрөгч CnH2n –ийг 6.72л хлортой нэгдүүлж гарган авсан дихлоридыг шүлтийн усан уусмалаар боловсруулж 22.8г хоёр атомт спирт гарган авчээ. Явагдсан бүх урвал бүрэн явагдсан гэвэл этилений нүүрсустөрөгчийн томъёог тогтоо. 12. Нэгэн нүүрсустөрөгч илүүдэл бромтустөрөгчийг нэгдүүлж 27.2г гуравдагч бромт уламжлал үүсгэдэг. Энэхүү алкен нь 11.2г масстай байсан бол нүүрсустөрөгчийн бүтцийг тогтоо. 13. 7г масстай алкен 80г 20% -ийн CCl4 дэх бромын уусмалын өнгийг арилгадаг бөгөөд цисс, транс изомертэй бол энэ нэгдийн бүтцийн томъёог тодорхойл. 14. Ижил тоо хэмжээ бүхий хий байдалтай ханасан ба ханаагүй хоёр нүүрсустөрөгчийн холимог 80г 20% -ийн дөрвөн хлорт нүүрустөрөгчийн бромын уусмалын өнгийг арилгадаг. Мөнхүү хэмжээний холимгийн шаталтаар 13.44л CO2 үүсдэг. Хэрэв нүүрсустөрөгчидын молекул дах нүүрстөрөгчийн атомын тоо нь ижил гэвэл холимгийн найрлагыг тодорхойл. 15. Цисс изомер бүхий 7г нэгэн этилены нүүрсустөрөгч 2.24л бромтустөрөгчийг нэгдүүлж хоёрдогч бромт уламжлал үүсгэдэг бол энэ нэгдлийн бүтцийн томъёог тогтоо. 16. Ижил тоо хэмжээний ханаагүй бүтэцтэй А ба Б хоёр изомерын холимгийг шатаахад 89.6л СО2 үүсгэдэг. Каталитик аргаар гидрогенжүүлэхэд 44.8л устөрөгчийг нэгдүүлдэг. Харин энэхүү холимгийг мөнгөний ислийн аммиакан уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд тунадас буудаг гэвэл холимог дох нүүрсустөрөгчдын томъёог тогтоо. 17. Этилены нэгэн нүүрсустөрөгчийг гидрогенжүүлэхэд 448мл устөрөгч шингээжээ. Мөнхүү хэмжээний нүүрсустөрөгчийг бромын усаар үйлчлэхэд 4.32г дибромид үүссгэсэн гэвэл нүүрсустөрөгчийн томъёог тогтоо. 18. 3.36л метаны дулааны задралаар үүссэн хийн холимгийг илүүдэл мөнгөний ислийн аммиакан уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд холимгийн эзэлхүүн нь 20% -иар буурчээ. Явагдсан урвалын гарцыг тодорхойл. Үүссэн ацетиленаас хичнээн хэмжээний ацетальдегид гарган авч болох вэ? Кучеровын урвалын гарц 70% болно. 19. Нүүрустөрөгч С4Н8 ба бутадиен -1,3 (дивинил) –ын 20л холимгийг бүрэн гидрогенжүүлэхэд хичнээн хэмжээний устөрөгч зарцуулагдах вэ? Энэхүү холимог дох нүүрустөрөгч С4Н8 -ыг 22.2г С4Н10О спиртээс 80% -ийн гарцаар гарган авсан болно. 20. Ижил тоо хэмжээний ацетилен ба формальдегидын холимог 69,6г мөнгөний оксидтой аммиакийн усан уусмалд бүрэн урвалд ордог гэвэл холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. 21. Пропилын спиртээс 2,3-диметил бутан гарган авах урвалын бүдүүвчийг бич. Сүүлийн шатны урвалын гарц 30% ба бусад шатны урвал 80% -тай явагдсан гэвэл 30г пропилын спиртээс хичнээн хэмжээний 2,3-диметил бутан гарган авах вэ? 22. Хоёрдогч спирт CnH2n+1OH –ийн дегидратацаар 201,6г нүүрсустөрөгч үүсдэг. Мөнхүү хэмжээний спиртийг илүүдэл металл натриар үйлчлэхэд 67,2л устөрөгч ялгардаг. Дегидратацжих урвалын гарц 80% байсан гэвэл спиртийн бүтцийг тогтоо. 23. 26.22г бензол ба толуолын холимгийг катализаторгүйгээр гэрлийн нөлөөнд бромжуулжээ. Ялгарсан бромт устөрөгчийг усанд уусгаад үүссэн уусмалыг нь 168г 10% -ийн натрийн гидрокарбонатаар бүрэн саармагжуулжээ. Гарган авсан бромтуламжлалын найрлаганд 46.8% бром агуулагддаг бол томъёог тогтоож анхны холимгийн найрлагыг тодохойл. 24. CnH2n+1OH спиртийг дегиратацжуулаад эцэст нь хлоржуулахад 59.4г дихлорид үүсчээ. Мөнхүү хэмжээний спиртийг илүүдэл натриар үйлчлэхэд 6.72л устөрөгч ялгарав. Анхны спиртийн томьёог тогтоо. 25. Пропанол-1 –ээс пропионы хүчлийн изопропилын эфир гарган авах бүдүүвч зохио. 60г пропилийн спиртээс хэдэн грамм нийлмэл эфир гарган авах вэ? Синтезлэх шат бүрийн гарц 80% болно. 26. 30г изопропилын спиртээс хоёр шатны урвалын дүнд зэс (II) –ийн гидроксидод гүн цэнхэр өнгө үзүүлдэг нэгдэл гарган авчээ. Эхний шатны урвал 80% ба төгсгөлийн шатны урвал тоо ёсоор явагдсан гэвэл гарган авсан бүтээгдэхүүний массыг бодож ол. 27. CnH2n+1OH анхдагч спиртийг диэтилийн эфирт илүүдэл металл натриар үйлчлэхэд 4.48л устөрөгч ялгарав. Түүний дегидратацаар 22.4г алкен үүссэн бол спиртийн томъёог тогтоо. 28. Этиленгликолийн нэг суурьт ароматик карбон хүчлийн эфирийн гидролизоор 36,6г карбонхүчил гарган авчээ. Түүнийг саармаглахад 108мл 10% -ийн (1,1г/мл) натрийн гидроксидын уусмал зарцуулагджээ. Гидролизоор үүссэн этиленгликоль нь 37.5г зэсийн байвангаас тунадасжуулсан зэс (II) –ийн гидроксидтой бүрэн харилцан үйлчилдэг. Нийлмэл эфирийн томъёог тогтоо.

29. Анхдагч ханасан спиртээс ханаагүй нүүрсустөрөгч гарган авчээ. Түүний хагас нь 120г 20% -ийн дөрвөн хлорт нүүсртөрөгч дэх бромын уусмалын өнгийг арилгадаг. Нөгөө хагасыг нь бүрэн шатаахад 10.08л CO2 үүсдэг. Ямар спиртийг дегидратацид оруулсан бэ? 30. Нэг атомт ханасан спиртээс 7.4г энгийн эфир гарган авчээ. Харин мөнхүү спиртээс 4.48л алкен гарган авсан бол энэ спиртийн томъёог тодорхойл. 31. Ацетиленаас монохлорт цууны хүчлийн этилийн спирт гарган авах бүдүүвч зохио. 24.5г энэхүү эфирийг гарган авахад хичнээн хэмжээний ацетилен зарцуулагдах вэ? Синтелэх урвал бүрийн гарц 50% болно. 32. Нэг моль ханасан анхдагч нэг атомт спирт А –г исэлдүүлж тоо ёсоор Б хүчлийг гарган авчээ. Мөнхүү хэмжээний спиртийг дегидратацжуулаад дараа нь гидратацид оруулан В изомер спиртийг гарган авав. Б ба В спиртүүдээс синтезэлсэн эфирийг шатаахад 67.2л нүүрсхүчлийн хий үүсчээ. Этерфикацын урвалын гарц 50% бол нийлмэл эфирийн томъёог тодорхойл. 33. 7,3г байгалийн нэгэн дипептидийг 14.6% -ийн 1,08г/мл нягттай дасны хүчлээр гидролизод оруулахад 6.3г масстай 28.28% - ийн хлор агуулсан давс гарган авчээ. Анхны дипептидийн боломжит томъёог тогтоож, зарцуулагдсан давсны хүчлийн эзэлхүүнийг тооцоол. 34. А нэгдэл өвөрмөц үнэртэй, өнгөгүй ууршимтгай шингэн. Концентрацтай хүхрийн хүчил ба азотын хүчлийн хольцоорр үйлчлэхэд гашуун гүйлсний үнэртэй, шаравтар өнгийн хүндэвтэр шингэн В үүсдэг. В нэгдлийг шүлтлэг орчинд хөнгөнцагаанаар үйлчлэхэд уур нь пропанаас хоёр дахин хүнд өнгөгүй тосорхог шингэн С үүсдэг. А,В ба С нэгдлүүдийн томъёог тогтоож, явагдсан урвалын тэгшитгэлийг бич. 35. 15,52г масстай метилацетат ба метилформиатын холимгийг халуун барийн гидроксидын 2.5моль/л концентрацтай 68мл уусмалаар боловсруулжээ. Илүүдсэн суурь нь 45.4мл 13.5% -ийн (1.1г/мл) зэс (II) –ийн хлоридын уусмалтай бүрэн харилцан үйлчилж тунадасжуулдаг. Анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийлж, холимгийг халуун шүлтийн уусмалаар үйлчилсний дараах уусмалтай харилцан үйлчлэх нүүрсхүчлийн хийн эзэлхүүнийг х.н. –д бодож ол. 36. 2,88г масстай нэгэн бодисын дээж илүүдэл натритай тасалгааны температурт (298К ба 101.3кПа) харилцан үйлчлэхэд 489мл устөрөгч ялгардаг. 54мг мөнхүү бодисын шаталтаар 99мг нүүрстөрөгч (IV) –ийн оксид ба 27мг ус үүсдэг. Харин түүний 1.8г уур нь 473К ба 101.3кПа даралтанд 0.97л эзэлхүүн эзэлдэг гэвэл энэ бодисын томъёог тогтоож бүтцийг тодорхойл. 37. А нүүрсустөрөгчийг халаахад нийлмэл бодис В ба нэгэн дан үүсгэдэг. 650С хүртэл халаасан идэвхижүүлсэн нүүрсэн дундуур В –г нэвтрүүлэхэд уур нь пропиноос бараг хоёр дахин хүнд өнгөгүй ууршимтгай шингэн С –г үүсдэг. А,В ба С нэгдлүүдийн тодорхойлж бүтцийг тогтоо. 38. Натрийн ацетат ба илүүдэл натрийн гидроксидоос тогтсон холимгийг улайтгахад ялгарсан хий гэрлийн нөлөөнд хлортой харилцан үйлчилжээ. Урвалын дүнд 11.95г трихлорметан (хлорформ) үүсчээ. Хлорформын гарц нь 40% бол анхны холимог дах натрийн ацетатын массын хувийг бодож ол. 39. Гурван хуруу шилэнд шингэн байдалтай толуол, ацетальдегид ба гексен -1 гэсэн бодисууд байв. Аль хуруу шилэнд ямар бодис буйг хэрхэн ялган таних вэ? Ялган таних дараалал ба явагдах урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 40. Пропин болон монохлорталкены изомерийн холимог 1150С ба 98кПа даралтанд 19.75л эзэлхүүн эзэлдэг. Энэхүү холимгийг илүүдэл хүчилтөрөгч дотор шатаахад 21.6г ус үүсчээ. Мөнхүү хэмжээний холимгийг хичнээн хэмжээний 1.7% -ийн (1.01г/мл) мөнгөний нитратын уусмал бүрэн тунадасжуулах вэ? 41. Нэгэн ханаагүй нүүрсустөрөгчийг дөрвөн хлортнүүртөрөгч дэх хлороор илүүдлээр үйлчлэхэд 22.95г дихлорид үүсчээ. Мөнхүү хэмжээний нүүрсустөрөгчийг илүүдэл бромын усаар үйлчлэхэд 36,3г дибромид үүсэв. Нүүрсустөрөгчийн томъёог тогтоож, түүний 4 –өөс доошгүй изомерийн бүтцийн томъёог бичиж, нэрлэ. 42. Пропан, бутен-2 ба хлорпропаны холимгийг хүчилтөрөгч дотор бүрэн шатаажээ. Шаталтын бүтээгдэхүүнийг хөргөхөд 5.09мл 1.10г/мл нягттай шингэн болжээ. Энэхүү шингэнийг натрийн карбонатаар үйлчлэхэд х.н. –д 336мл хий ялгарчээ. Шатаахад зарцуулагдах хүчилтөрөгчийн эзэлхүүнийг х.н. –д хамгийн их ба хамгийн багадаа ханш хэмжээгээр зарцуулагдахаар тооцоол. 43. 0.04 моль нэгэн үл мэдэгдэх органик бодисыг калийн перманганатын усан уусмалаар исэлдүүлэхэд 6.4г калийн бензоат, 11.04г калийн карбонат, 20.88г манганы диоксид, 2.24г калийн гидроксид ба ус үүсчээ. Ямар бодисыг исэлдүүлснийг тогтоож, холбогдох урвалын тэгшитгэлийг бич. 44. Битүү тагласан саванд 25℃ үед хий байдалтай циклопарафин ба илүүдэл хүчилтөрөгчийг 1: 9.5 гэсэн молийн харьцаатай хольж тэсэлжээ. Савыг анхны температур хүртэл хөргөсний дараа саван дахь даралт 1.5 дахин багасчээ. Үл мэдэгдэх нүүрсустөрөгчийн молекул томъёог олж, циклопарафины изомерийг бичиж нэрлэ. 45. Дараах хувирлын бүдүүвч (тэгшитгэлийн коэффициент тавиагүй) өгөгджээ. 1) A + Br2 → B + C 2) B + M → D 3) C + M → E + H2 4) HC ≡ CH+ D → F + A 5) F + B → E + G E нэгдэл нь 13% металл M агуулдаг бөгөөд G нэгдэл нь С6 Н10 найрлагатай болно. Дээрх нэгдлүүдийн томъёог тогтоож, холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү? 46. Хэвийн нөхцөлд алкен ба устөрөгчийн 26.88 л эзэлхүүнтэй холимогийг 200С температурт платин катализатор дээгүүр нэвтрүүлжээ. Урвал явагдсаны дараа алкены 75% урвалд орж, холимгийн эзэлхүүн 20.16 л (хэвийн нөхцөлд) болтлоо буурчээ. Анхны холимгийг бромын усан дундуур нэвтрүүлэхэд бромын усны масс 16.8 г-аар нэмэгджээ. Анхны холимгийн эзэлхүүний найрлагыг хувиар олно уу.Анх ямар алкен авсан бэ? Байгуулалтын томъёог бичиж, нэрлэнэ үү. 47. C3H8O ерөнхий томъёотой X, Y, Z гэсэн 3 органик нэгдэл байв. 1) Ялгаатай боломжит 3 нэгдлийн бүтцийн томьёог бичнэ үү. 2) X, Y, Z нэгдлийн буцлах цэг харгалзан 10.8С, 82.4С, 97.4С байдаг гэвэл молекулын бүтэц ба нэгдэл дэх молекул хоорондын хүчийн төрөлд үндэслэн өөрийн гаргасан бүтцийн томъёонд буцлах цэгийг харгалзуулна уу. 3) С2Н4О2 ерөнхий томъёотой 4 дэх нэгдэл нь дээрх 3 нэгдэлтэй адил молийн масстай боловч 117.9С температурт буцалдаг бол энэ нэгдлийн бүтцийн томъёог бичнэ үү. 48. Х элемент агуулсан А ба Б нэгдлийн усан уусмал лакмусын цаасны өнгийг өөр өөрөөр өөрчилдөг. А ба Б нэгдэл өөр хоорондоо харилцан үйлчилж, массын 35%-ийн Х элемент агуулсан В нэгдлийг үүсгэдэг. Металл цайр А нэгдлийн сулруулсан усан уусмалтай харилцан үйлчилж мөн В нэгдлийг үүсгэдэг бөгөөд В нэгдлийг халаахад задарч Х элементийн дан бодис, Г хий, Д нэгдлийг үүсгэдэг. Бнэгдлийг Г дотор шатаахад Х элементийн дан бодис, Д бодисыг үүсгэнэ. А-Д нэгдлүүдээр ямар бодисуудыг авсан бэ?Явагдах бүх урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. А ба Б нэгдлийн байгуулалтын томъёог зурж, элементүүдийн валент чанар, исэлдэхүйн хэм, атомуудын эрлийзжилтийн төрлийг тогтооно уу. 49. 21.62%-ийн хүчилтөрөгч агуулсан, нэгдлийн уурын азоттой харьцуулсан нягт нь 2.64 байх нэгэн органик нэгдлийн изомерийн холимог байв. Нэг изомерийг нь зэсийн оксид бүхий халаасан хоолой дундуур нэвтрүүлэхэд улаан өнгөтэй болж байсан ба цааш мөнгөний оксидын аммиакийн уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд тунадас буужээ. Яг адил туршилтыг бусад бүх изомерүүд

дээр явуулсан болно. Зэс (II)-ийн оксидын өнгийг өөрчлөөгүй изомерийг нь концентрацтай хүхрийн хүчилтэй цуг халаахад харилцан үйлчилж байв. Даалгавар: 1) Ямар нэгдлийн ямар ямар изомераас тогтсон холимог байсан бэ? 2) Нэгдлүүдийн молекулын байгуулалтын томъёог бичиж, олон улсын нэршлээр нэрлээрэй 3) Явагдах бүх урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 50. С4Н8О гэсэн найрлагатай А нэгдэл нь калийн перманганатын усан уусмал,бромын ус ба хийн байдалтай бромт устөрөгчтэй урвалд орж Б,В,Г нэгдлүүдийг үүсгэнэ.Б,В,Г нэгдлүүдийг устай халаах үед бүх урвалын дүнд органик нэгдэл Д үүснэ.Энэ үед 2 усан уусмалд нь Е бодис, 3 дахь уусмалд нь Ж бодис агуулна. Е ба Ж –ийн нэг нь хүчлийн оролцоотой Д – тэй харилцан үйлчлэх үед С4Н10О2 ба С4Н14О2 найрлагатай Х ба У нэгдэл үүснэ. 1) С4Н8О найрлагатай ,батжилтай цагираг биш бүх нэгдлүүдийн бүтцийн томьёог бич. 2) Эдгээр изомерүүдээс дээр нэрлэсэн 3 урвалжтай бүгдтэй нь урвалд орох изомерийг сонго. 3) А бодисын бүтцийн томьёог тогтоо. 4) Бодлогын нөхцөлд тохирох урвалын тэгшитгэлийг бич. 5) А бодисыг ямар ямар аргаар гарган авах вэ? Урвалын тэгшитгэлийг бич. 51. Нэг хоёрчийн холбоо агуулсан ханаагүй нэг атомт спиртийг гидрогенжүүлэх үед үүссэн нэгдэл дэх нүүрстөрөгч ба хүчилтөрөгчийг агуулга анхны нэгдлийнхтэй харьцуулахад 1,59% ба 0,42%-иар буурлаа. Анхны спиртийг озонжуулах үед этаналь ба кетоспирт үүсдэг бол анхны спиртийн томьёог ол. Хариултаа тооцоогоор батал. Анхны спиртийн озонжих урвалын схемийг бич. 52. Устөрөгчөөс 14,4 дахин хүнд ,нэг гомологийн зэргэлдээ хоёр нүүрсустөрөгч агуулсан хийн холимог байжээ.Энэ холимгоос 16,8 л дээжийг устай урвалд оруулж, үүссэн бүтээгдэхүүнийг усанд уусгаж 350 мл уусмал бэлтгэжээ.Уусмалаас 10 г таслан авч , 1 н. 70 мл мөнгөний нитратаас бэлтгэсэн мөнгөний оксид ( I ) – ын уусмалтай халаажээ. Урвалд ороогүй үлдсэн Ag2О – г аммиакийн усан уусмалд уусгаж , үлдсэн тунадасыг шүүж, шүүгдсийг азотын хүчлээр хүчиллэгжүүлж илүүдэл натрийн бромид нэмэхэд 9,4 гр тунадас буужээ. Хийн холимгийн устай урвалд ороогүй хэсгийг , гидрогенжүүлэхээр 50 % -ийн илүүдэл устөрөгчийг цагаан алтан катализатор дээгүүр нэвтрүүлэхэд , эзэлхүүн нь 11,2 л - ээр багасчээ (. х.н .) 1) Анхны хольцод ямар нүүрсустөрөгчид байсан бэ? 2) Урвалуудын тэгшитгэлийг бичнэ үү? 3) Анхны холимгийн найрлагыг эзэлхүүний хувиар тооцоолно уу? 4) Нүүрсустөрөгч бүрийн хэдэн хувь нь устай урвалд орсон бэ? 53. С5Н10 – гэсэн найрлагатай хоёр янзын нүүрсустөрөгч байв.Энэ нүүрсустөрөгчид бромын усыг өнгөгүй болгодог .Харин калийнперманганатын концентрацитай уусмалаар үйлчлэхэд нэг нь ацетон ба цуугийн хүчил , нөгөө нь шоргоолжны хүчил ба изотосны хүчил тус тус үүсгэнэ . Дээрхи нүүрсустөрөгчдийн байгуулалтын томьёо , холбогдох урвалын тэгшитгэлийг бичиж батал. 54. Кальцийн карбид ба усны оролцоотойгоор a) Цууны хүчил b) Этанол c) Этилен ба полиэтилен d) Хлорвинил e) Бензол Дээрхи бодисуудыг гарган авах урвалын тэгшитгэлийг бич. Сорилго 1-1 1-р бодлого Нэгдэлдээ +2 ба +3 исэлдлийн зэрэг үзүүлдэг 1.76 г масстай МеS гэсэн томъёо бүхий найрлагатай нэгэн металлын сульфидыг илүүдэл хүчилтөрөгч дотор шатаажээ. Хатуу үлдэгдлийг ханш хэмжээний 29.4% -ийн хүхрийн хүчилд уусгав. Гарган авсан уусмалд давсны агууламж 34.5% байсан бөгөөд түүнийг хөргөөхөд 2.9 г талсгидрат тундасжиж, уусмалд агуулагдах давсны агууламж 23.0% болтлоо буурчээ. Даалгавар: 1. Анхны нэгдлийн томъёог тогтоо. 2. Талст уст давсны томъёог тодорхойлно уу. 2-р бодлого 18.2 г масстай зэс ялтсыг 230 г масстай 10% -ийн төмөр (III) –ийн хлоридын уусмалд дүржээ. Хэсэг хугацааны дараа ялтсыг уусмалаас гаргахад уусмал дах төмөр (III) –ийн хлорид ба зэс (II) –ийн давсны цулын хувь тэнцүү болсон байв. Даалгавар: 1. Явагдсан урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2. Урвалын дараах ялтасны массыг бодож олно уу. 3-р бодлого Мөнгөний нитратын 0,70 моль/л концентрацтай 786 мл уусмал дээр 70.1 г масстай натри ба рубидийн бромидын холимгийг нэмжээ. Буусан тунадасыг шүүгээд, шүүгдэс рүү төмөр ялтас дүрэв. Урвал явагдаж дууссаны дараа ялтасны масс 4.0 г –аар өөрчлөгджээ. Даалгавар: 1. Явагдсан урвалуудын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2. Урвалд орсон төмрийн массыг тооцоолно уу. 3. Анхны холимог дох хлоридуудын массын хувийг бодож ол. 4-р бодлого Хром (III) –ын нитрат ба давсны хүчил агуулсан уусмал 21.0 мл 11.93% -ийн 0.95 г/мл нягттай аммиакийн усан уусмалтай бүрэн харилцан үйлчилдэг. Харин харилцан үйлчлэлээр үүссэн тунадсыг улайтгахад 1.52 г хатуу үлдэгдэл гарчээ. Даалгавар: 1. Анхны уусмалд агуулагдах бодисуудын молийн концентрацыг бодож ол. 2. Анхны уусмалын эзлэхүүн 50 мл бол энэхүү уусмал дээр 2.4 г нунтаг зэсийг нэмэхэд ялгарах хийн эзлэхүүнийг (х.н.) –д тооцоол. Сорилго 1-2 1-р бодлого 3% -ийн калийн сульфатын 500 г уусмалд хэдэн грамм KCr(SO4)2∙12H2O гэсэн найрлагатай цөрийг уусгжээ. Даалгавар:

1. Уусмалд агуулагдах калийн сульфатын цулийн хувь дөрөв дахин их болсон бол хэдэн грамм цөрийг уусгасан бэ? 2. Гарган авсан уусмалыг илүүдэл калийн сульфидээр үйлчлэхэд (х.н.) –д ялгарах хийн эзлэхүүнийг бодож ол. 2-р бодлого Дан бодис А харанхуйд устөрөгчтэй тэсрэлтээр нэгдэж хий байдалтай В нийлмэл бодис үүсгэдэг. В хий шилтэй харилцан үйлчилж С хортой хийг үүсгэдэг бөгөөд энэ хий В хийтэй харилцан үйлчилж D хүчтэй хүчлийг үүсгэдэг бол: Даалгавар: 1. А, В,С ба D бодисыг нэрлэнэ үү. 2. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 3-р бодлого Найрлагандаа кали, хлор ба хүчилтөрөгч агуулсан 0,543 г масстай давс бүхий уусмалыг хүчиллэгжүүлээд илүүдэл калийн иодидыг нэмэхэд 1.524 г иод үүсэв. Даалгавар: 1. Давсны томъёог тогтооно уу. 2. Анхны давсны бүрэн задралаар хатуу бодисын масс хэдэн хувиаар буурах вэ? 4-р бодлого 2.88 г масстай натрийн хлорид ба зэс (II) –ийн хлоридын дигидратын холимгийг илүүдэл концентрацтай хүхрийн хүчилтэй халаахад ялгарсан хийг 12% -ийн натрийн гидроксидын 1.13 г/мл нягттай 17.7 мл уусмалд шингээв. Үүссэн уусмал нь 0.7 моль/л концентрацтай хүхрийн хүчлийн 15 мл уусмалаар бүрэн саармагждаг бол: Даалгавар: 1. Анхны холимогт агуулагдах давсуудын массын хувийг бодож ол. 2. Хүчлээр үйлчлэхэд үүсэх хийн эзлэхүүнийг (х.н.) –д бодож олно уу. Сорилго 1-3 1-р бодлого 400г 5.0% -ийн кальцийн бромидын уусмал дээр 18.9 г натрийн сульфит нэмжээ. Үүссэн холимог дундуур 2.24 л хүхэр (IV) –ийн оксидыг (х.н.) –д нэвтрүүлэв. Даалгавар: 1. Үүссэн уусмал дах ууссан бодисын массын хувийг бодож олно уу. 2. Буусан тунадасны массыг тооцоолж олно уу. 2-р бодлого Сайтар нунтагласан хөнгөнцагаан, цайр ба хүхрийн холимгийг урвал бүрэн явагдаж дуустал халаажээ. Гарган авсан хатуу бүтээгдэхүүнийг давсны хүчил бүрэн уусгахад 784 мл (х.н.) –д хий ялгарав. Түүнийг илүүдэл зэсийн нитратын уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд 1.92 г тунадас буусан гэвэл: Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны холимог дах бодис бүрийн хамгийн ихээр агуулагдах боломжит найрлагыг цулын хувиар илэрхийлнэ үү. 3-р бодлого 6.0 г мөнгөнусыг илүүдэл концентрацтай азотын хүчлээр үйлчилж гарган авсан хийг 120 г 8.0% -ийн калийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлээд уусмалыг хүчиллэгжүүлэв. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Гарган авсан уусмал дээр калийн иодидыг нэмэхэд үүсэх иодын массыг хамгийн их байхаар тооцоол.уу. 4-р бодлого Төмөр, нүүрс ба зэс (I) –ийн оксидын 5:2:1 гэсэн молийн харьцаа бүхий холимог байв. Даалгавар: 1. 44,8 г ийм холимгийг халаалтын дор бүрэн уусгахад 96% -ийн (1.84 г/мл) азотын хүчлийн уусмалаас хичнээн эзэлхүүн зарцуулагдах вэ? 2. Урвал явагдахад ялгарсан хийн эзлэхүүнийг (х.н.) –д бодож олно уу. Сорилго 1-4 1-р бодлого Тодорхой масстай кальцийн карбонатыг бүрэн задлахад 23.1 кДж дулаан шингээжээ. Гарган авсан нүүрстөрөгч (IV) – ийн оксидыг 201 г 8.5% -ийн барийн гидроксидын уусмалд шингээв. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Кальцийн карбонатын дулаанаар задрах урвалын дулааны илрэл 178 кДж/моль бол үүссэн уусмал дах ууссан бодисын цулын хувийг бодож ол. 2-р бодлого Хөнгөнцагааны давсны 7% -ийн хоёр уусмалаас тэнцүү массаар таслан авч илүүдэл шингэрүүлсэн калийн карбонатаар боловсруулжээ. Буусан тунадсыг шүүгээд улайтгахад үүссэн хатуу үлдэгдлүүдийн масс нь нэг нөгөөгөөс хоёр дахин их байв. Уусмал бүрээс 100 г таслан авч тус бүрд нь 1.5 л хлор (220С, хэвийн даралт) нэвтрүүлээд уусмалуудыг ууршуулахад ижил талсуст давс (гексагидрат) гарган авсан гэвэл: Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны уусмалууд дах давсуудын томъёог тодорхойлно уу. 3. Уусмал бүрээс гарган авсан талсустын массыг бодож олно уу. 3-р бодлого 0.38 г масстай нүүрстөрөгч (II) –ийн оксид ба устөрөгчөөс тогтсон хийн холимгийг халаасан 6.40 г зэс (II) –ийн оксид дундуур нэвтрүүлжээ. Үүссэн бодисыг 28.30 мл хүхрийн хүчлийн (9.8% -ийн, 1.06 нягттай) уусмалаар боловсруулжээ. Илүүдэл хүчлийг саармаглахад 0.5 моль/л концентрацтай натрийн гидрокарбонатын уусмалаас 40 мл зарцуулагджээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны холимгийн массын хувийг тооцоолно.уу. 3. Анхны холимгийн эзлэхүүнийг (х.н.) –д бодож ол. 4-р бодлого

8г төмөр (III) –ийн оксидыг ангижруулж гарган авсан төмөр (II) -ийн оксидыг ханш хэмжээний 24.5% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгав. Гарган авсан уусмалыг 00С хүртэл хөргөөхөд долоон молекулт уст талст давс тунадасжиж, ханасан уусмал дах давсны агууламж 13.6% болсон гэвэл: Талст устын массыг бодож олно уу. Сорилго 1-5 1-р бодлого 250 г масстай 19.6% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалд 280С ба 100.1 кПа даралтанд буй 20 л эзэлхүүнтэй аммиакыг шингээв. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Гарган авсан уусмалд агуулагдах ууссан бодисын массын хувийг бодож олно уу. 2-р бодлого Массын хувиараа тэнцүү агуулагдах нэгэн газрын шүлтэт металлын карбонат ба сульфидын холимгийг давсны хүчлийн уусмалд бүрэн уусгажээ. Урвалын дүнд гелитэй харьцуулсан нягт нь 9.5 –тай тэнцүү хийн холимог үүссэн бол: Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны нэгдлүүдийн найрлагыг тогтооно уу. 3-р бодлого Хөнгөнцагааны гидроксидыг халааж задлахад 28.5 кДж дулаан зарцуулав. Хатуу үлдэгдлийг калийн гидроксидын 5.9% -ийн 284.7 г уусмалд уусгажээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Хэрэв хөнгөнцагааны гидроксидын дулаанаар задрах урвалын дулааны илрэл 95 кДж/моль бол гарган авсан уусмалд агуулагдах ууссан бодисын массын хувийг бодож ол. 4-р бодлого Хүхэр (IV) –ийн оксидыг калийн перманганатын уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд үүссэн уусмалд агуулагдах хүхрийн хүчлийн массын хувь 10% байсан бол гэвэл: Даалгавар: 1. Явагдсан урвалуудын тэгшитгэлийг бичнэ үү. 2. Гарган авсан уусмалд агуулагдах бусад бүтээгдэхүүн бодисын массын хувийг бодож ол. Сорилго 1-6 1-р бодлого Хоёр валенттай нэгэн металлын нитратын бүрэн задралаар хатуу үлдэгдлийн масс анхны нитратын массын 55.6% -тай тэнцүү байв. Даалгавар: 1. Нитратын томъёог тогтооно уу. 2. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2-р бодлого Фосфиныг хүхрийн хүчлээр хүчиллэгжүүлсэн калийн дихроматын уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд үүссэн уусмалд агуулагдах фосфорын хүчлийн массын хувь 8% байсан бол: Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Гарган авсан уусмалд агуулагдах бусад бүтээгдэхүүн бодисын массын хувийг бодож олно уу. 3-р бодлого Өндөр температурт А ба В дан бодисууд харилцан үйлчилж хатуу бодис С –г үүсдэг. Нэг моль С бодисыг бүрэн гидролизод оруулахад дөрвөн моль хатуу нэгдэл D ба гурван моль Е хий үүсэв. D нэгдэл нь шүлтэнд уусдаг бол: Даалгавар: 1. А –аас F бодисуудын томъёог бичиж,нэрлэнэ үү. 2. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 4-р бодлого 60 г масстай натрийн сульфатын ханасан уусмалд 10 г усгүй давс нэмжээ. Гарган авсан холимгийг халааж бүрэн уусгаад анхны температур хүртэл хөргөөхөд 35.4 г талстгидрат тунадасжив. Хэрэв ханасан уусмал дахь давсны агууламж 34.2% байсан бол талстгидратын томъёог тогтооно уу. Сорилго 1-7 1-р бодлого 1.26 г магни ба хөнгөнцагааны хайлшыг 35 мл хүхрийн хүчлийн (19.6% -ийн 1.14 г/мл нягттай) уусмалаар үйлчлэв. Илүүдэл хүчил нь 28.6 мл калийн гидрокарбонатын 1.4 моль/л концентрацтай уусмалтай бүрэн харилцан үйлчилжээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны хайлш дах металлуудын массын хувийг бодож олно уу. 3. Урвалаар ялгарсан хийн эзлэхүүнийг (х.н.) –д тооцоолно уу. 2-р бодлого 3.36 л хүхэртустөрөгчийг илүүдэл хүчилтөрөгч дотор бүрэн шатааж, шаталтын бүтээгдэхүүнийг нь 23% -ийн 50.4 мл натрийн гидроксидын (нягт нь 1,21) уусмалд шингээв. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Гарган авсан уусмалд агуулагдах бусад бүтээгдэхүүн бодисын массын хувийг бодож олно уу. 3. Илүүдэл кальцийн гидроксидоор үйлчлэхэд үүсэх тунадасны массыг тооцоолно уу. 3-р бодлого 39.2 г масстай кальцийн сульфат ба нүүрсний холимгийг 10000С температурт агааргүй орчинд улайтгав. Гарган авсан бүтээгдэхүүнийг илүүдэл давсны хүчлээр боловсруулахад 2.4 г үл уусах үлдэгдэл үлджээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны холимгийн массын хувийг бодож олно уу. 4-р бодлого 50л калийн карбонатын 3 моль/л концентрацтай 1.30 г/мл нягттай уусмал дээр 35.7 мл 17% -ийн цайрын хлоридын 1.12 г/мл нягттай уусмал нэмжээ. Буусан тунадасыг шүүсний дараах шүүгдэст ууссан бодисын массын хувийг бодож олно уу.

Сорилго 1-8 1-р бодлого Кальцийн карбонат ба магнийн карбонатын холимгийг тогтмол масстай болтол халаав. Анхны холимгийн масс 48.21% - иар буурсан гэвэл. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анхны холимог дох бодисуудын массын хувийг бодож олно уу. 2-р бодлого 20.80% -ийн 150 грамм масстай барийн хлоридын уусмал дундуур 30 минутын турш 8.04 А хүчтэй гүйдлийг нэвтрүүлжээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Гарган авсан уусмалд агуулагдах бодис бүрийн массын хувийг бодож олно уу. 3. Катод дээр ялгарсан хийг 1.5 атм даралтын дор 200С температурт хураан авсан гэвэл энэ хийн эзлэхүүнийг тооцоолно уу. 3-р бодлого 250 грамм масстай цайрын хлоридын 16.32% -ийн уусмалд электролиз явуулжээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Анод дээр хэвийн нөхцөлд 5.6 л хий ялгарсан бол гарган авсан уусмалд агуулагдах бодисын массын хувийг бодож олно уу. 4-р бодлого 100 мл мөнгөнус (II) –ын ба мөнгөний нитратын уусмал дундуур катод дээр металлууд бүрэн ялгартал 4.825 А цахилгаан гүйдлийг нэг цагийн турш нэвтрүүлжээ. Даалгавар: 1. Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2. Урвалын дүнд катодын масс 19.29 граммаар ихэссэн бол анхны уусмалд агуулагдах давс бүрийн молийн концентрацыг бодож олно уу. Сорилго 2-1 1-р бодлого Дараах хувирлын дагуу явагдах урвалын тэгшитгэлийг бич. Cr → Cr(NO3)3 → Cr2O3 →CrO → Cr → CrSO4 → Cr(OH)2→ Cr(OH)3 → Na[Cr(OH)4] 2-р бодлого Нэгэн нэгдэлд 19.44% төмөр, 9.72% азот, 66.67% хүчилтөрөгч болон устөрөгч агуулдаг. Уг нэгдлийн молекул масс нь 288 м.а.н. бол тухайн нэгдлийн томъёог тогтоож, бодисын ямар ангилалд хамаарагдахыг тогтоож нэрлэ. Энэхүү нэгдлийн найрлага дах ионуудыг таних урвалын тэгшитгэл бичнэ үү. 3-р бодлого 100мл 40% -ийн хүхрийн хүчлийн 1.3 г/мл нягттай уусмал уруу тодорхой масстай барийн хлоридын хоёр молекул талстустыг нэмэхэд уусмал дах хүхрийн хүчлийн агуулга 10% болтлоо буурав. Нэмсэн устталстын массыг бодож ол. 4-р бодлого Азот ба устөрөгчөөс тогтсон хийн холимгийн хүчилтөрөгчтэй харьцуулсан нягт 0.55 бөгөөд 6000С –д никель катализатор дундуур нэвтрүүлэхэд үүссэн хийн холимгийн устөрөгчтэй харьцуулсан нягт нь анхны холимгийн хүчилтөрөгчтэй харьцуулсан нягтаас 25% -иар их байсан бол урвалын дүнд үүссэн хийн холимгийн эзлэхүүний найрлагыг бодож ол. Сорилго 2-2 1-р бодлого Дараах хувирлын дагуу явагдах урвалын тэгшитгэлийг бич. N2 → NO → NO2 →NaNO3 → NH3 → Al(OH)3 → NaAlO2 → AlCl3 →Cl2 2-р бодлого 50.4г масстай магнийн карбонатын дулааны бүрэн задралаар үүссэн магнийн оксидыг тодорхой масстай 25% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгав. Гарган авсан уусмалыг 00С хүртэл хөргөөхөд долоон молекул уст талст давс талсжиж, зөвхөн 26.2% - ийн давсны уусмал үүсчээ. Талсжиж буусан давсны массыг бодож ол. 3-р бодлого Металл кали ба калийн оксидын 11.35г масстай холимгийг 58.7мл усаар үйлчилж 20% -ийн шүлтийн уусмал гарган авчээ. Анхны холимгийн найрлагыг ол. 4-р бодлого 19.8г хөнгөнцагаан, 18.9г цахиурын оксидоос тогтсон холимгийг удаан хугацаанд улайтгахад үүсэх хайлш дахь цахиурыг уусгахад 33.5% -ийн калийн гидроксидын уусмалаас хэдэн милолитр зарцуулагдах вэ? (Шүлтийн уусмалын нягт нь 1.325 г/мл болно.) Сорилго 2-3 1-р бодлого Дараах хувирлын дагуу явагдах урвалын тэгшитгэлийг бич. CuSO4 → A → B → C → D → E → CuSO4 2-р бодлого Колбальт (II) –ын нитратын уст талстын массын 65.98% нь хүчилтөрөгч агуулагддаг бол уст талстын томъёог тогтоо. 50г усанд 50г уст талстыг уусгахад хэдэн процентын уусмал үүсэх вэ? Энэхүү талстын дулааны задралыг урвалын тэгшитгэлээр илэрхийл. 3-р бодлого 100г 25% -ийн барийн гидроксидын уусмалд Х грамм барийг нэмжээ. Энэ үед У грамм 40% -ийн барийн гидроксидын уусмал үүсэв. Х ба У –ын хэмжээг бодож ол. Хэрэв У грамм уусмалыг саармаглахад зарцуулагдсан 1М –ийн давсны хүчлийн уусмалын эзлэхүүнээс 7 дахин бага эзлэхүүнтэй гэвэл У грамм уусмалын молийн концентрацийг бодож ол. 4-р бодлого Хүхэр (IV) –ийн оксид ба хүчилтөрөгчөөс тогтсон хийн холимгийн устөрөгчтэй харьцуулсан нягт 24 бөгөөд энэхүү холимгийг 4500С –д V2O5 гэсэн катализатор дундуур нэвтрүүлэхэд үүссэн хийн холимгийн устөрөгчтэй харьцуулсан нягт анхны холимгийн устөрөгчтэй харьцуулсан нягтаас 25% –иар илүү байсан бол урвалын дүнд үүссэн хийн холимгийн эзлэхүүний найрлагыг бодож ол. Сорилго 2-4 1-р бодлого 22.72г давсыг халааж задлахад 12.8г магнийн оксид, 7.04г нүүрстөрөгч (IV) –ийн оксид ба 2.88г ус үүсэв. Давсны томъёог тогтоож нэрлэ. Гарган авах урвалын тэгшитгэл бич.

2-р бодлого Дараах хувирлын дагуу явагдах урвалын тэгшитгэл бич. Cl2 → KClO3 → O2 → P2O5 → H3PO4 → Ca3(PO4)2 → CaHPO4 3-р бодлого 8г төмөр (III) –ийн оксидыг ангижруулж гарган авсан төмөр (II) –ийн оксидыг 24.5% -ийн тодорхой масстай халуун хүхрийн хүчилд уусгав. Гарган авсан уусмалыг 00С хүртэл хөргөөхөд долоон молекул уст талст давс талсжжээ. Энэ температурт ханасан уусмал дахь давсны агуулга 13.6% бол талсжсан давсны массыг бодож ол. 4-р бодлого 4,48л хэвийн нөхцөлд буй хийн холимог метан ба ацетиленыг агуулдаг. Энэхүү холимгийн устөрөгчтэй харьцуулсан нягт 11.75 бөгөөд анхны холимгийн шаталтаар үүссэн хийн 14% -ийн калийн гидроксидын 360г уусмал дундуур нэвтрүүлэв. үүссэн уусмал дахь давсны агуулгыг бодож ол. Сорилго 2-5 1-р бодлого Дараах бүдүүвчийн дагуу урвалын тэгшитгэл бич. ������0 ������, ������0 B → ������2������������4(конц.) C → ������2������ D Cu(NO3)2 → A→ 2-р бодлого 60г пиритийн бүрэн шаталтаар үүссэн хийг 463г 15% -ийн калийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлжээ. Үүссэн уусмалын массын найрлагыг бодож ол. 3-р бодлого 5.6л эзлэхүүнтэй хэвийн нөхцөлд буй этан ба пропанаас тогтсон устөрөгчтэй харьцуулсан нягт нь 19.9 байх нэгэн хийн холимгийн шаталтаар үүссэн хий байдалтай бодисыг 20% -ийн 160г идэмхий натрийн уусмал дундуур нэвтрүүлжээ. Үүссэн уусмалын найрлагыг массын хувиар илэрхийл. 4-р бодлого 6.4г улайтгасан зэсийн дээгүүр 80% -ийн гарцтайгаар хүчилтөрөгчийн нэвтрүүлж гарган авсан зэс (II) –ийн оксидыг тодорхой масстай 20% -ийн хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгажээ. Үүссэн уусмалыг 00С хүртэл хөргөөхөд таван молекул уст талст давс талсжив. Энэ температурт ханасан уусмалын цулийн хувь 25% бол талсжсан давсны массыг бодож ол. Сорилго 2-6 1-р бодлого Дараах бүдүүвчийн дагуу урвалын тэгшитгэл бич. S0 → S+4 → S+6 → S+6→ S+6 → S+6 →S-2 2-р бодлого Хромын хоёр сульфидын 1.84г масстай холимгийг илүүдэл давсны хүчлээр үйлчилжээ. Үүссэн уусмал уруу илүүдэл шүлт нэмэхэд 0,86г тунадас буув. Буусан тунадасыг шүүж шүүгдэс дундуур нүүрсхүчлийн хий нэвтрүүлэхэд дахин тунадас буусан бол хоёр дахь тунадасны массыг бодож ол. Явагдсан бүх урвалын тэгшитгэлийг бич. (урвалыг инертлэг орчинд явуулсан болно.) 3-р бодлого 14,22г калийн перманганатыг халааж задлахад 12.94г хатуу үлдэгдэл үүссэн. Хатуу үлдэгдлийг 36.5% -ийн давсны хүчлээр үйлчлэхэд (х.н.) –д ялгарах хлорын эзлэхүүнийг бодож ол. Хүчлийн уусмалын нягт 1,18г/мл бол зарцуулагдах хүчлийн уусмалын эзлэхүүнийг бодож ол. 4-р бодлого 270С –д 311.625кПа даралтын дор буй 2л этан ба пропаны хийн холимгийн устөрөгчтэй харьцуулсан нягт 19.9 бөгөөд энэхүү холимгийн шаталтаар үүссэн хийг 20% -ийн натрийн гидроксидын 160г уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд үүсэх уусмал дахь давсны агуулгыг бодож ол. Сорилго 2-7 1-р бодлого Дараах бүдүүвчийн дагуу урвалын тэгшитгэл бич. P0 → P-3 → P-3 → P+5→ P+5 → P+5 →P0 2-р бодлого 4.53г масстай хромын хоёр гидроксидын холимгийг илүүдэл давсны хүчилд бүрэн уусгав. Гарган авсан уусмал уруу илүүдэл шүлтийг нэмбэл 3.62г масстай тунадас буув. Тунадасыг шүүж шүүгдэс рүү нүүрсхүчлийн хийг нэвтрүүлэхэд дахин тунадас буужээ. Хоёр тунадас ямар бодис байсан бөгөөд хэчнээн хэмжээтэй үүссэн бэ? Явагдсан урвалын тэгшитгэлийг бич. (урвалыг инертлэг орчинд явуулсан болно.) 3-р бодлого. 22.12г масстай калийн перманганатыг халааж задлахад 21.16г хатуу холимог үүсчээ. Үүссэн холимгийг 36.5% -ийн давсны хүчлийн (ρ=1.18г/мл) уусмалаар үйлчилбэл (х.н.) –д хэчнээн литр хлор ялгарах вэ? Зарцуулагдах давсны хүчлийн уусмалын эзлэхүүнийг тооцоол. 4-р бодлого 46.5г кальцийн фосфатаас тоо ёсоор гарган авсан фосфорыг хүчилтөрөгчөөр бүрэн исэлдүүлж, 400мл 2М –ийн натрийн гидроксидын уусмалд уусгав. Үүссэн уусмалд ямар давс, хэчнээн хэмжээгээр үүссэн бэ? Сорилго 2-8 1-р бодлого Дараах бүдүүвчийн дагуу урвалын тэгшитгэл бич. FeO → A → B → C→ D → E → FeO 2-р бодлого. 33.1г масстай хартугалга (II) –ын нитратын дулааны задралаар үүссэн хийн бүтээгдэхүүнийг 140г масстай 8% -ийн калийн гидроксидын уусмалд дундуур нэвтрүүлжээ. Үүссэн уусмал дахь ууссан бодис бүрийн цулын хувийг бодож ол. 3-р бодлого 3.2г масстай Ме2S гэсэн томъёо бүхий сульфидыг (энэ металл нь нэгдэлдээ +1 ба +2 гэсэн исэлдлийн зэрэг үзүүлдэг.) илүүдэл хүчилтөрөгч дотор шатаажээ. Хатуу үлдэгдлийг 39.2% -ийн тодорхой масстай хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгав. Шинээр үүссэн уусмалд давсны агууламж нь 48.5% байсан бөгөөд түүнийг хөргөөхөд 2.5г масстай уст талст давс талсжин, давсны цулын хувь 44.9% болтлоо буурчээ. Талст гидратын томъёог тогтоо. 4-р бодлого 31г масстай кальцийн фосфатаас тоо ёсоор гарган авсан фосфорыг хүчилтөрөгчөөр исэлдүүлж, үүссэн бүтээгдэхүүнийг 300мл 1.5моль/л концентрацтай калийн гидроксидын уусмалд уусгав. Шинээр үүссэн уусмалд ямар давс хэчнээн хэмжээгээр агуулагдаж байгаа вэ? Тооцоогоор баталж, явагдсан урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.

Сорилго 2-9 1-р бодлого Дараах хос бодисын хооронд явагдах боломжит бүх урвалын тэгшитгэлийг бичиж, урвал явагдах нөхцлийг тодорхой бичнэ үү. Натрийн гидрокарбонат ба барийн гидроксид Фосфор (III) –ын оксид ба зэс (II) –ийн нитрат Натрийн ацетат ба натрийн гидроксид 2-р бодлого 4.4г масстай MeS гэсэн томъёотой (энэ металл нь нэгдэлдээ +2 ба +3 гэсэн исэлдэхүйн хэм үзүүлдэг.) сульфидыг илүүдэл хүчилтөрөгч дотор шатаажээ. Үүссэн хатуу үлдэгдлийг тодорхой хэмжээтэй 37.8% -ийн азотын хүчилд уусгахад 41.7% -ийн давсны уусмал үүсчээ. Энэхүү уусмалыг хөргөхөд 8,08г масстай талстгидрат талсжиж, уусмалд буй давсны цулийн хувь нь 34.7% болтлоо буурсан байв. Талст устын томъёог тогтоо. 3-р бодлого Ижил молийн харьцаатай нэг валенттай металлын нитрат, карбонат ба фторидын холимгийг улайтгахад масс нь 12.2 граммаар хорогдов. Анхны холимгийн массын 75.39% нь металл эзэлж байсан гэвэл холимгийн массыг бодож ол. 4-р бодлого Калийн нитрат (V) ба хлорат (V) –ын 6,49г холимгийг манган (IV) –ын оксидын байлцаатайгаар хий бүрэн ялгарч дуустал халаажээ. Энэ хийг халаасан зэс бүхий хоолой дундуур нэвтрүүлж, үүссэн бүтээгдэхүүнийг 53.1мл 19.6% -ийн (ρ=1.13) хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгав. Үүссэн уусмалыг саармаглахад 25мл 1.6моль/л концентарцтай NaOH –ын уусмал зарцуулагдав. Анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийлж, ялгарсан хийн эзлэхүүнийг х.н. –д бодож ол. Сорилго 2-10 1-р бодлого Дараах хос бодисын хооронд явагдах боломжит бүх урвалын тэгшитгэлийг бичиж, урвал явагдах нөхцлийг тодорхой бичнэ үү. 1. Кальцийн гидросульфат ба калийн гидроксид 2. Фосфор (III) –ын оксид ба мөнгөний нитрат 3. Барийн карбонат ба нүүрс 2-р бодлого Ижил молийн харьцаа бүхий хоёр валенттай металлын нитрат, оксид ба фторидын холимгийг улайтгахад масс нь 14.0 граммаар багасав. Анхны холимогт металл массын 77.17% -ийг эзэлж байсан бол анхны холимгийн массыг бодож ол. 3-р бодлого 4.63г масстай зэс (II) –ийн оксид ба хартугалга (II) –ын оксидын холимгийг халаалтын дор нүүрстөрөгч (II) –ийн оксидоор бүрэн ангижруулжээ. Урвалын дүнд үүссэн хийн холимгийг 41мл 17.1% -ийн (ρ=1.12) барийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлжээ. Буусан тунадасыг шүүсний дараа шүүгдэс 18.5мл 0.54М –ийн хүхрийн хүчлийн уусмалтай бүрэн харилцан үйлчилсэн бол анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийлж, ангижруулахад зарцуулсан нүүрстөрөгч (II) –ийн оксидын эзлэхүүнийг х.н. –д бодож ол. 4-р бодлого Ижил масстай хоёр шилэн аяганы нэгэнд нь 8.00г кальцийн карбонат нөгөөд нь 8.00г зэс (I) –ийн сульфид хийж дэнсийг тэнцүүлжээ. Кальцийн карбонат бүхий шилэн аяганд 45г 29.2% -ийн давсны хүчлийн уусмал нэмсэн бол дэнсийг тэнцвэрт оруулахын тулд нөгөө шилэн аяганд хэдэн грамм 40% -ийн азотын хүчлийн уусмал нэмэх вэ? Шилэн аяга бүрт явагдах урвалын тэгшитгэлийг бичиж, хариултаа тооцоогоор батална уу. Сорилго 2-11 1-р бодлого Бүдүүвчийн зүүн гар талын гурвалжинд бүх бодист исэлдлийн зэрэг өөрчлөгдөхгүй харин баруун гар талд исэлдэн ангижрах урвал явагдана гэвэл зохих урвалын тэгшитгэл зохиож бич. 2-р бодлого Аммиак ба азотоос тогтсон хийн холимог 263К температурт 90кПа даралтанд 1.03г/л нягттай бол хийн холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. 3-р бодлого 4.52г масстай зэс ба мөнгөний нунтагийг холимгийг халуун хүхрийн хүчлээр боловсруулахад ялгарсан хийг 34.9мл 20,4% -ийн (ρ=1.2) барийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлжээ. Буусан тунадсыг шүүж 1.67моль/л концентарцтай давсны хүчлийн уусмалаар саармагжуулахад 18мл уусмал зарцуулагджээ. Металлын холимгийн цулийн хувийг тооцоолж, үүссэн хийг х.н. –д бодож ол. 4-р бодлого Ижил масстай хоёр шилэн аяганы нэгэнд нь 6.00г кальцийн карбонат нөгөөд нь 6.00г пирит хийжээ. Кальцийн карбонат бүхий аяганд 50г 10% -ийн давсны хүчлийн уусмал нэмэв. Харин тэнцвэрийг хадгалахын тулд нөгөө аяганд 45% -ийн азотын хүчлийн уусмалаас хэдэн грамм нэмэх вэ? Явагдах бүх урвалын тэгшитгэлийг бич. Сорилго 2-12 1-р бодлого ? ? Ba3(PO4)2 ? I2 ?? Бүдүүвчийн зүүн гар талын гурвалжинд бүх бодист исэлдлийн зэрэг өөрчлөгдөхгүй харин баруун гар талд исэлдэн ангижрах урвал явагдана гэвэл зохих урвалын тэгшитгэл зохиож бич. 2-р бодлого Метан ба нүүрстөрөгч (IV) –ийн оксидын хийн холимог 253К температурт 95кПа даралтанд 1.72г/л нягттай бол хийн холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. 3-р бодлого

Хөнгөнцагаан ба зэсийн 2.46г нунтаг холимгийг хүчилтөрөгчийн урсгалд халаав. Гарган авсан хатуу холимгийг 15мл 39.2% -ийн (ρ=1,33) хүхрийн хүчлийн уусмалд уусгахад хий байдалтай бодис үүсээгүй болно. Илүүдэл хүчлийг саармаглахад 21мл 1.9моль/л концентрацтай натрийн гидрокарбонатын уусмал зарцуулагдав. Металлын холимгийн цулын хувийг бодож ол. Холимгийг исэлдүүлэхэд зарцуулагдсан хүчилтөрөгчийн эзлэхүүнийг х.н. –д тооцоолно уу. 4-р бодлого 3моль/л концентрацтай 50мл (ρ=1.3) калийн карбонатын уусмал дээр бага багаар 35.7мл 17% -ийн цайрын хлоридын (ρ=1.12) уусмалыг нэмжээ. Үүссэн тунадсыг шүүсний дараах шүүгдэс дэх бодисуудын агууламжийг массын хувиар илэрхийл. Сорилго 2-13 1-р бодлого Дараах хувирлын дагуу урвалын тэгшитгэл бич. ������������������;������0 A(хий) →������������(������������)2;0−200������ Б →������������2;������2������ А ������������ ������������������ Г ���→���������������������3 Д(тунадас) MnO2 → → B→ 2-р бодлого 2моль/л концентрацтай 50мл (ρ=1.22) натрийн карбонатын уусмал дээр бага багаар 45.5мл 8% -ийн (ρ=1.1) зэсийн сульфатын уусмалыг нэмжээ. Үүссэн тунадсыг шүүсний дараах уусмалд агуулагдах ууссан бодисын массын хувийг бодож ол. 3-р бодлого Нэгэн үлмэдэгдэх металлын хүчилтөрөгчтэй нэгдлийн 32.9г нь илүүдэл нүүрсхүчлийн хийтэй харилцан үйлчилж хатуу бодис А ба В хийг үүсгэжээ. А бодисыг усанд уусгаад илүүдэл барийн хлоридын уусмал нэмэхэд 27.58г масстай тунадас буужээ. Харин В хийг халаасан зэс бүхий хоолой дундуур нэвтрүүлэхэд хоолойн масс 6.72 граммаар нэмэгдсэн гэвэл анхны бодисын томъёог тогтоо. 4-р бодлого 14% -ийн натрийн карбонатын уусмал бэлтгэхийн тулд 100мл 7% -ийн (ρ=1.07) натрийн карбонатын уусмалд хэдэн грамм талст сод (Na2CO3∙10H2O) –ыг нэмж уусгах вэ? Сорилго 2-14 1-р бодлого Дараах хувирлын дагуу урвалын тэгшитгэл бич. Ca3(PO4)2 →������������������2+������;12000������ ������������;������0 Б ������������������ В →������2 Г →������2������ Д →������������(������������)2 Е A→ → 2-р бодлого Үлмэдэгдэх нэгэн төмөрлөгийн хүчилтөрөгчтэй нэгдэл илүүдэл нүүрсхүчлийн хийтэй харилцан үйлчлэхэд хатуу А бодис үүсч, В хий ялгарчээ. А бодисыг усанд уусгаад илүүдэл барийн нитратын уусмал нэмэхэд 15,76г тунадас буужээ. Харин В хийг халаасан зэс бүхий хоолой дундуур нэвтрүүлэхэд хоолойн масс 3,84 граммаар нэмэгдсэн бол анхны нэгдлийн томъёог тогтоо. 3-р бодлого 16% -ийн натрийн сульфатын уусмал бэлтгэхийн тулд 100мл 8% -ийн 1.07г/мл нягттай натрийн сульфатын уусмалд хэдэн грамм глауберын давс (Na2SO4∙10H2O) –ыг уусгах вэ? 4-р бодлого 12.4г масстай хартугалгыг илүүдэл хэмжээний концентрацтай азотын хүчлийн уусмалд уусгаж гарган авсан хийг 100г 12% -ийн калийн гидроксидын уусмалд шингээжээ. Үүссэн уусмалыг хүчиллэгжүүлээд натрийн иодидоор үйлчлэхэд ялгарах иодын массыг бодож ол. Сорилго 2-15 1-р бодлого Дараах бүдүүвчийн дагуу явагдах урвалын тэгшитгэлийг бич. 2-р бодлого 6 г масстай мөнгөн усыг илүүдэл хэмжээний өтгөн азотын хүчилд уусгаж гарган авсан хийн бүтээгдэхүүнийг 120г 8% -ийн калийн гидроксидын уусмал дундуур нэвтрүүлэв. үүссэн уусмалыг хүчиллэгжүүлээд натрийн иодидоор үйлчлэхэд үүсэх иодын массыг бодож ол. 3-р бодлого Нэг валенттай металлын нитратын дулааны задралаар үүссэн хатуу үдэгдлийн масс анхны бодисын массын 63.5% -тай тэнцүү байсан бол энэхүү металлыг тодорхойл. 4-р бодлого 2.88г масстай натрийн хлорид ба зэс (II) –ийн хлоридын дигидратын холимгийг концентарцтай хүхрийн хүчлээр үйлчлэхэд үүссэн хийг 17.7мл 1.13г/мл нягттай 12% -ийн натрийн гидроксидын уусмалд шингээжээ. Хэрэв үүссэн уусмалыг бүрэн саармаглахад 0.67моль/л концентрацтай хүхрийн хүчлийн уусмалаас 15мл зарцуулагдсан гэвэл анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. Сорилго 2-16 1-р бодлого

Дараах бүдүүвчийн дагуу явагдах урвалын тэгшитгэлийг бич. 2-р бодлого Хоёр валенттай металлын нитратын задралаар үүссэн хийн бүтээгдэхүүний масс анхны дээжийн 38.2% -тай тэнцүү бол ямар металлын нитрат болохыг тодорхойл. 3-р бодлого 3.76г масстай төмөр (II) ба (III) –ийн оксидын холимгийг 14.6% -ийн (ρ=1.07) 37.4мл давсны хүчлийн уусмалд уусгав. Үүссэн уусмалыг саармагжуулахад 1.25М –ийн 16мл барийн гидроксидын уусмал зарцуулагдсан бол анхны холимгийн найрлагыг массын хувиар илэрхийл. 4-р бодлого Ижил цулийн хувь бүхий нэгэн шүлтийн төмөрлөгийн гидрид ба фосфидын холимгийг усаар үйлчлэхүйд устөрөгчтэй харьцуулсан нягт нь 2 –той тэнцүү хийн холимог үүсчээ. Анхны холимгийн найрлагыг молийн хувиар илэрхийл. Сорилго 2-17 1-р бодлого Хлор, хүхэр, мөнгөний нитрат ба ус өгөгджээ. Тэдгээрийн хувирлаар үүсэх бүтээгдэхүүнүүдийн харилцан үйлчлэлээр ямар шинэ бодисуудыг гарган авч болох вэ? Холбогдох урвалын тэгшитгэлүүдийг бичнэ үү. 2-р бодлого 25.7г масстай оюу ба зэс (II) –ийн хлоридын уст талстын холимог өгөджээ. Уст талст нь 21.05% -ийн ус агуулдаг. Холимог уруу 33мл ус нэмэхэд зэс (II) –ийн хлоридын 27% -ийн уусмал үүссэн бол анхны холимгийн бүрэлдэхүүнийг тодорхойл. 3-р бодлого 24.5г масстай бертолетын давсыг катализаторын оролцоогүй задлахад 5.33г хүчилтөрөгч ялгарч, хуурай үлдэгдэл гарчээ. Үлдэгдэлд хийсэн задлан шинжилгээгээр түүнд 9.93г калийн хлорид өөр нэг бодис байгааг тогтоосон бол тэр хоёр дахь бодис ямар болохыг ол. Холбогдох урвалын тэгшитгэлийг бич. 4-р бодлого Калийн бромид ба иодидын холимгийн уусмалыг илүүдэл бромын усаар үйлчилж, уусмалыг бүрэн ууршуулжээ. Үүссэн хуурай үлдэгдлийг улайтгасны дараа масс нь анхны уусмал дахь хоёр давсны холимгийн массаас а граммаар бага байв. Шинээр үүссэн холимгийг усанд дахин уусгаж, гарган авсан уусмал дундуур хлорыг илүүдлээр нэвтрүүлжээ. Уусмалыг ууршуулж, хуурай үлдэгдлийг улайтгасны дараа үлдсэн бодисын масс нь өмнөх туршилтаар гарган авсан хуурай үлдэгдлийн массаас мөн а граммаар бага байв. Анхны холимог дахь давсуудын агуулгыг хувиар илэрхийл. Сорилго 2-18 1-р бодлого Хөнгөнцагаан, зэс, төмөр, алтны нунтгийн нэгэн холимог өгөджээ. Эдгээр төмөрлөгүүдийг бие биенээс нь яаж цэвэрээр нь ялган авч болох вэ? Урвалын тэгшитгэл бичиж тайлбарла. 2-р бодлого Калийн хлорат, калийн нитрат хоёрын 6.49г нэгэн холимог дээр манган (IV) –ын оксид (катализатор) нэмж, хийг бүрэн ялгарч дуустал халаажээ. Ялгарсан хийг улайтгасан зэс утас бүхий хоолой дундуур нэвтрүүлэв. энэ үед үүссэн бодисыг хүхрийн хүчлийн 19.6% -ийн (ρ=1.13 г/мл) 53.1мл уусмалаар үйлчлэв. Үлдсэн хүхрийн хүчлийн уусмалыг саармаглахад 1.6моль/л концентрацтай калийн гидроксидын 25мл уусмал зарцуулсан бол холимог дахь давснуудын цулын хувь, мөн халаахад ялгарсан хийн эзлэхүүнийг бодож ол. Хэвийн нөхцөлд урвал явагдсан гэж үзнэ. 3-р бодлого Натрийн гидроксидын 4% -ийн 100г уусмал дундуур 80% (цулын хувьтай) азот агуулсан азот ба хүхэр (IV) –ийн оксидын хийн холимгийг нэвтрүүлэхэд ижил цулын хувь бүхий давсны холимог үүсчээ. Хийн холимгийн эзлэхүүнийг хэвийн нөхцөлд бодож ол. 4-р бодлого 0.1моль цайр, өөр нэг үл мэдэгдэх металл агуулсан холимгийг давсны хүчлээр үйлчлэхүйд 23.1 г масстай хлорид үүсэв. үл мэдэгдэх төмөрлөг ямар төмөрлөг байсан бэ? Анхны холимог дахь төмөрлөг тус бүрийн цулын хувийг ол. Сорилго 2-19 1-р бодлого Таван хуруу шилэнд аммонын, магнийн, хартугалганы, цайрын нитратууд мөн аммоны нитритийн уусмалууд тус тус өгөгджээ. Натрийн гидроксид өөр нэг урвалж ашиглан эдгээр бодисуудыг ялган таних урвалын тэгшитгэлүүдийг бичиж тайлбарла. 2-р бодлого: Хүхрийн хүчил, азотын хүчлийн 200г уусмалыг илүүдэл барийн хлоридын уусмалаар үйлчлэхэд 46.6г тунадас буусан ба үүссэн уусмалыг саармагжуулахад 0.5моль натрийн гидроксид зарцуулагдсан бол эх уусмалын бүрэлдэхүүнийг массын хувиар илэрхийл. 3-р бодлого: 1:1:1 гэсэн эзлэхүүний харьцаатай гурван хий хэд хэдэн шатны хувиралд орсны дараа 39.2г масстай шингэн үүсгэсэн. Энэхүү шингэн илүүдэл зэстэй харилцан үйлчилж 12.8г масстай хий ялгардаг гэвэл анх авсан хийнүүдийг тодорхойлж, урвалын тэгшитгэлүүдийг бичиж тооцоогоор батал. 4-р бодлого Цайрын хүдрээс 15г авч агаарт улайсгахад масс нь 3.4 граммаар хорогдов. Мөн энэ хүдрээс 15г авч илүүдэл давсны хүчлээр боловсруулахад үүссэн хийг хүчиллэгжүүлсэн калийн перманганатын уусмал дундуур нэвтрүүлэхэд 4.74г калийн перманганат урвалд орж, хүхэр тунадас байдалтай ялгарчээ. Өгөгдсөн хүдэрт агуулагдах цайрын сульфид, цайрын карбонат, цахиурын диоксидын массын хувийг бодож ол. Сорилго 2-20 1-р бодлого Дараах хувирлуудын явагдах нөхцлийг зааж, холбогдох урвалын тэгшитгэлийг бич. Цайр → натрийн цинкат → цайрын гидроксид → натрийн тетрагидрокси цинкат 2-р бодлого Мөнгөний нитратын 12% -ийн 80г уусмалд 20г жинтэй төмөр ялтсыг дүрж байлгаж байгаад авахад мөнгөний нитратын уусмалын цулын хувь 8% болсон бол төмөр ялтсын масс, түүн дээр ялгарсан мөнгөний хэмжээг ол. 3-р бодлого Хэвийн нөхцөлд авсан 6.72л эзлэхүүнтэй хүхэрт устөрөгчийг шатаахуйд үүссэн хийг натрийн гидроксидын 25% -ийн (ρ=1.28г/см3) 50мл уусмалд бүрэн шингээхүйд гарсан уусмал дахь бодисуудын бүрэлдэхүүн, уусмалын концентрацийг зууны хувиар илэрхийл 4-р бодлого Сайтар нутагласан нэгэн хайлш хөнгөнцагаан, цайр, цахиур, зэсийг агуулж байв. 1000мг масстай уг хайлшийг давсны хүчлээр үйлчлэхүйд хэвийн нөхцөлд хэмжсэн 843мл устөрөгч ялгарч, 170мг үл уусах хэсэг үлджээ. 500мг хайлш илүүдэл хэмжээний натрийн гидроксидын уусмалаас 517мл х.н. –д устөрөгч ялгаруулж, мөн нэгэн үл уусах үлдэгдэл өгдөг бол хайлш дахь төмөрлөгүүдийн цулын хувийг бодож ол.