ศรีสะเกษเมืองน่าสนุก

pTKark ร่วมสร้างสรรค์สื่อการเรียนรู้สาระท้องถิ่น อุทยานการเรยี นรู สำนกั งานบรหิ ารและพัฒนาองคความรู ศรสี ะเกษ(องคการมหาชน) เมอื ง น่าสนุก เรื่อเรงื่อแงลแะลภะภาาพพ   อปารทดี ติา ยป์  ญัอมญราจชนั รทร์

ส่อื การเรียนรสู าระทองถน่ิ โดย TpKark –€¡ ‹›‚j›Œ¥Œ‹ž ‚ŒÔ¢ สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู

ศรสี ะเกษเมอื งนาสนุก เร่ืองและภาพ ปรดี า ปญญาจันทร โครงการ สรา งสรรคส ่ือการเรียนรูส าระทอ งถิ่น เลขมาตรฐานประจาํ หนงั สอื 978-616-235-228-7 คณะบรรณาธิการอาํ นวยการ ทัศนยั วงศพ ิเศษกุล วราพร ตยานกุ รณ บรรณาธกิ ารดําเนนิ งาน ระพพี รรณ พัฒนาเวช ออกแบบรูปเลม ธวลั รตั น ล้มิ วฒั นพนั ธชัย พมิ พค ร้งั แรก ๒๕๕๘ จํานวน ๓,๐๐๐ เลม สงวนลขิ สทิ ธ์ิ © ปรดี า ปญ ญาจนั ทร สาํ นกั งานอุทยานการเรยี นรู สาํ นักงานบริหารและพฒั นาองคความรู (องคการมหาชน) pTKark –€¡ ‹›‚j›Œ¥Œ‹ž ‚ŒÔ¢ สํานักงานบริหารและพัฒนาองคความรู เจา ของโครงการ สาํ นักงานอุทยานการเรียนรู (สอร.) สังกดั สํานกั งานบรหิ ารและพฒั นาองคค วามรู (องคการมหาชน) สวนบริการ ศนู ยก ารคา เซ็นทรัลเวลิ ด ช้นั ๘ Dazzle Zone โทรศพั ท ๐-๒๒๕๗-๔๓๐๐ โทรสาร ๐-๒๒๕๗-๔๓๓๒ สวนสํานกั งาน ๙๙๙/๙ อาคารสํานกั งานเซน็ ทรลั เวิลด ชนั้ ๑๗ ถนนพระราม ๑ ปทมุ วัน กรงุ เทพฯ ๑๐๓๓๐ โทรศัพท ๐-๒๒๖๔-๕๙๖๓-๕ โทรสาร ๐-๒๒๖๔-๕๙๖๖ www.tkpark.or.th พมิ พที่ บริษัท สหมติ รพรน้ิ ตงิ้ แอนดพ บั ลิสซิ่ง จํากัด โทรศพั ท ๐ ๒๙๐๓ ๘๒๕๗-๙

คํานาํ ภารกิจสําคัญตอสังคมประการหนึ่งของสํานักงานอุทยานการเรียนรู คือ การปลูกฝงนิสัย รักการอาน และการกระจายโอกาสในการเขาถึงแหลงเรียนรูที่ทันสมัยและสอดคลองกับความสนใจ ของเด็ก เยาวชน และประชาชน ในรูปแบบหองสมุดมีชีวิตท่ีสรางสรรคบนพื้นฐานการมีสวนรวมของ ทุกภาคสวน โดยสํานักงานอุทยานการเรียนรูไดรวมกับองคกรปกครองสวนทองถิ่นในภูมิภาคตาง ๆ เพอื่ ขยายผลการดําเนนิ งานดงั กลาว การสรางสรรคสื่อการเรียนรูสาระทองถิ่นใหมีรูปแบบการนําเสนอที่ทันสมัยและดึงดูดความ สนใจเปนเครื่องมือท่ีสําคัญอยางหนึ่ง ซ่ึงสํานักงานอุทยานการเรียนรูเล็งเห็นวามีสวนในการสราง แรงบันดาลใจใหเด็กและเยาวชนสนใจการอานและใฝหาความรูอยางตอเนื่อง โดยนําเรื่องราวภูมิปญญา สาระทองถ่ินใกลตัวที่สอดคลองกับวัย การดํารงชีวิต พรอมกับสอดแทรกแนวคิดดานคุณธรรม จริยธรรม มาเปน เนอ้ื หาของสือ่ การเรยี นรูส าํ หรบั เยาวชนตามชว งวยั ตั้งแต ๔ – ๑๒ ป สื่อการเรียนรูสาระทองถ่ิน ภาคอีสานตอนลาง ชุดน้ี สํานักงานอุทยานการเรียนรูไดรวมกัน สรางสรรคกับนักวิชาการและนักเขียนในทองถิ่น เพ่ือใหเด็กและเยาวชน รวมท้ังประชาชนทั่วไปใน ภาคอีสานตอนลางไดรับความรูและความภาคภูมิใจในวัฒนธรรมและทองถิ่นตน รวมท้ังกอใหเกิด ความเขาใจและการยอมรับในวิถีชีวิตวัฒนธรรมที่หลากหลายตามบริบทพ้ืนที่และสภาพแวดลอม ท่แี ตกตา งกนั ออกไป สํานักงานอุทยานการเรียนรูมุงหวังวาหนังสือชุดน้ีจะเปนส่ือการเรียนรูอีกชุดหนึ่งท่ีจะสงเสริม การอานและการเรียนรูไดอยางมีประสิทธิภาพ ซึ่งหมายถึง เปนหนังสือที่ผูอาน อานอยางมีความสุข สนกุ ในการอา น และกอใหเ กิดความตระหนักในคุณคาของทองถิ่นตนเองไดอ ยางแทจ รงิ สํานักงานอุทยานการเรียนรู TpKark –¡€‹›‚j›Œ¥Œž‹‚ŒÔ¢ “œ‚šjp›‚ƒŒ”›Œ¦Ž™‡{š ‚›–pmm× ›ŠŒ¢Ô –pmj× ›ŒŠ”›s‚



ศรสี ะเกษ àÁÍ× §¹Ò‹ ʹء เรอ่ื งและภาพ ปรดี า ปญ ญาจนั ทร

๖

ณ สวนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี สถานท่ีพักผอ นหยอนใจและแหลง เรียนรธู รรมชาติสําหรับเดก็ ๆ ๗ เมืองศรสี ะเกษ เปนแหลงปลูกตน ลาํ ดวนแหลงใหญทีส่ ุดในประเทศ มจี าํ นวนมากมายจนนับไมถว น ตลอดชวงเดือนมีนาคม จะไดก ล่ินดอกลาํ ดวนหอมตลบอบอวลไปท้งั สวน

ในอดตี เมอื งศรีสะเกษเคยเปนพื้นท่ีแหง แลง แตเด๋ยี วนผี้ ืนนาเขยี วชอมุ พชื ผลอดุ มสมบูรณ ๘

ผนื นางอกงามสลับกับสวนยางและสวนผลไม เปนท่เี ลน สนกุ ของบกั โตง และเพ่อื นๆ ๙

๑๐

ปา แดงของบักโตง มีสวนขนาดยอมทเี่ ตม็ ไปดว ยผลไม ปาแดงเลา วา “สวนปาแดงอยใู นเขตภูดนิ แดง สมัยกอ นเปนภูเขาไฟ จงึ มีดนิ รวนปนทราย ปลกู อะไรกง็ าม ทง้ั เงาะ ทัง้ ทเุ รียน ปลกู ไดหมด” ๑๑

ปาแดง พี่ตุม บักโตง และเพื่อนๆ เข็นรถผลไม จากสวนเขาตลาดในเมือง สามพี่นองเดินรั้งทาย ดูตึกหลังงามอยางเพลิดเพลิน ๑๒

อาคารขุนอําไพพาณิชย สรางในป พ.ศ. ๒๔๖๘ หรือ ๙๐ ปมาแลว ปจจุบัน กรมศิลปากร ขึ้นทะเบียนเปนโบราณสถานสําคัญของชาติ ๑๓

๑๔

“โนน่ โน่น รถไฟลอดสะพานดำ�มาแลว้ ” ๑๕ พโ่ี ตง้ ตะโกนพลางโบกมือทักทายผูค้ นบนรถไฟ ป้าแดงหัวเราะแลว้ เล่าว่า “ร้ไู หมว่าคนศรสี ะเกษมีเร่ืองเล่าเก่ยี วกับ การน่งั รถไฟลอดสะพานด�ำ ขา้ มล�ำ นำ้�ห้วยสำ�ราญว่า หากคนโสด มาบรรจรุ บั ราชการหรือมาทำ�งานในจงั หวดั ศรีสะเกษเป็นครงั้ แรก และไดเ้ ดนิ ทางโดยรถไฟ ซึง่ ต้องลอดสะพานดำ� ส่วนมากจะไดค้ คู่ รอง ไดเ้ ปน็ ลกู เขย ลูกสะใภ้ชาวศรสี ะเกษ และตัง้ ถิน่ ฐานที่ศรสี ะเกษ ซงึ่ คนศรสี ะเกษมักจะพูดเสมอวา่ ออดหลอด ศรสี ะเกษ”

๑๖

ท่ตี ลาดสด “ถงึ แลว เอาเดก็ ๆ ชว ยกันเรียงผลไมหนอ ย เสร็จแลวจะใหก นิ น้าํ แขง็ ไส หวานเยน็ อรอย” ปาแดงบอก “นน่ั ไง รา นอยูตรงโนน” พี่ตมุ ชไี้ ปทีร่ านนา้ํ แข็งไสขางตลาด ๑๗

ไมไกลจากตลาด มีวัดมหาพทุ ธาราม ซึง่ เปนวดั เกา แกของเมืองศรสี ะเกษ คนท่วั ไปเรียกวดั พระโต ทีว่ ดั กาํ ลังมงี าน ปาแดงจึงบอกเดก็ ๆ ท่ีวัดมีงานนาสนุก กนิ น้าํ แข็งไสกันแลว เดก็ ๆ กไ็ ปเทีย่ วงานวดั กนั เถอะ เด็กๆ จงึ รีบรม่ี าที่วัด ๑๘

๑๙

พ่ตี ุ้มพาบกั โตง้ และเพื่อน ๆ ไปไหว้หลวงพอ่ ในวดั   หลวงพอ่ ย้ิมแยม้ พูดคยุ กบั เด็ก ๆ  “ใครรู้จกั คำ�ขวญั ของเมอื งศรีสะเกษบ้าง” หลวงพ่อถาม บกั โตง้ ท่องค�ำ ขวญั ทันควนั   “หลวงพอ่ โตค่บู า้ น  ถ่นิ ฐาน ปราสาทขอม  ข้าวหอม  กระเทียมดี  มีสวนสมเด็จ  เขตดงล�ำ ดวน  หลากลว้ นวัฒนธรรม  เลิศลาํ้ สามัคคี” ๒๐ “เกง่ มาก”  หลวงพอ่ ชม  บักโตง้ ย้มิ แก้มปริ

“เดก็ ๆ อยากรู้ม้ัย  ทาํ ไมเมอื งนี้จึงชอ่ื ศรีสะเกษ”  เดก็  ๆ พยกั หนา้ นงั่ ฟังอยา่ งตัง้ ใจ  หลวงพอ่ จงึ เลา่ เรื่องราวเมอื งศรสี ะเกษใหฟ้ งั ๒๑

ตํานาน ๒ เรอ่ื งของเมืองศรีสะเกษ ตํานานแรก มีเจาหญิงขอมรูปงามนามวา สิริกัลยาณี หรือศรีกัลยาณ์ิ หรือพระนางศรี ไดเดินทางจากเมืองอินทปตถ กรุงกัมพูชา ไปเยี่ยมพระสวามีที่เมืองพิมาย ผานทางมาถึงเมืองสดุกอําพิล ที่มีสระน้ําใหญ จึงหยุดพักเพ่ืออาบน้ําและ สระผมในสระที่เรียกวา สระกําแพงใหญ เมื่อสรางเมืองเสร็จจึงถือเอาเร่ืองราว ของพระนางศรีสระผมเปนเหตุ เมืองนี้จึงมีช่ือวา สิริเกศ ตอมาเปนศรีสระเกศ และเปลี่ยนมาเปน ศรีสะเกษ ๒๒

ตาํ นานทส่ี อง มีเจาหญิงแหงเมืองลาว นามวา นางศิริโสภา หรือพระนางศรีได แตงงานกับพระยาแกรก ผูเปนกษัตริย พระนางทรงครรภแก จึงไดออก ตามหาพระสวามี เม่ือเดินทางมาถึงบริเวณสระนํ้าใหญ ไดคลอดทารก ที่ริมสระน้ัน นางไดชําระมลทินครรภแ ละทารกที่สระน้ํา คร้ันสรางเมืองข้ึนแลว จึงตง้ั ชื่อเมืองตามพระนางวา สริ ิเกศ หรอื ศรีสระเกศ * จากบทความตํานาน ๗ เรื่อง โดยพระศรธี รรมนาถมุนี รองเจาคณะจังหวัดศรีสะเกษ วดั มหาพทุ ธาราม พระอารามหลวง ๒๓

เลา เรอ่ื งเมอื งศรสี ะเกษ ศรีสะเกษเดิมชื่อเมืองขุขันธ เมื่อครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา เกิดเหตุการณพญาชางเผือกแตกโรงหนีมาเขาปาแถบชายแดนเขมร พระเจาแผนดินจึงส่ังใหคนติดตามพญาชางเผือกจนมาถึงเมืองพิมาย ยังหาไมพบ เจาเมืองพิมายจึงนําคณะไปหาพรานผูชํานาญเรื่อง การจับชาง ช่ือตากะจะ หรือเชียงขัน ใหออกติดตามพญาชาง จนพบและจับคืนมาได ตากะจะจึงไดรับโปรดเกลาโปรดกระหมอม ๒๔

บรรดาศักด์ิเปนหลวงแกวสุวรรณ ทําหนาที่นายกองหัวหนา หมูบาน ตอมาทานไดรวบรวมไพรพล สรางบานแปงเมือง จนบานปราสาทส่ีเหล่ียมโคกลําดวนยกฐานะเปนเมืองขุขันธ หลวงแกวสุวรรณไดรับการโปรดเกลาฯ เลื่อนบรรดาศักดิ์เปน พระยาไกรภักดีศรีนครลําดวน เปนเจาผูปกครองเมืองขุขันธ เปนคนแรก ตอ มาเมอื งขขุ ันธไดเ ปลยี่ นช่อื เปน เมอื งศรีสะเกษ ๒๕

จากน้ัน หลวงพอจึงพาเด็ก ๆ เขาไปกราบนมัสการหลวงพอโต หลวงพอโตเปนพระพุทธรูปปางมารวิชัย คนพบขณะมีการยายเมืองจาก ขุขันธมาตั้งอยูในตําแหนงเมืองศรีสะเกษปจจุบัน เจาเมืองสมัยนั้นเปน เจาเมืองศรีสะเกษคนที่ ๒ คือ พระยาวิเศษภักดี (ชม) จึงไดอุปถัมภบํารุง ใหสรางวัดขึ้นในบริเวณท่ีพบหลวงพอโต ซึ่งก็คือ วัดมหาพุทธาราม วัดคบู านคเู มืองศรีสะเกษ ๒๖

๒๗

ศรสี ะเกษเมืองนา สนกุ กับคานยิ มหลกั ของคนไทย การปลูกฝงคานิยมที่ดีใหแกเด็ก เพื่อใหอยูติดตัวเปนนิสัยไป จนเติบโตเปนผูใหญนั้น ควรปลูกฝงดวยกระบวนการสรางความเชื่อมั่น ปลกู ฝง ใหเห็นวา เปน ส่งิ ทีด่ งี ามและเดก็ ๆ จะรับไปไดโ ดยงา ย ในหนังสือเรื่อง ศรีสะเกษเมืองนาสนุก เปนสื่อหน่ึงท่ี สรางสรรคข้ึนเพ่ือปลูกฝงคานิยมท่ีมุงเนนสําหรับนักเรียนระดับชั้น ประถมศึกษาปท่ี ๑-๖ ไดแก ปลูกฝงความรักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย ความกตัญู การเคารพกฎหมาย มีวินัย รูจักเคารพผูใหญ มีความซื่อสัตย เสียสละและอดทน ใฝหาความรู และมีความเขมแขง็ ทงั้ รา งกายและจิตใจ ในคูมือการจัดกิจกรรมเลมนี้จึงขอยกตัวอยางใหคุณครูไดเห็นถึงคานิยมที่ผูแตง ไดบ รรจภุ าพและเนื้อหาในหนงั สอื เร่อื ง ศรสี ะเกษเมืองนาสนุก ดังตอไปนี้ ในตอนท่ีตัวละครเด็กทยอยกันมาวัด เชาตรูวันรุงขึ้น เด็ก ๆ ราเริงว่ิงกรูตามกัน มาในวัด หลายคนมาชวยตกแตงเพื่อเตรียมงานบุญใหญ และตอนชวยงานเสร็จ เด็ก ๆ ชวนกันมากราบหลวงพอท้ัง ๒ ตอนนี้คุณครูสามารถปลูกฝงคานิยมนักเรียน เขาสูความรักชาติ ศาสนาไดอยางแนบเนียนดวยกิจกรรม “ชวนคุย” หลังจากอาน หนังสือเลมนี้จบแลว ชวนนักเรียนคุยเรื่องท่ีเก่ียวกับศาสนาโดยเร่ิมตนท่ีศาสนสถาน อยางวัดใกลบาน ซึ่งเปนสถานท่ีที่นักเรียนรูจักกันดีและคุนเคยมากท่ีสุด สําหรับ ในเลมศรีสะเกษเมืองนาสนุกนําเสนอวัดคูบานคูเมืองอยางวัดมหาพุทธาราม หรือวัดหลวงพอโต ซึ่งนักเรียนยิ่งรูสึกใกลชิดมากข้ึน จึงงายแกการปลูกฝง คานิยมอันดีงามดานพุทธศาสนาใหแกนักเรียน ในหัวขอ การชวนคุยไมควรเปนการตอบคําถามแบบที่นักเรียน เคยประสบมาตลอด แตควรมีลักษณะให นักเรียนเปนผูดําเนินการถามตอบใน ลักษณะเสวนาหรือชวนคุย ตัวอยางเชน คุณครู ตั้งประเด็นหลวงพอโต ๒๘

ข้ึนมา จากน้ันใหนักเรียนแลกเปลี่ยนประสบการณเร่ืองที่เคยมาวัดหลวงพอโต กันภายในกลุม และใหนักเรียนผูอานไดมีโอกาสเลาประสบการณที่ตนเองไดเสียสละ เพื่อสวนรวม รูจักอดทนเมื่อใดบาง หรือการแสดงความเคารพผูใหญในโอกาสใดบาง ที่นักเรียนไดปฏบิ ัตจิ ริงๆ มาแลว สวนการปลูกฝงคานิยมเรื่องการมีวินัย และเคารพกฎหมาย ท่ีเราเห็นไดชัด และสามารถปลูกฝงเพิ่มเติม คือภาพเหตุการณเมื่อเด็ก ๆ ตัวละครพากันเข็นรถ นําผลไมเตรียมไปขายและเจอทางรถไฟ ทุกคนหยุดเพื่อรอใหรถไฟแลนผานไปกอน ทั้งน้ี การเคารพกฎหมายทําใหทุกคนในสังคมอยูรวมกันอยางสงบและปลอดภัย เด็กนักเรียนจํานวนมากไมทราบขอหามตาง ๆ ในการใชรถใชถนนซ่ึงมีกฎหมายบังคับ อยู คุณครูจึงควรเริ่มตนปลูกฝงคานิยมน้ีดวยเรื่องเล็ก ๆ งาย ๆ ใกลตัวเพ่ือใหนักเรียน เขา ใจและพรอ มปฏบิ ัตติ าม ๒๙

ประวัตินักเขียน นายปรดี า ปญ ญาจันทร เกิด ๑๐ ธันวาคม ๒๕๐๒ การศกึ ษา คณะศิลปกรรมศาสตร มหาวิทยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ประสานมิตร เกยี รติประวตั ิ รางวลั หนังสือดเี ดน จากงานสัปดาหหนังสอื แหงชาติ ป ๒๕๓๘ เร่ือง เมนหลบฝน รางวัลชมเชย จากงานสปั ดาหห นังสอื แหงชาติ ป ๒๕๓๙ เรอ่ื ง กระดุกกระดก๊ิ ฯ รางวัลชมเชย จากงานสัปดาหหนังสือแหง ชาติ ป ๒๕๔๐ เร่ือง เลน กลางแจง รางวัลหนังสอื ดีเดนจากงานสปั ดาหห นงั สือแหง ชาติ ป ๒๕๕๒ ชุด ราชากับฤๅษี ผลงาน หนังสอื สาํ หรับเดก็ เรอื่ ง เมน หลบฝน เลน กลางแจง เลน ริมน้าํ เลม ในปา พระจนั ทรอ ยากมเี พื่อน ชดุ “สระสนกุ ” ชุด “ราชากบั ฤๅษี” ชดุ “ความพอเพยี ง” เปนตน ปจจบุ นั นักเขียนและนกั วาดภาพประกอบหนังสือสําหรับเด็ก อาจารยพ เิ ศษสาขาวรรณกรรมสาํ หรบั เดก็ ภาควชิ าบรรณารักษศาสตร คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลยั ศรนี ครนิ ทรวิโรฒ ประสานมิตร วิทยากรดา นการพัฒนาการอา นภาษาไทยในนักเรยี นประถมศึกษา หนังสือการเรยี นรสู าระทองถน่ิ อีสานตอนลาง ๓๐