Vật lí 7

Bµi 18 HAI LOÑI ßIåN TêCH Mét vËt b˚ nhiÔm ®iÖn (mang ®iÖn t˙ch) cã kh¶ n¨ng hót c¸c vËt kh¸c. NÕu hai vËt ®Òu b˚ nhiÔm ®iÖn th˘ chóng hót nhau hay ®Èy nhau ? I - Hai lo◊i ®iÖn t˙ch cïng H˘nh 18.1 ®Èy Th˙ nghiÖm 1 (h˘nh 18.1) H˘nh 18.2 1. KÑp hai m¶nh nil«ng vµo th©n bót ch˘ råi kh¸c nhÊc lªn. Quan s¸t xem hai m¶nh nil«ng cã hót hót hay ®Èy nhau kh«ng. H˘nh 18.3 2. Tr¶i hai m¶nh nil«ng nµy xuèng mÆt bµn, dïng miÕng len cä x¸t chóng nhiÒu lÇn. CÇm th©n bót ch˘ ®Ó nhÊc hai m¶nh nil«ng lªn, quan s¸t xem chóng hót nhau hay ®Èy nhau. 3. Dïng m¶nh v¶i kh« cä x¸t hai thanh nhùa sÉm mµu gièng nhau. §Æt mét trong hai thanh nµy lªn mét trôc nhän ®Ó cã thÓ quay dÔ dµng. §√a c¸c ®Çu ®· ®√îc cä x¸t cña hai thanh l◊i gÇn nhau (h˘nh 18.2), quan s¸t xem hai thanh nhùa hót hay ®Èy nhau. NhËn xt Hai vËt gièng nhau, ®√îc cä x¸t nh√ nhau th˘ mang ®iÖn t˙ch . . . . . lo◊i vµ khi ®√îc ®Æt gÇn nhau th˘ chóng . . . . . nhau. Th˙ nghiÖm 2 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 18.3, trong ®ã thanh nhùa sÉm mµu ®√îc cä x¸t b»ng v¶i kh« vµ ®√îc ®Æt vµo trôc quay. §√a ®Çu thanh thuû tinh ®· ®√îc cä x¸t b»ng m¶nh lôa l◊i gÇn ®Çu ®· ®√îc cä x¸t cña thanh nhùa sÉm mµu. Quan s¸t xem chóng ®Èy hay hót nhau. 50

NhËn xt Thanh nhùa sÉm mµu vµ thanh thuû tinh cÔng kh∏c khi ®√îc cä x¸t th˘ chóng . . . . . nhau do Æ»y hót chóng mang ®iÖn t˙ch . . . . . lo◊i. NhiÒu th˙ nghiÖm kh¸c ®Òu chøng tá r»ng hai vËt mang ®iÖn t˙ch hoÆc ®Èy nhau hoÆc hót nhau. KÕt luËn C1 §Æt thanh nhùa sÉm mµu lªn trôc quay sau khi ®· ®√îc cä x¸t Cã . . . . . lo◊i ®iÖn t˙ch. C¸c vËt mang ®iÖn b»ng m¶nh v¶i kh«. §√a m¶nh v¶i t˙ch cïng lo◊i th˘ . . . . . nhau, mang ®iÖn t˙ch nµy l◊i gÇn ®Çu thanh nhùa ®√îc cä kh¸c lo◊i th˘ . . . . . nhau. x¸t th˘ chóng hót nhau. BiÕt r»ng m¶nh v¶i còng b˚ nhiÔm ®iÖn, hái Ng√êi ta quy √íc gäi ®iÖn t˙ch cña m¶nh v¶i mang ®iÖn t˙ch d√¬ng thanh thu˚ tinh khi cä x¸t vµo lôa lµ hay ®iÖn t˙ch ©m ? T◊i sao ? ®iÖn t˙ch d√¬ng (+) ; ®iÖn t˙ch cña thanh nhùa sÉm mµu khi cä x¸t vµo v¶i kh« lµ ®iÖn t˙ch ©m (−). II - S¬ l√îc vÒ cÊu t◊o nguyªn tö H˘nh 18.4 M« h˘nh ®¬n gi¶n cña nguyªn tö. C¸c vËt b˚ nhiÔm ®iÖn lµ c¸c vËt mang ®iÖn t˙ch. VËy nh÷ng ®iÖn t˙ch nµy tõ ®©u mµ cã ? C¸c 51 kiÕn thøc d√íi ®©y sÏ gióp ta tr¶ lêi c©u hái nµy. T˘m hiÓu s¬ l√îc vÒ cÊu t◊o nguyªn tö Mäi vËt quanh ta ®Òu ®√îc cÊu t◊o tõ c¸c nguyªn tö. Mçi nguyªn tö lµ mét h◊t rÊt nhá, nh√ng h◊t ®ã l◊i gåm nh÷ng h◊t nhá h¬n n÷a (h˘nh 18.4). 1. ë t©m mçi nguyªn tö cã mét h◊t nh©n mang ®iÖn t˙ch d√¬ng. 2. Xung quanh h◊t nh©n cã c¸c ªlectr«n mang ®iÖn t˙ch ©m chuyÓn ®éng t◊o thµnh líp vá cña nguyªn tö. 3. Tæng ®iÖn t˙ch ©m cña c¸c ªlectr«n cã tr˚ sè tuyÖt ®èi b»ng ®iÖn t˙ch d√¬ng cña h◊t nh©n. Do ®ã b˘nh th√êng nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn. 4. £lectr«n cã thÓ d˚ch chuyÓn tõ nguyªn tö nµy sang nguyªn tö kh¸c, tõ vËt nµy sang vËt kh¸c.

III - VËn dông H˘nh 18.5 C2 Tr√íc khi cä x¸t, cã ph¶i trong mçi vËt ®Òu cã ®iÖn t˙ch d√¬ng vµ ®iÖn t˙ch ©m hay kh«ng ? NÕu cã th˘ c¸c ÆiÖn t˙ch nµy tån t◊i ë nh÷ng loπi h◊t nµo cÊu t◊o nªn vËt ? C3 T◊i sao tr√íc khi cä x¸t, c¸c vËt kh«ng hót c¸c vôn giÊy nhá ? C4 Sau khi cä x¸t, vËt nµo trong h˘nh 18.5b nhËn thªm ªlectr«n, vËt nµo mÊt bít ªlectr«n ? VËt nµo nhiÔm ®iÖn d√¬ng, vËt nµo nhiÔm ®iÖn ©m ? Cã hai lo◊i ®iÖn t˙ch lµ ®iÖn t˙ch d√¬ng vµ ®iÖn t˙ch ©m. C¸c vËt nhiÔm ®iÖn cïng lo◊i th˘ ®Èy nhau, kh¸c lo◊i th˘ hót nhau. Nguyªn tö gåm h◊t nh©n mang ®iÖn d√¬ng vµ c¸c ªlectr«n mang ®iÖn ©m chuyÓn ®éng quanh h◊t nh©n. Mét vËt nhiÔm ®iÖn ©m nÕu nhËn thªm ªlectr«n, nhiÔm ®iÖn d√¬ng nÕu mÊt bít ªlectr«n. Cã thÓ em ch√a biÕt Tr√íc ®©y h¬n 2000 n¨m, ng√êi ta ®· ph¸t hiÖn ra sù nhiÔm ®iÖn cña hæ ph¸ch khi cä x¸t vµo l«ng thó. Theo tiÕng Hi L◊p, hæ ph¸ch lµ ªlectr«n. Sau nµy ng√êi ta dïng tõ ªlectr«n ®Ó ®Æt tªn cho h◊t mang ®iÖn t˙ch ©m trong nguyªn tö, tiÕng ViÖt cßn gäi lµ ®iÖn tö. 52

Bµi 19 DíNG ßIåN - NGU¤N ßIåN Cã ®iÖn thËt lµ ˙ch lîi vµ thuËn tiÖn. §Ìn ®iÖn cã thÓ bËt, tflt dÔ dµng ; s¸ng tr√ng ngay c¶ d√íi trêi m√a, giã. Ngoµi ra cßn cã qu◊t ®iÖn, nåi c¬m ®iÖn, m¸y thu thanh (ra®i«), m¸y thu h˘nh (tivi), m¸y l◊nh, ®iÖn tho◊i vµ rÊt nhiÒu thiÕt b˚ ®iÖn kh¸c t◊o cho cuéc sèng cña chóng ta tèt ®Ñp h¬n. C¸c thiÕt b˚ nµy chØ ho◊t ®éng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua. VËy dßng ÆiÖn lµ g˘ ? I - Dßng ®iÖn C1 H·y t˘m hiÓu sù t√¬ng tù gi÷a dßng ®iÖn vµ dßng n√íc a) §èi chiÕu h˘nh 19.1a víi h˘nh 19.1b, h·y ÆiÒn tõ th˙ch hîp vµo chç trèng cña c©u sau : §iÖn t˙ch cña m¶nh phim nhùa t√¬ng tù nh√ . . . . . trong b˘nh. b) §èi chiÕu h˘nh 19.1c víi h˘nh 19.1d, h·y ÆiÒn tõ th˙ch hîp vµo chç trèng cña c©u sau : §iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn tõ m¶nh phim nhùa qua bãng ®Ìn ®Õn tay ta t√¬ng tù nh√ n√íc . . . . . tõ b˘nh A xuèng b˘nh B. C2 Khi n√íc ngõng ch¶y, ta H˘nh 19.1 ph¶i ®æ thªm n√íc vµo b˘nh A ®Ó n√íc l◊i ch¶y qua èng KÕt luËn xuèng b˘nh B. §Ìn bót thö ®iÖn Dßng ®iÖn lµ dßng c¸c ®iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn ngõng s¸ng, lµm thÕ nµo ®Ó ®Ìn nµy l◊i s¸ng ? cã h√íng. §Ìn ®iÖn s¸ng, qu◊t ®iÖn quay vµ c¸c thiÕt b˚ NhËn xt ®iÖn kh¸c ho◊t ®éng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua. Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn s¸ng khi c¸c ®iÖn t˙ch . . . . . qua nã. 53

II - Nguån ®iÖn 1. C¸c nguån ®iÖn th√êng dïng H˘nh 19.2 Nguån ®iÖn cã kh¶ n¨ng cung cÊp dßng ®iÖn ®Ó c¸c dông cô ®iÖn ho◊t ®éng. Mçi nguån ®iÖn ®Òu cã hai cùc. Hai cùc cña pin hay acquy lµ cùc d√¬ng (k˙ hiÖu dÊu +) vµ cùc ©m (k˙ hiÖu dÊu )−. C3 H·y kÓ tªn c¸c nguån ®iÖn cã trong h˘nh 19.2 vµ mét vµi nguån ®iÖn kh¸c mµ em biÕt. H·y quan s¸t h˘nh 19.2 hoÆc nh÷ng chiÕc pin thËt vµ chØ ra ®©u lµ cùc d√¬ng, ®©u lµ cùc ©m cña mçi nguån ®iÖn nµy. 2. M◊ch ®iÖn cã nguån ®iÖn a) Mflc m◊ch ®iÖn víi nguån ®iÖn nh√ h˘nh 19.3. b) §ãng c«ng tflc (c¸i ®ãng ngflt), quan s¸t ®Ìn cã s¸ng hay kh«ng. NÕu ®Ìn kh«ng s¸ng, ngflt c«ng tflc vµ kiÓm H˘nh 19.3 tra m◊ch ®iÖn : - D©y tãc bãng ®Ìn cã b˚ ®øt kh«ng ? §ui ®Ìn cã tiÕp xóc tèt víi ®Õ cña nã kh«ng ? - C¸c ®Çu d©y Æi÷n ®· ®√îc vÆn chÆt víi c¸c chèt nèi cña ®Ìn, cña pin vµ cña c«ng tflc ch√a ? LiÖu d©y Æi÷n cã b˚ ®øt ngÇm bªn trong kh«ng ? - Pin cßn míi hay ®· cò ? Sau ®ã ®ãng c«ng tflc ®Ó ®¶m b¶o m◊ch ®iÖn k˙n vµ ®Ìn s¸ng. III - VËn dông C4 Cho c¸c tõ vµ cÙm tõ sau ®©y : ®Ìn ®iÖn, qu◊t ®iÖn, ®iÖn t˙ch, dßng ®iÖn. H·y viÕt ba c©u, mçi c©u cã sö dông hai trong sè c¸c tõ, cÙm tõ ®· cho. C5 H·y kÓ tªn n¨m dông cô hay thiÕt b˚ ®iÖn sö dông nguån ®iÖn lµ pin. C6 ë nhiÒu xe ®◊p cã mét bé phËn lµ nguån ®iÖn gäi lµ ®inam« t◊o ra dßng ®iÖn ®Ó thflp s¸ng ®Ìn. H·y cho biÕt lµm thÕ nµo ®Ó nguån ®iÖn nµy ho◊t ®éng thflp s¸ng ®Ìn. Dßng ®iÖn lµ dßng c¸c ®iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn cã h√íng. Mçi nguån ®iÖn ®Òu cã hai cùc. Dßng ®iÖn ch◊y trong m◊ch ®iÖn k˙n bao gÂm c¸c thiÕt b˚ ®iÖn Æ≠Óc nËi li“n víi hai cùc cña nguån ®iÖn b»ng d©y ®iÖn. 54

Bµi 20 CHƒT D√N ßIåN VÄ CHƒT CÉCH ßIåN DíNG ßIåN TRONG KIM LOÑI Dßng ®iÖn ë m◊ch ®iÖn gia ®˘nh nÕu ch◊y trùc tiÕp qua c¬ thÓ ng√êi sÏ rÊt nguy hiÓm tíi t˙nh m◊ng. V˘ vËy tÊt c¶ c¸c dông cô vµ thiÕt b˚ dïng ®iÖn (d©y Æi÷n, c«ng tflc, ph˙ch cflm ®iÖn, æ lÊy ®iÖn, bãng ®Ìn, qu◊t ®iÖn v.v...) ®Òu ph¶i ®√îc chÕ t◊o ®¶m b¶o an toµn cho ng√êi sö dông. Chóng gåm nh÷ng bé phËn dÉn ®iÖn vµ nh˜ng bé phËn c¸ch ®iÖn. I - Ch†t dÉn ®iÖn vµ ch†t c¸ch ®iÖn Ch†t d…n Æi÷n lµ chÊt cho dflng ÆiÖn Æi qua. ChÊt dÉn Æi÷n gäi lµ vËt li÷u dÉn ÆiÖn khi Æ≠Óc dïng Æ” lµm c¸c vËt hay c¸c bé phËn dÉn ÆiÖn. Ch†t c∏ch Æi÷n lµ chÊt kh´ng cho dflng ÆiÖn Æi qua. ChÊt c¸ch ÆiÖn gäi lµ vËt liÖu c¸ch ÆiÖn khi Æ≠Óc dïng Æ” lµm c¸c vËt hay c¸c bé phËn c¸ch ÆiÖn. C1 Quan s¸t vµ nhËn biÕt H˘nh 20.1: Bãng ®Ìn ®ui xo¸y, bãng ®Ìn ®ui cµi vµ ph˙ch cflm ®iÖn víi d©y dÉn. H·y quan s¸t h˘nh 20.1 hoÆc c¸c vËt thËt t√¬ng øng vµ cho biÕt chóng gåm : 1. C¸c bé phËn dÉn ®iÖn lµ . . . . . 2. C¸c bé phËn c¸ch ®iÖn lµ . . . . . Th˙ nghiÖm CÇn ph¶i lµm th˙ nghiÖm ®Ó x¸c ®˚nh xem mét vËt lµ vËt dÉn ®iÖn hay vËt c¸ch ®iÖn. 1. Lflp m◊ch ®iÖn theo h˘nh 20.2. 2. Tr√íc hÕt chËp hai má kÑp víi nhau vµ kiÓm tra m◊ch ®Ó ®¶m b¶o ®Ìn s¸ng. H˘nh 20.2 55

3. KÑp hai má kÑp vµo hai ®Çu cña vËt cÇn x¸c VËt dÉn ®iÖn VËt c¸ch ®iÖn ®˚nh : mét ®o◊n d©y thp, mét ®o◊n d©y ®ång, mét ®o◊n vá nhùa bäc d©y ®iÖn, mét ®o◊n ruét C3 H·y nªu mét sè tr√êng hîp bót ch˘, miÕng sø, ngoµi ra cã thÓ kiÓm tra bÊt chøng tá r»ng kh«ng kh˙ ë ®iÒu k˘ vËt nµo cã quanh ta nh√ ®o◊n d©y sflt, vá gç kiÖn b˘nh th√êng lµ ch†t c¸ch ®iÖn. bót ch˘ v.v... Víi tõng tr√êng hîp, quan s¸t bãng ®Ìn vµ ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng bªn. C2 H·y kÓ tªn ba vËt liÖu th√êng dïng ®Ó lµm vËt dÉn ®iÖn vµ ba vËt liÖu th√êng dïng ®Ó lµm vÀt c¸ch ®iÖn. II - Dßng ®iÖn trong kim lo◊i 1. £lectr«n tù do trong kim lo◊i a) Kim lo◊i lµ ch†t dÉn ®iÖn. Kim lo◊i ®√îc cÊu t◊o tõ c¸c nguyªn tö. C4 H·y nhí l◊i xem trong nguyªn tö, h◊t H˘nh 20.3 nµo mang ®iÖn t˙ch d√¬ng, h◊t nµo mang ®iÖn t˙ch ©m. b) C¸c nhµ khoa häc ®· ph¸t hiÖn vµ kh⁄ng H˘nh 20.4 ®˚nh r»ng trong kim lo◊i cã c¸c ªlectr«n tho¸t ra khái nguyªn tö vµ chuyÓn ®éng tù do trong kim lo◊i. Chóng ®√îc gäi lµ c¸c ªlectr«n tù do. PhÇn cßn l◊i cña nguyªn tö dao ®éng xung quanh nh÷ng v˚ tr˙ cè ®˚nh. H˘nh 20.3 lµ m« h˘nh ®¬n gi¶n cña mét ®o◊n d©y kim lo◊i. C5 H·y nhËn biÕt trong m« h˘nh nµy : C6 H·y cho biÕt c¸c ªlectr«n tù - K˙ hiÖu nµo biÓu diÔn c¸c ªlectr«n tù do ? do b˚ cùc nµo cña pin ®Èy, b˚ cùc - K˙ hiÖu nµo biÓu diÔn phÇn cßn l◊i cña nµo cña pin hót. nguyªn tö. Chóng mang ®iÖn t˙ch g˘ ? V˘ sao ? H·y vÏ thªm mòi tªn cho mçi 2. Dßng ®iÖn trong kim lo◊i ªlectr«n tù do nµy ®Ó chØ chiÒu H˘nh 20.4 vÏ phãng to d©y dÉn kim lo◊i nèi d˚ch chuyÓn cã h√íng cña chóng. bãng ®Ìn víi hai cùc cña pin vµ mét sè KÕt luËn ªlectr«n tù do trong d©y dÉn ®ã. C¸c . . . . . trong kim lo◊i . . . . . t◊o thµnh dßng ®iÖn ch◊y qua nã. 56

III - VËn dông A. Thanh gç kh« ; C7 VËt nµo d√íi ®©y lµ vËt dÉn ®iÖn ? B. Mét ®o◊n ruét bót ch˘ ; C. Mét ®o◊n d©y nhùa ; D. Thanh thuû tinh. C8 Trong c¸c dông cô vµ thi’t bfi ®iÖn th√êng A. Sø. C. Nhùa. dïng, vËt liÖu c¸ch ÆiÖn ®√îc sö dông nhiÒu B. Thuû tinh. D. Cao su. nhÊt lµ : C9 Trong vËt nµo d√íi ®©y kh«ng cã c¸c A. Mét ®o◊n d©y thp ; ªlectr«n tù do ? B. Mét ®o◊n d©y ®ång ; C. Mét ®o◊n d©y nhùa ; D. Mét ®o◊n d©y nh«m. Ch†t dÉn ®iÖn lµ ch†t cho dßng ®iÖn ®i qua. Ch†t c¸ch ®iÖn lµ ch†t kh«ng cho dßng ®iÖn ®i qua. Dßng ®iÖn trong kim lo◊i lµ dßng c¸c ªlectr«n tù do d˚ch chuyÓn cã h√íng. Cã thÓ em ch√a biÕt Trong nh÷ng ch†t cho ë b¶ng b™n, em t˘m thÊy ch†t nµo dÉn ®iÖn tèt nhÊt, ch†t nµo c¸ch ®iÖn tèt nhÊt ? V˘ sao c¸c lâi d©y ®iÖn th√êng b»ng ®ång ? Khi cã dßng ®iÖn trong d©y dÉn kim lo◊i, c¸c ªlectr«n tù do d˚ch chuyÓn cã h√íng víi vËn tèc kho¶ng tõ 0,1mm/s tíi 1mm/s. ThÕ mµ khi ®ãng c«ng tflc ®iÖn th˘ bãng ®Ìn s¸ng hÇu nh√ tøc th˘, mÆc dï d©y dÉn cã thÓ rÊt dµi. §ã lµ v˘ khi ®ãng c«ng tflc, c¸c ªlectr«n tù do cã sfin ë mäi chç trong d©y dÉn nhËn ®√îc t˙n hiÖu gÇn nh√ cïng mét lóc vµ hÇu nh√ ®ång lo◊t chuyÓn ®éng cã h√íng. ThËt ®óng lµ nhanh nh√ ®iÖn ! 57

Bµi 21 S• ߤ MÑCH ßIåN - CHI≈U DíNG ßIåN C¸c thî ®iÖn c¨n cø vµo ®©u ®Ó cã thÓ mflc c¸c m◊ch ®iÖn ®óng nh√ yªu cÇu cÇn cã ? I - S¬ ®å m◊ch ®iÖn 1. K˙ hiÖu cña mét sè bé phËn m◊ch ®iÖn Nhªm m« t¶ ®¬n gi¶n c¸c m◊ch ®iÖn vµ mflc (lflp) mét m◊ch ®iÖn ®óng nh√ yªu cÇu, ng√êi ta sö dông c¸c k˙ hiÖu biÓu th˚ c¸c bé phËn cña m◊ch ®iÖn ®Ó vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn. K˙ hiÖu cña mét sè bé phËn m◊ch ®iÖn ®√îc cho trong b¶ng d√íi ®©y : 2. S¬ ®å m◊ch ®iÖn C1 Sö dông c¸c k˙ hiÖu trªn ®©y, h·y vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 19.3 theo ®óng v˚ tr˙ c¸c bé phËn m◊ch ®iÖn nh√ trªn h˘nh nµy. C2 H·y vÏ mét s¬ ®å kh¸c so víi s¨ Æå Æ· vÏ Î c©u C1 b»ng c¸ch thay Ææi v˚ tr˙ c∏c k˙ hiÖu trong s¨ Æå nµy. C3 Mflc m◊ch ®iÖn theo ®óng s¬ ®å ®· vÏ ë c©u C2, tiÕn hµnh kiÓm tra vµ ®ãng c«ng tflc ®Ó ®¶m b¶o m◊ch ®iÖn k˙n vµ ®Ìn s¸ng. II - ChiÒu dßng ®iÖn Quy √íc vÒ chiÒu dßng ®iÖn Trong thÕ kØ XIX, khi míi nghiªn cøu vÒ dßng ®iÖn c¸c nhµ b¸c häc ®· quy √íc chiÒu cho dßng ®iÖn vµ tíi nay vÉn ®√îc sö dông lµ : ChiÒu dßng ®iÖn lµ chiÒu tõ cùc d√¬ng qua d©y dÉn vµ c¸c dông cô ®iÖn tíi cùc ©m cña nguån ®iÖn. Dßng ®iÖn cung cÊp bëi pin hay acquy cã chiÒu kh«ng ®æi gäi lµ dßng ®iÖn mét chiÒu. 58

C4 Xem h◊nh 20.4 vµ so s∏nh chi“u quy ≠Ìc cÒa dflng Æi÷n vÌi chi“u dfich chuy”n c„ h≠Ìng cÒa c∏c ™lectr´n t˘ do trong d©y d…n kim loπi. C5 H·y dïng mòi tªn nh√ trong s¬ ®å m◊ch ®iÖn h˘nh 21.1a ®Ó biÓu diÔn chiÒu dßng ®iÖn trong c¸c s¬ ®å m◊ch ®iÖn h˘nh 21.1 b, c, d. H˘nh 21.1 III - VËn dông C6 H·y t˘m hiÓu cÊu t◊o vµ ho◊t ®éng cña chiÕc ®Ìn pin d◊ng èng trßn vá nhùa th√êng dïng (h˘nh 21.2). a) Nguån ®iÖn cña ®Ìn gåm mÊy chiÕc pin ? K˙ H˘nh 21.2 hiÖu nµo cho trong b¶ng trªn ®©y t√¬ng øng C«ng tflc ®Ìn ®ang ®ãng, ®Ìn s¸ng. víi nguån ®iÖn nµy ? Th«ng th√êng, cùc d√¬ng cña nguån ®iÖn lflp vÒ ph˙a ®Çu hay ph˙a cuèi cña ®Ìn pin ? b) H·y vÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn cña ®Ìn pin vµ dïng mòi tªn k˙ hiÖu chiÒu dßng ®iÖn ch◊y trong m◊ch ®iÖn nµy khi c«ng tflc ®ãng. M◊ch ®iÖn ®√îc m« t¶ b»ng s¬ ®å vµ tõ s¬ ®å m◊ch ®iÖn cã thÓ lflp m◊ch ®iÖn t√¬ng øng. ChiÒu dßng ®iÖn lµ chiÒu tõ cùc d√¬ng qua d©y dÉn vµ c¸c thiÕt b˚ ®iÖn tíi cùc ©m cña nguån ®iÖn. Cã thÓ em ch√a biÕt Kh¸c víi dßng ®iÖn cung cÊp bëi pin vµ acquy, dßng ®iÖn ch◊y trong m◊ch ®iÖn gia ®˘nh lµ dßng ®iÖn xoay chiÒu. Mçi lç cña æ lÊy ®iÖn lóc lµ cùc d√¬ng, lóc lµ cùc ©m vµ cø thÕ thay ®æi lu©n phiªn. NÕu v« ˝ ®Ó dßng ®iÖn nµy ®i qua c¬ thÓ ng√êi sÏ cã thÓ g©y nguy hiÓm tíi t˙nh m◊ng. 59

Bµi 22 TÉC D|NG NHIåT VÄ TÉC D|NG PHÉT SÉNG CûA DíNG ßIåN Khi cã dßng ®iÖn trong m◊ch, ta kh«ng thÓ nh˘n thÊy c¸c ®iÖn t˙ch d˚ch chuyÓn. Nh√ng ta cã thÓ quan s¸t c¸c t¸c dông do dßng ®iÖn g©y ra ®Ó nhËn biÕt sù tån t◊i cña nã. I - T¸c dông nhiÖt H˘nh 22.1 C1 H·y kÓ tªn mét sè dông cô, thiÕt b˚ th√êng B¶ng nhiÖt ®é nãng ch¶y dïng ®√îc ®èt nãng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua. cña mét sè chÊt C2 H·y lflp m◊ch ®iÖn nh√ s¬ ®å h˘nh 22.1 ChÊt NhiÖt ®é vµ t˘m hiÓu c¸c néi dung sau ®©y : nãng ch¶y (oC) Vonfram a) Khi ®Ìn s¸ng, bãng ®Ìn cã nãng lªn kh«ng ? Thp 3370 B»ng c¸ch nµo x¸c nhËn ®iÒu ®ã ? §ång 1300 Ch˘ 1080 b) Bé phËn nµo cña ®Ìn b˚ ®èt nãng m◊nh vµ ph¸t s¸ng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua ? 327 c) Khi ®Ìn s¸ng b˘nh th√êng, bé phËn Æ„ cña ®Ìn cã nhiÖt ®é kho¶ng 2500oC. B¶ng bªn cho bi’t nhiÖt ®é nãng ch¶y cña mét sè chÊt, h·y gi∂i th›ch v˘ sao d©y tãc cña bãng ®Ìn th√êng ®√îc lµm b»ng vonfram ? V Ët dÉn ®iÖn nãng lªn khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua. C3 Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn ®√îc bè tr˙ nh√ h˘nh 22.2 vµ h·y cho biÕt : a) Cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi c¸c m¶nh giÊy khi gi¸o viªn ®ãng c«ng tflc ? b) Tõ quan s¸t trªn, h·y cho biÕt dßng ®iÖn ®· g©y ra t¸c dông g˘ víi d©y sflt AB. 60

KÕt luËn H˘nh 22.2 Khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua, c¸c vËt dÉn b˚ H˘nh 22.3 ..... H˘nh 22.4. §Ìn ®i«t ph¸t quang. Dßng ®iÖn ch◊y qua d©y tãc bãng ®Ìn lµm 61 d©y tãc nãng tíi . . . . . cao vµ . . . . . C4 NÕu trong m◊ch ®iÖn víi d©y dÉn b»ng ®ång cã nèi xen mét ®o◊n d©y ch˘ (gäi lµ cÇu ch˘) th˘ trong mét sè tr√êng hîp do t¸c dông nhiÖt cña dßng ®iÖn, d©y ch˘ cã thÓ nãng lªn trªn 327oC. Hái khi ®ã cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi ®o◊n d©y ch˘ vµ víi m◊ch ®iÖn ? II - T¸c dông ph¸t s¸ng Mét trong nh÷ng t¸c dông quan träng cña dßng ®iÖn lµ t¸c dông ph¸t s¸ng. NhiÒu lo◊i ®Ìn ®iÖn ho◊t ®éng dùa trªn t¸c dông nµy. 1. Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn C5 Trong bãng ®Ìn bót thö ®iÖn (h˘nh 22.3) cã chøa mét chÊt kh˙ (kh˙ nª«n). H·y quan s¸t bãng ®Ìn nµy vµ nªu nhËn xt vÒ hai ®Çu d©y bªn trong cña nã. C6 H·y quan s¸t bãng ®Ìn bót thö ®iÖn khi nã ph¸t s¸ng vµ tr¶ lêi c©u hái sau ®©y : §Ìn s¸ng do hai ®Çu d©y ®Ìn nãng s¸ng hay do vïng chÊt kh˙ ë gi÷a hai ®Çu d©y nµy ph¸t s¸ng ? KÕt luËn Dßng ®iÖn ch◊y qua chÊt kh˙ trong bãng ®Ìn cña bót thö ®iÖn lµm chÊt kh˙ nµy . . . . . 2. §Ìn ®i«t ph¸t quang (®Ìn LED) a) H·y quan s¸t ®Ìn ®i«t ph¸t quang ë h˘nh 22.4 ®Ó nhËn biÕt hai b¶n kim lo◊i to, nhá kh¸c nhau ë bªn trong ®Ìn vµ hai ®Çu d©y bªn ngoµi nèi víi chóng. b) Thflp s¸ng ®Ìn ®i«t ph¸t quang.

Nèi hai ®Çu d©y cña ®Ìn vµo hai cùc cña KÕt luËn nguån ®iÖn th√êng dïng cho ®Ìn pin (gåm hai pin mflc liªn tiÕp). Quan s¸t xem ®Ìn cã s¸ng §Ìn ®i«t ph¸t quang chØ cho dßng hay kh«ng. ®iÖn ®i qua theo . . . . . nhÊt ®˚nh vµ khi ®ã ®Ìn s¸ng. C7 §¶o ng√îc hai ®Çu d©y ®Ìn, nhËn xt xem khi ®Ìn s¸ng th◊ dflng Æi÷n Æi vµo b∂n c˘c nµo cÒa ÆÃn. III - VËn dông H˘nh 22.5 C8 Dßng ®iÖn kh«ng g©y ra t¸c dông nhiÖt trong c¸c dông cô nµo d√íi ®©y khi chóng ho◊t ®éng b˘nh th√êng ? A. Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn ; B. ®Ìn ®i«t ph¸t quang ; C. Qu◊t ®iÖn ; D. ®ång hå dïng pin ; E. Kh«ng cã tr√êng hîp nµo. C9 Cho m◊ch ®iÖn cã s¬ ®å nh≠ h˘nh 22.5, nguån ®iÖn lµ mét chiÕc pin víi c¸c cùc (+) vµ (-) ch√a biÕt. H·y nªu c¸ch lµm khi sö dông ®Ìn ®i«t ph¸t quang ®Ó x¸c ®˚nh xem A hay B lµ cùc (+) cña pin nµy vµ chiÒu dßng ®iÖn ch◊y trong m◊ch. Dßng ®iÖn ®i qua mäi vËt dÉn th«ng th√êng, ®Òu lµm cho vËt dÉn nãng lªn. NÕu vËt dÉn nãng lªn tíi nhiÖt ®é cao th˘ nã ph¸t s¸ng. Dßng ®iÖn cã thÓ lµm s¸ng bãng ®Ìn bót thö ®iÖn vµ ®Ìn ®i«t ph¸t quang mÆc dï c¸c ®Ìn nµy ch√a nãng tíi nhiÖt ®é cao. Cã thÓ em ch√a biÕt Ngµy nay ®Ìn ®i«t ph¸t quang ®√îc dïng lµm ®Ìn b¸o ë nhiÒu dông cô vµ thiÕt b˚ ®iÖn nh√ ra®i«, tivi, m¸y t˙nh, ®iÖn tho◊i di ®éng, æn ¸p... §Ìn nµy rÊt bÒn, rÎ tiÒn vµ tiÕt kiÖm ®iÖn. Khi dßng ®iÖn ch◊y qua ®Ìn èng, nhê c¬ chÕ ®Æc biÖt, chÊt bét phñ bªn trong thµnh èng ph¸t s¸ng. §Ìn nµy nãng lªn rÊt ˙t nªn tiªu thô ®iÖn ˙t h¬n so víi ®Ìn d©y tãc nãng s¸ng. 62

Bµi 23 TÉC D|NG T\\, TÉC D|NG HOÉ HñC VÄ TÉC D|NG SINH Lê CûA DíNG ßIåN H·y quan s¸t ¶nh chôp cÇn cÈu dïng nam ch©m ®iÖn ë trang ®Çu ch√¬ng 3. Nam ch©m ®iÖn lµ g˘ ? N„ hoπt ÆÈng d˘a tr™n t¸c dông g˘ cña dßng ®iÖn ? I - T¸c dông tõ T˙nh chÊt tõ cña nam ch©m H˘nh 23.1 Nam ch©m cã t˙nh chÊt tõ v˘ cã kh¶ n¨ng KÕt luËn hót c¸c vËt b»ng sflt hoÆc thp. Mçi nam ch©m 1. Cuén d©y dÉn quÊn quanh lâi sflt cã hai tõ cùc, t◊i ®ã c¸c vËt b»ng sflt hoÆc thp non cã dßng ®iÖn ch◊y qua lµ . . . . . b˚ hót m◊nh nhÊt. 2. Nam ch©m ®iÖn cã . . . . . v˘ nã cã kh¶ n¨ng lµm quay kim nam ch©m Khi Æ≠a mét kim nam ch©m l◊i gÇn ÆÇu mét vµ hót c¸c vËt b»ng sflt hoÆc thp. thanh nam ch©m th⁄ng th◊ mét trong hai c˘c cÒa kim b˚ hót cfln c˘c kia b˚ ÆÈy. Nam ch©m ®iÖn Dïng d©y dÉn m¶nh cã vá c¸ch ®iÖn quÊn nhiÒu vßng xung quanh mét lâi sflt non, ta cã mét cuén d©y. Nèi hai ®Çu cuén d©y nµy víi nguån ®iÖn vµ c«ng tflc nh√ h˘nh 23.1, ta ®√îc mét nam ch©m ®iÖn. C1 a) Ta ®√a mét ®Çu cuén d©y l◊i gÇn c¸c ®inh sflt nhá, c¸c mÈu d©y ®ång hoÆc nh«m. Quan s¸t xem cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra khi c«ng tflc ngflt vµ c«ng tflc ®ãng. b) Ta ®√a mét kim nam ch©m l◊i gÇn mét ®Çu cuén d©y vµ ®ãng c«ng tflc. H·y cho biÕt, cã g˘ kh¸c nhau x¶y ra víi hai cùc cña kim nam ch©m. 63

T˘m hiÓu chu«ng ®iÖn H˘nh 23.2 H˘nh 23.2 m« t¶ cÊu t◊o cña chu«ng ®iÖn, trong ®ã miÕng sflt ®√îc gfln víi l¸ thp ®µn håi vµ khi c«ng tflc ch√a ®ãng, miÕng sflt lu«n t˘ s¸t vµo tiÕp ®iÓm. C2 Khi ta ®ãng c«ng tflc, cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi cuén d©y, víi miÕng sflt vµ víi ®Çu gâ chu«ng ? C3 Ngay sau ®ã, m◊ch ®iÖn b˚ hë. H·y chØ ra chç hë m◊ch nµy. Gi¶i th˙ch t◊i sao miÕng sflt khi ®ã l◊i trë vÒ t˘ s¸t vµo tiÕp ®iÓm. C4 T◊i sao chu«ng kªu liªn tiÕp chõng nµo c«ng tflc cßn ®ãng ? §Çu gâ chu«ng chuyÓn ®éng lµm chu«ng kªu liªn tiÕp. Cã thÓ nãi ®ã lµ biÓu hiÖn t¸c dông c¬ häc cña dßng ®iÖn. C¸c ®éng c¬ ®iÖn nh√ qu◊t ®iÖn, m¸y b¬m n√íc ... ho◊t ®éng dùa trªn t¸c dông nµy cña dßng ®iÖn. II - T¸c dông ho∏ häc H˘nh 23.3 Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn (h˘nh 23.3) KÕt luËn Dßng ®iÖn ®i qua dung d˚ch muèi C5 Quan s¸t ®Ìn khi c«ng tflc ®ãng vµ cho ®ång lµm cho thái than nèi víi biÕt dung d˚ch muèi ®ång sunphat (CuSO4) lµ cùc ©m ®√îc phñ mét líp . . . . . ch†t dÉn ®iÖn hay c¸ch ®iÖn ? C6 Thái than nèi víi cùc ©m lóc tr√íc cã mµu ®en. Sau vµi phót th˙ nghiÖm nã ®√îc phñ mét líp mµu g˘ ? Ng√êi ta ®· x¸c ®˚nh ®√îc líp mµu nµy lµ kim lo◊i ®ång. HiÖn t√îng ®ång t¸ch khái dung d˚ch muèi ®ång khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua ch¯ng t· dflng Æi÷n c„ t¸c dông ho¸ häc. 64

III - T¸c dông sinh l˙ NÕu s¬ ˝ ®Ó cho dßng ®iÖn ®i qua c¬ thÓ ng√êi th˘ dßng ®iÖn sÏ lµm c¸c c¬ co giËt, cã thÓ lµm tim ngõng ®Ëp, ng◊t thë vµ thÇn kinh b˚ tª liÖt. §ã lµ t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn. Dßng ®iÖn cã thÓ g©y nguy hiÓm tíi t˙nh m◊ng con ng√êi. Ph¶i hÕt søc thËn träng khi dïng ®iÖn, nhÊt lµ víi m◊ng ®iÖn ë gia ®˘nh. Tuy vËy, trong y häc ng√êi ta cã thÓ øng dông t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn th˙ch hîp ®Ó ch÷a mét sè bÖnh. IV - VËn dông C7 VËt nµo d√íi ®©y cã t¸c dông tõ ? C8 Dßng ®iÖn kh«ng cã t¸c dông nµo d√íi ®©y ? A. Mét pin cßn míi ®Æt riªng trªn bµn ; B. Mét m¶nh nil«ng ®· ®√îc cä x¸t m◊nh ; A. Lµm tª liÖt thÇn kinh ; C. Mét cuén d©y dÉn ®ang cã dßng ®iÖn B. Lµm quay kim nam ch©m ; ch◊y qua ; C. Lµm nãng d©y dÉn ; D. Mét ®o◊n b¨ng d˙nh. D. Hót c¸c vôn giÊy. Dßng ®iÖn cã t¸c dông tõ v˘ nã cã thÓ lµm quay kim nam ch©m. Dßng ®iÖn cã t¸c dông ho¸ häc, chºng hπn khi cho dflng Æi÷n ®i qua dung d˚ch muèi ®ång th◊ n„ t∏ch ÆÂng ra kh·i dung dfich, t◊o thµnh líp ®ång b¸m trªn thái than nèi víi cùc ©m. Dßng ®iÖn cã t¸c dông sinh l˙ khi ®i qua c¬ thÓ ng√êi vµ c¸c ®éng vËt. Cã thÓ em ch√a biÕt T¸c dông ho¸ häc cña dßng ®iÖn lµ c¬ së cña viÖc m◊ ®iÖn nh√ m◊ ®ång, m◊ vµng, m◊ thiÕc, m◊ kÒn (niken) ... ®Ó chèng gØ, lµm ®Ñp. Ch⁄ng h◊n ®Ó m◊ kÒn vá ®Ìn pin b»ng kim lo◊i, cÇn ph¶i nèi vá ®Ìn pin víi cùc ©m, nèi tÊm kÒn víi cùc d√¬ng cña nguån ®iÖn råi nhóng vá ®Ìn pin vµ tÊm kÒn vµo dung d˚ch muèi kÒn. Sau ®ã cho dßng ®iÖn ®i qua dung d˚ch nµy mét thêi gian, sÏ cã mét líp kÒn phñ trªn vá ®Ìn pin. 65

Bµi 24 C¶òNG ßó DíNG ßIåN Dßng ®iÖn cã thÓ g©y ra c¸c t¸c dông kh¸c nhau. Mçi t¸c dông nµy cã thÓ m◊nh, yÕu kh¸c nhau tuú thuéc vµo c√êng ®é dßng ®iÖn. I - C√êng ®é dßng ®iÖn H˘nh 24.1 1. Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn (h˘nh 24.1) 1mA = 0,001A ; 1A = 1000mA. NhËn biÕt dông cô ®o cã tªn gäi lµ ampe kÕ vµ so s¸nh sè chØ cña ampe kÕ khi ®Ìn s¸ng m◊nh vµ s¸ng yÕu. NhËn xt : Víi mét bãng ®Ìn nhÊt ®˚nh, khi ®Ìn s¸ng cµng . . . . . th˘ sè chØ cña ampe kÕ cµng . . . . . 2. C√êng ®é dßng ®iÖn a) Sè chØ cña ampe kÕ cho biÕt møc ®é m◊nh, yÕu cña dßng ®iÖn vµ lµ gi¸ tr˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn. C√êng ®é dßng ®iÖn ®√îc k˙ hiÖu b»ng ch÷ I. b) §¬n v˚ ®o c√êng ®é dßng ®iÖn lµ ampe, k˙ hiÖu lµ A. §Ó ®o dßng ®iÖn cã c√êng ®é nhá, ng√êi ta dïng ®¬n v˚ miliampe, k˙ hiÖu lµ mA : II - Ampe kÕ Ampe k’ GHß B¶ng 1 H◊nh 24.2a .....A Ampe kÕ lµ dông cô dïng ®Ó ®o c√êng ®é H◊nh 24.2b .....A ßCNN dßng ®iÖn. .....A .....A T˘m hiÓu ampe kÕ C1 a) Trªn mÆt ampe kÕ cã ghi ch÷ A (sË Æo t›nh theo ƨn vfi ampe) hoÆc mA (sË Æo t›nh theo ƨn vfi miliampe). H·y ghi giíi h◊n ®o (GH§) vµ ®é chia nhá nhÊt (§CNN) cña ampe kÕ Î h˘nh 24.2a vµ h˘nh 24.2b vµo b¶ng 1. 66

b) H·y cho biÕt ampe kÕ nµo trong h˘nh 24.2 dïng kim chØ th˚ vµ ampe kÕ nµo hiÖn sè. c) ë c¸c chèt nèi d©y dÉn cña ampe kÕ cã ghi dÊu g˘ ? (xem h˘nh 24.3). d) NhËn biÕt chèt ®iÒu chØnh kim cña ampe kÕ ®√îc trang b˚ cho nhãm em. III - §o c√êng ®é dßng ®iÖn 1. H·y vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 24.3, trong H˘nh 24.2 ®ã ampe kÕ ®√îc k˙ hiÖu lµ A . 2. Dùa vµo b¶ng 2, h·y cho biÕt ampe kÕ cña nhãm em cã thÓ dïng ®Ó ®o c√êng ®é dßng ®iÖn qua dông cô nµo. B¶ng 2 C√êng ®é dßng ®iÖn Sè TT Dông cô dïng ®iÖn 1 Bãng ®Ìn bót thö ®iÖn Tõ 0,001mA tíi 3mA 2 §Ìn ®i«t ph¸t quang Tõ 1mA tíi 30mA 3 Bãng ®Ìn d©y tãc (§Ìn pin hoÆc ®Ìn xe m¸y) Tõ 0,1A tíi 1A 4 Qu◊t ®iÖn Tõ 0,5A tíi 1A 5 Bµn lµ, bÕp ®iÖn Tõ 3A tíi 5A 3. Mflc m◊ch ®iÖn nh√ h˘nh 24.3. Trong ®ã cÇn A ph¶i mflc chèt (+) cña ampe kÕ víi cùc d√¬ng cña nguån ®iÖn. (L√u ˝ : Kh«ng ®√îc mflc hai H˘nh 24.3 chèt cña ampe kÕ trùc tiÕp vµo hai cùc cña nguån ®iÖn ®Ó tr¸nh lµm háng ampe kÕ vµ nguån ®iÖn). C2 Nªu nhËn xt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a ®é s¸ng cña ®Ìn vµ c√êng ®é 4. KiÓm tra hoÆc ®iÒu chØnh ®Ó kim cña ampe dßng ®iÖn qua ®Ìn : Dßng ®iÖn ch◊y kÕ chØ ®óng v◊ch sè 0. qua ®Ìn cã c√êng ®é cµng . . . . . th˘ ®Ìn cµng . . . . . 5. §ãng c«ng tflc, ®îi cho kim cña ampe kÕ ®øng yªn. §Æt mflt ®Ó kim che khuÊt ¶nh cña nã trong 67 g√¬ng, ®äc vµ ghi gi¸ tr˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn : I1 = . . . . . A. Quan s¸t ®é s¸ng cña ®Ìn. 6. Sau ®ã dïng nguån ®iÖn gåm hai pin mflc liªn tiÕp vµ tiÕn hµnh t√¬ng tù. §äc vµ ghi gi¸ tr˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn : I2 =. . . . . A. Quan s¸t ®é s¸ng cña ®Ìn.

IV - VËn dông c) 1250mA = . . . . . A. C3 §æi ®¬n v˚ cho c¸c gi¸ tr˚ sau ®©y : d) 280mA = . . . . . A. a) 0,175A = . . . . . mA. b) 0,38A = . . . . . mA. C4 Cã bèn ampe kÕ víi giíi h◊n ®o nh√ sau : 1) 2mA ; 2) 20mA ; 3) 250mA ; 4) 2A. H·y cho biÕt ampe kÕ nµo ®· cho lµ phï hîp nhÊt ®Ó ®o mçi c√êng ®é dßng ®iÖn sau ®©y : a) 15mA ; b) 0,15A ; c) 1,2A. C5 Ampe kÕ trong s¬ ®å nµo ë h˘nh 24.4 ®√îc mflc ®óng, v˘ sao ? H˘nh 24.4 Dßng ®iÖn cµng m◊nh th˘ c√êng ®é dßng ®iÖn cµng lín. §o c√êng ®é dßng ®iÖn b»ng ampe kÕ. §¬n v˚ ®o c√êng ®é dßng ®iÖn lµ ampe (A). Cã thÓ em ch√a biÕt §¬n v˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn ®√îc ®Æt theo tªn nhµ b¸c häc ng√êi Ph¸p Ampe (Andr Marie AmpÌre, 1775 - 1836). Víi dßng ®iÖn c√êng ®é 1A ch◊y qua d©y dÉn kim lo◊i th˘ cã 6,25 tØ tØ ªlectr«n d˚ch chuyÓn qua tiÕt diÖn ngang cña d©y dÉn ®ã trong 1 gi©y. Mçi dông cô dïng ®iÖn sÏ ho◊t ®éng b˘nh th√êng nÕu dßng ®iÖn ch◊y qua nã cã c√êng ®é ®˚nh møc. Qu¸ møc ®ã sÏ lµm háng dông cô (v˙ dô d©y tãc bãng ®Ìn sÏ b˚ ®øt). §ång hå ®a n¨ng lµ dông cô ®o ®iÖn víi nhiÒu chøc n¨ng, cã lo◊i dïng kim chØ, cã lo◊i hiÖn sè. §ång hå ®a n¨ng lo◊i ®¬n gi¶n nhÊt cã thÓ dïng ®Ó ®o c√êng ®é dßng ®iÖn, hiÖu ®iÖn thÕ vµ ®iÖn trë. Víi mçi chøc n¨ng ®Òu cã nhiÒu thang ®o (giíi h◊n ®o) kh¸c nhau ®Ó lùa chän cho phï hîp víi yªu cÇu ®o. 68

Bµi 25 HIåU ßIåN TH⁄ - Nam : §ng b¸n cho ch¸u mét chiÕc pin ! - Ng√êi b¸n hµng : Ch¸u cÇn pin trßn hay pin vu«ng ? Lo◊i mÊy v«n ? VËy v«n lµ g˘ ? I - HiÖu ®iÖn thÕ H˘nh 25.1 Nguån ®iÖn t◊o ra gi÷a hai cùc cña nã mét hiÖu ®iÖn thÕ. HiÖu ®iÖn thÕ ®√îc k˙ hiÖu b»ng ch÷ U. §¬n v˚ ®o hiÖu ®iÖn thÕ lµ v«n, k˙ hiÖu lµ V. §èi víi c¸c hiÖu ®iÖn thÕ nhá hoÆc lín, ng√êi ta cßn dïng ®¬n v˚ miliv«n (mV) hoÆc kil«v«n (kV) : 1mV = 0,001V ; 1kV = 1000V. C1 Trªn mçi nguån ®iÖn cã ghi gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña nã khi ch√a mflc vµo m◊ch. H·y ghi c¸c gi¸ tr˚ nµy cho c¸c nguån ®iÖn d√íi ®©y : Pin trßn : . . . . . V ; H˘nh 25.2 Acquy cña xe m¸y : . . . . . V ; Gi÷a hai lç cña æ lÊy ®iÖn trong nhµ : . . . . .V. II - V«n kÕ V«n kÕ lµ dông cô dïng ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ. 1. Trªn mÆt v«n kÕ cã ghi ch÷ V. C2 T˘m hiÓu v«n kÕ H·y nhËn biÕt k˙ hiÖu nµy ë c¸c v«n kÕ trong h˘nh 25.2a, b. B¶ng 1 2. Trong c¸c v«n kÕ ë h˘nh 25.2, v«n V«n kÕ GH§ §CNN kÕ nµo dïng kim, v«n kÕ nµo hiÖn sè ? H˘nh 25.2a .....V .....V 3. H·y ghi ®Çy ®ñ vµo b¶ng 1. H˘nh 25.2b .....V .....V 69

4. ë c¸c chèt nèi d©y dÉn cña v«n kÕ cã ghi dÊu g˘ ? (xem h˘nh 25.3). 5. H·y nhËn biÕt chèt ®iÒu chØnh kim cÒa v«n kÕ mµ nhãm em cã. III - §o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña nguån ®iÖn khi m◊ch hë 1. H·y vÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 25.3, trong B¶ng 2 Sè v«n ghi H˘nh 25.3 ®ã v«n kÕ cã k˙ hiÖu lµ V . trªn vá pin Nguån ®iÖn Sè chØ cña 2. KiÓm tra xem v«n kÕ cña nhãm em cã giíi v«n kÕ h◊n ®o lµ bao nhiªu, cã phï hîp ®Ó ®o hiÖu Pin 1 ®iÖn thÕ 6V hay kh«ng ? Pin 2 3. KiÓm tra hoÆc ®iÒu chØnh ®Ó kim v«n kÕ chØ ®óng v◊ch sè 0 vµ mflc m◊ch ®iÖn nh√ h˘nh 25.3 víi c¸c pin cßn míi. L√u ˝ xem trong h˘nh vÏ chèt d√¬ng (+) cña v«n kÕ ®√îc mflc víi cùc nµo cña nguån ®iÖn vµ chèt ©m (-) cña v«n kÕ ®√îc mflc víi cùc nµo. 4. C«ng tflc b˚ ngflt vµ m◊ch hë. ®äc vµ ghi sè chØ cña v«n kÕ vµo b¶ng 2 ®èi víi pin 1. 5. Thay pin 1 b»ng pin 2 vµ lµm t√¬ng tù nh√ trªn. C3 Tõ b¶ng 2, so s¸nh sè v«n ghi trªn vá pin víi sè chØ cña v«n kÕ vµ rót ra kÕt luËn. IV - VËn dông C4 §æi ®¬n v˚ cho c¸c gi¸ tr˚ sau ®©y : a) 2,5V = . . . . . mV ; 15 20 25 30 b) 6kV = . . . . . V ; 10 35 c) 110V = . . . . . kV ; d) 1200mV = . . . . .V. 5 40 0 45 C5 Quan s¸t mÆt sè cña mét dông cô ®o H˘nh 25.4 ®iÖn ®√îc vÏ trªn h˘nh 25.4 vµ cho biÕt : 70

a) Dông cô nµy cã tªn gäi lµ g˘ ? K˙ hiÖu nµo trªn dông cô cho biÕt ®iÒu ®ã ? b) Giíi h◊n ®o vµ ®é chia nhá nhÊt cña dông cô. c) Kim cña dông cô ë v˚ tr˙ (1) chØ gi¸ tr˚ bao nhiªu ? d) Kim cña dông cô ë v˚ tr˙ (2) chØ gi¸ tr˚ bao nhiªu ? C6 Cã ba nguån ®iÖn víi sè v«n ghi trªn vá lÇn l√ît lµ : a) 1,5V ; b) 6V ; c) 12V. vµ cã ba v«n kÕ víi giíi h◊n ®o lÇn l√ît lµ : 1) 20V ; 2) 5V ; 3) 10V. H·y cho biÕt dïng v«n kÕ nµo lµ phï hîp nhÊt ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña mçi nguån ®iÖn ®· cho. Nguån ®iÖn t◊o ra gi÷a hai cùc cña nã mét hiÖu ®iÖn thÕ. §¬n v˚ ®o hiÖu ®iÖn thÕ lµ v«n (V). HiÖu ®iÖn thÕ ®√îc ®o b»ng v«n kÕ. Sè v«n ghi trªn mçi nguån ®iÖn lµ gi¸ tr˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai cùc cña nã khi ch√a mflc vµo m◊ch. Cã thÓ em ch√a biÕt §¬n v˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ ®√îc ®Æt theo tªn nhµ vËt l˙ häc ng√êi I-ta-lia lµ V«n-ta (Alessandro Volta 1745-1827). NÕu trªn mÆt v«n kÕ hoÆc trªn thang ®o cã ghi ch÷ V th˘ sè ®o cña v«n kÕ ®ã ®√îc t˙nh theo ®¬n v˚ v«n, nÕu ghi ch÷ mV th˘ t˙nh theo ®¬n v˚ miliv«n. ë ®ång hå ®o ®iÖn ®a n¨ng vµ ë mét sè v«n kÕ cã cÊu t◊o nhiÒu thang ®o cã c¸c giíi h◊n ®o kh¸c nhau. Khi ch√a thÓ √íc l√îng ®√îc gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ cÇn ®o, ®Ó tr¸nh h√ háng cã thÓ x¶y ra cho v«n kÕ, tho◊t ®Çu cÇn sö dông thang ®o cã giíi h◊n ®o lín nhÊt. B»ng c¸ch ®ã, x¸c ®˚nh s¬ bé gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ cÇn ®o, råi c¨n cø vµo gi¸ tr˚ s¬ bé nµy mµ chän thang cho phï hîp. 71

Bµi 26 HIåU ßIåN TH⁄ GI~A HAI ß¡U D|NG C| DùNG ßIåN Trªn c¸c bãng ®Ìn còng nh√ trªn c¸c dông cô dïng ®iÖn ®Òu cã ghi sè v«n, ch⁄ng h◊n bãng ®Ìn 2,5V ; 12V hay 220V. LiÖu c¸c sè v«n nµy cã ˝ nghÜa gièng nh√ ˝ nghÜa cña sè v«n ®√îc ghi trªn c¸c nguån ®iÖn kh«ng ? I - HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn H˘nh 26.1 H˘nh 26.2 1. Bãng ®Ìn ch√a ®√îc mflc vµo m◊ch ®iÖn Th˙ nghiÖm 1 : Nèi v«n kÕ víi hai ®Çu bãng ®Ìn nh√ h˘nh 26.1. C1 Quan s¸t sè chØ cña v«n kÕ. Nªu nhËn xt vÒ hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn khi ch√a mflc vµo m◊ch. 2. Bãng ®Ìn ®√îc mflc vµo m◊ch ®iÖn Th˙ nghiÖm 2 : Sö dông ampe kÕ vµ v«n kÕ cã giíi h◊n ®o phï hîp, mflc m◊ch ®iÖn nh√ s¬ ®å h˘nh 26.2. Trong ®ã l√u ˝ : - Mflc chèt d√¬ng (+) cña ampe kÕ vµ cña v«n kÕ vÒ ph˙a cùc d√¬ng (+) cña nguån ®iÖn ; - Hai chèt cña v«n kÕ ®√îc mflc trùc tiÕp vµo hai ®Çu bãng ®Ìn. C2 §äc vµ ghi sè chØ cña ampe kÕ, cña v«n kÕ khi ngflt vµ khi ®ãng c«ng tflc vµo b¶ng 1. 72

- TiÕn hµnh th˙ nghiÖm t√¬ng tù víi nguån ®iÖn hai pin. B¶ng 1 K’t qu∂ ®o Sè chØ cña v«n kÕ Sè chØ cña ampe kÕ (V) (A) Lo◊i m◊ch ®iÖn M◊ch hë Nguån ®iÖn M◊ch k˙n U0 = I0 = mét pin M◊ch k˙n U1 = I1 = Nguån ®iÖn hai pin U2 = I2 = C3 Tõ kÕt qu¶ th˙ nghiÖm 1 vµ 2 trªn ®©y, h·y viÕt ®Çy ®ñ c¸c c©u sau : - Khi hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn b»ng kh«ng th˘ . . . . . dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn. - Khi hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn cµng ..... th˘ dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn cã c√êng ®é cµng . . . . . Sè v«n ghi trªn mçi dông cô dïng ®iÖn lµ gi¸ tr˚ hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc. Mçi dông cô ®iÖn sÏ ho◊t ®éng b˘nh th√êng khi ®√îc sö dông ÆÛng víi hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc cña nã. NÕu qu¸ møc ®ã th˘ dông cô ®iÖn sÏ háng, ch⁄ng h◊n d©y tãc bãng ®Ìn sÏ b˚ ®øt. C4 Mét bãng ®Ìn cã ghi 2,5V. Hái cã thÓ mflc ®Ìn nµy vµo hiÖu ®iÖn thÕ lµ bao nhiªu ®Ó nã kh«ng b˚ háng ? II - Sù t√¬ng tù gi÷a hiÖu ®iÖn thÕ vµ sù H˘nh 26.3 chªnh lÖch møc n√íc a) Khi cã sù . . . . . gi÷a hai ®iÓm A C5 H·y quan s¸t c¸c h˘nh 26.3a vµ b ®Ó t˘m vµ B th˘ cã . . . . . ch¶y tõ A ®Õn B. hiÓu sù t√¬ng tù gi÷a mét sè bé phËn trong c¸c b) Khi cã . . . . . gi÷a hai ®Çu bãng h˘nh nµy. Tõ ®ã t˘m tõ, côm tõ th˙ch hîp cho ®Ìn th˘ cã . . . . . ch◊y qua bãng ®Ìn. trong ngoÆc (hiÖu ®iÖn thÕ, nguån ®iÖn, chªnh c) M¸y b¬m n√íc t◊o ra sù . . . . . lÖch møc n√íc, dßng ®iÖn, dßng n√íc) ®iÒn t√¬ng tù nh√ . . . . . t◊o ra . . . . . vµo chç trèng trong c¸c c©u sau : 73

III - VËn dông H˘nh 26.4 C6 Trong nh÷ng tr√êng hîp nµo d√íi ®©y cã hiÖu ®iÖn thÕ b»ng kh«ng (kh«ng cã hiÖu ®iÖn thÕ) ? A. Gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn ®iÖn ®ang s¸ng ; B. Gi÷a hai cùc cña pin cßn míi ; C. Gi÷a hai ®Çu cña bãng ®Ìn pin ®√îc th¸o rêi khái ®Ìn pin ; D. Gi÷a hai cùc cña acquy ®ang thflp s¸ng ®Ìn cña xe m¸y. C7 * Cho m◊ch ®iÖn cã s¬ ®å nh≠ h˘nh 26.4. BiÕt r»ng khi c«ng tflc ®ãng th˘ ®Ìn s¸ng. Hái khi c«ng tflc ngflt th˘ gi÷a hai ®iÓm nµo cã hiÖu ®iÖn thÕ (kh¸c kh«ng) ? A. Gi÷a hai ®iÓm A vµ B ; B. Gi÷a hai ®iÓm E vµ C ; C. Gi÷a hai ®iÓm D vµ E ; D. Gi÷a hai ®iÓm A vµ D. C8 * V«n kÕ trong s¬ ®å nµo trong h◊nh 26.5 cã sè chØ kh¸c kh«ng ? H˘nh 26.5 74

Trong m◊ch ®iÖn k˙n, hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn t◊o ra dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn ®ã. §èi víi mét bãng ®Ìn nhÊt ®˚nh, hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu bãng ®Ìn cµng lín th˘ dßng ®iÖn ch◊y qua bãng ®Ìn cã c√êng ®é cµng lín. Sè v«n ghi trªn mçi dông cô ®iÖn cho biÕt hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc ®Ó dông cô ®ã ho◊t ®éng b˘nh th√êng. Cã thÓ em ch√a biÕt VÒ nguyªn tflc, cÇn ph¶i sö dông hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc ®· quy ®˚nh cho mçi dông cô ®iÖn. Tuy nhiªn, c¸c dông cô ®èt nãng b»ng ®iÖn (nh√ bãng ®Ìn d©y tãc, bÕp ®iÖn, bµn lµ ...) vÉn cã thÓ ho◊t ®éng (d√íi møc b˘nh th√êng) víi hiÖu ®iÖn thÕ nhá h¬n hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc. Nh√ng cÇn ®Æc biÖt l√u ˝ r»ng, nÕu sö dông hiÖu ®iÖn thÕ nhá h¬n hiÖu ®iÖn thÕ ®˚nh møc cho c¸c ®éng c¬ ®iÖn (nh√ qu◊t ®iÖn, m¸y b¬m n√íc, tñ l◊nh ...) vµ c¸c thiÕt b˚ ®iÖn tö (nh√ ra®i«, tivi, m¸y vi t˙nh ...) th˘ cã thÓ g©y h√ háng cho c¸c dông cô vµ thiÕt b˚ ®iÖn nµy. §èi víi c¸c thiÕt b˚ ®iÖn nµy, ng√êi ta th√êng dïng mét dông cô gäi lµ “æn ¸p” cã t¸c dông ®iÒu chØnh ®Ó lu«n cã hiÖu ®iÖn thÕ bªng hi÷u Æi÷n th’ ®˚nh møc. 75

Bµi 27 TH#C HÄNH : ßO C¶òNG ßó DíNG ßIåN VÄ HIåU ßIåN TH⁄ ߡI VõI ßOÑN MÑCH NˇI TI⁄P C√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g˘ trong ®o◊n m◊ch nèi tiÕp ? I - ChuÈn b˚ - Mét nguån ®iÖn 3V hoÆc 6V. - B¶y ®o◊n d©y dÉn b»ng ®ång cã vá c¸ch ®iÖn, mçi ®o◊n dµi - Hai bãng ®Ìn pin nh√ nhau. kho∂ng 30cm. - Mét ampe kÕ ho∆c miliampe k’ cã giíi - ChuÈn b˚ b¸o c¸o : Chp sfin c¸c h◊n ®o tõ 0,5A trë lªn vµ cã ®é chia nhá néi dung cña mÉu b¸o c¸o ®· cho ë nhÊt lµ 0,01A. cuèi bµi ra giÊy. - Mét v«n kÕ cã giíi h◊n ®o lµ 6V vµ cã ®é chia nhá nhÊt lµ 0,1V. - Mét c«ng tflc. II - NÈi dung th˘c hµnh H˘nh 27.1a 1. Mflc nèi tiÕp hai bãng ®Ìn Quan s¸t h˘nh 27.1a vµ 27.1b ®Ó nhËn biÕt hai bãng ®Ìn ®√îc mflc nèi tiÕp. C1 H·y cho biÕt trong m◊ch ®iÖn nµy, ampe kÕ vµ c«ng tflc ®√îc mflc nh√ thÕ nµo víi c¸c bé phËn kh¸c. C2 H·y mflc m◊ch ®iÖn theo h˘nh 27.1a vµ vÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn nµy vµo b∂n b¸o c¸o. 2. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp a) §ãng c«ng tflc cho m◊ch ®iÖn võa mflc, ®äc vµ ghi sè chØ I1 cña ampe kÕ vµo b¶ng 1 cña b∂n b¸o c¸o. b) LÇn l√ît mflc ampe kÕ vµo c¸c v˚ tr˙ 2 vµ 3 (h˘nh 27.1a), ghi c¸c sè chØ I2, I3 t√¬ng øng cña ampe kÕ vµo b¶ng 1 cña b∂n b¸o c¸o. 76

C3 Hoµn thµnh nhËn xt 2.c) trong b∂n b¸o c¸o. 3. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp H˘nh 27.1b H˘nh 27.2 a) Mflc v«n kÕ vµo hai ®iÓm 1 vµ 2 nh√ s¬ ®å h˘nh 27.2 cña m◊ch ®iÖn ®· cã, trong ®ã cÇn l√u 77 ˝ chèt (+) cña v«n kÕ ®√îc mflc vµo ®iÓm 1. §äc vµ ghi gi¸ tr˚ U12 cña hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu ®Ìn 1 vµo b¶ng 2 cña b∂n b¸o c¸o. b) LÇn l√ît lµm nh√ trªn khi mflc v«n kÕ vµo hai ®iÓm 2, 3 vµ vµo hai ®iÓm 1, 3. Ghi c¸c gi¸ tr˚ U23 vµ U13 cña c¸c hiÖu ®iÖn thÕ vµo b¶ng 2 cña b∂n b¸o c¸o. C4 Hoµn thµnh nhËn xt 3.c) trong b∂n b¸o c¸o.

III - MÉu b¸o c¸o TH#C HÄNH : §o c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp Hä vµ tªn : ...................................................................Líp :....................................... 1. §iÒn tõ th˙ch hîp vµo chç trèng : a) §o c√êng ®é dßng ®iÖn b»ng . . . . . §¬n v˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn lµ . . . . ., k˙ hiÖu lµ . . . . . Mæc . . . . . ampe k’ vµo Æoπn mπch sao cho chèt (+) cña ampe kÕ ®√îc mflc vÒ ph˙a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn. b) §o hiÖu ®iÖn thÕ b»ng . . . . . §¬n v˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ lµ . . . . ., k˙ hiÖu lµ . . . . . Mflc 2 chèt cña v«n kÕ. . . . . vµo hai ®iÓm cña m◊ch ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi˜a hai Æi”m Æ„, sao cho chËt (+) cña nã ®√îc nèi vÒ ph˙a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn. 2. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp a) VÏ s¬ ®å cho m◊ch ®iÖn h˘nh 27.1a vµo khung d√íi ®©y : S¬ ®å m◊ch ®iÖn b) KÕt qu¶ ®o : B¶ng 1 V˚ tr˙ cña V˚ tr˙ 1 V˚ tr˙ 2 V˚ tr˙ 3 ampe kÕ C√êng ®é I = I = I = dßng ÆiÖn 1 2 3 c) NhËn xt : Trong ®o◊n m◊ch nèi tiÕp, dßng ®iÖn cã c√êng ®é . . . . . t◊i c¸c v˚ tr˙ kh¸c nhau cña m◊ch : I1 . . . . . I2 . . . . . I3 . 3. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp a) VÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn t√¬ng tù h˘nh 27.2 vµo khung d√íi ®©y, trong ®ã v«n kÕ ®√îc mflc ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu ®Ìn §2. b) KÕt qu¶ ®o : S¬ ®å m◊ch ®iÖn B¶ng 2 V˚ tr˙ mflc v«n kÕ HiÖu ®iÖn thÕ Hai ®iÓm 1 vµ 2 U12 = Hai ®iÓm 2 vµ 3 U23 = Hai ®iÓm 1 vµ 3 U13 = c) NhËn xt : §èi víi ®o◊n m◊ch gåm hai ®Ìn mflc nèi tiÕp, hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu ®o◊n m◊ch b»ng . . . . . c¸c hiÖu ®iÖn thÕ trªn mçi ®Ìn : U13 . . . . . U12 . . . . . U23. 78

Bµi 28 TH#C HÄNH : ßO HIåU ßIåN TH⁄ VÄ C¶òNG ßó DíNG ßIåN ߡI VõI ßOÑN MÑCH SONG SONG HiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn cã ®Æc ®iÓm g˘ trong ®o◊n m◊ch song song ? I - ChuÈn b˚ - Mét nguån ®iÖn 3V ; - Ch˙n ®o◊n d©y dÉn b»ng ®ång - Hai bãng ®Ìn pin nh√ nhau ; cã vá c¸ch ®iÖn, mçi ®o◊n dµi - Mét v«n kÕ cã giíi h◊n ®o lµ 6V vµ cã ®é kho¶ng 30cm ; chia nhá nhÊt lµ 0,1V ; - Chp sfin ra giÊy c¸c néi dung - Mét ampe kÕ (ho∆c miliampe k’) cã giíi h◊n ®o cña mÉu b¸o c¸o ®· cho ë cuèi bµi. tõ 0,5A trë lªn vµ cã ®é chia nhá nhÊt lµ 0,01A; - Mét c«ng tflc ; II - NÈi dung th˘c hµnh 1. Mflc song song hai bãng ®Ìn C1 Quan s¸t h˘nh 28.1a vµ 28.1b ®Ó nhËn biÕt hai bãng ®Ìn ®√îc mflc song song : - Hai ®iÓm nµo lµ hai ®iÓm nèi chung cña c¸c bãng ®Ìn ? - §o◊n m◊ch nèi mçi ®Ìn víi hai ®iÓm chung lµ m◊ch rÏ. §ã lµ nh÷ng m◊ch rÏ nµo ? - §o◊n m◊ch nèi hai ®iÓm chung víi nguån ®iÖn lµ m◊ch ch˙nh. H·y cho biÕt ®©u lµ m◊ch ch˙nh ? C2 H·y mflc m◊ch ®iÖn nh√ h˘nh 28.1a. - §ãng c«ng tflc, quan s¸t ®é s¸ng c¸c ®Ìn. - Th¸o mét bãng ®Ìn, ®ãng c«ng tflc. Quan s¸t ®é s¸ng bãng ®Ìn cßn l◊i vµ nªu nhËn xt vÒ ®é s¸ng cña nã so víi tr√íc ®ã. 2. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch song song H˘nh 28.1a 79 a) Mflc v«n kÕ vµo hai ®iÓm 1 vµ 2 trong m◊ch ®iÖn h˘nh 28.1a vµ vÏ s¬ ®å m◊ch ®iÖn vµo b∂n b¸o c¸o.

C3 H·y cho biÕt v«n kÕ ®√îc mflc nh√ thÕ H˘nh 28.1b nµo víi ®Ìn 1 vµ ®Ìn 2. H˘nh 28.2 §ãng c«ng tflc, ®äc vµ ghi sè chØ U12 cña v«n kÕ vµo b¶ng 1 cña b∂n b¸o c¸o. b) Lµm t√¬ng tù ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ U34 vµ UMN. C4 Hoµn thµnh nhËn xt 2. c) cña b∂n b¸o c¸o. 3. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch song song a) Mflc ampe kÕ nèi tiÕp víi ®Ìn 1 nh√ s¬ ®å h˘nh 28.2. §ãng c«ng tflc, ®äc vµ ghi gi¸ tr˚ I1 cña c√êng ®é dßng ®iÖn qua m◊ch rÏ nµy vµo b¶ng 2 cña b∂n b¸o c¸o. b) Lµm t√¬ng tù ®Ó ®o c√êng ®é I2 cña dßng ®iÖn qua m◊ch rÏ nèi víi ®Ìn 2. c) Lµm t√¬ng tù ®Ó ®o c√êng ®é I cña dßng ®iÖn qua m◊ch ch˙nh. C5 Hoµn thµnh nhËn xt 3. b) cña b∂n b¸o c¸o. 80

III - MÉu b¸o c¸o TH#C HÄNH : §o hiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch song song Hä vµ tªn : ................................................................................. Líp : ................... 1. §iÒn tõ hay côm tõ th˙ch hîp vµo chç trèng : a) V«n kÕ ®√îc dïng ®Ó ®o . . . . . gi÷a hai ®iÓm. b) Chèt (+) cña v«n kÕ ®√îc mflc v“ ph›a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn. c) Ampe kÕ dïng ®Ó ®o . . . . . d) Mflc . . . . . ampe kÕ vµo ®o◊n m◊ch ®Ó sao cho chèt (+) cña nã ®√îc mflc v“ ph›a cùc . . . . . cña nguån ®iÖn. 2. §o hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch song song a) VÏ vµo khung d√íi ®©y s¬ ®å m◊ch ®iÖn t√¬ng tù h˘nh 28.1a, trong ®ã cã thªm v«n kÕ ®√îc mflc víi hai ®Çu bãng ®Ìn 2. b) KÕt qu¶ ®o : B¶ng 1 S¬ ®å m◊ch ®iÖn V˚ tr˙ mflc Hai ®iÓm Hai ®iÓm Hai ®iÓm v«n kÕ 1 vµ 2 3 vµ 4 M vµ N HiÖu ®iÖn U12 = U34 = UMN = thÕ c) NhËn xt : HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu c¸c ®Ìn mflc song song lµ . . . . . vµ . . . . . hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®iÓm nèi chung : U12 . . . . . U34 . . . . . UMN . 3. §o c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch song song a) KÕt qu¶ ®o : B¶ng 2 C√êng ®é dßng ®iÖn V˚ tr˙ mflc ampe kÕ I1 = M◊ch rÏ 1 I2 = M◊ch rÏ 2 I= M◊ch ch˙nh b) NhËn xt : C√êng ®é dßng ®iÖn m◊ch ch˙nh b»ng . . . . . c¸c c√êng ®é dßng ®iÖn m◊ch rÏ : I . . . . . I1 . . . . . I2 . 81

Bµi 29 AN TOÄN KHI S^ D|NG ßIåN Cuéc sèng cã ®iÖn thËt ˙ch lîi, thuËn tiÖn vµ v¨n minh. Nh√ng nÕu sö dông ®iÖn kh«ng an toµn th˘ ®iÖn cã thÓ g©y thiÖt h◊i nh√ ch¸y, næ vµ nguy hiÓm tíi t˙nh m◊ng con ng√êi. VËy sö dông ®iÖn nh√ thÕ nµo lµ an toµn ? I - Dßng ®iÖn ®i qua c¬ thÓ ng√êi cã thÓ g©y nguy hiÓm 1. Dßng ®iÖn cã thÓ ®i qua c¬ thÓ ng√êi H˘nh 29.1 Nhí l◊i th˙ nghiÖm víi bót thö ®iÖn ë bµi 22. Dßng ®iÖn cã c√êng ®é trªn 25mA ®i qua ngùc g©y tæn th√¬ng tim. C1 Tay c«m bÛt thˆ Æi÷n ph∂i nh≠ th’ nµo Dßng ®iÖn cã c√êng ®é tõ 70mA th˘ bãng ®Ìn cña bót thö ®iÖn s¸ng ? trë lªn ®i qua c¬ thÓ ng√êi, t√¬ng øng víi hiÖu ®iÖn thÕ tõ 40V trë Lflp m◊ch ®iÖn víi m« h˘nh “ng√êi ®iÖn” lªn ®Æt lªn c¬ thÓ ng√êi sÏ lµm tim (lµ 1 vËt dÉn ®iÖn) nh√ h˘nh 29.1, mét ®Çu cña ngõng ®Ëp. bãng ®Ìn pin nèi víi ng√êi ®iÖn, ®Çu kia cña ®Ìn ë ph˙a sau ng√êi ®iÖn ®√îc nèi vµo chèt 1. §ãng c«ng tflc, ch◊m ®Çu 2 vµo bÊt cø chç nµo cña “ng√êi ®iÖn” vµ quan s¸t bãng ®Ìn. NhËn xt : ViÕt ®Çy ®ñ c©u d√íi ®©y : C¬ thÓ ng√êi lµ mét vËt dÉn ®iÖn. Dßng ®iÖn cã thÓ . . . . . c¬ thÓ ng√êi, khi ng√êi ta ch◊m vµo m◊ch ®iÖn t◊i . . . . . v˚ tr˙ nµo cña c¬ thÓ. 2. Giíi h◊n nguy hiÓm ®èi víi dßng ®iÖn ®i qua c¬ thÓ ng√êi - Nhí l◊i t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn. - T˘m hiÓu møc ®é t¸c dông vµ giíi h◊n nguy hiÓm cña dßng ®iÖn ®èi víi c¬ thÓ ng√êi cho d√íi ®©y : Dßng ®iÖn cã c√êng ®é trªn 10mA ®i qua ng√êi lµm co c¬ rÊt m◊nh, kh«ng thÓ duçi tay khái d©y ®iÖn khi ch◊m ph¶i. 82

II - HiÖn t√îng ®o¶n m◊ch vµ t¸c dông H˘nh 29.2 cña cÇu ch˘ H˘nh 29.3 1. HiÖn t√îng ®o¶n m◊ch (ngfln m◊ch) H˘nh 29.4 a) Quan s¸t th˙ nghiÖm cña gi¸o viªn víi m◊ch 83 ®iÖn cã s¬ ®å nh√ h˘nh 29.2. Khi gi¸o viªn ®ãng c«ng tflc, ®äc vµ ghi sè chØ cña ampe kÕ I1 = ..... b) Gi¸o viªn lµm ®o¶n m◊ch b»ng c¸ch nèi hai ®Çu A,B cña bãng ®Ìn b»ng mét d©y dÉn. Sau ®ã gi¸o viªn ®ãng c«ng tflc, quan s¸t bãng ®Ìn, ®äc vµ ghi sè chØ cña ampe kÕ I2 = . . . . . C2 So s¸nh I1 víi I2 vµ nªu nhËn xt : Khi b˚ ®o¶n m◊ch, dßng ®iÖn trong m◊ch cã c√êng ®é . . . . . H·y nªu c¸c t¸c h◊i cña hiÖn t√îng ®o¶n m◊ch. 2. T¸c dông cña cÇu ch˘ Nhí l◊i nh÷ng hiÓu biÕt vÒ cÇu ch˘ ®· häc ë líp 5 vµ ë bµi 22. C3 Quan s¸t s¬ ®å m◊ch ®iÖn h˘nh 29.3 vµ cho biÕt cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi cÇu ch˘ khi ®o¶n m◊ch. C4 Quan s¸t c¸c cÇu ch˘ trong h˘nh 29.4 hoÆc c¸c cÇu ch˘ thËt. H·y cho biÕt ˝ nghÜa sè ampe ghi trªn mçi cÇu ch˘. C5 Xem l◊i b¶ng c√êng ®é dßng ®iÖn ë bµi 24, cho biÕt nªn dïng cÇu ch˘ ghi bao nhiªu ampe cho m◊ch ®iÖn thflp s¸ng bãng ®Ìn. III - C¸c quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn D√íi ®©y lµ mét sè quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn. 1. ChØ lµm th˙ nghiÖm víi c¸c nguån ®iÖn cã hiÖu ®iÖn thÕ d√íi 40V. 2. Ph¶i sö dông c¸c d©y dÉn cã vá bäc c¸ch ®iÖn.

3. M◊ch ®iÖn d©n dông gåm hai d©y dÉn lµ d©y “nãng” vµ d©y “nguéi”. Gi÷a chóng cã hiÖu ®iÖn thÕ 220V vµ d©y nguéi ®√îc nèi víi ®Êt ë tr◊m ph¸t ®iÖn. V˘ thÕ gi÷a d©y nãng vµ c¬ thÓ ng√êi ch◊m ®Êt cã hiÖu ®iÖn thÕ 220V vµ lµ nguy hiÓm víi c¬ thÓ ng√êi. Kh«ng ®√îc tù m˘nh ch◊m vµo m◊ng ®iÖn d©n dông vµ c¸c thiÕt b˚ ®iÖn nÕu ch√a biÕt râ c¸ch sö dông. 4. Khi cã ng√êi b˚ ®iÖn giËt th˘ kh«ng ®√îc ch◊m vµo ng√êi ®ã mµ cÇn ph¶i t˘m c¸ch ngflt ngay c«ng tflc ®iÖn vµ gäi ng√êi cÊp cøu. C6 H·y viÕt mét c©u cho biÕt cã g˘ kh«ng an toµn ®iÖn vµ c¸ch khflc phôc cho mçi h˘nh 29.5 a, b vµ c. a) b) c) H˘nh 29.5 C¬ thÓ ng√êi lµ mét vËt dÉn ®iÖn. Dßng ®iÖn víi c√êng ®é 70mA trë lªn ®i qua c¬ thÓ ng√êi hoÆc lµm viÖc víi hiÖu ®iÖn thÕ 40V trë lªn lµ nguy hiÓm víi c¬ thÓ ng√êi. CÇu ch˘ tù ®éng ngflt m◊ch khi dßng ®iÖn cã c√êng ®é t¨ng qu¸ møc, ®Æc biÖt khi ®o¶n m◊ch. Ph¶i thùc hiÖn c¸c quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn. Cã thÓ em ch√a biÕt ë m◊ch ®iÖn gia ®˘nh, ®Ó ®¶m b¶o an toµn ®iÖn, cÇu ch˘ vµ c«ng tflc ph¶i ®√îc mflc víi d©y “nãng”. V˘ khi cã sù cè, v˙ dô nh√ b˚ ®o¶n m◊ch, cÇu ch˘ ®øt, d©y “nãng” tù ®éng ngflt nªn kh«ng g©y nguy hiÓm n÷a. 84

Bµi 30 T‡NG K⁄T CH¶•NG 3 : ßIåN HñC I - Tù kiÓm tra 1. §Æt mét c©u víi c¸c tõ : cä x¸t, nhiÔm ®iÖn. 2. Cã nh÷ng lo◊i ®iÖn t˙ch nµo ? C¸c ®iÖn t˙ch lo◊i nµo th˘ hót nhau ? Lo◊i nµo th˘ ®Èy nhau ? 3. §Æt c©u víi c¸c côm tõ : vËt nhiÔm ®iÖn d√¬ng, vËt nhiÔm ®iÖn ©m, nhËn thªm ªlectr«n, mÊt bít ªlectr«n. 4. ßi“n cÙm tı th›ch hÓp vµo chÁ trËng trong c¸c c©u sau ®©y : a) Dßng ®iÖn lµ dßng . . . . . cã h√íng. b) Dßng ®iÖn trong kim lo◊i lµ dßng . . . . . cã h√íng. 5. C¸c vËt hay vËt liÖu nµo sau ®©y lµ dÉn ®iÖn ë ®iÒu kiÖn b˘nh th√êng : a) M¶nh t«n ; b) §o◊n d©y nhùa ; c) M¶nh p«liªtilen (nil«ng) ; d) Kh«ng kh˙ ; e) §o◊n d©y ®ång ; f) M¶nh sø. 6. KÓ tªn n¨m t¸c dông ch˙nh cña dßng ®iÖn. 7. H·y cho biÕt tªn ®¬n v˚ cña c√êng ®é dßng ®iÖn vµ tªn dông cô dïng ®Ó ®o c√êng ®é dßng ®iÖn. 8. §¬n v˚ cña hiÖu ®iÖn thÕ lµ g˘ ? §o hiÖu ®iÖn thÕ b»ng dông cô nµo ? 9. §Æt mét c©u víi c¸c côm tõ : hai cùc cña nguån ®iÖn ; hiÖu ®iÖn thÕ. 10. Trong m◊ch ®iÖn gåm hai bãng ®Ìn mflc nèi tiÕp, c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g˘ ? 11. Trong m◊ch ®iÖn gåm hai bãng ®Ìn mflc song song, hiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn cã ®Æc ®iÓm g˘ ? 12. H·y nªu c¸c quy tflc an toµn khi sö dông ®iÖn. 85

II - VËn dông 1. Trong c¸c c¸ch sau ®©y, c¸ch nµo lµm th√íc nhùa dÑt nhiÔm ®iÖn ? A. §Ëp nhÑ nhiÒu lÇn th√íc nhùa xuèng mÆt quyÓn vë. B. ¸p s¸t th√íc nhùa vµo thµnh mét b˘nh n√íc Êm. C. ChiÕu ¸nh s¸ng ®Ìn pin vµo th√íc nhùa. D. Cä x¸t m◊nh th√íc nhùa b»ng miÕng v¶i kh«. 2. Trong mçi h˘nh 30.1 a, b, c, d, c¶ hai vËt A, B ®Òu b˚ nhiÔm ®iÖn vµ ®√îc treo b»ng c¸c sîi chØ m¶nh. H·y ghi dÊu ®iÖn t˙ch (+ hay -) cho vËt ch√a ghi dÊu. H˘nh 30.1 3. Cä x¸t m¶nh nil«ng b»ng mét miÕng len, cho r»ng m¶nh nil«ng b˚ nhiÔm ®iÖn ©m. Khi ®ã vËt nµo trong hai vËt nµy nhËn thªm ªlectr«n, vËt nµo mÊt bít ªlectr«n ? 4. Trong c¸c s¬ ®å m◊ch ®iÖn h◊nh 30.2, s¬ ®å nµo cã mòi tªn chØ ®óng chiÒu quy √íc cña dßng ®iÖn ? H˘nh 30.2 5. Trong bèn th˙ nghiÖm ®√îc bè tr˙ nh√ trong h◊nh 30.3, th˙ nghiÖm nµo t√¬ng øng víi m◊ch ®iÖn k˙n vµ bãng ®Ìn s¸ng ? H˘nh 30.3 86

6. Cã n¨m nguån ®iÖn lo◊i 1,5V ; 3V ; 6V ; H˘nh 30.4 9V ; 12V vµ hai bãng ®Ìn gièng nhau ®Òu ghi H˘nh 30.5 3V. CÇn mflc nèi tiÕp hai bãng ®Ìn nµy vµo mét trong n¨m nguån ®iÖn trªn. Dïng nguån ®iÖn nµo lµ phï hîp nhÊt ? V˘ sao ? 7. Trong m◊ch ®iÖn cã s¬ ®å nh√ h˘nh 30.4, biÕt sè chØ cña ampe kÕ A lµ 0,35A ; cña ampe kÕ A1 lµ 0,12A. Sè chØ cña ampe kÕ A2 lµ bao nhiªu ? III - Trß ch¬i « ch÷ (h˘nh 30.5) Theo hµng ngang : 1. Mét trong hai cùc cña pin. 2. Quy tflc ph¶i thùc hiÖn khi sö dông ®iÖn. 3. VËt cho dßng ®iÖn ®i qua. 4. Mét t¸c dông cña dßng ®iÖn. 5. Lùc t¸c dông gi÷a hai ®iÖn t˙ch cïng lo◊i. 6. Mét t¸c dông cña dßng ®iÖn. 7. Dông cô cung cÊp dßng ®iÖn l©u dµi. 8. Dông cô dïng ®Ó ®o hiÖu ®iÖn thÕ. Tõ hµng däc lµ g◊ ? 87

MôC LôC Trang Ch√¬ng 1 - QUANG HñC 3 Bµi 1. NhËn biÕt ¸nh s¸ng - Nguån s¸ng vµ vËt s¸ng 4 Bµi 2. Sù truyÒn ¸nh s¸ng 6 Bµi 3. øng dông ®˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng 9 Bµi 4. §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng 12 Bµi 5. ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng 15 Bµi 6. Thùc hµnh : Quan s¸t vµ vÏ ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng 18 Bµi 7. G√¬ng cÇu låi 20 Bµi 8. G√¬ng cÇu lâm 22 Bµi 9. Tæng kÕt ch√¬ng 1 : Quang h‰c 25 Ch√¬ng 2 - ¢m HñC 27 Bµi 10. Nguån ©m 28 Bµi 11. §é cao cña ©m 31 Bµi 12. §é to cña ©m 34 Bµi 13. M«i tr√êng truyÒn ©m 37 Bµi 14. Ph¶n x◊ ©m - TiÕng vang 40 Bµi 15. Chèng « nhiÔm tiÕng ån 43 Bµi 16. Tæng kÕt ch√¬ng 2 : ¢m h‰c 45 Ch√¬ng 3 - §iÖn häc 47 Bµi 17. Sù nhiÔm ®iÖn do cä x¸t 48 Bµi 18. Hai lo◊i ®iÖn t˙ch 50 Bµi 19. Dßng ®iÖn - Nguån ®iÖn 53 Bµi 20. Ch†t dÉn ®iÖn vµ ch†t c¸ch ®iÖn - Dßng ®iÖn trong kim lo◊i 55 Bµi 21. S¬ ®å m◊ch ®iÖn - ChiÒu dßng ®iÖn 58 Bµi 22. T¸c dông nhiÖt vµ t¸c dông ph¸t s¸ng cña dßng ®iÖn 60 Bµi 23. T¸c dông tõ, t¸c dông ho¸ häc vµ t¸c dông sinh l˙ cña dßng ®iÖn 63 Bµi 24. C√êng ®é dßng ®iÖn 66 Bµi 25. HiÖu ®iÖn thÕ 69 Bµi 26. HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu dông cô dïng ®iÖn 72 Bµi 27. Th˘c hµnh : §o c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o◊n m◊ch nèi tiÕp 76 Bµi 28. Th˘c hµnh : §o hiÖu ®iÖn thÕ vµ c√êng ®é dßng ®iÖn ®èi víi ®o◊n m◊ch song song 79 Bµi 29. An toµn khi sö dông ®iÖn 82 Bµi 30. Tæng kÕt ch√¬ng 3 : §iÖn häc 85 VÜT Lê 7 M∑ sË : 2H705T4 In ............ b∂n, khÊ 17 x 24 cm tπi ................................. SË in : ............ SË xu†t b∂n : 01-2014/CXB/218-1062/GD In xong vµ nÈp l≠u chi”u th∏ng..... n®m 2014. 88