แปลงหญ้าเลี้ยงโค

แปลงหญา เลี้ยงโค แปลงหญา เลย้ี งโค (สาํ หรับเกษตรกรรายยอย) มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร โดย รศ. ปรารถนา พฤกษะศรี ภาควชิ าสตั วบาล คณะเกษตร มหาวทิ ยาลัยเกษตรศาสตร เอกสารเผยแพร อนั ดบั ท่ี 21 ISBN 974-552-733-5 พมิ พค รง้ั ท่ี 2 พ.ศ. 2533 สารบญั ความสําคญั ของการปลกู หญา ชนิดหญา ทค่ี วรเลอื กปลกู การปลูกการใชประโยชนแ ละการบํารุงรกั ษา หญา กินนี หญาเนเปยร หญารูซี่ (คองโก) หญา ขน หญาชว่ั คราวตา งๆ ผลผลิตและคณุ คา ทางอาหาร แหลง พนั ธหุ ญา

แปลงหญาเลี้ยงโค !2 คาํ นาํ หญาคืออาหารหลักของโค แตเจาของโคสวนใหญมักไมเห็นความสําคัญ ของการปลูกหญา ถงึ แมจ ะปลกู กนั บา ง ก็ทาํ กนั อยา งไมจ รงิ จงั เพระคดิ วา อยา งไรกต็ าม หญาก็ตองชวยตัวเองได แมแตมูลโคท่ีเลี้ยงอยูแทนท่ีจะใสกลับคืนแปลงหญาบางก็นําไป บํารุงพืชอ่ืนหมด แตในความเปนจริงแลวหญาคือพืชเศรษฐกิจชนิดหนึ่งที่ตองการ การจดั การทดี่ ี ตอ งการปยุ และนา้ํ เหมอื นพชื อน่ื ๆ ถาผูปลูกทาํ อยา งถกู ตอ งและบาํ รงุ ดแู ล อยางดแี ลว หญาจะเปนพืชเงินพืชทองที่ใหผลตอบแทนไมแพพืชอื่นๆ ทีเดียว เอกสารท่ี ทานถืออยูนี้เปนเพียงคําแนะนําอยางยอๆ ที่เรียบเรียงข้ึนเพื่อเปนแนวทางในการปฏิบัติ สําหรับเกษตรกรรายยอ ย ถงึ แมบ างสง่ิ บางอยา งจะคลาดเคลอ่ื นไปจากทฤษฎบี า ง แตก็ได ผลดีในการปฏบิ ตั จิ รงิ ซึ่งเกษตรกรหลายรายทาํ ไดผ ลมาแลว (ปรารถนา พฤกษะศร)ี ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !3 แปลงหญาเลี้ยงโค รศ. ปรารถนา พฤกษะศรี ความสาํ คญั ของการปลกู หญา การปลูกหญาเพ่ือใชเล้ียงโคน้ัน ในสมยั กอ นแทบไมม คี วามจาํ เปน เลย เนอ่ื ง จากสมัยนั้นเกษตรกรสามารถหาหญาที่ขึ้นอยูโดยธรรมชาติ จากทุงหญาสาธารณะพื้นท่ี วางเปลา หรือบนพื้นที่ทําการเกษตรของเกษตรกรเองกต็ าม แตใ นปจ จบุ นั เมอ่ื จาํ นวนประชากร เพิ่มมากขึ้น ความตอ งการทด่ี นิ ในการทาํ การเกษตร อตุ สาหกรรมและเปน ทอ่ี ยอู าศยั มมี ากขน้ึ จึงไมมีพ้ืนที่วางเปลาเหลืออยู ทําใหเกษตรกรไมสามารถที่จะหาหญาจากแหลงดังกลาวได ความจําเปนในการปลูกหญาเพ่ือใชในการเล้ียงโคจึงมากข้ึนเร่ือยๆ ประกอบกับการเลี้ยงโค ในปจจุบันไดเปล่ียนรูปแบบมาเปน การเลย้ี งเพอ่ื ขายเนอ้ื แทนการเลย้ี งเพอ่ื ใชง าน ปจจัยสาํ คญั ปจจัยหนึ่งที่จะทาํ ใหธ รุ กจิ การเลย้ี งโคประสบความสําเรจ็ ขน้ึ อยกู บั อาหาร หญา เปนอาหารหลัก ที่สําคัญและมีราคาถูกสําหรับเลี้ยงโค ดังน้ันถาเกษตรกรสามารถปลูกหญาท่ีมีคุณภาพและ ปริมาณเพียงพอก็จะทําใหธุรกิจการเลย้ี งโคประสบความสาํ เรจ็ ไปกวา ครง่ึ หนง่ึ แลว โดยเฉพาะ เกษตรกรทอ่ี ยใู นเขตชลประทาน ซง่ึ มนี ้าํ ใหใ ชต ลอดทง้ั ป ถงึ แมว า จะตอ งลงทนุ ปลกู หญา แต ผลตอบแทนท่ีไดรับก็คุมคามาก เพราะสามารถควบคุมหญาที่ปลูกใหมีคุณภาพและปริมาณ สมํ่าเสมอได นอกจากนน้ั ยงั สามารถควบคมุ พยาธใิ บไมใ นตบั ทต่ี ดิ มากบั หญา รวมทั้งประหยัด เวลาที่จะตองไปหาหญาจากแหลงธรรมชาติที่อยูไกลออกไปอีกดวย ชนิดหญาท่คี วรเลอื กปลกู หญาบางชนดิ ปลกู ครง้ั เดยี ว ถา บาํ รงุ รกั ษาอยา งถกู ตอ งจะสามารถใชป ระโยชน ไดน านนบั 10 ป ในทน่ี เ้ี รยี กวา หญาถาวร แตหญา บางชนิดใชป ระโยชนได 3-5 ครง้ั หรอื ภาย ใน 1 ป กต็ อ งปลกู กนั ใหมเ รยี กวา หญาชั่วคราว นอกจากนั้นการที่จะเลือกชนิดหญามาปลูกยัง ข้ึนอยูก ับจุดประสงควา จะปลูกเพ่อื ตัดมาใหส ตั วก นิ หรือเพื่อใหสตั วล งแทะเลม็ ถาจะตัดมาให สัตวกินตองเลือกหญาที่ใหผลผลิตสูงและสามารถตัดหรือเกี่ยวไดงาย สวนหญาที่จะปลอยสัตว ลงแทะเล็มควรจะเปนหญาที่มีลาํ ตน ไมส งู นกั และทนตอการเหยียบยาํ่ ซง่ึ หญา ตา งๆ ดงั กลา ว ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !4 มีมากมายหลายชนิด แตในท่ีน้ีจะกลาวเพียงบางชนิดที่เหมาะสมและเปนท่ีนิยมอยูใน ประเทศไทย แทะเล็ม ทด่ี อน หญารูซี่ (คองโก) ที่ลุม หญาขน (มอรชิ สั ) หญาถาวร หญา กนิ นี หญาเนเปยร หญาขน ตัด, เกย่ี ว ทด่ี อน ที่ลุม ทด่ี อน หญา ซอกม้ั หญาจัมโบ หญาชั่วคราว – ตดั , เกย่ี ว หญาสปดฟด หญาไขมุก หญานวิ ตริฟด ที่ลุม ไมม ี แผนภมู แิ สดงพันธุหญาตางๆ ทค่ี วรปลกู ในสภาพพน้ื ทด่ี อนและทล่ี มุ ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !5 ในบรรดาหญาที่ปลูกไวเพื่อใหสัตวลงแทะเลม็ หญา รซู ่ี เปน หญา ทน่ี ยิ มปลกู กันมากท่ีสุดในประเทศไทยขณะน้ี เพราะเมลด็ มคี วามงอกดี เปนหญาที่ทนตอการเหยียบยํ่า และทนตอความแหงแลง ถงึ แมส ตั วจ ะแทะเลม็ จนเหลอื แตต อ เมอ่ื ฝนตกลงมาหญา รซู ก่ี จ็ ะแตก ใบออนข้ึนมาใหม ท้ังน้ีเพราะมีเหงาอยูใตดิน อีกทั้งหนวยงานราชการไดมีการผลิตเมล็ด จําหนายหรือจายแจกอีกดวย อยา งไรกต็ ามหญา ชนดิ นเ้ี หมาะสําหรบั ปลกู ในทไ่ี มม นี ้ําขงั เทา นน้ั สวนท่ีช้ืนแฉะหรอื มีนาํ้ ขงั เปน ครง้ั คราวหรอื ทน่ี าควรปลกู หญา ขนจะเหมาะทส่ี ดุ เมลด็ หญา ขนมี ความงอกต่ํามากจงึ ไมน ยิ มใชเ มลด็ ปลกู แตจะใชต น ปลูกแทนเพราะตนพันธหุ ญา ขนสามารถหา ไดท ่ัวไปและปลกู ไดงายมาก ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !6 หญาท่ีเหมาะสําหรับปลกู ไวเพ่ือเก่ียวหรือตัดสดมาใหโคกินคือหญากินนีและ หญา เนเปย ร หญาเนเปยรเจริญเติบโตเร็วกวาหญากินนี ผลผลติ ตอ ไรส งู มาก แตผลผลิตจะสูง อยูเพียงประมาณ 2 ปเ ทา นน้ั ทง้ั นเ้ี นอ่ื งจาก หลงั จากตดั หญา ไปแลว ตน ใหมจ ะแตกกอออกจาก ตนเกาเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนในทส่ี ดุ พมุ ของกอหญา จะใหญม าก แตม โี คนและรากเพยี งเลก็ นอ ย ซึ่ง ตางกับหญากินนี กลาวคือถึงแมจะไดผลผลิตตํ่ากวาหญาเนเปยร แตถาหากไดรับการบํารงุ รักษาอยางถกู ตอ ง ผลผลติ จะคงทอ่ี ยไู ดน านกวา 10 ป ทง้ั นเ้ี พราะเมอ่ื หนอ เกา ตายไป หนอ ใหมจ ะแตกจากพื้นดินขึ้นมาแทนที่เรื่อยๆ หญา กนิ นีท่ีมีปลูกกนั อยใู นประเทศไทยขณะนม้ี อี ยู 4 ชนดิ ดว ยกนั คอื กินนีธรรมดา ใบเลก็ เรยี ว ดอกสเี ขยี ว เฮมิลกินนี (กินนียักษ) ตน ใหญ ใบใหญแ ละแข็ง ดอกสเี ขยี ว กินนีสีมวง ใบใหญและนิ่ม ดอกมสี มี ว ง กินนีสีนวล ใบใหญค อ นขา งแขง็ ดอกมสี เี ขยี วนวล สําหรบั ขอ ดขี อ เสยี ของหญา กนิ นีท้ัง 4 ชนดิ นน้ั พอสรุปไดวา 1. ในสภาพที่นํ้าและปยุ สมบรู ณ หญา กนิ นีธรรมดาและหญา กนิ นีสีมว งใหผ ล ผลิตใกลเ คยี งกนั ใบนม่ิ และโคชอบกนิ พอๆ กัน 2. ในสภาพการปลูกแบบปราณีต ของเกษตรกรรายยอยจะไมนิยมหญากินนี ยักษ เพราะแตกกอนอ ย ตนใหญและแข็ง 3. ในสภาพทั่วไป ทไ่ี มม กี ารใหน้าํ ใหปุย หญากินนียักษเหมาะสมกวา 4. หญากินนีสีนวล ผลผลติ สงู สดุ แตใ บคอ นขา งแขง็ 5. โดยปกติในฤดูหนาวคือเดอื นธนั วาคม-กุมภาพันธ หญา กนิ นีจะออกดอก ทําใหผลผลติ ตา่ํ ลงมาก แตห ญา กนิ นสี มี ว งออกดอกนอ ยทส่ี ดุ และชว งเวลาสน้ั ทส่ี ดุ ผลผลติ จงึ ลด ลงไมมากนัก ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !7 หญาในตระกูลขางฟาง ไดแกห ญาซอกั้ม, หญา จมั โบ และหญาสปดฟด เมล็ดมีความงอกดแี ละเตบิ โตเรว็ มาก สามารถตดั มาใหส ตั วก นิ หลงั จากปลกู เพยี ง 35-45 วัน แตมีขอเสียคือตัดไดเพียง 3-5 ครง้ั กต็ อ งปลกู กนั ใหม คอื ตอ งปลกู ใหมท กุ ๆ ป และโดยธรรม ชาติของพชื ตระกลู ขา งฟา งจะมกี รดไฮโดรไซยานิค ซึ่งเปนสารพิษอยูโดยเฉพาะอยางยิ่งหากพืช แคระแกรนเน่ืองจากกระทบแลงก็จะมีสารพิษชนิดนี้สะสมอยูมาก ดังนั้นในการนํามาเปน อาหารโคจึงควรตองระวังเรื่องน้ีเปนพิเศษ ถาโคยังไมเคยกินหญาชนิดน้ีมากอนก็ควรใหกิน อยางคอยเปนไป ไมค วรใหก นิ อยา งเตม็ ทอ่ี ยา งทนั ทที นั ใด เกษตรกรผเู ลย้ี งโคขนุ บางรายกลา ว วา หญาประเภทนี้ทาํ ใหโ คขนุ ทอ งอดื บอ ยครง้ั อาจจะเปน เพราะตน และใบอวบนา้ํ มากนน่ั เอง อยางไรก็ตามหญาประเภทนี้นับวาเหมาะสมสาํ หรบั ผทู เ่ี รม่ิ ตน เลย้ี งโค ซง่ึ ตอ งการใชห ญา อยา ง รีบดว น กอนที่หญาถาวรจะใชประโยชนได ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !8 ถาหากปลอ ยใหต ดิ เมล็ด เมลด็ หญา ซอกั้มสามารถนาํ มาปลกู ได สว นเมลด็ หญาจัมโบและหญาสปดฟด ไมควรนํามาปลูกเพราะเปนหญาลูกผสม หากนาํ เมลด็ มา ปลูกจะไดต น หญา ทม่ี กี ารเจรญิ เตบิ โตไมส มา่ํ เสมอ หญา ซอกม้ั หญา จัมโบ หญานวิ ตริฟด หญาไขมุก ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !9 หญาอีกชนิดหน่ึงที่เพ่ิงจะรูจักกันในประเทศไทยและกําลังไดรับความสนใจใน ขณะนค้ี อื หญา ไขมกุ (Pearl millet) หญาชนิดนเ้ี ปน หญา ชว่ั คราวเชน กนั มขี อ ดคี อื มโี ปรตนี คอนขางสูงกวาหญาชนิดอื่นๆ และถา ปลอ ยใหต ดิ เมลด็ จะสามารถเกบ็ เมลด็ ไวป ลกู ใหมไ ดโ ดย ไมกลายพนั ธุ หญาประเภทเดียวกันนี้มีบริษัทเอกชนไดนาํ เมลด็ พนั ธเุ ขา มาจําหนา ย โดยใชชื่อ วานวิ ตรฟิ ด การปลูก การใชป ระโยชนแ ละการบํารงุ หญากนิ นี • 1. การปลกู หญากินนีสามารถปลูกโดยใชเมล็ดหรือแยกกอปลูกก็ได แตเมล็ดจะมีอัตรา ความงอกคอ นขา งตา่ํ ดงั นน้ั สาํ หรบั เกษตรกรรายยอ ยและรายขนาดกลาง ซง่ึ ปลกู แบบปราณตี บนพื้นที่ไมมากนัก การแยกกอปลูกจะเหมาะสมกวา เพราะไมเ สย่ี งตอ อตั ราความงอกของเมลด็ และสามารถปลูกไดเปนระเบียบ จึงสะดวกตอการบํารุงรักษาและเก็บเก่ียวหรือจะใชวิธีเพาะ กลาจากเมลด็ ในพน้ื ทน่ี อ ยๆ แลวแยกกลาไปปลูกก็ได การปลูกหญาใหไดผลดีนั้น ตอ งมคี วามคดิ ในเบอ้ื งตน วา หญา คอื พชื เศรษฐกจิ ของเรา ดงั นน้ั จงึ จําตอ งเตรยี มดนิ ใหด ี เชนเดียวกับการปลูกขาวโพด หรือพืชเศรษฐกิจอื่นๆ ถา พื้นที่ไมสมํา่ เสมอ ควรจะตอ งปรบั ใหเ รยี บเสยี กอ น เพอ่ื สะดวกในการใหน า้ํ ในภายหลงั เพราะ หญาท่ีปลกู นส้ี ามารถใชป ระโยชนไ ดย าวนานเกนิ 10 ป จากนน้ั ควรไถและตากดนิ ไว 1-2 สัปดาห เพื่อใหวัชพืชแหงตาย แลวทาํ การพรวนยอ ยดนิ ใหล ะเอยี ด จากนน้ั กย็ กรอ งแบบรอ ง ออย ใหแ นวสนั รอ งหา งกนั 150 เซนตเิ มตร ตน พนั ธทุ จ่ี ะนํามาปลกู ควรจะเปน ตน ทไ่ี มอ อ นนกั เพราะตนพันธุที่ออน และอวบนา้ํ (เนอ่ื งจากไดร บั ปยุ ไนโตรเจนสงู ) จะออ นแอ ควรตดั ใบของ ตนพนั ธอุ อกจนเหลอื ตน พนั ธยุ าวประมาณ 1 คบื แลวนาํ ไปปลูกแบบปกดาํ (เชนเดียวกับการ ปลูกตะไคร) ทข่ี อบรอ งแตล ะดา นใหแ ตล ะหลมุ มตี น พนั ธุ 2-3 ตน ตอ หลมุ โดยใหมีระยะปลูก ระหวา งแถว 75 เซนตเิ มตร และระยะหางระหวางตน 50 เซนตเิ มตร วิธีการปลูกใหร วดเรว็ คอื ใหค นหนง่ึ สบั จอบลงแลว งา งดา มจอบเลก็ นอ ย ก็จะ เกิดหลุมขึ้นท่ีใตจ อบ อกี คนหนง่ึ นําตน พนั ธใุ สล งไปในหลมุ จอบ เมอ่ื คนแรกดงึ จอบขน้ึ แลว คน ที่สองก็ใชเทาเหยียบดินกลบปากหลุม ทาํ เชน นเ้ี รอ่ื ยไปจนกระทง่ั ปลกู เสรจ็ จงึ ปลอ ยน้ําเขา ตาม รอ งได ใหน ้าํ ซมึ ถงึ แนวปลูกหญา การปลกู หญาทส่ี ามารถใหน า้ํ ไดเ ชน น้ี สามารถทาํ ไดทุกฤดู กาล (ในฤดฝู นไมจ าํ เปน ตอ งใหนา้ํ สว นในฤดแู ลง ควรใหน า้ํ แกหญา ประมาณ 10 วนั ตอ ครง้ั ) หลังจากปลกู ไปแลว 15-20 วัน ควรจะทาํ รนุ (ถากวัชพืช) พรอ มกบั ใสป ยุ ยเู รยี บริเวณโคนตน กอละ 1 ชอนชา แลวใหน าํ้ ทันทีหรือจะใสปุยหลังจากใหนํ้าเสรจ็ ใหมๆ ก็ได ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !10 *** ภาพแสดงขน้ั ตอนการทําแปลงหญากินนี *** พรวนและปรับพื้นที่ใหเรียบเพื่อสะดวกในการใหนาํ้ ในแปลง ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !11 ยกรอ งปลกู ปรบั รองปลกู ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !12 ลกั ษณะตนพันธุที่ใชปลูก คนหนง่ึ สบั จอบ แลว งา งดา มจอบ เลก็ นอ ย อกี คน หนง่ึ นําตนพันธุใส ลงในรอ งไดจ อบ ใชเ ทา เหยยี บ เพอ่ื ใหด นิ แนน ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !13 กาํ จัดวัชพืชหลังปลูก 2 สัปดาห ใสปุยบริเวณโคนตนกอละ 1 ชอ นชา ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !14 • 2. การใชป ระโยชน การปลูกหญากินนีระบบเตมิ นน้ั จะสามารถเกย่ี วมาใชป ระโยชนไ ดห ลงั จากปลกู 2-3 เดอื น แตการปลูกแบบปราณีตดังกลาวแลวจะสามารถเกี่ยวไดหลังจากปลูก 45-50 วัน เทาน้ัน ผูเขยี นไดเปรยี บเทยี บระดบั ความสงู ของการเกีย่ วหญา 3 ระดบั คอื 5, 15 และ 25 เซนตเิ มตรจากพน้ื ดนิ พบวาการเกี่ยวที่ระดับ 15 เซนตเิ มตร เหมาะสมทส่ี ดุ คอื หญา แตก กอดี และใหผ ลผลติ สงู ในระยะแรกๆ กอยังไมขยายใหญ นํา้ หนกั ตอ กอของหญา ทเ่ี กย่ี วได จะนอย แตหลงั จากเกย่ี วไปแลว 3 ครง้ั จะไดน า้ํ หนกั ไมต ่าํ กวา 1 กโิ ลกรมั ตอ กอ (ยกเวนใน ฤดูหนาว ซง่ึ หญา ออกดอก) ถา ใหน า้ํ และปยุ อยา งถกู ตอ งจะสามารถเกย่ี วหญา มาใชเ ลย้ี งโคได ทุกๆ 25-30 วัน ถา หญา เหลอื ใชก ส็ ามารถชะลอไดโ ดยการงดใหป ยุ และนา้ํ พื้นที่ 1 ไร เมอ่ื ปลูกหญาระยะ 50 x 75 เซนตเิ มตร จะไดหญาประมาณ 4,000 กอ คดิ เฉลย่ี กอละ 1 กิโลกรัม ก็จะไดหญา 4,000 กโิ ลกรมั ตอ 30 วัน หรือ วนั ละ 133.3 กิโลกรัม ถา โคขนุ 1 ตัวกินหญา วันละประมาณ 20 กิโลกรัม ดงั นน้ั หญา 1 ไร สามารถเลย้ี งโคขนุ ไดถ งึ 6.6 ตวั แตใ นทาง ปฏิบัติทว่ั ไป น้าํ และปยุ อาจจะไมส มบรู ณน กั จึงประมาณวาหญา 1 ไร สามารถเลย้ี งโคขนุ ได 4-5 ตัว สวนแมโคซ่ึงกินหญาอยางเดียวโดยไมมีอาหารขนจะกินหญาไดประมาณ 10 เปอรเซน็ ตข องนา้ํ หนกั ตวั หรอื ประมาณวนั ละ 40 กิโลกรัม ดงั นน้ั หญา กินนี 1 ไรส ามารถเกย่ี ว มาเลย้ี งแมโ คได 3 ตวั คน 1 คน สามารถเกย่ี วหญา กนิ นีโดยเฉลย่ี ไดช ว่ั โมงละประมาณ 200-250 กิโลกรัม ถาเลี้ยงโคหลายตัวอาจจะใชเครื่องตัดหญาแบบสะพายหลังตัดแทนการ เกี่ยวก็จะประหยัดเวลาลงไดมาก • 3. การบํารงุ รกั ษา โคพันธุดีถาไดรับอาหารและการดูแลไมดี ผลที่ไดจะตํ่ากวา โคพน้ื เมอื งเชน เดยี ว กับหญากินนี ถาปลกู แลว ไมไ ดบ าํ รงุ รกั ษาอยา งดี ผลผลิตก็สูหญาขน หรอื หญา ธรรมชาตอิ น่ื ๆ ไมไ ด ในระยะแรกปลูกจาํ เปน จะตอ งกาํ จดั วชั พชื อยา งนอ ย 1-2 ครง้ั เมือหญา แตกกอดีแลว วัชพืชจะไมส ามารถเจรญิ ไดอ กี ตอ ไป การใสปุยจะมากนอยแคไหน ขน้ึ อยกู บั ความสมบรู ณข อง พื้นดินนั้น แตพ อจะมหี ลกั ใหป ฏบิ ตั ดิ งั นค้ี อื เอามลู โคทเ่ี ลย้ี งนน้ั ทะยอยใสแ ปลงหญา อยา งนอ ย ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !15 ปละ 1 ครง้ั และใหป ยุ สตู รครบธาตุเชน 15-15-15, 20-20-15 ปล ะ 1 ครง้ั เชน กนั โดยวิธี ขุดหลุมฝง บรเิ วณโคนกอหญา ละ 15 กรัม หรือ 1 ชอ นโตะ นอกจากนน้ั จาํ เปน จะตอ งใหป ยุ ยูเรีย (46-0-0) ทุกครั้งหลังจากเกี่ยว ในปรมิ าณกอละ 7 กรัม โดยใชชอนนมผงตัก 1 ชอ น พอดีหยอดลงบรเิ วณโคนตน ใกลร อ งนา้ํ โดยไมจาํ เปน ตอ งขดุ หลมุ ฝง เพราะจะเสยี เวลามาก ในฤดูฝนอาจจะใชวิธีหวานท้ังแปลงก็ได แตมีขอควรระวงั อยา งหนง่ึ ในการหวา นปยุ แปลงหญา คือ ควรหวา นตอนสาย ๆ หลงั จากน้าํ คางทเ่ี กาะอยูตามใบหญาแหงหมดแลว มิฉะนั้นจะทาํ ให ใบหญาไหม แตถ า มฝี นตกมาลา งปยุ ทต่ี ดิ อยกู บั ใบหญา ออกไปกจ็ ะไมเ กดิ ปญ หาดงั กลา ว สว นใหญจะเกิดปญหาหญาไดรับปุยไมเพียงพอ ทาํ ใหใ บเหลอื ง และผลผลติ ตา่ํ แตในทางตรงกันขามถาหญาไดรับปุยไนโตรเจน (เชนยเู รีย) มากเกินไปจนหญานําไปใช ประโยชนไมหมด ไนโตรเจนนน้ั จะถกู เปลย่ี นเปน ไนเตรท ซง่ึ เปน สารพษิ สะสมอยใู นหญา นน้ั ถาโคไดร บั สารไนเตรทเขา ไปจาํ นวนมาก กจ็ ะเกดิ อนั ตรายได หญาเนเปยร • 1. การปลกู เน่ืองจากหญาเนเปยรติดเมล็ดนอย ดังนั้นการปลูกจึงควรใชสวนของลําตน (ซ่ึงมีลักษณะเหมอื นตน ออ ย แตม ขี นาดเลก็ กวา ) ปลูกจะใหผลดีกวา ตนหญาเนเปยรที่เตรียม ไวสาํ หรับขยายพันธุควรปลอยใหยาวคือ อายไุ มต า่ํ กวา 2 เดอื น จากการตดั ครง้ั กอ นแตจ ะใหด ี ควรตัดเมอ่ื มอี ายุ 4-6 เดอื น เพราะจะไดท อ นพนั ธมุ ากขน้ึ เมื่อตองการจะปลูกก็ทาํ การตดั ตน พนั ธชุ ดิ โคนตน ตดั ยอดและใบออก แลวสับ ตันพันธุเปน ทอนๆ โดยใหแ ตล ะทอ นมขี อ อยา งนอ ย 2 ขอ ตดั ตนพันธุชิดโคนตน บรเิ วณโคนตน มรี ากลอย ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !16 ลกั ษณะทอ นพนั ธหุ ญาเนเปย ร การเตรยี มดนิ ทาํ เชน เดยี วกบั การปลกู หญา กินนี แตเนื่องจากหญาเนเปยรแตก กอใหญกวาหญากินนี ดังนั้นระยะระหวา งรองจึงควรขยายเปน 2 เมตร และมีระยะหางระหวาง แถว 75 เมตร ภาพแสดงระยะปลูกหางแถวระหวางตนหญาเนเปยร ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !17 เมื่อเตรียมดินและเตรียมทอนพันธุเสร็จเรียบรอยแลว นําทอนพันธุมาปกลง สองขางรอง การปก ตอ งปก ใหส ว นโคนลกึ ลงไปในดนิ พอใหข อ หนง่ึ เสมอดนิ หรอื จมดนิ เลก็ นอ ย และควรปกใหเฉียงทํามุม 45-60 องศากบั พน้ื ดนิ แตล ะทอ นปก ใหห า งกนั ประมาณ 75 เซนติเมตร หลงั จากปลกู เสรจ็ กป็ ลอ ยน้ําตามรอ งไดท นั ที อตั ราการปลกู รอดของหญา เนเปย รส งู กวาหญากินนี ถา นา้ํ ทว่ั ถงึ จะมโี อกาสงอกถงึ 100 เปอรเ ซน็ ต หลงั จากปลกู 15-20 วัน หญา จะเร่ิมแตกยอดออกมาตามขอ ระยะนค้ี วรทาํ รนุ กาํ จัดวัชพืช และใสปยุ ยูเรยี กกอละหนงึ่ ชอ นชา • 2. การใชป ระโยชนแ ละการบํารงุ รกั ษา ถาหากมีนํ้าและปุยอยางสมบูรณ หลังจากปลูกประมาณ 50-60 วัน ก็สามารถตัดไปใหสัตวกินได และหลังจากน้ันก็สามารถตัดไดอีกประมาณเดือนละ 1 ครง้ั ถาปลอยใหอายุการตัดมากกวา 1 เดือน หญา เนเปยรจะเริ่มมีลําตน แขง็ เปน ปลอ ง ซึ่งโค จะไมชอบกินและมีคุณคาทางอาหารตํ่าลงดว ย หญาที่เจริญเติบโตเร็วและใหผลผลิตสูง ยอ ม ตองการปุยในปรมิ าณสงู ดว ย ดงั นน้ั หลงั จากตดั หญา ไปแลว ตอ งใสป ยุ บํารงุ ตน ใหท กุ ครง้ั วิธีการ ใหปุยทาํ เชาเดียวกับกรณีของหญากินนี และอาจจะตอ งใหใ นปรมิ าณมากกวา เลก็ นอ ย เพราะ ผลผลติ สงู กวา หญา กินนี หญา รูซ่ี (คองโก) • 1. การเตรยี มเมลด็ พนั ธุ ควรจัดหาเมล็ดพันธุไวใหพรอมกอนถึงฤดูปลูก เกษตรกรรายยอยที่ตองการ ปลูกในพื้นที่นอยๆ สามารถขอเมลด็ พนั ธไุ ดจ ากปศสุ ตั วอ ําเภอในทอ งถน่ิ แตถ า ตอ งการมากจะ ตองซ้ือในราคากโิ ลกรมั ละ 60 บาท โดยตดิ ตอ ผา นปศสุ ตั วอ ําเภอ หรอื จะตดิ ตอ ตรงไปท่ีกอง อาหารสัตว กรมปศสุ ตั ว ราชเทวี พญาไท กรงุ เทพฯ 10400 โทรศพั ท 2511941 ก็ได อีกหนว ยงานหนง่ึ ทผ่ี ลติ เมลด็ พนั ธหุ ญา รซู ่ี คอื กรป.กลาง จุดประสงคเพื่อแจกจายแกหนวยงาน ราชการ หรือโครงการตางๆ หรือกลุมเกษตรกร แตไมแจกจายแกเกษตรทั่วไป และไมม ี ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !18 จาํ หนา ย ตดิ ตอ รายละเอยี ดไดท ศ่ี ูนยสง เสรมิ การขยายพนั ธสุ ตั ว กรป.กลาง สนามเสอื ปา กรุงเทพฯ โทรศพั ท 2828848 เมื่อไดเมล็ดพันธุแลวควรศึกษาขอมูลใหถ่ีถวนวาเมล็ดหญาน้ันพรอมจะปลูก แลวหรือไม ถา เมลด็ เพง่ิ เกบ็ มาใหมแ ลว นํามาปลกู เลยจะไมง อก เพราะโดยปกติเมล็ดหญารูซี่ ตองการเวลาพักตัวประมาณ 6 เดอื นหลงั เกบ็ เกย่ี ว และเพอื่ ใหแนใ จวาเมลด็ หญา ท่เี ตรยี มไวน นั้ มีอัตราความงอกเปน ทน่ี า พอใจหรอื ไม จึงควรทาํ การทดสอบหาเปอรเ ซน็ ตค วามงอกกอ นปลกู จริง ท้ังนี้เพ่ือลดการเส่ียงตอความลมเหลว ซึ่งเทากับเปนการลงทนุ เตรยี มพืน้ ท่โี ดยไมไ ดผล ตอบแทนเทาท่ีควร และอาจจะทําใหลาชากวาฤดูกาล คอื หมดฝนเสยี กอ น การทดสอบหา เปอรเ ซน็ ตค วามงอกทาํ ไดง า ยๆ คอื 1. จัดหาภาชนะที่ปดฝาไดมิดชิด เชน กลอ งพลาสตกิ 2. เอากระดาษฟางหรือกระดาษเช็ดหนา (ทิชชู) พับซอนกัน 3-4 ชั้น ใหขนาดเทาภาชนะน้ัน วางกระดาษที่พับแลวลงในภาชนะ เอานํ้าหยดลงบนกระดาษใหชุม นับเมล็ดหญาหรอื ถัว่ ทตี่ องการทดสอบจํานวน 100 เมลด็ วางเรยี งแถวบนกระดาษนน้ั แลวปด ภาชนะใหม ดิ ชดิ ไมใ หน า้ํ ระเหยออกได และทิ้งไว ณ อณุ หภมู หิ อ งธรรมดา 3. หลังจากเรม่ิ ทดสอบ 7 วัน เปด ภาชนะนน้ั ใชค มี หยบิ เมลด็ ทง่ี อกแลว ออก จากภาชนะและนับจํานวน แลวปด ฝาไวเ ชน เดมิ ถาหากความชื้นที่กระดาษมีไมเพียงพอก็ให หยดน้ําลงไปอกี 7 วนั ตอ มาเปด ฝาภาชนะและนบั จาํ นวนเมลด็ งอกอกี ครง้ั หนง่ึ จาํ นวนเมลด็ งอก 2 ครง้ั รวมกนั คอื เปอรเ ซน็ ตก ารงอกของเมลด็ หญา จากการทดลองดงั กลา วเมลด็ หญา รซู ท่ี ด่ี ี 100 เมลด็ ควรงอกไมต า่ํ กวา 70 เมล็ด (70 เปอรเ ซน็ ต) ซง่ึ จะใชเ มลด็ ปลกู ในอตั รา 2 กิโลกรัม/ไร อยา งไรกต็ ามถา พบวา เมลด็ มีความงอกนอยกวานี้อีกครั้งหนึ่งก็ยังสามารถใชปลูกได แตค วรจะเพม่ิ อตั ราการปลกู ใหส งู ขน้ึ ตามสว น • 2. การปลกู การเตรียมดินเพ่ือปลูกหญาก็ทําเชนเดียวกับการเตรียมดินเพ่ือปลูกพืชไรท่ัวๆ ไป คอื ทําใหด นิ รว นซยุ และกาํ จัดวัชพืช โดยการไถ และพรวน ยง่ิ ไปกวา นน้ั การเตรยี มดนิ เพื่อ ปลูกหญาจะตองทําใหดินละเอียดมากกวาการปลูกขาวโพดหรือขาวฟางเสียอีก เพราะเมล็ด หญามีขนาดเล็กกวา และการงอกของหญาก็ชา กวาขา วโพด และขา วฟา งมาก ถา เตรยี มดนิ ไมด ี วัชพืชจะข้ึนมาขมหญาทปี่ ลกู ไดง า ย หลกั การเตรยี มดนิ พอจะสรปุ เปน แนวทางกวา งๆ คอื ถาจะ ปลูกหญาแปลงไหนควรจะไถดวยผาน 3 ตั้งแตปลายฤดฝู นหรือชว งท่เี มล็ดวชั พืชยงั ไมแ กคร้ัง หน่ึง แลวตากดนิ ทง้ิ ไวจ นถงึ ตน ฤดฝู นหนา เมอ่ื มวี ชั พชื งอกขน้ึ มายงั เปน ตน เลก็ ๆ อยูก็ใหไถอีก ครง้ั และพรวน 1-2 ครง้ั แลวจึงทาํ การหวา นเมลด็ ฤดูที่เหมาะสมในการปลูกคือ ตอนตนฤดูฝนคือประมาณเดือนพฤษภาคม- มิถุนายน เพราะเปนชวงท่ีมีนํ้าเพียงพอสําหรับหญาและจะใชประโยชนจากหญานี้ไดในราว ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !19 ปลายฤดูฝนน้ัน โดยท่ัวไปเกษตรกรรายยอยนิยมการใชมือหวานเมล็ดไปท่ัวๆ แปลงหญาท่ี เตรียมไวทํานองเดียวกับการหวานขาว แตตามหลักการที่ถูกตองแลวถาสามารถทําใหเมล็ด หญาอยูใตผิวดินเล็กนอยก็จะเปนการดีมาก เพราะจะทําใหเมล็ดหญาจะงอกดีกวาการหวาน มาก ท้ังน้ีเน่ืองจากเมลด็ ไดรบั ความชืน้ อยางสม่ําเสมอและถกู รบกวนจาก นก หนู และมดนอ ย ลง ดังน้ันในการปลกู หญา ของเกษตรกรรายยอ ยควรจะตอ งยอมเสยี เวลาใชจ อบ หรือใชคราดทาํ ใหดินเปนรอ งลกึ ประมาณ 1-2 นว้ิ แตล ะรอ งหา งกนั ประมาณ 30 เซนตเิ มตร เอาเมลด็ โรย ตามรอง แลวใชเ ทา เกลย่ี ดนิ กลบรอ งเพยี งบางๆ ใหเ มลด็ อยใู ตผ วิ ดนิ ประมาณครง่ึ นว้ิ การปลกู วิธีนี้นอกจากเมล็ดจะงอกดีแลวจากงานวิจัยพบวาสามารถประหยัดเมล็ดและไดผลผลิตสูงกวา การปลูกดวยวิธีหวานมากทีเดียว (ดจู ากตารางท่ี 1) ตารางท่ี 1 แสดงการงอกของหญา รซู ท่ี ป่ี ลกู เปน แถว (ทํารอ งและกลบเมลด็ ) กบั การปลกู ดว ย วิธีหวา นดว ยมอื ในสภาพการเตรยี มดนิ ตา งกนั 3 ระดบั จํานวนตน หญา รซู ่ี / ตอ ตารางเมตร การเตรยี มดนิ อายุ 2 สัปดาห อายุ 4 สัปดาห ดินละเอยี ด ปลกู เปน แถว หวา นดว ยมอื ปลกู เปน แถว หวา นดว ยมอื ดินปานกลาง ดินหยาบ 250 157.5 225 152.5 200 140 206.7 135 180 107.5 178.3 105 ที่มา : วิสษิ ฐิพร (2533) ถาความชื้นในดินมีมากพอ เมล็ดหญาก็จะงอกออกมาใหเห็นเปนแถวภายใน 7-14 วัน เมอ่ื หญา ตง้ั ตวั ไดด แี ลว คอื ประมาณหนง่ึ เดอื นหลงั จากปลกู ควรหวานปุยยูเรียอยาง บางๆ ประมาณ 5-10 กโิ ลกรมั ตอ ไร ควรหวา นในวนั ทฝ่ี นตก หรอื ในขณะทด่ี นิ ยงั เปย กชน้ื อยู ถาดินแหงก็ควรใหนํ้าทันทีหลังจากหวานปุย การหวานปุยควรทําในขณะท่ีนํ้าคางบนใบหญา แหง แลว เชน เดยี วกบั ทก่ี ลา วไวใ นเรอ่ื งหญา กินนี • 2. การใชป ระโยชนแ ละการบํารงุ รกั ษา หญารูซ่ีเปนหญาที่เหมาะสําหรับปลอยโคลงแทะเล็ม หลังจากปลูกหญาได ประมาณ 2 เดอื น กส็ ามารถปลอ ยโคลงแทะเลม็ ได ถา รบี ปลอ ยเรว็ กวา นน้ั รากของหญา ยงั ยดึ เกาะกับดินไมแขง็ แรงพอ หญา อาจจะถกู ถอนขน้ึ มาทง้ั ตน ทง้ั รากเลยทเี ดยี ว การปลอ ยสตั วล ง แทะเลม็ ไมค วรปลอ ยสตั วจ าํ นวนนอ ยลงในพน้ื ทแ่ี ปลงหญา ใหญๆ เพราะสัตวจะเลือกกิน ทําให หญาไมสม่ําเสมอและฝงู สตั วต อ งอยใู นแปลงหญา นน้ั นานกวา หญา จะหมด ดงั นน้ั หลกั การทถ่ี กู ตองคือ ควรปลอ ยสตั วจาํ นวนมากลงในแปลงหญา ทไ่ี มใ หญน กั เพยี งระยะเวลาสน้ั ๆ เพื่อใหหญา ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !20 มีโอกาสฟน ตวั ทาํ ไดโ ดยการกน้ั แปลงหญา เปน แปลงยอ ยๆ (ถาสามารถทาํ ได) พอจะประมาณ ไดวาแมโค 20 แมอยใู นแปลงหญา 1 ไรเ ปน เวลา 2 วัน แลวยายไปแปลงถัดไปเรื่อยๆ ในฤดู ฝนหรือในในฤดูแลง แตม นี า้ํ ใหห ญา อยา งเตม็ ทจ่ี ะสามารถปลอ ยโคลงแทะเลม็ ไดอ กี ครง้ั ในเวลา 1 เดอื น ถาปลอยไวจนหญาแก โปรตนี ในหญา จะตา่ํ ลงมากเยอ่ื ใยหรอื การจะมมี ากขน้ึ ซง่ึ จะทาํ ใหยอยยาก ในทางตรงขา มถา หญา อายนุ อ ยเกนิ ไป ถงึ แมจ ะมโี ปรตนี สงู ยอยงาย แตก็จะใหผล ผลติ ต่าํ สําหรบั ผลผลติ หญา รซู จ่ี ะผนั แปรตา งๆ กันขึ้นอยูกับหลายปจจัย จากตวั เลขใน ตารางท่ี 2 พบวาความละเอียดของการเตรยี มดิน และวธิ กี ารหวา นเมลด็ จะมผี ลกระทบตอ ผลผลติ อยา งมาก ตารางท่ี 2 แสดงผลผลิตหญารูซี่ที่ปลูกเปนแถว (ทํารอ งและกลบเมลด็ ) และหวา นดว ยมอื ใน สภาพดนิ ทเ่ี ตรยี มตา งกนั 3 ระดบั เมอ่ื อายไุ ด 7 สัปดาห ผลผลิตหญารูซี่ (กิโลกรัม / ไร) ชนดิ ดนิ ปลกู เปน แถว หวา นดว ยมอื 3,160 1,243.2 ดนิ ละเอยี ด 1,734.4 795.2 ดินปานกลาง 1,459.2 763.2 ดินหยาบ ที่มา : วิสษิ ฐิพร (2533) ธาตุอาหารหลักท่ีพืชตองการคือ N (ไนโตรเจน) P (ฟอสฟอรัส) และ K (โปตัสเซียม) ในการสรา งใบและกง่ิ กา นนน้ั พชื ตอ งการ ไนโตรเจนมากกวา ธาตอุ น่ื ๆ ดงั นน้ั การใหปุยหญาจึงใหไนโตรเจนเปนหลัก อยางไรก็ตามหญา กย็ งั ตอ งการธาตอุ น่ื ๆ ดวยแมจะ ตองการในปรมิ าณเพียงเลก็ นอ ย แตก็มีความจาํ เปน ตอ การเจรญิ เตบิ โตของหญา ถาเกี่ยวหญา บอยๆ ครั้ง ธาตอุ น่ื ๆ เหลา นน้ั อาจจะหมดไปจากดนิ ดงั นน้ั จงึ ตอ งการใหป ยุ สตู รทม่ี ที ง้ั N, P, K และใหมลู โคดว ย แปลงหญา ทป่ี ลอ ยโคลงแทะเลม็ ตามกาํ หนดเรยี บรอ ยแลว ควรจะตอ งหวา นปยุ ยเู รยี ใหใ นอตั ราไรล ะ 20 กิโลกรัม และใหนา้ํ ตามทนั ที แลว ใหนาํ้ ซํ้าอีกทุกๆ 7-10 วัน หากไม ทําเชนน้ีจะไมสามารถใชหญาไดเดือนละครั้งตามท่ีคาดหวัง นอกจากน้ันมูลโคท่ีมีอยูท้ังหมด ควรจะนาํ มาทะยอยใสแปลงหญาอยางทั่วถึง และจะใหดีกวานี้ก็ควรจะใสปุยสูตร 15-15-15 หรือปุย สูตรสามตวั ทาํ นองนป้ี ล ะ 50 กิโลกรัม/ไร ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !21 หญา ขน • 1. การปลกู หญาขนตองปลูกดวยตน ซึ่งตนพันธุหญาขนหาไดท ั่วไปและควรเลือกที่มีอายุ ไมต่ํากวา 1 เดอื น หญา ขนปลกู ไดง า ยมาก เพยี งใหส ว นใดสว นหนง่ึ ของตน หญา ขนจมอยใู นดนิ ที่มีความชื้นพอก็สามารถงอกได กอ นปลกู ตอ งเตรยี มพน้ื ทโ่ี ดยการไถปรบั ท่ี และยกคนั เหมอื น แปลงนาเพราะการใหน้ําหญาขนนิยมใหแบบทวมแปลงหรือใหน้ํากระจายเปนผืนไปทั่วแปลง ไมเหมาะที่จะใหนาํ้ ตามรอ งเหมอื นหญา กินนี หรือ หญาเนเปยร การเตรยี มดนิ กไ็ มจ าํ เปน ตอ ง ทาํ อยา งปราณตี นกั การปลกู หญา ขนนน้ั ทาํ ได 2 รูปแบบ แบบที่หนึ่งปลูกแบบแหง คอื หลงั จาก เตรียมพื้นที่เสร็จเรียบรอยแลว กน็ ําทอ นพนั ธุ (หญาขนที่เกี่ยวมาทั้งตน ไมต อ งสบั ) มาหวา นลง ในแปลง จนทั่วแปลง แลวทาํ การไถผาน 7 จาน หรอื พรวนกลบหลงั จากนน้ั ปลอ ยนา้ํ ใหทวม แปลง อีกรูปแบบหนึ่งคือปลูกแบบเปยก หมายถึงปลอยนํ้าใหทวมแปลงจนดินแฉะเละกอ น โยนหญาขนครง้ั ละ 1 กํามอื ลงบนพน้ื ดนิ แลว ใชเ ทา เหยยี บใหห ญา ขนบางสว นจมลงในดนิ หรือ ถาตนพันธุมีนอยอาจจะใชวิธีสับทอนพันธุใหยาวประมาณ 8 นว้ิ แลวนาํ มาปก ลงในแปลงแบบ เดยี วกบั การดํานากไ็ ดเ ชน กนั • 2. การใชป ระโยชนแ ละดแู ลรกั ษา หลังจากปลกู แลว ตอ งหมน่ั ใหน า้ํ ใหด นิ ชน้ื แฉะอยเู สมอ ประมาณ 1 เดอื น หลัง จากปลูกควรทาํ การหวา นปยุ ยเู รียในอตั รา 20 กิโลกรัม/ไร ประมาณ 2 เดอื น หลงั จากปลกู ก็สามารถใหสัตวลงแทะเล็มได ขอดีของหญา ขนอยา งหนง่ึ คอื ถาหากดินแฉะเมื่อสัตวเหยียบ ตนหญาจมดนิ หญาก็จะแตกหนอใหมเพิ่มขึ้นอีก หลกั การในการปลอ ยโคลงแทะเลม็ การใหปุย และการใหน า้ํ ทาํ เชน เดยี วกบั ทก่ี ลา วไวใ นเรอ่ื งหญา รซู ่ี แตห ญา ขนตอ งการนา้ํ มากกวา หญาขน ไมเหมาะสําหรับปลูกเพ่ือเก่ียวมาใหโคกินเพราะผลผลิตตํ่าเม่ือเทียบกับหญากินนีและหญา เนเปยร อกี ทง้ั ลําตน เลอ้ื ยทาํ ใหเกี่ยวลาํ บากอกี ดว ย อยา งไรกต็ ามในสภาพทล่ี มุ จาํ เปน ตอ งปลกู ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !22 หญาขนไวเพื่อเกี่ยว จากการทดสอบพบวาคน 1 คน ใชเคียวเกี่ยวหญาขนไดชว่ั โมงละประมาณ 70 กิโลกรัม การปลูกหญาขนแบบแหง การปลูกหญาขนแบบเปยก หญาชั่วคราวตางๆ • 1. การเตรยี มเมลด็ พนั ธุ เมล็ดพันธสุ ามารถหาซอ้ื ไดจ ากแหลง ตอ ไปน้ี หญา ซอกม้ั : ซื้อจากกรมปศุสัตว หญา ไขมุก : ซื้อจากศูนยวิจัยขาวโพดขาวฟางแหงชาติ ต.กลางดง อ.ปากชอ ง จ.นครราชสมี า (30130) โทร. 044-361108, 361770 หญาจัมโบ : ซื้อไดจากบริษัทเอกชนที่ผลิตเมล็ดพันธุหญาจําหนา ย หญา นิวตรฟิ ด เมล็ดหญาเหลา นไ้ี มต อ งการเวลาพกั ตวั ดงั นน้ั จงึ สามารถนํามาปลกู ไดเ ลย ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !23 • 2. การปลกู การเตรียมดินทําเชนเดียวกับการปลูกหญารูซี่ และควรใสปุยคอกไรละ ประมาณ 1-3 ตนั พรอมกบั ปยุ สูตร 15-15-15 อกี ไรล ะ 25 กิโลกรัม การปลูกทาํ ได 2 วิธี คอื 2.1 ปลกู เปน แถว เปนวิธีที่ดีที่สุด โดยทํารอ งใหล กึ ประมาณ 1 นว้ิ ระยะหาง ระหวางรอง 50 เซนตเิ มตร โรยเมลด็ ลงในรอ ง เมลด็ หญา ประเภทนม้ี คี วามงอกดมี าก จงึ ไม ควรโรยเมล็ดใหถ เ่ี กนิ ไป เพราะตน จะขน้ึ มาแนน มากแลว จะไมโ ตควรโรยใหห า งกนั เมลด็ ละ 3- 5 ซม. และโรยใหเปนแถว เมื่อโรยเมล็ดแลว ควรกลบดินบางๆ เพอ่ื ใหเ มลด็ ไดร บั ความชน้ื ตลอดเวลาและ ยังปอ งกนั นก หนู และมดมาทําลายไดอ กี ดว ย 2.2 ปลกู แบบหวา น หลังจากเตรียมดินเรียบรอ ยแลวทาํ การหวา นเมลด็ แบบ เดียวกบั การหวา นขา ว จากนั้นจึงพรวนกลบ การปลกู ทงั้ 2 วธิ ใี ชเ มลด็ ประมาณ 3-4 กิโลกรัม/ไร แตจากรายงานวิจัยพบ วาอัตราการงอกและผลผลิตที่ไดจากการปลูกแบบเปนแถวจะสูงกวาการหวาน อกี ทง้ั การเตรยี ม ดินท่ีละเอียดดี กม็ ผี ลตอ ผลผลติ เชน เดยี วกนั (ดตู ารางท่ี 3, 4) ตารางท่ี 3 แสดงจํานวนตน หญา ไขม กุ ที่ปลูกเปนแถว (ทํารอ งและกลบเมลด็ ) และหวา นดวย มือเมอ่ื อายุ 2 และ 3 สัปดาห ในสภาพดนิ ทเ่ี ตรยี มตา งกนั 3 ระดบั จํานวนตน หญาไขม กุ /ตอ ตารางเมตร ชนดิ ดนิ อายุ 2 สัปดาห อายุ 4 สัปดาห ดินละเอยี ด ปลกู เปน แถว หวา นดว ยมอื ปลกู เปน แถว หวา นดว นมอื ดินปานกลาง ดินหยาบ 498.3 390 481.3 372.5 293.3 212.2 285 220 286.7 162.5 300 175 ที่มา : วิสษิ ฐิพร (2533) ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !24 ตารางท่ี 4 แสดงผลผลิตหญาไขมุกที่ปลูกเปนแถว (ทํารอ งและกลบเมลด็ ) และหวา นดว ยมอื ในสภาพดนิ ทเ่ี ตรยี มตา งกนั 3 ระดบั เมอ่ื อายไุ ด 5 สัปดาห ผลผลติ หญา ไขม กุ (กิโลกรัม / ไร) ชนดิ ดนิ ปลกู เปน แถว หวา นดว ยมอื ดินละเอยี ด 6,172.8 4,020.8 ดินปานกลาง 2,478.4 1,588.8 ดินหยาบ 2,809.6 1,560 ที่มา : วิสษิ ฐิพร (2533) การปลูกตามวธิ ดี งั กลา วขา งตน เหมาะสําหรบั การปลกู แบบอาศยั น้าํ ฝนหรอื มี การใหนํ้าแบบสปรงิ เกอร แตถาจะใหนํ้าแบบรองเหมอื นการปลกู หญา กนิ นสี ามารถเตรยี มดนิ เปนรองเชน เดยี งกบั หญา กนิ นี และโรยเมล็ด 2 ขา งรอ งไดเ ชน กนั • 3. การใชป ระโยชนแ ละการบํารงุ รกั ษา หลังจากปลกู ได 30-45 วัน กส็ ามารถตดั มาใหส ตั วก นิ ได โดยตัดที่โคนตนให เหนือพื้นดินประมาณ 15 เซนตเิ มตร และสามารถตดั ครง้ั ตอ ๆ ไปไดทุกๆ 20-30 วัน ซงึ่ จะตดั ไดอีก 2-4 ครง้ั หลงั จากตดั แตล ะครง้ั จะตอ งใสป ยุ ยเู รียใหใ นอตั รา 20-25 กิโลกรัม/ไร หรือ ถาดินเปนดางควรใชปุยแอมโมเนียมซัลเฟต ในอตั รา 40-50 กิโลกรัม/ไร เพื่อชวยในการ เจรญิ เตบิ โตของหญา ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !25 ผลผลิตและคุณคาทางอาหาร จากตารางที่ 5 จะเหน็ ไดว า หญา ทกุ ชนดิ มคี ณุ คา อาหารใกลเ คยี งกนั เปน การ ยืนยันวาพันธหุ ญา ไมม ผี ลตอ คณุ คา ทางอาหารของหญา มากนกั แตอายุการตัดและการใหปุยจะ มีผลมากกวา สรปุ งา ยๆ วา หญาที่มีอายุการตัด 1 เดอื นไดร บั ปยุ และนา้ํ อยา งเพยี งพอนน้ั ใน หญา 100 กโิ ลกรมั จะมนี า้ํ อยปู ระมาณ 80 กิโลกรัม มเี นอ้ื หญา แหง จรงิ ๆ ประมาณ 20 กิโลกรัม และถา คิดตอ เนื้อหญาแหง 100 กโิ ลกรมั จะมโี ปรตนี อยปู ระมาณ 13 กิโลกรัม มไี ขมนั ประมาณ 2.5 กิโลกรัม และมเี ยอ่ื ใยประมาณ 30 กิโลกรัม ในเรอ่ื งผลผลติ นน้ั พบวาหญาเนเปย รใหผลผลิตสูงสุด คอื ใหน า้ํ หนกั สดตอ การ ตัด 1 ครง้ั มากกวา 10 ตนั ตอ ไร หญา กนิ นีสีนวลใหผลผลติ รองลงมาคอื ประมาณ 6 ตนั ตอ ไร สวนหญาขนใหผลผลิตนอยที่สุด อยา งไรกต็ ามผเู ขยี นไดท ดลองปลกู หญา กินนี (แบบยกรอง) หญาขน และหญารูซี่ ในแปลงใหญท ม่ี นี ้ําสมบรู ณแ ละปลอ ยโคลงแทะเลม็ พบวา หญาขนกลบั ดี ท่ีสุด ดังน้ันจึงกลางไดวาหญาแตละชนิดมีความเหมาะสมในสภาวะแวดลอมและการจัดการท่ี ตางๆ กัน ในการเลอื กชนดิ หญา ปลกู จงึ ควรคาํ นงึ ถงึ เรอ่ื งนซ้ี ง่ึ ไดก ลา วไวแ ลว ในเรอ่ื ง “ชนดิ หญา ท่ีควรเลอื กปลกู ” ตารางท่ี 5 คุณคา ทางอาหารและผลผลติ ของหญา ชนดิ ตา งๆ 1/ คณุ คาทางอาหาร (% ของนน.แหง ) 3/ ผลผลติ ในการเกยี่ ว 1 ครั้ง 2/ (กก.) น น . นน. น น . นน. แหง โปร- ช นิ ด ความ โปร- ไข- เยื่อใย NDF 4/ ADF 5/ สด สด ตอไร ตีน หญา ชน้ื ตีน มัน ตอกอ ตอไร ตอไร กินนี 78.69 12.40 2.32 32.01 70.83 43.40 1.13 4,821 1,027 127.3 ธรรมดา กินนี 80.81 12.86 2.34 30.61 68.94 41.94 1.04 4,437 851 109.4 สีมวง กินนี 79.33 12.79 2.63 32.37 71.26 43.87 1.45 6,186 1,279 163.6 สีนวล กินนียักษ 83.08 12.12 2.09 31.79 69.38 44.76 0.93 3,968 671 81.3 (เฮมิล) เนเปย ร 83.79 13.44 2.72 28.02 62.31 38.86 3.16 13,483 2,186 293.8 ขน 81.61 14.43 2.50 28.68 66.02 38.10 0.50 2,133 392 56.6 รซู ี่ 78.44 13.89 2.42 25.91 63.51 35.14 0.77 3,285 708 98.3 เฉลี่ย 80.82 13.13 2.43 29.91 1/ ขอ มลู จากการปลกู หญาในแปลงทดลองของผเู ขยี น ดนิ มคี วามอดุ มสมบรู ณส งู คือใหปุยมูล โคกอ นปลกู กอละ 1 บุงกี๋ และใหปยุ ยเู รยี กอละ 1 ชอ นโตะ ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !26 2/ ตดั หญา เดอื นละครั้ง ตวั เลขทแ่ี สดงเปน คา เฉลย่ี ของการตดั หญา เดอื นท่ี 8-17 หลังจาก การปลกู ซงึ่ ระยะนี้ผลผลิตคอนขางจะคงที่ สว นเดอื นท่ี 1-6 ไมนาํ มาคิดเพราะนํ้าหนัก หญา คอ ยๆ เพม่ิ ขน้ึ ทกุ ๆ เดอื น 3/ คณุ คา ทางอาหารเปน คา เฉลย่ี ของตวั อยา งหญา ทเ่ี กย่ี ว 7 ครั้ง อายกุ ารเกย่ี วแตล ะครง้ั 30- 33 วนั (เฉลี่ย 31.28 วนั ) 4/ NDF เปน คา ซง่ึ บง บอกวา ในเซลของหญา มผี นงั เซลมากนอ ยแคไ หน ตวั เลขนอ ย = ดี ตัวเลข มาก = ไมดี 5/ ADF เปน คา ซง่ึ บง บอกวา ในผนงั เซลมลี กิ นนิ และเซลลูโลส มากนอ ยแคไ หน ตวั เลขนอ ย = ดี ตวั เลขมาก = ไมดี แหลงพันธุหญา กรมปศสุ ตั ว 1. ราคาเมลด็ พนั ธหุ ญา และถว่ั (พ.ศ. 2533) เมลด็ พนั ธุ ราคา/กก. เมลด็ พนั ธุ ราคา/กก. 80 รูซี่ 60 บัฟเฟล 6 50 เฮมลิ 60 ซอกั่มแดง 40 30 กนิ นี 60 ฮามาตา 20 5 พลแิ คตลุ ม่ั 60 เซอราโตร ซาบี้ 60 เซนโตซมี า โรด 60 กระถนิ ตา งประเทศ เซทตาเรีย 80 แลปแลป 2. สถานทต่ี ดิ ตอ การซ้ือเมล็ดพันธุหญาสามารถติดตอโดยตรงท่ีกองอาหารสัตว กรม ปศุสัตว พญาไท กรงุ เทพฯ 10400 โทรศพั ท 2511941 หรือจะติดตอที่ศูนยวิจัยอาหาร สัตวและสถานีอาหารสัตว ซง่ึ มอี ยทู ว่ั ประเทศดงั รายละเอยี ดตอ ไปน้ี 2.1 ภาคกลาง 1. ศูนยวิจัยอาหารสัตวแกงกระจาน ถนนเพชรเกษม ต.เขาใหญ อ.ชะอาํ จ.เพชรบุรี โทร. (032) 471218 2. ศูนยวิจัยอาหารสัตวชัยนาท ต.บางหลวง อ.สรรพยา จ.ชัยนาท โทร. (056) 411162 ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !27 2.2 ภาคเหนอื 1. ศูนยวิจัยอาหารสัตวลําปาง ถนนลําปาง-เชียงใหม อ.หางฉัตร จ.ลาํ ปาง 2. สถานีอาหารสตั วแ พร ถนนสายรอ งกวาง-งาว ต.แพะหนองคาย อ.รอ งกวาง จ.แพร 3. สถานีอาหารสตั วเ พชรบรู ณ ถนนสายสระบรุ ี-หลม สกั หมูที่ 4 ต.สะเดียง อ.เมอื ง จ.เพชรบูรณ โทร. (056) 721558 4. สถานีอาหารสตั วส โุ ขทยั ต.สามพวง อ.ครี มี าศ จ.สุโขทัย 2.3 ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1. ศูนยวิจัยอาหารสัตวปากชอง หมูที่ 2 ต.ปากชอ ง อ.ปากชอง จ.นครราชสมี า โทร. (044) 311612 2. ศูนยวิจัยอาหารสัตวขอนแกน สํานกั งานเกษตรภาคตะวนั ออก เฉยี งเหนอื จ.ขอนแกน 3. ศูนยวิจัยอาหารสัตวซับหวาย ถนนมิตรภาพ ต.ปากชอง อ.ปากชอ ง จ.นครราชสมี า โทร.(034) 311632 4. สถานอี าหารสตั วย โสธร ต.ทุงหายแห อ.คาํ เขอ่ื นแกว จ.ยโสธร 5. สถานีอาหารสตั วส กลนคร ถนนอดุ ร-สกลนคร ต.หนองหลวง อ.สวา งแดนดนิ จ.สกลนคร 6. สถานีอาหารสตั วม กุ ดาหาร ต.คาํ ฮวน อ.เมอื ง จ.มกุ ดาหาร 7. สถานอี าหารสตั วห นองคาย ต.น้าํ สวย จ.หนองคาย 8. สถานีอาหารสตั วเ ลย ต.วังสะพุง อ.วังสะพุง จ.เลย 9. สถานีอาหารสัตวหวยสีทน หมูท่ี 8 ต.ลําปาง อ.เมือง จ.กาฬสนิ ธุ 10. สถานีอาหารสตั วเ ชยี งยนื ถนนขอนแกน -ยางตลาด อ.เชียงยืน จ.มหาสารคาม 11. สถานอี าหารสตั วก ตุ รงั ต.บา นกตุ รงั อ.บรบอื จ.มหาสารคาม 12. สถานีอาหารสัตวหวยหลวง ต.กุดจับ อ.กุดจับ จ.อดุ รธานี 13. สถานีอาหารสตั วท งุ กลุ ารอ งไห อ.สวุ รรณภมู ิ จ.รอ ยเอด็ 14. สถานีอาหารสัตวทาอุเทน อ.ทาอุเทน จ.นครปฐม 1 5 . สถานีอาหารสัตวอุบลราชธานี ต.จาระแม อ.เมือง จ.อบุ ลราชธานี ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั

แปลงหญาเลี้ยงโค !28 2.4 ภาคใต 1. ศูนยว ิจัยอาหารสัตวนราธิวาส หมูที่ 6 ต.ไพรวัล อ.ตากใบ จ.นราธวิ าส 2. สถานีอาหารสัตวชุมพร ถนนเพชรเกษม หมู 9 ต.สลุบ อ.ทาแซะ จ.ชุมพร 3. สถานอี าหารสตั วต รงั ต.นาทามเหนอื อ.เมอื ง จ.ตรงั 4. สถานีอาหารสตั วส ตลู ต.ทงุ นยุ อ.ควนกาหลง จ.สตลู ๐ กลบั ไปหนา กอ นน้ี ๐ หนา ถดั ไป ๐ กลบั หนา หลกั /สารบญั