การเลี้ยงห่าน

ก า ร เ ลี้ ย ง ห า น เรียบเรียงโดย ศิรพิ นั ธ วุฒานุสร ภิญโญ ธนะสขุ สนับสนุนโดย กองปศสุ ัตวสัมพนั ธ กรมปศสุ ตั ว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ํ  ั  ั ํ ุ  ลักษณะทว่ั ไปของหา น ประโยชนข องการเลย้ี งหา น เรือนโรงสําหรบั เลย้ี งหา น วิธีเรม่ิ ตน เลย้ี งหา น การฟก ไขห า น การดเู พศของหา น การจัดการและการเลย้ี งดู การคัดเลอื กหา นสําหรบั ผสมพนั ธุ การผสมพันธุ การสุขาภบิ าลและการปอ งกนั โรค คุณคาทางอาหารของเนอ้ื หา น สูตรอาหารหา น

การเลย้ี งหา น 2 ลกั ษณะทว่ั ไปของหา น หานเปนสัตวที่เล้ียงงายไมคอยเปนโรค ทนตอสภาพแหงแลงและไมตองการการดูแลเปน พิเศษแตอยางใดจึงเหมาะอยางย่ิงกับสภาพโดยท่ัวไปของประชาชนในตางจังหวัดที่จะนํามาเลย้ี งเพอ่ื ใช เปนอาหารประเภทโปรตีนอีกท้ังการเล้ียงดูก็ไมมีอะไรท่ียุงยากหรือซับซอน และท่ีสําคัญก็คือใชเงิน ลงทุนตํ่ามาก วิธกี ารเลย้ี งอาจจะใชเ ลย้ี งแบบขงั เลา หรอื ปลอ ยเลย้ี งตามใตถ นุ บา นหรอื ทอ งนา ปลอยให เล็มหญาหรอื วชั พืชอืน่ ๆ และมอี าหารขน ซง่ึ ประกอบดว ยราํ ปลายขา ว ขา วเปลอื ก เสรมิ ใหก นิ บา ง เทา นน้ั กเ็ ปน เพยี งพอแลว กลาวโดยทั่วไปแลว การเลย้ี งหา นยงั ไมเ ปน ทแ่ี พรห ลายนกั ทั้งนี้เพราะปญหาเกี่ยวกับความ เชื่อถือในการบริโภคเนื้องหานวาเปนอาหารแสลงอยางเชน ผูชายเม่ือบริโภคเน้ือหานแลวจะเกิดเปน โรคเรื้อน หรือผูหญิงหากบริโภคเนื้อหานแลวจะเปนโรคผิดกระบูน หรือพิษแมลูกออน ซึ่งแทจริงแลว มิไดเปนเชนนั้นโรคดังกลาวหากจะเกิดขึ้นจะตองมีตัวของเชื้อโรคนั้นๆ เปน สาเหตจุ งึ จะเกดิ ขน้ึ หาใช เปนเพราะเนื้อหาน มบี างรายเมอ่ื บรโิ ภคเนอ้ื หา นแลว จะมอี าการแพบ า ง ซง่ึ โอกาสทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ กม็ นี อ ย มาก เชน เดยี วกบั คนบางคนทแ่ี พไ ข เนอ้ื เนอ้ื หมู ไก กุง หรอื เนอ้ื สตั วอ น่ื ๆ นอกจากนน้ั คนบางคนมคี วามคดิ วา เนอ้ื หา นเปน อาหารสาํ หรบั ผมู อี นั จะกนิ เทา นน้ั ดังจะเห็น ไดจากในสมยั กอ นๆ ตามบา นผมู ฐี านะดจี ะเลย้ี งหา นกนั บา นละ 3-4 ตวั แตแทจริงที่มีผูนิยมเลี้ยงไว ตามบานนน้ั กเ็ ลย้ี งไวเ พอ่ื เฝา บา นกนั ขโมยเทา นน้ั ในปจ จบุ นั ปญ หาการขาดแคลนโปรตนี และพลงั งานของประชาชนทว่ั ๆ ไป ซึ่งจะทาํ ใหร า งกาย ออนแอมีผลเสียอยางย่ิงตอสมอง อนั จะเปน ผลกระทบกระเทือนตอ การพฒั นาประเทศ สัตวเลี้ยงที่จะ ชวยเสริมแหลง โปรตนี ราคาถกู ใหก บั ประชาชนโดยทว่ั ไปไมว า ในชนบทหรอื ในตวั เมอื งอกี ชนดิ หนง่ึ นอกเหนือจากไกพื้นเมือง ไกงวง เปดเทศ ก็คือ หาน พนั ธหุ า นทน่ี ยิ มเลย้ี งกนั มาก ไดแก พันธุจีน (Chinese) พนั ธเุ อน็ เดน็ (Embden) พันธุโทเลาซ (Toulouse) พันธุพิลกริม (Pilgrim) พันธุอ าฟริกนั (African) พนั ธแุ คนาดา พันธุอิยิปตเชียน(Egyptian) นอกจากพนั ธหุ า นดงั กลา วแลว ยงั มกี ารผสมขา มพนั ธเุ พอ่ื ผลติ หา นลกู ผสมสาํ หรับการคา โดย เฉพาะ

การเลย้ี งหา น 3 พันธุจีน พันธุจีน มอี ยู 2 ชนิดที่เปนทีน่ ิยม คอื พันธุจีนสีขาวและพันธุจีนสีเทา รปู รา งเลก็ วา พนั ธอุ น่ื ๆ มีอัตราการเจรญิ เตบิ โตเรว็ เมอ่ื โตเตม็ ทจ่ี ะมนี ้ําหนกั ปานกลางซง่ึ เหมาะสําหรบั สง ขายตลาด นา้ํ หนกั เมอ่ื เปนหนุม สาว ตัวผูจะหนักประมาณ 4.5 กก. เมอ่ื เทยี บกบั พนั ธอุ น่ื ๆ แลว หา นพนั ธจุ นี ใหไ ขเ มอ่ื อายุ นอยและใหไขดี โดยเฉลย่ี ประมาณตวั ละ 30-50 ฟองตอป ซง่ึ เคยมรี ายงานการใหไ ขส งู สดุ ถงึ ปล ะ132 ฟอง และนํา้ หนกั ไข เฉลย่ี ฟองละ 150 กรัม พันธุจีน พันธเุ อน็ เดน็ พันธุเอ็นเด็น พันธุเอ็นเด็น มแี หลง กําเนดิ จากประเทศเยอรมนั นี ขนมสี ขี าวบรสิ ทุ ธต์ิ ลอดตวั มลี กั ษณะคอ น ขางสวยงามแตขนบางเบา จงึ มองเหน็ เหมอื นตง้ั ชต้ี รงขน้ึ ไป มลี กั ษณะลาํ ตวั ตรงคอ นขา งใหญ มีอตั รา การเจริญเติบโตเร็ว สามารถทํานํ้าหนักตัวไดเต็มท่ีในระยะเวลาอันส้ัน เหมาะสําหรับเล้ียงไวเพ่ือ จําหนา ยเนอ้ื นา้ํ หนกั ตวั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตวั ผหู นกั ประมาณ 9.1 กก. ตวั เมยี หนกั ประมาณ 7.3 กก. เม่ือโตเตม็ ทต่ี วั ผหู นกั ประมาณ 11.8 กก. และตวั เมยี หนกั ประมาณ 9.1 กก. ใหไ ขไ ดด พี อประมาณ โดย เฉลย่ี ประมาณตวั ละ 30-40 ฟองตอป พันธุโทเลาซ พันธุฟลกริม พันธุโทเลาซ (Toulouse) มีแหลงกําเนิดจากประเทศฝร่ังเศส ทางตอนใตตามช่ือเมืองโทเลาซลักษณะเฉพาะของหาง พันธุน้ีอวนล่ําลาํ ตวั กวา งมขี นไมห นาตรงกลางหลงั มขี นสเี ทาเขม ซง่ึ จะคอ ยๆ จางลงมาเรอ่ื ย ๆ ตรงอก และทองมีแถบเปน ขอบสขี าว ตาสนี า้ํ ตาลแกห รอื นา้ํ ตาลแดง ปากสสี ม ออ นๆ แขง็ และขอ เทา มสี สี ม ปน แดง สวนขาตอนลา งและเลบ็ เทา มสี แี สดเขม นา้ํ หนกั ตวั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตวั ผหู นกั ประมาณ 9.1 กก. ตัวเมยี หนกั ประมาณ 7.3 กก. สว นนา้ํ หนกั เมอ่ื โตเตม็ ท่ี ตวั ผหู นกั ประมาณ 11.8 กก. ตวั เมยี หนกั

การเลย้ี งหา น 4 ประมาณ 9.1 กก. ซง่ึ เมอ่ื เทยี บกบั หา นพนั ธเุ อน็ เด็นแลวจะมขี นาดเทา ๆ กัน การใหไ ขเ ฉลย่ี ประมาณตวั ละ 34 ฟองตอป พนั ธฟุ ล กรมิ พันธุฟลกริม หา นพนั ธนุ ม้ี ขี นสแี ตกตา งกนั ระหวา งตวั ผกู บั ตวั เมยี เมอ่ื อายุ 1วัน ตัวผูจะมีสี ครามจาง ๆ ไปทางขวา สวนตัวเมียสีเทา พอโตขน้ึ ตวั ผจู ะมสี ขี าวตลอดรา งแตต วั เมยี มสี เี ทาปนขาว ลักษณะรูปรา งอยใู นขนาดกลาง ๆ นา้ํ หนกั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตวั ผหู นกั ประมาณ 5.5 กก. ตวั เมยี หนกั ประมาณ 4.5 กก. เมอ่ื โตเตม็ ทต่ี วั ผหู นกั ประมาณ 6.5 กก. และตวั เมยี หนกั ประมาณ 5.9 กก. การให ไขอ ยใู นเกณฑต ่ําเฉลย่ี ประมาณตวั ละ 29-39 ฟองตอป พนั ธอุ าฟรกิ นั พันธุอาฟริกัน เปน หา นรปู รา งสวยงาม มกี อ นตมุ ขนาดโตสดี าํ เหน็ ไดช ดั เจนบนหวั ลกั ษณะ ลําตัวยาวรี หัวสีนํา้ ตาลออ น จงอยปากเปน สดี าํ ขนบรเิ วณปก และหลงั สเี ทาออ นปนนา้ํ ตาล ขนตรงคอ อกสีเดียวกันแตอ อ นกวา เลก็ นอ ย ขนใตล าํ ตวั มสี อี อ นกวา ขนตรงอกจนเกอื บจะเปน สขี าว แขง และเทาสี สมเขม นา้ํ หนกั เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตัวผูหนัก 7.3 กก. ตัวเมยี 6.4 กก. เมอ่ื โตเตม็ ทต่ี วั ผหู นกั ประมาณ 9.1 กก. ตวั เมยี หนกั ประมาณ 8.2 กก. พนั ธอุ าฟรกิ นั พันธแุ คนาดา พันธุแคนาดา พันธุแคนาดา เปน หา นปา ทม่ี ถี น่ิ ฐานอยทู างอเมรกิ าเหนอื ขนาดคอ นขา งเลก็ ลาํ ตวั คอ น ขางยาว หัวมสี ดี ํา มคี าดสเี ทาหรอื ขาวบนหนา ทง้ั สองขา งคอสดี าํ หลงั สดี าํ ปนเทา ขนปก มสี ดี ําขลิบเทา ออน และมขี นาดยาวใหญเ จรญิ เตบิ โตชา และใหไ ขน อ ยมาก เมอ่ื เปน หนมุ สาว ตัวผูหนัก 4.5 กก. ตวั เมีย 3.6 กก. เมอ่ื โตเตม็ ท่ี ตัวผูหนัก 5.5 กก. ตวั เมยี หนกั 4.5 กก. พนั ธอุ ยิ ปิ ตเ ชย่ี น พันธุอิยิปตเชี่ยน เปน หา นขนาดเลก็ ลาํ ตวั คอ นขา งยาว เลก็ และเรยี วจงอยปากสมี ว งอมแดง หัวสีดําปนเทามจี ดุ สนี า้ํ ตาลอมแดงรอบ ๆ ตาลําตวั สว นบนมสี เี ทาปนดํา สว นลา งสเี หลอื งเปน ลายๆ สลับรว้ิ สดี าํ แขง และเทา สเี หลอื งออกแดง ประโยชนของการเลี้ยงหาน 1. เลี้ยงงาย เจรญิ เตบิ โตเร็ว เมอ่ื ลกู หา นมอี ายุ 10 วนั ขน้ึ ไป เปอรเ ซน็ ตก ารเลย้ี งรอด ประมาณ 80% การตายมกั จะเกดิ ขน้ึ ในชว งสปั ดาหแ รก อาจจะเนอ่ื งมาจากออ นแอหรอื ถกู แมท บั ใช เวลาเล้ียงสง ตลาดสน้ั อายปุ ระมาณ 15 สัปดาห ก็ใชฆาบริโภคได

การเลย้ี งหา น 5 2. การลงทนุ ตํ่า เนอ่ื งจากหา งสามารถเจรญิ เตบิ โตไดด โี ดยอาศยั หญา อยา งเดยี ว ยกเวนใน ชวงแรกเกิดระยะแรกเทา นั้นทีต่ อ งจดั หาอาหารผสมใหล ูกหานกินดว ย 3. เลี้ยงไดในทองที่ทุกแหง ไมว า จะเปน ทด่ี อน ที่ลุม แมแ ตใ นบรเิ วณบา นกใ็ ชเ ลย้ี งหา นได ขอ แตใหมีที่กันแดดกันฝนก็เพียงพอแลว 4. ชวยทาํ ใหพื้นที่สะอาด หา นสามารถกนิ หญา หรอื วชั พชื ตา งๆ ไดเ ปน อยา งดี จึงชวยทาํ ให บริเวณทเ่ี ลย้ี งสะอาด 5. มลู หา นใชเ ปน ปยุ สาํ หรับใสตนไมและพืชผักได 6. ไมส กปรกและไมม กี ลน่ิ เหมน็ 7. ชวยเฝา บา นและปอ งกนั สตั วร า ยในบรเิ วณบา น เชน แมลงปอง ตะขาบ และ งู เปน ตน โรงเรอื นสาํ หรับเลี้ยงหาน ปกติแลว โรงเรอื นสาํ หรับเลี้ยงหานใหญไมคอยจะจาํ เปน นกั นอกจากลกู หา นในระยะแรกเกดิ ควรจะมีโรงเรือนเลย้ี งเปน สดั สว น แตอ ยา งไรกต็ ามอาจจะสรา งเปน โรงเรอื นเลก็ ๆ สาํ หรับใชเลี้ยงหาน โดยท่ัวไปก็ไดอ ยา งเชน โรงเรอื นเลย้ี งไกห รอื เปด แตหากจะประหยัด หรอื ลดตน ทนุ การผลติ อาจจะกน้ั บริเวณใตถุนหรือบรเิ วณลานบา นใชส งั กะสหี รอื ลวดตาขา ยสงู 1 เมตร ลอ มกน้ั บรเิ วณกไ็ ด เพือ่ สะดวก ตอการเคล่ือนยา ยหรือเปลยี่ นสถานทสี่ ่ิงทสี่ าํ คัญก็คือ พน้ื เลา ของโรงเรอื น หรอื บรเิ วณทก่ี น้ั เลย้ี งหา นจะ ตองแหง มีสง่ิ รองพน้ื หนาพอสมควรในการเลย้ี งปลอ ยควรมรี ม ตน ไมไ วส ําหรับหานไดหลบแดดดวย ความตองการพน้ื ทเ่ี ลย้ี งของหา นขนาดตา งๆ ลกู หา นอายุ 1 สัปดาห ควรจัดใหมีพื้นที่ 1/2 - 3/4 ตารางฟตุ /ตวั ลกู หา นอายุ 2 สัปดาห ควรจัดใหมีพื้นที่ 1 - 1 1/2 ตารางฟตุ /ตวั ลกู หา นอายุ 2 สปั ดาหข น้ึ ไปอยา งนอ ย 2 ตารางฟตุ /ตวั แตค วรปลอ ยอสิ ระออกเลย้ี งในทงุ หญา หรอื แปลงหญา การเลย้ี งหา นอาจจะแบง ออกไดเ ปน 3 อยา งคอื 1. การเลย้ี งหา นเพอ่ื ผลติ ไข แตไ มค อ ยเปน ทน่ี ยิ มนกั ทง้ั นเ้ี นอ่ื งจากหา นไขไ มด ก เพราะใหไ ขป ล ะ 4-5 ครง้ั ๆ ละ 7-10 ฟองเทา นน้ั 2. การเลย้ี งหา นเพอ่ื ขยายพนั ธุ โดยทั่วไปแลวหานที่เลี้ยงเพื่อการขยายพันธุจะเปนหานที่มี อายตุ ัง้ แต 1 ปข น้ึ ไป ซง่ึ ในชว งการใหไ ขป ท ่ี 2 และปที่ 3 หานจะใหไขดี 3. การเลย้ี งหา นเนอ้ื เพื่อขายเปนหานกระทง อายุระหวาง 2-4 เดอื น หา นท่ใี ชเ ลี้ยงเปน หานเนื้อ ควรจะเจรญิ เตบิ โตเรว็ มขี นสขี าวและขนขน้ึ เตม็ มซี ากตกแตง แลว ขนาดปานกลาง

การเลย้ี งหา น 6 วธิ เี ริ่มตนเลี้ยงหาน การเลย้ี งหา นอาจจะแบง ออกไดเ ปน 3 อยา งคอื 1. การเล้ียงหา นเพอ่ื ผลติ ไข แตไ มค อ ยเปน ทน่ี ยิ มนกั ทง้ั นเ้ี นอ่ื งจากหา นไขไ มด ก เพราะใหไข ปล ะ 4-5 ครง้ั ๆ ละ 7-10 ฟองเทา นน้ั 2. การเลย้ี งหา นเพอ่ื ขยายพนั ธุ โดยทั่วไปแลวหานที่เลี้ยงเพื่อการขยายพันธุจะเปนหานที่มี อายุตัง้ แต 1 ปข น้ึ ไป ซง่ึ ในชว งการใหไ ขป ท ่ี 2 และปที่ 3 หานจะใหไขดี 3. การเลย้ี งหา นเนอ้ื เพื่อขายเปนหานกระทง อายุระหวาง 2-4 เดอื น หา นทใี่ ชเ ลี้ยงเปน หานเน้ือควรจะเจรญิ เตบิ โตเรว็ มขี นสขี าวและขนขน้ึ เตม็ มซี ากตกแตง แลว ขนาดปานกลาง วิธเี รม่ิ ตน เลย้ี งหา นเนอ้ื ทาํ ได 2 วธิ ีคอื 3.1 ซ้ือไขม าฟก เอง ซง่ึ คอ นขา งยงุ ยากเลก็ นอ ยและตอ งรจู กั วธิ กี าร 3.2 ซอ้ื ลกู หา นมาเลย้ี ง ซึ่งเปนวิธีที่สะดวกกวา โดยทว่ั ไปแลว อาจจะกลา วไดว า การเลย้ี งหา นสว นมากเลย้ี งเพอ่ื ขายเปน หา นเนอ้ื สวนการที่จะ เร่ิมเล้ียงเม่ือไรน้ันข้ึนอยกู บั ความตอ งการของตลาดอยา งเชน ความตอ งการของตลาดสาํ หรบั หา นเนอ้ื มี มากในเทศกาลตรุษจนี ดงั นน้ั ผเู ลย้ี งจะตอ งเรม่ิ เลย้ี งลว งหนา กอ นเทศกาลตรษุ จนี ประมาณ 3-4 เดอื น เปนตน แตโ ดยทว่ั ไปกม็ กี ารเลย้ี งหา นกนั ตลอดป การฟกไขหาน ไขหานท่ีจะนํามาฟกควรเปนไขหานจากแมหานที่ไดรับการผสมพันธุแลว และมอี ายรุ ะหวา ง 1-3 ป ไขที่จะใชฟกไมควรเก็บไวนานเกิน 7 วัน หากเก็บไวถึง 10 วันมีแนวโนมที่จะทาํ ใหก ารฟก ออก ต่ําลงแตถ า จาํ เปน ตอ งเกบ็ ไวเ กนิ 7 วัน ตอ งเกบ็ ไวใ นทท่ี ม่ี อี ณุ หภมู ิ 50-60 องศาฟาเรนไฮท (F) หรือ ประมาณ 10-15 องศาเซลเซยี ส (C) และความชน้ื สมั พนั ธ 75-80 เปอรเ ซน็ ต ควรกลบั ไขอ ยา งนอ ย วันละคร้ังเพ่ือปอ งกนั ไมใ หเ ชอ้ื ตดิ เยอ่ื เปลอื กไข ไขฟ ก ที่สะอาดจะมเี ปอรเ ซน็ ตการไปฟก ออกเปน ตวั ดี กวาไขที่สกปรก หากจําเปน ตอ งใชไ ขท ส่ี กปรกไมม ากนกั ไปฟก ตอ งรบี ทาํ ความสะอาดทนั ทหี ลงั จากเกบ็ โดยใชฝอยโลหะหรือกระดาษทรายเบอร 0 หรอื เบอร 1 ขดั เบา ๆ หรอื ลา งในนา้ํ อนุ ทส่ี ะอาด อณุ หภมู ิ ประมาณ 48 องศาเซลเซยี ส) ซง่ึ ผสมดว ยนา้ํ ยาลา งไขเ ปน เวลา 3 นาที ควรระมดั ระวงั เสมอวา นา้ํ ที่จะ ใชลางไขจะตอ งอนุ กวา อณุ หภมู ขิ องไขเ สมอ ไขฟ ก ทม่ี ขี นาดฟองใหญเ กนิ ไปหรอื เลก็ เกนิ ไปหรอื มลี กั ษณะ ผิดปกติแตกราว ไมควรใชฟก เพราะโอกาสจะฟก ออกเปน ตวั มนี อ ยมาก ระยะเวลาฟก ไขห าน 1. หานพันธุทั่วๆไป 31-32 วัน 2. หานพนั ธแุ คนาดาและพนั ธอุ ยี ิปตเ ชย่ี น 35 วัน วธิ กี ารฟก ไขห า น วิธกี ารฟกไขห า นมีอยู 3 วิธี คอื 1. ใชแมไกฟก แมไ กต วั หนง่ึ สามารถฟก ไขห า นไดค รง้ั ละ 4-5 ฟอง 2. ใชแมหานฟก แมห า นตวั หนง่ึ ฟก ไขห า นไดค รง้ั ละ 7-8 ฟอง

การเลย้ี งหา น 7 วิธีฟกไข 2 วธิ ดี งั กลา วขา งบนน้ี จะตองจัดทํารงั ฟก ไขส ําหรับใหแมไกหรือแมหานกกไขดวย พื้นรังไขควรรองดวยหญาแหงหรือฟางขาวกอนใหแมไกหรือแมหานฟกไขจะตองทาํ การกําจัดไรหรือเหา ตามตัวเสียกอ น รังฟก ไขควรจะอยูใ กลทีใ่ หอาหารและนาํ้ และควรวางบนพนื้ ดินเพราะจะเปน การชว ยให มีความช้ืนมากขน้ึ อยใู นทท่ี แ่ี มไ กห รอื แมห า นไมถ กู รบกวนในระหวา งฟก ไข หากจะชวยกลับไขวันละ 3- 4 คร้ัง ก็จะเปน ผลดี ควรทาํ เครอ่ื งหมายตามดา นยาวของฟองไขไ วเ ปน การกนั สบั สนการกลบั ไขใ หก ลบั 180 องศา โดยพลกิ กลบั เอาดา นตรงกนั ขา มขน้ึ 3. ใชตูฟกหรือที่เรียกวา การฟกแบบวิทยาศาสตร ไขที่จะนาํ มาฟก หากเก็บไวใ นหองเก็บไขที่ควบคมุ อุณหภมู ิ เมอ่ื จะนําเขา ตฟู ก จะตอ งเอามา วางไวในหองปกตเิ สยี กอนเพื่อใหไ ขมอี ณุ หภมู สิ ูงขึ้น จึงคอยนาํ เขา ตฟู ก มฉิ ะนน้ั อณุ หภมู ใิ นตฟู ก ไขจ ะลด ลงอยางมากการวางไขใ นถาดฟก ใหว างไขใ นแนวราบตามความยาวของฟองไขแ ละควรทาํ เครอ่ื งหมายท่ี ฟองไขเพ่อื ความสะดวกในการกลับไขอุณหภูมติ ฟู ก ไขค วรต้ังไวท่ี 37.5 องศาเซลเซยี ส หรือ 99.5- 99.7 องศาฟาเรนไฮท ในชว ง25-28 วนั แรก ความชน้ื สมั พนั ธข องตฟู ก ประมาณ 57-62 เปอรเ ซน็ ต (ปรอทตมุ เปย กประมาณ30-31 องศาเซลเซยี ส) และควรจะพรมไขด วยนา้ํ อนุ สปั ดาหล ะ 2 ครง้ั ไดม ผี แู นะนําไววา ในการฟก ไขห า นไดผ ลดนี น้ั ควรจะเอาถาดไขอ อกมาวางขา งนอกตฟู ก พรมดว ยนา้ํ อนุ เปน ฝอยๆ ต้ังท้งิ ไวสัก10-15 นาที แลว จงึ นาํ กลบั เขา ตฟู ก ระหวา งชว งออก ชว งทล่ี กุ หา นจะเรม่ิ เจาะเปลอื กไข ควรจะเพม่ิ ความชน้ื ใหส งู ขน้ึ ถงึ 73-79% (ปรอทตมุ เปย กประมาณ 32.7-33.8 องศาเซลเซยี ส) ความชน้ื สงู ในชว งนจ้ี ะชว ยทาํ ใหเ ยอ่ื หมุ เปลอื ก ไขนุม เปน การงา ยสําหรบั ลกู หา นจะไดเ จาะโผลอ อกมา การสองไขระหวางฟก การสองไข คอื การตรวจดวู า ไขฟ องไหนมเี ชอ้ื หรอื ไมม เี ชอ้ื การสอ งไขควรกระทาํ ในหอ งมอื โดย ใชที่สองไขสองดูหรือจะจับไขมาสองกับแสงสวางดูก็ได ควรสอ งไขด ู 2 ครง้ั ครง้ั แรกเมอ่ื ฟก ไขไ ปไดแ ลว 10 วัน และครง้ั ทส่ี องเมอ่ื ครบ 28 วัน หรอื เหลอื อกี 3 วัน กอ นกาํ หนดออกเปน ตวั เม่ือสองไขด คู รง้ั แรกพบไขไ มม เี ชอ้ื หรอื ไขเ ชอ้ื ตาย จะตอ งนําออกไปจากตูฟกไขใหหมด เพอ่ื มิ ใหกระทบกระเทอื นตอ การฟก ออกของไขม เี ชอ้ื ไขไ มม เี ชอ้ื จะมองเหน็ เหมอื นไขธ รรมดา ไขเช้ือตายจะปรากฏเปน จดุ ดําตดิ อยกู บั เยอ่ื เปลอื กไขซ ง่ึ จะมวี งเลอื ดปรากฏใหเ หน็ สว นไขม ี เช้ือและกําลงั เจรญิ เตบิ โตจะเหน็ เปน จดุ ดาํ ทส่ี ว นทา ยของไขใ กลก บั ชอ งอากาศและมเี สน เลอื ดกระจาย ออกไปรอบๆ จากจุดนี้

การเลย้ี งหา น 8 ในการสอ งไขค รง้ั ทส่ี อง เมอ่ื ไดท าํ การฟกไปแลว 28 วัน หรอื อกี 3 วัน กอ นกาํ หนดออกเปน ตัว ไขที่เชื้อยังดีอยูและกาํ ลงั จะออกเปน ตวั จะปรากฏเปน สดี าํ ทึบไปหมด ยกเวน สว นทเ่ี ปน ชอ งอากาศจะ มองเห็นการเคลอ่ื นไหวของลกู หา นทก่ี ําลงั จะออกดว ย อัตราการฟกออกเปน ตวั ของไขห า น ไขท เี่ กบ็ ในระยะแรกของการใหไ ขจ ะฟกออกเปน ตัวดีทสี่ ุด แลวคอย ๆ ละลงเรื่อยๆ ตามระยะของการใหไ ขซ ง่ึ เฉลย่ี ตลอดฤดกู ารใหไ ขอ ตั ราการฟก ออกประมาณ 66 เปอรเ ซน็ ต การดูเพศของหาน ในลูกหานจะตรวจดูเพศไดโดย 1. ปลน้ิ กน ดู ซง่ึ เหมอื นกบั วธิ ดี เู พศลกู เปด วธิ นี ส้ี ามารถดเู พศลกู หา นไดเ มอ่ื อายุ 1-2 วัน โดยใชน้ิวแมมอื ซา ยกดเหนอื ทวารดา นบนแลว ใชน ว้ิ หวั แมม อื ขวากดปลน้ิ ทวาร ถา เปน ลกู หา นตวั ผจู ะ เห็นเดือยเล็กๆ คลา ยเขม็ หมดุ โผลอ อกมา สว นตวั เมยี เมอ่ื ปลน้ิ กน ดไู มม เี ดอื ยเลก็ ๆ โผลอ อกมา 2. ดปู ก เมอ่ื ลกู หา นอายปุ ระมาณ 3-4 วัน จะสงั เกตไดโ ดยดปู มทข่ี อ ศอกดา นในปก ถา เปน ลูกหานตัวผปู มจะใหญม สี ดี ํา ลกั ษณะยาวรี ไมม ขี นปกคลมุ มขี นาดเทา ปลายดนิ สอ มองเหน็ ไดช ดั เจน แตถาเปนลูกหานตวั เมียจะไมม ีปมดงั กลาวหรอื ถา มีขนาดจะเล็กมาก และมขี นปกคลมุ จนมองไมเ ห็น 3. ดสู ขี น วธิ นี ใ้ี ชด ไู ดใ นหา นพนั ธพุ ิลกรมิ และพนั ธเุ อ็มเดน็ เทา นน้ั คอื ลกู หา นพนั ธุพ ิลกริม ตัวผูจะมีสีครามออนๆ เกือบขาวแตลูกหา นตัวเมียจะมีสีเทา สว นลกู หา นพนั ธเุ อม็ เดน็ ตวั ผจู ะมสี ขี าวมาก ปนกับสีเทาออนเพยี งเลก็ นอ ยสว นตวั เมยี จะมสี เี ทามากปนสขี าวเพยี งเลก็ นอ ยเมอ่ื ลกู หา นโตแลว จนเปน หานรนุ ขน้ึ ไป จะสังเกตลักษณะเพศไดโดย 1. วธิ ดี อู วยั วะเพศ โดยจับหา นวางบนโตะ หรอื วางบนโคนขาของผจู บั ใหหางหานชี้ออกไปจาก ตัวผูจับหานแลว ใชน ว้ิ ชซ้ี ง่ึ ทาวาสลนิ สอดเขา ไปในรทู วาร ลกึ ประมาณครง่ึ นว้ิ วนรอบๆ ทวารหลายๆครั้ง หลังจากน้ันคอยๆ กดดา นลา งเหนอื ดา นขา งของทวารหากเปน ตวั ผอู วยั วะเพศซง่ึ มลี กั ษณะคลา ยเกลยี ว เปด จกุ กอ กจะโผลอ อกมาใหเ หน็ 2. วธิ ฟี ง เสยี ง ในหา นที่เจรญิ เตบิ โตเตม็ ท่แี ลว หานตัวผูจะมีเสียงแหบตํ่า สว นตวั เมยี จะมเี สยี ง ใสกงั วานชดั เจน 3. วธิ ดี ลู กั ษณะรปู รา ง ในหานอายเุ ทา กนั หา นตวั ผจู ะสงั เกตไดจ ากลกั ษณะรปู รา งซง่ึ มลี ําตวั ยาวกวา คอยาวกวา และหนากวา อกี ทง้ั ขนาดตวั ใหญก วา การจัดการและเลี้ยงดู การจดั การและเลย้ี งดลู กู หา น หากอากาศไมห นาวเยน็ หรอื ในระหวา งหนา รอ น การกกลกู หา นจะกกเฉพาะในเวลากลางคนื เทานน้ั ซง่ึ จะกกประมาณ 2-3 สัปดาห หากใชแมไกหรือแมหานกก ซง่ึ เปน การกกแบบธรรมชาติ ก็ไม มีปญหาแตอ ยา งใด แมไ กตัวหนึง่ จะกกลกู หา นไดประมาณ 4-5 ตวั สวนแมหานจะกกลกู หา นได ประมาณ 7-8 ตวั หากมีลูกหานเกิดใหมจาํ นวนมาก ก็ควรจะใชวิธีกกแบบวิทยาศาสตร ซึ่งอาจจะใช

การเลย้ี งหา น 9 1. ตะเกยี ง การใชตะเกยี งกก ตะเกยี งหนง่ึ ดวงจะใชก กลกู หา นไดป ระมาณ 15-35 ตวั ควรใช สังกะสีทําเปนวงลอมกันมิใหลูกหานถูกตะเดียง และมีวงลอมดานนอกก้ันมิใหลูกหานออกไปไกลจาก ตะเกียงซง่ึ เปน แหลง ใหค วามรอ น 2. เคร่ืองกก ซึ่งอาจจะใชไฟฟาหรือใชแกสก็ได แตโดยทั่วไปแลวนิยมใชไฟฟาอาจจะเปน ลักษณะเปน กรงกก หรือเปนลักษณะแบบฝาชีก็ได กรงกกขนาดกวา ง 1เมตร ยาว 2 เมตร ใชกกลูก หานไดป ระมาณ 50-75 ตวั ถา เปน แบบเครอ่ื งกกฝาชี ซึ่งกกลูกไกได 500 ตวั ก็จะใชกกลูกหานได 250 ตัว ในการใชเครื่องกกลูกหานจะตองสังเกตการแสดงออกของลูกหานเปนเคร่ืองช้ีใหทราบวา ความรอนท่ีใชกกเหมาะสมพอดีหรือไม เชน ลกู หา นเบยี ดสมุ กนั อยแู ละสง เสยี งดงั แสดงวา ความรอ น ไมพอ หรอื ลกู หา นยนื อา ปาก กางปก ออก แสดงวา ความรอ นมากเกนิ ไป โรงเรือนหรือสถานที่ที่ใชกกลูกหานในชวงนี้ พน้ื เลา จะตอ งแหง มแี สงสวา งพอควร ไมมีหยักไย หรือฝุนละอองสกปรก อากาศถา ยเทไดด แี ละสามารถปอ งกนั มใิ หส นุ ขั แมว หรือ หนู เขา ไปรบกวนทํา อันตรายลกู หา นได จากชวงแรกเกิดถึงอายุ 3 สัปดาห จะใชอาหารลูกไกสาํ เรจ็ รปู ชนดิ อดั เมด็ มาใชเ ลย้ี งลกู หา นก็ ได หรือหากผสมอาหารเอง เมอ่ื ผสมแลว จะตอ งมจี าํ นวนโปรตนี ประมาณ 20-22 เปอรเ ซน็ ต และผสม นา้ํ พอหมาด ๆ ใหกินก็ได หากจะใชรางนาํ้ หรอื รางอาหารทใ่ี ชเ ลย้ี งลกุ ไกม าใชเ ลย้ี งลกู หา นกไ็ ด แตค วรจดั ใหม พี น้ื ทข่ี อบ รางนาํ้ สําหรบั ลกู หา นหนง่ึ ตวั อยา งนอ ย3/4 นว้ิ และขอบรางอาหาร 1/2 นว้ิ ตงั แตแ รกเกดิ จนถงึ 24-48 ชั่วโมง ไมต อ งใหอ าหารลกู หา น หลงั จากนน้ั จงึ เรม่ิ ใหอ าหาร ควรใหอาหารลกู หา นกนิ บอ ยๆ วนั ละประมาณ 3-5 ครง้ั ปรมิ าณอาหารท่ใี หกิน ประมาณวา ใหแ ตล ะ คร้ังลูกหานกนิ หมดพอดี หรือหากเหลือก็นอยที่สุด โดยเฉลย่ี ลกู หา นจะกนิ อาหารวนั ละประมาณ 10 เปอรเ ซน็ ต ของนา้ํ หนกั ตวั มนี า้ํ สะอาดใหก นิ ตลอดเวลา การจดั การและเลย้ี งดหู า นรนุ หลังจากทล่ี กู หา นมอี ายุ 3 สัปดาหแลว อาหารทใ่ี ชเ ลย้ี งควรจะเปลย่ี นเปน อาหารทม่ี โี ปรตนี ประมาณ 17-18 เปอรเ ซน็ ต หรือจะใชอาหารสาํ เรจ็ รปู สาํ หรับไกรุนก็ได และควรจะใหหานไดกินหญา สดโดยเร็วเทาที่จะเปนไดโดยคอยๆ ปลอยใหหานหัดหาหญากินเอง แลว จดั อาหารผสมเสรมิ ไวใ หก นิ ใน ตอนเย็นวันละประมาณ 100-150 กรมั ตอ ตวั จรงิ อยทู ว่ี า หา นสามารถเจรญิ เตบิ โตไดด ถี งึ แมจ ะเลย้ี ง

การเลย้ี งหา น 10 ดวยหญา สดเพยี งอยา งเดยี วแตก ารใหอ าหารผสมเสรมิ ใหห า นกนิ จะทาํ ใหม กี ารเจรญิ เตบิ โตดแี ละโตเรว็ ข้ึน ในที่ที่ปลอยหานไปหาหญากินควรมีรมตนไมหรือทาํ รม ไวใ หใ นระหวา งทอ่ี ากาศรอ น หากสามารถ จัดทําแปลงหญาสําหรบั หา นไดโดยเฉพาะเปน การดีอยา งยงิ่ อกี ทง้ั ประหยดั ตน ทนุ การผลติ ดว ย หาน ชอบกินหญาท่ีตนออนยังส้ันอยูและนุม แปลงหญาที่ปลอยใหหานเขาไปกินแลวจะตองตบแตงเปฯการ ทาํ ใหหญาที่เหลือคางอยูไมแก การตดั ในชว งหา งสม่าํ เสมอกนั จะชวยทาํ ใหหญาไมยาวและมีเยื่อใย มากเกินไป แปลงหญาที่ไดรับการบาํ รงุ อยา งดี เนอ้ื ท่ี 1 ไร จะเลย้ี งหา นไดป ระมาณ 30-50 ตวั การจัดการและเลี้ยงดูหานเนื้อ ปกติแลวในบา นเราจะเลย้ี งหา นจะมอี ายปุ ระมาณ 4-5 เดอื นกจ็ บั ขาย เมอ่ื ประมาณวา จะจบั ขายเม่ือใด กอ นหนา นน้ั สกั 4 สัปดาหอาหารผสมที่ใชเลี้ยงควรจะลดจาํ นวนโปรตนี ลงเหลอื ประมาณ 14 เปอรเ ซน็ ต หรือใชอาหารไกเ นอ้ื ชว งสดุ ทายกไ็ ด หา นรนุ ทง้ั ตวั ผแู ละตวั เมยี ทไ่ี มไ ดค ดั เลอื กไวส าํ หรับ ทําพันธุค วรจะนํามาเลย้ี งขนเพอ่ื ขายเปน หา นเนอ้ื ในชว ง 4 สปั ดาหน ค้ี วรจบั หา นขงั ไวใ นคอกเลก็ ๆ ไม ตองปลอยไปหากินหญา แตควรตดั หญานาํ มาใชก นิ ในคอก เพอ่ื หา นจะไดม นี ้ําหนกั ตวั เพม่ิ เรว็ ขน้ึ และ เน้ือมีคณุ ภาพดวี ธิ ขี นุ อาจจะแบง ขนุ เปน 1. ขุนขังคอกเลก็ จบั หา นขงั คอกประมาณ 20-25 ตวั ตอ คอก มีพ้นื ทขี่ นาดใหพออยูไดส บายๆ ไมตองมีลานวิง่ พน้ื คอมกมวี สั ดรุ องพน้ื จะจดั กน้ั ลานเลก็ ๆ ใหอยูก็ได ใหอ าหารกนิ วนั ละ 3 เวลา มนี า้ํ ใหกินตลอดเวลา และมีขา วเปลอื กหรือขาวโพดหญาสดหรือเศษผักท่ไี มม สี ารมีพษิ ตกคา งใหก นิ ดว ย 2. ขุนเปน ฝงู ใหญ ฝงู ละเปน 100 ตวั ขน้ึ ไป ซึ่งอาจใชวธิ ีเดยี วกันกับการเลีย้ งไกกระทงก็ได โดย ใชโรงเรือนแบบเดียวกัน พน้ื คอกตอ งมวี สั ดปุ รู องพน้ื หรอื จะใชเ ปน พน้ื ลวดตาขา ยกไ็ ด อาหารทีใ่ ชข ุนจะ ใชอาหารไกกระทงชวงสุดทาย หรอื ผสมใชเ องกไ็ ด พรอ มทง้ั มภี าชนะใสน า้ํ ไวใ หก นิ ดวย หรืออาจจะใชวิธี ขุนในแปลงหญาโดยเฉพาะ และมอี าหารผสมเสรมิ ใหก นิ ซง่ึ จะเปน การชว ยใหร ะยะการขนุ สน้ั เขา การจดั การและเลย้ี งดูหา นพนั ธุและหานกําลังไข ในบานเราจากการศกึ ษาพบวา หา นจะเรม่ิ ใหไ ขเ มอ่ื อายปุ ระมาณ 165 วัน หรือประมาณ 5 เดือนครึ่งขึ้นไป ซง่ึ ตามธรรมชาตแิ ลว เมอ่ื หา นจะเรม่ิ ใหไ ข แมห า นจะหารงั ไขเ อง ฉะนน้ั จงึ จาํ เปน ตอ งจดั ทาํ รงั ไขใ หซ ง่ึ อาจทาํ ไดหลายลักษณะ เชน ทําเปน ชอ ง ๆ เหมอื นรงั ไขส าํ หรับเปดหรือไก ชอ งละ 1 ตวั ควรมีขนาดอยางนอ ยกวา ง 18 นว้ิ ลกึ 20 นว้ิ สูง 40 นว้ิ หรืออาจจะทาํ เปน รงั ไขต ามยาวโดยไมต อ ง ก้ันแบงชองก็ไดพ รอ มทง้ั มวี สั ดรุ องพน้ื ทส่ี ะอาดรองไวใ หห นาพอสมควร เพอื่ ไขจ ะไดสะอาด อยา งนอ ยจะ ตองมีรังไข 1 รงั สําหรับหาน 5-6 ตวั หานจะใหไขเปนชุด ๆ ในปห นง่ึ โดยเฉลย่ี ประมาณ 3-4 ชุด แต อาจใหไ ขต ง้ั แต 1-7 ชุด ชดุ หนง่ึ จะไดไ ขป ระมาณ 7-10 ฟอง แตบ างครง้ั อาจไดค รง้ั ละ 9-12 ฟอง ซึ่ง การใหไขในชุดที่ 2 จะใหไขมากกวาชุดอื่น ๆ และแตล ะชดุ จะใชเ วลาประมาณ 10-15 วัน โดยมีชวง หางระหวางชุดแรกกับชุดที่สองตั้งแต 26-71 วัน โดยชวงหางระหวางชดุ แรกจะหา งมากและชดุ ตอ ๆ ไป จะสั้นลงเรื่อยๆระยะแรกๆไขหานจะมีขนาดเล็กเทาๆกับไขเปด ตอ ไปจะมขี นาดใหญข น้ึ เมอ่ื อายกุ ารให ไขครบป ไขห า นจะมขี นาดสองเทา ของไขเ ปด ไขห า นโดยเฉลย่ี จะมนี า้ํ หนกั ประมาณฟองละ 155.6 กรัม ปกตแิ ลว หา นจะใหไ ขว นั เวน วนั แตม บี างตวั ทใ่ี หไ ขส องวนั หรอื สามวนั ตดิ ตอ กนั แลวจึงหยุดไข วันหน่ึงหรือหลายวัน และหา นจะใหไ ขตอนสายๆ การเกบ็ ไขว นั ละหลายๆ คร้งั จะชวยมใิ หแ มห า นนง่ั กกไขแ ละหยดุ ไขเรว็ เกนิ ไป

การเลย้ี งหา น 11 การใหไขของหานในปที่สอง จะใหไขจํานวนมากกวา ในปแ รกและฟองใหญก วา ดว ยถงึ แมว า เปอรเซ็นตของไขมีเชื้อจะลดลงเม่ือหานมีอายุมากข้ึนก็ตามแตการฟกออกของไขหานที่มีเช้ือจะมี เปอรเซ็นตเพิ่มขึ้นในปที่สอง หลงั จาก 2-3 ปไ ปแลว การใหไ ขจ ะลดลงเรอ่ื ยๆ ในปต อ ๆ ไป แตก ม็ แี ม หานบางตัวสามารถใหไ ขไ ดด ถี งึ แมว า อายจุ ะครบ 10 ปแลว กต็ าม และบางครง้ั ถงึ แมว า จะมอี ายมุ ากกวา นั้นก็ยังสามารถใหไขไดดี ในชว งทีห่ านกาํ ลงั ใหไ ขใ ชอ าหารไกไ ขห รอื อาหารผสมเองทม่ี โี ปรตนี ประมาณ 15-17 เปอรเ ซน็ ต ใหก นิ วนั ละ 2 เวลา วนั ละประมาณ250-300 กรมั ตอ ตวั สวนหานท่ีเลี้ยงไวทําพันธุ หลังจากพนชวงเปนหานรุนแลว ก็พิจารณาคัดเลือกหานที่มี ลักษณะดนี ํามาใชเ ลย้ี งเพอ่ื ขยายพนั ธตุ อ ไป การคดั เลือกหานสาํ หรับผสมพันธุ หลกั ใหญ ๆ ทใ่ี ชพ จิ ารณาในการคดั เลอื กหา นสําหรับผสมพันธุ คอื 1. นา้ํ หนกั ตวั 2. ความกวา งของหนา อก 3. ความยาวและขนาดลําคอของหาน ถา คอยาวพอดี เรียวเลก็ ไมห นาเทอะทะ สว นใหญจ ะเปน หา นไขด ก 4. อตั ราการเจรญิ เตบิ โต 5. สขี องขน 6. ความมอี ายยุ นื ยาว 7. การใหไข 8. ความยาวของกระดกู สนั หลงั 9. ความอดุ มสมบรู ณใ นการสบื พนั ธุ 10. การฟก ออกเปน ตวั นอกจากนน้ั ลกั ษณะทส่ี าํ คญั ของหา นพอ พนั ธทุ จ่ี ะตอ งพจิ ารณากค็ อื มีลักษณะแข็งแรง ขอ ขา แข็งแรง คุมฝูงเกง และมคี วามกระตอื รอื รน ในการผสมพนั ธุ อตั ราสว นของตวั ผแู ละตวั เมยี ในการผสม พันธุ สําหรบั หา นพนั ธหุ นกั ตวั ผหู นง่ึ ตวั ใชค มุ ฝงู ผสมพนั ธตุ วั เมยี 2-3 วัน สว นหา นพนั ธเุ บาตวั ผหู นง่ึ ตวั ใชค มุ ฝงู ตวั เมยี 4-5 ตวั หานท่ีเล้ียงเพ่ือใชทําพนั ธุ ไมต อ งเรง ใหเ จรญิ เตบิ โต เพียงแตป ลอ ยใหห ากนิ ตามลานหญา อยางเต็มท่ี ใหกินหญาสด พืชตระกลู ถว่ั หรอื ผักสดอ่ืนๆ อยา งเพยี งพอและมนี า้ํ สะอาดใหก นิ ตลอดเวลา หากจะปลอยเลี้ยงไวในแปลงหญา ตง้ั หบี หรอื รงั ไวใ นแปลงหญา ใชฟ างขา วหรอื หญา ปรู องพน้ื รงั หรอื จะ ก้ันคอกใหอยูใหม ขี นาดพน้ื ท่ี 5 ตารางฟตุ ตอ ตวั เพอ่ื หา นจะไดเ ดนิ เลน รอบๆบรเิ วณไว ควรมอี าหาร ผสมเสรมิ ใหก นิ วนั ละนดิ หนอ ยกเ็ พยี งพอแลว การผสมพนั ธุ การผสมพันธุของหาน ควรปลอ ยใหผ สมพนั ธเุ องตามธรรมชาติ ถา หา นไดผ สมกนั ในนา้ํ จะ ชวยใหเ ปอรเ ซน็ ตไ ขม เี ชอ้ื ดขี น้ึ การผสมแบบฝงู ใหญประมาณ 25-50 ตวั ไมน า กระทาํ เพราะนอกจาก

การเลย้ี งหา น 12 หานพอพนั ธจุ ะจกิ ตกี นั เองแลว ยังจะทาํ ใหก ารใหไ ขข องหา นแมพ นั ธลุ ดนอ ยลงดว ย ในระยะแรกจะพบวา การผสมพนั ธขุ องหา นนน้ั เปน ไปอยา งชา และลาํ บากจนกวา หา นตวั ผแู ละ ตัวเมียจะคนุ เคยกนั และหากมีความจาํ เปน ตอ งเปลย่ี นพอ พนั ธหุ รอื แมพ นั ธคุ วรแยกหา นตวั เกา ออกไป ใหไกล เพราะจะทาํ ใหหา นตัวเกา และตวั ใหมร ังแกกนั จกิ ตกี นั หรอื สง เสยี งรอ งเปน เหตใุ หห า นตวั ใหมท ่ี เปล่ียนเขาไปเกดิ ความกลวั ดงั นน้ั หากไมม คี วามจาํ เปน ไมค วรเปลย่ี นพอ พนั ธุ นอกจากหา นนน้ั มอี ายุ แกเกินไป หา นพอ พนั ธตุ ามปกตแิ ลว ยงั สามารถใชผ สมพนั ธไุ ดถ งึ อายจุ ะเกนิ 5 ป ไปแลวก็ตาม การสขุ าภิบาลและการปองกันโรค 1. รักษาความสะอาดของบรเิ วณทเ่ี ลย้ี งหา นอยเู สมอ อยาปลอยใหบริเวณที่เลี้ยงเปยกแฉะ ภาชนะทใ่ี ชใสอ าหารและนาํ้ ตอ งทําความสะอาดอยเู ปน ประจาํ 2. อาหารทใ่ี ชเ ลย้ี งหา นตอ งเปน อาหารใหมแ ละคณุ ภาพดี นา้ํ ทใ่ี ชก นิ ตอ งเปน นา้ํ สะอาด 3. ควรจดั ใหม ภี าชนะใสน า้ํ ยาฆา เชอ้ื โรคตง้ั ไว เพอ่ื ใหบ คุ คลภายนอกจมุ เทา กอ นจะเขา บรเิ วณ ที่เลี้ยงหาน 4. ไมนาํ หา นจากทอ่ี น่ื มาเลย้ี งรวมกบั หา นทเ่ี ลย้ี งไวเ ดมิ จนกวา จะไดก ักดดู อาหารกอน ประมาณ 15 วัน 5. หากมหี า นปว ยออ นแอ ใหรีบแยกเลี้ยงไวตางหาก ปรึกษาสัตวแพทยเกี่ยวกับการรักษา ถามีหานตายตอ งจดั การฝง อยา งมดิ ชดิ หรอื เผาเสยี อยา ไดน ําไปโยนทิง้ หรอื ใหส ัตวอ ่นื กิน 6. ปรึกษาสัตวแพทยเกี่ยวกับการฉีดวัคซีนปองกันโรค และการถายพยาธิที่สํานกั งานปศสุ ตั ว อําเภอ หรือสาํ นกั งานปศสุ ตั วจ งั หวดั ในทอ งทต่ี า งๆ ทั่วประเทศ คณุ คา ทางอาหารของเนื้อหาน เน้ือหานก็เหมอื นกบั เนอ้ื ของสตั วเ ลย้ี งลกู ดว ยนม ประกอบดว ยนา้ํ โปรตนี ไขมนั แรธ าตุ ไว ตามนิ และคารโบไฮเดรทอกี เลก็ นอ ยกข็ น้ึ อยกู บั พนั ธุ อายุ และสภาพการเลี้ยงดู เนอ้ื ของหา นเมอ่ื ยงั เลก็ จะมีน้ํามากและมไี ขมนั ตา่ํ แตก ย็ งั มไี ขมนั มากกวา เนอ้ื ของไก คณุ สมบตั ทิ ด่ี เี ดน ของเนอ้ื สตั วป ก อยทู ค่ี ณุ คาอาหารและรางกายมนุษยส ามารถท่ีจะยอยและดูดซึมเขาสูรา งกายได เนอ้ื หา นมโี ปรตนี พอๆ กบั เนอ้ื ไก โดยเฉพาะเนอ้ื หา นทไ่ี มไ ดข นุ จะมโี ปรตนี มากกวา เนอ้ื ไกแ ละเนอ้ื หา นออ น เนอ้ื หา นขนุ จะมไี ขมนั มากกวาเนอ้ื ไก และใหป รมิ าณพลงั งานทม่ี ากกวา เนอ้ื ไก สวนประกอบทางเคมขี องเนอ้ื สตั วป ก บางชนดิ ปริมาณเปน เปอรเ ซน็ ต พลงั งานกโิ ลแคลอร่ี ชนิด ความชน้ื โปรตนี ไขมนั เกลอื แร ตอ 100 กรัม เนอ้ื ไกอ อ น 74.8 16.5 5.5 3.2 118.8 เนื้อไกแก 63.7 19.3 16.0 1.0 227.9 เน้ือหา นออ น 46.7 16.3 36.2 0.8 403.5 เนอ้ื หา นขนุ 38.0 15.9 45.6 0.5 448.3 เนอ้ื หา นไมไ ดข นุ 70.82 22.6 5.4 1.09 142.9

การเลย้ี งหา น 13 สตู รอาหารหาน รายการ ลูกหาน หานรุน หา นกําลงั ไขห รอื หา นเนอ้ื หา นผสมพนั ธุ ราํ ละเอยี ด 48 50 32 ราํ หยาบ - - 52 30 ปลายขา ว 10 20 - 20 ขาวโพด 10 10 14 - ปลาปน จดื 15 8 10 8 กากถว่ั ลสิ ง 15 10 8 8 เปลือกหอยปน 1 0.5 8 0.5 กระดูกปน 0.5 1.0 5 1.0 เกลอื ปน 0.5 0.5 2 0.5 แรธ าตไุ วตามนิ 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร