อาหารข้นและอาหารหยาบสำหรับโคนม

1 อาหารขน และอาหารหยาบสาํ หรบั โคนม ประสงค ไคลมี อมั พร นันทธีโร จัดทําเอกสารอเิ ลก็ ทรอนกิ ส : สํานักสง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร สารบัญ ✰ คาํ นาํ ✰ อาหารขน และอาหารหยาบสาํ หรบั โคนม ✰ ขั้นตอนในการทําฟางหมกั ✰ ขอ ควรระวงั ในการทําฟางหมกั ✰ อาหารขน สาํ หรบั โคนม ✰ สูตรอาหารสาํ หรบั โคออ น ✰ อาหารขน สําหรบั โครนุ หรอื โคสาว ✰ อาหารขน สาํ หรบั โคใหน ม ✰ การเตรยี มอาหารขน สําหรบั โคใหน ม ✰ การเตรยี มอาหารขน สําหรบั โคนมแหง ✰ ขอแนะนาํ เพม่ิ เตมิ ✰ ข้ันตอนในการผสมอาหารขน ดว ยตนเอง

2 คาํ นาํ อาหารสําหรบั โคนม สว นใหญแ ลว คลา ยกบั อาหารโคเนอ้ื ตา งกนั ทป่ี รมิ าณโภชนะบางอยา ง นอกจากน้ีแลวผูเลย้ี งโคนมตอ งใหค วามสนใจในเรอ่ื งอาหารสาํ หรบั โคนมมากเปน พเิ ศษ เนอ่ื งจากโคนม ตองการอาหารที่มีโภชนะตาง ๆ ครบถว น ไมวาจะเปนการใหอาหารแกลูกโค โคสาว โคใหนม และ โคนมแหงเนื่องจากโคนมแตละระยะการเจริญเติบโต ตองการโภชนะไมเทากันหากอาหารที่ใหมีโภชนะ ไมครบและไมพอเพยี งจะเกิดผลเสยี หายเปน อยา งมาก เอกสารเผยแพรเรือ่ งน้ี นอกจากจะรวบรวมรายละเอยี ดของอาหารขน และอาหารหยาบสําหรับ โคนม ขน้ั ตอนในการทาํ ฟางหมกั ขอ ควรระวงั ในการทาํ ฟางหมกั สตู รอาหารขน สาํ หรบั โคออ น อาหารขน สาํ หรบั โครนุ หรอื โคสาว อาหารขน สาํ หรบั โคใหน ม การเตรยี มอาหารขน สาํ หรบั โคใหน ม การเตรียมอาหารขน สาํ หรับโคนมแหง ขน้ั ตอนในการผสมอาหารขน ดว ยตนเอง เอกสารในเรอ่ื งน้ี จะทําใหเ กษตรกรและผอู า นสามารถนําไปใช เพอ่ื เปน แนวทางในการผสมอาหารโคนมได โครงการผลติ เอกสารเผยแพร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร อาหารขน และอาหารหยาบสาํ หรับโคนม อมั พร นนั ทธโี ร ประสงค ไคลมี อาหารสําหรบั โคนม สว นใหญแ ลว คลา ยกบั อาหารโคเนอ้ื ตา งกนั ทป่ี รมิ าณโภชนะบางอยา ง นอกจากน้ีแลวผูเลย้ี งโคนมตอ งใหค วามสนใจในเรอ่ื งอาหารสาํ หรบั โคนมมากเปน พเิ ศษ เนอ่ื งจากโคนม ตองการอาหารที่มีโภชนะตาง ๆ ครบถว น ไมวาจะเปนการใหอาหารแกลูกโค โคสาว โคใหนม และ โค นมแหงเนื่องจากโคนมแตละระยะการเจริญเติบโต ตองการโภชนะไมเทากันหากอาหารที่ใหมีโภชนะ ไมครบและไมพ อเพียงจะเกดิ ผลเสยี หายเปนอยา งมาก อาหารสําหรับโคนมมี 1. อาหารหยาบ 2. อาหารขน 3. แรธ าตุ 4. วติ ามนิ

3 5. นา้ํ สําหรบั แรธ าตุ วติ ามนิ และนํา้ จะไดก ลา วไวอ ยา งละเอยี ดในเอกสารเผยแพรเ ลน ตอ ไป 1. อาหารหยาบ หมายถึง อาหารที่มีเย่อื ใยสงู เชน หญาสด หญาหมัก หญาแหง ฟาง ฟางปรงุ แตง พืชถั่วอาหาร สัตว และเศษวัสดุเหลือใชจากการเกษตรเชน ยอดออ ย ตน กลว ย ใบมนั สาํ ปะหลังตากแหง หรือแมแต วัชพืช เชน ผักตบชวา ก็จัดเปนอาหารหยาบสาํ หรบั สตั วเ คย้ี วเออ้ื งเชน กนั โดยปกตโิ คสามารถสรา งนา้ํ นมโดยกินอาหารหยาบแตเพียงอยางเดียวก็พอเพียงแลว แตน า้ํ นม ที่ใหนั้นจะมจี ํานวนนอ ย จงึ มหี ลกั วา ถา โคตวั ใดใหน า้ํ นมนอ ยกวา วนั ละ 5 ลติ ร ควรใหโ คตวั นน้ั กนิ แต อาหารหยาบท่ีมีคุณภาพดีเทานั้นก็พอเพียงไมจําเปนตองเพ่ิมอาหารขนใหกิน แตเกณฑนี้ไมใชมาตร ฐานเกษตรกรบางรายอาจจะไมเ พม่ิ อาหารขน ใหแ กโ คเลยถงึ แมโ คตวั นน้ั จะใหน มถงึ วนั ละ 7-8 ลติ รทง้ั น้ีขึ้นอยูกับความสามารถของโค ละการตดั สนิ ใจของผเู ลย้ี ง โดยยึดหลักวาหากไดเพิ่มอาหารขนใหแก นมลดลงแสดงวาปรมิ าณอาหารขน จาํ นวนสดุ ทา ยนเ้ี หมาะสมกบั ความสามารถของโคใหน มตวั นน้ั อาหารหยาบที่มีคุณภาพดี ควรจะเปนอาหารหยาบที่ไดจากหญา และถว่ั อาหารสตั วผ สมกนั ใน อัตราสวนอยางละคร่ึง ถา อาหารหยาบประกอบดวยถัว่ อาหารสัตวเ กิดกวา คร่ึง โคอาจจะเกดิ อาการทอ ง อดื ได โคสามารถแทะเลม็ หญาและพืชถวั่ อาหารสตั วท มี่ คี วามสูงระดบั 6-8 นว้ิ แตเ กษตรกรบางราย ไมนิยมปลอ ยใหโคลงแทะเลม็ มกั จะใชว ธิ ตี ดั สดแลว นํามาใหก นิ ทค่ี อก ดงั นน้ั จงึ ควรปลกู พชื อาหารสตั ว ท่ีใหผลผลติ สงู และมกี ารดแู ลจดั การทด่ี ี เกษตรกรไทยไมนิยมทําอาหารหยาบใหอยูในรูปแหง เนื่องจากมีฟางอยูเปนจํานวนมากพอ เพียงใหโคกินในหนา แลง ทง้ั ยงั ไมน ยิ มตดั สดแลว นํามาหมกั เกบ็ ไวใ หโ คกนิ ในยามขาดแคลน เนอ่ื งจาก ขบวนการมกั มวี ธิ กี ารทย่ี งุ ยากและตอ งใชเ งนิ ลงทนุ มาก สําหรับวิธีการทําทุงหญาอาหารสัตว และวธิ กี ารปลกู พืชถัว่ อาหารสตั วน ้นั สาํ นกั สง เสรมิ และ ฝกอบรม ไดผลิตเอกสารเผยแพรแจกฟรีใหแกผูสนใจแลว โปรดขอรายละเอียดไดที่ สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร บางเขน รหัสไปรษณีย 10903 ในจํานวนอาหารหยาบที่เมืองไทยมีมากที่สุด หาไดงา ยและราคาถกู ท่ีสุดคือ หญาสด นอกจาก น้ีแลวเมอื งไทยยงั มอี าหารหยาบสาํ รอง ซง่ึ มรี าคาถกู คอื ฟางขา ว แตฟางขา วมีคุณภาพตาํ่ และมี ปริมาณโปรตนี เพยี งแคป ระมาณ 1.2%เทาน้ัน นอกจากนฟ้ี างขา วยงั มลี กั ษณะโปรง และไมค อ ยนา กนิ ท้ังเสนใยฟางยังหยาบ จึงยอยยาก ดงั นน้ั เกษตรกรจงึ ควรทาํ ฟางปรงุ แตง เพอ่ื แกไ ขขอ เสยี ของฟางขา ว ฟางปรุงแตง ทนี่ ิยมทําคอื 1. ฟางหมัก 2. ฟางราดดว ยยเู รยี และกากนา้ํ ตาล ขอดขี องฟางปรงุ แตง 1. มีคุณภาพดกี วา ฟางธรรมดา (ฟางหมกั จะมโี ปรตนี สงู ขน้ึ ) 2. มีความนา กนิ เสน ใยฟางนมุ ขน้ึ ทําใหย อยไดงายขึน้ 3. ตนทุนการทาํ ฟางปรงุ แตง ถกู กวา การเตรยี มอาหารหยาบชนดิ อน่ื ๆ 4. เปนการใหวัสดุเหลือใชจากการเกษตรใหเกิดประโยชน

4 1. วิธีการของฟางปรงุ แตง ขบวนการหมักฟาง เกิดข้ึนเนื่องจากปุยยูเรียจะสลายตัวเกิดเปนกาซแอมโมเนีย ซึ่งกาซ แอมโมเนียนี้จะเปนตัวทําใหเสนใยฟางออนนุมและการใชปุยยูเรียเปนการเพิ่มโปรตีนในฟางหมักใหสูง กวา ฟางธรรมดาไดด ว ย วัสดุที่ใช ม:ี ฟางขา ว 100 กิโลกรัม (ประมาณ 30 มดั ) นา้ํ 100 กิโลกรัม (5ปบ) ปุยยูเรีย 6 กิโลกรัม (ใชปุยสูตร 46-0-0) วธิ ที าํ การทําฟางหมกั นน้ั จะหมกั ในหลมุ โดยขดุ หลมุ ใหก วา ง 6 เมตร ยาว 8 เมตร ความลกึ ขนาดอิฐบลอค 2 กอน ปรบั พน้ื ใหเ รยี บแลว ราดปนู ทพ่ี น้ื และรอบขา งหลมุ ทง้ั 4 ดา น หลมุ ขนาดน้ี จะหมกั ฟางได 500-1,00 กิโลกรัม ห รื อ เ ก ษ ต ร ก ร อ า จ จ ะ ไ ด  ใ ห  วิ ธี ห มั ก ฟ า ง บ น พื้ น ร า บ โ ด ย ใ ช  พ ล า ส ติ ค ใ ส ช นิ ด บ า ง ห น า 0.04 มิลลิเมตร รองทพ่ี น้ื กอ น และในระหวา งการหมกั ฟางใหค ลมุ ดว ยพลาสตกิ หรอื ผา รม เพอ่ื ปอ งกนั กา ซ แอมโนเนยี ระเหยหนีออกจากกองฟางหมัก ข้ันตอนในการทาํ ฟางหมกั 1. นําพลาสตกิ ใสชนดิ บางปบู นพน้ื ซเี มนตห รอื ปบู นพน้ื ดนิ กะใหม คี วามกวา ง 6 เมตร ยาว 8 เมตร โดยใหร มิ ผา ซอ นเหลอ่ื มกนั จนเตม็ พน้ื ท่ี 2. นาํ ฟาง 100 กิโลกรัม ไปแผบนพลาสติกใส เกลี่ยฟางใหกระจายหนาสมา่ํ เสมอ แลวเหยียบ ฟางใหแนน 3. รดฟางดว ยนา้ํ เปลา 3 ปบ (60 ลติ ร) โดยใชบ วั รดนา้ํ รด และขณะทร่ี ดนา้ํ ใหเหยียบฟางให แนนไปดวย 4. ชั่งปุยยูเรยี สูตร 46-0-0 จาํ นวน 6 กิโลกรัม เอาปยุ ยเู รยี นไ้ี ปละลายกบั นา้ํ เปลา 2 ปบ (40 ลติ ร) ใหม อื คนใหป ยุ ยเู รียละลายนา้ํ จนหมด แลว จงึ เทใสบ วั รดน้ํา นาํ ไปรดบนกองฟางและขณะรด นั้นใหเหยียบฟางใหแนน ๆ ดว ย 5. ยกผาพลาสตกิ รอบ ๆ กองฟางขน้ึ แลว หาทอ นไมไ มไ ผส อดไวข า งลา งผา พลาสตกิ หรือจะเอา มัดฟางสองเขา ขา งใต ทาํ เปน คนั เพอ่ื กนั นา้ํ ไมใ หไ หลออกจากกองฟาง 6. ใชพลาสตกิ ใสชนดิ บางปด ทบั ขา งบน อยา งใหม รี รู ว่ั หรอื จะใชเ ตน็ ทค ลมุ กองฟางใหม ดิ ชดิ เพ่ือปองกนั กา ซแอมโมเนยี ระเหยหนอี อกจากกองฟาง 7. ใชยางรถยนตห รอื ของหนักทับขางบน เปน การปอ งกนั ลมพดั 8. หมกั ไว 21 วัน จึงนาํ มาใหส ตั วก นิ ได หากตองการหมกั ฟางเปนจาํ นวนมากใหป ฏบิ ตั ดิ งั นค้ี อื หลงั จากทป่ี ฏบิ ตั เิ ปน ลําดบั ขน้ั ตง้ั แตข อ 1 ถงึ ขอ 4 ใหม จนกระทั่งฟางหมดแลวจึงทําขอ 5 ถงึ ขอ 8 เปน ขน้ั ตอนสดุ ทา ย

5 ภาพแสดง ขั้นตอนในการทําฟางหมกั อปุ กรณ ปุยยูเรีย (ปุยสูตร 46-0-0) เครอ่ื งชง่ั บวั รดนา้ํ พลาสตกิ ใสชนดิ บาง วธิ ที าํ 2. เกลี่ยฟาง 100 กิโลกรัมใหกระจาย 1. ปูพลาสตกิ ทบั กรอบไมไ ผข นาด ทว่ั กรอบไมไ ผ กวาง 6 เมตร ยาว 8 เมตร ใหพ ลาสตกิ ใส เลยกรอบไมไ ผป ระมาณ 50 เซนตเิ มตร 3. รดดว ยนา้ํ เปลา 3 ปบ เสร็จแลวให รดดว ยนา้ํ เปลา 2 ปบ ละลายกบั ยูเรยี 6 กิโลกรัม พรอมกับเหยียบฟางใหแนน 4. หากตองการทําฟางหมกั มากกวา 100 กิโลกรัม ใหป ฎบิ ตั ติ ามขอ 2 และ 3 ซํา้ อกี โดยปฟู าง 100 กโิ ลกรมั ครง้ั ทส่ี องนท้ี บั ไปบน กองแรกเลย 5. เมื่อทาํ ฟางหมดแลว ใหยกพลาสตกิ รอบๆ กองขน้ึ คลมุ แลว ปพู ลาสตกิ ใส หรอื เตนทค ลมุ ใหม ดิ กอง ระวงั อยา ใหม รี อยรว่ั

6 6. หาของหนักทับบนกองกนั ลมพัดแลว หมักไว 21 วัน จึงนาํ ไปใหส ตั วก นิ ได 2. การทาํ ฟางราดยูเรียผสมการนาํ้ ตาล การทําฟางราดยเู รยี เพอ่ื ตอ งการเพม่ิ โปรตนี และเพม่ิ พลงั งานเสรมิ เขา ไปในฟางขา ววธิ นี ไ้ี มต อ ง เสียเวลาในการหมกั ฟาง วัสดุที่ใช ม:ี ฟางขา ว 10 กิโลกรัม นา้ํ 6 กิโลกรัม กากน้ําตาล 0.75-1 กิโลกรัม ปุยยูเรีย 150 กรัม (1 ขดี ครง่ึ ) (1,000 กรัม = 1 กิโลกรัม) วธิ ที าํ 1. ชั่งฟาง 10 กิโลกรัม แลว เทใสใ นรางอาหาร 2. ชงั่ กากนํา้ ตาล 0.75-1 กิโลกรัม และปุยยูเรีย 150 กรัม 3. ละลายวสั ดขุ อ 2 กบั นา้ํ 6 กิโลกรัม 4. นําไปรดบนฟางทอ่ี ยใู นรางอาหาร ขอควรระวังในการทาํ ฟางหมกั 1. ระมดั ระวงั การใชย เู รยี โดยชง่ั ใหต รงตามทก่ี าํ หนด 2. ตองละลายยูเรียใหห มด อยา ใหเ หลอื เปน กอ นทก่ี น ภาชนะ 3. อยา ใหมรี อยรัว่ ที่พลาสติคใสหรือผาเตน ทท ค่ี ลุมกองฟางเพราะจะทาํ ใหไ ดฟ างหมกั ที่ไดมี คณุ ภาพตํ่า

7 4. อยา ใหก องฟางถกู แสงแดด ถาเปนไปไดควรทาํ ฟางหมกั ในพน้ื ทท่ี ม่ี หี ลงั คา 5. หลังจากหมักฟางครบ 21 วนั แลว ใหป ด กองฟางทป่ี ลายดา นใดดา นหนง่ึ ออกเพยี งดา นเดยี ว แลวตักไปใหสตั วก ิน หลงั จากนน้ั ใหป ด กองฟางไวต ามเดมิ 6. กอนจะนาํ ฟางไปใหสัตวกิน ควรผึง่ ฟางหมักในทร่ี ม สกั พกั เพอ่ื ปลอ ยใหก า ซแอมโมเนยี ระเหยหนไ้ี ปจนหมดกอ นแลว จึงนาํ ไปใหสัตวกิน 7. หากตองการเพม่ิ ความนา กนิ และเพม่ิ พลงั งานในฟางหมกั กอ นนําไปใหสตั วก ินใหใ ชก ากน้ํา ตาลละลายกบั นา้ํ อตั ราสว นกากน้าํ ตาล : นา้ํ เปน 1 : 2 แลว รดดว ยบวั รดนา้ํ (ใชก ากน้าํ ตาลไดไ มเ กนิ รอ ยละ 15 ของนา้ํ หนักฟางหมัก) 8. หากตองการเพม่ิ ความนา กนิ และลดความเฝอ นทเ่ี กดิ จากยเู รยี หลงั จากหมกั ฟางครบ 21 วันแลวใหเติมเกลือ 0.5%ของนา้ํ หนักฟางหมัก ละลายกบั นา้ํ รดทฟ่ี างหมกั แลว นําไปใหสัตวกิน 9. ในการเลี้ยงโคดวยฟางหมักเพียงอยางเดียวนั้น ตอ งหาแรธ าตเุ ตรยี มไวใ หโ คสามารถกนิ ได ตลอดเวลา 10. หากตอ งการเพิม่ คุณภาพฟางหมัก ใหเติมกํามะถนั ผงอตั ราสว นไนโตรเจน : กาํ มะถนั 15 :1 2. อาหารขนสําหรบั โคนม อาหารขน หมายถึง อาหารที่ประกอบดวยโปรตีน คารโบไฮเดรท วติ ามนิ และแรธ าตอุ ยคู รบใน อัตราสวนท่ีเหมาะสมตอ การเจรญิ เตบิ โตของสตั ว เปน อาหารทม่ี คี ณุ คา สงู มเี ยอ่ื ใยนอ ย อาหารขน สาํ หรบั โคนมนน้ั เกษตรกรจะซื้อจากบริษัทหรือจะผสมขึ้นใชเองก็ได ในกรณีทเ่ี ลย้ี งโคนมจํานวนนอ ย หาซื้อวัสดุดิบคุณภาพดียากหรือวัตถุดิบมีราคาแพง ขอแนะนาํ ใหซ อ้ื อาหารเมด็ สําเร็จรูปจากกลุมสหกรณหรือจากบริษัทจะเหมาะสมกวา อาหารขน สําหรบั โคนม การจะพิจารณาวา เมอ่ื ใดควรจะใหอ าหารขน แกโ คนมหรอื ไมน น้ั สําหรับสภาพการเลี้ยงโคนม ในเมอื งไทยควรยดึ หลกั ดงั น้ี 1. ลูกโคออ น เรม่ิ หดั ใหก นิ อาหารขน เมอ่ื ลกู โคอายไุ ด 8 วัน และใหกินไดเต็มที่ เมอ่ื ลกู โคอายุ ได 2 เดือน โดยใหอ าหารขน ไมเ กนิ วนั ละ 2 กิโลกรัม อาหารขน ทใ่ี หค วรจะมโี ปรตนี ประมาณ 20% 2. โคเลก็ อาหารขน สาํ หรบั โคเลก็ ควรจะมโี ปรตนี อยรู ะหวา ง 16-18% 3. โครุนหรอื โคสาว อาหารขน สาํ หรบั โครนุ หรอื โคสาวควรจะมโี ปรตนี อยรู ะหวา ง 14-16% 4. โคใหนม ควรจะมโี ปรตนี 16-18% 5. สําหรบั โคเลก็ โครนุ และโคใหน มนน้ั หากโคไดกินอาหารหยาบที่มีคุณภาพดี(มีทั้งหญาและ พืชถั่วอาหารสัตว) เราสามารถลดปรมิ าณโปรตนี ในอาหารขน ใหล ดลงไปจากทก่ี ําหนดไวไ ดอ กี

8 6. สําหรบั โคใหน มนน้ั หากโคตวั ใดใหน มต่าํ กวา วนั ละ 5 กิโลกรัม ควรใหโ คไดกินแตอ าหาร หยาบที่มีคุณภาพดี โดยใหกินอยางเต็มที่ไมจาํ ตอ งใหอ าหารขน เสรมิ 7. ถาโคใหน มสามารถใหน มไดว นั ละ 5-10 กิโลกรัม ควรใหโคไดกินอาหารหยาบที่มีคุณภาพ ดี และเสรมิ ดว ยกากถว่ั เหลอื ง หรอื กากฝา ยเพยี งเลก็ นอ ย เพอ่ื เพม่ิ โปรตนี ในอาหารหยาบ โดยไมจาํ เปน ตองเพม่ิ อาหารขน ให 8. ถาโคใหน มสามารถใหน มไดม ากกวา 10 กิโลกรัม ในแตล ะวนั แลวั จงึ สมควรใหอ าหารขน เสรมิ เกณฑการเสริมอาหารขน ใหแ กโ คนมเหลา น้ี เกษตรกรบางรายสามารถเปลย่ี นแปลงไดต าม ความเหมาะสมโดยพิจารณาถึงรายไดและรายจายเปนหลักสาํ คญั สูตรอาหารขน สาํ หรบั ลกู โคออ น สูตรน้ีสําหรบั ลูกโคที่มอี ายุตั้งแต 8 วัน กจ็ ะสามารถใหล กู โคเรม่ิ หดั กนิ ไดแ ลว และเพม่ิ ปรมิ าณ มากขึ้นเรื่อย ๆ จนสามารถใหอ าหารขน สตู รนเ้ี มอ่ื โคอายไุ ด 2 เดอื น โดยใหไ ดไ มเ กนิ วนั ละ 2 กิโลกรัม สูตรอาหารขน สาํ หรบั ลกู โคออ นนม้ี โี ปรตนี ประมาณ 20% ประกอบดว ย ราํ ละเอยี ด 30 กิโลกรัม ขา วโพดปน 40 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื งปน 20 กิโลกรัม กระดูกปน 1.5 กิโลกรัม เกลอื ปน 0.5 กิโลกรัม รวม 100 กิโลกรัม สูตรอาหารขน สาํ หรบั โคเลก็ สูตรนม้ี ปี รมิ าณโปรตนี 16-18% เหมาะสําหรับโคที่มีอยูตั้งแต 2 อาทติ ยข น้ึ ไป มใี หเ ลอื กผสม ได 4 สูตร โดยใหพ จิ ารณาถงึ ราคาและคณุ ภาพของวตั ถดุ บิ เปน เกณฑ วตั ถดุ บิ แตล ะชนดิ นน้ั มหี นว ยนา้ํ หนกั เปน กโิ ลกรมั สูตรที่ 1 สูตรท่ี 2 สูตรที่ 3 สตู รท่ี 4 ราํ 30 30 30 24 ปลายขา ว 25 20 44 36 ขาวโพด 25 20 6 8 กากถว่ั เหลอื ง 17 8 18 10 ใบกระถิน - 20 - 20 กระดูกปน(หรือไดแคลเซียมฟอสเฟต) 2 11 1 เกลอื 1 1 1 1 รวม 100 กก. 100 กก. 100 กก. 100 กก. อาหารขน สาํ หรบั โครนุ หรอื โคสาว ปริมาณโปรตีนในอาหารขน สาํ หรบั โครนุ หรอื โคสาวนน้ั จะมากนอ ยเทา ใดขน้ึ อยกู บั คณุ ภาพ อาหารหยาบ นา้ํ หนกั ของโค และระยะการเจรญิ เตบิ โตของโคดว ย นอกจากนแ้ี ลว คณุ ภาพของอาหาร

9 หยาบยังขึ้นอยกู ับฤดูกาลอีกดว ย เชน ฤดฝู น อาหารหยาบจะมีคุณภาพดี แตใ นฤดแู ลง คณุ ภาพอาหาร หยาบจะไมคอยดี ดังน้ัน หากโคไดกินอาหารหยาบคุณภาพดี เราจะสามารหถเตรยี มอาหารขน ทม่ี เี ปอรเ ซน ต โปรตีนตํากวาเกณฑทั่วไปได แตถาใหโคไดกินแตฟางหรือหญาคุณภาพเลว ผเู ลย้ี งจงึ ตอ งเตรยี มอาหาร ขนท่ีมีปรมิ าณโปรตนี สงู ตงั ตวั อยา ง อาหารหยาบทโ่ี คไดก นิ อาหารขน ทจ่ี ะผสมใหโ คกนิ หญา หรือหญาและฟาง ผสมใหมีโปรตีน 12% - 14% หญาและพืชถั่วอาหารสัตว หรือหญาและ ผสมใหมีโปรตีน 10% - 12% ใบกระถิน สูตรอาหารขน สาํ หรบั โครนุ หรอื โคสาว วตั ถดุ บิ ปรมิ าณ ขาวโพด รํา กากถว่ั เหลอื ง แรธ าตุ รวม โปรตนี ปลายขา ว(กก.) (กก.) (กก.) (กก.) (กก.) 10% 70 26 2 2 100 80 15 3 2 100 93 - 5 2 100 12% 50 43 5 2 100 70 20 8 2 100 14% 50 36 12 2 100 81 - 17 2 100 หมายเหตุ สาํ หรบั แรธ าตทุ เ่ี ขยี นวา 2 กิโลกรัมนั้น ประกอบดว ยกระดูกปน 1 กโิ ลกรมั (หรือจะใหใด แคลเซยี มฟอสเฟต 1 กโิ ลกรมั กไ็ ด) และเกลอื 1 กโิ ลกรมั นอกจากนี้แลว สตู รอาหารขน ทม่ี โี ปรตนี 12% น้ัน มีสตู รเสนอใหเ ลอื กเพม่ิ เตมิ โดยพิจารณา ถึงคุณภาพและวตั ถดุ บิ ทม่ี อี ยใู นแตล ะฤดกู าลดงั ตอ ไปน้ี

10 สูตรอาหารขน สาํ หรับโคนมที่มีโปรตนี 12% สูตรที่ 1 สูตรที่ 2 สูตรที่ 3 ราํ ละเอยี ด 45 50 45 ปลายขา ว 30 - 20 มนั สาํ ปะหลัง - 25 10 กากถว่ั เหลอื ง 10 15 12 กากมะพรา ว 10 5 8 กระดูกปน (หรือไดแคลเซียมฟอสเฟต) 2 22 แรธ าตุ 2 2 2 เกลอื ปน 1 11 หมายเหตุ สาํ หรบั กระดกู ปน (หรอื จะใชไ ดแคลเซยี มฟอสเฟตกไ็ ด)แรธาตุและเกลือปนที่ระบุไวในสูตรที่ 1 สตู รท่ี 2 และสตู รท่ี 3 นน้ั ไมต อ งผสมลงไปตามสตู รกไ็ ด ถาหากผูเลี้ยงสามารถผสมแรธาตกุ อ น หรือผสมแรธาตุชนิด ผงอยา งงา ยตง้ั ไวข า งคอกใหว วั ไดเ ลยี กนิ ตลอดเวลา อาหารขน สําหรบั โคใหน ม ในทางปฏิบตั ิ เราจะปลอ ยโคใหน มไดก นิ อาหารหยาบอยา งเตม็ ท่ี และการจะเพมิ่ อาหารขมให หรือไมน น้ั มหี ลกั ควรยดึ ปฏบิ ตั ดิ งั ทก่ี ลา วไวใ นหนา 9 นอกจากน้ีแลว ยงั ตอ งพจิ ารณาถงึ ปจ จยั ตา ง ๆ ประกอบกบั การใหอ าหารขน ดว ย ดงั น:้ี 1. นา้ํ หนกั ของแมโ ค 2. จาํ นวนและคณุ ภาพ 3. เปอรเซน็ ตไ ขมนั ในนมของนา้ํ นม 4. ปรมิ าณนา้ํ นมทไ่ี ดร บั ถาผูเล้ียงสามารถเตรยี มอาหารหยาบทมี่ คี ุณภาพดีใหโ คใหน มไดกินแลว จะสามารถลดตน ทนุ อาหารขนได โดยการเตรยี มอาหารขน ใหม เี ปอรเ ซน็ ตโ ปรตนี ตา่ํ ลงกวา เกณฑป กตไิ ด ดงั ตอ ไปน้ี 1. เมอ่ื โคใหน มไดก นิ อาหารหยาบคณุ ภาพดมี าก เชน หญาแหงผสมกับพืชถั่วอาหาร สัตว หรือหญา และพชื ถว่ั อาหารสตั วห มกั ควรผสมอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี ระหวา ง 9-10% 2. เมื่อโคใหนมไดกินอาหารหยาบคุณภาพดี เชน หญาออนที่มีพืชถั่วอาหาร สัตวป ะปน อยู ควรผสมอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 13% 3. เม่ือโคใหน มไดก นิ อาหารหยาบคณุ ภาพปานกลาง เชน หญา ออ นทม่ี ใี บมาก(แตไ มม ี พืชถั่วอาหารสัตวปะปนอย)ู ควรผสมอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 15% 4. เม่อื โคใหน มไดกินอาหารหยาบคณุ ภาพตํ่า เชน หญาแกจัด หรือหญา ทมี่ ใี บนอ ย หรือใหกนิ ฟางขา ว ควรผสมอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 17-20%

11 การเตรยี มอาหารขน สําหรบั โคใหน ม 1. การเตรยี มอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 9-10% สตู รท่ี 1 สูตรท่ี 2 ขาวโพดบดทัง้ ฝก 530 กิโลกรัม ขาวโพดบดทั้งฝก 350 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 400 กโิ ลกรมั ราํ ละเอยี ด 400 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 70 กโิ ลกรมั มันเสน 150 กิโลกรัม กากเมลด็ ฝา ย 100 กิโลกรัม 2.การเตรยี มอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 12-14% สูตรท่ี 1 สูตรที่ 2 ราํ ละเอยี ด 450 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 400 กิโลกรัม ขา วโพดบดท้งั ฝก 300 กิโลกรัม ขาวโพดบดทั้งฝก 200 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 200 กโิ ลกรมั มันเสน 100 กิโลกรัม กากเมลด็ ฝา ย 200 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 150 กิโลกรัม 3.การเตรยี มอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 15-16% สตู รท่ี 1 สูตรที่ 2 ราํ ละเอยี ด 450 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 350 กิโลกรัม ขาวโพดบดทง้ั ฝก 300 กิโลกรัม ขาวโพดบดทั้งฝก 350 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 250 กิโลกรัม กากเมลด็ ฝา ย 150 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 150 กิโลกรัม 4.การเตรยี มอาหารขน ใหม ปี รมิ าณโปรตนี 17-20% สตู รท่ี 1 สูตรที่ 2 ขา วโพดบด 200 กิโลกรัม ขาวโพดบด 200 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 200 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 500 กิโลกรัม ปลายขา ว 200 กโิ ลกรมั กากถว่ั เหลอื ง 200 กิโลกรัม กากเมล็ดฝา ย 200 กโิ ลกรมั กากเมลด็ ฝา ย 100 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 100 กิโลกรัม กากถว่ั ลสิ ง 100 กิโลกรัม การเตรยี มอาหารขน สําหรบั โคนมแหง โดยท่ัวไป เราจะใหโ คนมแหง กนิ อาหารขน วนั ละ 2.5-5 กิโลกรัม ทง้ั นข้ี น้ึ อยกู บั คณุ ภาพของ อาหารหยาบ ขนาดของโค สภาพและความสามารถในการใหน มของโค

12 สูตรอาหารขน สาํ หรบั โคนมแหง ซ่ึงมีความสมั พนั ธก บั อาหารหยาบดงั ตอ ไปน้ี: อาหารหยาบ สูตรอาหารขน คุณภาพดี สูตรที่ 1 ราํ 200 กิโลกรัม ขา วโพดบดทง้ั ฝก 300 กิโลกรัม สูตรที่ 2 ราํ 200 กิโลกรัม ขาวโพดบดทั้งฝก 200 กิโลกรัม ปลายขา ว 100 กิโลกรัม คุณภาพไมดี สูตรที่ 1 ขาวโพดบดทั้งฝก 200 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 250 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 50 กิโลกรัม สูตรที่ 2 ขาวฟา งบด 250 กิโลกรัม ขา วโพดบดท้ังฝก 150 กิโลกรัม ราํ 20 กิโลกรัม กากถว่ั เหลอื ง 50 กิโลกรัม ขอแนะนําเพม่ิ เตมิ 1.นอกจากจะใหโคไดกินอาหารหยาบ และอาหารขน แลว จะตอ งใหโ คไดก นิ นา้ํ สะอาดอยา งพอ เพียง โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ตอ งมแี รธ าตเุ อาใหโ คไดก นิ อยตู ลอดเวลา โดยผูเลีย้ งจะเตรยี มไวใ หโคในรูป เปนผง ซง่ึ มวี ธิ กี ารเตรยี มทง่ี า ย หรอื อาจจะเตรยี มโดยอดั ใหเ ปน กอ นกไ็ ด 2.ในการผสมอาหารขน เองนน้ั ควรจะกระทาํ กต็ อ เมอ่ื มโี คนมอยจู าํ นวนมาก สามารถหาซอ้ื วตั ถุ ดิบท่ีมีอยูในสูตรไดง าย และวตั ถดุ บิ เหลา นน้ั ตอ งมคี ณุ ภาพดี คอื ใหม สด ไมม กี ลน่ิ เหมน็ หนื ไมม สี ง่ิ ปลอมปนและประการสําคัญคือ หากคํานวณดแู ลว ปรากฏวา ตน ทนุ อาหารขน ทผ่ี มเองนน้ั ราคาใกลเ คยี ง กับอาหารเมด็ ทบี่ รษิ ัทผลิตขาย อยา งน้ีแลว จึงควรวจะซื้อจากบริษัท แตห ากเกษตรมวี ตั ถดุ บิ ตา งๆ ที่ดี และมีคุณภาพ ท้งั ราคาท่ผี สมเองถกู กวาซื้อจากบริษัท ตงั นจ้ี งึ นา จะผสมไวใ ชเ อง สูตรอาหารขน ทแ่ี นะนํามาทง้ั หมดน้ี สามารถดดั แปลงได โดยพิจารณาถึงราคาและคุณภาพวัตถุ ดิบเปนเกณฑ แตใ นการเปลย่ี นสตู รอาหารแตล ะครง้ั ควรปรกึ ษากบั ผทู ม่ี คี วามรใู นดา นนก้ี อ น ข้ันตอนในการผสมอาหารขน ดว ยตวั เอง 1. ช่ังวัตถดุ บิ แตล ะชนดิ ใหไ ดน า้ํ หนกั ตามตอ งการ 2. เทวัตถุดิบทม่ี นี า้ํ หนกั มากทส่ี ดุ ทม่ี อี ยใู นสตู รอาหารนน้ั กองบนพน้ื เปน อนั ดบั แรก 3. เทวตั ถดุ บิ ทม่ี นี ้าํ หนกั กรองลงมา เททับลงไปเปนชั้น ๆ ตามลําดบั 4. โรยแรธ าตแุ ละวติ ามนิ (ถา มใี นสตู ร)เปน ลําดบั สดุ ทา ย โดยโรยใหทั่ว ๆ กอง 5. คลุกเคลา วตั ถดุ บิ ใหเ ขา กนั ทว่ั ทง้ั กอง 6. หากพบเศษวตั ถตุ า ง ๆ เชน เชอื กไนลอ น เชือกฟาง ถงุ พลาสตกิ กนบุหรี่ หลอดกาแฟ ตาปู หรือส่ิงปลอมปนอน่ื ๆ ใหเก็บออกทันทีที่พบเห็น Main Page

13