ผ้าในวิถีชีวิตไทดำ

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​กระดุม​เงนิ ​ทรง​ดอกบ​ วั ตมู กระดมุ เ​งิน​ธรรมดา ​สำหรบั ผ​ นู อย/​บคุ คลท​ วั่ ไป เ​สอ้ื ​กอ ม ​บา นนาป​ า ห​ นาด ห​ มู 4 ตำบล​เขาแ​ กว ​อำเภอเ​ชียงคาน ​จงั หวดั เ​ลย กระดมุ เ​งินร​ปู ผ​ ีเสอ้ื ห​ รอื แ​ มงก​ ะ​บ้ ี (​​สำหรับผ​ ูต​ าว/​ผู​มี​ฐานะ)​ ​ ผ​ ีเสอ้ื ​แทนผ​ ูชาย ​ตามหา​หญงิ ​ทรี่ กั ​กนั ​เมื่อ​ลม ​หาย​ตาย​จากจ​ ะก​ ลาย​เปน​ผเี สอื้ ​ บนิ ม​ า​เกาะท​ ห​่ี นา อก ​เสื้อท​ กุ ต​ วั จ​ ะใ​สก​ ระดมุ ​เปน ​เลขค ี่ เ​ชน ​9​ ห​ รอื ​1​1​ เ​ม็ด ​ขึ้นอ​ ย​กู บั ค​ วาม​สงู ​ตำ่ ​ของ​ผใู​ส ​(ค​ ​อ่ี ย ู ค​ ​ูหนี)​ 38

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ การ​แตงกาย​ของ​ชาวไท​ดำ​บานนา​ปา​หนาด ​ผูชาย​สวมเส้ือ​ที่ทอ​ดวย​ผา​สีดำ​หรือ​สีคราม​เขม ​แขน​ กระบอก ผ​ า​หนา อก ต​ ิดกระดมุ เ​งนิ 1​ ​1​ ​เมด็ ​ลกั ษณะก​ ระดมุ ​เปน​รูป​ผกั บงุ ต​ ามค​ วาม​เชอ่ื ​ของผ​ ูหญิงไทด​ ำท​ ี่​ เปรียบ​ผูชาย​เปน เ​ม็ดแ​ กน ผ​ กั บุง ​เพราะผ​ ูช ายเ​จาชู ​ผูหญิงไ​มเ​ ชอ่ื ​ใจ​อยแู​ ลว เ​ปน แ​ กน​ผักบงุ ห​ วานไ​ป​ทั่ว ต​ กอ​ ย​ู ที​่ใด​กเ​็ ดด็ ​มา​ทำ​กินใ​ห​หมด ​ตวั เ​สอื้ ผ​ ชู าย​ยาว​กวา เ​ส้อื ผ​ ูหญงิ ​มี​กระเปา ​ตรง​ชายล​ า งด​ านหนา ​ทง้ั สองข​ า ง ก​ างเกง​ ขาย​ าว ค​ ลา ยก​ างเกง​จีน ​ใช​ผาส​ ีดำเ​ขม ​ผหู ญิงจ​ ะ​ใสเ สอ้ื ส​ ดี ำค​ อกลม ​ผา ห​ นา ​แขนก​ ระบอก ​ตดิ กระดมุ เ​ปน ร​ ปู ​ ผเี สอื้ น​ งุ ผ​ า ซน่ิ ล​ าย​แตงโม น​ ยิ มโ​พกศรี ษะด​ ว ย​ผา ท​ ที่ อด​ ว ย​ฝา ยย​ อ ม​มส​ี ดี ำ ก​ วา ง​ประมาณ 4​ 0​ ​เ​ซนตเิ มตร ย​ าว​ ประมาณ 1​ 2​ 0​ ​​เซนตเิ มตร ช​ ายผาป​ กด​ ว ยด​ า ยส​ เี​ปน ล​ วดลายต​ าง ​ๆ​เ​รียกวา ผ​ า เ​ปย ว ร​ องเทา ท​ ้ัง​ชายแ​ ละ​หญิง​ ใช​รองเทาไม​ยกพื้น​สูง ​แบบ​คีบ ​ปจจุบัน​ชาวไทด​ ำ​บานนาป​ า​หนาด​จะ​แตงกาย​ตาม​สมัยนิยม​ซ่ึง​แพรหลายใ​น​ ปจ จบุ นั ​เพราะห​ าไดง​ า ย​มข​ี ายท​ วั่ ไป ​โดยเฉพาะก​ ารแ​ ตงกายข​ อง​วยั รนุ ผ​ หู ญิงจ​ ะ​ไม​นยิ มน​ งุ ผ​ าซิน่ ​เพราะ​เหน็ วา ​ ลาสมัย​และ​ไม​ชิน​กับ​การ​นุง​ผาซิ่น ​ชาวไท​ดำ​จะ​แตงกาย​ตาม​ประเพณี​เฉพาะ​ใน​เทศกาล​สำคัญ​ประจำ​หมูบาน​ เทา ​นน้ั ใ​น​วันป​ กตจ​ิ ะไ​มพ​ ถิ ีพิถัน​การ​แตงกาย​ให​สวยงามแ​ ต​อยางใ​ด เ​ปนตนวา ​ผชู ายส​ วมก​ างเกงข​ าย​ าว ห​ รอื ​ ขา​ส้นั ห​ รือน​ ุงผ​ าขาวมา​โดย​ไมส​ วมเสอ้ื ​แตจ​ ะเ​อา​ใจ​ใสพ​ เิ ศษ​ในง​ าน​ประเพณี​และ​พิธีกรรมเ​ทา ​น้นั ​ ชาวไท​ดำบ​ านนาป​ า ห​ นาด ต​ ำบล​เขาแ​ กว อ​ ำเภอเ​ชียงคาน จ​ งั หวัดเ​ลย ​ม​กี ารแ​ ตง กาย 2​ ​ล​ ักษณะค​ ือ ​ 1​ .​​​การ​แตงกายแ​ บบ​ดงั้ เดมิ เ​ปนการ​แตง กายท​ ​ี่มเ​ี อกลกั ษณเ​ ฉพาะ​ทงั้ ช​ ายแ​ ละ​หญิง ​ การ​แตงกาย​ของ​ผูชาย​ชาวไท​ดำ​แบบ​ดั้งเดิม​น้ัน​จะ​สวมหมวก ​ซึ่ง​จะ​สวม​ใน​งาน​พิธีกรรม​บางอยาง​ ไม​สวมใ​น​วัน​ปกติ ​ลกั ษณะ​คลายห​ มวกข​ อง​ชาวม​ ุสลิมแ​ ต​ท รงส​ ูงกวา ก​ ระชับ​ศรษี ะ ​มส​ี ดี ำห​ รือ​สเี ขม ส​ เ​ี ดียวท​ ้ัง​ ใบ ไ​ม​ต กแ​ ตง ​ลวดลายใ​ด ๆ​ ​ส​ ว นเ​สอื้ จ​ ะส​ วมเสอ้ื ว​ า ด ซ​ ง่ึ เ​ปน เ​สอ้ื ส​ ดี ำห​ รอื ส​ คี รามเ​ขม ท​ บึ ​ทงั้ ตวั ค​ อเสอ้ื เ​ปน แ​ บบ​ จนี ไ​มม ป​ี ก ผ​ า ห​ นา ต​ ลอดต​ ง้ั แ​ ตค​ อถ​ งึ ช​ ายเ​สอื้ ห​ รอื ผ​ า เ​ยอ้ื งไ​ปทางด​ า นซา ย ต​ ดิ กระดมุ เ​งนิ เ​รยี งช​ ดิ ต​ ดิ ก​ นั ต​ งั้ แ​ ต​ คอ​ลง​ไป​จน​ถึง​เอว ​ปลอย​ชาย​เส้ือ​ไว​นอก​กางเกง ​ชาย​เส้ือ​ดาน​หลังยาว​กวา​ดานหนา ​ท่ี​เอว​มี​ผา​คาด​เรียกวา​ “​กะเห​ลบ”​ ​จะ​ใช​หรือ​ไม​ใช​ก็ได ​กางเกง​ที่​นุง​จะ​เปน​กางเกง​ขา​ยาว​จรด​ขอเทา​ปลาย​ขา​แคบ​มี​สีดำ​เรียกวา ​ “ซ​ ง ห​ วั โ​ลง ”​ร​ องเทา ท​ ส​ี่ วมจ​ ะเ​ปน ร​ องเทา ท​ ท​่ี ำจากห​ นงั ค​ วายห​ รอื ไ​ม ล​ กั ษณะค​ ลา ยร​ องเทา แ​ ตะฟ​ องนำ้ แ​ บบส​ อด​ สาย​ไวท​ ่ี​งา ม​นิ้วเ​ทา ​(พ​ ัน ไ​พ​ศูนย. ​​​25​ 4​ 0​ ​​:​​สมั ภาษณ.​​​อา งองิ จ​ ากท​ วี พ​ รม​มา.​​​25​ ​4​1​)​​สว น​การแ​ ตงกายข​ อง​ ผหู ญงิ ​ชาวไท​ดำ ​จะ​ไวผ​ มย​ าว​เกลา​ผมมวย ถ​ าย​ งั เปนส​ าว​หรอื ยงั ไ​มมีส​ ามี ​เกลา ผ​ มมวยต​ ำ่ ลงไ​ปทางท​ ายทอย​ หรือ​เอียง​ไปทาง​ดาน​ขาง​ก็ได​เรียกวา ​“​ขอด​ผม”​ ​ถา​มี​สามี​แลว​เกลา​มวย​สูง​บน​ศรีษะ​และ​มี​ผาคลุมผม​หรือ​ผา​ โพก​ศรษี ะ ​เรยี กวา “​ผ​ า ​เปย ว​เบา ะ”​​เสอื้ ท​ ใ​่ี ช​จะม​ เ​ี สอ้ื ​แลงเอกิ๊ ​และ​เสอ้ื ฮี​หรอื ​เสอื้ ​ขบั ​อานนี ​การ​นงุ ​ซนิ่ ​ใช​ว ธิ พ​ี บั ท​ บ​ 39

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ดานหนา​ทั้ง​ซาย​และ​ขวา​เขาหา​กัน ​ให​ตีน​ซิ่น​สูง​ประมาณ​ครึ่ง​นอง ​รองเทา​ท่ี​สวม​จะ​เปน​รองเทา​ท่ี​ทำจาก​หนัง​ ควายห​ รอื ไ​ม ม​ ล​ี กั ษณะค​ ลา ยร​ องเทา แ​ ตะฟ​ องนำ้ แ​ บบส​ อดส​ ายไ​วท​ ง​ี่ า มน​ วิ้ เ​ทา ส​ ว นเ​ครอื่ งป​ ระดบั ​ประกอบดว ย​ ปน ปกผม ต​ า งพ​ วง ​(ต​ มุ ห)ู ​ ​เปาะกอ ​(ป​ ลอกคอ)​ เ​ปา ะแ​ ขน (​​กำไล​ขอมือ)​ ​และเ​ปาะ​แกง ​(​กำไล​ขอเทา)​ ​เปน​ เคร่อื งป​ ระดับ​ท​ที่ ำด​ ว ย​เงินท​ ง้ั สนิ้ (​​ผนิ ท​ ันห​ า.​​​2​5​4​0​:​​ส​ มั ภาษณ.​​​อา งองิ จ​ ากท​ วี พ​ รม​มา.​​​2​54​ 1​ ​)​ ​ 2​.​​การแ​ ตง กายแ​ บบป​ จ จบุ ัน ม​ ี​รปู แ​ บบก​ ารแ​ ตงกายใ​น ​3​ล​ กั ษณะ ​ดังน้ี ​​​​​​​ช​ ดุ ​ทำงาน ​ผชู าย​นิยมน​ งุ ก​ างเกง​ขาส​ ั้น​หรือข​ า​ยาว​สเี ขม ส​ ว น​เสื้อจ​ ะ​เปน​เสอื้ แ​ ขนส​ ้ันห​ รือ​แขน​ยาวส​ ีเขม ​ เชน ด​ ำ ​น้ำเงิน ​น้ำตาล ซ​ ่ึงเ​ปน​ผา ฝา ยห​ รือผ​ าโ​ทเร ​มี​ผาขาวมา ไ​ว​ส ำหรับ​โพก​ศรษี ะ ​หรือ​คาด​เอวเ​ม่ือ​ออกไป​ ทำงาน​นอกบา น ผ​ หู ญงิ ​นยิ ม​นงุ ​ผา ถงุ ส​ ดี ำ​หรอื ​สเี ขม ​เสอื้ ​แขน​ยาว​สเี ขม ม​ ี​ผา ขาวมา ​หรอื ​ผา ​ขนาด​ผา ขาวมา ​คลมุ ​ ศรีษะ​และ​ใบหนา เ​พ่ือไ​มใ​ ห​แ ดดเ​ลียผ​ วิ ใ​นขณะท​ ำงานก​ ลางท​ งุ ​ ช​ ดุ อ​ ยก​ู บั บ​ า น ผ​ ชู ายจ​ ะน​ งุ ผ​ า ขาวมา ​หรอื น​ งุ ก​ างเกง ส​ วมเสอ้ื เ​หมอื น​ชดุ ท​ ำงาน บ​ างครง้ั ก​ จ​็ ะไ​ม​ส วมเสอ้ื ​ สว นผ​ า ขาวมา จ​ ะใ​ชพ​ าดบา ห​ รอื ค​ าดเ​อว แ​ ละจ​ ะน​ ยิ มใ​ชเ​ ปน ช​ ดุ นอนป​ ระจำวนั ไ​ปใ​นต​ วั ด​ ว ย ผ​ หู ญงิ จ​ ะน​ ยิ มใ​สเ สอ้ื ​ หมาก​กะ​แลง​และ​เสื้อ​แขน​ส้ัน ​สวน​ผาถุง​จะ​เปน​สี​หรือ​ลวดลาย​ใด​ก็ได ​จะ​เปน​ผา​กลาง​เกา​กลาง​ใหม​แลว​แต​ ฐานะ ​ ​ ช​ ดุ ท​ ่ี​ใช​ในง​ านป​ ระเพณีแ​ ละพ​ ธิ กี รรม ผ​ ชู ายจ​ ะ​สวมเส้อื ม​ ด ​ซ่ึง​เปนเ​สือ้ ​สำหรบั ​หมอม​ ด เ​ปน​เสือ้ ส​ ีขาว​ แถบ​แดง​และ​มี​หมวก​สี​แดง ​เมื่อ​ผู​เปน​หมอ​มด​สิ้นชีวิต​ลง​ญาติ​จะ​เอา​เส้ือ​มด​นี้​ไป​ฝง​ดวย ​ปจจุบัน​น้ี​ชาวไท​ดำ​ บา นนาป​ า ห​ นาดไ​มม ห​ี มอม​ ด เ​สอื้ ม​ ดจ​ งึ ไ​มไ ดน​ ำมาส​ วมใ​สอ​ กี แ​ ละไ​ดเ​ ลอื นหายไ​ปจากค​ วามทรงจำข​ องล​ กู หลาน​ ชาวไท​ดำร​ นุ ​ใหม​แ ลว ​(ห​ ลา ไ​พศ​ ูนย. ​​​2​5​40​ ​​:​​สัมภาษณ.​​อ​ า งองิ จ​ าก​ทวี ​พรม​มา.​​2​ ​5​4​1​)​​ผหู ญงิ จ​ ะ​สวมเส้ือฮี​ หรอื ​เส้ือข​ ับอ​ านนี ​ซ่ึงเ​ปน​เสอื้ ส​ ดี ำ​ทัง้ ตัว ค​ อเส้ือเ​ปน​แบบต​ ัวว​ ี ย​ าวเ​กอื บถ​ งึ ข​ อเทา ​แขน​ทรงกระบอกย​ าว​เกือบ​ จรด​ขอมือ ​ตก​แตง​ดวย​แถบ​ผา​สี​ที่​ปลาย​แขน ​ชาย​เสื้อ​ดานลาง​และ​ที่อก​ท้ังสอง​ขาง​จาก​ไหล​ลงมา​ถึง​ระดับ​ ปลายนิ้ว​ของ​ผู​สวม​ใส ​ปจจุบัน​เม่ือ​ชาวไท​ดำ​บานนา​ปา​หนาด​ได​ฟนฟู​พิธี​แซ​ปาง​ขึ้น ​เสื้อฮี​จึง​ถูก​นำมา​ใชงาน​ อกี ครั้ง ซ​ งึ่ ​แตเดิมน​ นั้ เ​มอ่ื เ​จาของเ​สือ้ เ​สียชีวติ ​ลง ญ​ าตจ​ิ ะ​นำเ​ส้ือฮน​ี ​้ีไป​ฝง ​ในห​ ลุมศพด​ ว ย ​ ​ 40

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​ ผา ซน่ิ (​​ผา ถงุ )​​ลายแ​ ตงโม (​ล​ ายช​ ะโด) ​​เนอ่ื งจากเ​ปน ​ชนก​ ลมุ ​นอ ยท​ ถ​่ี กู ก​ วาดต​ อ น​เขา มา​ในประเทศไ​ทย​ ดวย​เหตุผล​เกี่ยวกับ​สงคราม​ผาน​ลง​บน​ลาย​ผาซิ่น​ลาย​แตงโม ​ถือไดวา ​เปน​ลาย​ผา​เอกลักษณ​ของไท​ดำ ​ นางพ​ าณี ​แหงหน ​ไท​ดำ​เขายอ ย ​จังหวัดเพชรบุร ี ​เลาว​า ​เสน ค​ ู​ติด ​หมายความวา ​อพยพม​ า​พรอ ม​กนั ​ เ​สนค​ ู​ แยกจากก​ นั ​ เ​สน เลก็ ก​ ลมุ ชนก​ ลมุ เ​ลก็ ท​ ย​่ี งั ร​กั ใ​ครไ​ ปมาหาสก​ู นั ต​ ลอด น​ อกจากนย​้ี งั ห​ มายถ​ งึ ค​ วามพ​ ลดั พราก​ ระหวาง​พี่นอ งไท​ดำใ​น​เวยี ดนาม ​และ​ลาว ​กบั ไ​ทยท​ รง​ดำใ​นประเทศ​ไทย ​หรอื ​หมายถ​ ึง ​ความเ​ปน ​พ่นี อ งข​ อง​ ไทย ล​ าว แ​ ละเ​วยี ดนาม เ​สน เลก็ เ​สน เ​ดยี ว เ​รยี กวา ต​ าเ​ดย่ี ว เ​ปน ล​ ายท​ ส​่ี ะทอ นใ​หเ​ หน็ ถ​ งึ ก​ ารถ​ กู แ​ ยกห​ รอื ต​ ดั ขาด​ จากส​ ว นหนงึ่ ส​ ว นใ​ด ซ​ งึ่ เ​ปรยี บเ​สมอื นก​ บั ค​ วามเ​ดยี วดายข​ องช​ าวไทด​ ำท​ ต​ี่ อ งพ​ ลดั พรากจ​ ากบ​ า นเกดิ เ​มอื งน​ อน ​ สว นเ​สน ​หนาห​ า ง​กนั 2​​ เ​สน เ​รียกวา ต​ า​หม ู ห​ รือ ต​ าค​ ู ช​ าวไทด​ ำเ​ช่อื ​วา เ​ปน ล​ ายท​ ​ส่ี ะทอ นใ​ห​เหน็ ​ถึงก​ ารถ​ ูกแ​ ยก​ หรือท​ ำ​ให​เกิด​คขู นาน ​ซ่ึงไ​มม​โี อกาส​จะม​ าบ​ รรจบ​กันไ​ด  ​(​ดำ ​มน่ั เหมาะ,​ 2​​5​44​)​​ นอกจ​ าก​นี้ นางออ น ทันห​ า และ​นางหน​ูจร ไพศนู ย ชาวไ​ท​ดำ บา นนาปา ห​ นาด เลา ​วา ​แตเดิม​มา​ไมมี​อะไร​มา ​(​มี​แต​ซิ่น​นาง​หาญ ​และ​ ผาเ​ปยี วเ​บาะ)​ม​ าท​ ำไรข​ าว ​ไร​แ ตงโม ​เหน็ ล​ ายแ​ ตงโม ​เลยน​ ำมา​ค่นั ​(​ลายแ​ ทรก)​​จงึ เ​รียกวา ซ​ ิ่นล​ ายแ​ ตงโม ​:​ ผาซ่ิน ​ตอง​ตอ​หัวตอ​ตีน ​ถา​ไมมี​เขา​วา ​เปน​คน​หัวกุด​หัวขาด ​มี​องคประกอบ​เชน​เดียว​กับ​ผาซ่ิน​ของ​กลุม​ ชาตพิ นั ธุไท​กลุม​อน่ื ​น่นั ก​ ค​็ อื ​ประกอบดวย 3​ ​​สว น ค​ อื 1​ )​​​หวั ซ​ ่ิน ​จะ​เปนส​ ีครามไ​มม ​ีลวดลายก​ วา งป​ ระมาณ​ 12​ ​ น​ ิ้ว 2​ )​​ ​ตวั ​ซ่นิ จ​ ะเ​ปนล​ ายโ​ดยใ​ชเ​ทคนคิ ก​ ารทอข​ ัด แ​ ตพ​ เิ ศษ​ที่วา เ​ปน ฝ​ ายแ​ กมไ​หม ​คือ ​ใช​ไหมส​ แี​ ดง​เปน ​ เสน ย​ ืน ​ทอ​เสนพ​ ุง​ดว ยฝ​ ายส​ ีครามส​ ลบั สผ​ี า​ออนเ​ปน​ทางเ​ล็ก ๆ​ ​​คลา ยล​ ายบ​ นผ​ ลแ​ ตงโม ​เวลาทอเ​สรจ็ ​จะ​มอง​ ไมเห็น​ไหม​สี​แดง​เลย ​และ ​3​)​ ​ตีน​ซิ่น ​มี​ลวดลาย​สีขาว​สอง​สาม​ร้ิว ​เย็บ​ติด​เปน​ตีน​ซิ่น ​ถา​สามี​ตาย​ตอง​เลาะ​ ตนี ​ซน่ิ ​น​้ีออก ​เพอ่ื ไ​วทกุ ข ​ ผา ซ่นิ ล​ าย​แตงโม 41

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ​หวั ​ซ่ิน ใ​ชผ​ าพ้ืนทอด​ วยฝ​ ายป​ น ม​ ือ​สดี ำห​ รอื ส​ กี รมทา ​ตัว​ซิ่น ม​ ​ีลวด​ลายทางต​ ้ัง​สฟี า ​ขนาดเล็ก ​เกิดข้นึ เ​ปน ระยะ​บนพ​ นื้ ​สดี ำ​หรอื ก​ รมทา ​เหลอื บแ​ ดง ซ​ ึ่งเ​กิด​ จาก​การทอ​ดวย​เสน​ยืน​สี​แดง ​(​พบ​ทั้ง​ฝาย​และ​ไหม)​ ​เสน​พุง​ใช​ฝาย​สีดำ​หรือ​สีกรมทา​ท่ี​ตองการ​ให​เปน​ร้ิว​ ขนาดเลก็ จ​ ะเ​ปลย่ี น​มาใ​ชเ​ สนพ​ ุงส​ ฟี า ​ ต​ นี ซ​ น่ิ ท​ อเ​ปน แ​ ถบ​กวา งป​ ระมาณ 1​ ​น​ วิ้ เ​ศษ ส​ ดี ำห​ รอื ส​ กี รมทา แ​ ซมด​ ว ยส​ ฟี า ​ซ​ นิ่ ล​ ายแ​ ตงโม ท​ อด​ ว ย​ ผาฝายหรือ​ไหมส​ แี​ ดง ย​ อ ม​สคี ราม​เขม ​มล​ี าย​สีฟา ​ขาวส​ ลับเ​ปนท​ างเ​ล็ก ๆ​ ​ค​ ลายล​ ายบ​ นผ​ ล​แตงโม ​ในซ​ น่ิ ​หนง่ึ ​ ผนื ​จะ​ประกอบดวย​ลายเสน ห​ นา ​2​เ​สน อ​ ยแ​ู นบชดิ ก​ ัน ห​ มายถ​ งึ ​ความ​เปน พ​ ี่นอ งข​ อง​ไทย ​ลาว ​และเ​วียดนาม​ ลายเสนเ​ดยี่ ว ​ม​ ขี​ นาดเล็ก ​หมาย​ถึง ​ความ​เดยี วดายท​ ต่ี​ องจ​ าก​บา นเกดิ เ​มืองน​ อน ​และ​ลายเสนห​ นา 2​ ​​เสน ม​ ี​ ระยะหางก​ นั ​หมายถ​ ึง ​ความพ​ ลัดพราก​จาก​กนั ​ ​ การน​ งุ ซ​ นิ่ ล​ ายแ​ ตงโม จ​ ะต​ อ งจ​ บั ข​ อบบ​ นข​ องผ​ า นงุ ท​ ง้ั ซ​ า ยแ​ ละข​ วาม​ าท​ บเ​กยก​ นั ต​ รงกลาง แ​ ละพ​ บั ข​ อบ​ ผา​ลงมาโ​ดย​ไม​ตอ งค​ าด​เขม็ ขดั ห​ รอื ผ​ ูกเชือก ​ผา​กไ็​มห​ ลดุ ​ใช​นุง​ท้งั ใ​น​ชวี ติ ​ประจำวัน​และ​ใน​โอกาสพ​ เิ ศษ ​หรอื ​ พธิ ีการ​ตาง ๆ​ ​​ ​ ตำนาน​ผา ซนิ่ ล​ ายแ​ ตงโม เ​ปน ​คำบ​ อกเลา ​สบื ตอ ก​ นั ​มา ก​ ารท​ ผ​่ี า ซน่ิ ล​ ายแ​ ตงโมใ​ช​เ สน ​ยนื ส​ แ​ี ดงเ​ปน หลกั ​ เสน พ​ ุงเ​ปนส​ ดี ำห​ รอื ค​ ราม​เขมเ​กือบด​ ำ​นน้ั เ​รื่องราว​กม​็ ี​อย​ูวา ​เปน ธ​ รรมเนียมม​ าต​ ง้ั แ​ ต​โบราณกาล ผ​ ชู ายท​ เี​่ ปน ​ สามเ​ี ปน ​ผูนำข​ อง​ครอบครวั ม​ ีหนาท​ อ่​ี อกจากบ​ านไ​ป​เขา ป​ า ห​ กั รา ง​ถางพง ​เปน แ​ หลง​ทำม​ าห​ ากนิ ​ทำไร ​ไถนา ​หา​ เผอื ก ห​ าม​ นั ป​ ลอ ย​ใหภ​ รรยา​อยก​ู บั เ​หยา ​เฝา เ​รอื น จ​ นกวา ​สามจ​ี ะก​ ลบั บ​ า น ส​ าวเ​จา จ​ ะน​ งั่ ท​ อผา ไ​ป ใ​จก​ ป​็ ระหวดั ​ นึก​ถงึ ​สามที​ ่ี​เขาป​ า​หลายว​ ัน อ​ ันค​ วามร​ กั ​ความคิดถ​ งึ ย​ อมจ​ ะ​ม​ีอยใู​น​ตัวข​ องท​ กุ คน ม​ ันว​ ิง่ แ​ ลนอ​ ยท​ู ุกล​ ม​หาย​ใจ​ ยงิ่ กวา ก​ ระสวยท​ พ​่ี งุ ผา นเ​ปน เ​สน ข​ ดั ใ​หเ​ ปน ผ​ นื ผ​ า ใ​นก​ ท​่ี อผา ท​ ก​่ี ำลงั ทออย​ ส​ู าวเ​จา จ​ งึ ใ​ชส​ แ​ี ดงย​ อ มเ​สน ย​ นื ซ​ งึ่ เ​ปน ​ สท​ี ใ​่ี ชแ​ ทนห​ วั ใ​จท​ โ​่ี หยหาอ​ าวรณใ​ นค​ นร​ กั ท​ จ​ี่ ากก​ นั ส​ ว นเ​สน พ​ งุ ใ​ชส​ คี รามเ​ขม เ​กอื บด​ ำแ​ ทนต​ วั เอง ใ​ชท อท​ บั เ​ปน ​ เสน​ขัด​ให​เกิด​เปน​เนื้อผา ​โดย​ซอน​เสน​ยืน​สี​แดง​เอา​ไว ​เมื่อ​เวลา​นุง​ผาซ่ิน​ลาย​แตงโม​คอย​สามี ​ตอง​แสง​แดด​ แวววบั ​ของ​เหลือบส​ ​ีแดงส​ ะทอ นอ​ อกมา เ​สมอื นหนงึ่ เ​ปน ส​ อ่ื ส​ ญั ญาณแ​ หงค​ วาม​รักท​ ม​่ี ี​ตอ​กัน แ​ มจ​ ะ​เหน็ ​เพยี ง​ ราง ๆ​ ​​กต็ าม ​ที่​เปนเ​ชนนก​ี้ ​็เพื่อป​ กป​ ดความอ​ ายท​ ​เ่ี ปนค​ ณุ สมบัตข​ิ องห​ ญงิ สาวช​ าวโไท​ำด ดยแ​ ท ​ 42

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ผาซ่นิ ​ลายแ​ ตงโม บ​ า น​เขา​หวั จ​ นี หมู 1 ตำบลหว ยยางโทน อำเภอปากทอ จงั หวัด​ราชบุรี ​ผา เ​ปยว เ​ปน ผ​ า ฝา ยทอม​ ือส​ ีดำห​ รือส​ กี รมทา ​มก​ี ารป​ ก ลวดลายด​ ว ยไ​หมบ​ รเิ วณช​ ายผา ท​ เี่​ปน ล​ กั ษณะ​ เฉพาะข​ องช​ าวไทดำ ล​ าย​มาตรฐาน​ทำเปน ​ขด เ​รยี กวา ข​ อกดุ ล​ าย​ดอกผ​ กั แ​ วน (​ต​ รงกลาง​เปน ด​ อกแ​ ปด ร​ อบๆ​ เปน ​ขอกดุ ​รวมก​ นั ​เรยี กวา ด​ อกผ​ กั แ​ วน)​ช​ าย​ละ 2​ ​​ดอก ​โดยท​ ว่ั ไป​มกั ใ​ช​ดา ย 4​ ​​สี ค​ ือ ​สแี​ ดง ​สสี ม (​​เหลือง)​ สเี ขยี ว แ​ ละส​ ขี าว ม​ ข​ี นาดค​ วามก​ วา งป​ ระมาณ 4​ 5​ ​เ​ซนตเิ มตร ท​ อด​ ว ยฟม ข​ นาดเลก็ ห​ รอื ฟม ห​ นา แ​ คบ ป​ ระมาณ​ 1​​ศอก​เศษ เ​รยี กวา ​ฟม 7​ ​​ความ​ยาว 2​ ​​เมตร ​ใ​ชโ​ พกศรี ษะ ​หรือพัน​ อก (​ค​ า​ดอก ห​ รือ ​เคียน ไ​ทยท​ รงด​ ำ​ เพชรบุรี ​เรียกวา ฮ​ างน​ ม)​​เปน ​ผา​แถบใ​นช​ วี ติ ​ประจำวัน​สำหรบั ผ​ หู ญงิ ใ​ส​อ ยกู​ ับบ​ าน ​บางครงั้ ใ​ช​กะเตงล​ กู ไ​ปน​ า​ หรอื เ​ปน ผ​ า สไบ ค​ ลอ งค​ อเ​พอ่ื ค​ วามส​ วยงาม ​แ​ มแ​ ตต​ อนเ​สยี ชวี ติ ก​ ต​็ อ งม​ ผ​ี า เ​ปย วห​ ม โ​ดยม​ ค​ี วามเ​ชอ่ื ว​ า ล​ วดลาย​ ผา​เปยว​เปน​สัญลักษณป​ ระจำ​ตระกูล ​เม่ือเ​สยี ชีวติ ล​ งญ​ าตทิ​ ล​่ี วงลบั ไ​ปกอ น​แลวจ​ ะ​เดนิ ทางม​ าร​ บั เ​พ่ือไ​ป​อยู​ใน​ ดนิ ​แดน​เดียวก​ ัน 43

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ผา​เปยว บ​ านห​ นอง​หมู หมู 5 ​ตำบล​สระ​พฒั นา ​อำเภอ​กำ​แพงแ​ สน ​จังหวัด​นครปฐม ผา​เปยว บานห​ นองจ​ กิ หมู 1 ตำบลหนองปรง อำเภอเขายอ ย จังหวดั ​เพชรบุรี 44

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ผา ​เปยว ​บ​ านนาป​ าห​ นาด หมู 4 ต​ ำบล​เขา​แกว อ​ ำเภอเ​ชยี งคาน ​จงั หวัด​เลย ผา ​เปยว บ​ า นห​ วั ​เขาจ​ ีน หมู 1 ต​ ำบล​หวย​ยาง​โทน อำเภอป​ ากทอ ​จังหวัด​ราชบรุ ี 45

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​ลักษณะ​ผา​เปยว ​เปน​ผา​ท่ีทอ​จากฟม​ขนาดเล็ก​เรียกวา ​“​ฟม​เจ็ด”​ ม​ ี​ลักษณะ​เปน​รูป​สี่เหลี่ยม​ผืน​ผา ​ ความ​ยาวข​ องผ​ า​เปยวข​ นึ้ ​อยกู​ บั ​สัดสวนข​ อง​แตล ะบคุ คล ผ​ า ​เปยวม​ ​ีวิธีการเ​คียนผ​ า ​3​ แ​ บบ ​คือ ​ แ​ บบ​ที่ 1​​ ​ นำก​ ลาง​เปย ว​มาใ​ส​หนาผากแ​ ลว เ​คยี นไ​ว​ท ​ขี่ างหลัง ​ ​แบบ​ท่ี ​2​ ​ พนั ไ​วห​ ลาย​รอบ​บนศ​ รี ษะ ​โดยเ​อาป​ ลายด​ านห​ น่งึ เ​หน็บไ​ว​ที่​ฝง ข​ วา ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ปลายด​ า นห​ นึ่ง​ทาบล​ ง​ไปป​ กด​ า นหลงั เ​พอ่ื ใ​หเ​ หน็ ล​ าย ​ ​ แบบ​ที ่ 3​​ พ​ ันไ​วข​ า งบนแ​ ลว​ใหป​ ลาย​ปกลงมาข​ างหนา ​ ​แบบ​ท่ ี 1​ ​แบบ​ท ่ี 2​ แ​ บบท​ ี ่ ​3 46

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ​ผาโพกหัว ​(​ผา​เตียว​เบาะ)​ ​ใช​ลาย​ขอ​นอย ​โพก​เวลา​ทำ​กิน ​เพราะวา ​เวลา​ทำ​กิน​เกรง​วา​เสนผม​จะ​ รวงหลน ใ​ส​อาหาร โ​พก​เวลาไ​ปไ​ร ท​ ำนา ​กนั ​แดด ​ผมจ​ ะ​ได​ด ำไ​มแ​ หง แ​ ดงแ​ ตกป​ ลาย ​ใช​พนั ​ขา ​กนั ห​ นาว ​เปน​ ผา ฝา ย​ธรรมดาส​ ดี ำ ​ ผาสไบ ห​ มายถ​ ึง ผ​ าหม​ของผ​ หู ญิง ​ซึง่ ​นยิ มห​ ม​สะพาย​เฉียงเ​พ่ือไ​ป​ทำบุญท​ วี่ ัด ​จงึ ​เปน ผ​ าท​ ีผ​่ ูส งู อาย​ุ ชาวไทดำ​บนั ทกึ ​เรอื่ งราว​การอ​ พยพ ช​ วี ติ ค​ วามเ​ปน อ​ ยู ส​ ภาพแ​ วดลอม ต​ ลอดจนเ​ร่ืองเลา ​ตางๆ​ ผ​ านผ​ นื ผ​ า น​ ี้​ เปนผ​ า ​หนา​แคบ​โดยม​ ี​ดา นย​ าวต​ ัง้ แ​ ต 1​ ​​–​​3​​เมตร ​ตัดเยบ็ ด​ วยผ​ าฝา ย ต​ กแ​ ตง ล​ วดลายด​ วยว​ ิธีขิด ​บรเิ วณห​ ัว​ และ​ทาย​ผา ​ลาย​ผาสไบ​ได​แก ​ลาย​แมงมุม ​มี​ความ​เช่ือ​ถึง​การ​ระลึก​ถึง​บุญคุณ ​ลาย​ผีเสื้อ ​มี​ความ​เชื่อ​ถึง​ บรรพบรุ ุษ​ที​่คอย​ชวยเหลอื ​เม่อื ​ประสบ​ภัยพบิ ตั ิ ​ลาย​มา ม​ ีค​ วาม​เชื่อ​ถงึ ค​ วาม​อุตสาหะ​พยายาม ​ลาย​แมงปอ ง ​ มค​ี วาม​เช่อื ถ​ งึ ​การข​ ม ขวญั ศ​ ตั รู ล​ าย​ชาง ​มค​ี วามเ​ช่ือถ​ ึง​ความผ​ กู พนั ก​ ับพ​ ทุ ธศาสนา ​ลาย​สิงโต ​มี​ความเ​ชอ่ื ถ​ ึง​ ความ​กลา หาญ​และ​ความ​แขง็ แ​ กรง ล​ ายง​ เู หลอื ม ม​ ี​ความเ​ชอ่ื ถ​ งึ ​ความ​พรอ ม​ท​จ่ี ะแ​ ตง งาน​ได ​ลายป​ ู ​มค​ี วาม​เชอ่ื ​ ถงึ ​การ​เตอื นสต​ิให​คดิ ​รอบคอบ ล​ าย​ขาวหลามตัด ​มคี​ วาม​เชื่อ​ถึง​การ​เซนไหว ล​ าย​โบสถ ​และ​ลาย​ธรรมาสน ​ ม​ีความ​เชื่อ​ถึงบ​ ญุ กุศล ​ ​ ผา​ซ​ีโปว ห​ รือผ​ า ขาวมา ​หมายถ​ งึ ผ​ า​ที่ใ​ชส​ ำหรบั ​ผลัดอ​ าบน้ำห​ รอื ​พนั ร​ อบพ​ ุง แ​ ตช​ าวไทดำส​ วนมากใ​ช​ ผา​ซี​โปว ใ​น​พธิ กี รรมต​ างๆ​ ​เชน พ​ ิธเี​ก่ียวกับ​ผี ​โดยก​ าร​มดั ไวท​ ​่เี อว​ของผ​ ชู ายเ​พ่ือเ​ปนการร​ ัง้ ข​ วัญไ​มใ​ ห​ต ดิ ตาม​ ผูตาย​ไป ​ถา​เปน​พิธี​เกี่ยวกับ​การ​เรียกขวัญ​จะ​ใช​รวมกับ​เคร่ืองเซน​ตางๆ​ ​โดย​เปน​เครื่องหมาย​แสดงตัว​เจา​ ของขวญั ​สำหรบั ใ​นพ​ ิธแ​ี ตงงานจ​ ะ​ใช​เปนข​ องกำนลั แ​ กญ​ าต​ผิ ใ​ู หญ ​(​ชม บ​ ญุ แ​ กว ,2​ ​5​44​ ​)​ ผ​ าซ​ โ​ี ปวต​ ัดเย็บด​ ว ย​ ผาไหม​หรอื ผ​ า ฝา ย เ​ปนร​ ปู เ​หล่ยี มผ​ นื ผ​ า โ​ดย​การม​ ัด​ยอม ​หรือ ​ขดิ ม​ ล​ี วดลาย​ที่เกิดจ​ ากก​ ารม​ ดั ย​ อม ​ไดแ​ ก​ ลายงา ม​ ี​ความเ​ชือ่ ​ถงึ ​ความส​ ามคั คแ​ี ละค​ วามเ​จริญ​กา วหนา ล​ ายต​ ัว​ลิง ​มค​ี วามเ​ช่อื ถ​ ึงก​ าร​ระลึก​ถงึ ​ลายก​ บ ม​ ​ี ความ​เชอ่ื ​ถงึ ก​ าร​เกิด ​หรือ​การเ​ริม่ ตน ​การขิด ​ได​แก ล​ ายแ​ มงมมุ ม​ ีค​ วามเ​ชื่อถ​ ึงบ​ ญุ คุณแ​ ละ​คณุ ง​ ามค​ วามด​ ​ี ลายผ​ เี สอ้ื ม​ ค​ี วามเ​ชอ่ื ถ​ งึ ก​ ารไ​ดร บั ค​ วามด​ แ​ู ลจ​ ากบ​ รรพบรุ ษุ ล​ ายม​ า ม​ ค​ี วามเ​ชอ่ื ถ​ งึ ค​ วามเรว็ แ​ ละค​ วามอ​ ตุ สาหะ​ ลาย​ปลา ม​ ​ีความเ​ชอ่ื ถ​ งึ ค​ วามม​ านะพยายาม ​และล​ ายช​ าง ​ม​คี วามเ​ชื่อถ​ ึงค​ วามผ​ ูกพันก​ ับพ​ ระพุทธศาสนา ​ ผา​ขัน​ลาว ​หรือ​ผา​เช็ดหนา ​หมาย​ถึง ​ผา​ที่​มี​ไว​สำหรับ​เช็ดหนา ​หอ​เครื่อง​ประดับ ​และ​หอ​เสนไหม​ ผา ข​ นั ล​ าวม​ ก​ี ารใ​ชท​ แ​ี่ ตกตา งก​ นั ค​ อื ผ​ า ข​ นั ล​ าวข​ องห​ ญงิ สาวจ​ ะม​ พ​ี ห​ู อ ยไ​วห​ วั ท​ า ย ถ​ า เ​ปน ของผ​ สู งู อายจ​ุ ะม​ พ​ี ผ​ู กู ​ ทม​ี่ มุ ผ​ า เ​พอื่ ไ​วส​ ำหรบั ห​ อ เ​สน ไหมใ​นก​ ารร​ กั ษาส​ ใ​ี หค​ งทน แ​ ตถ​ า เ​ปน ของค​ นต​ ายจ​ ะม​ ส​ี ขี าว โ​ดยน​ ำไปค​ ลมุ ส​ ำรบั ​ กับขาว​เพื่อแ​ สดงวา​เปนอ​ าหารข​ องผ​ ูตาย (​ท​ องยอ ย ​มน​ี อ ย,​​25​ ​4​4​)​​ผา​ขันล​ าวต​ ัดเยบ็ ด​ วยผ​ าฝา ยร​ ูป​สีเ่ หลี่ยม​ 47

ผาในวิถีชีวิตไทดำ จัตุรัส​โดย​มี​ชอง​กลาง​เปน​รูป​ส่ีเหลี่ยม​จัตุรัส​ขนาดเล็ก​วาง​อยู​ดาน​ใน ​ลวดลาย​เกิด​จาก​การปะ ​การ​ปก ​หรือ​ การขิด ​เ​ชน ล​ าย​ดอกจนั ม​ ค​ี วาม​เช่ือถ​ ึง ​ความม​ ่นั คง ​ลายด​ อกผ​ ัก​แวน ม​ ี​ความเ​ชื่อ​ถึง ​ความเ​จริญ​งอกงาม​ ลายตาน​ ก​แกว ​มีค​ วามเ​ช่ือ​ถึง ​ความซ​ ่อื สัตยแ​ ละ​ความ​สามคั คี ล​ าย​แมงมมุ ม​ ​คี วามเ​ชือ่ ​ถงึ บ​ ญุ คุณ ​ลาย​ผเี สอื้ ​ มี​ความ​เช่ือ​ถึง ​การ​ไดรับ​ความ​ดู​แล​จาก​แถน ​ลาย​งูเหลือม ​มี​ความ​เช่ือ​ถึง​ความ​พรอม​ท่ี​จะ​แตงงาน​ได ​ลาย​ ขาวหลามตัด ม​ ค​ี วามเ​ชือ่ ​ถึง ​เครอ่ื ง​เซนไหว ​ลายใ​บเสมา ​มคี​ วามเ​ช่ือถ​ งึ บ​ ุญกศุ ล ส​ ว นก​ าร​ใช​สี ม​ ี​การใ​ช​สเ​ี ชน ​ เดียวก​ บั ​เส้ือฮผี​ ูชาย แ​ ตถ​ า ​ใช​ใน​พิธศี พ จ​ ะใ​ช​ผ า ข​ นั ล​ าวส​ ีขาว ​โดย​มลี​ วดลายแ​ บบหย​ าบๆ​ซ​ ึ่งม​ ี​ความเ​ช่อื ว​ า ผ​ า ​ ขัน​ลาว​สขี าวห​ มายถ​ งึ ​วญิ ญาณข​ องผ​ ูตาย (​​ชม บ​ ุญแ​ กว,​​25​ ​44​ ​)​​นอกจากนย​้ี งั มเ​ี สือ้ น​ อย ​เสื้อก​ ระโปรง (​เ​สอื้ ​ ช้ัน​ใน​ของ​ผูหญงิ )​​และส​ วง​ซอ น (​ก​ างเกงใ​น)​ ผาขันลาว เคร่อื ง​แตง กาย​ใน​พิธีกรรม ​ ​ ​ ชุด​สำหรับ​งาน​พิธีกรรม​สำคัญ ​คือ ​สวมเสื้อฮี ​จะ​จัด​ทำขึ้น​เปนพิเศษ​และ​ประณีต​สีดำ​ตก​แตง​ดวย​ ผา ไหม​ชน้ิ เ​ลก็ ๆ​ ​ส​ ว นใ​หญม​ เ​ี ครอื่ งป​ ระดบั ​เปน เ​งนิ ผ​ หู ญงิ ม​ ี “​ผ​ า เ​ปย ว”​ค​ ลอ ง​คอ ส​ ว นเ​ดก็ ๆ​ ​จ​ ะม​ ห​ี มวก​คลา ย​ ถุง​ผาป​ ก​ไหม​หรือด​ ายส​ วยงาม ​เรยี กวา ​“​ม”ู ​​สวงฮี (​​กางเกงข​ าย​ าว)​ซ​ ิ่นต​ าห​ ม่ี ซ​ ิ่นน​ างห​ าญ เ​สือ้ ​จาง (​เ​สอ้ื ​ผูทำ​ หนา​ที​่แนะนำพ​ ธิ กี รรม)​ ​เสอ้ื ฮี ​เปน เ​สือ้ ท​ ​ใี่ ช​สวมใ​สใ​นใ​น​พธิ กี รรม ​ชาวไทด​ ำท​ ุกคนต​ อ ง​มีเ​สื้อฮป​ี ระจำตัว ฮ​ ี ​แปลว​ า ​ยาว เ​ปน​ เสอ้ื ท​ ​่ีใช​สวมใ​ส​ท้ัง​ท่ี​เปนงานม​ งคล​และ​อวมงคล เ​ชน ​แตง งาน ​เซน​ผีเรอื น ​ทำขวญั ​งานศพ แ​ ละง​ านร​ ืน่ เรงิ ​หาก​ เปน งาน​มงคล ล​ าย​จะ​อยด​ู า น​ใน เ​ปน ความ​เชอื่ ท​ ม​่ี ม​ี าแ​ ต​โ บราณ​วา ค​ นอ​ น่ื เ​หน็ ล​ ายจ​ ะ​นำไปท​ ำ​เลยี น​แบบ​จงึ เ​กบ็ ​ ลายไ​วด​ าน​ใน ​หากเ​ปน งานอ​ วมงคล ​จะก​ ลับดา นใ​หล​ ายอ​ ยด​ู า นนอก ​เม่ือเ​จา ของเ​ส้อื ​เสยี ชวี ิต ญ​ าตจ​ิ ะน​ ำ​เสอ้ื ฮี​ 48

ผาในวิถีชีวิตไทดำ สวม​ใสใ​ห ​เพอื่ เ​ปน เ​คร่อื งแ​ สดงถ​ งึ เ​อกลักษณข​ อง​เผา พันธุ ด​ ว ยม​ ีค​ วามเ​ชือ่ ว​ า เ​มอ่ื ว​ ิญญาณบ​ รรพบุรุษ​แลเหน็ ​ ผใู​ ด​สวมเสอ้ื ด​ งั กลา ว​ก็จ​ ะ​จำไดว​ า เ​ปน ล​ กู หลานข​ องต​ น ​และ​ตกลงร​ ับใ​หเ​ ขามา​อยรู​ วม​กันไ​ด (​​ม​ีลาย ​–​ ต​ าย ,​​ ไมม​ีลาย ​–​แ​ ตง)​เ​สอื้ ฮีข​ อง​ผชู ายแ​ ละเ​สอื้ ฮขี​ องผ​ ูหญิงม​ ล​ี กั ษณะ​แตกตา งก​ ัน ต​ ดั เยบ็ ต​ กแ​ ตงอ​ ยา งส​ วยงาม ใ​น​ งานม​ งคลสมรสเ​จา บา วเ​จา สาวต​ องส​ วมเส้ือฮ​ใี นพ​ ิธี​ไหวผ​ เี รอื น ผ​ ีบ​ รรพบรุ ุษ แ​ ละ​ในง​ านศพ ค​ นท​ ่ี​ใสเสอ้ื ฮจ​ี ะ​ บง บอก​ฐานะ​ของผ​ ูส​ วมใ​ส​วา​เปน เ​ขย​หรือสะใ​ภ เ​สอ้ื ฮผ​ี ชู าย ต​ ดั เยบ็ ด​ ว ยผ​ า ฝา ยย​ อ มค​ ราม เ​ปน เ​สอ้ื ต​ วั ย​ าวค​ ลมุ ส​ ะโพก ค​ อกลม ก​ นุ ร​ อบค​ อด​ ว ยผ​ า ไหม​ สี​แดง ​แลว​เดิน​ดวย​เสน​ทับ​ดวย​ผาไหม​สี​อ่ืน ​ตรง​คอ​ดาน​ขาง​ติดกระดุม​แบบ​คลอง ​1​ ​เม็ด ​ผา​ตลอด​ต้ัง​แต​ กระดมุ ​ปา ย​ทบ​มาท​ าง​ดานข​ าง (​ป​ า ย​ขา ง)​จ​ ดุ ท​ ส่​ี วยงามท​ ีส่ ุด​คอื ด​ าน​ขา ง (​ใ​ต​รกั ​แร)​​นิยมใ​ช​ผา ไหมปะ​เปน ล​ าย​ ดอกแ​ ปด ห​ รอื ล​ ายข​ าบ​ วั ด​ า นข​ า งข​ องต​ วั เ​สอ้ื ท​ งั้ สองด​ า นปะด​ ว ยล​ ายด​ อกมะลิ ล​ ายด​ อกพ​ รม โ​ดยม​ ล​ี ายผ​ กั กดู ​ อยดู​ านลาง ​และ​ทต่ี​ ีนเ​สือ้ ​ดานลาง​มกี​ ารปะด​ ว ยล​ ายด​ อกแ​ ปด ม​ ​ีความเ​ชอ่ื ​ถึง ก​ าร​ทดแ​ ทน​บุญคุณ ​การ​ขอขมา​ การไ​ดร บั ก​ ารด​ แ​ู ลจ​ ากแ​ ถน แ​ ขนเ​สอ้ื เ​ปน ​แขนก​ ระบอกย​ าว​ปลายแ​ คบ ช​ าย​เสอื้ จ​ ะป​ ก ด​ ว ยผ​ า ไหมส​ ต​ี า งๆ​พ​ รอ ม​ ติดก​ ระจกช​ น้ิ เ​ล็ก ๆ​ ​​ดา นข​ า งผ​ าต​ ั้งแ​ ตป​ ลายเ​สอ้ื จ​ น​ถึง​เอว ป​ ก ต​ กแ​ ตง​อยา ง​งดงาม ​มี ​2​ด​ าน ​ลวดลายด​ า นห​ นง่ึ ​ ตก​แตงเ​ตม็ ​ที่ อ​ ีกด​ านห​ นง่ึ ​ตกแ​ ตง​ลวดลาย​ประดับเ​พียงแ​ ต​นอ ย ​ดา น​ที่ต​ กแ​ ตง ล​ วดลายเ​พยี งแ​ ตน​ อยใ​ชส​ วม​ ใน​พิธีม​ งคล​ทัง้ หลาย ส​ ว น​ดาน​ท​่ีตก​แตงล​ วดล​ ายอยา งเ​ตม็ ท​ ี่​ใช​ส วมใ​นพ​ ธิ ีอ​ วมงคล ห​ รอื ส​ วมใ​ห​แก​คนต​ าย ​ เสือ้ ฮ ี (​ผ​ ูชาย)​ บ​ านห​ นอง​หม ู ห​ มู 5 ตำบล​สระ​พฒั นา ​อำเภอก​ ำ​แพง​แสน จ​ ังหวัดน​ ครปฐม 49

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ เส้อื ฮ ี (​ผ​ ชู าย)​ ด​ านข​ า งลาย​ขอกุด ล​ าย​ดอกแ​ ปด ​ศูนยว​ฒั นธรรม​เ​ขายอ ย ​หมู 5 อำเภอ​เขายอ ย ​จังหวดั เ​พชรบรุ ี ​ เสอื้ ฮผ​ี หู ญงิ เ​สอื้ ส​ ำหรบั ใ​ชใ​ นพ​ ธิ กี รรม เ​ยบ็ ด​ ว ยผ​ า ดำห​ ลวมๆ​ไ​มร​ ดั รปู ป​ ลายแ​ ขนต​ กแ​ ตง ด​ ว ยผ​ า ไหม​ สต​ี า งๆ​บ​ า ห​ นา ท​ ง้ั สองต​ กแ​ ตง ด​ ว ย​ลายด​ อกแ​ ปด เ​ปน เ​สอ้ื ต​ วั ย​ าวต​ ดั เยบ็ ด​ ว ยผ​ า ฝา ยทอม​ อื ส​ ดี ำห​ รอื ส​ คี รามเ​ขม ​ ตกแ​ ตง ส​ ว นค​ อ ช​ ายเ​สอ้ื ห​ รอื แ​ ขน ด​ ว ยก​ ารป​ ก ลวดลายแ​ ละเ​ยบ็ ช​ นิ้ ผ​ า ส​ แ​ี ดง ส​ ม ข​ าว แ​ ละเ​ขยี ว ร​ ปู ส​ ามเหลยี่ มปะ​ ตดิ เ​ขาไป​ประกอบเ​ปน​ลวดลาย ​บางครัง้ ​ตกแ​ ตงเ​พม่ิ เติมด​ ว ยก​ าร​ประดบั ​กระจก ​ตัวเ​สื้อเ​ยบ็ ต​ ิด​กันใ​ชว​ ิธ​สี วม​ เขา ท​ างศรี ษะ ล​ วดลายด​ า นห​ นง่ึ ต​ กแ​ ตง ​เตม็ ท​ ่ี อ​ กี ด​ า นห​ นงึ่ ต​ กแ​ ตง ​ประดบั ล​ วดลายเ​พยี งแ​ ต​น อ ย ด​ า นท​ ต​่ี กแ​ ตง ​ ลวดลาย​เพียง​แต​นอย​ใช​สวม​ใน​พิธี​มงคล ​สวน​ดาน​ท่ี​ตก​แตง​ลวด​ลายอยาง​เต็ม​ท่ี​ใช​สวม​ใน​พิธี​อวมงคล​หรือ​ สวมใ​ห​แก​คน​ตาย ล​ าย​ทน​ี่ ยิ มน​ ำมาป​ ก​ได​แก ​ลายด​ อกแ​ กว ​ลาย​ดอกผ​ ักแ​ วน ล​ ายด​ อกพกิ ลุ ​ลายตาน​ กแ​ กว ​ ลายหม​ า​ย่ำ ล​ ายผ​ ีเสอ้ื แ​ ละ​ลาย​หนา เ​สอ้ื ซ​ ง่ึ ​มคี​ วามเ​ช่ือถ​ งึ ค​ วาม​อดทน ค​ วามเ​อื้อเฟอ ค​ วาม​กลมเกลยี ว ​ความ​ ซอ่ื สตั ย ค​ วามผ​ กู พนั แ​ ละค​ วามจ​ งรกั ภกั ดี อ​ ายยุ นื ค​ วามม​ น​ี ำ้ ใ​จแ​ ละค​ วามด​ ี ล​ ายปะ ไ​ดแ​ ก ล​ ายด​ อกพ​ รม ล​ าย​ 50

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ขา​บัว ​ลายด​ อกแ​ ปด แ​ ละ​ลาย​ดอกมะลิ ​ซึง่ ม​ ค​ี วามเ​ชอื่ เ​กี่ยวกับ ​คณุ คาข​ องค​ วามเ​ปน​ลูกผหู ญิง ก​ าร​ขอขมา​ และก​ าร​ไดร ับก​ าร​ดแ​ู ล​จาก​แถน ใสใ น​งานม​ งคล ใสใ น​งานอ​ วมงคล​หรือ​สวมให​แกค​ น​ตาย เสอ้ื ฮี (​​ผหู ญิง)​ บ​​ า นห​ นองห​ มู ห​ มูท​ ี่ 5 ตำบล​สระพ​ ัฒนา ​อำเภอ​กำ​แพงแ​ สน ​จงั หวดั น​ ครปฐม 51

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ เสื้อฮี (​​ผหู ญงิ )​ ล​ ายข​ อ​แปด ล​ ายป​ ก แ​ ซว ข​ วางน​ าบ เ​จา ของ :​​ น​ าง​พาณ ี แ​ หง หน ​อาย ุ ​7​0​ ป​  บ​ า นเ​ลข​ที ่ 4​6​​ ห​ มท​ู ี่ ​5​ ต​ ำบล​เขายอย อ​ ำเภอ​เขายอย จ​ ังหวัดเ​พชรบุรี เสอ้ื ฮ ี (​ผ​ หู ญิง)​ บ​ า น​เขาห​ ัว​จีน หมู 1 ​ตำบล​หว ย​ยาง​โทน อ​ ำเภอ​ปากทอ ​จงั หวัดร​าชบรุ ี 52

ผาในวิถีชีวิตไทดำ เสอ้ื ฮี ​(​ผหู ญิง)​ บ​ านนา​ปา ​หนาด ​หมู 4 ตำบลเ​ขา​แกว อ​ ำเภอ​เชียงคาน ​จงั หวดั ​เลย เมื่อเ​จาของ​เส้ือเ​สยี ชวี ิตล​ ง ​ญาติ​จะน​ ำ​เสอ้ื ​ฮคี​ ลุม​บนโ​ลงศพ ส​ ว งฮี ห​ มาย​ถงึ ก​ างเกง​ขาย​ าวท​ ต​่ี ดั เยบ็ ​ดว ยผ​ า ฝา ยส​ ดี ำห​ รอื ส​ คี รามเ​ขม ใ​ชส​ วมใ​สใ​ นง​านท​ เ​่ี ปน ​พธิ กี าร เ​ชน ​ พธิ ส​ี บื ผ​ ห​ี รอื ​ผสู บื สกลุ ​ของผ​ ชู ายท​ เ​่ี ปน พ​ อ บา น พ​ ธิ แ​ี ตง งาน ช​ ายหนมุ ต​ อ งส​ วมใ​สส​ ว งฮ​เี พอ่ื เ​ขา รว มพ​ ธิ ี ใ​นก​ รณท​ี ต​่ี อ ง​ ไป​รว ม​งานศพ​ญาต​พิ น่ี อ ง​ของ​ตน ​ซง่ึ ​เปน ​ญาต​จิ าก​ตระกลู ​เดยี ว​กนั ​เรยี กวา ​“​ผ​เี ดยี ว​กนั ”​ ​จะ​ตอ ง​นงุ ​สว งฮี ​และ​ สวมเสอ้ื ฮ​ดี ว ย ​สว งฮม​ี ​ลี กั ษณะค​ ลา ย​กางเกงช​ าวประมง ​บรเิ วณ​เอวต​ ดั เยบ็ ​ดว ยผ​ า ย​ าวท​ อ น​เดยี วไ​มม ​กี าร​ตอ ข​ อบ​ เอว ​ม​คี วามย​ าวข​ องก​ างเกง​เสมอข​ อ เทา ​แตป​ ลาย​ขา​กางเกงแ​ คบเ​ลก็ นอ ย​ (​ชม ​บญุ ​แกว ,​25​ ​44​ ​)​​ 53

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​เส้ือ​จาง ​(​เส้ือ​ผูทำ​หนา​ที่​แนะนำ​พิธีกรรม)​ ​เปน​เส้ือ​ ผาไหมส​ ี​แดง ห​ รือแ​ พร​สแ​ี ดง แ​ ขน​ยาวค​ อต้ัง ​ตดิ กระดุม ​5​ เสอ้ื จ​ าง :​​ ​ เม็ด ช​ ายเ​สื้อ​ดานข​ าง​แหวกไ​วท​ ง้ั สองช​ าย ​เ​ย็บ​ดวยผ​ า ไหมส​ ี​ พิพิธภัณฑ​ปาน​ถนอม ​ แดง ​หรือ​แพร​สี​แดง ​เปน​เส้ือ​ของ​หมอ​พิธี​ผู​ตาว ​เย็บ​ดวย​ บานห​ นองจกิ ​ หมูท​ ่ ี ​1​ ​ ผา ไหมส​ แ​ี ดง ห​ รอื แ​ พรส​ แ​ี ดง ใ​ชใ​ สป​ ระกอบพธิ ง​ี านเสน ห​ รอื ​ ตำบลห​ นองปรง ​ พิธศี พ ห​ ากใ​ชใ​น​พิธีศพ ​จะ​โพกศีรษะ​ดวยแ​ พร​สแ​ี ดง ​เปน​ อำเภอเ​ขายอ ย ​ เสอ้ื แ​ ขนย​ าวค​ อตงั้ ต​ ดิ กระดมุ 5​ ​เ​มด็ ช​ ายเ​สอ้ื ด​ า นข​ า งแ​ หวก​ จังหวัด​เพชรบรุ ี ไว​ทง้ั สอง​ชาย ​มี​สาบเสือ้ ​กระเปา ​ดาน​ขาง​ท้ังสอง​ดาน ห​ รอื ​ ดา นเดยี วแ​ ลว แ​ ตแ​ มบ านจ​ ะ​เย็บใ​ห ​ใช​ใ สท​ ำงาน ไ​ม​ตอ งต​ ดิ กระดุม​เพ่ือ​ความ​สะดวกร​ วดเรว็ ​ เส้ือตก ​คือ ​เสื้อ​ท่ี​ใส​ไวทุกข ​สำหรับ​ลูกหลาน​หรือ​ญาติ​ที่​ใกล​ชิด ​ใส​เม่ือ​พอ​แม​หรือ​ญาติ​ผู​ใหญ​ตาย​ เปน ​เสอ้ื ​ท​ต่ี ดั เยบ็ ​อยา ง​ไม​ประณตี ​จาก​ผา ฝา ยด​ บิ ​สขี าว ​เนอื่ งจาก​ใช​ใ น​งานศพ​ชว่ั คราว แ​ สดง​สญั ลกั ษณถ​ งึ ​บา น​ ท​่ีมค​ี น​เสยี ชีวติ ​คำว​ า ​“ต​ ก ”​ห​ มายถ​ งึ ต​ กใ​จ ห​ รอื ​ใจหาย ​เส้อื ตก ​จึง​เปนเ​สอ้ื ​ที​ใ่ ช​สวมใ​ส​เ ฉพาะ​งานศพ ​ผ​ ทู​ ่ี​จะ​ สวมเสอื้ ตก ไ​ดค​ อื ญ​ าตท​ิ างส​ ายโลหติ เ​ดยี วก​ นั ล​ กั ษณะข​ องเ​สอ้ื ตก เ​ปน เ​สอื้ ค​ อวี ไ​มม แ​ี ขน ท​ งั้ ผ​ ชู ายแ​ ละผ​ หู ญงิ ​ ตดั เย็บ​แบบเดียวก​ นั ​ซิน่ ​ตาห​ ม่ี ​ซิ่น​นางห​ าญ ​สัมภาษณน​ าง​ออ น ​ทนั ​หา ​อายุ 7​ ​2​​ป บ​ า นเ​ลขท​ ี่ ​26​ /​​3​ห​ มู ​4​บ​ า นนาป​ าห​ นาด​ ผา ซนิ่ น​ างห​ าญ (​ไ​ทด​ ำ)​เ​อามา ถ​ า อ​ พยพไ​ปท​ ใ​่ี ด ไ​มม น​ี างห​ าญไ​มไ ด เ​พราะใ​ชใ​ นพ​ ธิ กี รรม น​ างห​ าญ ห​ มายความวา ​ ผใ​ู ดจ​ ะทอล​ ายผ​ า ลายอ​ ะไร จ​ ะต​ อ งม​ ชี อื่ ม​ า เ​ชน ​ ลาย​หม่ี​ผสาท ​(​ปราสาท)​,​ ​ลาย​หมี่​นาค​นอย,​ ลาย​มัด​ตุม,​ ​มัด​จับ ​หมี่​นาค​นอย+​หม่ี​ ปลองออ ย,​​มะจับ๊ ​(ห​ มากจ​ บั ),​​มะ​ตมุ 5​ ​ล​ ำ 3​ ​ ลำ (​ต​ มุ โ​ฮม),​​ห​ มต​ี่ น ป​ ราสาท ก​ ลา หาญท​ ำ ก​ ลา ​ ตอบ ต​ อ งต​ อบไ​ด (​ก​ อ นจ​ ะเ​ปน ผ​ า น​ างห​ าญ)​ใ​ช​ ถวายเ​จา แ​ ผน ไทด​ ำ ผ​ า น​ างห​ าญส​ ด​ี งั้ เดมิ เ​ปน ส​ ​ี แดง ล​ ายน​ าคค​ ู (​ผ​ วั -เ​มยี )​ต​ วั เมยี ข​ าย​ าว ก​ วา ง​ ตัวผ​ูขา​สน้ั แ​ คบ ​ 54

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ลาย​นาค ช​ าวไทด​ ำม​ ค​ี วามเ​ช่ือว​า น​ าคเ​ปน เ​จา แ​ หง​ง​ทู ง้ั หลาย ท​ ​นี่ ำค​ วามอ​ ุดมสมบรู ณม​ าใ​หช​ าวโลก ค​ ือ​ นาคเ​ปน ผ​ ก​ู ำหนดฝ​ นใ​หต​ กต​ อ งต​ ามฤดกู าล ฉ​ ะน​ น้ั ถ​ า ใ​ครจ​ ะส​ ามารถท​ ำล​ วดลายเ​ปน ร​ปู พ​ ญานาคไ​ด  ค​ นน​ น้ั จ​ ะ​ ไดรับ​การ​ยกยอง​วา​เปนตัว​แทน​ของ​ความ​อุดมสมบูรณ ​และ​จาก​การ​สังเกต​พบ​วา ​มี​แต​คน​ที่​สูงอายุ​เทา​น้ัน​ที่​ สามารถ​ทำลาย​น้ี​ได ​เพราะวา​คน​ท่ี​สูงอายุ​เปนตัว​แทน​ของ​ชาวบาน​และ​เปน​ที่​ไดรับ​การ​ยกยอง​เคารพ​ยำเกรง​ ของ​คนท​ ั่วไป​ซึ่งเ​ปรยี บเ​สมอื นพ​ ญานาค ​(ย​ ศ ​สอยอ​ ย,ู ​ 2​5​​44​​)​ ลาย​นาค ผาซน่ิ ​มัดหมล่​ี ายเ​กีย่ งเ​อยี้ ะ​วง ​ม​ลี ักษณะค​ ลายฟ​ น ​หวี (​ไ​ท​ดำ)​ ชา งทอ :​​ น​ างห​ นจู ร ไ​พ​ศนู ย (​​ชยั ​ปญ ญา)​ อ​ ายุ ​62​​ ป​  (​พ​ .​ศ.​ 2​4​8​9​​)​ ข​ นาด​สงู 9​3​​ เ​ซนตเิ มตร ก​ วาง 8​9​​ เ​ซนตเิ มตร ​บานเ​ลขท​ ่ี 2​6​/​2​​ ห​ มูท​ ี่ ​4​ บ​ า นนาป​ าห​ นาด ​ ​ผลติ จ​ ากเ​สนใ​ยฝาย ย​ อ มสเี​คมี ตำบลเ​ขาแ​ กว ​อำเภอเ​ชยี งคาน ​จังหวัดเ​ลย 55 ​เรียนรก​ู ารท​ อผา จ​ าก​พสี่ าว ค​ ือ น​ างอ​ อน ​ทันห​ า ​เปน ผ​ สู อน​ให  ​ สวนใ​หญ​จะ​ทอผา ​สำหรบั ใ​ช​ใน​ครัวเรอื น เ​ชน ​ผาซ่ิน ผ​ าพื้นส​ ำหรบั ต​ ัด​เสอ้ื เ​ม่ือม​ ค​ี วาม​ชำนาญ​มากขึ้น จ​ ึง​เริ่มม​ ดั หมเ​่ี ปน ล​ วดลาย​ตาง ๆ​ ​ เ​ชน ​ ลาย​ตมุ ล​ าย​นาคน​ อ ย ​และ​ลาย​หมาก​จับ เ​ปนตน ​แต​ลาย​ท่​ผี หู ญงิ ไทด​ ำอ​ ยากท​ ำ​ให​เ ปนเ​พื่อแ​ สดงถ​ ึง​ฝม อื ใ​นก​ ารท​ อผา​คอื ​ “​ผา น​ าง​หาญ”​ ซ​ ง่ึ ท​ ำ​ยาก ​กวา ​จะ​ได ต​ อ งใ​ชเวลา

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ผาซ่ิน​มดั หมี​่ลายข​ อ และล​ ายก​ ุญแจ (ไทด​ ำ) ผ​ าซนิ่ ​มัดหม​ผ่ี า (​ส​ อด​พลอง)​ ขนาด​สงู 94 เซนติเมตร กวาง 83 เซนตเิ มตร ล​ าย​นาค​หัวส​ รอย+ล​ ายกาบ​ขอ โ​ดย​การนำ​เอา ​2​ ล​ าย​มา​ซอนก​ นั ผลิตจ​ ากเ​สนใยส​ ังเคราะห ยอ มสเี​คมี ​(​ไท​ดำ)​ ข​ นาด​สงู ​94​​ เ​ซนตเิ มตร ​กวาง 9​2​​ เ​ซนตเิ มตร ​ ชา งทอ : นางเ​หวย ทนั ห​ า อายุ 86 ป (พ.ศ. 2465) ​ผลิต​จาก​เสนใ​ยฝาย ​ยอ มส​ีเคมี บา นเ​ลขท​ ่ี 24 หมท​ู ี่ 4 บานนาป​ า ห​ นาด ช​ างทอ :​​ น​ าง​ออน ท​ ันห​ า อ​ าย ุ ​71​​ ป​  (​​พ.ศ​ .​ 2​4​​8​0)​​ ​ ตำบลเ​ขาแ​ กว อำเภอ​เชียงคาน จังหวัด​เลย บ​ าน​เลขท​ ่ี 2​​6/​3​​ ห​ ม​ูท ี่ 4​​ บ​ า นนาป​ า​หนาด ​ ​ตำบล​เขา​แกว อ​ ำเภอ​เชยี งคาน ​จงั หวัด​เลย 56

ผาในวิถีชีวิตไทดำ การ​มดั หมเี่​ปน​ลวดลาย​ตา งๆ​ เ​ชน ล​ ายต​ มุ ล​ ายน​ าค​นอ ย ล​ ายน​ าค​คู  ล​ ายห​ มาก​จบั ล​ าย​ปราสาท ล​ าย​ ปลอ งออ ย ล​ ายต​ มุ โ​ฮม แ​ ตล​ ายท​ ผ​่ี หู ญงิ ช​ าวไทด​ ำท​ กุ คนอ​ ยากจ​ ะท​ ำใ​หเ​ ปน เ​พราะถ​ อื เ​ปน การแ​ สดงฝ​ ม อื ท​ างการ​ ทอผา ​นน่ั ก​ ​็คือ ​“​ผา​นาง​หาญ”​ ซ​ ่งึ ​ทำย​ าก ​กวา​จะ​ได  ​ตอง​ใชเวลา ​ผาซ่ิน​นางห​ าญ​มี ​2​ ล​ ายค​ ือ ​ลายน​ าคค​ ู  ​และ​ ลาย​เกาะ​ขาง (​​เลยี้ งลูก​ออ น)​ ม​ ตี​ ำนาน​ผา น​ าง​หาญเ​ลา​กนั ว​า ใ​น​สมัยกอน​นนั้ ไ​มมผี​ ใ​ู ด​จะ​สามารถท​ อผา ผ​ ืนน​ ​้ีได​ สำเรจ็ ​ตอ งม​ ีอันเปน ไ​ปกอนท​ กุ ราย ​ทำใ​ห​ผูเฒาผ​ แ​ู ก​ใน​หมูบา นเ​ตือน​ให​เลิกทอ ​กระทงั่ ม​ ี​ผหู ญิงค​ นห​ น่ึงอ​ าสา​ ทอผา ​ผนื ​น ี้ ​โดยก​ อ นทอไ​ดบ​ นบานต​ อ ​ผบี​ า นผ​ ีเรือน​วา ​หาก​ทอผาผ​ นื น​ ี้​สำเร็จ​จะ​นำผ​ าผ​ นื ด​ งั กลา วม​ าเ​ซนไหวผ ​ี บาน​ผีเรือน ​แลว กส​็ ามารถทอ​ได​ส ำเรจ็ จ​ งึ เ​รยี กผ​ า​ผนื น​ ้ีว​า ​“ผ​ า ซิ่นน​ างห​ าญ”​ ​ ​ ​ผาซิ่น​มัดหม่ี​คั่น​นาง​หาญ ​(​เปน​ผา​ที่​ใช​ใน​พิธีกรรม​ของ​ ชาวไทดำ)​ ​ ล​ าย​สรอ ย ​ลายป​ ราสาท​นอ ย ​ลายน​ าค​ค ู ​และ​ลาย​นาค​ เดยี่ ว ​ ข​ นาด​สูง 9​​9​ เ​ซนติเมตร ก​ วาง 7​7​​ เ​ซนติเมตร ผ​ ลิต​จากเ​สน ​ ใยฝา ย ​ยอมสเ​ี คม ี ​ ชา งทอ :​​ น​ าง​สำลาน ก​ รมท​ อง อ​ าย ุ 5​​0​ ป​  (​พ.ศ​ .​ 2​5​0​​1)​​ ​ บา น​เลข​ท่ี 5​​7​/2​​ ห​ มทู​ ี่ 4​​ บ​ านนา​ปาห​ นาด ต​ ำบล​เขา​แกว ​ อำเภอ​เชยี งคาน ​จงั หวดั ​เลย 57

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ส่งิ ของ​เครอื่ ง​ใช​ท่​ีทำด​ วยผ​ า ​เชน ​สาย​แอว (​เ​ชือกผ​ ูก​เอว)​ผ​ า หล​ า (​​ผาอ​ ุม​เด็ก)​​มู (​ห​ มวก)​​หลวม ​(​กระเปา​คาด​เอว)​​ถุงยาม ​เสอื่ ​ ฟกู (​​ที่นอน)​​หมอนแ​ ละ​หมอนต​ า วเ​ส่อื ​นัง่ ห​ ย​ ่นั ​(​มุง)​เ​ปน ตน ส​ ายแ​ อว (​เ​ชอื กผ​ กู เ​อว)​ช​ าวไทดำมค​ี วามเ​ชอ่ื ว​ า ส​ ายแ​ อว ห​ มายถ​ งึ ค​ วามผ​ กู พนั แ​ ละค​ วามก​ ลมเกลยี ว​ ที่​เกดิ ขนึ้ ภาย​ใน​กลมุ ชน ​ทำจาก​เชือก​ฝาย​ถัก​เปน ​ลาย​คลาย​ขอเก่ยี ว ​ใชได​ทง้ั ผ​ ชู าย​และ​ผูหญิง โ​ดย​ผกู ไว​กับ​ ผา ซิ่น ​สว งก​ อ ม ​และ​สว งฮี ก​ รณีเ​ปน ​ผูชายซ​ ่งึ ม​ หี นาท​ ​่ที ำพ​ ิธีกรรม​ตางๆ​ ม​ กั ห​ อยเ​ครื่องรางข​ องขลังไ​ว​กบั ส​ าย​ แอว ​เชน ​เขากวาง ​เข้ียวห​ ม​ูตัน ร​ ปู ​ปลดั ขกิ ​นยิ มผ​ กู ไวท​ ด่​ี านขวาข​ องเ​อว​เพื่อป​ องก​ นั ไ​มใ​ห​ผแี​ ละส​ ิ่งไ​มดี​เขา มา​ ขัดขวางก​ ารท​ ำพธิ ี ​ ​​​ ผาหล​ า ห​ รือผ​ า อ​ ุมเ​ดก็ เ​ปนผ​ าท​ ใี​่ ชส​ ะพายล​ ูก ​เพอื่ อ​ ำนวยค​ วามส​ ะดวกใ​หแ​ กแ​ มท​ จี​่ ะ​ตองท​ ำงานต​ า งๆ​ ได​อยาง​ถนัด​โดย​ไม​ตอง​อุม ​เด็ก​อาจ​จะ​หลับ​หรือ​น่ัง​อยู​ใน​น้ัน​ได​อยาง​สบาย ​เปน​ภู​มิ​ปญญา​ท่ี​ชวย​ให​เด็ก​ได​ ผูกพนั ​และ​ใกล​ชิดกับแ​ มต​ ลอดเ​วลา ​ผาหล​ า​เปน ผ​ าฝาย​สคี รามเ​ขม บ​ ริเวณช​ ายผา ป​ ก ลวดลายด​ วยเ​สนไหมส​ ​ี ตางๆ​​แลว จ​ ึงเ​ย็บห​ รอื ​ผูกท​ ัง้ 2​ ​ด​ า น​ใหต​ ดิ ก​ ัน​ดวยด​ ายส​ ​ตี างๆ​​เปนระยะๆ​​ริมผา ด​ า นย​ าวต​ กแ​ ตงด​ วยต​ ุมไ​หม​ สี​ตา งๆ​แลวร​ วบ​ชายผา​ให​เ ปน ก​ ลีบไ​วพ​ อง​ าม ต​ กแ​ ตงท​ ป่​ี มผ​ กู ด​ วย “​​มะหงันห​ งอ”​​ซ่ึงท​ ำด​ วย​ฝก ห​ มามุยไ​มเ​ กิน​ 5​ต​ ัว ม​ ​ีลกั ษณะ​คลายพ​ ญานาคห​ อยห​ ัวอ​ ยู ​ม​คี วาม​เช่ือว​ า ​นาค​ทั้ง ​5​​ตัว ​คือแ​ ถนเ​บา ซ​ ึง่ ม​ ีหนา ​ท่ี​ดแู​ ล​เดก็ ท​ ีเ่ กดิ ​ ใหมท​ กุ คนใ​หม​ ส​ี ขุ ภาพแ​ ขง็ แ​ รง น​ อกจากน​ น้ั ผ​ เ​ู ปน แ​ มย​ งั ท​ ำถ​ งุ ยา มเ​ลก็ ๆ​แ​ ขวนไ​วด​ ว ย ใ​นถ​ งุ ยา มน​ น้ั ม​ ส​ี ายสะดอื ​ ของเ​ดก็ ​เงนิ ​1​ส​ ลงึ ด​ นิ จ​ อมปลวก เ​ปลอื กใ​บ​เพกา ห​ รือล​ น้ิ ฟ​ า โ​ดยม​ ค​ี วามเ​ชื่อว​ า เ​งิน​เปน ค​ า ตัวเ​ด็ก เ​พอื่ ป​ อง​ กนั ​ไม​ใ ห​แม​เ ดมิ น​ ำต​ วั ก​ ลบั ​ไป ส​ ว นห​ มามุยจ​ ะ​ชว ยป​ อ งก​ ันไ​ม​ใหผ​ รี ายเ​ขา มา​รังแ​ กเ​ด็ก เ​พราะ​ขนของห​ มามยุ จ​ ะ​ มี​อาการค​ นั ​อยางรนุ แ​ รง น​ อกจากนย​ี้ งั ม​ีความ​เชอ่ื เ​ก่ียวกบั ด​ ินจ​ อมปลวกแ​ ละใ​บ​เพกาว​ า ​มี​สรรพคุณ​เมอ่ื ​นำมา​ ผสม​กับน​ ำ้ ​ปนู แ​ ดงส​ ามารถ​ใช​ท าแ​ ก​ปวดทองใ​ห​กับเ​ดก็ ไ​ด ​(​ชม บ​ ุญแ​ กว ,​​25​ 4​ ​4​)​ ​ มู ​หมายถ​ ึง ​หมวกท​ ่ี​สวม​ใหเ​ด็ก​ปองก​ ัน​แดด ​หรือ​ให​แมมด​สวม ​เพ่ือ​ปองก​ ัน​ขวัญอ​ อกจากร​ างกาย​ ในขณะ​ทำ​พิธีกรรม ​ตัดเย็บ​ดวย​ผาฝายส​ ีคราม​เขม ​รูป​ส่ีเหลี่ยม​คางหมู​ตก​แตง​ดวย​วิธีปะ ​หรือ​ปก ​บริเวณ​ หนา ม​ดู า นบนม​ พี​ ม​ู ดั ต​ ดิ ไ​ว ​ลักษณะมข​ู อง​เดก็ ผ​ ชู ายจ​ ะ​มผี​ า คลุมส​ ั้นก​ วา​ผหู ญงิ น​ อกจากนยี้​ ังมมี ส​ู ำหรบั ​แมมด​ ซ่งึ ​เปน ​ผูทำ​พิธกี รรมต​ างๆ​ล​ กั ษณะ​ของมจ​ู ะแ​ ตกต​ างกับมขู​ องเ​ด็ก ค​ ือ ​เปนร​ ปู ​สเ่ี หล่ียมผ​ ืนผ​ า ​ดานบนไ​มม​ีผา​ ปด ด​ า น​ขางซา ย​และ​ขวา​ใชเ​ ศษผ​ าไหมห​ ลากส​ ปี​ ระดบั ด​ ว ยว​ ธิ ีปะผ​ า ม​ ากกวาก​ าร​ปก (​ทองยอ ย ม​ ี​นอย,​​25​ 4​ 4​ )​​ ลวดลาย​ท่ี​นิยมปะ​หรือ​ปก มูส​ วนมาก​จะ​เปน​ลาย​พนั ธ​ุพฤกษาไ​ด​แก ล​ าย​ดอกทม ​และล​ าย​ดอกมะลิ ม​ ​ีความ​ 58

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ เชอ่ื ถ​ งึ ​คณุ คาข​ อง​ความเ​ปนล​ กู ผูหญิง ​ลาย​ขา​บวั ​ม​คี วาม​เช่ือถ​ งึ ค​ วามส​ ำนกึ ผิด ​ลายด​ อกพกิ ุล ​ม​ีความเ​ชอื่ ถ​ งึ ​ ความ​อดทน ​และ​ลาย​ดาว​ลอย ม​ ี​ความเ​ชือ่ ​ถงึ ค​ วามอ​ ุดมสมบรู ณ ม ู (​ห​ มวกเ​ดก็ ผูหญิง) ​ม ู (​ห​ มวกเ​ดก็ ผ​ ชู าย)​ บา น​ดอน​มะเกลอื หมู 4 ตำบล​ดอนม​ ะเกลอื ​อำเภอ​อูทอง ​จงั หวัด​สุพรรณบุรี มู ​(​หมวกเ​ด็กผูหญงิ )​ บ​ านห​ นองห​ ม ู ห​ มู 5 ตำบล​สระ​พฒั นา ​อำเภอ​กำแ​ พง​แสน ​จังหวัด​นครปฐม 59

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​ ​หลวม ​ทำเปน​กระเปา​มี​สาย​สำหรับ​คาด​เอว ​ตัดเย็บ​ดวย​ผาฝาย​สีดำ​หรือ​สีคราม​เขม ​ตก​แตง​ดวย​ วธิ กี ารปะแ​ ละป​ ก ลวดลาย เ​ยบ็ ช​ น้ิ ผ​ า ส​ แ​ี ดง ส​ ม ข​ าว แ​ ละเ​ขยี ว ร​ ปู ส​ ามเหลย่ี มปะต​ ดิ เ​ขา ไปป​ ระกอบเ​ปน ล​ วดลาย​ บรเิ วณฝ​ าเ​ปด ป​ ด ท​ เ​่ี นน ใ​หเ​ หน็ ถ​ งึ ศ​ ลิ ปะใ​นก​ ารป​ ระดษิ ฐใ​ หม​ ร​ี ปู ล​ กั ษณะท​ แ​ี่ ปลกตา แ​ สดงถ​ งึ ก​ าร​ใชจ​ นิ ตนาการ​ จาก​ธรรมชาติ​ใกล​ตวั น​ ำมา​ประดษิ ฐข​ องใ​ช​ท่ีจ​ ำเปน ส​ ำหรบั ผ​ ชู าย ใ​ช​สำหรับใ​ส​สง่ิ ​ของจำเปน พ​ กพา​ติดตวั เ​ชน​ เงิน ห​ มาก ​พลู แ​ ละย​ าสูบ ม​ ล​ี กั ษณะ​คลา ยร​ ังผง้ึ ห​ รือ​คร่ึงว​ งกลม ภ​ าย​ในเ​ย็บเ​ปน ช​ อ ง ​2​ ​ช้นั ม​ ​ีฝาเ​ปดป​ ด ​ได​ ชาย​ทัง้ สอง​ขา งม​ ว นก​ ลม​ปลาย​เรยี ว ​เย็บพ​ ับด​ วยผ​ าไหม​หลาก​สโ​ี ดยม​ ัดร​ วม​กันเ​ปน ​พู ​สวนท​ อ​ี่ ยป​ู ลายสุดข​ อง​ ชาย​ทัง้ 2​ ​​ขา ง ม​ ล​ี กั ษณะ​คลายห​ างห​ มู ม​ ี​ห​ขู า งซา ยแ​ ละ​ขวา​ผูกก​ รอบเ​อาไ​ว ​ซ่งึ ม​ ี​ความเ​ชอ่ื ​วา ​หางห​ มมู​ ​ีลกั ษณะ​ คลายห​ างเสือเรอื ​ท​่คี อยช​ ว ยป​ ระคับ​ประคองใ​ห​ผ ส​ู วมใ​สไ​ม​ป ระพฤต​ิปฏบิ ตั ผ​ิ ดิ ศ​ ลี ธรรม ​(​หัน ค​ ง​สนทิ ,​​2​5​44​ )​​ หลวม ​หรอื ก​ ระเปา​คาด​เอว ​(ผ​ ูชาย)​ ​บ​ า นห​ นองห​ ม ู ห​ มู 5 ตำบล​สระ​พัฒนา อ​ ำเภอ​กำแ​ พง​แสน ​จงั หวดั ​นครปฐม 60

ผาในวิถีชีวิตไทดำ หลวม ​หรอื ก​ ระเปา​คาด​เอว ​ เ​จาของ :​​ น​ าง​พาณี แ​ หง หน ​อาย ุ ​7​0​ ป​  ​ บา นเ​ลขท​ ่ี 4​6​​ ห​ ม​ูท่ ี 5​​ ต​ ำบล​เขายอ ย อ​ ำเภอ​เขายอย จ​ ังหวัดเ​พชรบุรี ถุงยา ม ​หมาย​ถงึ ถ​ งุ ​ผา ฝา ยม​ สี​ ายสะพาย​ในต​ ัวไ​ว​ใสส​ ่ิงของ​เล็กๆน​ อ ยๆ​เ​ชน ม​ ดี ​หมาก ​พลู เ​มอ่ื ​ไป​ ทำนา ท​ ำสวน แ​ ละท​ ำไร ส​ ว นห​ มอผ​ ท​ู ำพธิ จ​ี ะไ​วใ​ สต​ ำรา ข​ องขลงั แ​ ละอ​ ปุ กรณท​ จ​ี่ ำเปน ใ​นก​ ารป​ ระกอบพ​ ธิ กี รรม​ เปน​ถุง​ตัดเย็บ​ดวย​ผาฝาย​สีขาว​และ​สี​แดง ​มี​ขนาด​แตกตาง​กัน​แลว​แต​การ​นำไป​ใช​ประโยชน ​ชาวไท​ดำ​มี​วิธี​ รักษาส​ ขี​ อง​ถงุ ยา ม ​โดยก​ ารดน​ในซ​ ึง่ ​ไมม​ลี วดลายก​ ลบั ดา นแ​ ลวพ​ บั ​เก็บไ​ว ​จะ​ทำ​ใหส​ ขี​ องถ​ งุ ยามม​ สี​ ​ีสดต​ ลอด​ เวลา (​แ​ ปง ​เพชรพ​ ลาย,​2​ 5​ ​44​ )​​​สำหรับ​ลวดลายข​ อง​ถงุ ยา ม ​นิยมว​ างล​ วดลายเ​ปน ​แนวตั้ง ​โดย​ใชส​ แ​ี ดง ​สเี ขียว​ สี​เหลือง ​และส​ ีขาว ม​ คี วามหมาย​เชน ​เดียว​กับผ​ า ซนิ่ ​ลายแ​ ตงโม 61

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​ เสือ่ ​ฟกู (​​ท่นี อน)​​ใช​ส ำหรบั ​ใชป​ ู​นอน แ​ ละส​ ามารถพ​ บั ​เก็บไ​ด ​ผาฝา ยส​ ดี ำห​ รอื ​สีครามเ​ขม ​ยดั น​ ุนเ​ย็บ​ เปน ​ลกู ฟูกใ​ห​เปนแ​ นวขวาง ส​ ามารถ​มวนเ​ก็บ​ได ต​ กแ​ ตงล​ วดลายด​ าน​ขา ง​ทั้ง 4​ ​ด​ า น ด​ วยก​ ารปะ​ตอก​ นั โ​ดยใ​ช​ ผา​สแ​ี ดง ​สี​เหลือง ส​ ีขาว แ​ ละส​ เี ขียว ​ใน​พิธ​ีแตงงาน เ​สอ่ื ฟ​ ูก ​ตองม​ ว นใ​หก​ ลมแ​ ลวใ​สส าแ​ หร​ กห​ าบไ​ปใ​นข​ บวน​ เจา บาว​ดว ย ​ หมอน เ​ปน ห​ มอนร​ ปู ส​ เี่ หลย่ี มผ​ นื ผ​ า ม​ ล​ี กั ษณะค​ ลา ยท​ อ นไม ม​ ชี อื่ เ​รยี กวา “​ห​ มอน​หนา อฐิ ”​เ​ยบ็ แ​ ตล ะ​ ทอน​ตอ ​กัน​เปน​ทรงกระบอก ท​ ั้งนี้​ขนึ้ ​อยู​กบั ​ผผู ลิต​วา​ตองการ​จะ​เยบ็ ​ตอ​กนั ​ก​่ีทอ น ​โดย​มชี ือ่ ​เรยี ก​แตกตาง​กนั ​ คอื เ​ยบ็ ​ตอ​กัน ​2​ท​ อ น ​เรียกวา ​“ห​ มอนห​ นา ไ​ข”​เ​ยบ็ ต​ อ ก​ นั ต​ ัง้ ​แต 3​ ​​ทอนข​ ึ้นไ​ป​เรียกวา “​​หมอนห​ นา 3​ ​​หนา ​4​ หรือ​หนา ​5​”​ ​เปนตน ​แลว​จึง​ยัด​ดวย​นุน ​ตัว​หมอน​ตัดเย็บ​ดวย​ผาฝายทอ​มือ​สีดำ​หรือ​สีคราม​เขม ​สวนหนา​ หมอน​ตก​แตงด​ วยก​ ารปะ ​การป​ ก ​ลวดลาย ​โดยก​ ารต​ ดั ​ช้นิ ผ​ า​ส​ีแดง ส​ ม ข​ าว แ​ ละ​เขียว ​เปน ​ทรง​เรขาคณิต​ เชน ​รูป​สามเหลี่ยม ส​ ี่เหลยี่ มจ​ ตั ุรสั ส​ เ่ี หลี่ยมผ​ ืน​ผา ​เยบ็ ​ตดิ ป​ ระกอบก​ นั ​เปน ​ลวดลาย ​ลายท​ ่​ีทำเปนพ​ ้ืนฐาน​คือ​ ลาย​ดอก​พรม ​นอกจากน​ นั้ ย​ งั มี ล​ าย​ดอกข​ า​แกว ​ลายด​ อกงา ​ลาย​หวั แ​ มงดา ​ลายด​ อกแ​ ปด ​ลายก​ ลบี ม​ ะเฟอง​ ลาย​มะลซิ​ อ น บ​ างคร้ัง​ตกแ​ ตง​ลวดลาย​ดวยก​ าร​ประดบั ​กระจก ​ ลวดลายหน้าหมอน 62

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ​ หมอน​ตาว​เส่ือ​นั่ง ​เปน​หมอน​สามเหล่ียม​แบบ​หมอน​หนาอิฐ ​หรือ​หมอน​หก ​ตัว​หมอน​ตัดเย็บ​ดวย​ ผาฝายทอ​มอื ส​ ขี าว ​สีดำ ห​ รอื ส​ คี รามเ​ขม ​สว นหนาห​ มอนต​ ก​แตงด​ วยก​ าร​ปก ลวดลาย แ​ ละ​เย็บ​ช้นิ ผ​ า ส​ แี​ ดง​ สม ข​ าว แ​ ละเ​ขียว ร​ ปู ​สามเหลีย่ มปะต​ ดิ เ​ขา ไปป​ ระกอบ​เปนล​ วดลาย บ​ างครงั้ ต​ กแ​ ตง ​ลวดลาย​ดว ย​การป​ ระดบั ​ กระจก ม​ ี ​2​​แบบ ค​ ือ​แบบต​ อเ​บาะ (​ม​ ฟ​ี กู ​เยบ็ ต​ ดิ กับต​ ัวห​ มอน)​​และ​แบบไ​มต​ อ​เบาะ หมอน​ตาว​เสื่อ​น่ัง ​ ​หย​ ่นั ​(​มงุ )​​ทำจาก​ผาฝา ยช​ นดิ ​หนาส​ ีครามเ​ขม​ใชแ​ ทนฝ​ าผ​ นังกนั้ ห​ อ ง​และก​ นั ยุง ม​ ​ีสีดำเ​พ่อื ​ความเ​ปน​ สว นตัว​ยาม​คำ่ คนื เ​นอ่ื งจากภายใ​น​บาน​ของช​ าวไทด​ ำ​ไมน​ ิยมก​ น้ั ห​ อง ​การน​ อนข​ องท​ กุ คนจ​ งึ ​ตอ งก​ างหย​ ่นั เ​พอ่ื ​ เปน การ​แบงใ​ห​เปน​สดั สว น ​ห​ยั่นม​ ลี​ ักษณะ​เปน ร​ ปู ทรง​ส่เี หลีย่ มผ​ ืนผ​ า ข​ อบหย​ ่นั ด​ า นบนท​ งั้ ​4​ ด​ า น ต​ กแ​ ตง​ ลวดลายโ​ดย​วิธีการปะ​หรือป​ ก ด​ ว ยผ​ า​ช้ินห​ ลากส​ ี ​เชน ​สแี​ ดง ​สม ข​ าว แ​ ละ​เขียว ​รปู ส​ ามเหลย่ี มปะต​ ิดเ​ขา ไป​ ประกอบ​เปน​ลวดลาย เ​ชน ล​ าย​ดอกพ​ รม แ​ ละล​ ายด​ อกมะลิ ​มคี​ วามเ​ชอื่ ​ถึง ​คณุ คาข​ องค​ วาม​เปน​ลูกผูห ญิง​ ลาย​ขา​บัว ​มี​ความ​เช่ือ​ถึง ​ความ​สำนึกผิด ​ลาย​ดอก​แปด ​ ​มี​ความ​เช่ือ​ถึง​การ​ไดรับ​การ​ดู​แล​จาก​แถน ​ลาย​ ดอกพิกุล ม​ ค​ี วามเ​ชอ่ื ถ​ งึ ค​ วาม​อดทน แ​ ละล​ ายด​ าวล​ อย ​มคี​ วามเ​ชอ่ื ​ถึงค​ วาม​อุดมสมบูรณ ​กอนเ​ยบ็ ห​ ูห​ยั่น​ ชาวไทดำ​จะ​นำ​เงิน แ​ ละ​ขา วเปลอื ก ​ใสไว​ท ง้ั 4​ ​​ดา น โ​ดยม​ ​คี วามเ​ชื่อ​วา ​จะ​ทำใ​ห​ผใ​ู ชหย​ ั่นม​ ี​ความเ​จรญิ ​รุงเรอื ง​ เหมือนกบั ก​ าร​งอกเงย​ของต​ นข​ าว ​พรอ มกับม​ ี​เงนิ ทองม​ ากมาย​เหมือนร​ วงขาวส​ ีทองเ​ตม็ ผ​ ืนน​ า (​ผ​ ล ​มีม​ าก,​2​ ​ 5​4​4​)​ ​บริเวณ​หูห​ย่ัน​มี​เชือก​ดายดิบ​หลาก​สี​ผูก​เปนหวง​ย่ืน​ออก​มาจาก​มุม​แตละ​ดาน ​เพ่ือ​ใช​หวง​หรือ​เชือก​ตอ​ ออกไป​ใหย​ าว ห​ รอื ใ​ชต​ ะขอเ​กย่ี วไ​วก​ บั ต​ น เ​สา ห​ รอื ฝ​ าบ​ า น​ได ก​ าร​ตดั เยบ็ หย​ น่ั ข​ องช​ าวไทด​ ำ​นนั้ แ​ ตกต​ า งกบั ม​ งุ ​ ทั่วไป บ​ รเิ วณ​ตีนหย​ ั่น​จะไ​มเ​ สมอเ​ปนแ​ นวเ​ดียวก​ ัน ​โดยม​ ล​ี ักษณะค​ ลายย​ ังต​ ดั ไ​ม​เสรจ็ ​แต​ความจ​ รงิ ​เปน เ​คล็ด​ ของ​ชาวไท​ดำ​ทเ​่ี ชอ่ื ว​ า ถ​ า ​ตดั เยบ็ ใ​หต​ นี หย​ น่ั เ​สมอ​กนั ​แลว จ​ ะเ​หมอื นกบั ก​ าร​ครอบ​ศพ ซ​ งึ่ เ​รยี กวา “​เ​รอื นแ​ ส”​จ​ งึ ​ ไมน​ ยิ ม​ทำ​กนั ​(ธ​ ิดา ช​ มพนู ิช,​​25​ 3​ ​9)​​​ 63

ผาในวิถีชีวิตไทดำ หย​ ัน่ ​(ม​ ุง)​ เ​สื่อฟ​ กู (​ท​ ี่นอน)​ แ​ ละห​ มอน ​มุง​ลายด​ อก​แปด ​มแ​ี ปด​แฉก เ​ปน งาน​ประดษิ ฐ​หนา ​หมอน พัดพ​ อ มด พดั ห​ มอเสน​ผูน อย 64

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ด​ อกไมไทด​ ำ ​ไทด​ ำ​นบั ถอื ผ​ ี​บรรพบรุ ุษ ​ผ​ีมด ต​ ดั เ​ปนต​ ัดต​ าย​ได เ​ส่ยี งทายไ​ด ไ​ท​ดำ​บา นนาป​ า ​หนาด​ จึง​มี​พิธี​แซ​ปาว​ของ​พอ​หมอ​มด ​เรียกวา ​ดอกไมไท​ดำ ​(​เปน​สัญลักษณไท​ดำ​บานนา​ปา​หนาด จ.​ ​เลย ​ที​่ จ.​​เพชรบุรี ​ไมม )ี ​ ดอกไมไ ท​ดำ ​-​​รม ​โพธร​์ิ ม ไ​ทร ​มีความหมาย​วา อ​ ยเ​ู ยน็ เ​ปน สขุ ​ ​-​​ตมุ ห​ นู ม​ ีความหมาย​วา ส​ อด​แนมผ​ รู า ย ​ถา​ผูร า ย​จะ​มาท​ ำลายส​ ่งิ ของ ห​ นจู​ ะ​ไป​ทำลายเ​ขาก​ อน ​ -​​​ตาแ​ หลว ​มีความหมาย​วา เ​งินทองไ​มมี​ออก ​ ​-​ต​ ุมน​ ก ม​ คี วามหมายว​ า ส​ บื ข​ า ว ส​ ่อื สาร ​คาบขา ว ท​ ้ัง​ด-ี ร​ าย ​ -​​​เรือแ​ พ ม​ คี วามหมายว​ า ข​ ามน​ ้ำ ​ ​-​เ​คร่ืองบิน (​ย​ นต​ห งส) ​​มีความหมายว​ า ​ไปท​ างไกล 65

ผาในวิถีชีวิตไทดำ 66

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​การย​ อ มค​ ราม ​ ​ นำ​ตน ค​ ราม ​(​ใบ​สด)​ไ​ป​แชน ำ้ พ​ อ​ทว ม​ใบป​ ระมาณ 1​ ​​คืน เ​พือ่ ​ใหเ​ นา ​การแ​ ชใ​บค​ ราม​สดใ​นน​ ำ้ ไ​ม​ใช​ แช​ให​สีคราม​ละ​ลายน้ำ​ดังเชน​การ​ตม​เปลือกไม ​แต​แช​ให​สาร​ใน​ใบ​คราม​สด​ทำ​ปฏิกิริยา​กัน​เกิด​เปน​สีคราม​ที่ ​ ละล​ ายน้ำไ​ด ​ ​ ใ​ช​ปนู แ​ ดงผ​ สมก​ ับน​ ำ้ ​แช​ตน​คราม ​แกวง ​ใหฟ​ องแ​ ตก ​นำมา​กรอง ​เ​นอ้ื ​คราม​ทกี่ รองแ​ ลว จ​ ะ​เปน​เช้ือ​ กอ​หมอ ​ครามต​ ามส​ ตู ร เ​อาแ​ ม​น ิลม​ าใ​ส เ​อา​ดา ง แ​ ปง ข​ าวหมากม​ าผ​ สม ​จะ​ได​น้ำค​ รามท​ ​พี่ รอมส​ ำหรับ​ยอม ​ นำ​ฝาย​ท่ี​เข็น​มา​ยอม​กับ​น้ำ​คราม ​แลว​ยอม ​หรือ​นำ​ผา​ขาว​มา​แชน้ำ​ให​เปยก​บิด-​ขยำ​ดวย​น้ำ​คราม​ (​ประมาณ 4​ ​​คร้งั )​​ซกั ​น้ำสะอาดใ​หใ​ส ต​ ากใ​หแ​ หง เ​รียกวา แ​ ดดห​ นึง่ ​ทำเ​ชน ​เดียวก​ ันแ​ บบน้​ีไปเรอ่ื ยๆ​​โดยก​ าร​ บดิ -​ขยำ ​ดว ยน​ ้ำค​ ราม แ​ ลว​ซกั น​ ำ้ ​บดิ ใ​หแ​ หง ​ตากย​ อ มไ​ปเรอื่ ยๆ​จ​ นกวา ​จะ​ดำ โ​ดย​ทวั่ ไป​แลว ​จะ​ยอ ม​ประมาณ​ 4​​แดด ​(1​ 6​ ​​ครงั้ )​น​ ิยมต​ าก​ฝา ย/ผ​ า​ท่ย​ี อมค​ ราม​แลว ใ​นท​ ร่​ี ม ​ วิธีการ​ปอ ง​กนั ​ไมใ​ หส​ ตี ก ​ ​ โดย​การนำ​เปลอื กป​ ระดม​ู า​ตม ก​ บั น​ ้ำดาง พอ​เดือด (​​นำ้ ข​ ีเ้ ถ​ า ​ซ่ึงไ​ดจ​ าก​ขเ้ี ​ถา เ​ตาไฟ ​นำมาใ​สตะแ​ กรง​ รอนใ​ห​ละเอยี ด ผ​ สมน​ ้ำ ก​ รอง​เอาน​ ้ำ​ใส)​​​ ​ จาก​นั้นเ​อาน​ ำ้ ​เปลอื กป​ ระดเ​ู ท​ใส​กาละมงั ​รอ​ใหเ​ย็นก​ อนจ​ ึง​เอาผ​ าท​ ​่ียอ มค​ รามแ​ ลวล​ งแ​ ช (​​ไมนาน)​บ​ ดิ ​ ให​แหง ​นำไป​ตาก พ​ อแ​ หงแ​ ลว ​นำมาซ​ ักใ​หสะอาด ​ใชไ​ ม​ตจี​ นกวา ​นำ้ ​จะ​ใส ​เพื่อป​ องก​ ันส​ ีตก ​​ ​ 67

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ตน ​คราม แ​ ชนำ้ ​พอท​ ว มใ​บ​ประมาณ ​1​ ค​ นื 68

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ใช​ป นู ​แดงผ​ สมก​ ับน​ ำ้ ​แชต​ น ​คราม ​แกวง ​ใหฟ​ อง​แตก น​ ำมาก​ รอง 69

ผาในวิถีชีวิตไทดำ เนอ้ื ​คราม​ท่ีกรองแ​ ลว จ​ ะเ​ปน​เชือ้ ​กอ ห​ มอ ค​ รามต​ าม​สูตร จ​ ะไ​ด​น้ำ​คราม​ท​่ีพรอ มส​ ำหรบั ​ยอ ม ​ 70

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ การ​ทอผา แตเดิม​ชาวไท​ดำ​จะ​ผลิต​ผาฝาย​และ​ผาไหม​เพ่ือ​ใช​เอง​ใน​ครอบครัว ​เปนการ​ผลิต​แบบ​ครบ​วงจร​ซึ่ง​ ผลิต​ควบค​ูกบั ​การป​ ระกอบอ​ าชีพห​ ลกั ​คือ ก​ ารท​ ำนา ​ชาวไทด​ ำม​ ีความรเ​ู รือ่ งก​ าร​ผลติ ​ผา ฝา ยแ​ ละผ​ า ไหมจ​ าก​ การ​ถายทอด​สืบตอ​กัน​มา​ตั้ง​แต​บรรพบุรุษ​จนกระทั่ง​ปจจุบัน ​ ​ ​เม่ือ​สภาพเ​ศรษฐกิจ​และ​สังคม​เปลี่ยน​แปลง​ ไปจาก​เดิม ซ​ ่งึ ​เคย​เปนส​ ังคมแ​ บบพ​ ึ่งพาต​ น​เองเ​ปลีย่ น​เปนส​ งั คมแ​ บบซ​ อื้ ขาย ​การ​แสวงหาแ​ ละ​การผ​ ลิต​เสอื้ ผา​ เครอ่ื งแ​ ตง กาย แ​ ละเ​ครอื่ งน​ งุ หม ก​ เ​็ ปลย่ี นแ​ ปลงไ​ปด​ ว ย ว​ ตั ถดุ บิ ท​ ใ​ี่ ชใ​ นก​ ารท​ อผา ก​ ซ​็ อ้ื ห​ าไดจ​ ากต​ ลาด ป​ จ จบุ นั ​ จึง​ไม​นิยม​ผลิต​เสน​ใย​เอง ​แต​จะ​ใช​เสน​ใย​สังเคราะห​ท่ี​เรียกวา ​“​ดาย​โทเร”​ ​มาทอ​เปน​ผา​แทน ​ทั้งน้ี​อาจ​เน่ือง​ มาจากการนำ​เสน ​ใยไหม​หรอื เ​สน ​ใยฝา ย​มา​ทอผา ​นนั้ ม​ ก​ี ระบวนการ​ทย​ี่ งุ ยากซ​ บั ซอ นไ​มเ​ หมาะกบั ​การ​ดำรงชวี ติ ​ ใน​ปจ จบุ ัน ซ​ ึ่งต​ อ งท​ ุมเทเ​วลาใ​น​แตล ะวันก​ ับ​การท​ ำไ​รน า​ของต​ น​เอง ​หากจ​ ำเปน​ตอ งใ​ช​ผ า ไหม ​ชาวไทด​ ำ​จะ​ซื้อ​ จากแ​ หลง ​อนื่ ​เชน ต​ ลาด ห​ รือผ​ าไหมท​ ข่ี​ ายต​ าม​เทศกาลง​ านตางๆ ​ ​ชาวไท​ดำ​เม่ือ​วาง​จาก​การ​ทำ​ไรนา​และ​เริ่ม​จะ​เขาสู​ฤดูหนาว​จะ​นิยม​ทอผาห​ ม​ดวย​ผาฝาย ​โดย​ซ้ือ​ฝาย​ สำเร็จรูป​จาก​ตลาด​เพื่อ​นำมาทอ​เปน​ผาหม​และ​จะ​นิยมทอ​ดวย​ฝาย​สีเขม​ดวย​เห็นวา ​สีเขม​เก็บความ​รอน​ได​ ดกี วา ผ​ า หม ส​ อ​ี นื่ ๆ​เ​มอ่ื ทอเ​สรจ็ จ​ ะน​ ำมาเ​ยบ็ เ​ปน ผ​ นื ห​ นาใ​หญใ​ สน​ วมห​ นาบ​ างต​ ามต​ อ งการ น​ อกจากน​ น้ั จ​ ะท​ อผา ​ ซิ่น ผ​ า​เปย ว​เบา ะไ​ว​ใชใ​นค​ รอบครวั ​ลวดลายท​ ่​ใี ช​ใน​การท​ อผา เ​ชน ​ลายด​ อกผ​ กั แ​ วน ล​ ายน​ าค ​ลายแ​ ตงโม​ เปน ตน 71

ผาในวิถีชีวิตไทดำ การ​ทอผา ​ของ​ชาวไทด​ ำ ผ​ ูท อ ​:​ น​ าง​หนจู ร ไ​พศ​ ูนย ​อายุ ​6​2​ ป​  ​บา น​เลขท​ ่ี ​26​​/2​​ ห​ ม ู 4​​ บ​ า นนา​ปา ​หนาด ​ตำบล​เขาแ​ กว อ​ ำเภอ​เชยี งคาน จ​ งั หวดั ​เลย ​ ขัน้ ตอน​การทอ ​ 1.​​เ​สน ฝ​ า ย เ​อามา​ลง​แปง ก​ อ น ส​ มยั กอ นล​ งด​ ว ยน​ ำ้ ข​ า วเจา ไ​มไ ด​ล ง​แปง ข​ าว (​แ​ ปง ม​ นั สำปะหลงั )​​น​ วด​ พอประมาณ ​แลวน​ ำไป​ตาก เ​สน​ฝายไ​ดจ​ าก​การป​ ลูกฝ​ ายเ​อง ​ปลูกท​ ้งั ฝ​ า ย ท​ ้ังค​ ราม ​ 2.​​​​เอา​เสนฝ​ ายท​ ่​ียอ ม​ดวยห​ มอ​ฮอ ม ห​ มอ​นิล ​มาใ​สกง ​ไท​ดำเ​รยี กวา ก​ ​งกว​ า ง ​ 3​.​​เผีย่ น (​แ​ กวง )​ใ​ส​หลอด ​4​.​จ​ วง​เข็น​หกู ค​ น หูก ​ 5​.​​สืบหกู ต​ อใ​สฟ ม 6​ ​.​​นำไปต​ ่ำ (​ท​ อ)​เ​ปน​ผนื 72

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ เสนไหม ใยฝ​ าย ดา ยโ​ทเร กง​ กว​ าง เอา​เสนไหม​ใ​ยฝา ยหรือ​ดา ย​โทเ​ร​มา​ใสกง ไทดำ​เรียกวา ก​งก​วา ง​ ​จว​ ง​เผี่ยน นำ​มา​ปน ​ดวยจ​วง​เผ่ยี น ​(อ​ ปุ กรณป​ น ดา ย​เขา ห​ ลอด)​ 73

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ก​ ารจูงด​ า ย เพอ่ื ใ​หไ​ ดค วามย​ าว​ของดาย​ตามต​ อ งการ เอา​หลอด​ดา ยไ​ป​เข็นด​ ว ยจว​งเ​ข็น โดยเอาหลอด​ดาย​ใสจำนวน ​8​ ห​ ลอด ​แลว ​เอา​ไม​มาผ​ ูก​ใส​เสา ​ ​เอาป​ ลายเ​สนดาย​รวมก​ นั 8​​ เ​สน ค​ ลอ ง​ใส​เสา​ขาง​ละ ​5​ ว​า ​มหี​ ลัก ​2​ ห​ ลัก​สำหรับ​ไวไ​ขว 74

ผาในวิถีชีวิตไทดำ นำ​ดา ยม​ า​ผูกใ​สก​ ี ่ ​ใสแ​ ปรงก​ ี่ร​ู​ละ 8​​ เ​สน ​ 1​​ ห​ ลบ ​มี ​10​​ ร​ู ๆ​ ​ ล​ ะ ​8​ เ​สน ​มที​ ัง้ หมด ​1​0​ ห​ ลบ ​(1​​0​0​ ร​)ู แช​เสน ดา ย​เพ่อื ​ไมใ​หเ​สนดา ย​แขง็ ห​ าก​เสนดา ย​แข็งจ​ ะทอ​ไมแ​ นน ​ ​ จาก​น้ันข​ อดห​ ัวห​ กู เ​พือ่ ใ​ห​เสนดาย​ตงึ 75

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ แหยด​ า ย​อีกด​ านห​ นึ่งใ​สเ​ ขา​หูก​ทั้ง 2​​ เ​ขา ​(​เขา​บน-เ​ขา​ลา ง)​ ส​ ลับ​กนั (​บ​ น-ล​ า ง)​ ​เหยียบโ​ดยใ​ชต​ ีน​ยัน แ​ ปรง​หูก เ​ขา​บน-​เขาล​ าง ​ฟม ก​ ระสวย ​ตีน​ยัน 76

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ สบื หูก ต​ อ ใ​สฟ ม ทอด​ ว ย​ก่กี ระตกุ ทอด​ ว ย​กี​พ่ นื้ เมอื ง 77

ผาในวิถีชีวิตไทดำ 78

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ลวดลาย​ผาไทด​ ำ ​ ​ลวดลาย​ผาของชาว​ไท​ดำ​มี​การ​ประดิษฐ​ดวย​วิธีการทอ ​เย็บ ​ปก ​(​แซว)​ แ​ ละขิด ​มีช่ือ​และ​ลักษณะ​ รปู รางท​ ​่ีสอ่ื ​ความห​ มายส​ มั พนั ธก บั ว​ถิ ชี​ ีวติ แ​ ละ​ความ​เชื่อ​ อาท ิ ​ลาย​พันธุไ ม  ​ลายส​ ตั ว ​ลายเ​ครอื่ งมือเ​คร่ือง​ใช  ​ ลาย​สิ่งของ​สถาน​ที่ ​และ​ลาย​เบ็ดเตล็ด ​ลวดลาย​ตาง ​ๆ​ บ​ น​ผืน​ผา​เปน​เอกลักษณ​ท่ี​สะทอน​ให​เห็น​ถึง​วิถี​ชีวิต ​ ขนบ​ธรรมเนยี ม​ประเพณี ​ความเ​ช่ือแ​ ตละ​กลุมชน ​การจ​ ัดร​ปู ​แบบ​เปนล​ ายเ​รขาคณติ ล​ ว นๆ​ โ​ดยม​ ล​ี ายข​ อกุด ​ ซงึ่ ถ​ อื วา เ​ปน ล​ ายท​ น​่ี ยิ มใ​ชม​ ากท​ ส่ี ดุ ข​ องช​ าวไ​ทด​ ำ ป​ ก ด​ ว ยไ​หมเ​สน เลก็ ๆ​ ​ บ​ นผ​ นื ผ​ า โ​ดยท​ ำล​ วดลายเ​ปน ว​งกลม​ คลาย​ลาย​ดอกไม ​ดานหนา​และ​ดานหลัง​ของ​ผา​จะ​มี​ลาย​เหมือน​กัน ​โดย​ไม​สามารถ​หา​จุด​เร่ิมตน​หรือ​จุดจบ​ ของล​ าย​ได ​จงึ ท​ ำ​ใหล​ าย​นี้​ถือเปนจ​ ดุ เดนข​ องไ​ทด​ ำ ​นอกน​ น้ั เ​ปน​ลายท​ ​ีใ่ ช​ป กเ​ส้ือฮี ​ทีน่​ ิยมป​ กก​ นั ม​ ากค​ ือ ​ลาย​ แปด​ขอ ​ลายเ​อื้อข​ อ ล​ าย​ขอกดุ แ​ ละล​ ายด​ อกบัว ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ 79

ผาในวิถีชีวิตไทดำ 80

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ การ​เย็บ 81

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ​ ลวดลายท​ ​่ีใช​เยบ็ ​ ลายข​ าบ​ วั (​ด​ อกบวั ) ​บ​ วั เ​ปน พ​ นั ธไุ มน​ ำ้ ช​ นดิ ห​ นง่ึ ม​ เ​ี หงา ห​ รอื ห​ วั อ​ ยใ​ู นเ​ลนตม ใ​บแ​ ละด​ อกบ​ างชนดิ ล​ อย​ อยู​เสมอน​ ำ้ ​บางชนิดช​ ใ​ู บ​และด​ อกส​ ูงกวา​น้ำ ​ดอกบวั ช​ ู​ดอกแ​ ละอ​ อกใ​บใ​นย​ ามน​ ำ้ เ​ปย มฝ​ ง ​กลบี เ​ร่ิมบ​ าน​แยม​ ใน​ยามฟาสาง ​และ​หุบ​กลีบ​ใน​ยามค่ำ ​การ​แยมบาน​และ​หุบ​กลับ​ของ​บัว​เกิดขึ้น​พรอมกับ​เวลา​ขึ้น​และ​ตก​ของ​ ดวงอาทติ ย ด​ ว ยเ​หตนุ ช​ี้ าวไทด​ ำเ​ชอ่ื ว​า ด​ อกบวั เ​ปน ส​ ญั ลกั ษณเ​ วลาเ​ชา เ​ยน็ น​ อกจากนด​้ี อกบวั ย​ งั ต​ รงก​ บั ค​ วาม​ เชือ่ ​อกี ​ดาน​หนึ่ง​ที่เ​ปรยี บ​ดอกบัว​ไว​วา ​เกิด​จากตม​อนั ​สกปรก​และ​ตะกอน​ใน​ทองนำ้ ​แต​บวั ​ก็​พยายาม​ยืน่ ​กาน​ ใหย​ าวอ​ อก จ​ นกระทงั่ ส​ ามารถโ​ผลใ​ บแ​ ละด​ อกข​ น้ึ ม​ าเ​หนอื ผ​ วิ นำ้ ก​ ำเนดิ ข​ องบ​ วั จ​ งึ เ​ปน ส​ ง่ิ เ​ปรยี บเทยี บเ​รอ่ื งก​ าร​ ประพฤตผ​ิ ดิ พลาดแ​ มจ​ ะป​ ระพฤตผ​ิ ดิ เ​พยี งใ​ด แ​ ตก​ ย​็ งั มโ​ี อกาสท​ จ​ี่ ะเ​ปน ค​ นดไ​ี ดท​ กุ คน ถ​ า ผ​ น​ู น้ั ม​ ค​ี วามต​ งั้ ใ​จจรงิ ​ จงึ ​นำ​ลาย​ขา​บวั ​หรอื ​ดอกบัวต​ าม​จินตนาการ​น้ี ​มา​เปน การ​ขอขมา ​หรือ​ถวาย​พระ ​เพอ่ื ​เปน การ​แสดง​ถึง​ความ​ สำนกึ ใ​น​ความ​ผดิ เ​พอ่ื เ​รมิ่ ตน ก​ ลบั เปนค​ นดี (​​สุก พ​ นู ​นาม,​ 2​5​​4​4)​​ ลาย​ดอกบัว ลายด​ อกบวั ข​ าเขยี ด ​หรอื ​ลาย​ขาบ​ ัว 82

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ลายด​ อก​พรม ต​ น พ​ รมเ​ปน ไ​มพ มุ ม​ ห​ี นามท​ ก​่ี งิ่ ก​ า น ด​ อกช​ อ อ​ อกท​ ป​ี่ ลายก​ ง่ิ ก​ ลบี ด​ อกเ​ชอ่ื มต​ ดิ ก​ นั เ​ปน ​ หลอดส​ ขี าวม​ ก​ี ลนิ่ ห​ อม ก​ ารปะผ​ า ข​ องช​ าวไทด​ ำน​ ยิ มใ​ชว​ ธิ ป​ี ระดษิ ฐล​ ายด​ อกพ​ รมเ​ปน ส​ ว นมาก เ​นอ่ื งจากผ​ หู ญงิ ​ ชาวไทด​ ำเ​มอ่ื ไ​ปท​ ำนา เ​ลย้ี งว​วั เ​ลย้ี งค​ วาย จ​ ะพ​ บเหน็ ด​ อกพ​ รมอ​ ยเ​ู คยี งคกู​ บั ท​ งุ นาเ​สมอ เ​มอ่ื ว​า งจ​ ากก​ ารท​ ำงาน​ ก็​มัก​จะ​นำ​ผา​ข้ึน​มา​ประดิษฐ ​โดย​ใช​ลาย​ดอก​พรม​เปนตน​แบบ​เน่ืองจาก​เปน​ลาย​ท่ี​งาย​และ​ไมซับซอน ​โดย​มี​ ความเ​ชอ่ื เ​กยี่ วกบั ด​ อกพ​ รมว​า “​ถ​ งึ แ​ มจ​ ะม​ ก​ี ลน่ิ ห​ อม แ​ ตก​ ห​็ นามแ​ หลมคมร​อบตวั ”​ ค​ นส​ มยั กอ นจ​ งึ ส​ อนห​ ญงิ สาว​ โดย​เปรียบ​เทียบกบั ด​ อกพ​ รม​ไวว​า ค​ วามส​ วย​ความง​ามน​ น้ั ไ​ม​ค งทน แ​ ตก​ าร​เปน แ​ มบานแ​ มเ รอื นจ​ ะ​ทำใ​ห​ชวี ิต​ การ​ครองค​ ู​ม คี​ วามส​ ุขแ​ ละย​ งั่ ยนื ไ​ด  ​(ช​ ม บ​ ญุ ​แกว,​ 2​5​​4​4)​​ ​ ลาย​ดอก​พรม ​ ​ลายด​ อกมะลิ ​มะลม​ิ ล​ี ักษณะ​ตนเ​ปนไ​มพ ุม ​ไมเลอื้ ย ​และไ​มร​อ​เลอ้ื ย ​ดอกม​ ส​ี ขี าว ​ม​ีทั้งช​ ้ันเดยี วแ​ ละ​ หลายช้ัน ​กลีบด​ อกม​ ี ​4​ –​​ 9​​ ก​ ลบี ​โดยป​ กต​ิจะ​เริ่ม​บานใ​น​เวลาบ​ ายแ​ ละร​วง​ในว​ันรุงขน้ึ ​ชาวไทด​ ำเ​ชอื่ ว​า ​ดว ย​ ลกั ษณะข​ อง​ดอกมะล ิ เ​ปรยี บเ​หมือนผ​ หู ญงิ 4​​ ว​ัย ค​ ือ ว​ัยเด็ก ว​ัยรุน ว​ยั ผ​ ใู​หญ  แ​ ละ​วัยชรา ด​ อกต​ ูม​ของม​ ะล​ิ เปรยี บเ​หมอื นว​ยั เดก็ ท​ ย​ี่ งั อ​ ยใ​ู นก​ รอบข​ องค​ รอบครวั ด​ อกแ​ รกแ​ ยม เ​ปรยี บเ​หมอื นว​ยั รนุ ซ​ งึ่ เ​ปน ว​ยั ท​ เ​่ี รม่ิ มก​ี าร​ เปลี่ยนแ​ ปลง​ส่งิ ​ตาง ​ๆ​ ใ​นร​างกาย ​เมอื่ ​ดอกมะลบ​ิ านเ​ตม็ ท​ ี่จ​ ะ​เร่มิ ​สงกลิ่นห​ อมเ​ปรียบได​กบั ว​ัยผ​ ใู​ หญ​ทีพ่​ รอม​ จะแ​ ตงงาน​มีค​ รอบครัว เ​ม่อื ด​ อกเ​รม่ิ ​รวง เ​ปรียบไดก​ บั ว​ัยชรา ซ​ ึง่ จ​ ะ​ไมเห็นร​อ งรอย​ของ​ดอกต​ ูมแ​ ละ​กลิ่น​หอม ​ แต​จะ​เหน็ เ​พียงด​ อกมะลทิ​ ีแ​่ หง​รวง​ลงสพู ้ืนด​ นิ เ​ทา​นั้น ​ดอกมะลจิ​ งึ เ​ปนเ​ครื่องเ​ตอื นใ​จ​ชาวไทด​ ำใ​ห​ตระหนกั ​ถึง​ คณุ คา ​ของ​ความ​เปน ล​ กู ผูหญิง ​ทีจ​่ ะ​ไมป​ ระพฤต​ิปฏิบัตน​ิ อกล​ ู​นอกทาง ​เพราะ​เมื่อ​วัย​รว งเ​ลยไป ​ทกุ ส่ิงก​ ็ย​ อ ม​ โรย​ลา​ตาม​กาลเ​วลา​ดวย (​ช​ ม ​บญุ แ​ กว ,​ 2​​54​4​​)​ ​ ​ ​ 83

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ​ลาย​ดอกมะลิ ลายด​ อกจนั ต​ น จันเ​ปนไ​มย ืนตนส​ ูงไ​ด​ถงึ 2​0​​ เ​มตร ด​ อกต​ ัวผเ​ู ปน​ชอ ​กลีบเ​ชื่อม​ตดิ ก​ ันเ​ปน​รูป​คนโท​สี​ ขาวนวล ​ดอกต​ ัวเมียเ​ปน ด​ อกเ​ดยี่ ว​ลักษณะ​คลา ย​ดอกต​ วั ผแู​ ต​มขี​ นาดใ​หญก​ วา ​ชาวไทด​ ำเ​ชือ่ ​วา ​ดอกจนั เ​ปน​ ตำนานร​กั อ​ มตะข​ องช​ าวไ​ทด​ ำใ​นเ​วยี ดนาม เ​นอื่ งจากเ​กดิ จ​ ากค​ วามร​กั ข​ องห​ นมุ สาว ค​ ห​ู นงึ่ ซ​ ง่ึ ร​กั ก​ นั ม​ าก แ​ ตแ​ ม​ ของผ​ หู ญงิ ไ​มช อบใ​จช​ ายหนมุ จ​ งึ บ​ งั คบั ใ​หล​ กู สาวแ​ ตง งานก​ บั เ​ศรษฐ ี ห​ นมุ สาวค​ น​ู จ​้ี งึ พ​ าก​ นั ฆ​ า ตวั ตายใ​นป​ า แ​ หง ​ หนงึ่ ​ใน​คนื ว​นั ​พระจนั ทรเ​ต็มดวง ​เมือ่ ห​ นุมสาวต​ ายล​ งก​ ็​กลายเ​ปน ด​ อกจนั ​บานสะพร่งั ​อย ู ​ณ ​ที​น่ ้นั ​เมอ่ื ถ​ งึ ว​นั ​ พระจนั ทรเ​ ตม็ ดวงก​ ลน่ิ ห​ อมข​ องด​ อกจนั จ​ ะส​ ง กลนิ่ ไ​ปท​ ว่ั บ​ รเิ วณป​ า ท​ ำใ​หช​ าวไทด​ ำส​ งสยั ว​า เ​ปน ด​ อกอ​ ะไร เ​มอ่ื ​ เขา ป​ า จ​ งึ พ​ บว​า เ​ปน ด​ อกจนั จ​ งึ ย​ กยอ งใ​หส​ ขี าวข​ องด​ อกจนั น​ แ​ี้ ทนค​ วามร​กั อ​ นั บ​ รสิ ทุ ธม​ิ์ นั่ คง ช​ าวไทด​ ำใ​นประเทศ​ ไทย​จึง​นิยม​ประดษิ ฐล​ าย​นเ้​ี พื่อ​มอบใ​หแ​ กเ​จาบาว​และ​เจา สาว ​หรอื ผ​ ูอ าวุโสใ​นห​ มบู าน (​ช​ ม ​บุญแ​ กว ,​ 2​5​4​​4)​​ ​ลายด​ อกจัน 84

ผาในวิถีชีวิตไทดำ ​ ​ลาย​ดอกแ​ กว ต​ นแ​ กว​เปนไ​มพ ุมข​ นาดเล็ก ด​ อกม​ กี​ ลน่ิ ห​ อม ผ​ ูหญงิ ช​ าวไทด​ ำท​ ี่​เรม่ิ ​เรยี นร​กู ารขดิ แ​ ละ​ ปก ต​ อง​ผานล​ าย​นเี้​ปน ลำดบั แ​ รก เ​น่อื งจากม​ ค​ี วามเ​ช่ือว​า ด​ อก​แกว เ​ปน ด​ อกไมท​ ่ม​ี ​ีกล่ินห​ อมเ​ยอื กเยน็ ​ในย​ าม​ คำ่ คนื ​ผ​ใู ด​จะขดิ ​หรอื ป​ ก ​จะต​ อ ง​มค​ี วามอ​ ดทนแ​ ละ​เยอื กเยน็ จ​งึ ​จะ​สามารถ​ทำลายน​ ​ไ้ี ดส​ ำเรจ็ (​​กำ ร​า เรงิ ,​ 2​​5​4​4)​​ ​ลาย​ดอก​แกว ลายด​ อก​แปด ​เปน ​ลายท​ ีเ่ กิดจ​ ากจ​ นิ ตนาการ​ของช​ าวไท​ดำโ​ดยอ​ ญั เชิญแ​ ถนท​ ัง้ ​8​ อ​ งค  ​มาป​ ระดษิ ฐ​ เปน ​ลาย​ผา ​ซง่ึ ป​ ระกอบดว ย ​แถนห​ ลวง ​เปน ​หวั หนาข​ อง​แถนท​ ้ังปวง ​มหี นา ท​ ีต​่ ัดสนิ ข​ อ ​พพิ าท​ตาง ​ๆ​ ใ​ห​เกิด​ ความ​ยตุ ธิ รรม ​แถนส​ ิง ​เปน ​แถนป​ ระจำต​ ระกูล ​มหี นา​ท่​รี กั ษาส​ มาชกิ ท​ ุกคนท​ ่ี​อย​ูในว​งศว านใ​ห​อย​ูเย็นเ​ปนสุข ​ แถน​แนน ม​ หี นาท​ ี​ค่ วบคมุ ไ​มใ​ห​ขวญั ข​ อง​คนห​ ลุดห​ ายไป แ​ ถนช​ าต ม​ ีหนา ​ท​กี่ ำหนดช​ ะตา​ชวี ติ แ​ ละ​สง​มนษุ ย​ม า​ เกดิ ใ​นโ​ลก แ​ ถนแ​ มน าง ม​ หี นา ท​ บ​ี่ นั ดาลใ​หแ​ มม​ น​ี ำ้ นมไ​วเ​ ลยี้ งท​ ารก แ​ ถนปว กา ล​ าว​ ี ม​ หี นา ท​ ด​ี่ แ​ู ลท​ กุ ขส ขุ ค​ วาม​ อุดมสมบรู ณข​ อง​มนุษย ​และค​ วบคมุ ด​ นิ ฟ​ า​อากาศท​ ำใ​หฝ​ นตกต​ องต​ ามฤดูกาล ​แถน​นงุ ข​ าว ​มีหนา ท​ ี่บ​ นั ดาล​ ให​คน​มี​ความ​สวยงาม ​และ​แถน​บุญ ​มีหนา​ที่​บันดาล​ความ​มั่งค่ัง​และ​ความ​อุดมสมบูรณ​ให​เกิด​แก​มนุษย  ​ (​นพิ นธ เ​สนาพ​ ทิ ักษ  2​5​2​1​​,2​1​​)​ แ​ ถน​ท้งั 8​​ อ​ งคน​ ้ ี ช​ าวไท​ดำเ​ชื่อ​วา ถ​ าผ​ ู​ใ ดใ​ช​เส้อื ผาแ​ ละ​เคร่ือง​นุงหม ล​ าย​น ้ี จ​ ะ​ ไดรับ​การ​ดู​แล​จาก​แถน ​เม่ือ​เสียชีวิต​ลง​วิญญาณ​ของ​ผูตาย​จะ​ไดรับ​ความ​คุมครอง​จาก​แถน​ชาด ​เพราะ​สวม​ เครื่อง​แตงกาย​ท่ี​เปน​ลาย​นี้ ​โดยเฉพาะ​เสื้อฮี​ท่ี​สวม​และ​คลุม​โลงศพ​สวนมาก​จะ​ใช​ลาย​น้ีทอ ​ทำ​ให​ชาวไท​ดำ ​ นิยม ​ปะ​ผาลาย​ดอก​แปด​บน​ผา​และ​เคร่ือง​นุงหม ​เพื่อ​ไว​ใช​ใน​งาน​พิธีกรรม​เปน​สวน​ใหญ ​(​ดำ ​มั่นเหมาะ,​ ​ 2​5​4​4​)​ 85

ผา ในวิถีชีวิตไทดำ ล​ าย​ดอก​แปด ล​ าย​บานจ​ า ย ​ลาย​บานส​ มุ 86

ผาในวิถีชีวิตไทดำ การ​ปก (​​แซว)​ ผ​ าเ​ปย ว ​ ​การ​ทำ​ลวดลาย​ผา​เปยว​ หญิงสาว​ชาวไท​ดำ​ทุกคน​ตอง​หัด​ทำ​ ลวดลายพ​ น้ื ฐานข​ องผ​ า เ​ปย ว ซ​ ง่ึ เ​รมิ่ จากก​ ารป​ ก บ​ รเิ วณช​ ายผา เ​รยี กวา “​ส​ อย​ ฝก​แค”​ ใ​ ห​เกิด​ความ​ชำนาญ​เสีย​กอน ​จึง​จะ​เร่ิมทำ​ลวดลาย​ตางๆ​ ไ​ ด ​ ผาเ​ปย วล​ วดลายด​ ้งั เดมิ ม​ ีอ​ ย ู 4​​ แ​ บบ ค​ อื ​ 1​.​ ล​ ายข​ อกดู ​หวาย ผา​เปยว​ลาย​ขอกูด​หวาย​เปนการ​ปก​บริเวณ​มุม​ผา​ทั้ง​ส่ี​ดาน​ให​เปน​ รูป​ส่ีเหล่ียม​แลว​ใช​ไหม​สีขาว​หรือ​สี​แดง​ปกท​แยง​เพ่ือ​แบง​รูป​ส่ีเหล่ียม​ออก​ ให​เปน​รูป​สามเหลยี่ ม​สอง​รูป ​ภาย​ใน​และ​ภายนอก​ปก ​ลายผ​ า ​เปน​รปู ​ขอกดู ​ หวายใ​หแ​ ตกกงิ่ ก​ า นอ​ อกไปด​ ว ยก​ ารใ​ชไ​ หมส​ ลบั สใ​ี หแ​ ตกตา งก​ นั แ​ ลว เ​ยบ็ พ​ ไ​ู หมห​ ลากส​ ห​ี อ ยบ​ รเิ วณร​มิ ผา ต​ ลอด​ ผืน ม​ ​ีความ​เชอ่ื ถ​ งึ ​การร​ำลึก​ถึงบ​ ุญคุณ 2​​.​ ล​ าย​ดอกเ​ตา (​​เบาะ​เตา )​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ลาย​ดอก​เตา​ใช​วิธี​ปก​เปน​แนว​เสนตรง​ให​เกิด​เปน​รูป​สี่เหลี่ยม​คางหมู ​แลว​ใช​ไหม​สีขาว​และ​สี​แดง​ปก​ ตาม​แนวตั้ง​และ​แนวนอน ​เพ่ือ​กำหนด​ขอบเขต​ของ​ลาย​ดอก​เตา​ให​ยาว​ติดตอ​กัน​ตลอด​ผืน ​แลว​เย็บ​พู​ไหม​สี​ แดง​หอยบ​ ริเวณ​ริมผา ต​ ลอดผ​ ืน ม​ ีค​ วามเ​ช่ือ​ถงึ ก​ าร​ใหกำเนิดเ​พ่อื ข​ ยายเ​ผา พนั ธ ุ ​ 3​​.​ ล​ าย​ขาบ​ วั ห​ รอื ข​ าปว ​คำว​า “​ป​ ว”​ ห​ มายถ​ ึง พ​ ยงุ ​หรอื ร​บั ใ​ช  ว​ิธ​ปี กบ​ รเิ วณ​ชายผาโ​ดยเ​ริม่ ​ทม่ี​ ุมผ​ าใ​ห​เปน ส​ ว นๆ​ แ​ ลว จ​ ึง​ทำเปน​ ดอกเ​ล่ือนชนั้ ​ขน้ึ ​ไป​เปนร​ปู ส​ ามเหล่ยี ม​จนเ​กดิ ล​ วดลายต​ า งๆ​ โ​ดยใ​ชด​ ายไ​หม​สแี​ ดง ส​ ีเขยี ว ส​ เี​หลอื ง แ​ ละ​สขี าว ​ ม​ีความ​เชอื่ ​ถึง ​ความส​ ำนึกใ​นค​ วามผ​ ดิ ​4.​​ ล​ ายส​ ายรุง ​ ​ ​ ​ ​ ลาย​สายรงุ ใ​ช​วิธ​ีปกช​ ี้​ขนึ้ ด​ า นบนช​ ายผา ใ​ห​เปน สายต​ รงๆ​ ห​ ลายๆ​ เ​สน ​โดยป​ กแ​ บบจ​ ัด​คู​ตรงขามใ​ห​มี​ ขนาดเ​ทา ก​ นั แ​ ลว จ​ งึ น​ ำเ​มด็ ผ​ า ซ​ ง่ึ เ​กดิ จ​ ากก​ ารป​ ก ค​ ลา ยล​ ายด​ อกแ​ ปดเ​ยบ็ ต​ ดิ ห​ วั ท​ า ยด​ า นล​ ะ 8​​ ล​ กู ด​ า นข​ า งด​ า น​ ละ ​4​ ล​ กู ​การ​ใสเ​มด็ ​ผาไ​วเ​ พอื่ ถ​ วง​นำ้ หนกั ไ​มใ​หช​ ายผา ป​ ลิวเ​ม่อื ​ลมพ​ ัดผา น ​โดยม​ ี​ความเ​ช่ือ​วา ​เปน​สะพานท​ ี​่ แถน​ทงั้ ​8​ อ​ งค ส​ ง​มนุษยม​ าเ​กิด​บนโ​ลก ​และร​บั ​คน​ทีเ่​สยี ชวี ิตก​ ลบั ไ​ป​อย​ูเ มืองแ​ ถน ​(ช​ ม บ​ ุญแ​ กว ,​ 2​5​4​​5)​​ 87