คู่มือการเสนอขอขึ้นทะเบียนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒธรรมของชาติ

ตวั อยา่ งที่ ๒ เอกสารหมายเลข ๑ : ขอ้ มลู สาระส�ำ คญั ของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ๑. ชื่อรายการ.............ง..า..น..ต...ีท...อ..ง..ค..�ำ..เ.ป...ล..ว.............................................................. ชอื่ เรยี กในทอ้ งถน่ิ .........-................................................................................ ๒. สาขา (เลอื กไดม้ ากกวา่ ๑ ชอ่ ง ทง้ั นี้ ใหเ้ ขยี นขอ้ มลู ตามกรอบของแตล่ ะสาขา ตามขอ้ ๖) ศิลปะการแสดง งานชา่ งฝมี อื ดงั้ เดิม วรรณกรรมพนื้ บา้ น กฬี าภูมิปญั ญาไทย แนวปฏิบัตทิ างสังคม พิธกี รรม และงานเทศกาล ความร้แู ละแนวปฏบิ ตั ิเกีย่ วกับธรรมชาติและจักรวาล ภาษา ๓. ลกั ษณะของมรดกภูมปิ ญั ญาวฒั นธรรม รายการที่มีลกั ษณะเฉพาะในชุมชน ท้องถิ่น ทเ่ี สี่ยงต่อการสญู หาย ใกล้ขาดผ้สู ืบทอด รายการทม่ี ลี กั ษณะเฉพาะในชมุ ชน ทอ้ งถน่ิ ทย่ี งั มผี สู้ บื ทอดและปฏบิ ตั อิ ยู่ รายการที่มีอัตลักษณ์ชัดเจนและมีการปฏิบัติ สืบทอดโดยทั่วไปหรือ อยา่ งกว้างขวาง ๔. สาระส�ำ คัญของมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมโดยสังเขป งานตที องค�ำ เปลว คอื กิจกรรมท่ีท�ำ โดยการใชท้ องคำ�แท้ ท�ำ การรดี แผ่ เป็นแผ่นบาง นำ�มาตัด และวางลงบนกระดาษ ซ้อนกัน ๗๐๐–๘๐๐ แผ่น บรรจใุ นกบุ แลว้ ใชค้ อ้ นในการตแี ผแ่ ผน่ ทองค�ำ ใหบ้ างทส่ี ดุ แลว้ ตดั ดว้ ยไมร้ วก เปน็ แผน่ วางในกระดาษสองขา เพอื่ ใชป้ ดิ งานศลิ ปะบางชนดิ ใหง้ ดงามแวววาว เชน่ ปิดลงบนไมท้ ่ีแกะสลักเป็นลวดลาย พระพุทธรูป ลายรดนํ้า ฯลฯ 44 คู่มือการเสนอขอข้ึนทะเบียนมรดกภูมปิ ญั ญาทางวัฒนธรรมของชาติ

๕. ประวัติความเปน็ มา งานช่างท่ีใช้ทองคำ�เปลวที่พบหลักฐานตามงานช่างต่างๆทุกสมัยของ ไทย สันนิษฐานว่าคงได้รบั อทิ ธพิ ลจากศาสนาพทุ ธ ในประเทศอนิ เดยี ดังมี หลักฐานปรากฏท่ีเขางู จังหวัดราชบุรี พบพระพุทธรูปสมัยทวารวดีปรากฏ ร่องรอยการ ปดิ ทองทอี่ งคแ์ ละฐาน ในสมัยสโุ ขทัย มีหลกั ฐานพบว่า มกี าร ปดิ ทองบนลวดลายประดับพระอโุ บสถ พระเจดยี ์ พระพทุ ธรปู และมีการปดิ ทอง เขยี นสี ทเ่ี รยี กวา่ จติ รกรรมฝาผนงั ทว่ี ดั เจดยี เ์ จด็ แถว อ�ำ เภอศรสี ชั นาลยั ทซ่ี ุ้มพระปรางคว์ ดั พระพายหลวง และองคพ์ ระพุทธชนิ ราช นอกจากนี้ บน ศลิ าจารกึ พอ่ ขนุ รามคำ�แหงหลักที่ ๑ ทจ่ี ารึกไวว้ า่ “…..กลางเมืองสโุ ขทัยนีม้ ี วหิ าร มพี ระพทุ ธรปู ทอง มพี ระอฏั ฐารส….” จากคำ�วา่ พระพทุ ธรปู ทอง ในทนี่ ้ี อาจจะเป็นพระพุทธรูปท่ีลงรักปิดทองก็เป็นได้ แสดงให้เห็นว่าการตี ทองค�ำ เปลวมีมาแตค่ ร้ังนั้น การท�ำ ทองค�ำ เปลวหรอื การตที อง เปน็ งานศลิ ปหตั ถกรรมของคนไทยมา แตโ่ บราณกาล นา่ จะมใี ชใ้ นงานศลิ ปะตง้ั แตส่ มยั สโุ ขทยั แลว้ แพรห่ ลายในสมยั อยุธยา ดังปรากฏหลักฐานทั้งจากเอกสารต่างๆ และศิลปะโบราณวัตถุท่ียัง คงใหเ้ หน็ ทกุ วนั น้ี เมอื่ สน้ิ สดุ ยคุ กรงุ ศรอี ยธุ ยา ตอ่ เนอื่ งมาถงึ กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ ชาวบ้านที่มีอาชีพตีทองก็ย้ายมาต้ังถ่ินฐานและประกอบอาชีพนี้ ในบริเวณ ที่เรยี กวา่ บา้ นชา่ งทอง ณ บริเวณทเ่ี รียกกันว่า ถนนตที อง ถงึ สแี่ ยกคอกววั ในปัจจบุ ัน คู่มือการเสนอขอขึ้นทะเบียนมรดกภูมปิ ัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ 45

๖. ลักษณะเฉพาะทแี่ สดงถึงอตั ลักษณ์ของมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรม งานชา่ งฝมี อื ดง้ั เดมิ กบั การสะทอ้ นสภาพสงั คมไทยของงานตที องคำ�เปลว ตามคติความเช่ือของคนไทยจากอดีตมาจนถึงปัจจุบันมีความนิยมใช้สีทอง เพราะใหค้ วามรสู้ กึ หรหู รา โออ่ า่ มรี าคา สงู คา่ เปน็ สง่ิ ส�ำ คญั แสดงถงึ ความเจรญิ รุ่งเรอื ง ความสขุ ความมัง่ คงั่ ความร่ํารวย สงั เกตได้จากศิลปกรรมต่างๆ ของ พระบรมมหาราชวงั วดั หรอื พระพทุ ธรปู จะเหน็ ความอรา่ มเรอื งรองของทอง ที่ปิดประดับบนลวดลายทีห่ น้าบัน ซุ้มประตู หน้าต่าง พระพุทธรูป ตลอดจน เครื่องใชต้ า่ งๆ เช่น ตู้ โตะ๊ เตียง ธรรมาสน์ และยังนำ�งานลงรักปิดทองเข้าไป ใชใ้ นอาคารสถานท่ี และเครอ่ื งประดบั ตกแตง่ อาคาร ขา้ วของเครอ่ื งใชใ้ นชวี ติ ประจ�ำ วนั มากขึน้ ด้วยเหตุน้ี ช่างปิดทองจึงพยายามคิดค้นหาวิธีการทางช่างที่จะใช้ทอง อย่างประหยัดบนพ้ืนท่ีกว้าง จึงได้คิดหาวิธีนำ�ทองคำ�มาตีแผ่เป็นแผ่นบาง แลว้ หุม้ หรือปดิ บนผิววตั ถุทตี่ อ้ งการให้ดเู ป็นทองทง้ั หมด ซ่ึงก็ยงั ตอ้ งใช้ทอง จำ�นวนมากอยู่ จึงคิดค้นหาวิธีต่อไปว่าทำ�อย่างไรจึงจะประหยัดทองให้ได้ มากท่สี ดุ จงึ ไดเ้ กิดการตที องใหบ้ างยิ่งขึน้ จนเป็นทองคำ�เปลว ที่น�ำ มาใชต้ ดิ ปดิ ประดบั บนผิวชิน้ งาน ลวดลายศิลปกรรม เพอ่ื แสดงให้เหน็ ถึงความเจรญิ รุ่งเรือง ความมงั่ คัง่ ความราํ่ รวยอกี ทัง้ มคี วามสวยงามสงู คา่ 46 คู่มือการเสนอขอข้นึ ทะเบียนมรดกภูมิปญั ญาทางวัฒนธรรมของชาติ

กรรมวิธีการผลติ ๑. นำ�ทองคำ�มาทำ�การรดี จนเป็นแผ่นบางๆ ๒. นำ�แผ่นทองท่ีผ่านการรีดแล้วมาตัดเป็นช้ินๆ ประมาณ ๑ เซนติเมตร (การรอนทอง) ๓. นำ�ชน้ิ ทองมาวางกลางกระดาษกว้างประมาณ ๔ x ๔ น้ิว ๔. น�ำ ทองทใี่ สใ่ นกระดาษแลว้ มาซอ้ นกนั ในกบุ ทที่ �ำ จากหนงั สตั วว์ างบนแทง่ หินและมีไมก้ ลัดยดึ ซองหนังไว้ ๕. เปลี่ยนถ่ายทองลงกระดาษขนาด ๖ x ๖ น้ิว แล้วจึงนำ�ไปตี อีกครั้ง เพือ่ ใหไ้ ดข้ นาดใหญ่ข้นึ ๖. เมอ่ื ไดท้ องทต่ี เี สรจ็ แลว้ กจ็ ะเปลย่ี น ถา่ ยทองใสล่ งกระดาษสา (กระดาษดาม) ใช้ไม้รวกหรือไม้ไผ่ (ไม้เหี๊ยะ) ตัดทองตามขนาด ๔ x ๔ เซนติเมตร วางในกระดาษสองขา ๗. คุณค่าและบทบาทของมรดกภมู ิปัญญาทางวฒั นธรรมที่มีต่อวถิ ีชุมชน ปจั จบุ นั งานประณตี ศลิ ป์ สว่ นใหญย่ งั คงใชท้ องคำ�เปลวในการสรา้ งสรรค์ งาน ไม่ว่าจะเป็นการเขียนลายรดน้ํา การปิดทองพระพุทธรูป การปิดทอง ส่วนประกอบงานสถาปัตยกรรมต่างๆ หรือแม้แต่ข้าวของเครื่องใช้ที่ช่าง ศิลปกรรมไดบ้ รรจงสร้างสรรคข์ ้นึ มาให้มีความวิจิตรบรรจง สวยงามประณตี ทรงคณุ คา่ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ เอกลกั ษณง์ านศลิ ปกรรมของไทย ทเี่ ปน็ มรดกทาง ศิลปวฒั นธรรม และแสดงออกถึงคณุ ค่าภมู ปิ ญั ญาของช่างไทย คมู่ อื การเสนอขอขน้ึ ทะเบียนมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรมของชาติ 47

๘. สถานภาพปจั จุบันของการถ่ายทอดความรู้และปัจจยั คุกคาม เม่ือส้ินสุดยุคกรุงศรีอยุธยา ต่อเนื่องมาถึงกรุงรัตนโกสินทร์ ชาวบ้าน ที่มีอาชีพตีทองก็ย้ายมาตั้งถิ่นฐานและประกอบอาชีพน้ี ในบริเวณท่ี เรียกว่า บ้านช่างทอง ณ บริเวณที่เรียกกันว่า ถนนตีทองถึงสี่แยกคอกวัว ในปจั จุบัน ชาวบ้านกลุ่มนี้ เดมิ เป็นชา่ งทำ�ทองหลวง ตง้ั แตส่ มัยรชั กาลที่ ๕ เรื่อยมาจนปัจจุบันนี้เหลือเพียง ๒ ครอบครัวเท่าน้ันที่ยังคงอาชีพตีทอง อยู่ที่สี่แยกคอกวัว ครอบครัวแรก คือ นายสาธิต กับนางสุมาลี สุขุมาภัย อีกครอบครัวหน่ึงคือ ครอบครัวคุณจิตรา ศิริโพธิสมพร นอกน้ันก็ กระจัดกระจายไปอยู่ทีอ่ ืน่ เช่น ทซ่ี อยจรัญสนทิ วงศ์ ๔๒ ทหี่ ม่บู ้านเศรษฐกิจ บางแค ท่ีวัวแดง สำ�ราญราษฎร์ และทีบ่ างกระบอื เป็นต้น ปัจจบุ ันราคาทองค�ำ เปลวมรี าคาค่อนขา้ งแพง ขึ้นอย่กู ับราคาทองคำ�ใน ท้องตลาด ซ่ึงคาดว่าในอนาคตงานประณีตศิลป์ที่ต้องใช้ทองคำ�เปลวในการ สร้างสรรค์งาน อาจจะขาดช่วงหรือสูญหายจากสังคมไทย เนื่องจากตัวช่าง ผู้สร้างสรรค์งาน และผู้จ้างทนสู้กับราคาท่ีแพงข้ึนของทองคำ�ไม่ไหว เหมือนงานช่างอ่นื ๆ ทส่ี ญู หายไปจากสงั คมนี้ ๙. เอกสารอ้างองิ ทวีศักด์ิ เกษปทุม. (๒๕๕๐). สารานุกรมไทยสำ�หรับเยาวชนฯ. ฉบับเสริม การเรียนรู้. กรุงเทพฯ:โครงการสารานุกรมไทยสำ�หรับเยาวชน โดยพระราชประสงคใ์ นพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอย่หู ัว. ดารัสวัน เตียงตระการสุข. (๒๕๕๓). แรงคนแรงค้อน ก่อนเป็นทองคำ�เปลว. สารคดี, ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๓. ประภาพร ตราชชู าต.ิ (๒๕๕๓). ความรดู้ า้ นการปดิ ทองทบึ . โครงการสรา้ งตน้ แบบ เพอ่ื จัดทำ�องคค์ วามรู้ ส�ำ นกั ชา่ งสิบหมู่ กรมศิลปากร http://WWW siamwoodcarving.com. ๑๐. บุคคลอา้ งองิ นายไพฑรู ย์ทองกระสาหมบู่ า้ นปผาสกุ ๑๖๓/๔๐ต.พมิ ลราชอ.บางบวั ทอง จ.นนทบรุ ี 48 คู่มอื การเสนอขอข้ึนทะเบียนมรดกภมู ิปญั ญาทางวัฒนธรรมของชาติ

๑๑. รปู ภาพ พรอ้ มคำ�อธิบายใตภ้ าพ จ�ำ นวน ๑๐ ภาพ นำ�ช้นิ ทองมาวางกลางกระดาษ ซอ้ นกันในกุบที่ทำ�จากหนงั สัตว์ ตที อง ทองทีต่ ีเสร็จแล้ว ใช้ไมร้ วกตัดทองตามขนาด งานตีทองคำ�เปลวทเี่ สร็จแลว้ ๑๒. ข้อมูลผูเ้ สนอขอข้นึ ทะเบียนมรดกภมู ิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ หนว่ ยงาน ..ส..�ำ..น...ัก..ช..่า..ง..ส..ิบ...ห...ม..ู่..ก..ร..ม..ศ...ลิ ..ป...า..ก..ร.. ......................................................... ..๙..๓.....ห..ม...ู่ .๓....ถ..น...น...พ..ทุ...ธ..ม...ณ...ฑ...ล..ส...า.ย....๕....ต...ำ�..บ..ล...ศ..า..ล..า..ย...า............................ ..อ..�ำ..เ.ภ...อ..พ...ทุ...ธ..ม..ณ....ฑ..ล....จ..งั..ห...ว..ัด..น...ค..ร..ป...ฐ..ม....๗...๓..๑...๗...๐... ................................ ..โ.ท...ร..ศ..พั...ท...์ .๐...๒...-.๔...๘..๒...-..๑..๓...๖...๕...-.๖...,..๐...๒....๔...๘..๒...-..๑..๐...๘...๔.............................. ..โ.ท...ร..ส..า..ร...๐...๒...-.๔...๘...๒...-.๑...๓...๖..๒... ............................................................... คมู่ อื การเสนอขอข้นึ ทะเบียนมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมของชาติ 49

ตวั อยา่ งที่ ๓ เอกสารหมายเลข ๑ : ขอ้ มูลสาระสำ�คญั ของมรดกภมู ิปญั ญาทางวัฒนธรรม ๑. ชอ่ื รายการ ............ม..ัง..ค..ุด...ค..ัด.............................................................................. ชอ่ื เรยี กในทอ้ งถน่ิ .........-................................................................................ ๒. สาขา (เลอื กไดม้ ากกวา่ ๑ ชอ่ ง ทงั้ น้ี ใหเ้ ขยี นขอ้ มลู ตามกรอบของแตล่ ะสาขา ตามขอ้ ๖) ศลิ ปะการแสดง งานช่างฝีมอื ดงั้ เดิม วรรณกรรมพื้นบา้ น กีฬาภมู ปิ ญั ญาไทย แนวปฏิบัติทางสังคม พธิ กี รรม และงานเทศกาล ความรู้และแนวปฏบิ ตั ิเกีย่ วกับธรรมชาตแิ ละจักรวาล ภาษา ๓. ลกั ษณะของมรดกภูมิปญั ญาวัฒนธรรม รายการท่มี ีลกั ษณะเฉพาะในชมุ ชน ท้องถิน่ ทเี่ ส่ียงต่อการสูญหาย ใกลข้ าดผสู้ ืบทอด รายการทม่ี ลี กั ษณะเฉพาะในชมุ ชน ทอ้ งถน่ิ ทย่ี งั มผี สู้ บื ทอดและปฏบิ ตั อิ ยู่ รายการทมี่ อี ตั ลกั ษณช์ ดั เจนและมกี ารปฏบิ ตั ิ สบื ทอดโดยทวั่ ไปหรอื อยา่ ง กว้างขวาง 50 คมู่ ือการเสนอขอข้ึนทะเบียนมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรมของชาติ

๔. สาระสำ�คัญของมรดกภูมปิ ญั ญาทางวัฒนธรรมโดยสังเขป มังคุดคดั เป็นภมู ปิ ญั ญาการนำ�ผลมังคุดดิบมาคัด (งดั ) เอาเปลือกออก โดยใหเ้ นอื้ และเมลด็ คงรปู เดมิ ไมแ่ ตกกระจายออกจากกนั ทเ่ี รยี กวา่ มงั คดุ คดั เพราะเป็นผลมังคุดท่ีชาวสวนเห็นว่าไม่อาจเจริญสมบูรณ์ได้อาจเนื่องจาก มผี ลดกเกนิ ไป หรอื ขนาดผลเล็กผิดปกติ จงึ คดั เลือกออกจากตน้ เพอ่ื ให้ผลท่ี เหลือเจริญเติบโตเต็มท่ีเม่ือคัดเลือกออกแล้วก็มีการนำ�มาแปรรูปให้สามารถ รบั ประทานได้ ทำ�ใหม้ มี ังคดุ รับประทานก่อนฤดกู าล และในฤดกู าลมังคดุ คดั ที่มรี สชาติแปลกไปจากมังคุดสุก ๕. ประวตั ิความเป็นมา ประวัติการเกิดมังคุดคัดมีว่าแม่บ้านในครอบครัวหน่ึงที่ชุมชนรถไฟ นครศรีธรรมราช ด้วยความยากจนเห็นมังคุดแก่ถูกท้ิงเอาไว้ใกล้ทางเดินจึง นำ�เอาไปกรีดเอาเปลือกออก เพ่ือให้รับประทานได้ไม่ถูกยางมังคุดกัดปาก แล้วนำ�ไปแช่น้ําเกลือ ปรากฏว่าไม่มียางติดเนื้อมังคุดแก่และรับประทานได้ อย่างปลอดภยั และมรี สชาติ หวาน มนั กรอบ อรอ่ ย หลังจากนกี้ น็ �ำ มงั คดุ แก่ ท่ีถูกท้ิงไว้มาปอกเปลือกหรือคัด (งัด) เปลือกออกแล้วนำ�มาแช่น้ําเกลือรับ ประทานกันในครอบครัวของตนเป็นประจำ� เมื่อเพื่อนในชุมชนและคนที่ไป เห็นลองรับประทานบ้าง ก็ชอบใจในรสชาติก็มีการท�ำ มังคุดคัดรับประทาน กนั มากขนึ้ เมอ่ื เรม่ิ เปน็ ทน่ี ยิ มกวา้ งออกไป แมบ่ า้ นของครอบครวั นกี้ น็ �ำ มงั คดุ คัดออกไปจำ�หน่ายในบริเวณใกล้กับชุมชนสถานีรถไฟนครศรีธรรมราช เม่ือ เหน็ วา่ ขายไดเ้ ปน็ ทนี่ ยิ มรบั ประทานจงึ สอนใหล้ กู หลานในครอบครวั ทำ�มงั คดุ คดั ขายกนั เมอื่ มงั คดุ แกท่ แี่ มค่ า้ คดั ทงิ้ ไมม่ ากพอจะท�ำ มงั คดุ คดั เพอ่ื น�ำ ไปขาย กต็ อ้ งเขา้ ไปซอ้ื มงั คดุ แกใ่ นสวนมงั คดุ หรอื สง่ั ซอ้ื โดยตรงผา่ นแมค่ า้ เพอื่ นำ�มา ทำ�มังคุดคัด มังคุดคัดจึงเป็นสินค้าขายดีและเป็นท่ีนิยมครอบครัวดังกล่าวน้ี และลูกหลานกท็ ำ�มังคดุ คัดขายกันตอ่ มาจนปจั จุบันนี้ ค่มู อื การเสนอขอขนึ้ ทะเบียนมรดกภูมปิ ัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ 51

๖. ลักษณะเฉพาะทีแ่ สดงถึงอตั ลกั ษณ์ของมรดกภมู ิปญั ญาทางวฒั นธรรม มังคุดคัดทำ�จากผลมังคุดแก่ (ดิบ) ขณะท่ียังมีเปลือกสีเขียว มีอายุ ประมาณ ๒๕ วนั หรือทเี่ รียกวา่ “มังคดุ ก่อนเปน็ เสน้ สายเลือด” ปลายผลขนึ้ นูนเล็กน้อย มีลักษณะเป็นรูปดอกไม้ที่บ่งบอกได้ว่ามังคุดลูกนี้จะมีก่ีเม็ด วธิ กี ารท�ำ มงั คดุ คดั คอื น�ำ ผลมงั คดุ แกท่ จี่ ะคดั มาลา้ งใหส้ ะอาด ใชม้ ดี ทค่ี มขนาด กลางปาดหวั ปาดทา้ ยกรดี เปลอื กมงั คดุ ตามความเหมาะสมและความชำ�นาญ ใช้มีดแกะสลักหรือมีดขนาดเลก็ ค่อยๆ งัด (คดั ) เปลอื กมงั คุดออกเป็นส่วนๆ ด้วยความประณีตและรวดเร็ว เพื่อมิให้กลีบเน้ือมังคุดถูกมีดเฉือนเป็นแผล และกลายเป็นสีแดงเมื่องัดหรือคัดเปลือกออกหมดแล้วต้องรีบเอาเน้ือมังคุด ใส่ลงในภาชนะที่ใส่นา้ํ เกลือ ทิง้ ไว้ให้นํา้ เกลอื ดดู ซึมเข้าในเนื้อจนทัว่ ทำ�เช่นน้ี จำ�นวน ๒-๓ ครั้ง หรือ ๒-๓ นาํ้ เพ่อื ให้เนื้อมังคดุ คัดมีสขี าวสวยไม่มยี างและ กรอบอรอ่ ย เมื่อล้าง หรอื แชน่ าํ้ ครบครง้ั ตามทีต่ อ้ งการแล้ว ก็น�ำ ไปเสียบด้วย ไมไ้ ผท่ มี่ ขี นาดเลก็ และมปี ลายแหลม ไมห้ นงึ่ ๆ จะมผี ลมงั คดุ คดั เพยี ง ๓-๔ ผล ข้ึนอยู่กับขนาดของผลมังคุด มังคุดคัดจะมีสีขาวสะอาด กรอบ รสชาติ หวาน มนั อรอ่ ยรบั ประทานไดท้ ้งั เนื้อและเมล็ด ๗. คุณค่าและบทบาทของมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมทม่ี ตี อ่ วถิ ชี ุมชน มงั คดุ คดั เปน็ อาหารทมี่ คี ณุ คา่ ทางโภชนาการสงู มที ง้ั วติ ามนิ และเกลอื แร่ ที่ทำ�ให้ผู้รับประทานมีสุขภาพดี ผลไม้ชนิดนี้ได้รับการขนานนามว่าเป็น “ราชินีแห่งผลไม้” คู่กับทุเรียนที่ได้รับการขานช่ือว่า “ราชาแห่งผลไม้” ปัจจุบันมีการศึกษาทางการแพทย์พบว่าธาตุหรือสารอาหารในมังคุดช่วย ลดน้าํ ตาลและความดนั สงู ได้ 52 คู่มอื การเสนอขอขน้ึ ทะเบยี นมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมของชาติ

ภูมิปัญญาการทำ�มังคุดคัดคือการนำ�เอาสิ่งท่ีผู้อื่นไม่เห็นค่าแล้วมาทำ�ให้ เกิดค่าและตามมาด้วยคุณค่า และท่ีน่าสนใจคือการคิดอาหารที่แปลกไม่มี ใครเหมือนให้ไดร้ ับประทาน ปกติมงั คุดแกจ่ ะรบั ประทานไม่ไดเ้ พราะมียางท่ี เปน็ อนั ตรายตอ่ รมิ ฝปี าก แตก่ ารใชภ้ มู ปิ ญั ญาเพอื่ ขจดั ยางมงั คดุ และสามารถ ท�ำ ใหม้ รี สชาตอิ รอ่ ย หวานมนั กรอบ นน่ั นบั วา่ เปน็ ภมู ปิ ญั ญาทนี่ า่ ยกยอ่ งดว้ ย คณุ สมบตั ดิ า้ นอาหารผลไมม้ งั คดุ ดงั กลา่ วนเ้ี องจงึ ทำ�ใหเ้ ปน็ ทน่ี ยิ มรบั ประทาน ของคนในจังหวัดนครศรีธรรมราช คนไทยภาคใต้ ผู้คนท่ีได้ไปพบเห็นท้ัง ชาวไทยและชาวต่างประเทศ นอกจากนี้ มังคุดคัด ยังเป็นอีกกรรมวิธีหนึ่ง ในการแปรรปู ผลไมท้ ่ไี ม่ใช้แล้ว แทนทจ่ี ะต้องทงิ้ ไป กลบั นำ�มาเพ่มิ มูลค่าและ จ�ำ หนา่ ยไดใ้ นราคาทสี่ งู ขนึ้ กวา่ เดมิ อกี ดว้ ย แตป่ จั จบุ นั มงั คดุ แกท่ ที่ ำ�มงั คดุ คดั ตอ้ งซอื้ หา จะเกบ็ จากทแ่ี มค่ า้ หรอื เจา้ ของสวนมงั คดุ คดั ทง้ิ ไมม่ อี กี แลว้ เพราะ เป็นสิ่งท่ีมมี ลู ค่า ๘. สถานภาพปจั จบุ นั ของการถ่ายทอดความรู้และปัจจยั คกุ คาม การท�ำ มงั คดุ คดั เปน็ ความรพู้ เิ ศษเฉพาะกลมุ่ ปจั จบุ นั พบอยทู่ ช่ี มุ ชนหนา้ สถานีรถไฟจังหวัดนครศรีธรรมราชเทา่ น้ัน ๙. เอกสารอา้ งอิง สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต้, กรุงเทพฯ มูลนิธิ สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. ๒๕๔๒ ๑๐. บคุ คลอา้ งองิ สัมภาษณ์ : นางสมุ ณฑา ภาณรุ ัตน์ ๑๘๑๙/๑ ชุมชนหนา้ สถานีรถไฟ ต�ำ บลทา่ วัด อำ�เภอเมอื ง จังหวดั นครศรธี รรมราช ค่มู ือการเสนอขอข้นึ ทะเบยี นมรดกภูมิปัญญาทางวฒั นธรรมของชาติ 53

๑๑. รปู ภาพ พร้อมค�ำ อธิบายใต้ภาพ จำ�นวน ๑๐ ภาพ มงั คดุ แก่ (ดบิ ) งัด(คดั ) เปลอื กมงั คุด มังคดุ คดั ๑๒. ขอ้ มลู ผ้เู สนอขอข้ึนทะเบยี นมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมของชาติ หนว่ ยงาน ..ส..�ำ..น...ัก..ง..า..น..ว..ฒั....น..ธ..ร..ร..ม...จ..งั..ห...ว..ดั ..น...ค..ร..ศ..ร..ธี..ร..ร..ม...ร..า..ช.. ................................... ..อ..า..ค..า..ร..ส...�ำ ..น..ัก...ง..า.น...ว..ฒั...น...ธ..ร..ร..ม...จ..ัง..ห..ว..ัด...น..ค...ร..ศ..ร..ธี..ร..ร..ม...ร..า..ช...ต...�ำ ..บ..ล...ใ.น...เ.ม..ือ...ง... ..อ..�ำ..เ.ภ...อ..เ..ม..ือ..ง....จ..ัง..ห..ว..ัด...น..ค...ร..ศ..ร..ธี..ร..ร..ม...ร..า..ช..,..๘...๐...๐...๐..๐... .............................. ..โ.ท...ร..ศ..พั...ท...์ .๐...๗...๕....๓..๑...๐....๐...๕...๗....โ.ท...ร..ส..า..ร....๐..๗...๕....๓...๔...๗....๘...๑...๑.. ................... ..อ..เี.ม...ล..์..n..s..-.c..u..l..t.u...r.e..2..0...0..9..@...h...o..t..m...a...il....c..o..m.... ........................................ 54 คู่มอื การเสนอขอขึ้นทะเบียนมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมของชาติ

ตัวอย่างที่ ๔ เอกสารหมายเลข ๒ : รายชื่อกลุ่มผปู้ ฏิบตั ิสืบทอดมรดกภมู ิปัญญาทางวฒั นธรรม ๑. ชอ่ื รายการ......ง.า..น...ช..า่..ง..แ..ก...ะ..ส..ล...กั ..ห...น..งั..ใ..ห..ญ...่....................................................... ๒. ชื่อกล่มุ ผู้ดำ�เนินการหลกั ............ก...ล..ุม่..ผ...สู้ ..า..น...ต..อ่...ล..ม..ห...า..ย..ใ..จ..ห...น..งั..ใ..ห..ญ....ว่ ..ดั ..ข..น...อ..น... .......................................... ๓ . ..ส....ถ....า....น......ท....โว..ี่ต..ทัด..ดิ....รข..ต..ศน..่อ..ัพ..อ....ทน....์....๐ต......๘ำ�....บ๙....ล..-..๕..ส....ร๕....้อ..๕..ย....-..ฟ๔......า้๑......๙อ....ำ�..๕..เ..ภ......อ....โ....พ......ธ....า....ร....า....ม........จ....งั ....ห....ว....ดั......ร....า....ช....บ......รุ ....ี .................................... ๔. รูปแบบการด�ำ เนนิ การสบื ทอด/อนรุ กั ษ/์ ฟืน้ ฟู ท่ีไดด้ �ำ เนินการ รายละเอียดกจิ กรรม จำ�นวนคนท่ี ระยะเวลา ผลทไี่ ดร้ บั จาก เขา้ ร่วมกิจกรรม ด�ำ เนินการ การจัดกจิ กรรม สง่ เสริมการเรยี นรู้ให้ ปีละ ๒ รนุ่ ๆ ละ มถิ ุนายน - เด็กและเยาวชน เดก็ และเยาวชนใน ๓๐ คน กนั ยายน ในทอ้ งถิ่นไดร้ ับ การอบรมเดก็ และ ๒๕๕๗ ความรดู้ า้ นการ เยาวชนในการแกะ ธนั วาคม - แกะสลกั หนัง สลกั หนังใหญ่ กุมภาพนั ธ์ ใหญ่ เป็นการส่ง ๒๕๕๗ เสริมพัฒนามรดก ภมู ิปัญญาทาง วัฒนธรรม ด้านการแกะสลกั หนงั ใหญ่วดั ขนอน คู่มือการเสนอขอขน้ึ ทะเบียนมรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรมของชาติ 55

๕. รปู ภาพการจัดกจิ กรรมพรอ้ มคำ�อธิบายใต้ภาพ จ�ำ นวน ๕ ภาพ การสาธิตการตอกหนังใหญ่ การจัดแสดงผลงานรากวัฒนธรรม “ของดบี า้ นฉัน” ระหว่างวันที่ ๑๙-๒๑ เมษายน ๒๕๕๗ ณ บรเิ วณทอ้ งสนามหลวง กรุงเทพฯ นกั เรยี น นานาชาติ เซน็ ต์แอนด์ดรู เรยี นรกู้ ารแกะสลกั หนังใหญ่ จัดการเรียนการตอกแกะสลกั หนังใหญข่ องนักเรยี น 56 คู่มือการเสนอขอข้ึนทะเบียนมรดกภูมิปัญญาทางวฒั นธรรมของชาติ

๖. รายชอ่ื ผูไ้ ดร้ ับการสบื ทอดหลกั จำ�นวน ผทู้ ่ไี ดร้ ับ คู่มอื การเสนอขอขน้ึ ทะเบยี นมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรมของชาติ 57 รายช่ือบุคคล/หวั หนา้ คณะ/ อายุ/อาชีพ องค์ความรู้ด้านท่ี การถ่ายทอด สถานที่ตดิ ตอ่ /โทรศพั ท์ กลุ่ม สมาคม/ชุมชน ไดร้ ับการสืบทอด/ องค์ความรู้ จำ�นวนปที ่ีสืบทอด จากผสู้ บื ทอดหลกั ปฏบิ ัติ ตอ่ ปี นายจฬรรณ์ ถาวรนุกูลพงศ์ อายุ ๓๘ ปี/ การวาด การแสดง ๖๐ ๘๘/๒ หมู่๔ ต.สรอ้ ยฟ้า นายพทิ ยา มาลัยทอง ศลิ ปินอสิ ระ และตอกแกะสลกั อ.โพธาราม จ.ราชบุรี นายทศพร แพทอง โทร ๐๘๙ ๔๕๙ ๖๗๓๒ หนงั ใหญ/่ ๑๕ ปี อายุ ๓๘ ปี/ การแสดง และตอก ๖๐ ๖๖/๒ หมู่ ๓ ศลิ ปนิ อสิ ระ แกะสลักหนังใหญ/่ ต.สรอ้ ยฟา้ อ.โพธาราม จ.ราชบุรี ๑๓ ปี อายุ ๒๙ ปี/ การแสดง และตอก ๖๐ ๕๔ หมู่ ๔ ต.สร้อยฟ้า ศลิ ปนิ อสิ ระ แกะสลกั หนงั ใหญ่/ อ.โพธาราม จ.ราชบรุ ี ๘ ปี

เอกสารอ้างอิง กรมส่งเสริมวัฒนธรรม. (๒๕๕๗). มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ. กรุงเทพฯ: สำ�นักงานกิจการโรงพิมพ์ องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก ในพระบรมราชปู ถมั ภ์. สถาบันวัฒนธรรมศึกษา. (๒๕๕๗). ความรู้เบื้องต้นเก่ียวกับอนุสัญญาและ รา่ งกฎหมาย. สบื คน้ เมอื่ ๙ ตลุ าคม ๒๕๕๗, จาก http://www.culture. go.th/subculture4/. กรมสง่ เสริมวฒั นธรรม. (๒๕๕๗). มรดกภูมปิ ัญญาทางวัฒนธรรม. สืบคน้ เมื่อ ๙ ตุลาคม ๒๕๕๗, จาก http://ich.culture.go.th/. 58 คู่มอื การเสนอขอขน้ึ ทะเบยี นมรดกภูมปิ ญั ญาทางวัฒนธรรมของชาติ