การปลูกมะขามเทศ

สารบญั คําแนะนําที่ 178 เกย่ี วกบั มะขามเทศ กรมสงเสริมการเกษตร ความเปน มาของมะขามเทศ สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม เรียบเรียง… สมบรู ณ โควงศ ประโยชนม ากมายของมะขามเทศ ส.น.ง.เกษตร จ.สระบรุ ี ประโยชนท างออ ม ลกั ษณะทางพนั ธแุ ละการขยายพนั ธุ เกตุอร ทองเครอื เทคนคิ การตอนก่งิ มะขามเทศ กองเกษตรสมั พนั ธ การปลกู และปฎบิ ตั ดิ แู ลรกั ษา โรคและแมลง เผยแพรโ ดย.. ฝายเอกสารคําแนะนํา การบํารงุ ดนิ โดยการปลกู มะขามเทศ กองเกษตรสมั พนั ธ เทคนคิ การปลกู ใหอ อกกอ นฤดู กรมสงเสริมการเกษตร ขอจํากดั ฝก มะขามเทศเนา เสยี เรว็ เกย่ี วกบั มะขามเทศ ชื่อสามัญ Manila Tamarind หรือ Madas Tamarind ชื่อวิทยาศาสตร Pithecellabium dulce, Baneth. ลักษณะตน เปนไมเ นอ้ื แขง็ มีหนามที่ลาํ ตน ใบ เลก็ สีเขียว บาง รูปรางกลม-กลมรี ดอก เปน ชอ แบบแพนเิ คลิ (panicle) ออกดอก ประมาณเดือนตุลาคม ทยอยบานเรื่อย ๆ ผลแก ประมาณเดือนธันวาคม ตอ เนอ่ื งไปจนถงึ มนี าคม ลักษณะฝก โคง เปน วงกลม หรือเกือบวงกลม หรอื โคง เปน วงแบบสปรงิ เปลือกฝกสีเขียว เมอ่ื แกเ ปลย่ี นเปน สชี มพู-แดง-แดงเขม เนอ้ื ฝก สีขาว-สชี มพู-แดงเรื่อ ๆ เมล็ด เล็กสีดํา

การปลกู มะขามเทศ 2 ความเปนมาของมะขามเทศ มะขามเทศ พบเห็นกระจายอยูแทบทุกภาคของประเทศไทย ไมวาจะเปน รมิ ถนนหนทาง สวนหลงั บา น หรือทองทุงนา หรือ เกิดข้ึนเองในทร่ี กรา ง เพราะเปน ไมผลที่เจริญเติบโตเรว็ ทนทาน ตอสภาพแหงแลงไดดี ไมคอยมีปญหาโรค-แมลงศัตรู เหมาะที่ จะปลกู ไวเ ปน รม เงาและพชื บาํ รงุ ดนิ มะขามเทศเปนพืชทป่ี ลกู งา ย เพยี งปเ ดยี วกเ็ รม่ิ ใหผ ลผลติ แลว และถา เปน พนั ธดุ ฝี ก โตรสหวานมนั จะมีราคาสงู ถงึ กโิ ลกรมั ละ 30-40 บาท และมวี างขายในหา งสรรพสนิ คา ชนดิ ฝก ใหญร สชาตดิ ี ราคา กิโลกรมั ละ 120 บาท แหลง ปลกู ทส่ี าํ คญั คอื อาํ เภอดําเนนิ สะดวก อ.เมอื ง จ.ราชบรุ ี ซึ่งปลูกแบบยกรอง แกปญหานํ้า ทวมในฤดูฝนได ที่อําเภอพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี และอีกหลายจังหวัดเชน สมุทรสงคราม, สุพรรณบุรี, สมทุ รสาคร, กาญจนบุรี และในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ก็พบปลูกมากเชนกัน การปลูกมะขามเทศเหมอื นกบั ไมผ ลอน่ื ๆ มกี ารขดุ หลมุ เตรยี มหลมุ ปลกู และใชระยะปลูกเชน เดียวกับไมผลอื่น ๆ ซง่ึ ในระยะตน เลก็ สามารถปลกู พชื อน่ื แซมได เชน มะมว ง, ฝรง่ั , กลว ย ฯลฯ เมอ่ื ปลูกแลวรดนาํ้ ทุกวัน จนตน มนั แขง็ แรง จากนน้ั กท็ ง้ิ ระยะเวลาการใหน ้ําประมาณ 4-5 วัน/ครง้ั กไ็ ด ทั้ง น้ีเพราะรากหาอาหารไดไ กล และทนแลง เมอ่ื โตเตม็ ทแ่ี ลว แทบไมต อ งใหน า้ํ นอกจากไดร บั นา้ํ ฝนตาม ธรรมชาตกิ เ็ จรญิ เตบิ โตอยรู อดได แตถ า มกี ารใหน า้ํ และใหปุยเพิ่มเติมจะทาํ ใหไ ดผ ลผลติ มากยง่ิ ขน้ึ สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม มะขามเทศเปนพืชที่เจริญเติบโตไดดีในเกือบทุกสภาพพื้นที่ ทนสภาพแลง และทนดินเค็ม แตถาจะปลูกแบบเปนการคา ตอ งคาํ นงึ ถงึ แหลง นา้ํ และตลาด เปน สาํ คัญเพราะฝกที่มีคุณภาพดี ตองมีการดแู ลเรอ่ื งการใหน ้ําอยางพอเพียง นอกจากนแ้ี ลว การขน สงผลผลิตจากแหลงปลูกไปยังตลาดตองทําไดสะดวก เพราะฝก มะขามเทศท่ีเก็บมาแลวจะเก็บไดไมนาน จะเนาเสียตองรีบขาย ทันที ประโยชนม ากมายของมะขามเทศ มะขามเทศเปนพืชเศรษฐกิจระดับทองถิ่น เกษตรกรจาํ นวน ไมนอยนิยมปลูกมะขามเทศเปนพืชเสริมรายไดและยังนําไปใช ประโยชนไดอีกหลากหลายอาทิ ปลูกเปนรั้วเพราะมีแนวทรงพุม แนน กง่ิ เหนยี วมหี นาม พบเห็นไดตามสถานีรถไฟหลายแหง เมอ่ื มีอายมุ ากขน้ึ เนอ้ื ไมจ ะแขง็ นาํ ไปใชป ระโยชนเ ปน ไมใ ชส อย และทาํ ฟน หนากอนนี้ หนาถัดไป สารบัญ

การปลกู มะขามเทศ 3 นอกจากนี้ยังทนตอความแหงแลงและปลูกไดในดินเค็ม อยางเชน ในภาคอีสานโดยไมตองดแู ลมาก สว นหนง่ึ นยิ มปลกู เพอ่ื รบั ประทานฝก เวลาออกฝก กท็ ยอยออกเรอ่ื ย ๆ ทําใหเ กบ็ ขาย ไดเร่ือย ๆ ซง่ึ ฝก ดบิ นน้ั แกะเปลอื กเขยี วออก นาํ เนอ้ื มานง่ึ จะมรี ส หวาน นาํ มาปรงุ แทนผกั ได เชน ใสแกงสม ผัดผัก ยําตา ง ๆ หรือ จมิ้ นา้ํ พริกก็ได ประโยชนทางออ ม ประโยชนทางออ มของมะขามเทศยงั มมี าก เชน ปลกู ในระบบ \"วนเกษตร\" ซง่ึ หมาย ถงึ ระบบการ จัดการจัดการที่ดินโดยอาศัยการปาไมเปนหลักรวมกับการเกษตรทุกแขนง การปลูกเปนพันธุไมเพ่ือ ฟนฟูสภาพดินทีเ่ สอื่ มโทรม เนอ่ื งจากมะขามเทศเปน พชื ตระกลู ถว่ั ปลกู เปน แนวกนั ลมและทาํ รว้ั ใชเปน อาหารสตั วก ไ็ ด และสุดทายใชฝกเปนอาหาร ลักษณะพันธุและการขยายพนั ธุ เน่ืองจากการคัดเลอื กพนั ธมุ ะขามเทศ ยงั ไมม กี ารคดั เลอื กพนั ธไุ วอ ยา งชดั เจน จงึ ไดมีผแู บงพันธุ มะขามเทศไว 3 กลมุ ดว ยกนั ตามลกั ษณะของใบ ฝก และขนาดของฝก ดงั น้ี 1. พันธุฝกขนาดใหญ ก. นา้ํ หนักประมาณ 15-20 ฝก ตอ กโิ ลกรมั เปลือกของฝก แกม สี เี ขยี วออ น ขาวปนสแี ดงและ ชมพู เน้ือสีขาวปนแดงเลก็ นอ ย ลกั ษณะของฝก โคง เปน วงกลม ถาฝก ยาวจะมวนเปน เกลียว รสชาติ หวานมันคอนขางนุม ทรงพุมใหญ และแผอ อกดา นขา ง มหี นามยาวกวา พนั ธอุ น่ื ๆ ใบคอ นขา งใหญก วา พันธุพื้นเมือง ลักษณะใบกลมรีปลายเปนหยกั จํานวน 4 ใบตอ กา นใบ ขนาดใบกวา งประมาณ 2-2.5 ซ.ม. ข. นา้ํ หนกั ประมาณ 15-20 ฝก ตอ กโิ ลกรมั เปลือกของฝก แกม สี เี ขยี วออ นปนสชี มพอู อ น ๆ แตกตางจากพันธุแรกคือ เปลอื กสเี ขยี วกวา ลกั ษณะของฝก โคง เปน วงกลม รสชาตหิ วานมนั คอ นขา งนมุ ทรงพุมใหญ มหี นามยาว ใบใหญ ปลายใบมน ค. นา้ํ หนกั ประมาณ 17-20 ปก ตอ กโิ ลกรมั เปลอื กของฝก แกม สี เี ขยี วออ น ลกั ษณะของฝก โคงเปนวงกลม เนอ้ื สขี าว รสชาตหิ วานมนั ทรงพุมใหญ ลกั ษณะใบกลม ปลายใบมน 2. พนั ธุฝกขนาดกลาง ก. นา้ํ หนักประมาณ 20-30 ฝก ตอ กโิ ลกรมั เปลือกของฝก แกม สี เี ขยี วออ นปนสชี มพกู ง่ึ แดง ลักษณะของฝกโคง เปน วงกลม ทรงพมุ เปน วงกลม รสชาตหิ วานมนั ใบคอ นขา งใหญไ มค อ ยมหี นามหรอื หนามเลก็ มาก ข. นา้ํ หนักประมาณ 20-30 ฝก ตอ กโิ ลกรมั เปลือกของฝก แกม สี เี ขยี วออ นปนสชี มพกู ง่ึ กลาง ลักษณะของฝก โคง เปน วงกลม รสชาตหิ วานมนั ขนาดใบปานกลาง หนากอนนี้ หนาถัดไป สารบัญ

การปลกู มะขามเทศ 4 ค . หนักประมาณ 20-30 ฝกตอกิโลกรัม เปลือกของฝกแกมีสีเขียวออนปนแดง เน้ือสีขาวปนแดง ลกั ษณะของฝก โคง เปน วงกลม ทรงพุมใหญ ขยายขา งแบบวงกลม มรี สชาตหิ วานมนั ขนาดใบปานกลางมหี นามยาว 3. พนั ธพุ น้ื เมอื ง นา้ํ หนักประมาณ 30 ฝก ขน้ึ ไปตอ กโิ ลกรมั เปลอื กของฝก แกม สี เี ขยี วปนชมพกู ง่ึ แดง ลกั ษณะของฝก แกมีสีเขียวปนสชี มพูกึง่ แดง ลกั ษณะของฝก โคง เปน วงกลม ทรงพมุ คอ นขา งใหญเ ปน วงกลม รสชาติ หวานมันปนฝาด ขนาดใบปานกลางคอ นขา งเลก็ ลกั ษณะใบกลมรี ปลายใบมน มหี นามคอ นขา งมาก การขยายพันธุ มะขามเทศ สามารถขยายพันธุไ ดหลายวธิ ี เชน การเปลย่ี นยอด การทาบกิ่ง การตอน แตที่นิยม ไดแกการตอน แตต น ทไ่ี ดจ ากการปลกู วธิ เี พาะเมลด็ จะทนแลง ไดด มี าก เทคนิคการตอนกง่ิ มะขามเทศ ตองคว่ันกง่ิ ทบ่ี รเิ วณใตต าประมาณ 1 นว้ิ ใชม ดี คมควน่ั เปลือกนอกแลว ลอกออกใหร อยควน่ั กวา งประมาณ 1 นว้ิ แลวใช ขุยมะพรา วแชน ้ําหมาด ๆ พอรอยแผลโดยใชถุงพลาสติกหุม ใช เชือกผูกหัวและทายมัดใหแนน ท้ิงไวอยางนั้นโดยไมตองรดนํ้า ประมาณ 20-25 วัน โดยใชห ลกั พิจารณาวา เปน ก่งิ เลก็ หรอื ก่งิ ใหญ ถา กง่ิ เลก็ กป็ ระมาณ 20 วัน ถา กง่ิ ใหญก เ็ ลอ่ื นเปน 24-25 วัน จึงตัดไปปกชาํ เมอ่ื ตดั กง่ิ ตอนจากตน ลงถงุ เพาะชาํ จะตอ งทง้ิ ไวอ กี ประมาณ 2 อาทติ ย จึงนาํ ไปปลกู ได การตอนควรทาํ ในชว งฤดฝู นจะไดผ ลดี การปลูกและปฎิบัติดูแลรักษา การปลูก การเตรยี มดนิ ควรขดุ หลมุ ปลกู ใหม ขี นาดอยา งนอ ย 50 x 50 x 50 เซนติเมตร ตากดนิ ไวอ ยา งนอ ย 2 สัปดาห ผสมดินปลูกดวยปุยหมักหรือ ปุยคอก ประมาณหลมุ ละ 2-3 ปุยกี๋ การปลกู มะขามเทศสามารถปลกู ไดท ง้ั แบบยกรอ งและเปน พน้ื ทร่ี าบ แบบยกรอ งและเปน พน้ื ทร่ี าบ แบบยกรองจะใชร ะยะปลกู ประมาณ 8-10 x 8-10 เมตร ใน 1 ไร จะปลกู ไดป ระมาณ 16-25ตน สว นในพน้ื ทร่ี าบ จะใชระยะปลูกประมาณ 10-12 x 10-12 เมตร ในพน้ื ท่ี 1 ไร จะปลูก ไดป ระมาณ 10-16 ตน การปฏิบัติดูแลรักษา การใหนา้ํ ควรมีการใหน้ําอยา งสมา่ํ เสมอทง้ั ในมะขามเทศตน เลก็ และตน โต สาํ หรบั มะขามเทศ ตนโตควรงดใหนาํ้ ในชว งกอ นออกดอกเชน เดยี วกบั ไมผ ลชนดิ อน่ื ๆเพอ่ื ใหม ะขามเทศพกั ตวั สะสมอาหาร หนากอนนี้ หนาถัดไป สารบัญ

การปลกู มะขามเทศ 5 เตรียมความพรอมที่จะออกดอก และเมอ่ื มะขามเทศตดิ ดอกออก ฝกแลว จึงเริ่มใหนํ้าตามปกติ แตควรระวังในชวงท่ีฝกเริ่มแก เพราะถา ใหน าํ้ ในชว งนม้ี ากเกนิ ไปจะทาํ ใหคุณภาพฝกไมดี ฝกแตก เร็วข้ึนเมอ่ื เนอ้ื ไมแ นน และรสชาตไิ มด ี การใสปุย แบง ออกเปน 3 ชวงที่สําคัญคือ 1.หลงั จากเกบ็ ผลผลติ และตดั แตง กง่ิ ใสป ยุ คอกและปยุ เคมี สตู ร 15-15-15 หรือ 16-16-16 2.กอนออกดอก ใสปุยที่มีธาตุไนโตรเจนตํ่า ๆ เชน 8-24-24 9-24-24 3.ใสป ยุ สูตร 15-15-15 หรือ 16-16-16 ในชว งฝก เรม่ิ แก เพอ่ื ปรบั ปรงุ คณุ ภาพเนอ้ื ใหม รี สชาตดิ ขี น้ึ โรคและแมลง เนื่องจากมะขามเทศเปนไมผลท่ีมีปญหาเร่ืองโรคและแมลง นอยในชวงออกดอกใหม ๆ ใชส ารฆา แมลงผสมสารกนั ราฉดี พน เพ่ือใหต ดิ ฝก ดก สว นปญ หาเรอ่ื ง แมลงกดั กนิ ผวิ และเมลด็ ใชส าร ไมแทคพนทุก 15-20 วัน และหยดุ เมอ่ื ฝก มะขามเทศเรม่ิ แตก สว นโรคราใชส ารยคู ารโ ฟนฉดี พน การพนสารเคมีปองกันกําจัดโรคและแมลงจึงควรพนเทาที่ จําเปน จรงิ ๆ และควรหยดุ กอ นเกบ็ ฝก อยา งนอ ย 15 วัน เพอ่ื ปอ ง กันสารเคมีตกคางในฝก ซึ่งจะเปนอันตรายตอผูบริโภค เพราะ มะขามเทศเม่ือใกลเ ก็บเก่ยี วเนอื้ จะปรพิ องทาํ ใหเ ปลอื กของฝก แตก ออก สารเคมสี มั ผสั ไดโ ดยตรงเมอ่ื ทาํ การพน สารกาํ จัดศัตรูพืช การบํารุงดินโดยการปลกู มะขามเทศ การปลูกมะขามเทศถอื วา เปน วธิ บี ํารงุ ดนิ แนวทางหนง่ึ เนอ่ื งจากความเปน พชื ตระกลู ถว่ั มใี บไม ใหญเกินไปจึงสลายตัวไดงายเมื่อฝนตกหรือเปยกชื้น เราอาจปลกู มะขามเทศเพอ่ื หวงั การขายฝก มะขาม เทศมัน เชน พันธุฝกใหญไรหนาม ซึ่งฝกใหญสมํ่าเสมอทง้ั ตน , การผลติ อาหารเลย้ี งตน ไดม ากกต็ อ งมี ใบมาก, เรากป็ ลอ ยใหท ง้ั ตน มใี บมาก แตเมื่อมีใบรุนใหมทดแทนเพียงพอแลวใบแกก็จะคอย ๆ รว งหลน ลงพื้นใตตน เราก็กวาดทั้งใบแหงผสมกับเศษดิน, และปยุ อนิ ทรยี ต า งๆ ไปตากแหงแลวบรรจุถงุ ขายได หรือปลูกมะขามเทศตามแนวรว้ั , ตามคนั นา, ใบทร่ี ว งหลน ลงไปในไรน ากท็ ําหนา ทเ่ี ปน วถั ตบุ าํ รงุ ดินโดยอัตโนมัติ สําหรับปาที่เสื่อมโทรมรอการฟนฟูสามารถเพ่ิมความสมบูรณใหมากข้ึนโดยการใช เมล็ดมะขามเทศหวานกระจายไปบาง ๆ ในสวนปา พอไดฝนเมล็ดก็จะงอกแลวแทงตน สูงขึ้นมารับแสงแดดเบื้องบน ใบของมะขามเทศจะกลายเปน อาหารสตั วใ นกรณขี องมะขามเทศหนามกดุ หรือหนามนม่ิ หรอื ไรห นาม หนากอนนี้ หนาถัดไป สารบัญ

การปลกู มะขามเทศ 6 เม่ือเติบโตพอกอ็ อกฝก กลายเปน อาหารของนก คา งคาว หนู กระรอก กระแต และของคน เมอ่ื อยู ในปาก็เพ่ิมสีสันของปา โดยมสี ตั วต า งๆ มาคอยกินฝกแก นกจะรดู แี ละเลอื กลงกนิ ตน ทม่ี รี สมนั หรือฝก มีรสฝาดนอย การปลกู เปน การคา จงึ ตอ งมกี ารขบั ไลน กเอย้ี งและนกอน่ื ๆ ทล่ี งมาแยง กนิ ผลผลติ แตใน สวนนกน้ันการปลูกมะขามเทศมนั ไวจ ะไดท ง้ั อาหารนก, และการบาํ รงุ ดนิ รอบขา งไปพรอ มกนั ถา ปา ตน นา้ํ มีพืชถั่วมาก นา้ํ กม็ ปี ยุ มากดว ย เทคนคิ การปลูกใหอ อกกอนฤดู หลังจากตัดแตง กง่ิ ไปแลว ในเดอื นตลุ าคม กเ็ รม่ิ อดน้าํ หรอื ปลอ ยนา้ํ ออกจากรอ งสวน ถา อากาศ แหงจะใชเวลา 20-25 วัน จงึ เรม่ิ ปลอ ยนา้ํ เขา รอ งสวน แลวใหปุยสูตร 12-24-12 เพอ่ื เรง สรา ง ตาดอก มะขามเทศจะเริ่มออกดอกในเดือนพฤศจิกายน ใชฮอรโมนเพ่ิมความอุดมสมบูรณใหดอก ติดฝกมากขน้ึ และชว งออกดอกน้ี จะมกี ารฉดี พน แลนเนท 1-2 ครง้ั เพอ่ื ปอ งกนั หนอนเจาะดอก โดยผสมกบั สารปอ งกนั เชอ้ื ราดว ย เมอ่ื มะขามเทศตดิ ฝก แลว ใชป ยุ เคมสี ตู ร 15-15-15 บาํ รงุ ตน และ ทําใหต ดิ ฝก ดก และเก็บเกี่ยวฝกได ประมาณเดอื นธนั วาคม-มกราคม ทยอยเก็บไดเรื่อย ๆ หลายครั้ง ซ่ึงขายไดราคาดีมาก เพราะปกติมะขามเทศจะเก็บเกี่ยวผลไดในชวงมีนาคม-เมษายน ดังน้ัน ชวงที่มะขามเทศออกกอนฤดู จะขายไดราคาถึงกิโลกรัมละ 80-100 บาท (ในซูเปอรมารเก็ตที่ กรุงเทพฯ ราคา 120 บาท) สว นชว งเดอื นมนี าคม-เมษายน ราคากโิ ลกรมั ละ 30-50 บาท ขอจํากัดฝก มะขามเทศเนา เสยี เรว็ ในสภาวะปจจุบัน ตลาดมะขามเทศมนั ฝก ใหญ ยงั ไปไดด มี รี าคาสงู และราคาสงู มากเมอ่ื ผลติ ได นอกฤดู แตมีขอเสียบาง คอื เมอ่ื เกบ็ ฝก มาแลว ตอ งรบี ขายโดยเรว็ หรอื ระหวา งการขนสง มายงั ตลาด ตองอยูในอากาศเยน็ เพราะผลผลิตจะเสียไดง าย คอื เปลือกจะแหง และเนอ้ื จะเนา รสชาตเิ ปลย่ี นไปไม นารับประทาน ซง่ึ ขอ จาํ กดั นท้ี ําใหผ ปู ลกู มะขามเทศตอ งคดิ ตดั สนิ ใจใหด หี ากจะขยายพน้ื ทป่ี ลกู แลว จะมี ปญหาเร่ือง การเก็บฝก ตองมีการจัดการเร่ืองการเก็บเกี่ยวใหถึงตลาดอยางรวเร็วจะขายไดราคาดี สวนเรอ่ื งอน่ื ๆ ยงั ไมม ปี ญ หามากนกั หนากอนนี้ หนาถัดไป สารบัญ